Ба ҳамагон маълум аст, ки дар таърихи 3 – 4 – уми апрели соли 2025 дар шаҳри Самарқанд саммити Осиёи Марказӣ ва Иттиҳоди Аврупо баргузор шуда истодааст. Самарқанд дар таърихи чандинасраи муносибатҳои байналхалқӣ дар минтақаи васеи Осиёи Марказӣ, Ҷанубу Шарқӣ, мавқеи махусусро ишғол мекунад. Самарқанд шаҳрест, ки дар тӯли асрҳо маркази тороват, илм ва дипломатия будааст. Бузургии ӯ дар маҳорати муттаҳид кардани фарҳангҳо, халқҳо ва ақидаҳои ӯ бунёд ёфтааст. Имрӯз он бори дигар ба платформае табдил ёфтааст, ки дар он Аврупо ва Осиёи Марказӣ метавонанд мушкилоти асосии замони моро баррасӣ кунанд. Минтақаҳои моро решаҳои амиқи таърихӣ, умумияти манфиатҳо ва майли объективии шарикии зич бо ҳам мепайвандад. Мо дар асоси таҷрибаи қариб сисолаи ҳамкорӣ дидгоҳи возеҳи рӯзномаи ҳамкорӣ бо Иттиҳоди Аврупоро ташаккул додем.

Агар мо ба оинаи таърих назар андозем, дар минтақаи Самарқанд тоҷикони бумӣ зиндагӣ карда, онро Мовароуннаҳр номида, пеш аз шаш қарн муқаддам бо мақсади таъмини савдои озод ва бехатар бо подшоҳони Аврупо робитаҳои фаъол доштаанд. Вақте, ки сайёҳи бузурги маҷористонӣ Арминий Вамберӣ сафари тамоми Осиёи Марказӣ дошт, Самароқандро ҳамчун “Макка”. Бухороро ҳамчун “Мадина” ва Хуҷандро “Тирози ҷаҳон” номидааст.

Дар Саммити мазкур, ки дар Самарқанд баргузор шуда истодааст, намояндагони бонуфузи Аврупо, аз ҷумла, раиси Комиссияи Аврупо Урсула фон дер Лейен, раиси Шурои Аврупо Антонио Коста барои ширкат вориди Самарқанд гардиданд. Пеш аз нишасти саммити мазкур Урсула фон дер Лейен ба воситаи ахбори аммо посух дод, ки пеҳ аз ҳама масоили боҷи ИМА хоҳад буд. Ӯ иброз намуд, ки ин ҷорабинӣ як ҷузъӣ стратегияи аврупоӣ оид ба диверсификатсияи тиҷорат мегардад. Ҳамчунин гуфт, ки дар баробари захираҳои бузурги ашёи хом, кишварҳои Осиёи Марказӣ барои рушди истеҳсолоти аз ҷиҳати экологӣ тоза иқтидори зиёд доранд. Зимни суҳбат Урсула фон дер Лейен таъкид кард, ки “Аврупо дар пайи эҷоди як занҷири пурраи арзиш аст, на танҳо ашёи хом. Ин барои таъсиси ҷойҳои кории маҳаллӣ ва таъмини стандартҳои баланди экологӣ ва иҷтимоӣ муҳим аст”.

Формати ҳамкориҳои Осиёи Марказӣ ва Иттиҳоди Аврупо як платформаи беназири ҳамкориҳо буда, дар миқёс ва фарогирии институтсионалии худ монанд надорад. Иттиҳоди Аврупо, ки 27 давлат, аз ҷумла се кишвари G7 (Олмон, Фаронса ва Италия)-ро муттаҳид мекунад, бузургтарин иттиҳоди ҳамгироие мебошад, ки ҳамкориҳои системавиро бо Осиёи Марказӣ дар сатҳи байниминтақавӣ баровардаасит. Ҳамкорӣ бо ИА доираи васеи соҳаҳоро фаро мегирад – аз иқтисод ва сармоягузорӣ то рушди устувор, амният ва трансформатсияи рақамӣ – ва ба афзалиятҳои стратегии дарозмуддат асос ёфтааст.

Мавзӯъҳои аслии нишасти Осиёи Марказӣ ва Иттиҳодияи Аврупо дар Самарқанд тиҷорат, сармоягузорӣ, энержии сабз, истихроҷ ва коркарди маъданҳо мебошад. Дар ин саммит, Иттиҳодияи Аврупо қасд дорад бастаи бузурги сармоягузориро барои кишварҳои Осиёи Марказӣ пешбарӣ намояд. Самтҳои афзалиятноки сармоягузорӣ нақлиёт, захираҳои муҳими табиӣ, интиқоли барқ ​​ва рақамикунонӣ хоҳанд буд.

Қабили қайд аст, ки азбаски Осиёи Марказӣ дар ҷорроҳаи тамаддунҳо ҷойгирифтааст, барои ҳамаи фарҳангҳо ва тамаддунҳоо ҷойгоҳи махсусро доро аст, ки минтақаро ба шарики муҳими қудратҳои ҷаҳонӣ ва давлатҳои пешбар дар ҷорроҳаи муҳими геополитикии масирҳои Шарқу Ғарб, Шимолу Ҷануб табдил медиҳад. Ин имкон медиҳад, ки барои муколаи ошкоро роҳандози карда, барои ҳамкории мутақобилан ссудманд байни ҳамаи ҷонибаҳои манфиатдор шароити мусоид фароҳам оварда шудааст. Дар ин саммит нишасти сарони кишварҳои Осиёи Марказӣ ва Иттиҳоди Аврупо роҳандозии шарики стратегӣ дар рушди ҳамкориҳои байниминтақавӣ ва робитаи мутақобила самтҳои сифатан навро боз мекунад. Дар ҳафт соли охир гардиши мол миёни кишварҳои Осиёи Марказӣ ва Иттиҳодияи Аврупо чаҳор баробар афзуда, 54 миллиард евроро ташкил додааст.

Осиёи Марказӣ метавонад шарики боэътимоди Аврупо дар таъмини суботи энергетикӣ ва гузариш ба манбаъҳои барқароршавандаи энергия дар ояндаи наздик гардад. Дар ин бора Шавкат Мирзиёев Президенти Ҷумҳурии Ӯзбекистон дар мусоҳиба бо EuroNews дар шарҳи нақши минтақа дар тавозуни ҷаҳонии энергетика изҳор дошт, ки “Осиёи Марказӣ метавонад як шарики боэътимоде шавад, ки қодир аст на танҳо таъминоти устувори энергетикӣ, балки дар декарбонизатсияи ҷаҳонӣ саҳми арзанда гузорад. Потенсиали бузурги ҳамкорӣ бо лоиҳаи бо иштироки кишварҳои Осиёи Марказӣ барои эҷоди як долони стратегии сабз тавассути баҳри Хазар ва Баҳри Сиёҳ ба Аврупо амалӣ мешавад”.

Солҳои охир ҷаҳон босуръат тағйир меёбад: ноустувории геополитикӣ, афзояндаи хатарҳои иқтисодӣ, тағйирёбии иқлим – ҳамаи ин шаклҳои нави ҳамкориҳои байналмилалиро тақозо мекунад. Бинобар ин Пешвои муаззами миллат Эмомалӣ Раҳмон соли 2025 – ро “Соли ҳифзи пиряхҳо” номид. Чунки ин хатар дар тамоми ҷаҳони мутамаддин ва ҳамзамон дар Аврупо дида мешавад. Ҳамзамон яке аз мавзуҳои рӯзномаи саммити Осиёи Марказӣ ва Иттиҳоди Аврупо масоили Афғонистон ва амнияту бехатарии минтақаи Осиёи Марказӣ ба шумор меравад. Мавқеи расмии ҷониби Тоҷикистон дар Афғонистон таъсиси ҳукумати фарогир буда, дар қиболи сиёсати ҳозираи он, розӣ нест. Аҳамияти ҷалби ин кишвар дар равандҳои иқтисодии байналмилалӣ бо Иттиҳоди Аврупо ва дигар шарикон ҷиҳати пешбурди ташаббусҳое, ки ба рушди Афғонистон мусоидат мекунанд, ҳамкориро бояд ба роҳ монд. Ба барномаҳои таълимӣ таваҷҷуҳи хоса бояд дод, зеро ба эҳё ва ба эътидол овардани вазъи Афғонистон ҳам ба манфиати кишварҳои Осиёи Марказӣ ва ҳам ба манфиати Аврупо хоҳад буд.

Яке аз натоиҷи калидии нишасти сарони кишварҳои Осиёи Марказӣ ва Иттиҳоди Аврупо бояд имзои Эъломияи Самарқанд бошад, ки хоҳиши муштараки ҷонибҳоро барои роҳандозии шарикии стратегӣ инъикос мекунад. Мо интизорем, ки нишасти дар пешистода марҳалаи муҳим дар рушди муносибатҳои Осиёи Марказӣ ва Иттиҳоди Аврупо хоҳад буд. Солҳои охир ҳамкориҳои мо ба сатҳи сифатан нав баромадааст. Мо интизорем, ки муколамаи сиёсиро амиқтар намуда, механизмҳои нави ҳамкориро таҳия кунем, ки ҳамкориҳои моро бештар низомноктар ва ба ҳадафҳои дарозмӯҳлат равона созанд.

Ҳамин тариқ, платформаи ҳамкориҳои Осиёи Марказӣ ва Иттиҳоди Аврупо падидаи сифатан нав буда, барои рушди ҳамкориҳои Тоҷикистон бо Иттиҳоди Аврупо, инчунин барои рушди ҳадафҳои стратегии кишвар, иқтисоди сабз, ҷалби сармоя, таъмини амнияти минтақавӣ, рақамикунонӣ афзалиятҳои стратегии дарозмуддат дошта, мислаш банзир аст.

Воҳидова Санавбарбону, - мудири шуъбаи Аврупои Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои АМИТ, профессор, доктори илмҳои таърих