Ниёгони соҳибфарҳанги мо, тоҷикон, аз аҳди қадим Соли нав- Наврӯзи бостонии худро бо шукӯҳу шаҳомати хоса таҷлил мекарданд.
Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон далели асосии умри тӯлонӣ доштани Наврӯзро дар табиӣ будани он медонанд ва ин комилан дуруст мебошад. Зеро маҳз дар арафаи Наврӯз табиат эҳё шуда, замин қабои сабз ба бар менамояд, марди деҳқон ба кишти баҳорӣ оғоз мекунад ва бо умеду нияти ба даст овардани ҳосили фаровон ба замин дона кишт мекунад.
Ба андешаи хирадмандонаи Пешвои муаззами миллат, Наврӯз айёми тавозуни байни табиат ва инсон буда, баробари дигаргунии куллӣ дар табиат рӯҳи инсонро низ ба куллӣ тағйир медиҳад ва ӯро ба рӯзи неку рӯзгори обод умедвор месозад. Яке аз ҷанбаҳои асосии фалсафаи Наврӯз ба сифати ҷашни моҳиятан оммавию мардумӣ дар баробарӣ миёни одамон зоҳир мегардад. Яъне Наврӯзро хурду бузург озодона ҷашн мегиранд ва баробар хурсандӣ мекунанд.
Бо соҳибистиқлол гардидани Ҷумҳурии Тоҷикистон ҷашнгирии Наврӯзи бостонӣ ва воқеан ҳампайвандгари насли имрӯз бо расму ойин, арзишҳои фарҳангӣ, меҳру садоқат ва анъанаҳоиниёгони накуном, ба марҳалаи нав ворид шуд.
Тавассути иқдомоти фарҳангпарварона ва эҳёкунандаи расму русуми ниҳоят арзишманди миллати тоҷик - Асосгузори сулҳу вахдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон Наврӯзи бостонии тоҷикони бофарҳангу меҳанпарвар ҷаҳонӣ шуд. Вуруди Наврӯзифаррухпайи мо, тоҷикон, ба арсаи ҷаҳонӣ ба рӯзи 18-уми феврали соли 2010 рост меояд. Маҳз дар ҳамин рӯз дар ҷаласаи 64-уми Ассамблеяи генералии Созмони Милали Муттахид, таҳти фасли 49, ки унвони “Фарҳанги ҷаҳон”-ро дорад, қарори “Рӯзи ҷаҳонии Наврӯз” тасвиб гардид. Он бо пешниҳоди Ҷумҳурии Тоҷикистон ва бо ҳамрайии давлатҳои Эрон, Афғонистон, Озарбойҷон, Қазоқистон, Қирғизистон, Туркия ва Туркманистон мавриди баррасӣ сурат гирифтааст. Дар он гуфта мешавад, ки ҳамасола дар тамоми ҷаҳон рӯзи 21-уми март ҳамчун Рӯзи байналмилалии Наврӯз таҷлил гардад.
Ба арсаи умумиҷаҳонӣ ворид гардидани Рӯзи нав, яъне Наврӯз, ҳамчун аз ҷониби ҷаҳониён эътироф гардидани фарҳанги тамаддунсози миллати тоҷик маҳсуб меёбад ва ҷашни фаро расидани баҳори нозанин, зиндашавии табиат, оғози корҳои кишоварзию боғдорӣ, айёми баробаршавии шабу рӯз дар баҳори нозанин дар тамоми ҷаҳон доман паҳн мекунад.
Дар баробари ин, бо ин васила ҷаҳониён метавонанд аз таърих, тамаддун, фарҳанг ва урфу одат, инчунин хулқу атворинекбинонаи мо, тоҷикон, огаҳии бештар ва воқеъбинона пайдо кунанд, ки ҳамаи ин ба манфиати мардуми мо хоҳад буд, зеро дар раванди омодагириҳои хурду бузург ва зану мард, хулласи калом тамоми мардуми тоҷик ба таҷлили бошукӯҳи Наврӯзи фархундапай ва ҷаҳонсозибостониашон хислатҳои беҳтарини инсони некухоҳ, боҳурмат, меҳнатқарин, ободгар ва посдори сулҳу таъминсози амнияти тамоми инсоният нуҳуфтаанд. Решаи ҳамаи иннекхоиву накукориҳо дар аҳди қадим гузошта шудааст.
Аз қадимулайём то кунун дар рафти омодагириҳо ба ҷашни Рӯзи Нав – Наврӯз ва таҷлили бошукӯҳи он мардуми тоҷик маросимҳои идонаи худро ҳифзкардаву пеш мебарад.
Роҷеъ бамазмуну муҳтавоимаросимҳои марбути омодагирӣ ва таҷлили ҷашни бошукӯҳ ва бостонӣ - Наврӯзи куҳанбунёд дар сарчашмаҳои таърихӣ: «Шоҳнома»-и Фирдавсӣ «Наврӯзнома»-и Умари Хайём, «Осор-ул-боқия» ва «Ат-тафҳим»-и Абурайҳони Берунӣ, «Зайн-ул-ахбор»-и Абулсаиди Гардезӣ, «Ал-махосин вал аздод»-и Кисравӣ ва чанде дигар ки дар онҳо Ҷамшеди пешдодиён ҳамчунасосгузори ҷашни Наврӯз шинохта шудааст, метавон маълумоти пайдо кард
Баргузор намудани маросимҳои ҷашни Наврӯз хусусан дар даврони Сомониён бо шукӯҳи тоза идома дода шудааст, ки дар ин бора донишмандон дар сарчашмаҳои адабӣ ва таърихӣ ёдовар намудаанд. Шоирони забардасти тоҷик Рӯдакию Фирдавсї ва Дақиқӣ дар ситоиши онҳо бо меҳру муҳаббати хоса сухан гуфтаанд.
Ҷойи ифтихору қаноатмандист, ки мардуми фарҳангпарвару меҳанпарасти тоҷик дар ин айёми тинҷиву осудагӣ, ки бо шарофати саъю кӯшиши пайгирона ва сулҳпарваронаи Пешвои муаззами миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон фароҳам гардидааст, аҳлонамаросимҳои суннатии ин ҷашни бостонии ниёгони хешро ҳифз намудаву то кунун бо меҳру садоқати бепоён ва аҳлона идома медиҳанд.
Имрӯз дар тамоми минтақаҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон чун рӯзгорони пеш маросимҳои таърихии наврӯзии зерини ниёгон бо самимияти том анҷом дода мешаванд:
– маросими зебои гулгардонӣ;
– ҷуфтбаророн, маросиме, ки аз оғози корҳои деҳқонӣ дарк медиҳад
– хонатакконӣ, маросими як ҳафта пеш аз фарорасии Наврӯз хонаро рӯфтаю сафед кардан ва курпаю пардаҳоро шустану хушбуйӣ задан;
– чаҳоршанбесурӣ, яъне дар чорраҳае алав афрӯхтану хурду калон аз болояш ҷаҳидан ва ба оташ муроҷиат кардану гуфтан: ранҷурию ранги зарди ман аз они ту, сурхию хуррамии ту аз они ман;
– обрезон – яъне пеш аз фарорасии соли нав – Наврӯз худро поку озода кардан ва чандин маросимҳои дигари ибратомӯзу тарбиятдиҳандаи наврӯзи бостонӣ идома доранд ва тақвият меёбанд;
– обгирӣ. Дар деҳоти Рӯшони Бадахшон пеш аз тоза кардани хона ва пухтани хӯрокҳои идонаи наврӯзӣ соҳибхоназан ё мард саҳарии барвақт ба сари чашма барои об меравад ва ҳангоми об овардан, бояд аз хона то сари чашма ё дарё ва аз онҷо то хона бо касе сухан нагуяд. Ӯ ҳангоми обгирӣ ба даруни сатил чандто сангча меандозад, ки ин сангчаҳо рамзи пурбаракатшавиро ифода мекунанд. Обро ба хона оварда як қисмашро ба хамир меандозад ва як қисми дигарашро барои пухтани боҷ – як навъи хӯроке, ки аз каллаву почаи гӯсфанд ва рудаҳои он бо гандум нимкӯфта ва боқило пухта мешавад, истифода мебаранд ва аз боқимондааш ҳамаи аҳли хонавода кам-кам менӯшанд, ки он шугун - фоли нек нек хисоб мешавад.
Ойини мазкур ба он далолат мекунад, ки об дар қаринаи ҷашни Наврӯзи мардуми тоҷик аз даврони бостон ба ғайр аз корбурди маишӣ, инчунин мазмуни асотириву рамзӣ доштааст.
Обро тоҷикони имрӯза чун аҷдодони ориёии худ дар қатори оташу бод ва хок ҳамчун як унсури муқаддаси табиат, дорои неруи поккунандаи тамоми айбу гуноҳҳо, нопокиҳо ва зиштҳо медонанд. Об рамзи ҳаёти поку беолоиш ва оромиву сулҳу субот низ мебошад.
– ҳафт Син ва ҳафт Шин, номгӯи анвоест, ки номашон бо ҳарфҳои С ва Ш оғоз меёбанд. Масалан, сир, себ, сабзӣ, санҷид, сирко, суманак, сипанд
ва шакар, шона, шамъ, ширинӣ, шарбат, ширбиринҷ, шир;
– суманакпазӣ, ки аз сабзаи гандум пухта мешавад. Сабза рамзи эҳёи табиат ва зебогию осоиштагии хаёт ба шумор меравад;
– пӯхтани хӯрокҳои анъанавии наврӯзӣ, ки асосан аз ғалладона тайёр карда мешаванд. Хӯрокҳои гандумӣ рамзи фаровонии Соли нав маҳсуб дониста мешаванд;
– сайри наврӯзӣ, ки дар богу чаман, лаби чашмаву рудхонаҳо, яъне яъне дар идгоҳҳо баргузор мегардад;
– оштикунонӣ, маросими ба ҳам ошти кунонидани аз ҳам қаҳркардагиҳо. Анъане роиҷ ҳаст, ки дар оғози соли нав набояд касе бо касе қаҳрӣ бошад. Ашхоси калонсол дар байни қаҳркрдаҳо даромада, онҳоро бо ҳам оштӣ мекунонанд;
– бозиҳои варзишӣ. Дар айёми Наврӯз мусобиқоти паҳвонон дар намудҳи гуштингирӣ, аспдавонӣ, пойгаҳ(давидан), бандкашӣ, ҷавгонбозӣ, ки асосан дар Ягнобу, Бадахшон маъмул ҳаст, сурат мегиранд.
Аз ҷониби мақомоти иҷроияи ҳукуматҳои маҳаллӣ ба ғолибон туҳфаҳо, аз қабили ҷома, қолину палос, телевизору видеомагнитофон, мошини сабукрав, гӯсфанд, барзагов ва асп тақдим карда мешаванд;
– сароидани таронаҳои наврӯзӣ. Яке аз ғояҳои асосии таронаҳои наврӯзӣ муқобилгузории фаслҳои зимистону баҳор мебошад. Мардум бо рафтани зимистон ва омадани баҳору иди Навруз бо сурудхонӣ шодиву нишоти худро ифода мекунад.
Ҳамин тариқ, иди Наврӯз аз маъруфтарин ва маҳбубтарин ҷашнҳои мардуми тоҷик маҳсуб меёбад
Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон аз соҳиби ин ҷашни бошукӯҳу фархунда будани мардуми фарҳангпарвари тоҷик болида, иброз медоранд: “Мо аз он хушбахтем, ки тамоми халқҳои Осиёи Миёна дар рӯзи ҷашни фархунда ҳамдигарро бо ибораи тоҷикии «Наврӯз муборак!» табрик мекунанд.
Сарходими илмии шуъбаи шарқи Миёна ва наздики Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои АМИТ доктори илмҳои сиёсӣ Маҳмадбекзода М.Ш
ОЛИМОНИ АКАДЕМИЯИ ИЛМҲО ВАЗИФАДОРАНД, КИ ДАР ИҶРОИ СЕ ҲАДАФИ СТРАТЕГИИ ДАВЛАТ – ТАЪМИНИ ИСТИҚЛОЛИЯТИ ЭНЕРГЕТИКӢ, РАҲОӢ АЗ БУНБАСТИ КОММУНИКАТСИОНӢ ВА ҲИФЗИ АМНИЯТИ ОЗУҚАВОРИИ МАМЛАКАТ НАҚШИ ФАЪОЛОНА ДОШТА БОШАНД.
