Чунончи муаррихон ва пажуҳишгарони ба вижа риштаи мардумшиносию таърихнигорӣ муъайян кардаанд, ки тоҷикон дар гузашта то имрӯз ба ҳеч кишваре ё сарзамине лашкаршӣ накардаанду бо ҳеч қавму қабилае ҷангу ҷидол накардаанд. Ин натиҷа аз он шаҳодат медиҳад, ки миллате ё халқе дорои фарҳангу маданияти баланд ҳаст, ҷангу хунрезӣ аз он бегонааст ва дар андешааш ҳамин ин амали нангинро иҷоза намедиҳад, ки парвариш диҳад, аз ин ҷост, ки миллати тоҷик бо фарҳангу донишу китобофарӣ пайваста кӯшидааст бо мардуми сайёраи замин дар робитаи дӯстиву ҳамзистӣ муносибату зиндагонӣ бикунад. Далели дигари ин гуфта он аст, ки дар суннату оин ва ҷашнҳои ниёгони тоҷикон сулҳу дӯстӣ дар мақоми аввал қарор мегирад, ба мисол ҷашни Наврӯз дар гузашта то имрӯз пайғоми дӯстиро миёни қавмҳову миллатҳо тарғиб мекунад.
Дар ҳамин замина адабиёти классики форсу тоҷик низ шодзистиву дар фазои сулҳу субот зиндагӣ карданро аз аъмоли накӯи инсонӣ донистаасту бузургони тоҷик дар пайравӣ ба андешаҳои наврӯзӣ осори гаронмояе офаридаанд, чӣ гунае Ҳофизи Шерозӣ мефармояд:
Як ҳарфи суфиёна бигуям иҷозат аст?!
Эй нури дида сулҳ беҳ аз ҷангу доварӣ.
Аз шоҳбайти Ҳофиз бардошти инсонҳо бояд он тур бошад, ки бунёди фарҳангу ҷомеаи солим аз суҳлу дӯстӣ сарчашма мегирад ва авлотар донистани суҳл ҳам дар назар Ҳофиз ҳамин аст, ки осоиштагӣ инсонҳоро инсонтару донишу ахлоқашонро фузунтар мегардонад. Дар ҳамин росто, Мавлои Балх ҳам мефармояд:
Офтобо, бори дигар хонаро пурнур кун,
Дӯстонро шод гардон, душманонро кур кун.
Аз паси кӯҳе барову сангҳоро лаъл соз,
Бори дигар ғӯрахоро пухтаву ангур кун...
Ин гуна мисолҳо дар адабиёти классики тоҷик фаровон аст ва дар ҳамин руҳияву андеша миллати тоҷик ба воя расидаву тору пудаш аз ин пиндорҳову гуфторҳо сиришта гардидааст.
Бояд ёдовар шавем, ки нақш ва ҷойгоҳи Наврӯз дар сулҳандешиву сулҳхоҳии гуфтору пиндори миллати тоҷик хеле бузург аст ва ин пайғоми наврӯзист, ки тоҷик онро ба тамоми ҷаҳониён талқин мекунад.
Чи тавре, ки дар боло зикр кардем, суннату оинҳои наврӯзӣ беш аз пеш сулҳу дӯстиро дар андешаву ҳастии инсонҳо парвариш медиҳад ва ҳатто суннати наврӯзӣ ҳаст, ки агар бо касе қаҳрӣ ё кудурату душманӣ дорӣ, дар фарорасии Наврӯз он ҳамаро бахшидану дилҳоро аз меҳру муҳаббат ба як дигар лабрез гардонӣ.
Аз лиҳоз, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон, ки дорои баланди фарҳангу ахлоқи наврӯзӣ ҳастанд, дар ҳама баромадҳои худ, бахусус дар минбарҳои баланди ҷаҳонӣ аз сулҳу дӯстӣ сухан мекунанд ва кишварҳоро ҳам ба ин самт даъват мекунанд. Ҳамин иқдомҳои инсонмеҳвариву инсондӯстдории Сарвари давлат буд, ки Тоҷикистон бо ҳамсояҳои худ чӣ мушкилоту нофаҳмиҳое буд, бо роҳи дипломативу дӯстӣ ҳаллу фасл кард ва дастоварди бузурги таърихӣ дар риштаи дӯстии ҳамосоякишварҳо- Тоҷикистон, Ӯзбекистон ва Қирғизистон созишномаи нуқтаи пайвастшавии сарҳади ин се кишвар муайян гардид ва ин аз нигоҳи иқтисодиву сиёсиву фаҳангӣ ва фаробар аз ин дар ҳамсоядорӣ рӯйдоди накӯи бесобиқа маҳсуб меёбад.
Ҳамзамон, чандин созишномаҳое дар ин замина ба имзо расид, ки ҳамаи онҳо дӯстиву сулҳу соботро дар минтақа устувортар мегардонанд.
Дар арафаи Ҷашни Наврӯз ин рӯйдоди таърихӣ рост омаданаш ҳам аз аҳамияти фарҳангиву ахлоқии тоҷикон алоқамандӣ дорад.
Аз ин рӯ, бори дигар Наврӯз исбот кард, ки ҷашнест барои башарият хушвақтиву хушрӯзи меорад ва ҷашни Наврӯз сафири сулҳу амонӣ буду ҳасту мемонад ва чунин пайкҳои шодонаи Наврӯз бештар амалӣ гарданду инсонҳо дар фазои суҳлу субот зиндагӣ бинмоянд.
Зоҳири Сайфулло, - ходими хурди илмии шуъбаи Фалсафаи фарҳанг Институти фалсафа, сиёсатшиносӣ ва ҳуқуқи ба номи А.Баҳоваддинови АМИТ
ОЛИМОНИ АКАДЕМИЯИ ИЛМҲО ВАЗИФАДОРАНД, КИ ДАР ИҶРОИ СЕ ҲАДАФИ СТРАТЕГИИ ДАВЛАТ – ТАЪМИНИ ИСТИҚЛОЛИЯТИ ЭНЕРГЕТИКӢ, РАҲОӢ АЗ БУНБАСТИ КОММУНИКАТСИОНӢ ВА ҲИФЗИ АМНИЯТИ ОЗУҚАВОРИИ МАМЛАКАТ НАҚШИ ФАЪОЛОНА ДОШТА БОШАНД.
