Айёми баҳор омад Наврӯз муборак бод,
Илҳоми ҳазор омад Наврӯз муборак бод.
Наврӯз ҷашни оғози баҳор ва Соли нави мардуми форсу тоҷик ба шумор меравад ва дар дар луғатҳо ба маънои рӯзи нав ва тоза, рӯзи нахустин, аввали рӯзи сол, маънидод гардидааст. Донишманд ва олими қарни даҳ Абӯрайҳони Берунӣ, дар китоби худ «Осор-ул-боқия» аз забони Алӣ бинни Яҳё навиштааст, ки «Рӯзи Наврӯз ягона рӯзест, ки тағйирнопазир аст, нахустин рӯз аст аз Фарвардин моҳ ва аз ин ҷиҳат рӯзи нав карданд, зеро ки нишонии соли нав аст»
Ҷашни Наврӯз таърихи зиёда аз шашҳазорсола дорад ва куҳантарин оини миллӣ дар ҷаҳон ба шумор меравад. Дар таърихи фарҳанги мардуми эронитабор ҳеҷ як анъана ва расму оине чун ҷашни хуҷастапай ва фархундаи Наврӯз азизу арҷманд ва куҳантар нест. Он ҳануз пеш аз замони зардуштӣ маълум буда, то асри VII пеш аз милод зикр шудааст. Дар давлати Ҳахоманишиниҳо (асри VI-IV пеш аз милод) ва Сосониён (асрҳои III-VII пеш аз милод) Наврӯз ҷашни асосӣ ба ҳисоб мерафт. Дар бораи ин ид муаррихи Юнони Қадим Страбон навиштааст: “Дар замонҳои қадим сокинони Сирдарё ва Амударё дар маъбади оташ ҷамъ омада, кайфу сафо намуда ва оташро ситоиш карда, бемориҳоро табобат мекарданд”.
Пайдоиши ин ҷашн аз Эрониёни Бостон буда, бо парастиши офтоб ва номи Зардушт алоқамандӣ дорад. Наврӯз ҷашни фарорасии баҳори нозанин, зиндашавии табиат, оғози корҳои кишоварзӣ ва боғдорӣ, айёми баробаршавии шабу рӯз дар баҳор мебошад. Наврӯз ҷашнест тамоми олами табииро зинда менамояд ва деҳқонон дар ин моҳ ба кишт кардан оғоз мекунанд.
Мувофиқи сарчашмаҳои таърихӣ Наврӯзро дар аввали моҳи Фарвардиняшт, ки бо солшумории имрӯзаи мо ба моҳи март рост меояд ҷашн мегиранд. Аз таърихи ҷашни Наврӯз роҷеъ ба таърихи пайдоиши баргузории ин ҷашни куҳанбунёд дар сарчашмаҳои таърихию адабӣ ва бадеӣ маълумоти зиёд зикр гаштааст, ки донишмандони тоҷику эронӣ ва хориҷӣ дар асоси онҳо мақолаҳову рисолаҳои арзишманд таълиф намудаанд.
Маълумоти мустақим ва пурмаъно дар “Шоҳнома”-и Фирдавсӣ, “Наврӯзнома”-и Умари Хайём, “Осор-ул боқия” ва “Ат- тафҳим”-и Абурайҳони Берунӣ, “Зайн-ул-ахбор”-и Абулсаиди Гардезӣ, “Ал-маҳосин-вал-аздод”-и Кисравӣ ва чанде дигар метавон пайдо кард, ки ба иттифоқ Ҷамшеди Пешдодиро бунёдгузори ҷашни Наврӯз хондаанд. Аксарияти сарчашмаҳои таърихӣ ба он далолат мекунанд, ки Наврӯз дар давраи салтанати Пешдодиён дар замонии ҳукмронии Шоҳ Ҷамшед пайдо шудааст. Агар ба таърих назар афканем, мебинем, ки давраи салтанати Шоҳ Ҷамшед давраи адлу инсоф ва пайдоиши якчанд ҷашнҳои суннатӣ ва оинҳое, ки аз замони Зардушт боқӣ монда буданд, ба пуррагӣ қайд мешуданд.
Падидоварии Наврӯз дар “Шоҳнома”-и Фирдавсӣ ба ин гуна ривоят шуда аст, ки Ҷамшед дар ҳоли гузаштан аз Озарбойҷон, дастур дод то дар онҷо барои ӯ тахте бигузоранд ва худаш бо тоҷи заррини ӯ, ҷаҳон нуронӣ шуд ва мардум шодмонӣ карданд ва он рӯзро Наврӯз номиданд.
Ба ҷамшед бар гавҳар афроштанд,
Мар он рӯзро рӯзи нав хонданд.
Аз ин китобҳои таърихӣ маълум мешавад, ки Наврӯз дар даврони қадим ба шаклҳои гуногун қайд карда мешудааст. Рӯзҳои ҷашнгирии ид низ фарқ доштааст. Фарқи ҷашни Наврӯз аз дигар идҳо дар он маҳсуб меёбад, ки онро дар фасли баҳор ҷашн мегиранд ва оғози кишту кори баҳорист.
Баргузории ҷашни Наврӯз дар замони Сосониён чанд рӯз (на кам аз шаш рӯз) тӯл мекашид. Он замон ҷашнгирӣ ба ду давра тақсим мешуд - Наврӯзи кӯчак ё Наврӯзи омма, ки панҷ рӯз буд ва аз якум то панҷуми моҳи Фарвардин гиромидошт мешуд ва рӯзи шашуми Фарвардин (Хурдодрӯз) ҷашни Наврӯзи бузург ё Наврӯзи хоса барпо мегашт. Ривояти дигаре ҳаст, ки манобеи мухталиф аз онҳо ёд шуда, бешу кам бо ҳамин таъбирот ҳамроҳӣ дорад, ки «рӯзи аввали фарвардин ибтидои баҳор аст ва инро «Наврӯзи кучак», «Наврӯзи омма» ва «Наврӯзи сағир» гӯянд.
19 феврали соли 2010 анҷумани 64-уми Маҷмаи умумии Созмони Милали Муттаҳид қатъномаеро қабул кард, ки тибқи он ҷашни Наврӯз мақоми байналмилалӣ касб намуд. Ин пешниҳоди Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон буд, ки онро мамолики Афғонистону Озарбойҷон, Ҳинду Эрон, Ироқу Қазоқистон, Қирғизистону Туркия, Туркманистон ва Узбекистондастгирӣ намуданд ва Наврӯз ба феҳристи мероси ғайримоддии ҷаҳонӣ ворид карда шуд.
Наврӯзи Аҷам бо қарори Юнеско ва Ассамблеяи Генералии СММ аз 23 моҳи феврали соли 2011 ҳамчун рӯзи байналмиллалии «Наврӯз» эътироф ва ба оламиён туҳфа гардид. Ҳамин тавр Наврӯзе, ки онро ҳануз ба номи Зардушт, бо номи Авесто ёдовар мешаванд (асрҳои 7-8 пеш аз милод) ва онро ҳамчун ҷашни Соли нав, ҷашни оғози сол дар бисёр кишварҳо ва пеш аз ҳама дар мамлакатҳои ориёнажод ҷашн мегирифтанд, ҷаҳонӣ шуд.
Дар қатори ҷашнҳои миллию мардумӣ таҷлили ҷашни Наврӯз миёни мардуми тоҷик ва тоҷикистониён мақоми хосаро пайдо кард. Ин ҷашни куҳану ҳамешаҷавон барои мардуми кишвари мо бигзор тинҷию осоиштагӣ, хуррамию некрӯзӣ, сулҳу амният ва неъматҳои фаровон ато намояд, орзу ва армонҳои насли имрӯза низ ҷомаи амал пӯшанд.
Имрӯз барои мо тоҷикон ва кулли кишварҳои ҳавзаи тамаддуни Наврӯз боиси ифтихор аст, ки ин ҷашни куҳану бостонӣ ва ҷашни зебои табиат аз тарафи Созмони Милали Муттаҳид ҳамчун ҷашни байналмилалӣ эълон шуд. Ин дастоварди арзишманд натиҷаи азму талоши муштарак ва пайгириҳои чандинсолаи Тоҷикистон ва чандин давлатҳои дӯсту бародар мебошад.
Наврӯзи аҷам зинда кунад, хоки куҳанро,
Аз нав бикунад ҷома бар тан боғу чаманро.
Аз партави хуршед замин гарму чаман гарм,
Аз ҳиммати найсон дили деҳқони Ватан гарм.
Наврӯз риштаи ҷовидонаи пайванди инсону табиат, дақиқтарин мизони рафтуои фаслҳои сол ва рӯзгори одам аст. Наврӯз оғози сол, зиндагии тоза, оғози уме два бахту саодат буда, ба остонаи ҳар хонадон чун пайки шодиву нишот ва эҳёи замину табиат қадам мениҳад. Наврӯз бо фарорасии баҳор кулбаву кошонаи моро нуру зиё мебахшад, дар вуҷуди мо поктарин эҳсосот ва волотарин умеду орзуҳо бедор месозад. Бо нафаси мубораки хеш адовату кинаро аз замири мо дур месозад, меҳри бародарӣ, шафқату меҳрубонӣ ва хайру саховатро дар дили ҳар яки мо меангезад.
Қадами тозаи Наврӯз муборак бошад,
Ҷашни фархундаву фирӯз муборак бошад.
Мамадназаров Н.К., - сармутахасиси Шуъбаи илмҳои тиббӣ ва фарматсевтии АМИТ,
Мавлододова Ш.Х., - мутахахассиси пешбари Шуъбаи илмҳои тиббӣ ва фарматсевтии АМИТ
