Бардошт аз дидори НБО-и Роғун,01 ноябри 2024
Нерӯгоҳи барқи обии Роғун (НБО Роғун) аз замони саршавии сохтмонаш дар авоили солҳои 2000-ум таваҷҷуҳи матбуоти ҷаҳониро ба худ ҷалб кардааст. Васоити ахбори оммаи кишварҳои гуногун таваҷҷуҳи худро ба миқёс ва ҳадафи ин лоиҳа, бахусус бо назардошти аҳамияти эҳтимолии он барои амнияти энергетикии Осиёи Марказӣ ва тамоми ҷаҳон равона кардаанд. Аксари нашрияҳои байналмилалӣ таъсири мусбати неругоҳи барқи обии Роғунро ба манзараи энергетикии минтақа, иқтидори иқтисодӣ ва аҳамияти он барои устувории неруи ҷаҳонӣ таъкид мекунанд. Вақте ки нерӯгоҳи Роғун таваҷҷуҳи расонаҳои ҷаҳониро ба худ ҷалб кард, он ба зудӣ рамзи муҳими лоиҳаҳои бузурги энергетикӣ дар кишварҳои рӯ ба тараққӣ гардид. Матбуоти ҷаҳонӣ онро яке аз бузургтарин ва муҳимтарин тарҳҳои гидроэнергетикӣ, ки метавонад ба манзараи энергетикии минтақа ва ҳатто ҷаҳонӣ таъсири ҷиддӣ расонад, пӯшиш додаанд.
Бо вуҷуди ин, расонаҳои байналмилалӣ ҷанбаҳои мураккаби марбут ба лоиҳаро низ қайд карданд. Инҳо масъалаҳои экологӣ, аз қабили таъсири эҳтимолӣ ба захираҳои об ва экосистемаҳои минтақа, инчунин масъалаҳои марбут ба кӯчонидани одамон аз минтақаҳои сохтмонӣ ва бунёди инфрасохтори навро дар бар мегиранд. Нигарониҳо дар бораи он ки ин тарҳ чӣ гуна метавонад ба равобит бо кишварҳои ҳамсоя, бахусус Узбакистон, таъсир расонад, ки нигарониҳо дар бораи таъсири эҳтимолӣ ба манобеъи оби аз Вахш ба Амударё ҷорӣшударо ба миён овардааст. Бо вуҷуди ин, таъсири мусбати неругоҳи барқи обии Роғун ба амнияти энергетикӣ ва рушди иқтисодии Осиёи Марказӣ аз ҷониби коршиносони ҷаҳонӣ эътироф гардид. Аз ҷумла, лоиҳа дар заминаи устувории системаи энергетикии ҷаҳонӣ бо дарназардошти афзоиши талабот ба энергияи барқароршаванда ва таваҷҷӯҳи афзоянда ба гидроэнергетика ҳамчун як роҳи ҳалли тоза ва дарозмуддат баҳои баланд дода шуд.
Агентии байналмиллалӣ Рейтер (Reuters) дар гузоришҳои худ оид ба сохтмони неругоҳи барқи обии Роғун (2018) қайд мекунад, ки лоиҳа «на танҳо як таҷзияи иқтисодӣ, балки як меҳвари муҳими геополитикӣ барои Осиёи Марказӣ» хоҳад шуд. Таваҷҷуҳи махсус ба оқибатҳои эҳтимолии мусбат барои шабакаҳои энергетикии кишварҳои минтақа дода шуд. «Бо анҷоми сохтмони нерӯгоҳи Роғун Тоҷикистон метавонад вобастагии худро аз воридоти нерӯи барқ ба таври қобили мулоҳиза коҳиш диҳад ва амнияти энергетикии тамоми Осиёи Марказиро таҳким бахшад», - омадааст дар ин нашрия. Дар як матлаби дигари агентӣ, ки соли 2020 нашр шуд, таъкид шудааст, ки:“Иқтидори нерӯгоҳи Роғун устувории интиқоли нерӯи барқро дар кишвар таъмин намуда, ба ҷалби сармояи иловагӣ ба бахшҳои дигари иқтисод мусоидат мекунад”. Коршиносони нашрия ҳамчунин таъкид мекунад, ки лоиҳа инфрасохтори иҷтимоӣ, таъсиси ҷойҳои корӣ ва рушди соҳаҳои марбут ба монанди сохтмон ва нақлиётро рушд медиҳад.
«The New York Times» (ИМА) (2019) дар яке аз маводи худ қайд кардааст: «НБО Роғун як қадами муҳим дар таъмини амнияти энергетикии Тоҷикистон мебошад, ки кишварро аз мушкилоти гидроэнергетика вобаста ба таъмини нокифояи нерӯи барқ раҳоӣ мебахшад. Он на танҳо як лоиҳа аст, балки стратегияи бузурги энергетикии ояндаи Тоҷикистон ҳамчунин рамзи истиқлолияти энергетикии ин кишвар мебошад». Дар матлаб таъкид шудааст, ки Неругоҳҳои барқи обии Роғун ба Тоҷикистон имкон медиҳад, ки на танҳо ниёзи дохилиро ба нерӯи барқ қонеъ кунад, балки ба содиркунандаи қобили мулоҳизаи энергия ба кишварҳои ҳамсоя, аз қабили Афғонистон ва Покистон табдил ёбад.
Пойгоҳи хабарии машҳури ҷаҳон Би-би-сӣ (BBC news)- дар соли 2019 дар гузориши худ дар бораи тарҳи нерӯгоҳи барқи обии Роғун навиштааст, ки: “Тоҷикистон ҷасурона ба сохтани яке аз сарбандҳои баландтарин дар ҷаҳон иқдом кард. НБО-и Роғун барои Тоҷикистон як рамзи истиқлолияти даврони нав аст, ки дар рушди он пояи мустаҳкаме мегузорад. Бахши энергетикаи кишвар бо дарназардошти тамоюлҳои ҷаҳонӣ ба ниёзи афзоянда ба энергияи тоза бо ин сохтумон ҳалли бедаранги худро меёбад. Коршиносоне, ки бо Би-би-сӣ дар ин мавзуъ мусоҳиба кардаанд, қайд намудаанд, ки истифодаи манобеъи гидроэнергетикии минтақа ба коҳиши партобҳои карбон мувофиқи стандартҳои байналмилалии муҳити зист ва ҳадафҳои тағирёбии иқлим мусоидат мекунад. Дар гузориш ҳамчунин таъкид шудааст, ки нерӯгоҳи барқи обии Роғун на танҳо мӯъҷизаи технологӣ, балки тарҳеест, ки бо вуҷуди мушкилоти густурдааш метавонад барои дигар кишварҳои рӯ ба тараққӣ, ки барои истиқлолияти энергетикӣ талош мекунанд, намуна бошад.
Дар яке аз маводи таҳлилии Financial Times (2020) омадааст: «НБО-и Роғун як лоиҳаи азимест, ки дар оянда харитаи энергетикии Осиёи Марказиро тағйир медиҳад дар лоиҳа ва миқёси он онро ба яке аз муҳимтарин лоиҳаҳои энергетикӣ дар минтақа дар даҳсолаҳои охир табдил медиҳад. Ин нашрияииқтисодӣ таъкид мекунад, ки муваффақияти лоиҳа метавонад сармоягузории иловагии хориҷиро ба инфрасохтор ҳавасманд гардонад ва инчунин рушди устувори саноати энергетикаро таъмин намояд. Мусоҳибони ин хабаргузорӣ бар ин назаранд, ки анҷоми нерӯгоҳи барқи обии Роғун равобити иқтисодӣ бо кишварҳои ҳамсоя, таҳкими равобити байнидавлатӣ тавассути табодули манобеъи обу энергетикаро беҳтар хоҳад кард. Дар матолиб қайд карда мешавад, ки лоиҳаи мазкур намунаи равшани он аст, ки чӣ тавр инфрасохтори энергетикӣ на танҳо ба манфиатҳои иқтисодӣ, балки ба ҳадафҳои стратегӣ дар арсаи байналмилалӣ низ хизмат карда метавонад.
Нашрияи «The Guardian» (Британияи Кабир) чанд матлабро дар шумораҳои гуногунаш доир ба Неругоҳи барқи обии Роғун нашр карда, ба ҷанбаи экологии лоиҳа таваҷҷӯҳ намудааст. Дар як мақолае, ки соли 2021 нашр шудааст, қайд гардидааст: «Тарҳи нерӯгоҳи барқи обии Роғун намунаи он аст, ки чӣ гуна лоиҳаҳои бузурги гидроэнергетикӣ метавонанд ба кишварҳои рӯ ба тараққӣ кам кардани таъсири экологӣ ва баланд бардоштани устувории иқтисодӣ кӯмак расонанд». Дар мақолаҳо ёддошт дар бораи оқибатҳои эҳтимолии экологии сохтмон, аз қабили тағйирот дар экосистемаҳои дарёҳо ва хатарҳои эҳтимолии экологӣ низ мавҷуд аст, аммо аксари коршиносон таъкид мекунанд, ки лоиҳа бо назардошти меъёрҳои муосири экологӣ тарҳрезӣ шудааст. Нашрия бо истинод ба назари коршиносон овардааст, ки истифодаи манобеъи об дар минтақа бо дарназардошти манофеи тамоми кишварҳои Осиёи Марказӣ ба танзим дароварда мешавад, ки имконияти ҳамзистии осоиштаро дар оянда бештар афзоиш хоҳад дод.
Аз гузориши нашрияҳо ва пойгоҳҳои хабарии ҷаҳонӣ, нашрияҳои байналмилалӣ ва назари коршиносон нисбат ба мавзуъ метавон чунин хулосабарорӣ кард:
Истиқлолияти энергетикӣ: Нерӯгоҳи барқи обии Роғун ба беҳбуди назарраси вазъи энергетикии Тоҷикистон ва дигар кишварҳои Осиёи Марказӣ мусоидат мекунад. Ин вобастагӣ аз нерӯи барқро коҳиш медиҳад ва амнияти энергетикиро афзоиш медиҳад.
Рушди иқтисодӣ: Лоиҳа дорои потенсиали бузурги ҳавасмандгардонии рушди иқтисодӣ дар минтақа мебошад. Дар назар дошта шудааст, ки ҳазорҳо ҷои кор, инчунин тараққӣ додани соҳаҳои ба ҳам алоқаманди иқтисодӣ, монанди сохтмон, нақлиёт ва истеҳсоли масолеҳро метавон тавассути ин лоиҳа амалӣ кард.
Устувории экологӣ: Гарчанде ки масъалаҳои экологӣ муҳим боқӣ мемонанд, коршиносон эътироф мекунанд, ки лоиҳа бо назардошти стандартҳои экологӣ тарҳрезӣ шудааст.НБО-и Роғун яке аз тозатарин шаклҳои энергия маҳсуб мешавад, ки ба ҳадафҳои байналмилалӣ оид ба коҳиш додани партовҳои карбон ҷавобгӯ мебошад.
Аҳамияти геополитикӣ: Нерӯгоҳи барқи обии Роғун ба беҳбуди ҳамгироии энергетикии Осиёи Марказӣ, таҳкими робитаҳои иқтисодӣ ва сиёсии кишварҳои минтақа мусоидат хоҳад кард. Ин метавонад нофаҳмиҳои байнидавлатиро коҳиш диҳад ва барои ҳамкорӣ имкониятҳои нав ба вуҷуд орад.
Хулоса Нерӯгоҳи барқи обии Роғун на танҳо як лоиҳаи муҳим барои Тоҷикистон, балки як ҷузъи муҳими сиёсати ҷаҳонии энергетикӣ мебошад. Нуфузи он аз Осиёи Марказӣ хеле фаротар аст ва лоиҳа ҳамчун рамзи ташаббусҳои пурқуввати энергетикӣ дар кишварҳои рӯ ба тараққӣ таваҷҷӯҳи матбуоти ҷаҳонро ҷалб мекунад. Дар сурати бомуваффақият анҷом ёфтани лоиҳа, НБО-и Роғун дар рушди инфрасохтори устувори энергетикӣ ҳам дар минтақа ва чӣ дар сатҳи ҷаҳонӣ саҳми муҳим хоҳад дошт.
Гулҳаё Мадимарова- ходими пешбари илмии шуъбаи Аврупои Институти омузиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, номзади илмҳои филологӣ
ОЛИМОНИ АКАДЕМИЯИ ИЛМҲО ВАЗИФАДОРАНД, КИ ДАР ИҶРОИ СЕ ҲАДАФИ СТРАТЕГИИ ДАВЛАТ – ТАЪМИНИ ИСТИҚЛОЛИЯТИ ЭНЕРГЕТИКӢ, РАҲОӢ АЗ БУНБАСТИ КОММУНИКАТСИОНӢ ВА ҲИФЗИ АМНИЯТИ ОЗУҚАВОРИИ МАМЛАКАТ НАҚШИ ФАЪОЛОНА ДОШТА БОШАНД.
