Ҷашни фархундаю хуҷастапаи Наврӯз барои мардумони ориёнажод ва хосатан, барои тоҷикон рамзи бедории табиат шукофоию рамзи қавонии оламу одам аст. Навруз ҷашни омадани баҳор иди такопу ва ҷунбиши зебоиҳои ҳаёт, зоишу рушди дубораи табиат мебошад. Навруз яке аз бузургтаринва мондагор тарин ойинҳо ҷашнҳои тоисломии мардуми олитабори Ориёӣ мебошад, ки бо ҷашнҳои Меҳргон, Сада, Тиргон, Об, Оташ, Оғом, Навзул ва ғайра тавъам аст. Он ҷашну маросимҳо якдигарро комил мегардонанду, тақвият мебахшанд.

Наврӯз ҷашни муқаддастарин, зеботарин сури миллӣ ва фарогири ҳамагон аст. Метавон пиндошт, ки ҷашни Навруз ҳақиқат, тағйиру такмили табиати ҷаҳону инсонҳо, кушиш барои навшавӣ, навгароӣ, навандешӣ, тағйирӣ тозаи зоҳириву ботин, андешидани нақшаҳои навин барои беҳбуди оянда, барои дар ҷаҳони моддӣ нав шудан аст.

Агар ба таъриху ойину русуму ҷашну сурҳои ҷаҳониён бингарем, ба ёд мерасад, ки аз ин пеш аз кеши Зардушти кабир то кунун ҳеҷ ҷашне ба дараҷаи Наврӯз дар байни қавмҳои ориёӣ дар равнақу шукуҳ набуда.

Наврӯз яке аз маъмултарин ва қадимтарин ҷашнҳои миллӣ буда, дар ҳаёти фарҳангии тоҷикон нақш ва мақоми хоса дорад. Дар даврони соҳибистиқлолии Тоҷикистон Наврӯз ҳамчун мероси фарҳанги миллӣ ва ҷашни муқаддаси ниёгон мазмуну шукуҳи тоза пайдо кард. Боиси ифтихор аст, ки ҷашни Наврӯз ҳамасола дар сарзамини камназирамон дар фазои мубораки истиқлолу ваҳдати миллӣ бо саммимияти хоса ва шукургузории том таҷлил мегирад. Махсусан, баъд аз мақоми байналмилалӣ гирифтани ҷашни Наврӯз (2010) таваҷҷуҳ ба омӯзишу таҳқиқи он ва нашри маводи наврӯзшиносӣ тадриҷан боло рафта, теъдоди асарҳои ҷудогона ва рисолаву мақолаҳои илмӣ афзуданд. Таваҷҷуҳи муҳақиқонро бештар масоили таърихӣ, пайдоиш ва фалсафаи Наврӯз, ҷойгоҳи Наврӯз дар фарҳанги миллӣ ва тамаддуни башарӣ давраҳои таҳаввул, расму оинҳо ва суннатҳои Наврӯзӣ, тарзи тайёр намудани дастархони Наврӯзӣ ба худ ҷалб намуд.

Мардумони наҷиби ориёӣ тавонистанд аз мероси фарҳангии худ, аз ҷумла, ҷашни Наврӯзро аз манъкуниву монеъшавии аъроб қаҳрамонона дифоъ кунанд. Ойинҳои мо баъзан ба андешаҳои исломӣ низ пайванд дода мешаванд. Дар ин ҷода бохту бурдҳо ба чашм мерасад. Ҳарчанд халифаҳои ъарабӣ дар ибтидо ба Наврӯз беэътино будаанд, дар рӯзи Наврӯз ҳадяҳои ин ҷашнро ҳамчун хироҷи солиёна қабул мекардаанд. Умавиён бошанд барои даромаду ҳадяҳои (андозҳои) наврӯзиро афзуда, мардумро ба эҳдои ҳадяҳо (неъматҳои бо арақи ҷабин дарёфта) даъват мекарданд. Аммо ин ҷашн дар тамоми муддати вуҷудияташ ҳамчун ҷашни миллӣ боқӣ мондааст.

Рамзи баҳори дунё- Наврӯз ҳамчун муборактарину хуррамтарин рӯз бисёр шоиронро ба ваҷҳу шӯру шавқ, ба нуқтапардозӣ оварда буда.

Аз ҷумла, Умари Хайём мефармояд:

Бар чеҳраи гул шабнами Наврӯз хуш аст,

Дар тарфи чаман рӯи дилафрӯз хуш аст.

Аз дӣ, ки гузашт ҳар чӣ гӯӣ, хуш нест,

Хуш бош, зи дӣ магу, ки имрӯз хуш аст.

Ба ақидаи Хайём Ҷамшед баробарии шабу рӯзро дарёфта ва онро Наврӯз ном ниҳод, мавҷуд будану ҷашнгирии он дар айёми пеш аз Зардушт буда. Ҷашни Наврӯз на фақат хоси дарбору дарбориён буд, балки ҷашни мардумӣ ҳам буд. Баъзе андешаҳои худро оид ба ойинҳои гузаштагон асосан дар заминаи «Наврӯзнома» ба такрор гушзад карданд. Вале баъзе нуқоти дигари «Наврӯзнома», ин китоби ҳаҷман хурд, вале фарогири як ҷаҳон маъноҳост, бояд гуфт.

«Наврӯзнома»-ро метавон ибрози назар оид ба оинҳои мардумӣ, ривоятҳову гуфтаҳо, бипазируфт. Чун Умари Хайём ба халқ хеле наздик буд, тавонист анъанаҳои халқиро хеле амиқу густурда ба қалам кашад. Наврӯзро Хайём ба ҷузъиёташ баён кардааст. Дар «Наврӯзнома» аз кашфи ҳақиқати Наврӯз, кадом рӯз будани он, бузург доштани он ва дигар оинҳои подшоҳон сухан рафтааст. Хайём сабаби ниҳоди Наврӯзро ду даври офтоб (365)-руз меҳисобад. Ҷамшед дарёфт он рузрову(ба аввали дақиқаи Ҳамал боз омадани рубъе аз шабу рӯз ва ба ҳамон вақту рӯз рафтан) Наврӯз ном ниҳод ва ҷашн оин кард, хабар медиҳад Хайём.

Метавон бо камоли бовар иброз дошт, ки таърих садои инсонҳост. Аз ин рӯ, ба ҳодисаву воқеаҳо, рӯйдодҳои он наметавон бепарво буд. Таърихи куҳан ифодагари воқеоти гӯёву хомуш, Қомуссест омӯзанда, барои имрӯзу фардо ва фардоҳан оянда. Таърих агар лаҳзаҳое хумуш монда бошад, онро бояд гӯё кард. Таърихи қавмҳои ориёӣ, ки тоҷикон низ ҷузъи он мебошанд, бисёр қадиму пурвоқеот, пур аз моҷарроҳо, ҷангу хунрезӣ ва бунёду эҷодҳо буда, пурсодаву пурнаво, шоистаи баёдоварист, зеро муаммоҳои бисёри бознашуда дорад.

Моя ва маслаки қадимтарин ҷашни мардумони ориётабор метавон пайвандгарӣ аслҳои фарҳангӣ ва наслҳои инсонӣ унвон кард. Наврӯз хешу табор, авлодро бо аҷдод, наслҳоро бо аслҳо, гузаштаро бо ҳозира, ҳозираро бо оянда ва дар ниҳояти силсилаии робитаҳо ва нисбатҳо Ҷаҳони Кеҳин (Инсон)-ро Ҷаҳони Меҳин (Кайҳон) мепайвандад. Пайвандгоҳу аслҳову наслҳо ба сони ҳамон замини барӯманди афсонавӣ бувад, ки такягоҳу такондеҳи ҳунарнамоиҳои Антей ном қаҳрамони як устураи машҳури Юнонист: ҳар боре, ки ӯ дар ҷанги тан ба тан бемадор мешуд, ба замин (тимсоли модараш) даст расонда қуввати нав мегирифт ва пирӯз мегардид.

Наврӯз ҳам барои ҳар як фард ва ҳар як халқи некиродаю боғайрат рӯзи андухтани қуввату қудрати тозаи руҳонию равонист.

Гузаштагони мо дар ҷумлаи осори гаронбаҳои маданӣ, илмӣ, адабӣ анъана ва ҷашнҳоеро низ ба ёдгор гузоштаанд, ки онҳоро муҳити таърихию иҷтимоӣ ва рӯзгори зироатдорӣ ба вуҷуд овардаанд. Яке аз чунин маросимҳо ҷашни Наврӯз мебошад.

Наврӯз ба иди баҳору меҳнат, бардамию нишот чусту чолокӣ, сабзу хуррамии шаҳру деҳот ва дӯстии халқҳо мубаддал гардидааст. Мо ки Наврӯзро ҳар сол ҷашн мегирем бояд бидонем, ки пайдоиш ва таҳаввули минбаъдаи он чӣ гунааст.

Наврӯз аз ҷашнҳои бостонии аҳли меҳнат мебошад, ки тасвир ва инъикоси он дар адабиёти классикӣ ва эҷодиёти лафзии тоҷикон мавқеи калон дорад. Дар бораи Наврӯз дар маъхазҳои қадимии «Авесто», алалхусус, «Занд Авесто» гуфта шудааст, ки ба мабдаи муқаддас ва тавонотарини тавоноҳо-Ҳурмузд (Аҳурамаздо)- баъди 3000 сола подшоҳияш аз тарафи мабдаи ҷаҳодат ва торикӣ Аҳриман бо лашкариёнаш (торикиву ҷаҳолат) ҳуҷум сар мешавад. Мабдаи тозагӣ ва равшаноӣ Ҳурмузд барои несту нобуд намудани Аҳриманро равшаноиро эҳдо карда, ба муқобили душманаш равона менамояд. Ҳамин рӯзи пайдоиши равшании аввалин гӯё Наврӯз мебошад.

Зардуштиёни қадим вуҷуд доштани дунёро ба таври мавҳум тасаввур мекарданд. Мувофиқи ақидаҳои онҳо Худои хубӣ ва нур Ҳурмузд ва равшанӣ фармон фармоӣ мекардаст. Аз рӯи тасаввуроти онҳо дар маркази мавҷудоти офтоб воқеъ гардидааст, ки вуҷуд доштани дунё ба он вобастамебошад. Онҳо дар як рӯз шаш бор пеш аз баромадан, ҳангоми баромадан чоштгоҳӣ, нимрӯзӣ, пеш аз нишастан ва дар айни ғуруби офтоб сурудхонон ба он саҷда мекарданд, ки баъзе осори он сурудҳоро ҳоло аз байни халқ пайдо кардан мумкин аст. Масалан, дар Бухоро пеш аз револютсия агар паи ҳам чанд рӯз бориш шаваду офтоб набарояд, мардум ба бачаҳо мефармуданд, ки таронаи зеринро суруда, аз зери абр баромадани офтобро хоҳиш намоянд.

Анҷилою манҷило,

Ба халқи гумбази тилло.

Хуршедхоним фирор кун,

Нимаи биринҷа об кун.

Булур равад ба шаҳри дур,

Хуршед биёд ба шаҳри мо.

Гузаштагони мо аз рӯи ҳолати офтоб фаслҳои солро муайян мекарданд. Наврӯз ҳамон вақт дохил мешуд, ки гӯё равшанӣ торикиро маҳв месохту ҳаёт аз болои марг ғалаба мекард ва офтоб бо тантана ба олам ҳукмронӣменамуд.

Азбаски ҷашни Наврӯз айёми баробаршавии шабу рӯз, ҳангоми эҳёи табиат, оғози мавсими киштукори баҳории деҳқонӣ буда, нисбат ба дигар ҷашнҳо эътибори бештаре дошт.

Тақвими Авестоӣ дар давраи Сосониён, низ мавҷуд буд. Мувофиқи ин тақвим рӯзи аввали моҳро Ҳурмузд ё худ Урмузд меномиданд. Рӯзи аввали моҳи фарвардин оғози соли нав ҳисоб мешуд.

Дар бораи пайдоиши Наврӯз дар асарҳои олимон ва шоирони асрҳои миёнаи форсу тоҷик ривоятҳои мухталифе мавҷуд аст. Ин ривоятҳо фикру ақидаҳои мардумро дар бораи пайдоиш ва ҷоришавии ҷашни Наврӯз ҳар хел маънидод менамоянд.

Бунёди ҷашнгирии Наврӯзро сарчашмаҳои бостонӣ ба Ҷамшед нисбат медиҳанд.

Олим ва файласуф Абурайҳони Берунӣ сабаби Наврӯз номида шудани рӯзи аввали моҳи фарвардинро чунин шарҳ медиҳад: «Чун Ҷамшед барои худ тахт бисохт, дар ин рӯз ба он савор шуд ва ҷин ва шаётин онро ҳамл карданд ва ба як рӯз ба куҳи Дамованд ва Бобул омад ва мардум барои дидани ин амр дар шигифт шуданд ва ин рӯзро ид гирифтанд». Ва дастаи дигар аз Эрониён мегӯянд, ки Ҷамшед дар шаҳрҳо зиёд гардиш менамуд ва чун хост дар Озарбойҷон дохил шавад, бар сарире аз зар нишаст ва мардум ба души худ он тахтро мебурдан ва чун партави офтоб бар он тахт битобид ва мардум онро диданд, ин рӯзро ид гирифтанд. (Абурайҳони Берунӣ, Осор-ул-бақия, Теҳрон соли 1321 ҳиҷрӣ, 1943 мелодӣ, саҳ242).

Ибни Балхӣ, низ дар «Форснома» сабаби аз тарфи Ҷамшед ҷашн гирифта шудани Наврӯзро баён намудааст. Мувофиқи гуфтаи Ибни Балхӣ Ҷамшед писари Виванҷаҳон, бародари Таҳмурас будааст. Аз рӯи ин ривоят Ҷамшед 717 сол умр дида, ба мардум ҳар гуна ҳунарҳоро меомӯзонад, шаҳр барпо мекунонад ва онро Истахр ном ниҳода, қарор медиҳад. Ба ин муносибат ҷашн барпо мегардад, ки онро «Наврӯз» меноманд. (Ибни Балхӣ, Форснома, чопи Кембриҷ,1921,саҳ.32-33).

Дар бораи сад рӯз ҷашн гирифта шудани Наврӯз маълумотҳои мухталиф мавҷуд аст. Берунӣ дар аҳди Сосониён шаш рӯз ид карда шудани Наврӯзро хотирнишон намудааст. Мувофиқи маълумоти ин муаллиф, шоҳ рӯзи аввалин Наврӯзро бо қабули мардум ва ҳурмату эҳтироми онҳо мегузаронид. Рӯзи дуюм мансабдорон ва давлатдоронро қабул карда, суҳбат меорост. Рузи сеюм мӯъбадан, олиму доноёни давр, чаҳорум аҳли дарбор, рӯзи панҷум фарзанду хешу таборони худро мепазируфт. Рӯзи шашум, ки расид, худи шоҳ наврӯзро қайд мекард. Аз ин рӯ, ҷашни рӯзи шашумро«Наврӯзи бузург» номидаанд. Шоҳ дар Наврӯзи бузург пешкашҳои аз вилоятҳои омадаро қабул менамуд. Аз онҳо ба мардум бахшида, ҳиссаи костаашро ба хизина мефиристод.

Дар давраи истилои арабҳо низ гузаштагони тоҷикон Наврӯзро мисли пешина ҷашн мегирифтанд. Дар аввали ҳукмронии худ арабҳо бо мақсади нуфузи исломро афзун гардонидан хостанд, ки ҷашнҳои Наврӯз ва Меҳргонро чун дигар расму оини хуби мардуми эронинажод аз байн баранд.

Аммо Арабҳо ноилоҷ Наврӯзро ҷашни «суннати Ҷамшед» номида ба ид карда шуданаш иҷозат медиҳанд.

«Дар давраи хилофоти бани Аббос,-мегӯянд Саид Насифӣ,-махсусан дар замоне, ки вузарои эронӣ ва аз он ҷумла Бармақиён ба сари кор буданд, Наврӯз дар дарбори эшон шукуҳи хоса дошта ва дар адабиёти он замон, хоса дар осори Чаҳиз ба бештар дар «Китоб-ул-махосини-ва-л-аздод»-и мансуб ба ӯ ва дар ашъори сухансароёни маъруфи дарбори Бағдод ва бештар аз ҳама Абӯнавос, Буҳтурӣ ишораи бисёр дар шукӯҳ ва ҷалоли Меҳргон дар ин давра ҳаст». (Саид Нафисӣ, ҳамон асар,Паёми навин саҳ. 78).

Доир ба таъриху давраҳои таҳаввули ҷашни Наврӯз ва вижагиҳои баргузории он то имрӯз теъдоди зиёди сарчашмаҳои қаламию чопӣ, савтию электронӣ бо забонҳои гуногуни дунё интишор ёфтаанд, ки қисме аз онҳо дар се китобномаи «Наврӯз» номнавис шудаанд.

Китобномаҳои мазкур бо мақсади баланд бардоштани сатҳи дониши наврӯзшиносии мардум ва муаррифию тавсияи адабиёти баргузида оид ба Наврӯз ва суннатҳои наврӯзӣ таҳия шуда, 4193 номгӯи адабиёти чопӣва электронии дар солҳои 1947-2017 интишорёфтаро фаро гирифтаанд. Китобномаҳо ба эҳтиёҷмандон барои дарёфти адабиёт марбут ба таъриху давраҳои таҳаввули Наврӯз, расму оинҳо ва тавсифу тасвири бадеии он кумак хоҳанд расонд.

Зиёева З.И. ходими илмии Шуъбаи фалсафаи фарҳанги ИФСҲ ба номи А.Баҳоваддинови АМИТ

Наврӯз ҳам ормон аст, ҳам арзиш аст, аз назари мубрам будани ваҳдати миллӣ дар гузашта, аммо хусусан дар имрӯзи рӯзгори мо шоҳсутуни тамаддуни ориёнӣ аст. Наврӯз натанҳо барои Тоҷикистон хосияти баракатбори ваҳдатсозӣ дорад, балки барои тамоми қавмҳои табори ориёӣ ҳамин гуна ваҳдатсоз аст. Гузашта аз ин ба сабаби ҷаҳонӣ эълон шудани Наврӯз ин ҷашни зебоӣ, ободкорӣ, баҳамоварандаи ҳама гуна инсон сарфи назар аз дину ҳизбу рангу нажоду... ваҳдатсози тамоми ҷаҳон хоҳад шуд.

Бе сабаб ҳам нест, ки бо мурури замон ҷашни Наврӯз аҳамияти ҷаҳони касб мекунад.

Аз он ҷумла, тибқи конвенсияи ҳифзи мероси маънавӣ, соли 2003 ба руйхати мероси арзишманди маънавии маданӣ дохил карда шуд;

Соли 2001 Наврӯз ҳамчун роҳнамои гуфтугӯи тамаддунҳо пешниҳод шуд;

Соли 2007 дар декларатсияи ҳамкории тамаддунҳо, ҳусни тафоҳуми динҳо, Наврӯз ҳам пешниҳод шуд.

Ва ниҳоят соли 2010 Асамблияи Генералии Созмони Милали Муттаҳид рузи 21-мартро рузи байналмилалии Наврӯз эълон кард ва мавзуъҳои калидии он Сулҳ, Ваҳдат ва Тозакориро қайд кард

Дар Паёми соли 2025 Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон бо эҳсоси мамнунят қайд карданд, ки “Ҳоло кишвари мо дар марҳалаи наваи тарақиёти худ қарор дошта ба амалӣ намудани стратегияву барномаҳои иқтисодиву иҷтимоӣ ба дастовардҳои назаррас ноил гардида истодааст. Дар баробари ин нооромиву низоҳо дар минтақаҳои гуногуни олам, шиддат гирифтани мухолифатҳои сиёсӣ ва таримҳо миёни кишварҳои абарқудрат, мусаллаҳшавии бошитоб, “ҷанги сард”, тағирёбии иқлим, инчунин, канда шудани занҷираҳои таҳвили молу маҳсулот ва дигар омилҳои берунӣ моро водор месозанд, ки ба иқтисодиёти кишвар тадбирҳои саривақтӣ андешем”.

Чунин як вазияти сахт печида саршор аз масъалаву мушкилоти ғайри интизор чуноне минбад дар “Паём” омадааст дар баробари тадбирҳои дигари сиёсӣ, иқтисодӣ, фарҳангӣ, бештар аз ҳамма ваҳдати миллиро тақозо мекунад. Ваҳдати андеша,ваҳдати шинохти вазъи ҷаҳони ноором, ваҳдати андешаву пайкорҳои тамоми ҷомеа барои рушду равнақи Ватан.

Воқеъан дар бунёд кардани чунин як Ваҳдат нақши Наврӯз созанда ва пурбаракат аст. Созмони Милали Муттаҳид Наврӯзро, ки байналмиллалӣ эълон кард мавзуҳои калидии онро Сулҳ, Ваҳдат ва Тозакорӣ қайд кардааст.

Наврӯз маълум шуд ки барои ҷомеаи ҷаҳони ҳам ваҳдатофар аст, барои ҷомеаи Тоҷикистон нақши ваҳдатсозии ин ҷашни муборак ҳоҷат ба шарҳу баён надорад.

Дар айни замон қайд бояд кард, ки аз назари аксеологи, аз назари бунёдкориҳои тоза ба тоза тибқи стратегияҳои миллӣ ваҳдатсозии Наврӯз дар ҷараёни тадбиқи нақшаҳои умумимиллӣ нақшҳои дигарро низ иҷро карда метавонд;

бо истифода аз сулҳпарварӣ, ваҳдатсозӣ ва тозакории Наврӯз дар ҳаёти сиёсиву иқтисодии ҷаҳони муосир нақш ва саҳми Тоҷикистонро дастгирӣ мекунад;

аз баски ин ҷашни муборак ҳеҷ кадом як рабте на ба динҳо, на ба дигар арзишҳои консервативии миллатҳо надорад як фазои тозае эъҷод мекунад, ки дар ин фазо ҳамма миллат, пайравони ақидаҳои гуногун ва ғайра мавқеву нақши шоиста пайдо кунанд, фазои ҳусни тафоҳумашон густурдатар гардад.

Саргузашти Наврӯз хеле шабеҳи саргузашти умумии миллат аст! Ҳамеша мавриди диққати ҷаҳониён, хусусан мавриди диққат, муҳаббат, хашм, музтар мондани истилогарони ҳавзаи Наврӯз будааст. Тӯли саргузашти зиёда аз чорҳазорсолааш ҳам мавриди эҳтироми хосса будааст, ҳам мавриди хашму тохтутоз ва як нуктае, ки бисёр ҷолиб аст, хусусан барои истилогарон мавриди манфиатҷӯӣ ва силоҳи бисёр айёронаи манфиатҷӯён будааст. Бемуҳобо, бо дили пур гуфта метавонем, ки даврони истиқлолияти сиёсии Тоҷикистон тӯли ин таърихи дароз ин ягона 34 соли Истиқлолият, ки Наврӯз хонаву кошонаи шоиста ёфт. Ороишу таҷлилу шаҳомати барои Наврӯз зебанда муҳаббати шукуфону самаровар эътибори баланди ҷаҳонӣ. Истиқлолият ва Наврӯз даст ба даст якдигарро зебову пурқувват кардаанд, агар истиқолияти сиёсии миллат шарофату шаҳомати Наврӯзро шоиставу боиста эҳё кард, Наврӯз ҳам бо сабаби аз тариқи дастгоҳи сиёсии умумибашарӣ шуҳрату эътибори Тоҷикистони соҳибистиқлолро дар ҷомеаи ҷаҳонӣ ба мартабаву мақоми басо обрӯманд боз ҳам устувортар кард.

Асноду далоиле, ки то имрӯз дар мавриди Наврӯз дар даст дорем, таърихи зиёда аз чаҳор ҳазор сол доштани ӯро бе шакку шубҳа эътироф карда метавонад.

Муҳимтарин нуктае, ки дар масири сиёсату фарҳанги ҷаҳони имрӯза бояд гуфт, ин аст, ки Наврӯз комилан ҷашни мардумӣ аст. Ҳеҷ кадом рабту робитае на дар пайдоишаш, на дар масири камолоташ, на дар ороишу пироиши латифу зебояш ба ҳеҷ кадом дине надорад, -на ба динҳои тотемистиву анимистии ақвоми ҳавзаи Наврӯз, на ба динҳои монавӣ, маздакӣ, зардуштӣ, исломӣ… Мутаассифона, тамоми ин динҳо аз Наврӯз манфиатҷӯ буда, манфиатҳои фаровон ҳам гирифтаанд.

Дар даврони истиқлолият шинохт, маърифати Наврӯз дақиқ, сареҳ шуд. Осори зиёди пажӯҳишӣ ба нашр расид, ки дар назари мо ҷомеътарин, муҳимтарини онҳо ва дар айни замон истидлолитарини онҳо монаграфияи М. Ҳазратқулов «Наврӯзи оламафрӯз ва дигар идҳои суннатии сол»[1], Энцинклопедияи Тоҷик қомуси махсус бо унвони “Донишномаи Наврӯз” ба нашр расид ва Р. Шаъбонӣ «Одоб ва русуми Наврӯз»[2] ҳастанд.

Гуфтем, ки Наврӯз кадом робитаи камтаринро ба ҳеҷ дине надорад, ҳар дине аз он манфиат ҷустааст, аммо дар айни замон зарарҳои сахт ҳам расонидааст. Аз он ҷумла, аз бузургони илму адаби мо ҳам, ки мо барҳақ аз ному осори онҳо ифтихор дорем, ҳамчунин ба ҷисми мубораки Наврӯз зарбаҳои сахте кӯфтаанд. Яке аз онҳо гуфтааст: «агар касе дар Наврӯз гулхан биафрӯзад, ҷомаи нав пӯшад ва касе ӯро бикушад савоби онро мегирад, ки сад ҳазор кофарро кушта бошад». Ин гуна ситезакорӣ бо Наврӯз имрӯз ҳам дар кишварҳои ҳавзаи Наврӯз мушоҳида мешавад, ки ин ситезакориҳо ҳаргиз камтар аз амалҳои даҳшатафканиву ифроткорӣ нестанд. Мушоҳидае, ки соли 2010 натиҷа дод, ин аст, ки гурӯҳи бисёр сершумор, гурӯҳе, ки имконияти фаровони таблиғотии гуфториву дидорӣ, навишторӣ доранд. Дар фазои бекаронаи шабакаҳои телевезиониву интернетии ҷаҳон шӯру ғавғои маҳшар бардоштанд, ки дар рӯзи Наврӯз даступо кӯфтан ҳаром аст. шодмониву овозхонӣ комилан ҳаром аст, куфри маҳз аст ва монанди инҳо...

Аммо тибқи ҳақиқате, ки оби дарёро ҳеҷ ҷонваре гандида кардан наметавонад ва нури моҳро садои ҳеҷ ҷонваре хира карда наметавонад, зулоли Наврӯз ҳамоно мусаффо аст, ҷилои Наврӯз ҳамоно оламафрӯз мемонад.

Нуктае, ки бисёр ҷолиби диққат аст, дар батни маросимоти наврӯзӣ эҷод шудани русуме ҳаст, ки тӯли чаҳор ҳазор сол ҳамоно мубраму босамар мемонанд. Яке ин аст, ки дар маросими хонатаконӣ зарфҳое, ки тарқишу порагӣ пайдо карданд аз истифода берун мешаванд ва аз хона берун бурда шикаста мешаванд. Нисбат ба инҳо гуфта мешавад, ки «Дар тарқиши зарфҳо ҷинҳо хона мекунанд, ба рӯҳу ҷону ҷисми одам зарар мерасонанд». Эпидемиологияи имрӯза ин ҳақиқатро тасдиқу тасвиб мекунад ва таъкид мекунад, ки дар тарқиши зарфҳо микробу вирусҳое пайдо мешаванд, ки ба сиҳатии инсон зарар мерасонад. Воқеан, ин вирусу микробҳо, ки ба чашм дида намешаванд, бо вуҷуди зарраи ноаён буданашон таъсири воқеии ҷинниву девӣ доранд, яъне ҷонварони воқеӣ ҳастанд, ки дар чашм наменамоянд, зарарҳои ғайриинтизор, ногаҳонӣ, муфоҷо доранд.

Нуктаи дигаре, ки дар шароити ҷаҳонишавӣ, рушду тараққии саноат ба муҳити зист зарари ҷаҳонӣ мерасонанд, бисёр таъкид карданӣ аст, беҳдошти муҳити зист дар матни умумии осори ориёнӣ-тоҷикии то исломӣ, аз он ҷумла дар консепсияи маросимоти наврӯзӣ ҳамон мубрам ва даркорӣ мемонад. Таълимоти экологии фарҳанги наврӯзӣ аз хурд то бузург имрӯз шоистаи пайравӣ ва иҷро кардан аст. Аз он ҷумла,муносибати одам бо об, ки дар доираи «Даҳсолаи об барои амал» ҳам муҳим аст.

***

Дар осори хаттии бостонии тоҷик, аз он ҷумла дар «Ҷовидонхирад» ва «Авасто» аз Наврӯз ёд намешавад. Наврӯзро дар «Бундаҳишн» дар чунин матн меёбем: «Хурдод сарвари солҳову моҳҳову рӯзҳост, (яъне) инро, ки ӯ сарвари ҳама аст. Ӯро (ба) гетӣ об хеш аст. Чунин гӯяд: «Ҳастӣ зоишу парвариши ҳамаи мавҷудоти моддии ҷаҳон аз об асту заминро низ ободонӣ аз ӯст». Агар дар сол нек шояд зистан, ба сабаби Хурдод аст. Чунин гӯяд, ки: «Ҳамаи некӣ чун аз абргарон ба гетӣ ояд, он (ба) Хурдодрӯз (ки) Наврӯз аст, ояд». Бошад, ки гӯяд, ки: «Ҳама рӯз ояд, аммо он рӯз беш ояд». Пайдост, ки агар он рӯз бар тан ҷомаи некӯ бидоранду бӯи хуш бӯянду мурвои нек кунанду дар нишастан, аз ҷои риману аз мардуми бад дур буванду обҳоро баҳр кунанд ва ситоиши гоҳҳои рӯзро, ки Айаранаму Аснайа номанд, анҷом диҳанд. Он сол некӯӣ бад-эшон беш расад ва бадиро аз эшон беш дур созад. Ӯ, ки обро ромиш бахшад ё биозорад, он гоҳ, Хурдод (аз) ӯ осуда ё озурда бувад. Ӯро ҳамкор Тиру Боду Фарвардин аст. Тир ҳамон Тиштр аст, ки боронварӣ ва парвариши офаридагон кунад. Бод минуи бод аст, ки зеру забари ин заминро фаро гирифтааст ва оберо, ки Тиштр ситонад, (ба) ӯсупорад».[3]

Аз ин пора ба осонӣ мушоҳида мекунем, ки покизагӣ ҳам дар ҷома, ҳам дар хонаву палос барои бобоёни мо чи мартабаи бузурге доштааст. Дар назари мо бисёр ҷолиб аст, ки нуктаи таъкидии «аз мардуми бад дур будан» дар баробари таъкиди парҳез кардан аз нишастгоҳи нопок, бадбӯй меояд. Дар як шакли гармонияи фавқулодда мавзун, қобили идроки ҳамагон омадани матлабҳои дараҷаҳои гуногун барои сабки баёни осори бостонии аҷдоди мо ниҳоят андеша карданӣ аст. Решаи ин сабки мураккаб ва дар айни замон фаҳмо будани баёни нуктаҳои дараҷаҳои гуногуни маънавиёт ба назари мо дар он аст, ки ҷаҳоншиносии бостонии аҷдоди мо хусусияти равшани воқеии заминӣ дорад. Ҳатто мавзӯҳои вобаста ба рӯҳониёт ва маънавиёт дар пайвастагиву ҳамоҳангӣ бо рӯзгори моддиву маънавии заминӣ шарҳу тафсир меёбанд. Ҷолибтарин нукта ин аст, ки шинохтани табиати зерину барин, замину осмон аз қиёс ба вуҷуди одам оғоз мешавад. Ин нуктаро муҳаққиқи голандӣ Гупер низ қайд мекунад. Ҷаҳоншиносии ориёниёни бостон аз шинохти инсон оғоз мешавад. Ин ҷаҳоншиносиро шартан ҷаҳоншиносии «набзгуна» (Rhythmic) номидан мумкин аст. Шарҳи ин ҷаҳоншиносӣ дар гузориши Ризо Шаъбонӣ чунин меояд: «Табъан инсони асрҳои куҳан мекӯшид, то он ҷо ки мумкини ӯст, доираи замонҳои муқаддасро густариш диҳад ва аз доманаи замонҳои номуқаддас кам кунад. Аммо тақаддуси замонҳои марбут ба набзҳои кайҳонӣ ва табиӣ ба маънои ситоиши ҷанбаи физикии падидаҳои кайҳонӣ ва табиӣ набуд. Инсони асрҳои бостон, ки кайфиёти ҷаҳон ва низоми офаринишро ба қиёс аз худ баргирифта буд, ҳамаи падидаҳои ҷаҳонро дорои ҷону равон меангошт ва он чи ӯро ба ситоишу ниёиш вомедошт, таваҷҷӯҳ ба рӯҳи ҷаҳон ва ҷони он буд. Ситоиши падидаҳои набзгуна (Rhythmic) ва пайдоиши ойинҳои ситургӣ вобаста ба онҳо сабаби эътиқод ба вуҷуди моварои табиӣ онҳо бар асоси муътақидоти динӣ ва имонии инсон буд. Амри эҳсосӣ дар ҷаҳони гиёҳон, таваллуди гиёҳ, боззоии табиат ва нав шудани зиндагист ва на сирфан сабз шудани дона ва ҷавона задани гиёҳ. Ва низ амри эҳсоси дигар – марги гиёҳ аст, на пажмурдани он. Ҳар ҳилоли моҳе таваллуди тозае ва ҳар муҳоқе марге дигар маҳсуб мешуд. Гоҳ гумон мерафт, ки хуршед ҳар рӯз зода мешавад. Бад-ин гуна, табиат жарфо, густариш ва маъное бас васеътар аз он дошт, ки инсони замони мо ағлаб бовар дорад. Маънои ҳар рӯйдоди набзгунаи табиӣ ва кайҳонӣ аз ин низ васеътар менамуд ва бовар ин буд, ки рухдодҳои кайҳонӣ ва табиӣ, ки ҳар сол такрор мешавад, дақиқан такрори ҳамон чизе аст, ки дар азал рух додааст. Бино бар ин, ойинҳои вобаста ба замони муқаддаси рухдодҳои набзгун низ метавонист бо намоишҳое тавъам бошад, ки бо иҷрои онҳо замони устураӣ ва оғозин ба замоне ҳозир ва абадӣ табдил мегашт».[4]

Ҷаҳонбинии набзгуна ё ритмик, ки ҷаҳони зерину баринро аз қиёс бо вуҷуди одам мешиносад, ин шинохт аз набзи инсон оғоз мешавад, шарҳи ин методи омӯхтан дар иқтибосе, ки овардем, омадааст, ҳаргиз примитив, содалавҳона нест. Аз назари космологияи имрӯза ҷаҳони органикӣ – набототу ҳайвоноту кайҳон ва ҳатто ҷаҳони ҷамодиёт дар доираи як зарабони муайян сипарӣ мешаванд. Ҳатто қиёси пайдоиш, таваллуд ва марги ҷаҳони рустамиро дар қиёси зарабони одам ба таҳқиқ гирифтанд, хусусияти инсонӣ додан ба ҷаҳони беруна аст, яъне шинохти ҷаҳон аз назари гуманизм. Ин баҳс доманаи бисёр густурда дорад… Баргардем ба мубрам будан, даркориву асрӣ будани экологияи ориёниёни бостонӣ: бисёр мавриди диққати махсус гузоштани тозагии об, ҳаво, андеша, рӯҳ дар ҷаҳоншиносии гузаштагон самарҳои бешубҳа додааст. Як мисол аз таърихи фоҷеаҳои сироятӣ ин аст, ки дар асри чордаҳ (1346-1353) аз вабо (atramors) дар Аврупо зиёда аз шаст миллион одамон аз ин беморӣ фавтиданд. Дар минтақаҳо аз се як қисми аҳолӣ, дар ва Италия нисфи аҳолӣ.

Дар системаи арзишҳои ориёӣ ростӣ ва покизагӣ дар мартабаи аввал меистанд. Дурӯғ Деви Друҷ номида мешавад. Дар як шакли бисёр мудҳиш тасвир мешавад: қомати каҷу килеб, дастҳои дарози хунолуд, гӯшҳое, ки монанди бистар ҳастанд, чашмони мудҳиши ташнаи хун. Айни таззоди ҳамин ростӣ тасвир мешавад: болобаланд, чашмони равшану меҳрбор, дастони гарму ободкор… Об ва андешаи пок созанда ҳастанд, офаранда ва ободкор, шодиафзо…

Шоҳаншоҳи ориёнӣ, Хашиёршоҳ 2500 сол пеш аз милод яке аз ба истилоҳ кодекси зистномаи худро навишт, васият кард, ки онро дар санги мазораш сабт кунанд. Ин шиори зиндагии шоҳаншоҳ то имрӯз дар лавҳи санги мазораш боқӣ мондааст, ҳуҷҷатест мустанаду бешакку шубҳа аз қадру қиммат ва мартабаи арзишҳои бостонии миллати мо, аз ҷумла ростӣ, шуҷоат, мардонагӣ, собитқадамӣ....

Ин ҳуҷҷатро аз баски дақиқ аст, ҳуҷҷати бешакку шубҳа аст, намунаи барҷастаи сабки суханварии пешвоёни бостонии мост, ҷо дорад, ки комилан иқтибос кунем:

“Худои бузург аст Аҳуро Маздо, ки ин ҷаҳони шигифтофаринишро офарид, ки хирад ва тавоноиро бар Хашиёршоҳ бахшид. Хашиёршоҳ гӯяд: Ба хости Аҳуро Маздо ман чунонам, ки ростиро дӯст дорам ва аз дурӯғбезорам, ман намехоҳам, ки тавоное бар нотавон ситам кунад ва ҳам нахоҳам, ки ба тавоно аз нотавон осеб расад. Он чӣ рост аст онро меписандам. Хости Худо дар замин ошӯб нест, балки сулҳ, неъмат ва ҳукумати хуб аст. Ман дӯсти дуруғгӯён нестам, дар дили худ тухми кина намекорам, ҳар он чӣ, ки барои ба хашм оварад аз худ дур медорам, бо нерӯи хирад бар хашми худ сахт чираам. Ҳар ки ҳамкорӣ кунад ва ҳамроҳӣ пеша кунад дархӯри кӯшиши ӯро подош медиҳам, он ки газанд расонад ва ситам кунад ба андозаи гӯш молаш медиҳам. Намехоҳам касе зиён расонад ва кайфар набинад. Ё чӣ касе бар зидди дигаре бигӯяд маро қонеъ натавон кард магар он, ки бино ба қонуни нек гувоҳи дуруст оварад ва доварӣ бинад. Аз он чӣ касе фарохӯрӣтавоноии хеш анҷом диҳад ва ба ҷо оварад шодмон ва хурсанд мешавам ва хушнудиямро каронае нест, чунин аст ҳуш ва иродаи ман. Напиндор, ки замзамаҳои пинҳонӣ ва дар гӯш беҳтарин сухан аст. Бештар ба оне гӯш фаро дор, ки бепарда мешунавӣ, ту беҳтарин корро аз тавонмандон мадон ва бештар ба чизе бингар, ки нотавон сар мезанад.

Он гоҳ ту аз он чӣ бар дасти ман рафта, чӣ дар зодгоҳам ва чӣ дар овардгоҳ бубинӣ ё бишнавӣ бидон, ки ин аст тавоноии ман, ки бартар ва тезтар аз нерӯи пиндор аст. Ин аст кордонии ман. То ҷое, ки тушу тавон дорам дар ҷангҷӯ ӣҳамоварди хубам, чун дар овардгоҳ бошам касеро, ки дур мебинам ба нерӯи идрок ва хирад медонам, ки бадхоҳ аст, то ки дижандеш нест, ба нерӯи идрок ва иродаи хеш ҳамвора нахустин касе ҳастам, ки тасмим мегирад кори шоистаро, чун душманро бубинам ва чун дӯстдореро. Марде ҳастам варзида, ҳам ба даст ҳам по ва ҳангоми саворкорӣ, саворкори хубам. Дар тираафганӣ тирандозе чирадаст, чӣ бар асб бошам чӣ бо пойи пиёда. Дар найзаварӣнайзавари некам, хоҳ аз рӯйи асб хоҳ аз рӯйи хок. Инҳо ҳунарҳое ҳаст, ки Аҳуро Маздо маро бахшидааст ва тавоноии ба кор бастани онҳоро доштам. Он чӣ бар дастам рафтааст ба ёрии Яздон ҳамаро бо ҳунарҳои хеш, ки арзонии Аҳуро Маздо будааст ба анҷом расонидаам. Аҳуро Маздо маро ва корҳои маро бипояд.” (Катибаи сангии Хашиёршоҳ)

Хиштҳои аввалини тамаддунро аҷдоди бостонии ориёии мо гузоштаанд. Ин ҳақиқатро олимони табиатшинос бо чунин ҳуҷҷатҳо тасдиқмекунанд:

(а) тадқиқоти олимон Л. Даго ва Ж. Досе нишон мидиҳанд, ки 3000 сол муқаддам аз милод дар Аврупо ду ҷараёни муҳоҷират сурат мегирад; яке аз Шарқ (Осиёи Марказӣ) ба Ғарб, дигаре аз Скандинавия ба ҷанубу ғарби Аврупо... Дар ин ҷо, яъне дар Осиёи Марказӣ аҷдоди бостонии мо, ки бо чорводорӣ ва кишоварзӣ машғул буданд, конфедератсияи “Ориёниёни Бузург”-ро ташкил медоданд зиндагӣ мекарданд;

(б) ҳуҷҷати китоби- Авасто аст. Профессор Фирӯза Носирова мутахассиси генетикаи инсон аз ин китоб чунин натиҷа мегирад, ки таълимоти Авасто дар бораи муборизаи нуру зулмот, ростӣ ва дуруғ бунёди ҷаҳонбинии ориёниёнро ташкил мекунад. Масъулияти инсон дар кӯшишу пайкори зиндагии инсон бояд ҷонибдори хайр бошад, шарофат ва тазри зисти бовиҷдонро, ки “пиндори нек”, “гуфтори нек”, “кирдори нек” тақозо мекунанд риоят кунад. Ин гуфтаҳо маълуму машҳур ҳастанд. Андешаи дигари профессор Фирӯза Носирова аҳамияти муҳим дорад. “Ҳамчун яке аз воситаҳои асосии мубориза бо қувваҳои шар таълимоти авастоӣ машғулият бо чорводорӣ, заминдорӣ, афзудани неъматҳои моддиро медонад... Ин ҷаҳоншиносӣ аз пайравонаш тақозо мекард, ки кишоварзӣ ва чорводориро ҳамчун як корнамоии шарофатманд донанд... Мусаллам аст, ки ориёниён бори нахустин бо ҷамъоварии меваву гиёҳ машғул шуданд, шикорро омӯхтанд, завқи заминдориву чорводориро парвариш карданд, ки парвариши ин малака даврони зиёди таърихиро фаро мегирад.[5]”

Барои омодагии ин семинар як тадбири ба истилоҳ сотсиологӣ кардем;

дар шабакаҳои иҷтимоӣ хоҳиш намудем ки мардум андешаҳои худро дар чунин мавзӯъҳо пешниҳод кунанд;

нақши Наврӯз дар беҳдошти сиёсати ҷаҳонӣ;

пешниҳоди шумо барои густурдатар кардани нуфузи Наврӯз;

чи бояд кард, ки Наврӯз манфиати молиявӣ ва иқтисодӣ оварда тавонад;

барои ба сатҳи ҷаҳонӣ(ба мисли карнавалҳо) овардани Наврӯз чӣ пешниҳод доред.

Ростӣ гумон надоштем, ки ин пешниҳод истиқболи гарм пайдо кунад, аммо хушбахтона чанд нафар андешаҳои худро тақдим карданд, ки баъзеи онҳоро дар инҷо овардан зарур донистем;

Андешаи мардум, қаблан ки бо пешниҳодҳои мо ба сохторҳои марбута дар мавриди Наврӯз карда будем мувофиқ омадаанд. Аз ҷумла сохтани Наврӯзгоҳи бузург барои ҳадди ақал барои сад нафар ширкаткунандагон. Чанд нафар пешниҳод карданд, ки дар чунин Наврузгоҳи бузург майдонҳои алоҳида, барои гуштингирон, барои човандозон, барои таронаву рақс, майдони махсус барои шоирону мухлисони шеър, пешниҳод ҳам шудааст, ки барои ҳар як вилоят, ё барои ҳар як ноҳия ҷойи махсус барои ярмаркаҳои Наврӯзӣ сохта шавад, (ин ярмаркаҳо метавонад, ки ҳам дар Наврӯз ва ҳам тамоми сол фаъол бошанд,яъне як воситаи таъсирбахши арзон кардани молу маҳсулот, ки бевосита аз дасти истеҳсолкунанда ,-деҳқону ҳунарманд ба дасти муштарӣ мерасад,

шароити дави Наврӯзӣ ба роҳ монда шавад,

намоиши навовариҳо ихтироҳо ташкил карда шавад,

бозори китоб ва дигар дастовардҳои маънавӣ ташкил карда шавад,

Мукофотҳои махсуси Наврӯзӣ таъсис дода шавад;

Беҳтарин шеъри Наврӯзӣ;

Паҳлавони Наврӯзи соли...;

човандозӣ....

Тибқи оинҳои бостонӣ тантанаҳои рӯзи Наврӯзӣ,

чоршанбе сурӣ,

ҳамма рузҳои дигари махсуси Наврӯзӣ ки дар маҷмуъ ҳудуди як моҳро фаро мегирад, эҳё ва барпо карда шавад.

Пешниҳод кардаанд, ки аз олами ҳайвоноту ҷаҳони табиати зинда аввалин шуда сангпушт, зарқилдоқ ва чанд хазандаи дигар бедор шуда атрофро сабзгуна мебинанд ва ба бозӣ мебароянд дар баробари гулкорӣ ва дарахтшинонӣ ҳамин оғози табии Наврӯзӣ роҳи намоиши худро пайдо кунад. Як пешниҳоде ҳаст, ки бояд қайд кунем;

ҳаммаи мукофотҳо барои дастовардҳои Наврӯзӣ пурарзиш, чашмрас бошанд, то диққати ҳам шаҳрвандони Тоҷикистон ва ҳам мухлисони ҷаҳонии Наврузро ҷалб карда тавонад.

Пениҳод ҳаст, ки унвони Наврӯз дар шароити бархурди тамадунҳо чунин бошад; “Навруз намоди сулҳи башарӣ” ин пешниҳод ҳам чолиби таваҷҷуҳ аст, ки армуғонҳои датрас ба монанди футболкаҳо бо нишони Наврӯзи Тоҷикистон зиёд пешниҳод шавад.

Аслан пешниҳодҳое, ки қаблан Шуъбаи фалсафаи фарҳанги ИФСҲ ба номи А.Баҳоваддинови Академияи Миллии Илмҳои Тоҷикистон ба он ҳадаф ироа мешуданд, ки Наврӯзи Тоҷикистон ҳар чӣ бештар бозтоби умумиҷаҳонӣ пайдо кунад ва шароит фароҳам оварда шавад, ки ин тадбирҳо манфиати иқтисодиву молӣ оварда тавонанд[6].

Руйхати адабиёт

1. Фируза Насырова. Генофонд человека и проблемы биобезопасности. Душанбе 2005, с.16.

2.Муҳаммадқул Ҳазратқулов. «Наврӯзи оламафрӯз ва дигар идҳои суннатии сол».- Душанбе 2012.

3.Мероси хаттии бостон, ҷ. 1, «Бундаҳишн», саҳ. 249

4.Ризо Шаъбонӣ. «Одоб ва русуми Наврӯз». Душанбе 2011.

5.Шаъбонӣ, Ризо. “Одоб ва русуми Наврӯз”. Душанбе, 2011, саҳ. 84.

6.”Донишномаи Наврӯз” Душанбе 2016

Назри Яздонӣ - ходими пешбари илмии Институти фалсафа, сиёсатшиносӣ ва ҳуқуқи ба номи А.Баҳоваддинови АМИТ

[1]Муҳаммадқул Ҳазратқулов. «Наврӯзи оламафрӯз ва дигар идӯои суннатии сол», Душанбе 2012.

[2]Ризо Шаъбонӣ. «Одоб ва русуми Наврӯз», Душанбе 2011.

[3]Мероси хаттии бостон, ҷ. 1, «Бундаҳишн», саҳ. 249

[4]Шаъбонӣ, Ризо. “Одоб ва русуми Наврӯз”. Душанбе, 2011, саҳ. 84

[5]Генофонд человека и проблемы биобезопасности, Фируза Насырова. Душанбе 2005, с.16.

[6] Бо арзи ташаккур аз он муҳтарамоне ки дар ин таҳқиқи шабакавии мо ширкат карданд, ба Маликшоҳзода Шоҳбеги, Афросиёб Туроншоҳ, Маҷид Салим, Ҳотами Равшан, Меҳриддин Ғиёсӣ,Марям Давлатова.

Наврӯз як ҷашни суннатӣ аст, ки бо баробар шудани шабу рӯз, маъмулан 20-ум ё 21-уми март ҷашн гирифта мешавад. Ин рамзи оғози соли нав аз рӯи тақвими шамсӣ буда, барои бисёре аз мардумон, аз ҷумла туркҳо, форсу курдҳо ва дигар мардумон ҷашни муҳиме шуморида мешавад. Наврӯз ба маънои зиндашавии табиат, бозгашти гармӣ ва оғози давраи кишту кори баҳорист. Ин ҷашн решаҳои амиқи фарҳангӣ дошта, бо урфу одатҳои сершумор, аз қабили омода кардани таомҳои мардумӣ, ороиши хона, баргузории чорабиниҳои идона ва ҷамъомадҳо бо наздикон алоқаманд аст.

Наврӯз яке аз муҳимтарин ва дӯстдоштатарин ҷашнҳо дар Ҷумҳурии Тоҷикистонамон арзёбӣ маҳсуб меёбад. Дар ин рӯз дар тамоми манотиқи Тоҷикистон садои карнай-сурнай ва дутор баланд шуда, мардумро ба ид даъват мекунад. Ҳама, сокинони кишвар ба тантанаҳои идона мебароянд. Ҳамдигарро мехмондорӣ менамоянд, туҳфаҳо медиҳанд, хамдигарро бо фарорасии фасли баҳори нозанин табрик мекунанд.

Мафҳуми калимаи НАВРӮЗ ба забони тоҷикӣ «Рӯзи нав» тарҷума мешавад. Умуман, ин ҷашн аз замони зардуштӣ сарчашма мегирад. Сарфи назар аз исломишавии минтақа дар асрҳои 7-9, ин ҷашн то ба имрӯз омада расидааст. Ҷашни Наврӯз расму ойинҳои гуногунро дар бар мегирад. Пеш аз ид дар урфият аст, ки хонаҳоро тоза карда, ашёи кӯҳнаро шикаста мепартоянд. Бо шохаҳои дарахтони мевадиҳанда ороиш додани хона низ анъана шудааст. Ин барои он карда мешавад, ки сол пурфайзу баракат ояд.

Дастархони зебо оростан дигар анъанаи Наврӯзист. Ҷойи асосиро дар дастархони идона “Сумалак” ишғол мекунад. Сумалак шириние мебошад, ки дар ҳар хонадон омода мешавад ва ғизои асосӣ дар фасли баҳор маҳсуб мешавад. Он аз гандуми сабзида тайёр мешавад.

Воқеан, Наврӯз ҷашни эҳтиром аз ҷойгоҳи табиат ва бузургдошти сайёраи Замин аст, ки баъди карахтии сармои зимистон ба мисли инсон аз хоб бедор мешавад ва андешаи ӯро ба таҳрик меорад. Наврӯз ин набзи сайёраи Замин буда, дар гирди Офтоб як даври пурраи соли астрономиро паси сар мекунад ва дар моҳи фарвардин ба ҷойгоҳи аслии худ бармегардад.

Ёдовар бояд шуд, ки Наврӯз аз қадимтарин ва зеботарин ҷашнҳои ҷаҳон аст. Он бар пояи тасаввуроти амиқи фалсафӣ ва ҷаҳоншинохтие устувор гаштааст, ки ҳар кадом намоди давом ва бақои инсон дар рӯи Замин, аз ҷумла тоҷикон ва ориёитаборон, маҳсуб мешавад. Собиқаи таърихӣ ва фарҳангии ин ҷашни инсонсоз далели он аст, ки ҳамеша ҷонибдори саодату пирӯзии насли башар буда, инсонро ба сӯйи ҳамдигарфаҳмию вафодорӣ, некуиву меҳрварзӣ, хирадмандию ақлгароӣ, собитқадамию устуворӣ, хештандорию худогоҳӣ, худшиносию ҳувиятписандӣ ҳидоят намудааст ва бо гузашти садаҳои зиёд суннату оинҳои Наврӯз имрӯз ҳам на танҳо дархури ҷомеа мебошанд, балки дар таҳрики худогоҳию худшиносии милливу мардумӣ нақши беназир доранд. Маҳз ҳамин нукта боис гардид, ки мақоми марбутаи Созмони Милали Муттаҳид – ин мақоми баландпояи сиёсии башарӣ Ҷашни Наврӯзро ба сифати ҷашни ҷаҳонӣ шинохт ва таҷлили саросарии он дар минтақаҳои гуногуни сайёра хислати ҳамагонӣ пайдо намуд.

Ба шарофати Истиқлоли давлатӣ, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон арзишҳои зиёди миллии моро аз нав эҳё намуданд, ки дар миёни онҳо Наврӯз ҷойгоҳи хос дорад. Дар Тоҷикистон баъди расмиву давлатӣ гардидани ин Ҷашн ҳамасола тамоми сокинони кишвар, аз хурд то бузург, ба таҷлили Наврӯз бо руҳияи баланди идона омодагӣ мегиранд.

Боиси ифтихор ва шодмонии бузург аст, ки ҷашни қадимаю суннатии мардуми тоҷик Наврӯз чанд сол ин ҷониб дар саросари ҷаҳон бо шукӯҳу шаҳомати хосса қайд мегардад.

Воқеан, Наврӯз ҷашнест созандаву сулҳовар, муттаҳидкунандаи инсонҳо ва таблиғкунандаи дӯстию рафоқат, баробарӣ, адолату додгустарӣ ва таъминкунандаи ахлоқи ҳамидаи инсонӣ. Имрӯз Наврӯз дар бештари кишварҳои олам таҷлил карда мешавад, зеро бо ташаббуси Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ва сарварони як зумра аз давлатҳои дигар 30-юми сентябри соли 2009 ЮНЕСКО Наврӯзро ба рӯйхати ёдгориҳои ғайримоддии инсоният ворид сохт. Дар ин асно, дар заминаи пешниҳоди Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон Созмони Милали Муттаҳид 23-юми феврали соли 2010 дар иҷлосияи 64-уми Ассамблеяи генералӣ қароре ба тасвиб расонд, ки тибқи он 21-уми мартро ҳамчун Рӯзи байналмилалии Наврӯз эълон намуд. Мувофиқи он Наврӯзи Аҷам ҳамасола дар тамоми ҷаҳон ҷашн гирифта мешавад ва ҷиҳати таҷлили шоистаи он тадбирҳои амалӣ роҳандозӣ мегарданд. Баъди таъкидҳои пайвастаи Роҳбари давлат, баргузории чорабиниҳои пуршукӯҳ, интишори китобҳои илмию оммавӣ ва маҷмуаҳои ашъори шоирон имконият фароҳам оварда шуд, ки мардум ба асолати ин Ҷашн бештар ошноӣ пайдо намоянд ва меҳру муҳаббаташон зиёдтар гардад. Ин аст, ки хурду бузурги кишвар интизори истиқболи Наврӯз мебошанд ва бо чорабиниҳои хотирмон тантанаҳои идонаро ҷамъбаст менамоянд.

СУЛТОНОВ ҶАСУРБЕК ДАВЛАТБОЕВИЧ- магистранти курси 1-уми ихтисоси 1-260101( идораи давлатӣ) - и Институти иқтисодиёт ва демографияи Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон

Сулҳу дӯстиву ҳамҷаворӣ сафо оварад,

Ҷангу душманиву ҷудоӣ бало оварад.

Бибояд ҳама баҳри сулҳи халқи ҷаҳон

Бигирад сабақ зи сулҳи қирғизу тоҷикон.

Осиё аз қораи бузургтарин дар ҷаҳон маҳсуб ёфта, минтақаҳои Осиёи Марказӣ ва Осиёи Ҷанубии он бо хусусиятҳои хосси ҷуғрофӣ, фарҳангӣ, таърихӣ ва манобеъи табиии худ аз мавзеъҳои стратегӣ маҳсуб мешаванд. Робитаҳои миёни мардумони ин манотиқи аз даврони бостон бо истифода аз Шоҳроҳи Бузурги Абрешим оғоз шуда, бо рафту омади мардумон тавсеа ёфтаанд. Ҳамин тариқ, бо фурӯпошии Иттиҳоди Шуравӣ кишварҳои Осиёи Марказӣ истиқлолият дарёфт намуда, равобиташонро бо давлатҳо дар асоси принсипу қонунҳои миллии худ ба роҳ мондаанд.

Давлатмардону мардуми Тоҷикистони навин бо эҷоди мактаби сулҳофарин ва ташаббусҳои созандааш рушду тавсеаи сиёсӣ, иҷтимоӣ ва иқтисодии давлатро бо доштани Истиқлолият ва таҳкими робитаҳои байни давлатҳо шарти асосӣ дониста, барои тақвият ва таҳким бахшидан ҳамаи онон пайвасат талош менамоянд. Ҳамин тавр, масоили мубрами аҳли сайёраро Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон бори дигар мавриди таваҷҷӯҳи хос қарор дода, 23 сентябр соли 2024 зимни суханронӣ дар Ҳамоиши Оянда-и СММ дар шаҳри Ню-Йорки Штатҳои Муттаҳидаи Амрико пешниҳод намуданд, ки тавассути қатъномаи махсуси Созмони Милали Муттаҳид «Даҳсолаи таҳкими сулҳ ба хотири наслҳои оянда» қабул карда шавад.

Президенти Тоҷикистон чун як абармарди сиёсати кишвар бо машварату роҳнамоиҳои созандаву саривақтӣ баҳри зиндагии озоду орому осоиштаи мардуми сайёра бахшида, ба ҳайси кишвари сулҳофарину созанда, диёри фарзонагони илму адабу тамаддуну маърифат, макону манбаи кӯҳҳои осмонбӯсу обҳои тозаву чашмаҳои мусаффо шинохта шуда машҳури ҷаҳон гаштааст.

Ҳамин тавр, муносибатҳои дипломатӣ байни Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Ҷумҳурии Қирғизистон 14 январи соли 1993 бар асоси пайвандҳои бисёрсолаи дӯстӣ ва ҳусни ҳамҷаворӣ барқарор шуданд. Ҳар ду кишвари ҳамсоя ва дӯст бо эҷоди тамосҳои сиёсӣ дар сатҳи олӣ ва баланд ҳамкориашонро идома дода, роҳбарон борҳо аз кишварҳои якдигар боздидҳои расмӣ ва корӣ анҷом додаанд.

Дар заминаи он муколамаи сиёсии байни ду кишвар густариш ёфта, Шӯрои ҳамоҳангсозии байнидавлатӣ, Комиссияи байниҳукуматӣ оид ба баррасии маҷмӯи масъалаҳои ҳамкориҳои дуҷониба, Комиссияи байниҳукуматӣ оид ба делимитатсия ва демаркатсияи Сарҳади давлатии Тоҷикистону Қирғизистон ва Шӯрои вазирони корҳои хориҷӣ ташкил шуда, дар таҳкими робитаҳо бештару беҳтар кору фаъолияти худро ба роҳ монданд.

Президенти Тоҷикистон аз аввалин рӯзҳои ба сари қудрат омадан бо шиори “Ман ба шумо сулҳ меорам” ҳамеша ба ҷонибдори сулҳу осоиштагӣ халқи худ ва мардуми аҳли сайёра тасмиму иродаи қавӣ дар замири худ нигоҳ дошта, дар тамоми сиёсатҳои худ, барои таҳкими ваҳдат ва ҳалли мушкилоти мавҷуда бо роҳҳои дипломатӣ кӯшиш намуда, пайваста ҷоннисориҳо мекунад. Яке аз намунаҳои равшан талошҳои пайвастааш ҳалли баҳсҳои марзӣ бо Қирғизистон мебошад, ки дар давоми солҳои охир бо ташвиқу тарғиби афроди нобарору нобакор боиси нофаҳмиҳо миёни мардуми ҳар ду кишвар шуда, қариб буд, ки ҳар ду ҳамсоя ва дӯстро ба ҷангу ҷидол кашида, хоку хун яксон намояд.

Вале тавассути роҳбарии оқилона, хираду ҷасорат, сабру садоқат ва риояи манфиатҳои миллӣ роҳбарони ҳар ду кишвар, ба хусуси Президенти Тоҷикистон бо унвони доштаи худ чун Асосгузори сулҳу ваҳдат роҳи сулҳро пеш гирифта, санаи 12-13 марти соли 2025 ба Ҷумҳурии Қирғизистон сафари давлатӣ анҷом дода, ба хотири ҳифзи наслҳои оянда сулҳу аҳдномаи дӯстӣ баста, заминаро барои таҳкими амну субот дар минтақа кафолати ҳаёти орому осуда фароҳам омад.

Бо роҳбариву роҳнамоии оқилонаи чунин фарзонагони миллат муносибатҳои Тоҷикистону Қирғизистон ба марҳилаи нави рушд ворид шуд, ки омили муҳими суботу ҳамдигарфаҳмӣ, сулҳ ва дӯстии пойдор миёни на танҳо ин ду кишвар, балки барои тамоми минтақаи Осиёи Марказӣ ва ҷаҳон арзёбӣ мегардад.

Кишварҳои Тоҷикистон Қирғизистон дар чаҳорчӯби созмонҳои байналмилалӣ ва минтақавӣ, аз ҷумла СММ, ИДМ, СҲШ, СААД, САҲА ва МҲТБО ҳамкориҳои зич дошта, аз таҷрибаи ҷонибдории ташаббусҳои байналмилалии ҳамдигар фаровон истифода мебаранд. Дар соли 2018 Қирғизистон дар баробари 190 кишвари узви СММ қатъномаи Созмони Милали Муттаҳидро, ки бо ташаббуси Тоҷикистон зери унвони "Конфронси СММ оид ба бознигарии миёнамуддати фарогири ҳадафҳои Даҳсолаи байналмилалии амал “Об барои рушди устувор”, 2018-2028”, пешниҳод шуда буд, дастгирӣ кард.

Тоҷикистонниз лоиҳаи қатъномаро таҳти унвони “Табиат марзро намешиносад: ҳамкории фаромарзӣ - омили калидии ҳифз ва истифодаи устувори гуногунии зистӣ", ки бо ташаббуси ҷониби Қирғизистон дар ҷаласаи 75-уми Маҷмаи Умумии СММ қабул гардид, ҷонибдорӣ намудааст.

Ҳамин тариқ, Тоҷикистон бо принсипҳои дӯстӣ ва ҳусни ҳамҷавории Тоҷикистону Қирғизистон, ки дар асоси он мардумони тоҷику қирғиз аз қадимулайём мезистанд ва меофариданд, минбаъд низ ба рушди пайвастаи тамоми муносибатҳои дуҷониба мусоидат хоҳанд кард[1].

Зимнан, Осиёи Ҷанубӣ бо кишварҳои ҷудогона тақсимбандии географӣ шуда, давлати Покистон дар соли 1947 истиқлолият ба даст оварда, иқтисодиёти заифро аз мусталикадорони англис мерос гирифт. Роҳбарияти он дар натиҷаи мудирияти дуруст тавонистанд, ба комёбиҳои назаррас ноил гашта, онро ба мамлакати стратегӣ ва кадидии минтақа ва ҷаҳон табдил диҳад.

Дар ин зимн, лоиҳаи интиқоли нерӯи барқи Осиёи Марказӣ ва Осиёи Ҷанубӣ (CASA-1000) яке аз лоиҳаи минтақавист, ки ба маблағи 1,2 миллиард доллари амрикоӣ барои расонидани манфиатҳои пайвастшавӣ миёни кишвари Қирғизистон, Тоҷикистон, Афғонистон ва Покистон мебошад. Санги асоси лоиҳа дар моҳи майи соли 2016 аз ҷониби раҳбарони кишварҳои Қирғизистон, Тоҷикистон, Афғонистон ва Покистон сурат гирифт ва интизор меравад, то охири соли 2025 ба натиҷаи ниҳоӣ расад. CASA-1000 аз бузургтарин лоиҳаи энергетикии Осиёи Марказӣ ва Осиёи Ҷанубӣ мебошад, ки хати баландшиддати интиқоли нерӯи барқро пайваст ба минтақа таъмин намуда, натанҳо барои чор давлат муфид буда, балки барои такмил додани низоми интиқоли барқ ва ҳавасмандгардонии кишварҳои Осиёи Марказӣ ва Ҷанубӣ ҷиҳати устуворнамоии ҳамкориҳои байниминтақавӣ мусоидат менамояд.

Ин қадами аввалин дар роҳи ташкили бозори минтақавии нерӯи барқи захираҳои бузурги энергетикии Осиёи Марказиро барои рафъи камбуди нерӯи барқ дар Осиёи Ҷанубӣ дар асоси мутақобилан судманд истифода хоҳад шуд, ки то ба имрӯз Қирғизистон, Тоҷикистон ва Покистон татбиқи CASA-1000-ро идома дода, корҳои сохтмонӣ қариб ба анҷом расидаанд[2].

Мавриди зикр аст, ки 14 марти 2025 дар Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон бахшида ба сафари давлатии Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба Ҷумҳурии Қирғизистон ҳамоиш зери унвони «Ҳамсоягии нек ҳадафи Пешвои миллат» баргузор гардид. Маликшо Неъматзода ходими давлатӣ ва дипломати шинохтаи тоҷикзимни суханронӣ таъкид намуд, ки ташаббусҳои сулҳофаронаи Президенти мамлакат, Пешвои муаззами миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар таҳким бахшидани амнияти минтақавию ҷаҳонӣ ва робитаҳои дӯстии мардумони кишварҳо беназир мебошад.

Ба андешаи ӯ муносибатҳои некуҳамсоягӣ дӯстӣ ва бародарии мардуми ҳарду кишварро таҳким бахшида, қадами созанда барои ҳамзистии осоишта мебошад. Дар ин чорабини мазкур директори Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупо Ҳайдарзода Рустам суханронӣ намуда, таъкид кард, ки созишномаи марзии баимзорасида натиҷаи талошҳои пайвастаи роҳбарияти олии ду кишвар буда, барои таъмини субот, амният ва рушди ҳамсоягии нек хидмат хоҳад кард.

Ҳамчунин дар ин ҳамоиш собиқ котиби матбуоти Президенти Тоҷикистон ва мудири Шуъбаи ИДМ-и Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои АМИТ Сайидзода Зафар ва сарходими илмии Шуъбаи Осиёи Ҷанубу Шарқии ҳамин Институт Қурбонова Ширин ширкат намуда,оид ба саҳми Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон дар таҳқими амнияти минтақавӣ ва сулҳу субот суханронӣ карданд.

Бояд қайд кард, ки созмону форумҳои минтақавӣ ва кишварҳои ҷаҳон, аз ҷумла вазорати корҳои хориҷии Покистон роҳбарият ва халқҳои бародари Тоҷикистон ва Қирғизистонро бо ин созишномаи барҷастае, ки хотимаи баҳси тӯлонии марзиро нишон медиҳад, шодбошӣ дода, қайд намудааст, ки “Мо итминон дорем, ки ин чорабинии таърихӣ давраи нави ҳамкорӣ ва пешрафтро дар минтақа мекушояд»[3].

Бо шарофати сиёсати хирадмандонаю башардӯстона ва талошҳои пайгиронаи Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ-Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ва Роҳбарияти олии Ҷумҳурии Қирғистон муносибатҳои байни ду халқи бародару ҳамсоя - тоҷикону қирғиз дар партави қаринаҳои пешинаи таърихии худ ва робитаҳои дӯстии устод Мирзо Турсунзодаву Чингиз Айматов маншаъ гирифта, бо рафту омад ва хешу табории мардумони якдигар идома меёбад.

Дар воқеъ, бо тавофуқномаи сулҳу аҳдномаи дӯстии ду кишвар лаҳзаҳои пур аз шодию фараҳ ва чеҳраҳои шукуфон, чашмони пур аз ашки шодии шаҳрвандони бонангу номуси ин ду халқи "бо ҳам ҳамсояву хеш" чунин мисраъҳои шеърии шоири ширинкалом Саъдии Шерозиро ба хотир меорад:

Душманамро бад намехоҳам, ки он бадбахтро,

Ин уқубат бас, ки бинад дӯст ҳам зонӯи дӯст.

Ҳамин тавр, Турсунзодаву Чингиз Айтматов сулҳу дӯстиву пайванди ҳамсоягиро аз арзишҳои олии башарӣ дониста, заминаи рушди ҳаёти фараҳбахшу файзбахши мардумон меҳисобанд.

Набояд фаромӯш кард, ки тамоми қавму мардумони Осиёи Марказӣ, аз ҷумла тоҷикону қирғизҳо аз даврони қадим бо доштани рафту омад бо ҳам пайванди наздик дошта, дар заминаи эпоси халқии қирғиз «Манас» чун тағову ҷиян бо ҳам хешу таборӣ дошта, зиндагӣ ва кору фаъолият мекарданду хоҳанд кард.То ба имрӯз дар Қирғизистон тоҷикони зиёде ва дар Тоҷикистон қирғизон бародарона умр ба сар бурда, бародарвор кору фаъолият мекунанд. Ҳаминтавр, ду миллати ҳамсоя ва дӯст решаи ҳамбастагиро қавитар намуда, заминаи хубро баҳри оромиву ободии минтақа ва ҷаҳон фароҳам сохтанд.

Хулоса, Тоҷикистону Қирғистон чун узви фаъол дар созмону форумҳои минтақавиву ҷаҳонӣ, аз ҷумла СММ, ИДМ ва СҲШ робитаҳои ҳасана дошта, бо имзои ин аҳдномаи таърихӣ пайванду орзуву умед ва ормонҳои халқу миллатро дар рӯҳияи ҳамдигарфаҳмӣ, ягонагӣ, таҳаммулгароӣ ва сулҳу субот амалӣ намуда, дар озодиву оромиву ободиро минтақа ва ҷаҳон саҳми сазовор хоҳанд гузошт.

Бояд қайд кард, ки 13 марти 2025 аз рӯйи натиҷаҳои гуфтушунидҳо сарони давлатҳои Тоҷикистон ва Қирғизистон бо Изҳороти муштарак доир ба таҳкими минбаъдаи дӯстӣ ва ҳамсоягии наку ва Шартнома байни дар бораи сарҳади давлатӣ имзо гузоштанд, ки аз ҷониби кишварҳову созмонҳои ҷаҳон мавриди шодмониву қардонӣ гардид.

Зимнан, дабири кулли Иттиҳоди Давлатҳои Мустақил Сергей Лебедев Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Раиси Шурои сарони давлатҳои ИДМ Эмомалӣ Раҳмон ва Президенти Ҷумҳурии Қирғизистон Садир Жапаровро бо имзои Шартнома байни Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Ҷумҳурии Қирғизистон дар бораи сарҳади давлатӣ самимона табрик гуфта, изҳори боварӣ намуд, ки баимзорасии Шартнома заминаи зарурии рушди минбаъдаи ҳамкории дуҷонибаи бисёрҷанба буда, ба манфиатҳои аслии ду кишвар, инчунин Иттиҳоди Давлатҳои Мустақил хоҳад буд[4].

Бешак бародарӣ, дӯстӣ ва дастгирии якдигар байни халқҳои тоҷику қирғиз таърихи тӯлонӣ дошта, аз наслҳо ба наслҳо инкишоф ёфта, дар партави дӯстии Мирзо Турсунзода ва Чингиз Айтматов чун як пайванди башарӣ дар партавӣ хираду маърифатпаварӣ дар ободӣ, осоиштаву ором зистану кору фаъолият мекунанд.

Ҳамин тариқ, аз барқароршавии сулҳу муросо ва муносибатҳои дӯстонаи Тоҷикистону Қирғизистонро бо хурсандию самимияти баланд пазироӣ намуда, самимона онро дӯст дошта, дар чаҳорчӯби созмонҳои байналмилалӣ ва минтақавӣ, аз ҷумла СММ, ИДМ, СҲШ, СААД, САҲА ва МҲТБО ҳамкориҳои наздик дошта, аз таҷрибаи ҷонибдории ташаббусҳои байналмилалии ҳамдигар фаровон истифода мебаранд.

Дар заминаи он Тоҷикистону Қирғизситон метавонанд дар ҳамкорӣ бо кишварҳои калидии минтақа бо шумули Россия, Узбекистон, Қазоқистон ва Туркманистону Озарбойҷон пайваста табодули андешаҳои созанда намуда, рафту омадро миёни мардумони якдигар бештар ба роҳ монда, тиҷорату иқтисод ва туризмро рушд дода дипломатия мардумиро тавсеа диҳанд. Дар ин зимн, Покистону Ҳиндустону Эрону Чин чун узви фаъоли Созмони ҳамкории Шанхай ба ҳайси кишварҳои калидии минтақа дар эҷоди ҳамгироии энергетикиву саноатии кишварҳо ва коҳиш додани муноқишаҳо бештару беҳтар мусоидат хоҳанд намуд.

Хулоса, кишварҳоро зарур меояд то сулҳу дӯстиву ҳамҷавории Тоҷикистону Қирғизистон дарси ибрат гирифта, аз ҷангу душманиву ҷудоӣ, ки сабабгори балову бебаракист, даст кашида, баҳри сулҳи халқи ҷаҳон, баҳри ободиву осудагиву оромии аҳли сайёра ташаббусгору саҳмгузор бошанд.

Адабиёти истифодашуда

1. Муносибатҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон бо Ҷумҳурии Қирғизистон https://mfa.tj/tg/main/view/141/munosibathoi-tojikiston-bo-qirgiziston

2. Мирсаид РАҲМОНОВ.CASA-1000: АРЗИШҲОИ СТРАТЕГӢ ВА МОНЕАҲОВУ ПЕШРАФТҲОИ БАРҚАРОРСОЗИИ ОН 16 Июл 2024https://amit.tj/tj/casa-1000-arzishkhoi-strategi-va-moneakhovu-peshraftkhoi-barkarorsozii?page=62

3. Покистон имзои Шартнома байни Тоҷикистон ва Қирғизистонро оид ба сарҳади давлатӣ истиқбол менамояд//https://khovar.tj/2025/03/pokiston-imzoi-shartnoma-bajni-to-ikiston-va-ir-izistonro-oid-ba-sar-adi-davlat-isti-bol-menamoyad/

4. Дабири кулли ИДМ: «Шартнома дар бораи сарҳади давлатӣ ба таҳкими муносибатҳои некуҳамсоягии Тоҷикистону Қирғизистон мусоидат менамояд» Март 14, 2025 23:05https://khovar.tj/2025/03/dabiri-kulli-idm-shartnoma-dar-borai-sar-adi-davlat-ba-ta-kimi-munosibat-oi-neku-amsoyagii-to-ikistonu-ir-iziston-musoidat-menamoyad/

Мирсаид РАҲМОНОВ, - ходими калони илмии Шуъбаи Осиёи Ҷанубу Шарқии Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои АМИТ

Наврӯз, ки дар Ҷумҳурии Тоҷикистон ба шарофати истиқлолияти давлатӣбо тамоми ғановату рангорангии он эҳё гардид, ҳоло ба ҷашни милливу давлатии мо – тоҷикон ва рамзи худшиносиву ифтихори миллӣ, ваҳдату ҳамдилии мардум ва пайванди наслҳо табдил ёфтааст.

Эмомалӣ Раҳмон

Наврӯз яке аз қадимтарин идҳои тоҷикон ба шумор меравад. Тавре, ки дар китобҳои таърих омадааст, аввалин касе, ки ин идро ҷашн гирифт шоҳ Ҷамшед буд. Наврӯз ҷашни қадимист, ки дар рӯзи баробаршавии баҳорӣ, одатан 20 ё 21 март ҷашн гирифта мешавад. Ин ҷашн оғози соли навро аз рӯи тақвими офтобӣифода мекунад ва рамзи таҷдиди табиат ва инчунин инсоният мебошад. Наврӯз решаҳои амиқи таърихӣдорад ва зиёда аз 3000 сол боз вуҷуд дорад ва ҷашни он бисёр кишварҳоро дар бар мегирад, Аз ҷумла Тоҷикистон, Эрон, Афғонистон, Озарбойҷон, Узбекистон, Қазоқистон ва ғайра.

Таҳқиқотҳо нишон медиҳанд, ки иди Наврӯзбарои таҷлили офариниши ҷаҳон ва эҳёи табиат пас аз зимистон таъсис дода шудааст. Бо мурури замон маънои Наврӯз васеъ шуда, рамзи ваҳдат ва ҳамбастагии халқҳо, ҳамбастагии оилаҳо ва ҷомеаҳо гардид. Ҷашни Наврӯз бисёр анъанаҳо ва расму оинҳоро дар бар мегирад, яке аз анъанаҳои барҷастаи он омода кардани мизи ҳафтсин- ҳафтшин-ҳафт мим мебошад, ки ҳар кадоми онҳо маънои рамзии марбут ба ҳаёт ва табиатро доранд. Масалан ба мизи ҳафтсин ин унсурҳо дохил мешаванд: санҷид, себ, сабза, суманак, сир, сирко ва сипанд.

Қайд бояд кард, ки тозакунӣ ва ороиши хонаҳо пеш аз ид, ин рамзи тоза кардани ташвишҳои кӯҳна ва кушода будан ба оғози нав мебошад. Ҳамчунин хӯрокҳои гуногуни миллӣ дар ин ҷашн омода карда мешаванд ва оилаҳо барои хӯроки умумӣ ҷамъ меоянд, ки рамзи ваҳдат ва робитаи байни наслҳо мебошад. Дар рӯзҳои ид, дидани дӯстон ва оила маъмул аст, ки ба таҳкими робитаҳо ва анъанаҳои иҷтимоӣ мусоидат мекунад.

Дар ҷашни наврӯзӣ одамон дар чорабиниҳои гуногуни фарҳангӣ, аз ҷумла консертҳо, рақсҳо ва намоишҳои театрӣ иштирок мекунанд, ки фазои шодӣ ва фароғатро ба вуҷуд меоранд.

Боиси хушбахтист, ки мардуми куҳанбунёди тоҷик тавонист ҷашнҳои муқаддаси миллиамон, яъне Наврӯз, Меҳргон ва Садаро дар тули асрҳо нигоҳ дошта, то ба имрӯз бирасонад ва онро ҷаҳонӣ гардонанд. Ҷашни Наврӯз арзишҳои чун сулҳ, оштӣ ва ҳамбастагиро тақвият дода, дӯстии миёни қавму миллатҳои гуногунро афзоиш медиҳад.

Наврӯз дар Тоҷикистон бо шарофати Истиқлол шукӯҳу шаҳомати тоза пайдо кард ва ба яке аз ҷашнҳои бузургу муқаддаси миллии мардуми тоҷик табдил ёфт. Имрӯз Наврӯз ҳамчун ҷашни фарҳанги ҷаҳонӣ ҷашн гирифта мешавад. Он аз ҷониби UNESCO ҳамчун мероси фарҳангии ғайримоддии инсоният эътироф шудааст, ки аҳамияти онро барои халқҳо ва фарҳангҳои гуногун таъкид мекунад. Ҷашни Наврӯз рамзи ҳамбастагӣ ва сулҳ гардид, ки умед ба ояндаи беҳтар ва ҳамоҳангии байни халқҳоро инъикос мекунад.

Хулоса Наврӯз на танҳо як ҷашн аст, балки вақти умед, навсозӣва эҳё аст. Он рамзи ягонагии одамон, робитаи онҳо бо табиат ва анъанаҳои фарҳангӣмебошад. Дар ҳар як кишвар ҷашни Наврӯз пур аз расму оинҳо ва рамзҳои беназир аст, аммо моҳияти он бетағйир боқӣмемонад,яъне ҷашни ҳаёт ва умед ба оянда.

Махмедов Муҳаммадҷон, - ходими хурди илмии Шуъбаи Аврупои Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои АМИТ

Наврӯз яке аз ҷашнҳои қадимтарин ва муҳимтарин дар фарҳанги халқҳои Осиёи Марказӣ, Эрон, Осиёи Ҷанубӣ ва Қафқоз ба шумор меравад. Ин ҷашн таърихи ҳазорсолаҳо дошта, рамзи эҳё, сарсабзӣ ва ҳамгироии мардумон мебошад. Наврӯз на танҳо як ҷашни миллӣ, балки як унсури муҳими фарҳангии миллатҳои гуногун мебошад.

Наврӯз ҳамчун як ҷашни муштарак ба таҳкими дӯстӣ, ҳамкорӣ миёни кишварҳои шомил ба ҳавзаи фарҳангии он, чӣ дар гузаштаи таърихӣ ва чӣ дар шароити муосир мусоидат кардааст ва ҳамеша омили муттаҳидкунандаи миллатҳои гуногуни ҷаҳон будааст.

Наврӯз барои кишварҳое, ки онро таҷлил мекунанд, як василаи муаррифии фарҳанги миллии худ дар сатҳи байналмилалӣ мебошад. Баргузории чорабиниҳои байналмилалии Наврӯз барои шиносоии ҷаҳон бо арзишҳои фарҳангии ин кишварҳои ҳавзаи фарҳангии он шароити мусоид фароҳам месозад. Наврӯз ҳамчун ҷашни ваҳдат ва эҳёи табиат ба коҳиши ихтилофҳо ва густариши сулҳ дар ҷаҳон мусоидат менамояд. Баргузории ҳамоишҳои муштараки наврӯзӣ миёни кишварҳо метавонад барои наздик кардани кишварҳои мубтало ба мушкилоти сиёсӣ ва низоъҳои минтақавӣ кумак расонад. Наврӯз на танҳо ҷашни миллии як миллат ё як минтақа, балки як падидаи муҳими фарҳангии байналмилалӣ мебошад. Ҳавзаи фарҳангии Наврӯз аз нигоҳи рушду таҳкими равобити дипломатӣ, сулҳ ва ҳамгироии минтақавӣ нақши муҳим дорад. Наврӯз неруи муттаҳидкунандаи халқу миллатҳо, тамаддунҳо буда, тавре дар боло ишора кардем, на ҳамчун ҷашни суннатии як ва ё якчанд халқу миллатҳо ба шумор меравад, балки имрӯз мақоми байналмилалӣ дошта, дар аксарияти кишварҳои ҷаҳон таҷлил карда мешавад. Ҷашн гирифтани он дар сатҳи ҷаҳонӣ на танҳо ба ҳифзи арзишҳои фарҳанги қадимӣ, балки ба тақвияту густариши ҳамкориҳои байналмилалӣ низ кумак мерасонад.

Тавре маълум аст, 30 сентябри соли 2009 Созмони UNESCO Наврӯзро ҳамчун мероси ғайримоддии фарҳангии башарият ба Феҳристи мероси ҷаҳонии худ шомил кард. Баъдан, 23 феврали соли 2010, Маҷмаи Умумии Созмони Милали Муттаҳид бо қатъномаи худ 21 мартро ҳамчун Рӯзи байналмилалии Наврӯз эълон намуд. Ин иқдом мақоми байналмилалии Наврӯзро ба расмият даровард ва онро ҳамчун як ҷашни фарҳангии ҷаҳонӣ муаррифӣ кард. Ҳавзаи фарҳангии Наврӯз яке аз муҳитҳои асосии ҳамгироии тамаддунҳо ва таҳкими равобити дипломатӣ дар сатҳи байналмилалӣ ба ҳисоб меравад. Ҳавзаи фарҳангии Наврӯз ҳамчун як падидаи фарҳангии муштарак таърихи чандинҳазорсола дорад, аммо дар сатҳи байналмилалӣ он расман дар соли 2010 эътироф гардид. Ҳавзаи наврӯзӣ ба он кишварҳо ва минтақаҳое ишора мекунад, ки ҷашни Наврӯзро ҳамчун як суннати аҷдодӣ ва ҷашни расмии миллӣ таҷлил мекунанд. Ин кишварҳо дорои таъриху фарҳанги муштараканд ва Наврӯзро ҳамчун як ҷашни эҳёву таҷдиди табиат, густраиши некукорӣ, ҳамбастагӣ ва сулҳ таҷлил менамоянд. Ба ҳавзаи фарҳангии Наврӯз Тоҷикистон, Эрон, Ӯзбекистон, Афғонистон, Озарбойҷон, Қирғизистон, Қазоқистон, Туркманистон, Туркия, Покистон, Ҳиндустон (махсусан минтақаи Кашмир), Чин (дар минтақаи уйғурнишин) ва Ироқ (дар минтақаи курдҳо) шомиланд. Ҳавзаи фарҳангии Наврӯз як падидаи фарҳангии бузургест, ки садҳо миллион одамонро дар саросари ҷаҳон муттаҳид мекунад. Он ҳамчун ҷузъи муҳими мероси фарҳангии инсоният, василаи ҳамкории созанда ва рамзи сулҳ дар сатҳи байналмилалӣ шинохта мешавад. Бисёре аз давлатҳои шомил ба ҳавзаи фарҳангии Наврӯз ин ҷашнро ҳамчун як абзори таҳкими ҳувияти миллӣ, пешбурди дипломатия ва рушди ҳамкориҳои байналмилалӣ бо кор мегиранд. Наврӯз имрӯз на танҳо як ҷашни суннатӣ, балки як василаи муҳим дар сиёсатгузории дохилӣ ва хориҷии кишварҳои ҳавзаи фарҳангии Наврӯз мебошад. Давлатҳо Наврӯзро барои баланд бардоштани обрӯю эътибори худ дар арсаи ҷаҳонӣ истифода мебаранд, ки ин нақши онро дар сиёсат боз ҳам афзунтар мегардонад. Дипломатияи фарҳангӣ ба василаи муаррифии ҳувияти миллӣ ва таҳкими равобити байналмилалӣ тавассути анъанаҳо, расму оин ва ҷашнҳо, дар сиёсати ҷаҳонӣ нақши бориз дошта, дар ин раванд, Наврӯз ҳамчун як ҷузъи муҳими мероси умумибашарӣ ва ҳамчун ҷашни байналмилалӣ дар таҳкими дипломатияи фарҳангии ҷаҳонӣ нақши муҳим мебозад. Ин ҷашн ба таҳкими робитаҳои байнидавлатӣ, рушди ҳамкориҳои фарҳангӣ ва муаррифии тамаддуни наврӯзӣ мусоидат мекунад.

Ҷумҳурии Тоҷикистон - ватани аслии таърихии таҷлили Наврӯз - дар ташаккул, ҳифз ва густариши ин ҷашни бостонӣ нақши муассир дорад. Ин ҷашн барои тоҷикон на танҳо як иди миллӣ, балки як қисми ҳувияти фарҳангӣ ва василаи таҳкими ҳамкориҳои байналмилалӣ бо кишварҳои ҳавзаи наврӯзӣ ва ҷаҳон мебошад. Дар овони соҳибистиқлолӣ Ҷумҳурии Тоҷикистон Наврӯзро ҳамчун як ҷашни миллию давлатӣ ба расмият даровард ва онро бо шукӯҳу шаҳомати таърихияш эҳё ва ҳар сол таҷлил мекунад. Ҷумҳурии Тоҷикистон таҷлили ин ҷашнро аз соли 1993 дар асоси Қарори Шӯрои Вазирони Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 17 марти соли 1993, № 121 "Дар бораи чораҳои оид ба 21-22 марти соли 1993 гузаронидани "Иди Наврӯз" амалӣ менамояд. Барои тоҷикон ва тоҷикистониён, Наврӯз рамзи эҳёи табиат, ғалабаи рӯшноӣ бар зулмат, некӣ бар бадӣ, покдилӣ, дӯстӣ, сулҳ ва ҳамбастагии мардум ба ҳисоб меравад. Ҷумҳурии Тоҷикистон яке аз аввалин кишварҳое аст, ки дар шомил кардани Наврӯз ба Феҳристи мероси ғайримоддии фарҳангии UNESCO (соли 2009) ва эътирофи он ҳамчун Рӯзи байналмилалӣ аз ҷониби СММ (соли 2010) саҳми муассир бардоштааст. Ҷумҳурии Тоҷикистон бо кишварҳои ҳавзаи Наврӯз – Эрон, Афғонистон, Ӯзбекистон, Қазоқистон, Қирғизистон, Туркманистон, Озарбойҷон ва Туркия – робитаҳои зичи фарҳангӣ дорад ва дар чорабиниҳои наврӯзии байналмилалӣ фаъолона иштирок мекунад. Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон Наврӯзро ҳамчун як неруи рушди таҳкими ҳамкориҳои минтақавӣ ва рамзи дӯстӣ ва сулҳ миёни халқҳо тарғиб менамояд. Ҷумҳурии Тоҷикистон дар ҳавзаи фарҳангии Наврӯз нақши умда дошта, ҳамчун кишвари дорои таърихи бойю қадима дар таҷлили ин ҷашн, ба хотири рушди мероси фарҳангии Наврӯз, густариши ҳамкориҳои байналмилалӣ ва муаррифии шоистаи арзишҳои миллӣ саҳми бузург дорад.

Шарифов Искандар - ходими илмии Шуъбаи Иттиҳоди Давлатҳои Мусақили Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои АМИТ

“Мо бояд ҷашнҳои миллӣ, забони модарӣ, таърих ва фарҳангу тамаддуни бостонии худро гиромӣ дорем, онҳоро чун азизтарин сарвати миллӣ ҳифз кунем ва дар шароити ниҳоят мураккабу буҳронии ҷаҳони муосир неъмати бузургтарини зиндагиамон - истиқлолу озодӣ, сулҳу субот ва ваҳдати миллиро бо иттиҳоду сарҷамъӣ ҳимоя намоем”

Эмомалӣ Раҳмон

Наврӯз аз ҷумлаи бузургтарин ва маҳбубтарин ҷашнҳои тоҷикон мебошад, ки аз даврони бостон ҳамчун мероси пурарзиши ниёгони некномамон мақому манзалати худро аз даст надода, то замони мо омада расидааст. Дар замони соҳибистиқлолии Точикистон муяссар гашт, ки Иди Навруз - ҷашни аҷдодиамон бо ҳама шукӯҳу шаҳомати хос ва расму анъанахои неку созандааш дигарбора зинда гардад ва Тоҷикистону тоҷиконро дар саросари олам шӯҳратёр созад.

Боиси ифтихори мо, мардуми ориёитабор аст, ки соли 2010 дар ҷаласаи 64-уми ассамблеяи генералии Созмони Милали Муттаҳид, таҳти фасли 49, ки унвони “Фарҳанги ҷаҳон”-ро дорад, қарорномаи “Рӯзи ҷаҳонии Наврӯз” дар асоси ташаббуси Тоҷикистон ва бо пуштибонии чандин давлатҳои дигар доир ба ҷашни байналмилалӣ эълон намудани Наврӯзи Аҷам қатънома қабул кард. Дар қарорнома гуфта мешавад, ки ҳамасола дар тамоми ҷаҳон 21-уми март ҳамчун Рӯзи байналмилалии Наврӯз таҷлил карда шавад. Аз ин пас Наврӯз бо қарори Маҷмааи умумии Созмони Милали Муттаҳид ба як иди ҷаҳонӣ табдил ёфт. Дар қатъномаи Созмони Милали Муттаҳид оид ба “Рӯзи байналмилалии Наврӯз” омадааст, ки давлатҳои аъзои ин созмони мӯътабар бояд донишу маърифати фарҳанги миллиашонро дар сатҳи баланд нишон дода, таъриху фарҳанг ва суннатҳои ҷашни наврӯзиро ба ҷаҳониён тарғибу ташвиқ намоянд. Инчунин барои гузаронидани чорабиниҳои фархангиву адабӣ ва илмӣ дар кишварҳои ҳавзаи Наврӯз омода бошанд. Ин дастоварди арзишманд натиҷаи азму талоши муштарак ва пайгириҳои чандинсолаи Тоҷикистон ва чандин давлатҳои дӯсту бародар мебошад. Имрӯз Наврӯзро дар беш аз 20 кишвари ҷаҳон, аз ҷумла Туркия, Эрон, Қазоқистон, Қирғизистон, Ӯзбекистон, Афғонистон, Ҳиндустон, Покистон ва ғайра ҷашн мегиранд.

Наврӯз ҷаҳонӣшуд, то бод чунин бодо!

Ҷашни ҳамагонӣшуд, то бод чунин бодо!

Бояд қайд кард, ки ҷаҳони шудани Наврӯз боиси он гардид, ки ба суннатҳои неки наврӯзӣ, на танхо дар Точикистон, балки хориҷ аз он низ арҷ гузошта мешаванд. Ҳаммиллатони мо, ки дар хориҷи кишвар кору фаъолият мебаранду зиндагонӣ менамоянд, Баҳору Наврӯзро бо хушнудиву фараҳ пешвоз мегиранд. Аз ҷумла тоҷикони берун аз кишвар ва ҳамзабонони мукими мо дар Амрикову Канада, Олмону Белгия ва дигар минтақаҳои ҷаҳон ба истиқболи Наврӯз на танҳо дастархони наврӯзӣ меороянд, инчунин ба зиёрати якдигар мераванд ва дар чорабиниҳои фарҳангию адабие, ки дар сафорату консулгариҳо доир мегардад, фаъолона ширкат меварзанд. Яке аз расму русум ва суннатҳои шоистаи Наврӯз он аст, ки одамон ба истиқболи ин ҷашни баҳорӣ на танҳо макони зисту ашёи рӯзгор ва сару либоси хешро нав ё тозаву озода мегардонанд, балки қалбу ботини худро аз кинаву адоват ва хушунату бадбинӣ пок месозанд, ба ҳамдигар бо чеҳраи гарму дили саршори муҳаббат таманниёти нек мефиристанд. Бузургони гузаштаи мо барҳақ гуфтаанд, ки: “Ҳар кас, ки талаби Наврӯз кунад, ба хуррамиву ободӣ ва шодиву нишот бирасад”.

Наврӯз ҷашнест, ки ҷавҳари онро ҳаёту покӣ, муҳаббату садоқат, ваҳдату бахшояндагӣ ва некиву равшанӣ ташкил дода, суннатҳои наврӯзӣ ифодагари ҳамоҳангии байни инсон, табиат ва кайҳон маҳсуб мешаванд. Тавре, ки Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ-Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон таъкид кардаанд: “Наврӯз падидаест, ки аз ҷониби худи табиат барои аҳли сайёраи Замин тақдим шудаас”. Аз ин рӯ, Ҷашни Наврӯз на танҳо ҷашни миллии мо, балки ҷашни умумибашарӣ мебошад. Халқу миллатҳои дигар низ Наврӯзро иди миллии худ ҳисоб накунанд, ҳам онро мисли фасли Баҳор дӯст медоранд.

Мавриди зикр аст, ки хамасола дар шаҳру ноҳияҳои кишвари мо фарорасии Наврӯзи Аҷамро бо силсиланамоишҳои идона бо унвони “Корвони шодӣ” ботантана таҷлил менамоянд. “Корвони шодӣ” дар маҷмӯъ аз бахши мухталифи фарҳангию фароғатӣ, аз ҷумла “Парандаҳои муждарасон”, “Омадани Баҳор”, “Гулбоғи Ватан”, “Дунёи кишоварз”, “Дастархони наврӯзӣ”, “Бозиҳои наврӯзӣ”,”Дунёи ҷавонӣ”, “Тиргон”, “Меҳргон”, “Сада”, “Оташ”, “Суманак”, “Базми идона”, “Шаш ранги Ватан” ва ғайра иборат мебошад, ки ҳар яке аз онхо дорои маънии амик ва инъикосгари рамзҳои ҷашни Наврӯзи куҳанбунёди миллати точик мебошад.

Ҳамин тарик, Ҷашни Наврӯз яке аз ойинҳои мардумӣ ва мероси арзишманди гузаштагони фарҳангпарвару тамаддунсози мо ба ҳисоб рафта, аз фарорасии фасли зебои баҳор ва оғози баракати сол мужда медиҳад. Наврӯз ҳамчун яке аз рукнҳои муҳими худшиносии миллӣ, василаи пайванди наслҳо, робитаи гузашта бо имрӯзу фардо, эҳёи анъанаҳои зебоипарастӣ, инсондӯстӣ, дур сохтани кинаҳо ва ҳамдигарбахшӣ, рамзи дӯст доштан ва расидан ба қадри зиндагии хурраму осоишта шинохта шудааст. Хулоса, фарҳанги ориёӣ дар симои Наврӯзӣ оламафрӯз ба ҷаҳониён ҷашнеро бахшидааст, ки бар пояи меҳру садоқат, хираду заковат ва адлу адолат бунёд гардида, ба ташаккул ёфтани дипломатияи фарҳанги ва мардуми дар саросари ҷаҳон заминаи воқеи мегузорад.

Дар охир мехоҳам фарорасии Наврӯзи оламафрӯзро ба кулли мардуми шарифи Тоҷикистон ва ҳамаи халқу миллатҳои олам, ки ин ҷашни зеборо дуст медоранду таҷлил мекунанд, муборакбодӣ намоям. Бигзор Наврӯз бо қадамҳои мубораки худ ба Тоҷикистони азизи мо, ки ватани Наврӯз мебошад сарсабзиву хуррамӣ, ободиву пешрафт, сулҳу субот, ваҳдати миллии ҷовидонаро ҳадя намояд.

Дӯстон, фасли дилафрӯз муборак бошад,

Ҷашни фархундаю фирӯз муборак бошад.

Ҳама ҷо хуррамию тозаҷавонӣбинам,

Нафаси тозаи Наврӯз муборак бошад!

Юсуфӣ Фарзона, - ходими хурди илмии Шуъбаи Аврупои Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои АМИТ

Наврӯз — яке аз қадимтарин идҳои тоҷикон ба шумор меравад. Тавре, ки дар китобҳои таърихӣ омадааст аввалин касе, ки ӯро ҷашн гирифт, шоҳи форсҳо бо номи Ҷамшед буд.

Мутобиқи тақвими аҷдодиамон ва низоми ҳаракати сайёраҳо 21-уми март ҳудуди шабу рӯз баробар шуда, рӯзи аввали баҳор, Наврӯз фаро мерасад. Иди Наврӯз бо ташабусс ва сайю кӯшиши Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Пешвои муаззами миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ва бо Қарори Маҷмаи умумии Созмони Милали Муттаҳид ба як иди ҷаҳонӣ табдил ёфта, ба унвони иди баҳор ва эҳёи табиат дар кулли кишварҳои Осиёи Марказӣ ҷашн гирифта мешавад.

Иди Наврӯз дар Тоҷикистон бо руҳи сиёсӣ доир карда, ба таври расмӣ ҳар сол 21-24 март ҷашн гирифта мешавад, ки расман рӯзҳои истироҳатӣ мебошанд.

Бо таваҷҷуҳ ба ин, ки мардумони Осиёи Марказӣ равобити хуби таърихӣ доштанд, ҷашни Наврӯз дар миёни кишварҳои туркзабонӣ минтақаи Осиёи Миёна, ба вижа Узбекҳо, Кирғизҳо, Қазоқҳo ва Туркменҳо низ дар натиҷаи равобити фарҳангӣ, иҷтимоъӣ ва иқтисодӣ ва мавқеъи ҷуғрофиёӣ густариш ёфтаааст.

Ҳоло, ки дар шаҳрҳои марказӣ, Самарқанд, Бухоро, Насаф, Термeз, Деҳнав, ки мардуми Тоҷик аз қадимулайём сукунат доранд ва мардуми таҳҷоии ин мантиқ тоҷик ҳастанд, сунат ва анъаноти Наврӯз ҳифз шуда, мардуми ӯзбек низ бо чунин расм аз наврӯз таҷлил ба амал меоранд. Дар манотиқи мухталифи Ӯзбекистон ҳамчун ғизои наврӯзӣ саману ё суманак, омода карда мешавад ки мардуми ин кишвар сумалак мегӯянд.

Калимаи «Наврӯз» маънои «Рӯзи нав» дорад. Ин иди баҳор, якум рӯзи соли нав, баробарвақтии байни рӯзу шаби баҳор мебошад. Дар ҳар як шаҳру деҳот ин идро одамон бо расму русуни гуногун ҷашн мегиранд.

Қадимтарин манбаъи иди Наврӯз — ин китоби муқаддаси зардуштиён «Авесто» мебошад. Решаи аниқ аз қадимтарини таърихӣ то 3000 сол пеш аз милод рост меояд. Таърихи гузаштаи Наврӯз, чи хеле, ки дар «Наврӯзнома» (Китоби Наврӯзии) Умари Хайём дар давраҳои таърихи шоҳигарии форсҳои давраи Пешдодиён, дар «Шоҳнома» гузоштаи ин ид алоқа бо шоҳигарии Ҷамшед пайвастагӣ дорад.

Чӣ тавре, ки маълум аст, дар 21 март дар баҳор шабу рӯз баробар шуда, ба 12 соати тақсим мешавад. Вақте, ки Ҷамшед тахти тилогини худро сохт (аз рӯи достон якумин тахти дар таърихи одамизот вуҷуд дошт) дар вақти баромади офтоб дар кӯҳи баланд бардошта ва тилло дар нурҳои офтоб ҷилло дода, равшанӣ мисли офтоб медод. Ин рӯзро Наврӯз номиданд, ва ҳамчун аввалин соли нав ҷашн мегирифтанд. Дар «Наврӯзнома» гуфта шудааст, ки Ҷамшед ин рӯзро Наврӯз номида, ӯро ба расму оин дохил кард. Шоҳону одамон ин идро ҷашн мегирифтанд. Дар ин мероси халқӣ ҳамчун бузкашӣ, пойга, гуштини паҳлавонҳо, тухмзанак, буҷулбозӣ ва арғамчинбозӣ мекунанд.

Аҳамияти калон барои ороиши дастархони идона ҳатман хӯрокворӣ гузошта мешавад. Таомҳое, ки бо ҳарфҳои «С» ва «Ш» сар мешавад гузошта мешуд. Ҳамчун қойда дар ид 2 намуди дастархон оро дода мешавад: Ин «Ҳафтсин» ва «Ҳафтшин» мебошад. Дар алифбои форсӣ «Син» ва «Шин» ҳарфҳои «С» ва «Ш» мебошад. Дар дини зардуштӣ ва исломӣ рақами 7-ро ҳамчун рақами муқаддас мешуморанд.

Эҳёи Иди Наврӯз ин яке аз рисолатҳои асосии мардуми тоҷику форсзабон мебошад, ки тавассути худшиносии таърихӣ дар гунбази ҳозиразамонаи сиёсӣ ба рушди ҷомеаи кишвари маҳбубамон мусоидат намуда, ҳамчун ситораи раҳнамо дурахшон мебошад ва ҳар як фарди соҳибақл ва ватандӯст бояд кӯшиш ба харч диҳад, ки ин рисолат дар наслҳои ояндаи миллат боз ҳам пурзӯр гардад.

Директори Маркази инноватсионии биология ва тибби АМИТ, д.и.б., дотсент Сатторов Ҷ.С.

Эй дуст, биё, боз ба Наврӯз расидем,
Нав қисса бипардоз, ба Наврӯз расидем.

Дар пардаи гул бод наво карда парешон:

Эй мурғи хушовоз, ба Наврӯз расидем

Дар даврони соҳибистиқлолии Тоҷикистон Наврӯз ҳамчун мероси фарҳанги миллӣ ва ҷашни муқаддаси ниёгон мазмуну шукӯҳи тоза пайдо кард. Боиси ифтихор аст, ки ҷашни Наврӯз ҳамасола дар сарзамини камназирамон дар фазои мубораки истиқлолу ваҳдати миллӣ бо самимияти хосса ва шукргузории том таҷлил мегардад.

Ҷашни наврӯз яке аз кадимтарин чашнҳои чаҳони аст. Он ҳануз пеш аз замони зардушти маълум буд, ҳануз то асри VII пеш аз милод зикр шуда буд. Дар давлати Ҳахоманишинҳо ( асриVI- IV пеш аз милод) ва Сосониён (асрхоиIII- VII пеш аз милод) Наврӯз чашни асоси ба хисоб мерафт. Дар бораи ин ид муаррихи Юнони кадим Страбон навиштаст. «Дар замонхои кадим сокинони Сирдарё ва Амударё дар маъбади оташ чамъ омада, кайфу сафо намуда, оташро ситоиш карда, беморихоро табобат мекарданд. Чунин дониста мешавад, ки пайдоиши ин ид аз Эрониёни Бостон буда, бо парастиши офтоб ва номи Зарушт алокаманди дорад. Қадимтарин сарчашмае, ки дар он ҷашни Наврӯз зикр шудааст, китоби «Авесто» мебошад.

Иди Наврӯз моҳи сентябри соли 2009 аз ҷониби Кумитаи ҳифзи мероси фарҳангии Созмони Миллали Муттаҳид расман ба феҳристи ЮНЕСКО ба рӯйхати мероси ғайримоддии фарҳанги башарият дохил карда шуд. 19 – уми феврали соли 2010 Маҷмааи умумии Созмони Миллали Муттаҳид қатъномаеро қабул кард, ки тибқи он ҷашни Наврӯз мақоми байналмилалӣ касб намуд. Истиқболи “Рӯзи байналмилалии Наврӯз” баъд аз қатъномаи Маҷмааи умумии Созмони Милали Муттаҳид дар Ҷумҳурии Тоҷикистон дар сатҳи байналмилалӣ ҷашн гирифта мешавад. 21 – 24 март дар Тоҷикистон ҷашни Иди байналмилалии Наврӯз баргузор мегардад.

Дар асоси хулосаҳои донишмандон, мардумшиносон ва фолклоршиносони тоҷик ва дигар олимони ҳавзаи Наврӯз аз миёни рамзҳои наврӯзӣ, ки аз гулҳои бойчечак, сиёҳгӯш, лола, гули зард, шохи дарахти ғунчадор ва паррандаҳои асотирии симурғ ва парасту иборатанд, суманак ва гули наврӯзӣ ҳамчун рамзи истиқболи ҷашни Наврӯзи байналмилалӣ, Соли нави миллӣ ва пайки омад - омади баҳори файзбор дар ҷумҳурӣ қабул гардид.

Минбаъд суманак ва гули наврӯзӣ ҳамчун рамзи миллӣ барои ҷашнгирии Соли нави миллӣ ва Наврӯзи байналмилалӣ истифода хоҳад гашт. Донишмандон бар он ақидаанд, ки суманак дар ҳамаи минтақаҳои Тоҷикистон маъмул буда, ҳамчун рамзи сарсабзӣ ва хуррамӣ дар арафаи Соли нави миллӣ ва ҷашни Наврӯз омода мешавад. Суманак инчунин ифодагари пайдо шудани заминдорӣ ва кишоварзӣ дар миёни қабилаҳои ориёӣ буда, муносибату муҳаббати деҳқонро ба гандум, ки ризқу рӯзии одам аст, ифода менамояд. Дар зарфи гирд омода кардани суманак рамзи коиноту замин буда, ҷовидонагии табиату инсонро тасвир месозад.

Айёми баҳор омад, Наврӯз муборак бод,
Илҳоми ҳазор омад, Наврӯз муборак бод.

Кардем видоъ бо дай, нӯшед зи ҷоми май,
Шодӣ ба канор омад, Наврӯз муборак бод.

Хокироева А.Н - ходими хурди илмии Маркази инноватсионии биология ва тибби АМИТ

Наврӯзи соли равон (2025) тибқи ҳисобҳои астрономӣ санаи 20 март соати 14:01:25 бо вақти Душанбе фаро мерасад. Одатан маркази қурси Офтоб дар ин лаҳзаи вақт аз нимкураи ҷанубии осмон ба нимкураи шимолӣ гузариш мекунад. Нуқтаи бурриши масири Офтоб (эклиптика) ва хати истивои осмон (экватор)-ро нуқтаи эътидоли баҳорӣ ё баробаршавии шабу рӯз меноманд. Ин лаҳза дар нимкураи шимолӣ ба оғози фасли баҳор ва дар никураи ҷанубӣ ба фарорасии фасли тирамоҳ гувоҳи медиҳад.

Тоҷикон Наврӯзро аз замонҳои қадим бо як шукӯҳу шаҳомати хос ҷашн мегирифтанд. Наврӯз ҷашни баробаршавии шабу рӯз, эҳёи табиат, оғози корҳои кишоварзӣ, боғдорӣ ва накӯкорию эҳсонкорӣ мебошад. Худ калимаи Наврӯз ба маънои “рӯзи нав” буда, дар оғози баҳор ҷашн гирифта мешавад. Ин ҷашни оламафрӯз рамзи оғози соли нав аз рӯи тақвими офтобӣ буда, таҳаммулпазирӣ, ҳамоҳангӣ бо табиат ва идомаи анъана ва наслҳоро ифода мекунад.

Наврӯз ё баробаршавии шабу рӯз (нуқтаи эътидоли боҳорӣ) ҳамасола 20 – 22 март фаро мерасад, ки ин тафовут ба далели таъсири ҷозиба дар гардиши Замин аз ҷониби дигар сайёраҳо ба амал меояд. Инчунин бинобар сабаби бутун набудани миқдори шабонарӯзҳо дар давоми сол (365.2422 шабонарӯз), шабонарӯзи миёна (365 ё 366 шабонарӯз) истифода бурда мешавад ва вақти фарорасии Наврӯз, ки ба нуқтаи эътидоли баҳорӣ алоқаманд аст, тағйир ёфта меистад. Офтоб дар яке аз ду нуқтаи буриши ҳамвориҳои экватори осмон ва эклиптика воқеъ гардида, аз нимкураи ҷанубии осмон ба нимкураи шимолӣ мегузарад. Дар ин рӯз дарозии шабу рӯз баробар мешавад. Дар давоми сол Офтоб дар осмони ситоразор аз рӯи бурҷҳое, ки қад – қади эклиптика ҷой гирифтааст пайиҳам ҳаракат мекунад. Аз 88 бурҷҳои осмони ситоразор 12-тошон таърихан хоса мебошанд, ки онҳоро бурҷҳои зодиакӣ меноманд. Вале як чизро бояд қайд намуд, ки бархилофи тасаввуроти қадима, махсусан тасаввуроти астрологие, ки то ҳоло мавҷуд аст, Офтоб ҳангоми ҳаракати зоҳирии солонааш на аз рӯи 12 бурҷ, балки аз рӯи 13 бурҷ мегузарад, аммо гузариши Офтоб аз бурҷи Морафсо дар осори гузаштагонамон ба назар гирифта намешавад. Инчунин, муддати гузариши Офтоб дар ҳар бурҷ баробар набуда, вобаста ба андозаи бурҷ аз 7 рӯз (дар бурҷи Ақраб) то 45 рӯз (дар бурҷи Сунбула) сурат мегирад. Мувофиқи тасаввуротҳои муосир таҳвилёбии Офтоб аз нимкураи ҷанубӣ ба нимкураи шимолӣ дар бурҷи Ҳут мувофиқ меояд. Бинобар сабаби ҳаракати тақдимӣ, ки аз ҳисоби претсесияи Замин ба амал меояд, нуқтаҳои эътидолӣ дар пасманзари осмони ситоразор ҳамасола ба андозаи 50.3" ҳаракат намуда, дар давоми 25771.6 сол як даври пурра мекунад. Ин ба он маъност, ки дар ҳар соли ситорагӣ фарорасии Наврӯз нисбат ба соли пешина тақрибан 20 дақиқаю 24 сония барвақттар ба амал меояд.

Ҳаракати Замин дар атрофи Офтоб аз рӯи мадори элипс (байзашакл) мебошад, ки ин сабаби номунтазамии ҳаракати он ё ҳаракати номунтазамии Офтоб дар осмони ситоразор мебошад. Бо ин сабаб давомнокии ҳақиқии шаборӯзи офтобӣ тағйиёбанда аст. Ними роҳи солонаро Замин ҳангоми ба Офтоб наздик шудан (аз нуқтаи эътидоли тирамоҳӣ то ба нуқтаи эътидоли баҳорӣ) дар давоми 179 шабонарӯз ва ними роҳи дури аз Офтобро (аз нуқтаи эътидоли баҳорӣ то ба нуқтаи эътидоли тирамоҳӣ) дар давоми 186 шабонарӯз тай менамояд. Зеро ҳангоми Замин ба масофаи наздиктарин ба Офтоб ҷойгир шудан ҳаракати он нисбатан тезтар гардида, миқдори шабонарӯзҳо дар ин муддат кам ба мушоҳида мерасад, инчунин дар масофаи дуртарин аз Офтоб бошад, ҳаракати Замин аз ҳолати аввала нисбатан сустар мегардад ва миқдори шабонарӯзҳо зиёд мешавад. Ба ин мисол шуда метавонад, 23 декабр нисбат ба 16 сентиябр 51 сония дарозтар аст.

Инсон аз замонҳои қадим барои корҳояшон дар зиндагӣ ба вақти муайян ниёз доштанд ва асоси муайян кардани вақт ин ивазшавии шабу рӯз, ивазшавии фазаҳои моҳ дар осмон ва ивазшавии мавқеи Офтоб дар осмони ситоразор дар муддати сол буд. Аз ин рӯ зарурати омода намудани тақвимҳо пеш омад ва тақвими аввалине, ки сохта шуд, ин тақвими қамарӣ буд, зеро ягона ҷирми осмоние, ки зуд-зуд фаза (шакл)-и худро иваз менамояд ин Моҳ аст. Моҳ дар муддати 29.53 шабонарӯз он мавқеи худро аз як фаза ба фазаи нав ё аз як моҳ ба моҳи нав табдил медиҳад. Тақвими дигар, ки аз рӯи ҳаракати Офтоб вобастагӣ дорад, ин тақвими шамсӣ аст. Ин аз рӯи ҳаракати зоҳирии солонаи Офтоб дар осмони ситоразор мебошад. Тақвимҳое, ки мавриди истифода қарор доранд, инҳо тақвимҳои шамсӣ, қамарӣ ва шамсӣ-қамарӣ мебошанд. Дар Тоҷикистони тақвимҳои шамсӣ ва қамарӣ мустақиман мавриди истифода қарор доранд.

Тақвимҳои нисбатан саҳеҳтар мавриди амал қарор гирифт, бахусус тақвими юлиалӣ ва тақвими григорианӣ мебошад. Дар асл тақвими григорианӣ такмили тақвими юлиалиро медиҳад, ки пас аз оне, ки дар тақвими юлианӣ иштибоҳе ба мушоҳида расид ба ислоҳи он пардохтанд. Шабонарӯзи ҳақиқии офтобӣ, ки ба 365.2422 шабонарӯз баробар аст, аз ин рӯ мо наметавонем аз шабонарӯзи ҳақиқии офтобӣ истифода барем ва мо шабонарӯзи миёнаи офтобиро мавриди истифода қарор медиҳем. Бо ин тартиб давомнокии шабонарӯзҳо дар давоми 4 сол, як маротиба сол ба 366 шабонарӯз ва се сол ба 365 шабонарӯз баробар мешавад. Тақвимҳои дигар ҳастанд, ки аз тақвимҳои григорианӣ саҳеҳтар, ин тақвими Умари Хайём аст, ки дар замони давлати Салҷуқиён дар дарбори Маликшоҳ омода карда буд ва онро тақвими Ҷалолӣ ҳам мегӯянд. Саҳеҳии он нисбат ба тақвими григорианӣ якуним маротиба буда, он дар давоми 4500 сол як шабонарӯз ба хатогӣ роҳ медиҳад. Ин тақвим аз даври 33 сола бо 8 соли кабиса (бо изофаи як шабонарӯз фарқ аз солҳои оддӣ) иборат аст. Тақвиме, ки айни замон мавриди истифода қарор додаем, ин тақвими григорианист ва хатогии он дар муддати 3300 сол як шабонарӯзро ташкил медиҳад.

Экватори осмонӣ нисбат ба эклиптика таҳти кунҷи 23 градс ва 26 дақиқаи кунҷи аст ва ин сабаб мегардад, ки дар Замин фаслҳои сол ба вуҷуд биёяд. Ҳангоми ба нуқтаҳои эътидолӣ, яъне ба нуқтаи буриши экваторӣ осмонӣ ва эклиптика расидани Офтоб дар ин ҳолат кунҷи байни эклиптика ва экватории осмонӣ ба нол градс баробар мешавад. Аз ин рӯ дар тамоми кураи Замин миқдори шабу рӯз баробар гардида, бошандагони рӯи Замин 12 соати шабӣ ва 12 соати рӯзро мушоҳида мекунанд. Он рӯзро Наврӯз меноманд. Баъд аз рӯзи Наврӯз миқдори соатҳои рӯз бар шаб ғалаба мекунад. Нуқтаи эътидоли баҳорӣ нуқтаи сарҳисоб аст, ки дар астрономия ҳамчун нуқтаи сарҳисоб ва эътидоли координатаҳо буда, аз ҳамин нуқта сар карда мавқеи ҷирмҳои осмони муайян карда мешавад. Офтоб ҳангоми ҳаракат аз рӯи эклиптика аз чор нуқтаи муҳим мегузарад. Нуқтаи эътидоли баҳорӣ (20-22 март), инқилоби тобистона (20-21 июн), эътидоли тирамоҳӣ (22-23 сентябр) ва инқилоби зимистона (21-22 декабр) мебошад.

Хуҷаназаров Ҳ.Ф., Пирова В.С. - таҳияи ходими калони илмӣ ва лаборанти калони Институти астрофизикаи АМИТ

“Мо аз умқи таърих набояд хокистар, балки шуъла бардорем. Таърих сабақомӯз аст ва ягон халқу миллат бе арҷ гузоштан ба гузаштаи хеш ба қадри истиқлолият ва ойини давлатдориаш расида наметавонад”.

Эмомалӣ Раҳмон

Наврӯз аз куҳантарин ва шукуҳмандтарин ҷашни миллии ниёкони аҷдодиамон маҳсуб меёбад. Маҳз ба шарофати кӯшишҳои гузаштагонамон, ки дар тӯли садсолаҳо ба харҷ додаанд, забону фарҳанг ва ҳувияти миллии мо - тоҷикон то - имрӯз пойдору устувор монд. Бо вуҷуди мушкилоти рӯзгор, харобкориҳо ва таъсиру фишори аҷнабиён, аҷдоди мо ин арзишҳои волои миллиро аз умқи ҳазорсолаҳо ба ояндагон ҳамчун ганҷи бебаҳо ба мерос гузоштаанд.

Наврӯз ҷашни баҳор ва эҳёи табиат буда, яке аз ҷашнҳои дӯстдоштатарини мардуми ориёитабор, ки аз қадимулайём аз гузаштагони дурамон ба мо мерос мондааст, маҳсуб меёбад.

Дар замони соҳибистиқлолӣ Наврӯзро на танҳо дар кишварҳои ҳавзаи Наврӯз, балки дигар миллатҳо ҳам бо диду назари ҷадиду анъанаҳои хоси минтақаи худ таҷлил менамоянд. Мардуми тамаддунпарвару донишманди тоҷик аз замонҳои қадим иди Наврӯзро ҳамчун ҷашни оғози соли нав, рӯзи нав бо орзуву ормонҳо, бо дилу нияти нек, бо либоси идона истиқбол намуда, таманно менамуданд, ки пайю қадами соли нав бо файзу баракат шавад.

Ҷашни Наврӯз ва истиқлолу озодӣ - ин ду мафҳуми барои ҳар яки мо азизу муқаддас - дар таърихи навини тоҷикон бо ҳамдигар пайванди амиқ пайдо кардаанд, зеро Наврӯз ҳамчун шиносномаи таъриху фарҳанги миллии мардуми куҳанбунёду тамаддунсози тоҷикро ба ҷаҳониён муаррифӣ намуд. Аз ҷониби дигар, маҳз неъмати соҳибистиқлолӣ имкон фароҳам овард, ки Наврӯз бо ин ҳама шукӯҳу шаҳомат ва расму ойинҳои неку созандааш дар сарзамини мо дигарбора эҳё ва таҷлил гардад. Бино бар ин, ҳар яки моро зарур аст, ки бо истифода аз суннату анъанаҳои неки миллиамон ба хотири шукуфоиву рушди кишвари азизамон ва таҳкими дастовардҳои даврони истиқлоли давлатӣ минбаъд низ талоши созанда намоем ва тамоми имконияту неруи худро ба бунёдкориву созандагии Ватани маҳбубамон – Тоҷикистон- равона созем (аз суханронии Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон. Наврӯз 2024).

Дар воқеъ, рӯ овардан ба ойинҳои ниёгон ва дубора эҳё намудани расму русуми аҷдодӣ бе муҳобот метавонад, дар тарбияи наврасону ҷавонон таъсири амиқ гузорад. Онҳоро аз шомил шудан ба ҳар гуна гурӯҳу ҳаракатҳои хатарзо даҳшатафкан эмин медорад.

Боиси сарфарозист, ки риояву дар ҳаёт татбиқ намудани расму ойинҳои наврӯзӣ барои ояндаи миллат ва бақои инсоният дастури нодиру беназир аст. Дар ҳақиқат эҳсоси ватандориву ватанпарастӣ, ҳувияти миллӣ, худшиносӣ ва худогоҳӣ низ аз эҳтироми таъриху фарҳанг сарчашма мегиранд. Зикр намудани он бомаврид аст, ки Наврӯзи имсола бо хусусиятҳои хоси худ аз дигар Наврӯзҳои ватани соҳибистиқлоламон бо он фарқ мекунад, ки бо пешниҳоди Ҷумҳурии Тоҷикистон аз ҷониби СММ, бо тарафдории аксари кишварҳои ҷаҳон, 21- уми март ҳамчун “Рӯзи ҷаҳонии пиряхҳо” муқаррар карда шуд, ки ин падидаи нек мебошад.

Лоиқи зикри хос аст, ки Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба ҳаллу арзёбии масъалаҳои муҳимтарини вобаста ба ояндаи инсоният муносибати дурбинона ва ҷиддӣ доранд. Бо пешниҳоди Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон Созмони Милали Муттаҳид соли 2003-ро Соли байналмилалии оби тоза, солҳои 2005-2015-ро Даҳсолаи байналмилалии амалиёти “Об барои ҳаёт”, соли 2013-ро Соли байналмилалии ҳамкорӣ дар соҳаи об, солҳои 2018-2028-ро Даҳсолаи байналмилалии амал “Об барои рушди устувор” ва соли 2025-ро “Соли байналмилалии ҳифзи пиряхҳо” эълон кард. Ҳамчунин, тибқи қатъномаи Маҷмаи Умумии СММ, аз соли 2025 ба баъд ҳар сол 21-уми март ҳамчун “Рӯзи ҷаҳонии пиряхҳо” таҷлил мешавад. Навиди дигар ин аст ва боиси ифтихору сарбаландии тоҷикони олам мебошад, ки бо мақсади гиромидошти суннатҳои миллӣ, эҳёи расму ойинҳои бостонии мардуми тоҷик ба Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи рӯзҳои ид» илова ворид гардидааст, ки бар тибқи он ҳар сол 1-уми июл “Иди Тиргон” ҷашн гирифта мешавад. Мардуми тамаддунофару соҳибдили тоҷик минбаъд низ суннатҳои ахлоқиву маънавӣ ва иҷтимоиву фарҳангии “Сада”, “Наврӯз”, “Тиргон” ва “Меҳргон” - ро бо тамоми нозукиҳои хоси ориёӣ пос дошта, ба наслҳои оянда ба мерос мегузорад.

Ҳамин тавр метавон гуфт, ки ҷашн гирифтани Наврӯзи байналмилалии оламафрӯз барои баланд бардоштани ҳисси худшиносию худогоҳии миллӣ, хештаншиносӣ, аз нав эҳё намудану ба замони муосир мутобиқ намудани расму ойинҳои ниёгонамон заминаи боэътимод мегузорад.

Наврӯзатон фирӯз бод,

Ҳар рӯзатон Наврӯз бод!

Давлиёрова Сафаргул Тешаевна, - ходими пешбари илмии Шуъбаи Иттиҳоди Давлатҳои Мустақили Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои АМИТ, номзади илмҳои фалсафа, дотсент