Наврӯз яке аз бузургтарин ҷашнҳои бостонии мардуми форсизабон ва миллатҳои эронинажод аст, ки аз қаъри асрҳо то ба замони мо расидааст. Доир ба Наврӯз, таърихи зуҳури он, вақту замони таҳлили ин ҷашн донишмандону шоирони шаҳири гузаштаи форсизабон - Абурайҳони Берунӣ, Умари Хайём, Низомулмулк, Абулқосим Фирдвасӣ, ва дигарон асарҳо таълиф кардаанд. Абурайҳони Берунӣ донишманд ва олими қарни даҳум дар китоби машҳури худ «ал-Осору-л-боқия» аз забони Алӣ бинни Яҳё навиштааст, ки “Рӯзи Наврӯз ягона рӯзест, ки тағийрноапзир аст” ва дар китобаш “Ал- тафҳим” менигорад, ки “Нахустин рӯз аст аз Фарвардинмоҳ ва аз ин ҷиҳат рӯзи нав карданд, зеро, ки нишонаи соли нав аст”. Мувофиқи сарчашмаҳои таърихӣ Наврӯзро дар аввали моҳи Фарвардин, ки бо солшумории имрӯзаи мо ба моҳи март рост меояд, ҷашн мегиранд.
Мардуми тоҷик, ки аслан аз нажоди ориёист ва дар қиёс бо дигар халқҳои Осиёи Марказӣ бо забони ноби форсӣ, фарҳанг ва тамаддуни худ хусусияти хосро дорост, ҷашни Наврӯзро хело пуршукӯҳ ва дар сатҳи баланд аз 21 март то аввали моҳи апрел таҷлил менамоянд. Аз қадами муборак ва фархундаи Баҳор-Наврӯз табиати зебо аз хоби ноз бедор мегардад, аз нав эҳё мешавад.
Наврӯз аз давраи пайдоишаш то имрӯз бо тарғиби зебоию накукорӣ, бузургдоштани инсону табиат ва сифатҳои эҳёгариаш фарқ мекунад. Риояи расму оин ва анъанаҳои ҷашни Наврӯз, ки аз ниёгонамон то ба мо расидааст дар саросари Тоҷикистон бо ҳар ранге ва бо ҳар дастуре то ҳанӯз побарҷост. Наврӯзро пеш аз ҳама деҳқонон – кишоварзон пешвоз мегирифтанд. Дар ҳақиқат, калиди ризқу баракат дар мушти кишоварзон аст. Онҳо имрӯз ба саҳро баромада баҳри фаровонии нозу неъмат каланд ба хоки нарм мезананд, ниҳол мешинонанду боғ бунёд мекунанд.
Яке аз хосагиҳои ҷашни Наврӯз дар байни мардуми ориёӣ алалхусус мардуми тоҷик ин сабзонидани майсаҳои ғалладона – гандуму ҷав буд, ки ин дар суфраи идонаи наврӯзии ҳар хонадон дида мешавад.
Наврӯз чун ҷашни мардумӣ дар ҷисму ҷони мардуми тоҷик ҷо гирифтааст. Наврӯз дар айни ҳол ҷашни бедорист ва фазилатҳои бешумори башардӯстона дорад. Бо фарорасидани Наврӯз хонаҳоро тозаву сафед менамоянд, то ки покию сафеди ҳамеша ёрашон бошад, дастархони идона меороянд, то ки хайру баракат аз хонашон кам нашавад, гулгардонӣ мекунанд, ба умеде, ки гули бахташон шукуфон бошад, об мепошанд, то ҳамасола оби раҳмат ба сарашон резад.
Дар арафаи иди Наврӯз ҳар як фард бояд ботинан худро аз ҳар гуна кину кудурат пок намоянд, манзилу хона, сарулибос ва тамоми асбобу анҷоми рӯзгорро тоза гардонанд, одамон бо меҳру шавқат ба якдигар оғӯш мекушоянд, ба аёдати пирону барҷомондагон мераванд, сари ятимонро сила ва ба бепарасторон дасти ёрӣ дароз мекунанд. Дилҳо ва андешаҳо метавонанд дар ин рӯз ба ҷониби якдигар майл кунанд, некуиро пеша намоянд. Албатта дар ин рӯз духтарон куртаҳои миллӣ ба бар карда, дастурхони Наврӯзи ороста мекунанд ва шеъру ғазалхони менамоянд. Дастархони Наврӯзи асосан аз «хафтсин»-у «хафтшин» иборат буда, инчуни бо хурокҳои хушбую хушлазати Наврӯзи оро дода мешавад.
Дар таърихи фарҳанги мардуми эронитабор ҳеҷ як анъана ва расму оине чун ҷашни хуҷастапай ва фархундаи Наврӯз азизу арҷманд нест. Наврӯз пайвандгари насли дирузу имрӯз бо расму оин, арзишҳои этикию эстетикӣ, меҳру садоқат ва анъаноти ниёгонамон мебошад.
Боиси ифтихор ва сарфарозист, ки пас аз соҳибистиқлол шудани Тоҷикистони азиз Наврӯз бо қабои пурнусрати худ дар рӯзгори мардуми мо файзу шукӯҳи нав оварда, мақому манзалати волоеро касб кард.
Ба кулли аҳли башар маълум аст, ки моҳи феврали соли 2010 Маҷмааи генералии Созмони Миллали Муттаҳид ҷашни Наврӯзро иди байналмиллалӣ эълон намуд. Дар 64-умин ҷаласаи роҳбарияти ин созмони бонуфузтарини ҷаҳон ва намояндагони воломақоми кишварҳои аъзои он Наврӯзи бостонӣ ба феҳрасти мероси таърихӣ – фарҳангии халқҳои олам ворид гардида, ҳамзамон ҷашни байналмилалӣ эълон гардид. Наврӯз дар арсаи байналмилалӣ, боиси ба ҳам наздикшавӣ ва муколамаи тамаддунҳо, ҳамдилӣ ва ҳамовозии ҳарчи бештари халқу миллатҳои эронитабор ва дигар ақвоми ҳамҷавор гардид ва саҳифаҳои тозае дар ҳамоҳангию ҳамкорӣ барои ин ҷашн кушод.
Иқдоми хирадмандонаи Пешвои муаззами миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон буд, ки ин ҷашн дар дунё ҳамчун ба унвони фарҳанги миллати тоҷик шинохта шудааст. Ҷашни Наврӯз ҳамчун ҷашни созандаву сулҳовар, муттаҳидкунандаи инсонҳо ва таблиғкунандаи дӯстию рафоқат ва ахлоқи ҳамидаи инсон ба шумор меравад. Аз ин рӯ ба ин мероси маънавии гузаштагонамон месазад сазовор арҷгузорӣ намуд.
Бо самимияти хос гуфтаниям, ки ҷашни фархундаи Наврӯзи оламафрӯз ба тамоми миллати тоҷик ва аҳли хонаводаашон файзу баракат ба монанди қатраҳои борони баҳорӣ, осудагиву амонӣ, сиҳатмандии бардавом эҳдо намояд.
Ходими калони илмии Шуъбаи онтология, гносеология ва мантиқи
Институти фалсафа, сиёсатшиносӣ ва ҳуқуқи ба номи А. Баҳоваддинови АМИТ н.и.ф. Иброҳимова С.Ҳ.
ОЛИМОНИ АКАДЕМИЯИ ИЛМҲО ВАЗИФАДОРАНД, КИ ДАР ИҶРОИ СЕ ҲАДАФИ СТРАТЕГИИ ДАВЛАТ – ТАЪМИНИ ИСТИҚЛОЛИЯТИ ЭНЕРГЕТИКӢ, РАҲОӢ АЗ БУНБАСТИ КОММУНИКАТСИОНӢ ВА ҲИФЗИ АМНИЯТИ ОЗУҚАВОРИИ МАМЛАКАТ НАҚШИ ФАЪОЛОНА ДОШТА БОШАНД.
