Соли 2024 бо ташаббус ва дастгирии Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон 30-юмин солгарди қабули санади тақдирсози миллат Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон ҷашн гирифта шуд ва ба ин муносибат соли «Маърифати ҳуқуқӣ» эълон шуда, таваҷҷуҳ ба ин масъала мубрамияти хоса касб кард.

Пешвои муаззами миллат, воқеан нақши таърихии Конститутсияро дар ташаккул ва рушди далватдории нави миллии Тоҷикистон дурурст арзёбӣ намуда дар Паёми худ аз 28 декабри соли 2023 таъкид карданд, ки «Амалӣ намудани меъёрҳои Конститутсия ба мо имкон дод, ки пояҳои устувори ҷомеа ва давлатро созмон диҳем, сулҳу оромӣ, суботи сиёсӣ ва ваҳдати миллиро таҳким бахшем, рушди устувори иқтисодии кишварамонро таъмин намоем, барои ҳар як шаҳрванди мамлакат шароити зиндагии арзанда ва инкишофи озодонаро муҳайё созем».

Тоҷикистон бо қабули Конститутсия, чун давлати демократӣ, ҳуқуқ­бунёд, иҷтимоӣ, дунявӣ ва ягона шоҳроҳи давлатдорию, сохтори давлатӣ, табиати қудратофарию реҷаи сиёсии ояндаи худро ба ҷаҳониён мисли ташкили як ҷомеаи сиёсии адолатпаравару давлати намунавии инсондӯст ва сулҳхоҳ муаррифӣ намуд. Интихоби ҳар яке аз ин роҳҳо бо таҳлили чуқури авзои сиёсии кишвар ва ҷаҳон дар мувозонаи манфиатҳои миллӣ, арзишҳои таърихӣ ва ҳамоиши мавзуни онҳо бо арзишҳои башарӣ дар партави Конститутсия ҳамчун ҳуҷҷати сиёсӣ ва ҳуқуқӣ сурат гирифт.

Имсол моҳи апрел аз оғози фаъолияти яке аз рукнҳои Конститутсия, шохаи ҳокимияти қонунгузор, аввалин иҷлосияи Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон даъвати якум 30 сол пур мешавад. Бояд қайд кард, ки дар раванди таъмини сулҳу субот, ризоияти саросарии ҷомеа, ваҳдату ягонагӣ, вусъати худогоҳиву худшиносӣ, иҷлосияи Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон даъвати якум, ифтихору ҳувияти миллӣ, ватандӯстию меҳанпарастӣ ва ба сулҳу ваҳдат даъват кардани халқи тоҷик нақши муассир дошт, ки дар ҳамин замина минбаъд ташаккули андешаи созанда ва муосири миллии мо тадриҷан шурӯъ гардида Созишномаи умумии истиқрори сулҳ ва ризоияти миллӣ ба имзо расид.

Албатта, ин ҳама даствовардҳо ва музаффариятҳо бемушкилию қурбониҳо, осон ба даст наомад. Гузашта аз он тоҷикон бо вуҷуди дастоварду музаффариятҳояшон дар рӯзгори беш аз се даҳсолаи охир, ҳанӯз вазифаю масъулиятҳои зиёди то охир ҳазмношударо дороанд, ки фаҳму ҳалли онҳо таъсири мустақим ба ободии ватан ва рушди давлатдори тавъам аст.

Дар давраи соҳибихтиёрӣ, ки тоҷикон бо роҳбарии Пешвои худ ба музаффарияти бузурги соҳибистиқлолӣ ноил шуданд, бо ҳама пастию баландиҳояш, воқеан як даврони хотирмону ҳикматомӯзи таърихист, ки қадру манзалат ва асрору бузургии он бо мурури замон ва гузашти рӯзгор фарохтар, азимтар ва пурҷилотар эҳсос хоҳад шуд. Ҳар қадаре, ки таърих моро аз ин санаҳои таърихӣ дур менамояд, ба ҳамон андоза қадр ва манзалати он дар рӯзгори наслҳои оянда азимтару бошукуҳтар намудор мегардад. Ин амри табиӣ аст, зеро шохаи ҳокимияти олии қонунгузории навини мо маҳз аз ҳамин нукта оғоз меёбад ва маҳз дар домони ҳамин муборизаҳои сиёсӣ ташаккул меёбад ва аз майдони нофаҳмиҳо ва муноқишаҳо то ба домони ватандорӣ, худшиносӣ ва қонунэҷодкунӣ ҳаракат мекунад.

Дуруст аст, ки проблемаҳо, душвориҳо ва масъалаҳои зиёди ҳалталабе, вобаста ба шароиту замону макон пайваста давлати моро дар пешорӯи бӯҳронҳои вазнини сиёсию ҳуқуқӣ ва иқти­содию иҷтимоӣ қарор дода, масъалаҳои ҳалталаб ҳалли оҷилии худро дар доираи манфиатҳои миллӣ масъалагузорӣ намуда, ба мазмуни давлатдорию ташаккули ҳуқуқи миллии мо бо мурури замон махсусиятҳою аломатҳои фарқкунандаро ворид менамуд. Аммо, кордонию таҳаммулпазирӣ, хирадмандию дурандешии Роҳбари муаззами мо ба сони Пешвои асили миллӣ тавонист ҳамеша ин мушкилу ноҳамвориҳои иҷтимоию иқтисодиро ҳамчун имконҳои нави рушди мафкураи миллӣ ба майдони ташаккули ҷомеаи навини мо ба маърази муборизаи созандагию ободкориҳои миллӣ кашад.

Воқеан шарафёбӣ ба ин ифтихороти таърихӣ дар он сурат имкон дорад, ки агар мо ва наслҳои ояндаамон мисли ҳамон халқиятҳои пешрафта тавонем атрофи арзишҳои меҳварии Конститутсия ба монанди аввалин иҷлосияи Маҷлиси Олӣ ва дигар дастовардҳои бунёдии миллатамон, пайваста устувору муттаҳид буда, андеша ва амалҳои Пешвоямонро, дар масири рӯзгори имрӯзи худ ва ояндагон азизу муҳтарам дошта, арҷгузорӣ ва пайравӣ намоем.

Ба вижа қадршиносӣ ва эҳтиром аз дастоврадҳои бунёдии халқ ба сони Истиқлол, Конститутсия ва рукнҳои он ба мисли аввалин иҷлосияи Маҷлиси Олӣ, Ваҳдати миллӣ, Адолати иҷтимоӣ, Эҳтироми ҳуқуқу озодиҳои инсон, риояи қонунҳои миллӣ ва ғ. ба сони орзуву омол ва одати зиндагии мардум табдил ёбад. Махсусан, қадршиносӣ аз Конститутсия ва таҷзияи ҳокимият, ки инъикоси ҳастии давлат аст, мояи устуворӣ ва пурқувватии сиёсии ҷомеа хоҳад буд. Зеро давлат устувории худро дар устувории меъёрҳои конститутсия ҳамчун тору пуди васлшавандаи сиёсӣ, ҳуқуқӣ ва иҷтимоию иқтисодӣ пайдо хоҳад кард.

Конститутсия дар мисоли аввалин Иҷлосияи Маҷлиси Олӣ дар тули сӣ сол на танҳо заминаи бунёдии ҳуқуқии роҳи ягона ва асосии халосии давлат ва миллат аз кашмакашию нооромиҳо гашт, балки ба ҳайси як ҳуҷҷати тақдирсози миллӣ ягонагии мардумро дар харитаи сиёсии ҷаҳон чун давлати мустақили Тоҷи­кистон муаррифӣ кард.

Масъалаҳои тайи бештар аз си соли иқтиқлол ва си соли таҷрибаи Парламентсолории навин паси сар шуда, ҳамагӣ собит менамоянд, ки роҳ дар бунёди давлати ободу зебо бо асосҳои сохтори Конститутсиониаш кори саҳл набудааст.

Дар ин ҷо нақши Маҷлиси Олӣ дар барқарорсозии рукнҳои давлатӣ, бо қабули қонунҳои конститутсинӣ ва қонунҳои дигар, ки тавассути онҳо асосҳои сохтори давлати фаъолият менамоянд таҳия ва қабул гардидаанд, бениҳоят калон аст.Қонунҳои зерини дар иҷлосия якум қабул гардида аз қабили инҳоянд; Қонунҳои Конститутсионии Ҷумҳурии Тоҷикистон « Дар бораи мақоми судяҳо дар Ҷумҳурии Тоҷикистон», «Дар бораи Суди Конститутсионии Ҷумҳурии Тоҷикистон», «Дар бораи Суди Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон», «Дар бораи Судҳои иқтисодии Ҷумҳурии Тоҷикистон», «Дар бораи Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон», «Дар бораи статуси вакили халқи Ҷумҳурии Тоҷикистон», «Дар бораи низоми ҳуқуқии вазъи фавқулодда», ва дигар қонунҳо қабул карда шуданд, ки шаҳодат аз тантанаву волоияти қонун буда, ҳамагонро дар Ҷумҳурӣ ба кору фаъолият дар доираи қонун ҳидоят менамуданд.

Дар ин замина адолатхоҳ будани сифати ҳуқуқии конститутсия ва шохаҳои он ба мо кӯмак намуда, бо ислоҳотиҳои конститутсионӣ (солҳои 1999,аз он ҷумла гузаштан ба Парламенти касбӣ, тағиротҳои дигари солҳои 2003 ва 2016) тавонист халқи моро бо сарбаландӣ ба касбияти қонунэҷодкунӣ ва сатҳу сифати нави зиндагӣ ҳидоят намояд.

Таҷрибаи истиқлолият собит сохт, ки ҳар як аз равандҳои давлатсозӣ таҳлили амиқи илмиро аз назари иқтисодӣ, иҷтимоӣ, ҳуқуқӣ ва сиёсӣ талаб намуда, ҳамзамон инқилоби илмии фанҳои ҷамъиятию дақиқро дар сатҳи донишгоҳҳою сохторҳои илмии кишвар хостор аст. Насли нави донишманд, хирадманд, техноложӣ, мафкурасози давлатмеҳвар барои рушди давлати миллӣ ногузир шудааст. Дар баробари ин барои насли нав зарур аст, ки ба чанд масъалаҳои меҳварии рушди давлатдорӣ таваҷҷуҳи хос дода, вазифаҳои аввилиндараҷаи давлатдориро бо рисолати таърихӣ бояд дарк ва ҳазм намоянд.

Бо дарки ин масъулиятҳои шаҳрвандӣ, бо эҳсоси фараҳмандӣ аз шаҳрвандии ин кишвари тозаистиқлол, бо шарофатмандӣ аз пайраву дастпарвари мактаби сиёсии Пешвои миллат будан, бо эҳсоси решаи ғании фарҳанги миллӣ ва таҷрибаи бойи давлатдории ниёгон, бо дарки вазифаю масъулиятдорӣ назди бузургони гузашта ва эҳсоси ҷавобгарӣ дар назди наслҳои оянда, аз ҷумла наберагону аберагонамон, зарур шуморидем, ки ба яке аз ин шоҳсутунҳои пойдорӣ ва бардавомии давлатдории миллиамон – Конститутсия дар симои Президент, Маҷлиси Олӣ, Ҳукумат ва ҳокимияти судӣ андешаҳои худро дар ҳамбастагӣ бо назари бузургони илми ҳуқуқ дар партави давлатсозии миллиамон баён намуда бошем.

Бошад, ки ин гуфтаҳо то ҳадде барои мафкураи миллии мо ва васлияти он бо амалияи ҳуқуқӣ мутобиқ ба талаботи арзишҳои конститутсионӣ хидмат намояд.

Хулоса ин аст, ки миёни ҳама дастовардҳои истиқлолият Конститутсия ва шохаҳои он, аз он ҷумла мақомоти олии қонунгузории кишвар мавқеи хосаи сиёсӣ, ҳуқуқӣ ва васлгарии арзишҳои бунёдии соҳибистиқлолии давлатро дорад.

Хушвахтзода Қобилҷон Хушвахт – Президенти АМИТ, профессор

Ҳеҷ шоир мисли модар ин қадар бедор нест,

Дар сари гаҳвораи шеъраш чунин афгор нест.

Ҳаст ҳар як сатри шоир қатрае аз хуни дил,

Ҳамчунон модар, вале ӯро дили хунбор нест.

Модар! Дар зери ин панҷ ҳарф чӣ қадар меҳру муҳаббат, хушгуфторию хушрафторӣ, бузургиву муҷассамаи ҳоксорӣ ниҳон аст. Дар олам муқаддастар аз модар мавҷудоте нест. Оре, маҳз бо туфайли ҷонкоҳонии модар мо ба дунё омада, одам ном гирифтем. Аз ин ҷост, ки мо ӯро муқаддас мешуморему дар лаҳзаҳои душвортарин номашро ба забон мегирему мегӯем: Модарам! Модарҷонам!

Меҳру муҳаббату самимияти модар ва шабзиндадориҳои модар ин ҳамаро бо ҳеҷ чиз баробар натавон кард. Модар ҳаст, ки мо ҳастему ҳаёт ҳаст. Кист он касе, ки аллаи модаро нашунида бошад, аз шири сафеди ӯ баҳра наёфта бошад.

Бузургии зан-модар пеш аз ҳама дар он таҷассум меёбад, ки ӯ чароғи хонадон, идомадиҳандаи насл, тарбиякунанда ва ба камолрасонандаи фарзанд, инчунин нигоҳдорандаи забон, таърих ва фарҳанги миллӣ мебошад. Чи тавре ки бузургон гуфтаанд.

“Чаҳор чиз саодати шахс аст: ҳамсари шоиста, фарзандони хайрхоҳ, рафиқони хуб ва рӯзӣ дар Ватан”.

Ба ин маънӣ, занону модарон ҳамеша дар тарбияи фарзандони соҳибмаърифату хайрхоҳ ва дорои ахлоқи ҳамида кӯшиш намуда, онҳоро ба ҳаёти мустақилона омода созанд. Зеро фарзанди аз ҷиҳати ҷисмонӣ ва маънавӣ солим ба қадру манзалати падару модар, Ватан ва таъриху тамаддуни миллат мерасад ва барои давлату миллати худ хизмат мекунад.

Ин масъулияти бузург модаронро вазифадор месозад, ки дар баробари нигоҳубину парасторӣ ва камолоти маънавию ҷисмонии фарзандони худ онҳоро дар рӯҳияи худогоҳиву худшиносӣ, ҳувияту ифтихори миллӣ, ватандӯстиву ватанпарастӣ ва ҳомии марзу бум тарбия намоянд.

Агар ободиву суботи ҷомеа аз осоишу оромии ҳар як оила вобаста бошад, дар навбати худ ободии ҳар як хонадон аз рӯҳияи солиму созанда, сатҳи маънавиёту маърифатнокӣ ва тандурустии зан-модар вобаста аст. Нақши модар махсусан дар тарбия, омӯхтани забон, таъриху фарҳанг, донишҳои муосир ва умуман камолоти маънавӣ ва ҷисмонии фарзанд хеле барҷаста мебошад.

Модар барои ҳар як шахс азизу муқаддастар аз ҳама мавҷудоти рӯи олам аст. Ҳар як модари барои фарзанд гиромитарин ва наздиктарин инсон ҳастанд. Модарон арзандаи ҳамагуна эҳтирому дӯстдорианд. Зеро меҳрубонтарин инсонҳои рӯи оламанд ва фарзандро дар ҳама ҳолат дастгиранду дилсӯзу бахшанда.

Hавозиши дастони модар беҳтарин истироҳат аст барои фарзанд, новобаста ба синну сол. Модар бузург аст. Бузургии модар дар он аст, ки бузургтарин неъмати дунё – фарзандро ба дунё меорад. Шабу рӯз дар фикри он аст, ки фарзанд бузург, донишманд, ҳунарманд шавад ва барои ҷомеа инсони саҳмгузор гардад.

Вақте, ки фарзандаш 1-2 сола мешавад, модар ба вай аввалин калимаҳоро ёд медиҳад. Вақте ки фарзанд калимаҳоро аз бар карда натавонад, модари бузург бо вай пайваста калимаҳоро такрор карда, омӯхтани онро мусоидат менамояд, то ки фарзанд сухан карданро ёд гирад, тарзи озодона сухан карданро аз худ намояд ва дар синни 3-4 солагӣ ба ӯ тарзи рафтору кирдор ва ба калонсолон чӣ тавр суханронӣ намуданро нишон медиҳад.

Дар ҳаққи модарон чӣ қадар сухан гӯем кам аст… онҳо хеле бузурганд!

Ҷаннат, ки ризои мо дар он аст

Дар зери қудуми Модарон аст.

Маҳмадулоева Н.М. Лаборанти калони шуъбаи онтология, гносеология ва мантиқи ИФСҲ-и АМИТ

Душанбе – яке аз калонтарин шаҳри Тоҷикистон ва пойтахти бошукӯҳи он буда, маркази сиёсӣ, фарҳангӣ ва иқтисодии кишвар аст. Майдонҳои таърихӣ ва осорхонаҳои қадимии он дар бораи ҳаёти тамаддунҳое, ки ҳазорсолаҳо пеш дар қаламрави шаҳр зиндагӣ мекарданд, нақл мекунанд. Дар соҳили Душанбе ҳанӯз дар асри сеюм ва шояд ҳатто дар асри чоруми пеш аз милод як шаҳри қадимӣ пайдо шуд, ки андозаи он дар замони Кушониён - дар марзи даврони мо ва баъдтар барои шаҳри замони худ муқаррарӣ буд ва бозёфтҳои зарфҳои антиқӣ дар дигар ноҳияҳои Душанбе ба он ишора мекунанд, ки дар паси деворҳои шаҳр шаҳракҳои деҳотӣ низ мавҷуд буданд.

Ҳудуди Душанбе ва музофоти атрофи он дар асрҳои миёна бо номи шаҳр ва вилояти Шумон ёд шудааст. Дар рисолаи «Ҳудуд-ул-олам» (982-983) ин макон чунин тасвир шудааст: «Шумон шаҳрест устувор ва гирди ӯро кӯҳҳо иҳота кардаанд, андар миёни он рӯди бузург аст ва аз вай заъфарон хезад».

Аввалин зикри хаттӣ дар бораи деҳаи Душанбе дар охири соли 1676 ба қайд гирифта шудааст. Он дар чорроҳаи роҳҳо пайдо шуда, рӯзҳои душанбе дар ин ҷо бозори калон мегузашт, ки аз ин рӯ чунин номгузорӣ шудааст. Дар деҳа зиёда аз500 хонавода ва тақрибан8000 нафар зиндагӣ мекарданд.

Тибқи иттилои муаррихон соли 1747 Душанбе дар ҳайати бекигарии Ҳисор ба Аморати Бухоро тобеъ мегардад. Дар давраҳои минбаъда бекигарии Ҳисор аксар вақт сиёсати мустақилонаи худро пеш бурда, ба марказ кам итоат мекард. Ҷангҳои феодалии ин давра барои марказонидани минтақаҳои саркаш боиси харобии шаҳру деҳот мегардид. Метавон гуфт, ки ин боис шуд то дар асри XIX Душанбе якчанд маротиба мавриди тохтутоз қарор гирад. Аз ҷумла дар солҳои 40-уми асри XIX шаҳр ду маротиба: аввал аз ҷониби беки Дарвоз –Исмоилхон, сипас аз ҷониби ҳокими Балҷувону Кулоб – Мизробшо вайрон карда мешавад.

Соли 1826 шаҳр Душанбе-Қурғон ном доштва нахустин харита бо нишондоди шаҳри Душанбе соли1875 тартиб дода шудааст. Он вақт шаҳр як қалъа дар соҳили канори кӯҳ буд, ки 10 000 нафар аҳолӣ дошт. Маҳаллаҳои шаҳр ҳам аз рӯи мансубияти касбии устодон ва ҳам аз рӯи ҷамоатҳои миллӣ тақсим карда шуданд. Марказҳои ҳаёти ҷамъиятӣ корвонсаройҳо буданд.

Имрӯз Душанбе пойтахти муосири ҷаҳон, шаҳри офтобӣ бо инфрасохтори рушдёфта мебошад, ки он аз рӯи шумораи кӯчаҳо, хиёбонҳо, майдонҳое, ки бо номи шоирону нависандагон номгузорӣ шудаанд, пешқадам аст, ки ин бори дигар хотираи амиқи таърихии тоҷиконро тасдиқ мекунад.

Душанбе оинаест, ки дар он таърихи ҳаёти халқи тоҷик ва давлати тоҷикон инъикос меёбад. Аз рӯзҳои аввали соҳибистиқлолӣ Сарвари давлат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба рушду пешрафти Пойтахти Тоҷикистони соҳибистиқлол ҳамчун маркази маъмурӣ, сиёсӣ ва фарҳангӣ таваҷҷуҳ зоҳир менамоянд. Дар эътирофи саҳми барҷастаи шаҳр дар таҳкими арзишҳои сулҳ, таҳаммулпазирӣ ва ҳамбастагӣ дар ҳаёти ҳаррӯза4 августи соли 2004 Бо қарори ЮНЕСКО ба Душанбе Ҷоизаи Якуми "Шаҳри Сулҳ"-и минтақаи Осиё ва Уқёнуси Ором барои солҳои2003-2004 дода шуд.

Бояд гуфт, ки рушди босуботи пойтахти азизамон аз заҳмату корнамоиҳои раиси шаҳри Душанбе муҳтарам Рустами Эмомалӣ далолат мекунад. Соли 2021 пойтахти Тоҷикистон- шаҳри Душанбе пойтахти фарҳангии Иттиҳоди Давлатҳои Мустақил эълон шуда буд, ки дар Театри давлатии академии опера ва балети Тоҷикистон ба номи Садриддин Айнӣ бо иштироки Раиси Маҷлиси миллии Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон, Раиси шаҳри Душанбе муҳтарам Рустами Эмомалӣ маросими ифтитоҳи расмии эълон гардидани “Душанбе-пойтахти фарҳангии Иттиҳод-2021” баргузор гардида буд, ки дар он намояндагони Дастгоҳи иҷроияи Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, кишварҳои аъзои Иттиҳоди Давлатҳои Мустақил, бародаршаҳрҳо, корпусҳои дипломатӣ, созмонҳои байналмилалӣ ва минтақавии муқими шаҳри Душанбе, роҳбарияти вазорату кумитаҳо, мақомоти иҷроияи ҳокимияти давлатии шаҳри Душанбе, раёсату идораҳо, муассисаҳои таҳсилоти миёна ва олии касбӣ, коршиносон, ширкатҳои сайёҳӣ ва намояндагони васоити ахбори омма иштирок намуда буданд. Котиби Кумитаи иҷроияи Иттиҳоди Давлатҳои Мустақил Бекетжан Жумангулов ва директори иҷроияи Бунёди байнидавлатии ҳамкориҳои гуманитарии кишварҳои аъзои ИДМ Анатолий Иксанов дар бораи таърих ва аҳамияти барномаи байнидавлатии “Пойтахтҳои фарҳангии Иттиҳод” суханронӣ намуда, Сертификати махсуси “Душанбе-пойтахти фарҳангии Иттиҳод-2021”-ро ба Раиси шаҳри Душанбе муҳтарам Рустами Эмомалӣ супорида буданд.

Ҳамасола дар Тоҷикистон рӯзи пойтахт ҳамчун иди давлатӣ ҷашн гирифта мешавад. Он барои мардум аҳамияти таърихӣ ва фарҳангӣ дошта, рамзи дастовардҳои бузург аст, ки дар сиву се соли охир беҳисобанд. Муҳимтарини онҳо сулҳ, субот ва ваҳдати миллӣ мебошад, ки аз ҷониби нерӯҳои солими ҷомеа таҳти роҳбарии Президенти мамлакат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон таъсис дода шудааст.

Давлатова Фарида, - ходими хурди илмии шуъбаи Шарқи Миёна ва Наздики Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои АМИТ

Душанбе - пойтахти Ҷумҳурии Тоҷикистон шаҳре аст, ки имрӯз ба маркази бузурги чорабиниҳои сатҳи байналмилалӣ табдил ёфтааст. Ин шаҳр дорои марказҳои илмӣ, фарҳангӣ, сиёсӣ, иқтисодӣ ва идории муҳимтарин дар кишвар мебошад. Илова аз ин дар шаҳри Душанбе бузургтарин ниҳодҳои давлатии Тоҷикистон ҷойгир шудаанд.

Душанбе калонтарин шаҳри Ҷумҳурии Тоҷикистон, дорои чаҳор ноҳияи маъмурӣ: Шоҳмансур, Исмоили Сомонӣ, Фирдавсӣ ва Сино мебошад. Имрӯз, ин шаҳр дар як муддати кӯтоҳ пас аз ба даст овардани истиқлоли давлатӣ, ба яке аз шаҳрҳои зебои ҷаҳон табдил ёфтааст. Ҳамзамон ҳамкориҳои Тоҷикистон бо кишварҳои гуногун, махсусан кишварҳои Ховари Миёна, боиси тавсеа ёфтани равобити бародаршаҳрии Душанбе бо онҳо гаштааст, ки равобитро бо кишварҳои хориҷӣ хеле афзудааст.

Дар айни замон Душанбе бо 18 шаҳри давлатҳои Осиё, Аврупо, Амрико, Африқо ва ИДМ бародаршаҳр мебошад. Ин бародаршаҳрҳо шомили Санъо (Ҷумҳурии Яман), Лоҳур (Ҷумҳурии Исломии Покистон), Теҳрон ва Шероз (Ҷумҳурии Исломии Эрон), Мазори Шариф (Ҷумҳурии Исломии Афғонистон), Урумчӣ, Сямэн, Чиндао ва Музофоти Хайнан (Ҷумҳурии Мардумии Чин), Анқара(Ҷумҳурии Туркия), Клагенфурт(Ҷумҳурии Австрия), Ройтлинген(Олмон), Боулдер(ИМА), Монастир(Тунис), Лусака(Замбия), Ашқобод(Ҷумҳурии Туркманистон), Санкт-Петербург (Федератсияи Россия) ва Минск (Беларус) мебошанд.

Иқдомҳои арзишманди Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ва раиси шаҳри Душанбе муҳтарам Рустами Эмомалӣ барои ҷалби сайёҳони хориҷӣ назаррас буда, ин раванд яке аз роҳҳои муаррифии шаҳри Душанбе ва дигар мавзеъҳои таърихии Тоҷикистон барои ҷомеаи ҷаҳон мебошад. Ҳолометавон гуфт, ки Душанбеи навини Тоҷикистон бо кӯшиш ва талошҳои Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба симои расмии Ватани азизамон табдил гардида, таҳти роҳбарии шаҳрдори ҷавонаш муҳтарам Рустами Эмомалӣ пойтахт ба шаҳри пешрафта бо инфрасохтори муосир ва мувофиқ барои шаҳрдорӣ ва шаҳрнишинӣ табдил шудааст.

Зикр намудан ба маврид аст, ки дар шаҳри Душанбе як қатор мушкилотҳои сатҳи байналмилалӣ баррасӣ ва роҳи ҳалли худро меёбанд, ки яке аз ин падидаҳо дар ҷаҳони муосир ин мубориза бар зидди терроризм ва экстремизм мебошад, ки вобаста ба ин масъалаи мубрам чандин мартоиба ҳамоишҳову конфронсҳои сатҳи байналмилалӣ баргузор гардид. Ин зуҳурот, бо таваҷҷӯҳ ба хатарҳои глобалӣ, тамоми ҷомеаи ҷаҳонро ба ташвиш ва нигаронӣ овардааст. Бо дарназардошти чунин вазъият, моҳи майи соли 2018, бо ташаббуси Тоҷикистонва дар ҳамкорӣ бо Созмони Милали Муттаҳид ва дигар созмонҳо ва сарони кишварҳои ҷаҳон, дар шаҳри Душанбе Конфронси байналмилалии сатҳи баланд дар мавзӯи «Муқовимат бо терроризм ва ифротгароии хушунатомез» баргузор гардид, ки онро «Раванди Душанбе» номиданд. Дар оянда, «Раванди Душанбе оид ба мубориза бо терроризм» ҳамчун платформаи муҳим барои ҳамкории созанда ва судманд байни ҳамаи ҷонибҳои манфиатдор барои таҳкими амнияти байналмилалӣ ва минтақавӣ хизмат хоҳад кард. Номбар кардан зарур аст, ки намояндагони Ӯзбекистон, Тунис, Испания, Шри-Ланка, Кирибати, Шоҳигарии Арабистони Саудӣ, Чин, Марокаш ва Намояндагии Иттиҳоди Аврупо дар СММ дар баромадҳои худ дар брифинг, саҳм ва ташаббусҳои байналмилалӣ Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистонро дар самти мубориза бо терроризм ва ифротгароӣ муҳим арзёбӣ карданд. Онҳо иқдоми навбатии кишвари моро оид ба баргузории Конфронси байналмилалии сатҳи баланд муҳим ва саривақтӣ хонданд.

Ҳамчунин, яке аз масъалаҳои муҳимми ҷомеъаи ҷаҳонӣ ин масъалаи об мебошад. Дар моҳи июни соли 2024 даршаҳри Душанбе Конфронси сеюми байналмилалӣ дар соҳаи об баргузор гардид. Ин вохӯрӣ масъулиятҳои навро ба миён овард, ки дар он ҳамкориҳо дар самти об ва ҳифзи пиряхҳо, баррасии пайомадҳои тағйирёбии иқлим ва коҳиш додани хавфу хатарҳои офатҳои табиӣ бо истифода аз имкониятҳои мавҷуда идома ёфт ва барои тақвияти ҳамкориҳои байналмилалӣ дар доираи «Раванди оби Душанбе», тадбирҳои зарурӣ андешида шуд.

Шаҳрвандони Тоҷикистон дар якҷоягӣ бо сокинони шаҳри Душанбе дар атрофи давлат ва Ҳукумати кишвар сарҷамъ омада, барои пойдории оромӣ, амният ва зиндагии шоиста кӯшиш намуда истода, барои ҳифзи дастовардҳои нав дар замони соҳибистиқлолӣ ва хизматҳои шоёни Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ва шаҳрдори ҷавонамон муҳтарам Рустами Эмомалӣ барои расидан ба уфуқҳои тозаи пешравиҳо ҳамқадаму ҳамфикру ҳаммароманд. Онҳо бо садоқат ва муҳаббат ба миллат ва давлат, барои таҳкими амният, осудагии халқ, рушди устувори иқтисодӣ ва иҷтимоии кишвар, инчунин боз ҳам баланд бардоштани мақоми Тоҷикистон дар арсаи байналмилалӣ талош мекунанд.

Одинаев Абдуҳалим, - ходими пешбари илмии Шуъбаи Шарқи Миёна ва Наздики Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои АМИТ

Номи шаҳри Душанбе дар солҳои истиқлолияти давлатии Тоҷикистон ҳамчун маркази маъмурии кишвари мустақили Тоҷикистон ба ҷаҳону ҷаҳониён муаррифӣ гардид. Ин шаҳри зебову замонавӣ, ки дар остонаи кӯҳҳои баланд ҷой гирифтааст, сол то сол ободтару дилработар мегардад. Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон маркази ҷумҳуриро чунин тавсиф намудаанд: «Пойтахти Тоҷикистон — шаҳри Душанбе оинаи таъриху зиндагии миллати тоҷик ва давлати тоҷикон аст».

Бале, Душанбе, оинаи софу беғубори миллати тоҷик аст. Ҳар сол ҳазорҳо нафар меҳмонон аз кишварҳои гуногун ба ин ҷо омада, мавзеҳои зебоманзари пойтахтро тамошо мекунанд. Пойтахтро «боғшаҳр» меноманд, гулҳои зебою назаррабо ва манзараҳои дилфиребашро тамошо карда, таърифу тавсиф менамояд.

Мавриди зикр аст, ки Ҷумҳурии Тоҷикистон аз рӯзҳои аввали ба даст овардани истиқлолияти давлатӣ бо такя ба принсипҳои сиёсати «дарҳои боз», сулҳҷӯёна ва фидокорӣ муносибатҳои дӯстонаи ҳамкориҳои баробарҳуқуқ ва мутақобилан судмандро бо аксари кишварҳои ҷаҳон ва бо як қатор кишварҳои ҷаҳон муносибатҳои шарикии стратегӣ барқарор ва минбаъд онҳоро ва таҳким бахшидааст.

Дар баробари ин сиёсати хориҷии давлати мо ба таъмини иштироки васеъ ва самараноки кишвар дар созмонҳои дахлдори байналмилалӣ ва минтақавӣ нигаронида шудааст. Тоҷикистон бо татбиқи чунин сиёсат дар таъмини амнияту сулҳ, ҳамкориҳои созандаи байналмилалӣ ва муколамаи созанда саҳми амалии худро мегузорад ва инчунин аз имконоти созмонҳои байналмилалӣ ва минтақавӣ ба манфиати таъмини рушди устувори кишвар ва таҳкими мавқеаш дар арсаи байналмилалӣ истифода мебарад.

Дар як муддати кутоҳ аз руи меъёрҳои таърихӣ ҷумҳурии мо бо 180 давлати чаҳон муносибатҳои комилҳуқуқи дипломатӣ барқарор намуда, узви фаъоли созмонҳои бонуфузи байналмилали ва минтакави гардид. Ҷумҳурии Тоҷикистон бо роҳандозии шарикӣ бо ҷомеаи ҷаҳонӣ дар доираи созмонҳои байналмилалӣ ва минтақавӣ ҳамкориҳоро бо СММ ва ниҳодҳои махсуси он, СҲШ, СААД, САҲА, ЭКО, инчунин бо шарикони рушд, институтҳои молиявии байналмилалӣ ва минтақавӣ густариш дод. Махсусан ба рушди муносибатҳои судманд дар доираи Созмони ҳамкории Шанхай таваҷҷуҳи хоса зоҳир менамояд. Чаласаҳои созмонҳои зикршуда дар шаҳри Душанбн баргузор гардиданд, ки ин барои кишвари мо ифтихори бузург аст.

Дар баробари ин бояд қайд намоем, ки Маркази тадқиқоти технологияҳои инноватсионии Академияи миллиии илмҳои Тоҷикистони низ дар пойтахт се конфронси байналмилалӣ гузаронид, ки дар онҳо олимону мутахассисони кишварҳои гуногун бо маърӯзаҳои ҷолиби илмию назариявӣ ва амалӣ баромад карданд.

Дар биноҳои муҳташами «Қасри миллат», «Наврӯзгоҳ», «Тоҷикистон» «Хеят реҷенси», «Гранд - отел» «Душанбе - сирена» ва ғайра мунтазам чорабиниҳои зиёди байналмилалӣ доир мегарданд. Дар воқеъ, шаҳри Душанбе ба маркази ҷамъомадҳои сатҳи баланд, баргузории форуму конфронсҳои бузурги байнидавлатӣ ва созмонҳои байлмилалию минтақавӣ табдил ёфтааст.

Манучеҳр Расулов, Алқос Сайдалиева - ходимони илмии Маркази тадқиқоти технологияҳои инноватсионии АМИТ

Ҷомеаи ҷаҳонӣ танҳо дар доираи фаъолияти дастаҷамъона ва муштарак метавонад дар мубориза бо зуҳуроти нангини замони муосир – терроризм ва экстремизм муваффақ гардад. Дар ҷаҳони муосир равандҳо ва зуҳуроте мавҷуданд, ки танҳо ба як кишвар ва ё як минтақа не, балки ба тамоми кишварҳои ҷаҳон ва дар маҷмӯъ ба кулли мардумони сайёра таҳдид мекунанд. Яке аз чунин зуҳуроти номатлуб, ки хатари минтақавию байналмилалиро ба бор оварда, дар ҳама қитъаҳои олам тамоюли паҳншавиро дорад, ин терроризм ва экстремизм мебошад. Олимону муҳаққиқон навъҳои гуногуни терроризм ва экстремизм, аз қабили терроризми сиёсӣ, динӣ, экологӣ, зиддиҷаҳонишавӣ, фарҳангӣ, ахлоқӣ, миллатгароӣ, технологӣ, биологӣ, кибернетикӣ ва ғайраро муайян карда, ба ин натиҷа расидаанд, ки дар замони муосир аз ҳама беш терроризму экстремизми динӣ ҷаҳони муосирро ба мушкилот гирифтор намудааст. Ба ақидаи аксар сиёсатшиносон экстремизм бештар дар дин, ки хусусияти ҷалбнамоӣ дорад, реша меронад ва он дар тамоми гӯшаву канори сайёра ба мушоҳида мерасад. Зеро дар бисёр мавридҳо ба назар мерасад, ки ифротгароён дар зери шиорҳои динӣ баромад намуда, аз номи дин ҳарф мезананд ва фармонҳои худро қонунҳои шариат меноманд. Ин, пеш аз ҳама, ба хотири сӯистифода аз шуури динии мардум равона гардида, ҳеҷ пайвастагӣ ба арзишҳои динӣ надорад. Дар варақаҳои хабарии мақомотҳои пешрафтаи хабарӣ, номҳои шаҳрвандони Осиёи Марказӣ, ки дар фаъолияти гурӯҳҳои экстремистӣ ва террористӣшомил шудаанд бештарпайдо мешаванд. Пас, ин амалкарди ифротгароён аз бединию хиёнати онҳо дарак медиҳад.

Зуҳуроти ифротгароӣ ва терроризм дар минтақаи Осиёи Миёна аз аввали солҳои 90-уми асри гузашта сарчашма мегирад. Вазъияти геополитикии Осиёи Марказӣ нишон дод, ки таъсири минтақаҳои ноустувор аз қабили Қафқоз, вилояти мухтори Синзияни Чин, Афғонистон, Шарқи Наздик боиси нооромии сиёсӣ гардад. Дар робита ба хусусиятҳои ҷуғрофӣ, табиӣ, иқлимӣ ва таърихӣ водиҳои Фарғона ва Қаротеғин, ки қисман минтақаҳои Узбекистон, Қирғизистон ва Тоҷикистонро дар бар мегиранд, имконияти кам доранд барои рушди фаъолияти иқтисодӣ, иҷтимоӣ ва сиёсӣ. Ҳамзамон ин минтақаҳо майдонҳои муносиббарои пинҳон кардани фаъолияти гурӯҳҳои террористӣ ва экстремистӣ гардида, батаври пинҳони ташвиқот кардани идеологияи ифротгароии худ дар байни аҳолии маҳаллӣ имконияти хуб пайдо карданд. Аз ин ҳолат намояндагони ташкилотҳои террористию экстремистӣ истифода намуда, ба ғасби ҳокимияти давлатӣ дар Ҷумҳурии Тоҷикистон шурӯъ намуданд. Дар шароити номуайянӣ мардумро ба як самти барои худ дилхоҳ равона намудан душвор буд ва барои ин маблағҳои калонро масраф кардан лозим меомад. Аз ин лиҳоз, муассисони чанде аз ҳизбу ҳаракатҳои навтаъсиси ҳамонвақта бо баҳонаи ҳифз кардани дин ба баъзе аз ташкилоту созмонҳои ба ном хайриявии кишварҳои дигар, аз ҷумла давлатҳои исломӣ муроҷиат намуданд.

Дар чунин вазъият давлатҳои исломӣ ин равандро истифода бурда, бо тезӣ ва мақсаднок онҳоро маблағгузорӣ карданд. Аз тарафи дигар, вуҷуд надоштани назорати қатъӣ, бемасъулиятӣ дар қисмҳои ҳарбие, ки аз собиқ Иттиҳоди Шуравӣ дар қаламрави Тоҷикистон боқӣ монда буданд, ба он оварда расонид, ки онҳо ба фурӯхтани яроқу аслиҳа ба гурӯҳҳои гуногун ва оғоз кардани муҳимоти ҷангӣ оғоз намуданд. Бар замми ин, сарҳади давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон бо Ҷумҳурии Исломии Афғонистон бе назорати қатъӣ монд, ки дар ҳудуди он гурӯҳҳои зиёди террористӣ арзи вуҷуд мекарданд. Осиёи Марказӣ дар алоҳидагӣ ва дар доираи созмонҳои минтақавию ҷаҳонӣ кӯшиш ба харҷ медиҳанд, то ин ки бо хатари ифротгарои муқовимат намоянд. Зеро роҳи ягонаи муқовимат бо чунин падидаи номатлуб, дастаҷамъона ба вуҷуд овардани роҳҳои коҳишдиҳандаи ин хатар ва мубориза бар зиддӣ он мебошад.

Кишварҳои Осиёи Марказӣ бо хатари ифротгарои ҳар яке бо роҳҳои мухталиф муқовимат менамоянд ва хусусияти ҳар кишвари минтақа гуногун ба назар мерасад.

Ҷумҳурии Тоҷикистон. Мақомоти Тоҷикистон солҳои охир чораҳо барои муқовимат бо гурӯҳҳои ифротгароиро боз ҳам қавитар намуданд. Дар Тоҷикистон бори аввал 8 декабри соли 2003 Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикисттон “Дар бораи мубориза бар зидди экстремизм (ифротгароӣ)” интишор шудааст, ки асосҳои ташкилӣ ва ҳуқуқии муқовимат бо ифротгароиро бо мақсади ҳимояи ҳуқуқ ва озодиҳои инсон ва шаҳрванд, асосҳои сохтори конститутсионӣ, таъмини соҳибихтиёрӣ, тамомияти арзӣ ва амниятии давлатро муайян менамояд.

Инчунин, дар Тоҷикистон барои муқовимат бо ифротгароӣ бо фармони Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон Эмомалӣ Раҳмон аз 12 ноябри соли 2016 дар бораи Стратегияи миллии Ҷумҳурии Тоҷикистон оид ба муқовимат бо экстремизм (ифротгарои) ва терроризм барои солҳои 2016-2020 ва “Нақшаи амалҳо доир ба амалишавии стратегияи миллии Ҷумҳурии Тоҷикистон оид ба муқовимат бо экстремизм (ифротгарои) ва терроризм” қабул шуд. Тоҷикистон дар миёни давлатҳои Осиёи Марказӣ аввалин кишваре шуд, ки чунин санадеро ба тасвиб расонид.

Ҷумҳурии Узбекистон оид ба масъалаи мубориза бар зидди ифротгароии сиёсӣ-динӣ ва пешгрии он яке аз самтҳои афзалиятноки фаъолияти мақомоти дахлдори давлатӣ ва инчунин мақомоти худидоракунии маҳалливу ташкилотҳои ҷамъиятии Ҷумҳурии Узбекистон ба ҳисоб меравад.

Дар кишвар низоми муқовимат бо ифротгарои ва терроризм ташкил ва рушд ёфта истодааст. Унсурҳои асосии ин низомро: Прокуратураи Генералии кишвар ва воҳидҳои дахлдори Кумитаи амнияти миллӣ, инчунин Вазорати корҳои дохилии кишвар ва мақомоти маҳаллӣ (комитети маҳаллӣ) дар бар мегиранд. Ҳамзамон, ҳамчун унсурҳои ёрирасон дар ин низом васоити ахбори омма ва ҷомеаи шаҳрвандии кишвар фаъолият менамоянд.

Бо мақсади мубориза бо ифротгарои Ҷумҳурии Узбекистон бо фармони Президенти кишвар Шавкат Мирзиёев Қонун “Дар бораи муқовимат бо экстремизм (ифротгарои)” аз 30.07.2018 №ҚҶУ-489 қабул шудааст. Мақсади қонуни мазкур танзими муносибатҳо дар самти муқовимат бо ифротгарои мебошад. Дар қонунуни мазкур ба мафҳумҳои “ифротгароӣ”, “фаъолияти ифротгароӣ” ва “гурӯҳҳои ифротгароӣ” ифодаи дақиқ ва фаҳмо дода шудааст.

Барои муқовимат дар самти ифротгароӣ ва пешгирии ҷалби ҷавонон ба созмону ҳаракатҳои ифротӣ дар Узбекистон корҳои дахлдор гузаронида мешавад, ки он дар ҳамкории мақомати давлатӣ бо ташкилотҳои ҷамъиятиву динӣ амалӣ карда мешавад. Ҳамин тариқ, дар ҷумҳурӣ ҳар сол барномаҳои махсуси давлатӣ барои мубориза бо ифротгароӣ, терроризм, маводҳои таблиғоти дар интернет (шабакаҳои иҷтимоӣ), баланд бардоштани таҳаммулпазирии ҷавонон ва корҳои фаҳмондадиҳӣ бо муҳоҷирони меҳнатӣ гузаронида мешавад.

Ҷумҳурии Қазоқистон. Муқовимат бо терроризм ва ифротгарои динӣ (мазҳабӣ) дар Қазоқистон хусусиятҳои худро дорад ва яке аз самтҳои таъмини амнияти миллии давлат ба ҳисоб меравад.

Санади асосии барои муқовимат бо ифротгароӣ дар Ҷумҳурии Қазоқистон ин Қонун “Дар бораи муқовимат бо экстремизм ва терроризм” аз 18 феврали соли 2005 ба ҳисоб меравад, ки базаи асосиро барои дарки моҳияти ифротгароӣ (амалҳои ифротгароӣ) ташкил медиҳад.

Ҳуҷҷати дигари қабулшудае, ки он ҳам хеле муҳим аст, барномаи муқовимат бо терроризм ва ифротгароии динӣ (мазҳабӣ) барои солҳои 2018-2020 ба ҳисоб меравад. Дар сарлавҳаи ин ҳуҷҷат омадааст, ки хатари ҷиддӣ барои амнияти миллии кишвар ин масъалаи ифротгароӣ ва терроризм ба ҳисоб меравад.

30 январи соли 2017 дар паёми солонаи худ ба мардум Президенти ҳамонвақтаи кишвар Нурсултон Назарбоев барномаи давлатии “Қазоқистони рақамӣ” – ро таҳия намуд, ки яке аз қисмҳои он ба самти мубориза бар зидии терроризм, ифротгароии динӣ (мазҳабӣ) ва кибертерроризм равона шуда буд.

Инчунин, дар кишвар барои солҳои 2017-2020 Кумитаи амнияти миллии Қазоқистон дар якҷоягӣ бо мақомотҳои давлатии ин кишвар барномаи давлатии “Мубориза бо ифротгароии динӣ (мазҳабӣ) ва терроризм дар Ҷумҳурии Қазоқистон”-ро таҳия намудааст.

Тавре, ки дар лоиҳа қайд карда шудааст, ҳадафи барнома то охири солҳои 2020 - 20% (дар муқоиса бо соли 2016) кам намудани шумораи одамоне, ки ғояҳои ифротиро пайравӣ менамоянд ва барои барангехтани кинаву адовати қавмӣ, миллӣ ва динӣ (мазҳабӣ) мусоидат мекунанд. Ба 95% баланд бардоштани самаранокии кори мақомотҳои дахлдор оид ба пешгирии зуҳуроти ифротгароӣ ва амлаҳои террористӣ дар Қазоқистон пешбинӣ шудааст. Инчунин, мувофиқи ин санад то соли 2020 ба нақша гирифта шудааст, ки сатҳи амалҳои террористӣ ва ифротгароӣ дар кишвар коҳиш дода мешавад ва рафъи оқибатҳои он ҳадди ақал 95%-ро ташкил хоҳад дод.

Ҷумҳурии Туркманистон ҳамчун кишвари соҳибихтиёр барои муқовимат бо ифротгарои ва терроризм дар доираи созмонҳои минтақавӣ ва ҷаҳонӣ ҳамкории худро ба роҳ мондааст. Моҳи ноябри соли 2019 дар Ашқобод оид ба мавзӯи ҳамкории кишварҳои Иттиҳоди Давлатҳои Мустақил барои мубориза бо терроризм ва ифротгарои машваратҳо баргузор шуданд. Дар он ҷо намояндагони кишварҳои Россия, Қазоқистон, Беларус, Қирғизистон, Тоҷикистон, Узбекистон, Арманистон ва Туркманистон имкони густариши ҳамкориҳо дар самти мубориза бар зидди терроризм ва ифротгароиро дар доираи созмони мазкур баррасӣ намуданд.

Ғайр аз он, иштирокчиёни вохӯри таъкид доштанд, ки барои муқовимат бо ифротгарои ва терроризм васоити ахбори омма ва ҷомеаи шаҳрвандӣ унсури хеле муҳим ба ҳисоб рафта, ҳамкорӣ бо онҳо ба мақсад мувофиқ аст.

Дар шароити кунунӣ вазифаи ҳар як фарди ватандӯсту ватанпарвар, миллатдӯсту мусулмон, алалхусус ҷавонон, ки ҳамчун неруи асосии пешбарандаи ҷомеа маҳсуб меёбанд, аз он иборат аст, ки аз таълимоти гурӯҳҳои манфиатҷӯе, ки дини мубини исломро бо терроризм айният медиҳанд ва тундгароиро омили ҳифзи ислом муаррифӣ мекунанд, худдорӣ намоянд, зеро дар натиҷаи гароиш ба ин гуна ҳизбу ҳаракатҳои радикаливу террористӣ ҳам ҷони худро аз даст медиҳанд ва ҳам сабаби аз байн бурдани ҷони ҳазорон нафарони дигар мегарданд. Бояд ҳар як шаҳрванд, ҳар як фарди ин ҷомеа барои ҳифзи истиқлолият ва якпорчагии кишвар талош варзад. Зеро ояндаи халқу миллати тоҷикро бе мавҷудияти давлати миллии тоҷикон тасаввур кардан ғайриимкон аст.

НУРАФШОН БОЗОРОВА- Докторант PhD-и бахши 3-юми Институти забон ва адабиёти ба номи Рӯдакии АМИТ

Февраль 25, 2025 15:53

ДУШАНБЕ, 25.02.2025 /АМИТ «Ховар»/. Мутафаккирону олимони сатҳи ҷаҳонӣ борҳо эътироф намудаанд, ки дар таъриху тамаддуни башарӣ тоҷикон ҳамчун мардумони ориёитабор яке аз миллатҳои қадимтарин ва забони модарияшон, яъне забони тоҷикӣ аз ҷумлаи забонҳои бостонии сайёра ба ҳисоб рафта, саҳми онҳо дар рушди илму фарҳанг ва тамаддуни ҷаҳонӣ ниҳоят муҳим мебошад.

Сарходими илмии шуъбаи Иттиҳоди Давлатҳои Мустақили Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, доктори илмҳои таърих Зафар Сайидзода вобаста ба мақоми забони тоҷикӣ аз давраҳои қадим то замони муосир чунин ибрози назар намудааст:

— Хуросони куҳан ва Фарорӯд (Мовароуннаҳр) бар асоси ковишҳо, пажуҳишҳо ва бозёфтҳои бостоншиносон сарзамини бениҳоят бостонӣ аст, ки аз дергоҳ дар он инсон зиндагӣ мекардааст. Ин марзу бум гаҳвораи яке аз дурахшандатарин ва куҳантарин тамаддунҳои ҷаҳон буда, сокинони он дорои тамаддуну фарҳанги чандинҳазорсола мебошанд ва ганҷинаҳои фикрию маънавии онҳо дар марҳалаҳои гуногун ба забонҳо ва гӯишҳои мухталиф нигошта шудаанд.

Пажуҳишҳои зиёде аз донишмандон баёнгари он аст, ки сарзаминҳои Хуросони бостон ва Мовароуннаҳр зодгоҳ, ҷавлонгоҳ ва парваришгоҳи забони тоҷикӣ будааст.

Забони тоҷикӣ решаи қадимӣ дорад ва дар Хуросону Фарорӯди то истилои араб ба ин забон сухан мегуфтаанд.

Давоми ҳазор сол забони мардуми Хуросон ва Мовароуннаҳр ба ҳайси забони илму адаб, забони расмиву идорӣ ҳавзаи густурдаеро фаро мегирифт. Аз ҷумла, дар Хуросонзамин забони тоҷикӣ на танҳо забони гуфтугӯ, балки забони расмӣ буд – ҳама умури девонии давлат, ба монанди фармонҳо, номаҳо, қарордодҳо ва амсоли онҳо ба ҳамин забон буд.

Аҳли пажуҳиш, аз ҷумла донишмандони номдори Эрон дар арсаи забону адабиёти тоҷикӣ-форсӣ, ҳамчун Маликушшуаро Баҳор, Саид Нафисӣ, Бадеъуззамон Фурӯзонфар, Парвиз Нотили Хонларӣ, Забеҳулло Сафо, Шоҳрух Маскӯб, Аҳмадалӣ Риҷоӣ, Ҷалол Матинӣ, Дориюш Ошӯрӣ, Маҳмуд Афшори Яздӣ ва чанд тани дигар бар ин ақидаанд, ки забони тоҷикӣ нахуст дар Хуросону Мовароуннаҳр ба вуҷуд омада ва баъд ба сӯи ғарби Хуросон, яъне Эрони имрӯз роҳ боз намудааст ва ба назари онҳо, ин ҳақиқат имрӯза падидаи пазируфташуда аст.

Забони дарӣ хеле куҳан буда ва ду ҳазор сол пеш ҳам як забони барҷаставу барозанда будааст. Ва мусалламан агар чунин тавоноӣ намедошт, чӣ гуна метавонист ба марҳалаи балоғат ва фасоҳат дар даврони Сомониён бирасад ва осори бисёр боарзишеро, монанди девони Рӯдакӣ, «Шоҳнома»-и Фирдавсӣ ва дигар офаринишҳои ҳунарӣ ба вуҷуд оварад? Забони порсии дарӣ бо ҳамон фасоҳату балоғате, ки дорад, дар поёни садаи XII ба дараҷаи камол расидааст ва донишмандони бузурге, ҳамчун Ибни Сино ва Абӯрайҳон Берунӣ, осори илмии хешро дар риштаи фалсафа ва ситорашиносӣ ба ин забон навиштаанд.

Забони дарӣ бо мурури замон на танҳо ба роиҷтарин ва ҳамагонитарин забони ин марзу бум табдил гардид, балки василаи ҳамдигарфаҳмӣ ва риштаи васл байни қавмҳову қабилаҳои мухталиф гардид ва бино бар тавоноиҳое, ки доштааст ва ҳам аз он хусус, ки ба маҳаллу тоифае мансуб набудааст, дар андаке замоне забони расмӣ, дарборӣ ва умумӣ барои тамоми сулолаҳои Осиёи Миёна ва ҳамчунон аз ақсои Ҳинд то Рум гардид ва санадҳою номаҳои расмиву давлатӣ аз Истанбул то Дакан ба ин забон эҷод мешуданд. Дар ҳақиқат, забони тоҷикӣ нақши забони байналмилалиро барои тамоми ин минтақаҳо дошт.

Забони тоҷикӣ ба бисёре аз забонҳои дунё таъсир гузоштааст. Ҳатто дар забонҳои расмии Чин, Булғористон ва Туркия вожаҳои тоҷикӣ вуҷуд доранд ва аз ин назар бо забони юнонӣ қобили муқоиса мебошад. Ҳамчунин номи бархе аз маконҳо ва шаҳрҳо дар Руминия ва Маҷористон аз забони тоҷикӣ реша гирифтаанд.

Аз забони тоҷикии имрӯза садҳо калимаҳои байналмилалӣ, ба монанди бозор, корвон, кимиё, шимиё, ҷомадон, шалвор, алкул, дито, бонк, тойгар(бабр), дарвеш, булбул, шол, шукр, ҷавон, ёсуман, исфиноҷ, шоҳ, лимон, калид, камондон (ҳамон камондори тоҷикӣ), урд (амр, фармон), астор, сервис, дорюш, гов, тӯфон, модар, падар, хуб, бад, ном, ком, гом, ланг, лак, лаб, абрӯ, ман, бадан, духтар ва вожаҳои зиёди дигар ба бештари забонҳои муҳими дунё роҳ пайдо намудаанд.

Албатта, забони тоҷикӣ ҳамон тавр, ки вожаҳое аз забонҳои ҳамсоягонаш пазируфтааст, вожагони зиёде низ ба онҳо додааст. Таъсири назарраси забони тоҷикӣ дар забонҳои нимҷазираи Ҳинд ниёз ба тавзеҳ надорад.

Забони тоҷикӣ забони байналмилалии ирфон аст. Бисёре аз орифоне, ки аз нажоди турку арабу ҳинд ҳастанд, китобҳои ирфонии худро ба тоҷикӣ навиштаанд. Мактаби тасаввуфи ҳиндуэронӣ, ки аз тариқи ҳавзаи форсизабонон ба Осиёи ғарбӣ ва ҳатто ба шимоли Африқо нашр ёфтааст, бештар китобҳо ва матнҳои худро ба наср ё шеъри тоҷикӣ навиштааст ва забони тасаввуф дар нимҷазираи Ҳинд ва ҳатто дар байни туркон ҳамвора тоҷикӣ будааст.

Дар забонҳои аврупоӣ, аз ҷумла дар англисӣ имрӯз низ калимаҳое бо решаи тоҷикӣ вуҷуд доранд ва шумораи ин калимаҳо ба садҳо вожа мерасад.

Дар китобҳои муқаддаси пайравони динҳои ҷаҳонӣ вожаҳои бисёре аз забони тоҷикӣ вуҷуд доранд, монанди Бағдод, аланбор, Уммон, рустоқ, ҷайҳон, Басра (паси роҳ), рофидин, Ҳиндукуш, шибирқон (шопургон), танга ва амсоли онҳо.

Садҳо вожаи тоҷикиро дар забонҳои қирғизӣ, қазоқӣ, уйғурӣ, туркманӣ ва дигар забонҳо дидан мумкин аст, ки бо мурури садсолаҳо ба ин забонҳо нуфуз кардаанд.

Забони тоҷикӣ барои ҳафтсад сол забони идории Ҳиндустон буд, то ин ки соли 1836 Чарлз Вилям забони англисиро ба ҷои забони тоҷикӣ расмият дод.

Забони тоҷикӣ дар дарозои таърихи ҳазору садсола баъд аз аҳди Сомониён ба рағми душвориҳои ҷонсӯз зинда монд ва ба забони фаромиллие дар ҳавзаи тамаддунии мо табдил гардид ва ҳама қавмҳову нажодҳо забони тоҷикиро ба ҳайси забони расмиву давлатӣ, забони муштарак ва ҳамдигарфаҳмии ин марзу бум пазируфтанд.

Ин забон ёдгори ҷовидонест аз пайвастагӣ ва хешовандии мардумони форсизабон дар гузашти рӯзгор то ба имрӯз. Ин ки мардумони Тоҷикистон, Афғонистон ва Эрон якдигарро бе тарҷумон мефаҳманд ва суҳбат менамоянд, қиссаву афсона нест, балки нишонаи бақову устувории ин забон аст. Бояд ба ин ягонагии ҳавзаи фарҳангӣ ва ин ғановате, ки ҳамаи тоҷикзабонон ба он ҳуқуқи баробари соҳибият доранд, арҷ гузошт.

Бояд гуфт, ки ҳоло тоҷикӣ дар Тоҷикистон, забони форсии муосир дар Эрон ва дарӣ дар Афғонистон дар бахши вижагиҳои савтӣ, грамматикӣ, луғавӣ ва меъёрҳои адабӣ, луғатҳову истилоҳот ва ғайра дар пояи забони муштараки форсии дарии он давр қарор надоранд.

Имрӯз тоҷикӣ, форсӣ ва дарӣ се шохаи нави забони порсии дарии классикӣ буда, ҳар кадом роҳи мустақили ташаккули худро доранд. Аз нигоҳи ҷомеашиносии забон, тоҷикӣ, форсӣ ва дарӣ дар се давлат давоми қарнҳои баъдӣ дар як мақом қарор надоштаанд. Забони форсии муосир дар Эрон ҳамеша ягона забони давлатии ин мамлакат буд ва дар баробари он забони дигаре дар ин мақом қарор надошт. Аммо тоҷикӣ ва дарӣ дар муҳит ва вазъи дузабонӣ мавриди истифода шуда, имрӯз пас аз истиқлоли Ҷумҳурии Тоҷикистон барои рушди озоди забони тоҷикӣ дар мақоми забони давлатӣ имконоти фаровон фароҳам оварда шудааст.

Яке аз тафовутҳо байни тоҷикӣ, форсӣ ва дарӣ дар бахши истилоҳот, аз ҷумла истилоҳоти илмиву техникӣ ба мушоҳида мерасад. Манбаи гуногуни истилоҳпазирӣ иллати тафовути назаррас дар луғати тоҷикӣ, форсӣ ва дарӣ гардидааст. Агар манбаи истилоҳоти муосири хориҷӣ барои забони тоҷикӣ русӣ бошад, ин манбаъ барои форсии Эрон забонҳои фаронсавӣ ва англисӣ ва барои Афғонистон англисӣ маҳсуб мешавад. Меъёрҳои адабии форсии муосир ва тоҷикӣ низ дар сабкҳои забонӣ тафовут доранд.

Ин ҳама мушаххасоти забонӣ далели дурустии истилоҳи «забони тоҷикӣ» ва муносибу мувофиқ будани он барои забони тоҷикии муосир мебошад. Истифодаи «забони тоҷикӣ» – бар ивази «форсӣ» ё «дарӣ» – ҳеҷ маънои инкори таърихи гузаштаи ин забонро надорад. Имрӯз дар Ғарбу Шарқ ва дигар давлатҳои ҷаҳон ин се шохаи забони форсии нав ва ё форсии дариро бо ҳамин номҳо мешиносанд.

Ғайр аз ин, тоҷикӣ, форсӣ ва дарӣ ҳамчун забони адабӣ дорои лаҳҷаҳои маҳаллии гуногун ҳастанд, ки ин лаҳҷаҳо танҳо бо ҳамин шаклҳои адабии забон иртибот доранд ва ин лаҳҷаҳо танҳо манбаи ташаккули забони адабии минтақаи худ мебошанд. Мавҷудияти се шакли адабии забони порсии дарӣ дар се минтақа дар мақоми забони давлатии се ҷумҳурӣ ба гузаштаи таърихии забони муштараки классикӣ иртибот дорад.

Тоҷикон – мардуми ориёии эронинажод – давоми ҳазорсолаҳо дар ин сарзамини таърихии хеш сукунат доштаанд ва ин миллати номвар имрӯз номбардори гузаштагони хеш ва посдори фарҳангу суннати ниёгони хеш аст. Аз ин рӯ, аз номи тоҷик ва ҳам аз забони тоҷикӣ бояд ифтихор намуд, таърихи миллат ва таърихи забони миллиро пайваста бояд омӯхт ва онро гиромӣ дошт.

Пойтахти Тоҷикистон – шаҳри Душанбе оинаи таъриху зиндагии миллати тоҷик ва давлати тоҷикон аст. Аз рӯзҳои аввали соҳибистиқлолӣСарвари давлат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба рушду пешрафти пойтахти Тоҷикистони соҳибистиқлол – шаҳри Душанбе ҳамчун маркази маъмурӣ, сиёсӣ ва фарҳангии сарзамини аҷдодӣ таваҷҷуҳ зоҳир менамоянд. Ҷумҳурии Тоҷикистон кишвари сарсабзест дар домони кӯҳҳои сарбафалак. Шаҳри Душанбе маркази Ҷумҳурии Тоҷикистон, шаҳри пайвандгари дилҳо, макони меҳру шавқат, маскани тоҷикони бузург аст. Душанбе кишварест, ки барои аз хурд то бузурги ин сарзамин Ватан аст. Ватане, ки дар канори бузургаш ба дунё омадаему бузург гаштаем. Ватане, ки мисли модари ғамхор дӯсташ медорем. Меҳане, ки сар то сар гул-гулшукуфону ободу зебову бофароғат аст. Душанбе бузургшаҳрест, ки тоҷиконро чун миллати бузургу номдор, маркази умеду армон аст.

Даме, ки дар кӯчаҳои ин шаҳри бузург қадам мезанем, беихтиёр аз зебогии муҳити атрофаш ҳаловат мебарем. Даме, ки мардуми меҳмоннавозу бофарҳанги дорои маданияти баланди шаҳрвандонашро вомехӯрем, беихтиёр нидо мекунем:

Душанбе макони мардони хирад, занони ба ору номус ва тифлакони дилшоду бахтиёр аст. Мавзеест, ки саросар дилфиребу дилоро ва бешубҳа мафтункунанда. Душанбе шаҳрест зебову дилоро ва макони мардумони меҳмоннавоз, олиҳиммат ва сарбаланду номдор: Душанбе маконест, ки саросар гулрезу гулбасару машҳуру дилорост. Биноҳои серошёна, қасру толорҳои барҳаво, театру донишкадаҳои бузург, биноҳои маъмуриву фарҳангӣ, илова бар ҳамаи ин маркази сиёсию фарҳангӣ ва иқтисодӣ буданаш Душанберо даҳчанд зебову овозадор мегардонад.

Имрӯз барои ҳама равшан аст, ки ҳадафҳои номбурда, ҳамчунин ҳимояи манфиатҳои миллӣ, ҳифзи дастовардҳои истиқлолият, барқарории суботи сиёсиву иҷтимоӣва таҳкими ваҳдати миллӣ, муайянкунандаи самтҳои фаъолияти Президент, Маҷлиси Олӣ, Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон, мақомоти иҷроияи ҳокимияти давлатии вилоятҳо ва шаҳру ноҳияҳо, сохторҳои худидораи маҳаллӣ, корхонаву муассисаҳои давлативу ғайридавлатӣ, инчунин ҳизбҳои сиёсӣ, иттиҳодияҳои ҷамъиятӣ ва институтҳои ҷомеаи шаҳрвандӣ мебошанд.

Душанбе фахри даврони ҳар як бошандаи ба ору номуси ин сарзамини дилорост. Даме, ки дар эҷодиёти ин ё он адиби бузург васфи ин боғшаҳри дилкушоро мутолиа менамоем, метавон гуфт, ки Душанбе даҳчанди ин ситоишҳову фузунтар аз ҳамаи арзишҳост, зеботар аз ҳамаи зебогиҳои олам аст, ки ақли бинандаро мафтун мегардонад.

Азнавсозиву ободонӣ ва пешравиҳои пойтахти азизамон аз заҳмату корнамоиҳои шабонарӯзии фарзонафарзанди миллат, раиси шаҳри Душанбе муҳтарам Рустами Эмомалӣ далолат мекунад. Соли 2021 пойтахти Тоҷикистон - шаҳри Душанбе пойтахти фарҳангии Иттиҳоди Давлатҳои Мустақил эълон шуда буд, ки дар Театри давлатии академии опера ва балети Тоҷикистон ба номи Садриддин Айнӣбо иштироки Раиси Маҷлиси миллии Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон, Раиси шаҳри Душанбе муҳтарам Рустами Эмомалӣ маросими ифтитоҳи расмии эълон гардидани “Душанбе-пойтахти фарҳангии Иттиҳод-2021” баргузор гардида буд, ки дар он намояндагони Дастгоҳи иҷроияи Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, кишварҳои аъзои Иттиҳоди Давлатҳои Мустақил, бародаршаҳрҳо, корпуси дипломатӣ, созмонҳои байналмилалӣ ва минтақавии муқими шаҳри Душанбе, роҳбарияти вазорату кумитаҳо, мақомоти иҷроияи ҳокимияти давлатии шаҳри Душанбе, раёсату идораҳо, муассисаҳои таҳсилоти миёна ва олии касбӣ, коршиносон, ширкатҳои сайёҳӣ ва намояндагони васоити ахбори омма иштирок намуда буданд. Котиби Кумитаи иҷроияи Иттиҳоди Давлатҳои Мустақил Бекетжан Жумангулов ва директори иҷроияи Бунёди байнидавлатии ҳамкориҳои гуманитарии кишварҳои аъзои ИДМ Анатолий Иксанов дар бораи таърих ва аҳамияти барномаи байнидавлатии “Пойтахтҳои фарҳангии Иттиҳод” суханронӣ намуда, Сертификати махсуси “Душанбе-пойтахти фарҳангии Иттиҳод-2021”-ро ба Раиси шаҳри Душанбе муҳтарам Рустами Эмомалӣ супорида буданд. Маврид ба зикр аст, ки Барномаи байнидавлатии “Пойтахтҳои фарҳангии Иттиҳод”, бо мақсади муаррифии фарҳангу тамаддун, имкониятҳои сайёҳӣ ва тавсеаи ҳамкориҳои мутақобилан судманди давлатҳои мазкур роҳандозӣ шуда буд.

Бояд гуфт, ки Душанбе ҳамеша чун «шаҳри сабз» шуҳрат дошт, аммо солҳои охир бо ташаббуси бевоситаи Президенти мамлакат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба Тоҷикистон навъҳои гуногуну нодири дарахтони бисёрсолаи ороишию сояафкан аз гӯшаҳои гуногуни дохил ва хориҷи кишвар ворид карда шуда, дар шоҳроҳҳо, кӯчаву хиёбонҳо ва марказҳои фарҳангию фароғатии пойтахт шинонида шудаанд. Созандагиву ободкорӣва сабзу хуррам гардонидани муҳити атроф яке аз самтҳои афзалиятноки сиёсати бунёдкоронаи давлату Ҳукумати кишвар ба ҳисоб меравад.

Ин аст, ки дар партави сиёсати созандаи Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ва иқдомҳои наҷиби Раиси шаҳри Душанбе муҳтарам Рустами Эмомалӣ солҳои охир пойтахти мамлакат-шаҳри Душанбе симои худро куллан дигар намудаву дарахтони ҳамешасабз, гулу буттаҳои ороишӣ ва ниҳолҳои гуногуни сояафкан ба ҳусни он таровати тоза зам намудааст. Бозсозиҳою бунёди майдончаҳои варзишӣ ва майдончаҳо барои бозиҳои кӯдакон, ки ҳоло назди манзилгоҳҳо ҷараён доранд, бо ҳеҷдавре қобили қиёс нестанд. Ободониҳое, ки имрӯз дар пойтахти Ватани азизамон шуда истодаанд, албатта, ба сатҳи маънавиёти ҷомеа, ахлоқу рафтори сокинон ва фарҳанги шаҳрдорӣбетаъсир намемонанд. Хушбахтона мо ба ин восита Душанбеи хешро ба шаҳри хирад, «шаҳри накӯкорон» табдил дода, орзуи деринаи гузаштагонамонро амалӣгардонидем.

Хулоса, Душанбе ҳамчун маркази бузурги Тоҷикистони азизу соҳибистиқлол, ҳар рӯзу ҳар соат дар айни шукуфтанҳост ва рӯз то рӯз онро ободу зебо, бофароғату дилнишин дидан метавон.

Муллоева Н.М. н.и.х. - ходими пешбари имлии Маркази таҳқиқоти технологияи инноватсионии Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон