Наврӯз бо обу хок, марзу бум ва рӯҳи тамаддунсози ниёгони мо пайванди азалӣ дошта, расму ойинҳои он рамзҳое доранд, ки аз замонҳои бостонӣ то имрӯз рӯзгори мардуми фарҳангиву ободгар ва инсондӯсту таҳаммулгарои моро ҳамроҳӣ мекунанд.
Эмомалӣ Раҳмон
Наврӯз аз ҷашнҳои куҳантарин ва қадимаи ориёитабори халқи тоҷик буда, дар тули мавҷудияти давлатдории тоҷикон шукуҳу шаҳомати беандоза пайдо намудааст. Маҳз қобили зикр аст, ки ҷашни Наврӯз таърихи бисёр деринаро дар бар гирифта, ҳамчун ойини бедориву хушҳолӣ, якдиливу муҳаббати инсонӣ мебошад. Бо фаро расидани фасли баҳори файзбахш аёми бедории табиат шурӯъ гардида, тамоми мавҷудоту табиат аз нав зинда мегарданд.
Наврӯз яке аз ҷашнҳое мебошад, ки фарҳанги таърихи башарии халқи тоҷикро ба ҷаҳониён муаррифӣ менамояд. Ҳамин аст, ки дар солҳои охир бо ташаббус ва талошҳои бевоситаи Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон аҳамияти умумибашарии ҷашни бостонии Наврӯз бо дастгирии аксарияти кишварҳои олам бо Қатъномаи Маҷмааи Умумии Созмони Милали Муттаҳид мақоми байналмилалиро соҳиб гардид, ки ин алббата мояи ифтихори мардуми фарҳангсолори тоҷик ба ҳисоб меравад.
Дар арафаи ин ҷашни бузургу муқаддас, ки ба 21- уми моҳи фарвардин, яъне моҳи март рост меояд, мардуми тоҷик бо тантана ин ҷашни бостониро ба ҷаҳониён муаррифӣ менамоянд. Бо оғози ин санаи муҳим дар тамоми манотиқи кишвар фазои идона шуруъ мегардад, ки халқи соҳибтамадуни тоҷик ҷашни меросдор ва ойини миллии аҷдодони худро бо як шукӯҳ ва шаҳомати беандоза ҷашн мегиранд.
Донишмандони мо аз қадимулаём ба расму ойин ва ҷашнҳои аҷдодӣ арҷ гузошта, барои ҳифзу муаррифии онҳо асарҳои арзишманди донишмандони бузурги форсу тоҷик Абурайҳони Берунӣ дар китоби машҳури худ «Осор-ул-боқия» аз забони Алӣ ибни Яҳё навиштааст, ки «Рӯзи Наврӯз ягона рӯзест, ки тағирнопазир аст» ва дар китобаш «Ал-Тафҳим» менигорад, ки «Наврӯз нахустин рӯз аст аз фарвардинмоҳ ва аз ин ҷиҳат рӯзи нав карданд, зеро ки нишонии соли нав аст». Чунин ривоят ва ҳикоятҳои беназир доир ба таърихи пайдоиши Наврӯз бисёр мебошанд.
Дар ин масир метавон гуфт, ки Абурайҳони Берунӣ дар китоби «Ал-Тафҳим» овардааст: «Чун Ҷамшед ба подшоҳӣ расид, динҳо аз нав кард ва ин кори хеле бузург ба назар омад ва он рӯзро, ки рӯзи тоза буд, Ҷамшед ид гирифт, агарчи пеш аз он ҳам Наврӯз бузургу муаззам буд». Монанди ҳамин матлаб дар як қисмати китоб омадааст: «Аз расмҳои подшоҳон Наврӯз чист? Нахустин рӯз аст аз фарвардинмоҳ ва аз ин ҷиҳат рӯзи нав ном карданд, зеро ки пешонии соли нав аст».
Аз маълумотҳои мазкур чунин хулосабарорӣ кардан мумкин аст, ки ин донишманд ба таври густурда дар бораи ҷашн гирифтани Наврӯз сухан мегӯяд ва дар таҳқиқоти хеш барои шинохти рамзу рози оинҳо ва маросимҳои гуногун на танҳо ганҷинаҳои куҳанро мековад ва дарҳои онҳоро ба рӯйи хонандагони асари гаронбаҳояш мекушояд, балки аз суннатҳои деринаи рӯзгори худ низ хабар медиҳад ва ошкоро мегӯяд, ки мардумони давронаш бо покизагардонию навсозии ҳамаи афзорҳо ва дастмояҳои зиндагӣ ва оростану пиростани хонаву кошона аз Наврӯз истиқбол менамуданд.
Наврӯз ҷашнест, ки бо фаро расидани он тамоми мавҷудоти олам аз нав зинда шуда, ба табиат ҳусни дубора мебахшанд. Чуноне, ки устод Рустами Ваҳҳоб фармудаанд:
Меҳровару меҳрбахшу меҳромӯзӣ,
Шаҳномаи хуршеди ҷаҳонафрӯзӣ.
Ҳар қулла, ки сар кашад, бар он парчами туст,
Наврӯз, туӣ, ки ҷовидон пирӯзӣ.
Мутафаккири дигар Умари Хайём низ дар асари “Наврӯзнома”- и хеш ба Наврӯзи замони қадим ва хусусиятҳои оинҳои он чунин ишора мекунад: «Сабаби ном ниҳодани Наврӯз он будааст, ки чун бидонистанд, ки офтобро ду давр бувад. Яке он, ки ҳар сесаду шасту панҷ рӯзу рубъе аз шабонарӯз ба аввали дақиқаи ҳамал боз ояд. Ва чун Ҷамшед он рӯзро дарёфт «Наврӯз» ном ниҳод. Ва пас аз он подшоҳон ва дигар мардумон бад-ӯ иқтидо карданд. Ва қиссаи он чунон аст, ки чун Каюмарси аввал аз мулки Аҷам ба подшоҳӣ биншаст, хост, ки айёми солу моҳро ном диҳад ва таърих созад, то мардумон онро бидонанд. Бингарист, ки он рӯз бомдод Офтоб ба аввали дақиқаи ҳамал омада. Мубадон гирд карда ва бифармуд, ки таърих аз он ҷо оғоз кунанд. Мубадон ҷамъ омаданд ва таърих ниҳоданд. Ва чунин гуфтанд мубадони Аҷам, ки доноёни рӯзгор буданд, ки Эзиди таборак ва таоло дувоздаҳ фаришта офаридааст: аз ин чаҳор фаришта бар осмонҳо гумоштааст, то осмонро ба ҳар чи андар ӯст, аз аҳриманон нигоҳ доранд ва чаҳор фариштаро бар чаҳор гӯшаи ҷаҳон гумоштааст, то аҳриманонро гузар надиҳанд, ки аз Кӯҳи Қоф баргузаранд”.
Воқеан ҳам ҷашни Наврӯз аз замони пайдоиш таърихи дуру дарозе, ки ҳамчун ҷашни бедории табиат, оғози рӯзи нав, аз нав эҳё шудани табиат мебошад. Наврӯз ин набзи сайёраи Замин буда, дар гирди Офтоб як даври пурраи соли астрономиро паси сар мекунад ва дар моҳи фарвардин ба ҷойгоҳи аслии худ бармегардад. Дар маҷмӯъ Наврӯз рамзи рӯзи нав, ибтидои солинав, қосиди баҳор, мабдаи ҳаёт, эҳёи табиат ва оғози кишту кори деҳқонон мебошад.
Достиева Дилафруз, - лаборанти калони шуъбаи Шарқи Миёна ва Наздики Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои АМИТ
