Ҳамкориҳои дуҷониба яке аз ҷузъи асосии муносибатҳои байналмилалӣ мебошад. Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Ҷумҳурии Исломии Эрон кишварҳое ҳастанд, ки ҳамкориҳои онҳо дар таърихи муносибатҳои муосири байналмилалӣ сабт карда мешавад. Ин мавқеъ бо назардошти робитаҳои таърихӣ, фарҳангӣ, қавмӣ ва забонӣ миёни мардумони ду кишвар, инчунин манфиатҳои умумӣ дар соҳаи амнияти минтақавӣ ва ҳамкориҳои иқтисодӣ муайян шудааст.
Дар сиёсати хориҷии Ҷумҳурии Тоҷикистон Ҷумҳурии Исломии Эрон ҷойгоҳи хосса дорад. Барои Ҷумҳурии Исломии Эрон, Тоҷикистон як шарики калидӣ дар минтақаи Осиёи Марказӣ ба ҳисоб меравад. Теҳрон ҷойгиршавии стратегӣ ва нақши Тоҷикистонро дар пешбурди ташаббусҳои фарҳангӣ ва иқтисодӣ баланд арзёбӣ мекунад. Заминаҳои таърихии кишварҳо дар ҳамкориҳои дуҷониба ва ба наздикшавии давлату миллатҳо мусоидат намуд. Дар асоси низоми муносибатҳои байналмилалӣ ва дохили робитаҳо дар соҳаҳои гуногун барқарору тавқият гаридиданд.
Бо шарофати сиёсати хирадмандона ва дурандешонаи Асосгузори сулҳу ваҳдатимиллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ва роҳбарони Эрон муносибатҳои дуҷонибаи кишварҳо дар ҳама самтҳо ба сатҳи сифатан нав баромаданд. Сафарҳои мутақобилан судманди сатҳи олӣ ба марҳилаи нави ҳамкориҳои дуҷониба ва бисёрҷониба ноил гардидаанд. Тибқи иттилоъ Президенти Ҷумҳурии Исломии Эрон Масъуд Пизишкиён рӯзҳои1 5-16 январи ба Тоҷикистон сафари корӣ анҷом медиҳад. Дар доираи ин сафар, ҳайати калони тоҷирони эронӣ низ бо мақсади таҳкими ҳамкориҳои иқтисодӣ ва тиҷоратӣ ба Душанбе меоянд.
Мавриди зикр аст, ки ба марҳилаи нави ҳамкориҳои Тоҷикистон ва Эрон омилҳои зерин мусоидат намуданд:
1. Истиқлолияти давлатӣ. Ҷумҳурии Исломии Эрон пас эълони Истиқлолияти давлати яке аз аввалин шуда, Истиқлоли Тоҷикистонро шинохт.
2. Муносибатҳои дипломатӣ. Эрон яке аз аввалинкишварҳое буд, ки соли1992 бо Тоҷикистон муносибатҳои дипломатӣ барқарор намуд.[3]
3. Сафоратхонаҳо. Сафорати Ҷумҳурии Исломии Эрон 9 январи 1992 дар Душанбе ба фаъолият шурӯъ намуд. Сафорати Ҷумҳурии Тоҷикистон дар Теҳрон 18 июли 1995 ифтитоҳ гардид. Алъон Сафири фавқулодда ва мухтори Ҷумҳурии Тоҷикистон дар Ҷумҳурии Исломии Эрон ҷаноби Зоҳидӣ Низомиддин Шамсиддинзода (апрели 2019) ва Сафири Фавқулодда ва Мухтори Ҷумҳурии Исломии Эрон дар Ҷумҳурии Тоҷикистон ҷаноби Алиризо Ҳақиқиён (августи2023) таъйин шудаанд. [3]
4. Сафарҳои сатҳи олӣ. Дар тӯли 31 соли муносибатҳои дипломатии ду кишвар Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ –Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба Ҷумҳурии Исломии Эрон солҳои 1995, 1996, 1997, 1998, 2000, 2003, 2006, 2007, 2008, 2009, 2010, 2011, 2013, 2022 ва Президенти Ҷумҳурии Исломии Эрон ба Ҷумҳурии Тоҷикистон солҳои 1997, 2000, 2002, 2004, 2006, 2008, 2010, 2011, 2012, 2014, 2019, 2021, 2023 сафар намудаанд. Сафари навини Президенти Ҷумҳурии Исломии Эрон ба Тоҷикистон дар соли 2023 ва мулоқотҳои мунтазамдар чаҳорчӯби созмонҳои байналмилалӣ аз ҷумлаи нишон диҳандаҳои ин ҳамкориҳои наздик мебошанд.[3]
5. Сафарҳои сатҳи баланд.Сафарҳои Вазири корҳоихориҷии Эрон ба Душанбе солҳои1991, 1996, 1997, 1999, 2000, 2001, 2002, 2008, 2013, 2017, 2018 ва сафарҳои Вазири корҳои хориҷии Ҷумҳурии Тоҷикистон ба Теҳрон солҳои 1992, 1994, 2008, 2014, 2019, 2021 баргузор гардидаанд.[3]
6. Санадҳои меъёрию ҳуқуқӣ. Ду кишвар зиёда аз200 санади меъёрии ҳуқуқиро имзо кардаанд, ки ҳамкориҳоро дар соҳаҳои иқтисодӣ, тиҷоратӣ, гуманитарӣ ва дигар самтҳо танзим мекунанд. Дар санаи 8 ноябри соли 2023 паҳлуҳои ҳамкориҳои дуҷониба ва бисёрҷонибаи кишварҳо баррасӣ гардида буд, аз ҷумла:
-роҳандозии тарҳҳои муҳим дар соҳаҳои саноат, энергетика, нақлиёт, коркарди маъдан, кишоварзӣ ва сайёҳӣ бо ҷалби сармоягузориҳои муштарак;
-фаъолияти мунтазами Кумитаи муштараки сармоягузорӣ ва Шурои муштараки соҳибкорон;
-баргузории Форумҳои соҳибкорон ва Намоишгоҳҳои молу маҳсулот дар қаламрави ҳамдигар;
-ҳамкориҳо дар бахши энергетика, аз ҷумла бунёди нерӯгоҳҳои барқи обиву офтобӣ дар қаламрави Тоҷикистон;
-татбиқи тарҳҳои нақлиётиву коммуникатсионие, ки ду кишварро бо ҳам ва бо шабакаҳои байналмилалӣ мепайвандад;
-истифодаи зарфиятҳои транзитии ҳамдигарро барои тавсеаиҳамкориҳои иқтисодиву тиҷоратӣ;
Дар қаринаи санадҳои имзошуда, бо ишора ба шароити мавҷуда ҷиҳати густариши ҳамкориҳо дар соҳаи сайёҳӣ, афзоиши парвозҳо байни ду кишвар ва соддагардонии низоми рафтуомад дар ин замина мусоид унвон гардид. Ҳам замон баргузории рӯзҳои фарҳангии Тоҷикистон ва Эрон дарқаламрави ҳамдигар аз омилҳои муҳими рушди ҳамкориҳои фарҳангиву башарӣ арзёбӣ карда шуд. Дар баробари изҳори қаноатмандӣ аз сатҳи хуби ҳамёрӣ дар чаҳорчӯби созмонҳои байналмилалӣ ва минтақавӣ алоқамандии ҷонибҳо ба идомаи ҳамкориҳои бисёрҷониба изҳор карда шуд. Дар ҷараёни музокирот ҳамзамон атрофи масъалаҳои мубрами байналмилалӣ ва минтақавӣ, аз ҷумла вазъи Афғонистон, қазияи Фаластин ва дигар мавзӯъҳои рӯзномаи ҷаҳонӣ табодули афкор сурат гирифт. Зарурати талошҳои муштарак ҷиҳати амалӣ намудани Барномаи дарозмуддати ҳамкориҳои иқтисодиву тиҷории ду кишвар то соли 2030 таъкид гардид.[4]
Маҳз омилҳои дар боло зикргардида буданд, ки дар марҳилаи нави ҳамкориҳои дуҷонибаи Тоҷикистон ва Ҷумҳурии Исломии Эрон нақши бориз ба худ касб намуданд. Робитаҳои вазоратҳои корҳои хориҷии кишварҳо дар амалӣ гардидани ҳадафҳое ки дар муколамаи созандаи сиёсӣ миёни роҳбарони олии ду кишвар гузошта шуда буд, дар ҳамкориҳои дуҷониба дар тавқияти соҳаҳои амният, иқтисодию тиҷоратӣ, сармоягузорӣ, илмию адабӣ, фарҳангӣ, сайёҳӣ ва дигар самтҳои ҳамкориҳо саҳми назаррас худро гузошта истодаанд.
Бояд қайд кард, ки бо мақсади густариши робитаҳои иқтисодиву тиҷоратӣ ва фарҳангӣ миёни ҶумҳурииТоҷикистон ва Ҷумҳурии Исломии Эрон Комиссияи байниҳукуматӣ оид ба ҳамкориҳои итқисодиву тиҷоратӣ ва фарҳангиву техникӣ ташкил ёфтааст, ки ҷаласаи охирони он соли 2023 дар шаҳри Душанбе баргузор гардида, баргузории ҷаласаи навбатии он дар шаҳри Теҳрон дар назар аст.
Дар давраи солҳои2007- 2024 (11 моҳ) аз ҷониби сармоягузорони Ҷумҳурии Исломии Эрон ба иқтисодиёти Ҷумҳурии Тоҷикистон 647,7 млн. долл. ШМА сармояи хориҷӣ ворид гардидааст, ки аз онҳо 299,4 млн. долл. ШМА сармоягузориҳои мустақим ва 24,1 млн. долл. ШМА-ро қарзҳои аз ҷониби корхонаву ташкилотҳо ҷалбгардида ташкил медиҳанд. Маҷмӯи лоиҳаҳои сармоягузории давлатии амалкунанда дар Ҷумҳурии Тоҷикистон дар соли 2023 боназардошти ба анҷом расидани татбиқи якчанд лоиҳаҳо ваоғоз гардидани лоиҳаҳои нав аз 85 адад (51 лоиҳаи грантӣ, 5 лоиҳаи қарзӣ ва 29 лоиҳа дар ҳаммаблағгузории қарз ва грант) иборат мебошад, ки маблағи умумии он 49,3 млрд. сомонӣ(4,5 млрд. доллари ШМА)-ро ташкил медиҳад. Дар баробари ташкилотҳои молиявӣ, Ҳукумати Ҷумҳурии Исломии Эрон 5,5 млн. доллар ё 0,1 фоиз ташкил додааст.[2] Воридоти сармоягузории мустақими Ҷумҳурии Исломии Эрон асосан ба соҳаҳои хизматрасонии молиявӣ, саноат, сохтмон, энергетика, саноати хурока, истеҳсоли тракторҳо, кишоварзӣ, савдо равона карда шудааст. Айни замон дар Ҷумҳурии Тоҷикистон 160 ширкатҳо, ки бо саҳми сармояи эронӣ ба қайд гирифта шудааст, фаъолият доранд.
Бо мақсади тақвияти ҳамкориҳои тиҷоратию сармоягузорӣ санаи 8 ноябри соли2023 дар меҳмонхонаи “Тоҷикистон” дар доираи Форуми соҳибкорони Тоҷикистон ва Эрон вохурии “Соҳибкор бо Соҳибкор” (B2B) баргузор гардид. Дар он беш аз150 соҳибкор аз ҳарду ҷониб дар соҳаҳои фарматсевтӣ, саноат, инфрасохтор, кишоварзӣ, энергетика, хизматрасониҳои молиявӣ, сайёҳӣ ва технологияҳои иттилоотӣ иштирок намуданд.[1] Дар рафти вохӯрии мазкур байни субъектони бахши хусусии ду давлат се санадҳои ҳамкорӣ ба имзо расонида шуда, дигар лоиҳаҳои афзалиятнок мавриди баррасӣ қарор гирифт. Байни Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Ҳукумати Ҷумҳурии Исломии Эрон“Созишнома оид ба ҳавасманд гардонӣ ва ҳифзи мутақобилаи сармоягузорӣ” соли 1995 ба имзо расонида шудааст.
Бо мақсади густариши робитаҳои иқтисодиву тиҷоратӣ ва фарҳангӣ миёни Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Ҷумҳурии Исломии Эрон Комиссияи муштараки байниҳукуматӣ оид ба ҳамкориҳои иқтисодиву тиҷоратӣ ва фарҳангию техникӣ таъсис дода шудааст. Ҳамкориҳои иқтисодӣ ва тиҷоратӣ миёни Тоҷикистон ва Эрон рушд меёбанд. Ҳаҷми савдои мутақобила дар соли 2023 ба $254,5 миллион расид, ва дар давоми моҳҳои январ-ноябри соли 2024 то $336,1 миллион афзоиш ёфт, ки ин нишондиҳанда нисбат ба ҳамин давраи соли гузашта 55,1% бештар аст.[5] Дар ҳамин ҳол, Тоҷикистон аз Эрон металлҳо, маҳсулотисафолӣ, пластик, таҷҳизот ва маводи кимиёвиро ворид мекунад. Ҳамкориҳо дар бахши сохтмон низ фаъолона рушд мекунанд, аз ҷумла таҷдиди нақби “Истиқлол” ҳамчун як лоиҳаи муҳим амалӣ шудааст.
Хулоса
Имрӯз Тоҷикистон ва Эрон ҳамкориҳои зичи худро дар якқатор соҳаҳои муҳими стратегӣ идома дода, як чанд ташаббусҳои муштаракро амалӣ мекунанд. Дар соҳаи нақлиёт ва логистика, Тоҷикистон бо истифода аз бандарҳои Бандар-Аббос ва Чобаҳор талош менамояд, ки масири навиинтиқоли борҳо ва маҳсулоти ватаниро фароҳам оварад, ки ин метавонад хароҷоти нақлиётро коҳиш диҳад ва имкониятҳои тиҷоратиро тавсеа бахшад. Дар бахши энергетика, Тоҷикистон ва Эрон лоиҳаҳои муштаракро дар истихроҷ ва коркарди нафт, газ ва истифодаи манбаъҳои барқароршавандаи энергия баррасӣ мекунанд, ки ҳадафи онҳо беҳтар намудани дастрасии энергетикӣ ва ҷалби сармоягузориҳо мебошад. Ин ҳамкориҳо метавонад ба рушдииқтисодиёти миллӣ ва таъмини устувории энергетикӣ мусоидат намояд. Дар соҳаи сармоягузорӣ ва саноат, ду кишвар ба таъсиси корхонаҳои муштарак дар бахшҳои дорусозӣ, саноати сабук ва сохтмон таваҷҷуҳи зиёд зоҳир менамоянд. Ин ташаббусҳо на танҳо барои рушди истеҳсолотва афзоиши ҷойҳои корӣ, балки барои таъмини бозорҳо бомаҳсулоти рақобатпазир мусоидат мекунанд. Дар бахши маориф, Тоҷикистон ва Эрон табодули таҷрибаро дар самти омӯзиши мутахассисон ва рушди малакаҳои кадрӣ идома медиҳанд. Бо истифода аз имкониятҳои минтақаҳои озоди иқтисодии Эрон, донишҷӯён ва мутахассисони тоҷик метавонанд аз таҷрибаи инноватсионӣ баҳра баранд. Сайёҳӣ низ яке аз самтҳои афзалиятноки ҳамкориҳо маҳсуб мешавад. Бо соддагардонии низоми раводид ва такмили инфрасохтори сайёҳӣ, ду кишвар метавонанд равобити фарҳангӣ ва ҷалби сайёҳонро беҳтар намоянд, ки ин ба густариши робитаҳои мардумӣ ва иқтисодӣ мусоидат хоҳад кард. Ин ташаббусҳо аз ми ду кишварро барои таҳкими ҳамкориҳои стратегии бисёрҷониба ва истифодаи самараноки имкониятҳои мавҷуда инъикос мекунанд.
Ҳамкориҳои дуҷонибаи Тоҷикистону Эрон дорои зарфиятҳои қобили таваҷҷуҳе барои рушд дар бахшҳои гуногун аст. Барқарор намудани робитаҳои мустаҳкам дар сатҳи ҳукуматӣ, тиҷоратӣ ва илмӣ метавонад ба натиҷаҳои судмандоварда расонад ва дӯстии ду халқро мустаҳкам созад. Барои ноил шудан ба ин ҳадафҳо шароити мувофиқ, аз ҷумла заминаи ҳуқуқӣ, барномаҳои дастгирӣ ва механизмҳои ҳамкорӣ фароҳам овардан зарур аст. Муносибатҳои байни Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Ҷумҳурии Исломии Эрон бошарофати талошҳои муштарак ва эҳтироми манфиатҳои умумӣ тақвият меёбанд. Соҳаҳои гуногуни ҳамкорӣ, аз тиҷорат то технология, имкониятҳои бузурги рушдро намоиш медиҳанд, ки ин ба манфиати мардумони ҳарду кишвар мебошад.
Соҳиби Баҳруло- ходими илмии шуъбаи Осиёи Ҷанубӣ ва Шарқии Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои АМИТ
Сарчашмаҳои истифодашуда:
1. В Душанбе прошла Национальная выставка товаров и продукции Исламской Республики Иран https://khovar.tj/rus/2023/12/v-dushanbe-proshla-natsionalnaya-vystavka-tovarov-i-produktsii-islamskoj-respubliki-iran/ Санаи муроҷиат:11.01.2025
2. Маълумот оид ба лоиҳаҳои сармоягузории давлатииамалкунанда дар соли 2023. https://investcom.tj/40-malumot-oid-ba-mami-portfeli-loiaoi-davlatii-sarmojaguzorii-amalk.html Санаи муроҷиат:13.01.2025
3. Муносибатҳо миёни Тоҷикистон ва Эронhttps://mfa.tj/tg/main/view/28/munosibathoi-tojikiston-bo-eron Санаи муроҷиат:11.01.2025
4. Суханронӣ дар нишасти матбуотӣ пас аз музокирот боРаиси Ҷумҳурии Исломии Эрон Сайид Иброҳим РаисӣСанаи муроҷиат:11.01.2025 https://www.president.tj/event_by_theme/bilateral_relations/iran/36010
5. Хадамоти гумруки назди ҳукумати ҶумҳурииТоҷикистон. Маълумоти фаврӣ оид ба содирот ваворидоти молҳои муҳимтарини ҶТ. https://gumruk.tj/index.php/2018-06-12-04-34-10/2018-06-14-07-44-16/2018-06-14-07-46-17 Санаи муроҷиат:11.01.2025
6. Хадамоти гумруки назди ҳукумати ҶумҳурииТоҷикистон. Омори савдои хориҷии ҶТ. https://gumruk.tj/index.php/2018-06-12-04-34-10/2018-06-14-07-44-16/2018-06-14-07-45-21 Санаи муроҷиат: 11.01.2025
ОЛИМОНИ АКАДЕМИЯИ ИЛМҲО ВАЗИФАДОРАНД, КИ ДАР ИҶРОИ СЕ ҲАДАФИ СТРАТЕГИИ ДАВЛАТ – ТАЪМИНИ ИСТИҚЛОЛИЯТИ ЭНЕРГЕТИКӢ, РАҲОӢ АЗ БУНБАСТИ КОММУНИКАТСИОНӢ ВА ҲИФЗИ АМНИЯТИ ОЗУҚАВОРИИ МАМЛАКАТ НАҚШИ ФАЪОЛОНА ДОШТА БОШАНД.
