Ёдовар мешавем ки дар таърихӣ 31-уми марти соли равон дар шаҳри Хуҷанди вилояти Суғд аввалин нишасти сетарафаи кишварҳои Тоҷикистон, Ӯзбекистон ва Қирғизистон баргузор гардид. Нишасти мазкур аз лиҳози аҳамияти сиёсиву амниятӣ, падидаи таърихӣ буда, як қадами устувор дар раванди ҳамгироии кишварҳои Осиёи Марказӣ маҳсуб меёбад. Ҳадафи асосии нишасти сетарафа ҳалли низоъҳои марзие мебошанд, ки солҳо боз манбаи таниш маҳсуб мешуданд. Нишасти мазкур ба кулли проблемаҳое, ки дар замони шӯравӣ боқӣ монда буд ва нофаҳмиҳое, ки дар солҳои истиқлоли се кишвар пайдо шуда буданд, нуқтаи хотимавӣ гузошт. Мутахассисон қайд мекунанд, ки нишасти Хуҷанд ба нест кардани стереотипҳо дар бораи водии Фарғона кӯмак мекунад ва дар соҳаҳои амният, экология ва фарҳанг имкониятҳои нави лоиҳаҳои муштаракро мекушояд.

Роҳбарони кишварҳо дурнамои лоиҳаҳои муштараки иқтисодӣ, фарҳангӣ ва инфрасохториро баррасӣ намуда, аҳамияти ҳамгироии минтақавиро як амри зарурӣ дар шароити шаклгирии низоми нави ҷаҳонӣ шумориданд. Гузаронидани нишасти сетарафа дар арафаи ҷашни Наврӯз низ рамзӣ мебошад, зеро он ба ҳамбастагӣ ва ҳамсоягии некӯ дар байни мардумони Осиёи Марказӣ ишора мекунад. Аз ҷиҳати сиёсӣ, нишасти сетарафа хатари муноқишаҳоро коҳиш дода, омодагии кишварҳоро ба созиш ва муколамаи солим нишон медиҳад ва эътимоди байниҳамдигариро тақвият мебахшад. Дар нишасти Хуҷанд сарони давлатҳои Тоҷикистон, Ӯзбекистон ва Қирғизистон шартномаи таърихии сеҷониба оид ба нуқтаҳои ҳудудии марзӣ ба имзо расониданд, ки ҳамчун қадами муҳим дар роҳи ҳамкории минтақавӣ ва мустаҳкам намудани устувории Осиёи Марказӣ арзёбӣ мешавад. Имзои Шартномаи сеҷониба дар бораи нуқтаи сарҳадӣ ва қабули "Эъломияи Хуҷанд" натиҷаи талошҳо барои ҳалли масъалаҳои сарҳадӣ буд. Дар ҳақиқат, мушкилотҳои марзӣ бе иштироки қувваи беруна ҳал шуданаш ҳамчун нишонаи якдилию дӯстӣ дар ояндаи Осиёи Марказӣ дар саҳифаҳои таърих аст. Беҳеч шубҳа, инро метавон ҳамчун ҳиссаи бузурги дипломатияи Тоҷикистон арзёбӣ кард, ки гуфтани он ҳеҷ гуна афзунгӯӣ нест.

Дар нишасти сетарафа "Эъломияи Хуҷанд" қабул гардид, ки ҳамчун ҳуҷҷати таърихӣ, аҳамияти минтақавӣ пайдо кард. Имзои "Эъломияи Хуҷанд дар бораи "Дӯстии абадӣ" ва ифтитоҳи маҷмааи "Дӯстӣ" нишонаи орзуи зиндагии осоишта ва рушди минтақаҳои марзӣ мебошанд. Нишасти Хуҷанд раванди муттаҳидшавиро дар минтақа боз ҳам суръат мебахшад, аз ин рӯ эълон шудани 31 март ҳамчун Рӯзи Ваҳдати Осиёи Марказӣ ҳам аҳамияти рамзӣ ва ҳам амалӣ хоҳад дошт. Зеро дар нишасти Хуҷанд масъалаҳои асосии ҳамкории иқтисодӣ, нақлиётӣ ва фарҳангӣ баррасӣ шуданд, ки метавонанд ба ҳамгироии бештари давлатҳои минтақа мусоидат кунанд. Ҳамзамон дурнамои нави ҳамкориҳои минтақавиро боз кард, ки ба таҳкими истиқлоли геополитикии кишварҳои Осиёи Марказӣ хидмат мекунанд. Нишасти Хуҷанд ба як минбари муҳим барои таъмини суботи сиёсӣ ва шарикии мутақобилан судманд дар минтақа табдил ёфта, имкони ҳамгироии амиқтар дар оянда хоҳад шуд. Тавре ки Пешвои миллат иброз намуданд, "рушди ҳамаҷонибаи ҳамкориҳои наздики халқҳо ва давлатҳои мо (Тоҷикистон, Қирғизистон ва Ӯзбекистон) бо назардошти манфиатҳои муштарак яке аз самтҳои афзалиятноки сиёсати хориҷӣ ба шумор меравад. Аз ин рӯ, мо натоиҷи мулоқотҳои имрӯзаро муждаи навсозӣ ва оғози марҳалаи сифатан нави муносибатҳои байни се кишвар мешуморем". Ҳамзамон созишнома дар бораи пайванди марзҳои се кишварро, ки дар ин нишасти Хуҷанд имзо шуд, санади таърихӣ хонда, иброз намуд, ки "бо ҳамин мо бори дигар содиқ будани худро ба аҳдофи сулҳ ва принсипҳои ҳалли тамоми масъалаҳои мавҷуда тавассути муколама дар рӯҳияи ҳамсоягии нек, ҳамдигарфаҳмӣ, самимият, эҳтиром ва эътимоди мутақобила изҳор намудем". Инчунин бо изҳори боварӣ таъкид намуданд, ки сарҳадҳои се давлат минбаъд ҳам "сарҳадҳои дӯстии абадӣ, ҳамсоягии ҳақиқӣ ва шарикии боътимод" мегарданд. Ҳалли масъалаҳои сарҳадӣ, комёбии муколамаи солим ва дипломатияи кишварҳо ба шумор меравад, ки ба халқҳои се кишвар имкон медиҳад, ки дар шароити осоишта ва фазои ягонаи сулҳу субот зиндагӣ кунанд. Садир Жапаров як зарбулмасали "се дарахти паҳлӯ ба паҳлӯ истода як заминро бо решаи худ мустаҳкам мекунад" - ро мисол оварда, Қирғизистон, Тоҷикистон ва Ӯзбекистонро ба дарахтҳое қиёс мекунад, ки нерӯи онҳо дар ваҳдат аст, шохаҳояш ба сӯи оянда мерасад ва решааш аз хоки дӯстиву рафоқат ғизо мегирад.

Имзои шартнома оид ба убур аз марз ва оғози лоиҳаҳои инфрасохторӣ монанди хатти барқи "Датка-Суғд" бартариҳои амалии ҳамкориро нишон медиҳанд. Лоиҳа, ки соли 2025 ба анҷом мерасад, сохтмони хати интиқоли барқи 480 км аз зеристгоҳи Дакта дар Қирғизистон то зеристгоҳи Суғди Тоҷикистонро дар бар мегирад. Дар Қирғизистон 1243 такягоҳ насб шуда, тавассути вилоятҳои Ҷалолобод, Ӯш ва Бодканд 456 километр хат кашида шудааст. CASA-1000 системаҳои энергетикии ду кишварро ба ҳам мепайвандад ва имкон медиҳад, ки барқи сабз дар тобистон ба Афғонистон ва Покистон содир карда, амнияти энергетикии минтақаро таҳким бахшад. Ҳамзамон лойиҳаҳои энергетика ва нақлиёт, аз ҷумла, роҳи оҳани Чин-Қирғизистон-Ӯзбекистон, инчунин таҳкими робитаҳои байниминтақавӣ ва фарҳангӣ баррасӣ шуданд. Шавкат Мирзиёев таъкид намуд, ки гузаргоҳҳои гумрукиро ҳамаҷониба таҷдид ва васеъ намуда, инфрасохтори қулай ва замонавии савдо ва логистикиро ташаккул додан зарур аст. Инчунин пешниҳод намуд, ки масъалаи ташкили платформаи савдои сеҷониба бо ташкили намоишгоҳ ва ярмаркаи доимии маҳсулоти саноатӣ ва кишоварзӣ таҳия карда шавад. Шавкат Мирзиёев барои дастгирии ҳамкориҳо омодагии худро барои тадриҷан зиёд кардани сармояи фондҳои муштараки сармоягузорӣ: Фонди рушди Ӯзбекистону Қирғизистон ва Ширкати сармоягузории Ӯзбекистону Тоҷикистон изҳор намуд.

Дар мулоқоти сеҷониба, Садир Жапаров пешниҳод кард, раводиди ягона барои рафтуомади озоди сайёҳон дар кишварҳои минтақа ҷорӣ карда шавад, зеро он метавонад, минтақаи Осиёи Марказиро ба як минтақаи мутлақ табдил медиҳад.

Инчунин масъалаҳои зеринро барои густраиши манбаъда зарур шуморида аз ҷониби сарони давлатҳо пешниҳод карда шуд: Модернизатсияи нуқтаҳои гумрукӣ • Таъсиси инфрасохтори муосири логистикӣ

• Ташкили платформаи савдои сеҷониба бо намоишгоҳи доимии молҳо

• Тавсеаи ҳаракати ҳавоӣ байни кишварҳо • Ифтитоҳи хатсайрҳои нави автобусҳо байни шаҳракҳои наздимарзӣ.

Нақши Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар ташкил ва баргузор гардидани ин нишаст бесобиқа буда, аз таҷрибаи бузурги давлатдорӣ, иродаи сиёсии мустақил ва дарки масъулияти сулҳу амнияти минтақавӣ далолат медиҳад. Пешвои миллат дар ҳалли масъалаҳои сарҳадӣ ва проблемаҳои водии Фарғона бо истифода аз дипломатияи сулҳ саҳми муҳими худро гузоштааст. Сарфи назар аз халалҳои геополитикӣ, ғашҳои сиёсӣ, таъсири қудратҳои ҷаҳонӣ ва вазъияти мураккаби сиёсати ҷаҳонӣ, ӯ барои ҳалли ихтилофот ва барқарор кардани сулҳ бо кишварҳои ҳамсоя хидматҳои зиёде кардааст. Дар ин замина, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон сиёсати "сулҳ ва ҳамкории муштарак"-ро бо кишварҳои ҳамсоя пеш бурдааст, ки бар асоси муколамаи солим, фаҳм ва боэътимодии ҳамдигарӣ аст.

Дипломатияи сулҳ ва истиқболи ҳаёти осоишта, ки Пешвои миллат ба он аҳамият медиҳад, дар муқобили ҳама гуна таҳдидҳо, дар куҷо ки ба он эҳтимол меравад, кӯшиш мекунад, ки ба шеваи дипломатӣ ва созишу ҳамкорӣ ҳалли масъалаҳоро пайдо кунад. Ӯ ҳамеша боварӣ дорад, ки маҳз роҳи гуфтугӯ ва муколамаи солим метавонад кишварҳоро аз тасаввуроти ҷанг ва хатарҳои эҳтимолӣ пешгирӣ намояд.

Бо роҳи муколама, аз ҳалли дуруст ва таҳкими муносибатҳо байни кишварҳо, Пешвои миллат на танҳо барои манфиати миллӣ, балки барои сулҳи устувор дар минтақа ва ҷаҳон кӯшиш ба харҷ додааст.

Шарифов Искандар, ходими илмии шуъбаи ИДМ-и Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои АМИТ