Дар асри XXI, техникаи компютерӣ ва усулҳои нави барномарезӣ ҷиҳати ҳалли масъалаҳои мураккаби амалӣ, аз ҷумла масъалаи нақлиёт, рушди бесобиқаеро аз сар гузарондаанд. Масъалаи нақлиёт дар иқтисодиёт ва логистика барои ба даст овардани оптимизатсия дар интиқоли мол ва кам кардани хароҷот дар нақлиёт, як масъалаи муҳими тадқиқотӣ ва амалист. Истифодаи техникаи компютерӣ дар ин соҳа имкон медиҳад, ки модели нақлиётӣ таҳия карда шавад, ки на танҳо ҳаҷм ва арзиши интиқолро муайян мекунад, балки имконият медиҳад, ки бо истифодаи алгоритмҳои гуногун, камтарин хароҷот дар шабакаи нақлиётӣ ба даст ояд.
Масъалаи нақлиёт: Тасвири умумӣ
Масъалаи нақлиёт як масъалаи классикӣ дар таҳқиқи амалӣ аст, ки дар он таваҷҷӯҳ ба оптимизатсияи интиқол бо камтарин хароҷот аст. Ин масъала дар шабакаҳои логистикӣ ва молӣ барои ба роҳ мондани равандҳои фоиданок ва самаранок дар интиқол истифода мешавад.
Масъалаи нақлиёт бо унсурҳои асосии худ (манбаъҳо, маконҳои талабот, хароҷоти интиқол ва миқдори интиқол) муайян карда мешавад. Ба миқдори муайян мол аз як ё чанд манбаъ ба як ё чанд макони талабот бояд интиқол ёбад. Ҳадафи асосӣ — кам кардани хароҷотҳои умумии интиқол аст.
Техникаи компютерӣ ва алгоримҳои оптимизатсионӣ
Барномасозӣ ва техникаи компютерӣ бо истифода аз алгоритмҳои оптимизатсионӣ ба ҳалли масъалаи нақлиёт дар муҳитҳои гуногун мусоидат мекунанд. Аз ҷумла:
Методи Simplex: Алгоритмҳои Simplex барои ҳалли масъалаҳои оптимизатсионӣ ва хаттӣ истифода мешаванд, ки маъмулан дар масъалаи нақлиёт татбиқ мешавад. Он як алгоритми таърихан қавӣ мебошад ва дар интихоби роҳҳои фоиданок ва самаранок барои интиқоли мол кӯмак мекунад.
Методи Вогел (Vogel's Approximation Method): Ин метод барои ёфтани ҳалли ибтидоии муфид ва кам кардани хароҷот дар масъалаи нақлиёт истифода мешавад. Вогел барои табдил додани масала ба як проблема, ки метавонад ба осонӣ тавассути алгоритмҳои компютерӣ ҳал шавад, истифода мешавад
Методҳои динамикӣ: Барои масъалаҳои мураккаб, ки метавонанд бо чанд роҳҳои гуногун ҳал шаванд, усулҳои динамикӣ ва барномаҳои хати динамикӣ, ки тавассути компютерҳо амалӣ мешаванд, истифода мешаванд.
Техникаи компютерӣ барои таҳия ва ё амалӣ кардани моделҳои нақлиётӣ истифода мешавад. Дар забонҳои барноманависӣ, монанди Python, MATLAB ва Java, барои ҳалли масъалаҳои нақлиёт китобхонаҳои мухталиф мавҷуданд, ки амалигардонии онҳо осон аст. Ба ҳамин тариқ:
Python бо китобхонаҳои PuLP, SciPy ва CVXPY барои иҷрои масъалаи нақлиёт хеле маъруф аст. Python имконият медиҳад, ки бо истифода аз усулҳои оптимизатсионӣ (монанди Simplex ё Методҳои Кенси) миқдори интиқолро барои расидан ба камтарин хароҷот ҳисоб кунед.
Matlab бо қолабҳои алгоритмии мураккаб ва тавассути функсияҳои интегралӣ ва муҳити таҳлилӣ, барои таҳқиқи моделаҳои нақлиётӣ ва ё алгоримҳои оптимизатсионӣ хуб аст.
Java дар муҳитҳои коркардии параллелӣ ва масштабҳо барои реша кардани масъалаҳои калон ва мураккаб дар нақлиёт истифода мешавад.
Бартариҳои истифодаи техникаи компютерӣ
Тезӣ ва дақиқӣ: Истифодаи техникаи компютерӣ бо алгоримҳои қавӣ ва навиштани барномаҳо имкон медиҳад, ки натиҷаҳои зуд ва дақиқ ба даст оянд, ки дар таҷрибаҳои дастӣ ё коркарди дастӣ дастрас кардан мумкин нест.
Таҳлили маълумотҳо: Бо истифода аз компютер, шумо метавонед маълумоти зиёде ро таҳлил кунед ва боварӣ ҳосил намоед, ки моделҳои нақлиётӣ ба ҳадди аксар оптимизатсия мешаванд. Ҳангоми кор бо шабакаҳои калон ё мутаносибан мураккаб, ё интиқоли мол дар муҳитҳои динамикӣ, компютер метавонад кӯмак кунад, ки манобеъ ва талаботҳо дар тамоми шабака мувофиқ бошанд.
Бо кӯмаки техникаи компютерӣ ва ба як ҷойи муайян қарорҳои воқеии ҳаррӯза, ки таъсиргузоранд ба шабакаи нақлиётӣ ва маҷмӯи мол, инчунин бахши хароҷоти тарҳрезӣ, муҳити оптимизатсионӣ барои нақлиёт мумкин мегардад.
Ояндаи техникаи компютерӣ ва нақлиёт
Ҳангоми таҳияи технолоияҳои нав, ҳарчи бештар комилан автоматизатсион ва робита бо молҳо ва хадамоти нақлиёт дар шабакаҳои компютерӣ имкон медиҳад, ки шубҳаву муқоисаву калибр кардани таҳлили нақлиётҳо дар ҷаҳони имрӯза дастрас шаванд. Масалан, истифодаи машинӣ ва таҳлилҳои амиқ барои барномаҳои динамикӣ ва таҳқиқи реальнии нақлиёт дар ҳама сатҳҳои занҷирҳои таъминот дар оянда комилан имконпазир мегардад.
Техникаи компютерӣ ва алгоримҳои оптимизатсионӣ нақши калидӣ дар ҳалли масъалаи нақлиёт ва кам кардани хароҷот дар логистика ва саноат мебозанд. Интихоби усулҳои дуруст ва истифодаи компютерҳои қавӣ имкон медиҳанд, ки ҳамашибахтарин роҳҳои интиқол ва пайвастшавии манбаъҳо бо маконҳои талабот муайян карда шаванд. Бо расидан ба камтарин хароҷот ва ба даст овардани оптимизатсия, техникаи компютерӣ барои ҳамаи намудҳои соҳаҳои саноатӣ ва иқтисодӣ хеле муҳим аст.
Шарипов Ҳокимҷон Балаҷонович Магистранти соли аввали ихтисосӣ “Информатика”-и инистути метематикаи ба номи А.Ҷураеви АМИТ