Истиқлоли давлатӣ сифати ҳуқуқии давлат буда, соҳибихтиёрии сиёсӣ, иқтисодӣ ва ҳуқуқии давлатро дар ҳалли масъалаҳои дохилӣ ва мустақилона ба роҳ мондани муносибату ҳамкориҳо дар муносибатҳои хориҷиро ифода менамояд. Дар натиҷаи ба даст овардани соҳибистиқлолӣ давлат ба сифати субъекти мустақили муносибатҳои байналхалқӣ шинохта шуда, миллат соҳиби ҳуқуқи худмуайянкунӣ мегардад.

Соҳибистиқлол будан дар муносибатҳои байналхалқӣ маънои эътироф гардидан аз ҷониби дигар давлатҳои ҷаҳон, ҳуқуқ пайдо намудан дар пешниҳоди ташаббусҳои ҷаҳонӣ ва нақш гузоштан дар ҳалли масъалаҳои глобалиро дорад. Ба шарофати соҳибистиқлолӣ давлат дар арсаи байналмилалӣ мақсаду манфиатҳои қонунии шаҳрвандони худро ҳимоя ва татбиқ менамояд.

Ба андешаи мо Истиқлоли давлатӣ барои кишвар, миллат ва шаҳрвандони Тоҷикистон чунин шароиту имкониятҳоро фароҳам овард:

- Озодии миллат барои мустақилона муайян намудан таърих ва тақдири худ.

- Эҳё, ҳифз ва рушди фарҳанг ва ҳувияти миллӣ, ифтихор аз мероси пурғановати фарҳангии халқи форсу тоҷик.

- Ободу зебо гардонидани сарзамини кунунии Тоҷикистон тавассути корҳои ободкорона, сохтмони биноҳои боҳашамат, роҳҳою пулҳо ва иншоотҳои бузурги аср, сохтмони корхонаҳои хурду бузурги саноатӣ ва ғайра.

- Ваҳдати миллӣ ва ҳамбастагию ҳамраъйии халқу миллатҳои сокини Тоҷикистон.

- Таъсисёбӣ ва неруманд гардидани Артиши миллӣ ҳамчун сипари боэътимоди давлату миллат.

- Фароҳам омадани шароити мусоид барои худмуайянкунии шахсӣ ва касбии шаҳрвандони Тоҷикистон.

- Фароҳам омадани шароити мусоид барои ҷойивазкунии иҷтимоии шаҳрвандон, махсусан ҷавонони Тоҷикистон.

- Ҳифзи ҳуқуқ, озодиҳо ва манфиатҳои қонунии шаҳрвандони Тоҷикистон.

- Зиндагии шоён, сазовор, бехатар ва осудаи шаҳрвандони Тоҷикистон.

- Фароҳам омадани шароити мусоид барои таҳсилот, фаъолияти ҷамъиятӣ, пешрафти касбӣ ва худмуайянкунии бонувони Тоҷикистон;

- Пайдо шудани имкониятҳо барои сафарҳои корию меҳнатӣ, сайёҳӣ ва таълимии шаҳрвандони Тоҷикистон ба дигар давлатҳои хориҷӣ;

- Боло рафтани мақоми Тоҷикистон дар муносибатҳои байналмилалӣ ва аз ҷониби Созмони Милали Муттаҳид дастгирӣ ёфтани ташаббусҳои Тоҷикистон дар ҳалли масъалаҳои глобалӣ ва ғайра.

Дар шароити ҷаҳонишавӣ ва таҳдидҳои замони муосир масъалаи устувор нигоҳ доштани истиқлоли давлатӣ аҳаммияти аввалиндараҷа пайдо менамояд. Махсусан, хатари гурӯҳҳои экстремистию террористӣ, ки барои барҳам задани субот, ваҳдати миллӣ ва истиқлоли миллии кишварамон талош меварзанд, ботадриҷ меафзояд. Мутаассифона, баъзе аз шаҳрвандони Тоҷикистон дар гурӯҳҳои экстремистӣ шомил шуда, бо ҳар восита ба зидди пешрафт, осудагӣ ва зиндагии шоёну ороми ҳаватанони худ мубориза мебаранд. Агар чунин нафарон бо ин ҳама талошҳо неруи хешро дар ободии кишварамон равона мекарданд, дар пешрафти Ватан ва боз ҳам беҳтар гардидани сатҳи зиндагонии аҳолӣ саҳми назаррас мегузоштанд.

Натиҷаҳои таҳқиқотҳои сотсиологии давоми солҳои 2019-2024 гузаронидашуда нишон медиҳанд, ки мусоҳибон экстремизм ва терроризмро ҳамчун таҳдиду хатари ҷиддӣ ба сулҳу ваҳдат ва истиқлоли давлатӣ номбар намудаанд. Агар соли 2019 то 36,3%-и мусоҳибон экстремизм ва терроризмро хатар ба сулҳу ваҳдат ва истиқлоли давлатӣ донанд, пас ин нишондиҳанда дар соли 2024 то ба 73,5% рафта расидааст. Нишондиҳандаҳои омӯзиши афкори омма аз он шаҳодат медиҳанд, ки аллакай аксарияти кулли мардуми кишварамон таъсири манфии таҳдиду хатарҳои муосир, аз ҷумла экстремизм ва терроризмро дарк кардаанд ва барои ҳифзи истиқлолу озодӣ ва дастовардҳои он ҳамеша ҳушёру омода ҳастанд.

Мувофиқи натиҷаҳои таҳқиқоти сотсиологие, ки аз ҷониби кормандони шуъбаи сотсиологияи Институти фалсафа, сиёсатшиносӣ ва ҳуқуқи ба номи А. Баҳоваддинови АМИТ бо ҳамкорӣ бо мутахассисони кафедраи сотсиологияи факултети фалсафаи ДМТ дар мавзуи «Ватандӯстӣ, маърифати ҳуқуқӣ, ҳувияти миллӣ ва муқовимат ба муқобили экстремизм дар шароити ҷомеаи муосири Тоҷикистон» (соли 2024) гузаронида шуд, аксарияти мусоҳибон (73,5%) ҳамроҳшавии шаҳрвандон ба гурӯҳҳои экстремистию террористӣ ва паст будани сатҳи дониши илмии шаҳрвандон (42,1%)-ро ҳамчун хатарҳои асосӣ ба сулҳ, амният, ваҳдат ва истиқлоли давлатии Тоҷикистон номидаанд. Ҳамзамон, 22,8%-и мусоҳибон хурофотпарастӣ, 22,4% каҷрафтории наврасону ҷавонон, 19,0% ҷудошавии оилаҳои ҷавон, 18,0% коррупсия, 16,6% ҷараёнҳо ва гурӯҳҳои экстремистию террористӣ, 15,8% майли шаҳрвандон ба фарҳанги бегона, 12,8% сатҳи нокофии ҳисси ватандӯстӣ ва ҳувияти миллии шаҳрвандон ва 9,6% муҳоҷирати меҳнатиро таҳдиду хатарҳои истиқлоли давлатии Тоҷикистон меҳисобанд

Истиқлоли давлатӣ арзиши олии иҷтимоӣ ва сиёсии Ҷумҳурии Тоҷикистон ба ҳисоб меравад, сарвати миллиест, ки ҳифзу пойдор ва устувор мондани он аз ҳушёрию зиракии сиёсӣ, ватандӯстӣ, ҷаҳонбинии илмӣ ва кордонию соҳибкасб будани ҳар як ҳамдиёри мо вобастагӣ дорад. Ҳамбастагию ҳамдилӣ, муттаҳидию ҳамраъйии тоҷикистониён меҳвари истиқлоли давлатиро ташкил медиҳанд. Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар Паёми шодбошии хеш ба муносибати 33-солагии истиқлоли давлатии Тоҷикистон чунин ибрози назар намуданд: “Бо камоли ифтихору сарфарозӣ иброз медорам, ки расидан ба истиқлоли сиёсӣ ва таъсис додани давлати соҳибихтиёр бузургтарин, муқаддастарин ва муҳимтарин падидаи таърихи муосири халқи тоҷик мебошад. Ин рӯйдоди беназир ҳамчун оғози таҳаввулоти бунёдӣ дар сарнавишти миллати бостонии тоҷик заминаи устувори худшиносии миллии мардуми моро фароҳам овард, ба хотири ҳифзи манфиатҳои миллӣ ва оғози ташаббусҳои созанда омили муттаҳидсоз гардид. Истиқлолу озодӣ барои ҳар фарди Тоҷикистон арзиши муқаддастарин, сарвати гаронбаҳотарин ва сарчашмаи саодат ба ҳисоб меравад. Имрӯз ба шарофати истиқлол давлати Тоҷикистон аз ҷониби ҷомеаи ҷаҳонӣ эътироф гардида, кишвари азизи мо ба узвияти кулли созмонҳои бонуфузи дунё пазируфта шудааст. Аз ин лиҳоз, қарзи инсонӣ ва вазифаи шаҳрвандии мост, ки ҳамеша шукронаи ин неъмати бебаҳоро ба ҷо оварем ва онро чун гавҳараки чашм ҳифз намоем”.

Умуман, истиқлоли давлатӣ барои Тоҷикистон дастоварди воқеан таърихӣ ва сарнавиштсоз, омили муҳимми рушди иқтисодӣ, иҷтимоӣ ва фарҳангӣ, инчунин, заминаи зиндагии арзанда ва инкишофи озодонаи шаҳрвандон мебошад. Бо шарофати истиқлоли давлатӣ мардуми шарифи Тоҷикистон имконият пайдо намуданд, ки озодона кору зиндагӣ кунанд ва ҳамчун миллати комилҳуқуқ дар рушди кишвар ва ҷаҳон нақши назарраси худро гузоранд. Маҳз истиқлоли давлатӣ шароитеро фароҳам овард, ки миллати тоҷик забон, фарҳанг ва ҳувияти миллии худро аз нав эҳё намуда, дар шароити равандҳои ҷаҳонишавӣ ҳифз намоянд. Ояндаи дурахшони кишварамон ба устувор ва поянда будани истиқлоли давлатӣ, инчунин, садоқату ватандӯстии ҳар як шаҳрванди бонангу номуси кишварамон вобастагӣ дорад.

Мирзода Фирӯз Сафаралӣ – н.и.ф., ходими калони илмии шуъбаи сотсиологияи Институти фалсафа,

сиёсатшиносӣ ва ҳуқуқи ба номи А.М. Баҳоваддинови Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон

Истиқлоли давлатӣ яке аз арзишҳои олӣ ва муқаддас барои ҳар як миллат ба ҳисоб меравад. Он на танҳо рамзи соҳибихтиёрӣ ва озодӣ, балки шарти асосии ташаккули давлати муосир, рушди иқтисодӣ, фарҳангӣ ва иҷтимоӣ мебошад. Ҷумҳурии Тоҷикистон, ки 9 сентябри соли 1991 истиқлолияти давлатии худро эълон намуд, дар муддати кӯтоҳ тавонист мақоми худро дар ҷомеаи ҷаҳонӣ ба даст орад ва ҳамчун субъекти мустақили ҳуқуқи байналмилалӣ эътироф гардад.

Бо вуҷуди мушкилоти солҳои аввали соҳибистиқлолӣ ва вазъи душвори сиёсиву иҷтимоӣ, Тоҷикистон роҳи мураккабро тай намуда, тавонист худро ҳамчун давлати комилан соҳибистиқлол муаррифӣ намояд. Эътирофи байналмилалӣ ва ҳамгироӣ бо созмонҳои минтақавию ҷаҳонӣ барои таҳкими пояҳои давлатдории навини тоҷикон нақши калидӣ бозид.

Набояд фаромӯш кард, ки истиқлоли давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон дастоварди талошҳои пайваста ва роҳбарии Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон мебошад. Пешвои миллат бо сиёсат ва барномаҳои стратегӣ, ки ҳадафмандона барои ба даст овардани истиқлолият ва таҳкими мавқеи ҳуқуқии кишвар равона буданд, роҳи худро барои воридшавӣ ба ҷомеаи байналмилалӣ ҳамвор намуд.

Сиёсати дурандешона ва муваффақонаи Пешвои муаззами миллат на танҳо барои расидан ба истиқлолияти давлатӣ заминаи боэътимод фароҳам овард, балки роҳи ҳамкории созанда ва устувор бо ҷомеаи ҷаҳонӣ ва узвият дар созмонҳои байналмилалиро низ барои Тоҷикистон боз намуд. Нақши стратегӣ ва аҳамияти амалии роҳбарии Пешвои маҳбуби миллат имрӯз ҳамчун намунаи барҷастаи муваффақияти сиёсӣ, далерию ҳушёрӣ ва қобилияти дипломатии Тоҷикистон дар арсаи байналмилалӣ пазируфта мешавад, ки ҳам барои таҳкими мавқеи давлат дар сатҳи ҷаҳонӣ ва ҳам барои ҳифзи манфиатҳои миллӣ муҳим арзёбӣ мегардад.

Эътирофи байналмилалии истиқлол. Эътирофи истиқлоли давлатии Тоҷикистон аз ҷониби ҷомеаи ҷаҳонӣ як рӯйдоди таърихӣ ва бисёр муҳим маҳсуб меёбад, ки мавқеи ҳуқуқии кишварро ҳамчун субъекти мустақили муносибатҳои байналмилалӣ таҳким бахшид. Дар охири соли 1991 ва оғози соли 1992, пас аз эълони истиқлолият, Тоҷикистон аз ҷониби як қатор давлатҳои ҷаҳон расман эътироф шуд. Дар ин миён метавон Федератсияи Русия, Иёлоти Муттаҳидаи Амрико, Ҷумҳурии Мардумии Чин ва кишварҳои аъзои Созмони Милали Муттаҳидро ном бурд, ки эътирофи онҳо ба кишвар имконият дод дар арсаи байналмилалӣ ҳамчун давлати комилан соҳибихтиёр ва мустақил қарор гирад. Ин эътироф на танҳо барои таҳкими мавқеи дипломатии Тоҷикистон муҳим буд, балки заминаи ҳуқуқӣ ва сиёсиро барои ҳамкорӣ бо ҷомеаи ҷаҳонӣ ва пайвастан ба созмонҳои байналмилалӣ фароҳам овард.

Маҳз эътирофи расмии байналмилалӣ ба Тоҷикистон имконият фароҳам овард, ки санаи 2 марти соли 1992 ҳамчун узви комилҳуқуқи Созмони Милали Муттаҳид пазируфта шавад. Ин рӯйдод на танҳо нуқтаи аввали эътирофи байналмилалӣ буд, балки оғози фаъолият ва нақши фаъоли дипломатии Тоҷикистонро дар арсаи ҷаҳонӣ низ муайян намуд.

Истиқлоли давлатии Тоҷикистон на танҳо дар доираи қоидаҳои ҳуқуқи байналмилалӣ таҳким ёфт, балки ҳамчун дастоварди бузурги сиёсӣ ва рамзи соҳибихтиёрии миллӣ мавқеи устувор пайдо кард. Эътирофи расмии истиқлол аз ҷониби ҷомеаи байналмилалӣ барои кишвар шароити мусоид фароҳам овард, ки он имконият дод робитаҳои сиёсӣ, иқтисодӣ ва фарҳангӣ бо дигар давлатҳо ва созмонҳои байналмилалиро барқарор ва густариш диҳад. Ин раванд ба Тоҷикистон имконият дод, ки ҳамчун давлати мустақил ва бо нуфуз дар арсаи байналмилалӣ фаъолият намояд ва нақши худро дар ҳалли масъалаҳои глобалӣ ва минтақавӣ пайваста тақвият бахшад.

Ҳамгироии Тоҷикистон дар низоми байналмилалӣ. Ҳамгироии Ҷумҳурии Тоҷикистон дар муносибатҳои байналмилалӣ яке аз самтҳои муҳим ва стратегӣ пас аз истиқлолият ба шумор меравад. Ҷумҳурии Тоҷикистон дар давраи 34 соли соҳибистиқлолӣ ба як қатор созмонҳои бонуфузи байналмилалӣ ва минтақавӣ ҳамроҳ шуд, аз ҷумла: Созмони Милали Муттаҳид (СММ), Созмони амният ва ҳамкорӣ дар Аврупо (САҲА), Созмони байналмилалии меҳнат (СБМ), Созмони ҳамкории Шанхай (СҲШ), Иттиҳоди Давлатҳои Мустақил (ИДМ), Созмони аҳдномаи амнияти дастаҷамъӣ (СААД), Созмони ҳамкории исломӣ (СҲИ) ва дигарҳо.

Ҳамзамон, Тоҷикистон бо роҳандозии ташаббусҳои муҳими байналмилалӣ, бахусус дар соҳаи об, иқлим ва муҳити зист, мавқеи фаъол ва эътибори худро дар арсаи ҷаҳонӣ тақвият бахшид. Қатъномаҳои СММ, аз ҷумла Соли байналмилалии оби тоза (2003), Даҳсолаи байналмилалии амал «Об барои ҳаёт» (2005-2015), Даҳсолаи байналмилалии амал «Об барои рушди устувор» (2018-2028) ва Соли байналмилалии ҳифзи пиряхҳо эълон гардидани соли 2025, маҳз бо пешниҳоди Ҷумҳурии Тоҷикистон қабул шуданд, ки далели нақши фаъоли кишвар дар ҳаллу фасли масъалаҳои глобалӣ ва саҳмгузории фаъолона дар ҳамгироии байналмилалӣ мебошад.

Ҳамгироии Тоҷикистон дар равандҳои байналмилалӣ на танҳо ба таҳкими нуфуз ва мавқеи сиёсӣ ва ҳуқуқии кишвар дар арсаи ҷаҳонӣ мусоидат кардааст, балки ба рушди иқтисоди миллӣ, ҷалби сармоягузорӣ, густариши ҳамкориҳои тиҷоратӣ ва беҳбуди сатҳи зиндагии аҳолӣ низ саҳми назаррас дорад. Ин раванд имкон фароҳам меорад, ки Тоҷикистон бо истифодаи имкониятҳои байналмилалӣ ва дастгирии созмонҳои молиявӣ ва техникӣ стратегияи рушди устуворро амалӣ намояд ва дар баробари дигар давлатҳо нақши фаъоли худро дар ҳаллу фасли масъалаҳои минтақавӣ ва ҷаҳонӣ нишон диҳад.

Ҳамин тавр, истиқлоли давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон дар арсаи байналмилалӣ тавассути ду марҳалаи асосӣ «эътироф ва ҳамгироӣ» мазмуну муҳтавои воқеӣ пайдо намуд. Эътирофи истиқлол аз ҷониби давлатҳо ва созмонҳои ҷаҳонӣ асоси ҳуқуқии мавҷудияти Тоҷикистонро таъмин кард, дар ҳоле ки ҳамгироӣ бо ҷомеаи байналмилалӣ имконият дод, ки кишвар мақоми сазоворро дар муносибатҳои минтақавию ҷаҳонӣ соҳиб гардад.

Имрӯз, пас аз 34 соли соҳибистиқлолӣ, Тоҷикистон ҳамчун давлати мустақил ва бо нуфузи рӯзафзун дар арсаи байналмилалӣ шинохта мешавад. Дастовардҳои бадастомада шаҳодати онанд, ки истиқлолият барои миллати тоҷик на танҳо рамзи озодӣ, балки заминаи асосии пешрафти сиёсӣ, иқтисодӣ, иҷтимоӣ ва фарҳангӣ мебошад.

Назарзода Давлатхон - ходими калони илмии шуъбаи ҳуқуқи байналмилалии Институти фалсафа,

сиёсатшиносӣ ва ҳуқуқи ба номи А. Баҳовадинови АМИТ, номзади илмҳои ҳуқуқшиносӣ, дотсент

Имрӯзҳо мо дар арафаи ҷашни бузурги миллӣ “Истиқлол” қарор дорем ва миллати азизи мо инак 34 сол мешавад, ки ин рӯзро бо як шукӯҳу шаҳомати хосса ҷашн мегиранд ва шукрона аз истиқлолу ободии кишвар мекунанд. Дар ҳақиқат дар муддати 34 соли истиқлол, ки дар назди илми таърих муддати тулонӣ нест, мардуми тоҷик бо дастгириҳои бевоситаи Ҳукумати кишвар ва Пешвои миллат Эмомалӣ Раҳмон ба дастовардҳои назаррас ноил шудаистодаанд.

Бояд ёдовар шуд, ки истиқлол ва мавҷудияти ҳар ҷомеа аз истиқлоли фарҳангии он сарчашма мегирад. Истиқлоли фарҳангӣ бо мафҳумҳоре ҳамчун истиқлоли фикрӣ, ҳуввиятӣ, арзишӣ ва ҳар он чи ки ба таърих, анъана ва андешаи мардум марбут аст, пайванд дорад. Аз ин рӯ, агар миллате эҳсоси ҳуввият, иззат ва шахсият дошта, ба истиқлоли фарҳангӣ даст ёфта бошад, истиқлоли иқтисодӣ ва сиёсии он, побарҷо мемонад. Миллати тоҷик дорои фарҳанги бузурги миллӣ аст. Маҳз забон ва фарҳанг боис гашт, ки ин миллат то имрӯз ҳайсияти худро дар ҷомеа нигоҳ дошт.

Таърихи ҷомеаҳои пешрафта собит менамояд, ки, дар баробари дигар зарфияту арзишҳо, нақши фарҳанг ва ҳунар дар муаррифӣ ва шинохти миллатҳо хеле муассир аст. Аз ин дидгоҳ, шинохти давлати тоҷикон дар ақсои олам бо мероси фарҳангии пурғановат амри зарурие ба шумор меравад, ки аз оғози истиқлоли давлатӣ то ҳол ба ин самт таваҷҷуҳи махсус зоҳир мегардад.

Сиёсати фарҳангпарваронаи Пешвои муаззами миллат, заминаҳои арҷгузорӣ ба арзишҳои таърихӣ, фарҳангӣ ва расму оинҳои мардумиро ба вуҷуд оварда, дар маҷмуъ, муҳит ва фазои маънавиро дар ҷомеа шакл бахшидааст. Маҳз бо дастгирии эшон чеҳраҳои илму фарҳанги мо зинда ва ба ҷаҳониён ҳамчун тоҷик муаррӣ гаштаистодаанд. Имсол низ маҳз бо дастгириҳои Пешвои миллат ва Ҳукумати Ҷумҳурӣ 1045 солагии Шайхурраис Абуалӣ ибни Сино, 1160 солагии Закариёи Розӣ бо як шаҳомати бузург дар саросари Ҷумҳурӣ ва ҳатто ҷаҳон таҷлил мегардад ва ҳатто мардум аз кору пайкори ин бузургон то ҳол ёд мекунанд ва осори илмиашонро истифода мебаранд.

Хидматҳои дигари Пешвои миллат барои ҳифзи фарҳанги миллӣ ин ташкили озмунҳои зиёди фарҳангӣ, аз қабили “Тоҷикистон – ватани азизи ман”, “Фурӯғи субҳи доноӣ китоб аст”, “Шоҳномахонӣ” ва ғайраҳо мебошанд, ки ин озмӯнҳо дар нигоҳ доштан ва рушди фарҳанги миллӣ нақши аввалиндараҷа доранд.

Чун сухан дар бораи истиқлоли фарҳангӣ меравад, сухани Пешвои миллат “Фарҳанг ҳастии миллат” ин масъаларо тақвият мебахшад, зеро дар ҳақиқат сарчашмаи асосии ҳастии миллатро фарҳанг ташкил медиҳад.

Дар баробарӣ ин ҳама ғамхориҳо ҷомеаи мо бояд барои ҳифзи истиқлоли фарҳанги талоши бештар дошта бошанд ва аз ҳар гуна бегонапарастӣ дур бошанд. Зеро фарҳанг низ ба ҳифз ва рушд эҳтиёҷ дорад. Фарҳангшиноси рус Дмитрий Лихачёв чунин гуфтааст: “Фарҳанг ҷомеаро наҷот медиҳад, агар ҷомеа фарҳангро ҳифз кунад”.

Рамазониён А.Б – ходими илмии Маркази синошиносии

ИФСҲ ба номи А, Баҳоваддинови АМИТ

Воқеан ҳам, Истиқлолият худ волотарин ва пурарзиштарин дастоварди миллати куҳанбунёди тоҷик мебошад, ки маҳз 34 сол муқаддам, яъне 9 сетябри соли 1991 миллати мо истиқлолият ба даст овард. Барои ба даст овардани Истиқлолият дар шароити ҷаҳони муосир, тавонист соҳиби давлати мустақил гардад.

Истиқлолият муқаддастарину азизтарин неъмат, рамзи саодат ва асолати миллат, шарафу номуси ватандорӣ ва нишонаи пойдориву бақои давлат мебошад. Мо ифтихор аз он дорем, ки бо кӯшишҳои пайгиронаи Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон миллати парешонгаштаи тоҷик сарҷамъ омад, мамлакат обод шуд ва имрӯз дар чеҳраи ҳар модару фарзанди тоҷик нишоту хурсандӣ дида мешавад.

Истиқлолият имконият дод ба миллати тоҷик, ки забон, фарҳан ва арзишҳои миллии худро пост дорем. Хусусан забони тоҷикӣ ҳамчун рамзи ҳувияи миллии мавқеи шоистаро дар бар гирифт ва барои бедор кардани суннатҳо, ҷашнҳои миллӣ, рушди фарҳанг ва адабиёти мардуми тоҷик имкониятҳо пайдо шуданд.

Пас аз пошхӯрии Иттиҳоди Шуравӣ, ки ба мустақил шудани ҷамоҳири ҳайати он мусоидат намуд, ба давраи нави давлатдории хеш - давраи соҳибихтиёрӣ оғоз намуд, ки солҳои аввали истиқлолият барои Тоҷикистон хеле мушкил буданд. Ҷанги шаҳрвандӣ, дар солҳои 1992-1997 кишварро ба бӯҳрони шадиди сиёсиву иҷтимоӣ ва иқтисодӣ рӯ ба рӯ кард. Бо талошҳои пайвастаи Пешвои миллат Эмомалӣ Раҳмон ва сокинони кишвар, сулҳу субот барқарор ва ваҳдати миллӣ таъмин гардид.

Пеш аз ҳама барои пешрафти иқтисодиёти мамлакат ва ба ҳам пайванд кардани минтақаҳои Тоҷикистон сохтмони роҳҳои замонавӣ ва бунёд кардани нақбҳоро ба роҳ монданд. Сохтмони шоҳроҳи «Роҳи абрешим», бунёди нақбҳои «Анзоб», «Шаҳристон», «Шар-шар» ва «Чормағзак», сохтмонҳои қитъаҳои алоҳидаи роҳҳои мошингарди Душанбе – Хоруғ – Мурғоб, Душанбе – Рашт – Саритош, Душанбе – Хуҷанд – Чанак, Қулма-Қароқурум, роҳи оҳани Қӯрғонтеппа–Кӯлоб аз иқдомҳои Пешвои миллат буданд, ки боиси пешрафту тараққиёт гашта, мардум аз азияти ағбаҳои хатарнок растанд ва имкон фароҳам омад, ки ҳаракати нақлиёт дар дохили мамлакат ва берун аз он тамоми фаслҳои сол имконпазир бошад ва дар ин замина вазъи равуо ва боркашонӣ ба манотиқи гуногуни кишвар сад дар сад беҳтар гардад.

Имрӯз Ҷумҳурии Тоҷикистон ҳамчун давлати соҳибистиқлол дар арсаи байналмилалӣ ҷойгоҳи худро пайдо наму ва пешрафтҳои назаррас дар соҳаҳои иқтисод, маориф, илм, фарҳанг, варзиш ва робитаҳои байналмиллалӣ далели равшани имкониятҳои истиқлолият мебошад.

Дар шароити кунунӣ, ки ҷаҳони муосир дорад, таҳкими Истиқлолият, устувор гардонидани пояҳои давлат ва баланд бардоштани сатҳ ва сифати зиндагии инсон барои на танҳо мардуми мо, балки тамоми инсоният мазмуни ҳаётан муҳим пайдо мекунад. Аз ҳамин лиҳоз ҳодисаву воқеаҳои пурошӯби охирҳои асри гузашта моро водор намуд, ки оид ба масъалаи таъмини амнияти милливу давлатӣ, нигоҳ доштани оромии авзои ҷомеа, пойдории сулҳу субот, ва ободу зебо гардонидани ватани маҳбубамон, ру ба тарақи ниҳодани иқтисодиёт, саноати кунонии кишвар ва таҳкими истиқлолияту ҳифзи дастовардҳои он андеша кунем.

Якубов Умарали Шералиевич - доктор (PhD), ходимони калони

илмии МД Маркази таҳқиқоти технологияи инноватсионии АМИТ

Рӯзи истиқлоли Ҷумҳурии Тоҷикистон яке аз муҳимтарин ҷашнҳои давлатии кишвар буда, ҳамасола санаи 9-уми сентябр таҷлил мегардад. Ин рӯз на танҳо рамзи истиқлолияти ҳуқуқӣ ва сиёсии кишвар аст, балки ёдоварӣ аз роҳи тӯлонӣ ва душвори мардуми тоҷик ба сӯи озодӣ, соҳибихтиёрӣ ва ҳувияти миллӣ мебошад.

Дар таърихи мардуми тоҷик, ки саршор аз рӯйдодҳо, мубориза барои истиқлолият ва ҳифзи ҳуввияти фарҳангӣ аст, дар тӯли садсолаҳо сарфи назар аз таҳдидҳои беруна ва мушкилоти дохилӣ барои ҳифзи фарҳангу забон ва анъанаҳои худ мубориза бурдааст. Дар асри ХХ, пас аз муборизаҳои чандинсола барои ҳувияти миллӣ Тоҷикистон ба як давлати мустақил табдил ёфт. Эъломияи истиқлолият 9 сентябри соли 1991, вақте ки Шӯрои Олии ҶШС Тоҷикистон Эъломияи соҳибихтиёрии давлатиро қабул кард, ки марҳалаи муҳими роҳи истиқлолияти комил гардид. Ин рӯз рамзи озодӣ ва истиқлолияти миллӣ ва оғози марҳалаи нави таърихи кишвар гардид.

Эълони истиқлолият бо равандҳои печидаи дохилӣ, аз ҷумла ҷанги шаҳрвандии солҳои 1992-1997, ки ба рушди кишвар таъсири назаррас расонд, ҳамроҳ буд. Мардуми тоҷик бо вуҷуди душвориҳо тавонист давлатдории худро ҳифз намуда, роҳи субот ва рушдро идома диҳад. Дар солҳои истиқлолият Тоҷикистон дар соҳаҳои гуногуни ҳаёти кишвар ба комёбиҳои назаррас ноил гардид. Дар мамлакат рушди васеъи инфраструктура ба амал омад, ба мисоли роҳу купрукҳо, неругоҳҳои барқии обӣ ва объектҳои иҷтимоӣ сохта шуданд. Дар натиҷа иктисодиёти кишвар сарфи назар аз душвориҳои дохилӣ ва берунӣ тадриҷан ба таври назаррас инкишоф ёфта истодааст.

Дар давраи соҳибистиқлолии Тоҷикистон системаи маориф хеле беҳтар гардида, мактабҳо, донишкадаҳои олӣ ва марказҳои нави илмӣ бунёд гардиданд, ки ин ба инкишофи сармояи зеҳнӣ ва тадқиқотҳои илмӣ мусоидат мекунад. Инчунин системаи тандурустӣ такмил ёфта, беморхонаҳо ва марказҳои саломатӣ сохта шуданд, ки дар натиҷа дараҷаи хизматрсонии тиббӣ ба аҳолии кишвар афзуд. Дар кишвар анъанаҳои миллӣ, забон ва фарҳанги миллӣ фаъолона дастгирӣ ва инкишоф меёбанд. Барои ҳифз ва оммавӣ гардонидани осори тоҷикон шароит фароҳам оварда шудааст. Тоҷикистон ба узвияти фаъоли созмонҳои байналмилалӣ табдил ёфта, равобити дипломатиро таҳким бахшида, лоиҳаҳои муштаракро барои рушди минтақа амалӣ менамояд.

Дар кишвар барномаҳои беҳтар намудани шароити зиндагӣ, мубориза бо камбизоатӣ ва таъмини ҳифзи иҷтимоӣ амалӣ карда мешаванд. Ин дастовардҳо гувоҳӣ аз он медиҳанд, ки Тоҷикистон сарфи назар аз душвориҳои дохила ва беруна бо боварии комил ба сӯи субот ва шукуфоӣ ҳаракат карда истодааст.

Ҷашни истиқлоли кишвар ин як чорабинии муҳимест, ки одамони синну соли гуногун, миллат ва мазҳаби гуногунро муттаҳид месозад. Дар ин рӯз барои таҳкими ҳувияти миллӣ ва ватандӯстӣ чорабиниҳои идона, фарҳангӣ, варзишӣ ва сайру гашт доир мегарданд. Барои ҷавонон ин ҷашн имкони беҳтар дарк кардани таърихи кишвари худ, дарки арзишҳои озодӣ ва истиқлолият мебошад.

Шукурзода Алишер - лаборанти калони Шуъбаи экспедитсия ва тадқиқоти саҳроии

Маркази омӯзиши прияхҳои Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон

Дар Тоҷикистон ҳамасола аввали моҳи сентябр ҳамчун оғози расмии соли нави таҳсил бо номи Рӯзи дониш таҷлил мегардад. Ин сана дорои хусусияти рамзӣ буда, бо дарси сулҳ оғоз мешавад, ки мақсади асосии он таҳкими тафаккури сулҳпарварӣ ва ваҳдати миллӣ дар миёни ҷавонон мебошад. Аз ҷиҳати илмӣ ва иҷтимоӣ, Рӯзи донишро метавон на танҳо ҷашни таълимӣ, балки падидаи иҷтимоӣ-маърифатӣ арзёбӣ намуд, ки ҳадафаш омезиши омӯзиш бо арзишҳои фарҳангиву сиёсӣ мебошад.

Аз нуқтаи назари сиёсӣ, ин рӯз ба ҷомеа њамчун паёми равшан – таҳсилот ва сулҳро ду пояи асосии давлатдорӣ ва пешрафти ҷомеа ифода менамояд.

Моҳияти асосии Рӯзи дониш дар он аст, ки он ҷавононро ба омӯзиши илмҳои дақиқ, забонҳои хориҷӣ ва технологияи муосир ҳидоят мекунад. Ҳамзамон, таваҷҷуҳи ҷиддӣ ба касбомӯзӣ ва мутобиқсозии низоми таҳсилот ба талаботи бозори меҳнат равона мешавад.

Ҷойгоҳи Пешвои муаззами миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон, дар ташаккул ва таҳкими анъанаи таҷлили Рӯзи дониш ва дарси сулҳ калидӣ мебошад. Пешвои миллат бо ҳидоятҳои худ ба ҷавонон на танҳо омӯзиши фанҳои муосир, забонҳои хориҷӣ ва технологияи иттилоотиро зарур шумурданд, балки сулҳ ва оромиро заминаи асосии ҳама гуна пешрафт арзёбӣ намуданд.

Бо ибтикори Пешвои муаззами миллат, дар заминаи Рӯзи дониш ҳамасола дарси сулҳ баргузор мегардад, ки тавассути он арзишҳои сулҳпарварӣ ва ваҳдат ба насли наврас интиқол меёбанд. Бевосита, ифтитоҳи муассисаҳои нави таълимӣ ва дастгирии қишрҳои осебпазири ҷомеа, аз ҷумла донишҷӯёни ятим, нишондиҳандаи нақши бевоситаи Пешвои муаззами миллат дар пайвастани сиёсати иҷтимоӣ бо таҷлили Рӯзи дониш мебошад.

Масалан, соли љорї бо иштироки Пешвои муаззами миллат, як қатор иншооти нави таълимӣ ва иҷтимоӣ дар Донишгоњи байналмилалии сайёњї ва соњибкории Тољикистон, аз љумла марказҳои омӯзишӣ, хобгоҳ ва муассисаҳои хизматрасонӣ барои донишҷӯён мавриди бањрабардорї ќорор гирифтанд. Ин иқдомҳо далолат бар он доранд, ки таҷлили Рӯзи дониш танҳо маънои рамзӣ надорад, балки бо сиёсати давлатӣ дар соҳаи маориф ва рушди кадрҳо пайваст мебошад.

Аз баски сулҳ барои Тоҷикистон арзиши беназир дорад, оғози соли нави таҳсил бо “Дарси сулҳ” ифодаи мантиқии ин сиёсати миллӣ мебошад. Маҳз тавассути чунин таҷриба, арзишҳои сулҳ ва ваҳдат ба насли наврас интиқол дода мешаванд. Ин рӯз ҳамчун рамзи хотиррасон амал мекунад, ки тамоми пешрафтҳо дар соҳаи маориф ва ҷомеа маҳз дар фазои сулҳу субот имконпазиранд.

Ҳамзамон, пешниҳоди Тоҷикистон оид ба “Даҳсолаи таҳкими сулҳ ба хотири наслҳои оянда” низ баёнгари он аст, ки Пешвои муаззами миллат Рӯзи донишро на танҳо дар доираи миллӣ, балки ҳамчун асоси ташаббусҳои байналмилалии сулҳпарварӣ арзёбӣ менамоянд.

Ҳамин тавр, Рӯзи дониш дар Тоҷикистон аз марҳилаи рамзии тақвимӣ берун рафта, бо ташаббус ва сиёсати дурнамоии Пешвои миллат ба падидаи иҷтимоӣ-маърифатӣ ва стратегӣ табдил ёфтааст, ки мактаби воҳиди ҳамгироии таълим, сулҳ ва сиёсати миллӣ мебошад.

Мусоев Дилшод - ходими илмии шуъбаи Экспедитсионӣ ва тадқиқоти саҳроӣ

Имрӯз мо аз он ифтихор дорем, ки Тоҷикистони азизи мо ҳамчун кишвари соҳибистиқлол дар арсаи ҷаҳонӣ шинохта шуда, дар радифи кишварҳои рӯ ба тараққӣ мавқеи хоси худро пайдо намудааст.

Чӣ тавре ки ба ҳамагон маълум аст, Истиқлоли давлатӣ дар Ҷумҳурии Тоҷикистон ба осони ба даст наомадааст. Он дар таърихи 9 сентябри соли 1991 аз ҷониби Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон эълон гардида, аз пайдоиши давлати нави соҳибихтиёр дар арсаи ҷаҳонӣ ва соҳиби давлати озоди худ шудани миллати тамаддунофари тоҷик башорат дод.

Мутассифона, ҳанӯз дар ҳамон ибтидо мардуми мо шаҳди истиқлол ва давлатдории миллиро начашида ва аҳамияти ин неъмату атои бебаҳои худовандро эҳсос накарда, душманони давлату давлатдории тоҷикон тавонистанд дар марзи Тоҷикистони азиз муноқишаҳои хунину нангинро эҷод бикунанд.

Хушбахтона, дар ин даврони басо пурталотуми тақдирсоз офаридгори олам барои аз вартаи фано наҷот додани давлату миллати тоҷикон Эмомалӣ Раҳмон – фарзанди баору номус, далеру боҷасорат ва фидокору сарсупурдаро ба майдони сиёсат овард.

Ҷаҳду талошҳои пайваста ва ҷон ба каф гирифтанҳои Сарвари ҷавону диловари Тоҷикистон барои ба даст овардани сулҳу салоҳ ва сарҷамъ кардани миллати парешонгашта панҷ соли дароз давом карда бошад ҳам, сиёсати сулҳҷӯёна ва ба ҳамдигарбашхӣ равонагаштаи ӯ аз рӯзҳои аввали ба сари ҳокимият омаданаш мавриди дастгирӣ қарор гирифт ва ин заминаи хубе шуд барои ба роҳ мондани сиёсати хориҷӣ ва ба ҷаҳониён муаррифӣ кардани давлати нави тоҷикон.

Маҳз дастгирӣ ёфтани сиёсати сулҳҷӯёнаи ӯ имкон фароҳам овард, ки Тоҷикистонро чун узви наву комилҳуқуқи ҷомеаи ҷаҳонӣ аксари давлатҳои ҷаҳон ба расмият шиносанд.

Сарвари давлати Тоҷикистон Эмомалӣ Раҳмон моҳи сентябри соли 1993 нахустин бор аз минбари Созмони Милали Муттаҳид суханронӣ карда, ҷомеаи ҷаҳониро оид ба нияту нақшаҳои бунёдкорона, ҳадафҳои сиёсии сулҳҷӯёна, расидан ба ваҳдати миллӣ, инчунин таҳкиму тақвияти ҳамкориҳо бо ҳама кишварҳои дӯсту сулҳпарвари ҷаҳон ошно намуд.

Мавқеи устувору хулосагариҳои амиқан асосноки Сардори давлати Тоҷикистон аз минбарҳои баланди ҷаҳонӣ эътимоди аҳли сайёраро ба ояндаи неку бобарори Тоҷикистон қавитар намуд. Ҳамин сиёсати Пешвои муаззами миллат сабаб гардид, ки имрӯз истиқлолияти давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистонро зиёда аз 190 кишвари ҷаҳон ба расмият шинохта, бо кишвари мо муносибати дипломатӣ барқарор намудааст.

Бо талошҳои бевоситаи хеш Асосгузори Сулҳу ваҳдати миллӣ-Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар таҳкими роҳҳои давлатдории миллӣ саҳми босазо гузоштааст ва худ ин иқдомро ба чунин тарз қайд намудааст: “Маҳз истиқлолият имконият фароҳам овард, ки мардуми Тоҷикистон тақдири худро ба даст гирифта, роҳи пешрафти минбаъда ва сарнавишти ояндаи сарзамини аҷдодии хешро мустақилона интихоб намояд”.

Таърихи башар собит намудааст, ки ҳифзи истиқлолияту озодӣ кори бисёр сангину душвор мебошад. Аз ин лиҳоз, ҳар фарди бонангу номуси кишвар бояд ба қадри ин неъмати бебаҳо расад ва барои ҳимояи ин дастоварди бузурги таърихӣ ҳамеша омода бошад.

Муҳимтарин вазифаи шаҳрвандӣ ва қарзи фарзандии ҳар як сокини мамлакат, бахусус, наврасону ҷавонон аз он иборат аст, ки Тоҷикистони азиз, Ватани муқаддаси хешро сидқан дӯст дорад ва онро чун гавҳараки чашм ҳифз намояд.

Раванди бисёр мураккабу пурпечутоби ҷаҳонишавӣ ва таҳдиду хатарҳои торафт афзояндаи замони муосир моро ҳушдор медиҳад, ки ҳамеша ҳушёр бошем, зиракии сиёсиро аз даст надиҳем ва давлати соҳибистиқлоли худро аз таъсири таззодҳои ҷаҳони имрӯза эмин нигоҳ дошта, ба хотири фардои ободу осуда саъю талоши бештар кунем.

Имрӯз ҳифзи сулҳу оромӣ, суботи сиёсӣ, таҳкими ваҳдати миллӣ ва заҳмати содиқонаву софдилона барои рушди давлати соҳибистиқлоли тоҷикон ва болоравии нуфузу обрӯи он дар арсаи байналмиллалӣ вазифаи ҳар як шаҳрванди ватандӯст ва бонангу номуси кишвар мебошад, чунки ояндаи ободи сарзамини аҷдодиамон аз ин омилҳо вобастагии мустақим дорад.

Мо, хурду бузурги кишвар бояд ба хотири истиқболи арзандаи ҷашни 34-солагии Истиқлоли давлатии Тоҷикистони маҳбубамон боз ҳам бештар заҳмат кашем, корхонаҳои нави истеҳсолӣ бунёд кунем, иқтидори иқтисодӣ ва имкониятҳои содиротии мамлакатро тақвият бахшем, ҷойҳои нави кор муҳайё намоем, сатҳу сифати зиндагии халқамонро мунтазам баланд бардорем, Ватани азизамонро то дурдасттарин гӯшаҳои он ободу пешрафта гардонем ва собит созем, ки Тоҷикистон ҳамчун давлати соҳибистиқлол дар ҷомеаи мутамаддини асри бисту як ҷойгоҳ ва мақоми шоистаи худро дорад.

Мирзораҳимзода Акобир Карим, ноиби президенти АМИТ,

раиси Шуъбаи илмҳои биологияи АМИТ, доктори илмҳои биология, профессор

Истиқлолияти давлатӣ барои ҳар як кишвар падидаи бениҳоят муқаддас, волотарин ва пурарзиштарин дастоварди давлату миллати тоҷик ба шумор меравад. Таърих гувоҳ аст, ки барои мушарраф гардидан ба истиқлолияти пойдор ва рушду нумӯи он одамон чӣ қадар ҷоннисориҳо намудаанд. Мубориза барои истиқлолу озодӣ – гиромитарин фасли таърихи ҳар як кишвар ба ҳисоб меравад. Агар мо ба таърихи башарият назар афканем, шоҳиди он мегардем, ки аз замони пайдоиши нахустин давлатҳо одамон кӯшиш бар он менамуданд, ки истиқлолияти давлатии хешро ҳифз намоянд.

Истиқлол волотарин ва пурарзиштарин дастоварди давлату миллати тоҷдори тоҷик аст, ки сиву чор сол муқаддам муҳимтарин воқеаи таърихии сарнавишти миллати тоҷик ба вуҷуд омад: Истиқлолияти давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон эълон гардид. Ин ҳодисаи фараҳбахш аввали моҳи сентябри соли 1991 ба вуқӯъ пайваст ва 9 сентябр расман Рӯзи Истиқлолияти давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон қабул гардид. Раванди ба даст овардани истиқлолият дар ҷумҳурии мо назар ба дигар ҷумҳуриҳои осиёимиёнагӣ бе қурбониҳо ва душвориҳои сангин ба даст наомад. Соли 1992 дар Тоҷикистон гурӯҳҳои тундрави ифротгаро чун нерӯи қавии қудратталаб шакл гирифта, мавқеи нерӯҳои демократиро заиф сохтанд ва бо сӯйиистифода аз фурсат ва имконоти равандҳои демократӣ ва озодихоҳӣ ба муборизаи ошкоро шурӯъ намуданд. Дар байни қишрҳои гуногуни ҷомеа нофаҳмиҳо ба вуҷуд омад, ки билохир ба ҷанги шаҳрвандӣ оварда расонд. Хушбахтона, фарҳанги бузурги тоҷикона ғалаба кард ва дар тафаккури шаҳрвандон ҳисси ягонагӣ, ваҳдат, ҳамдигарфаҳмӣ, гузаштан аз гуноҳи якдигар ба умеди шукуфоии оянда боло гирифт. Сулҳу ваҳдат дар кишвар пойдор гардид. Маҳз ваҳдати миллӣ ва сулҳ нуктаҳои калидие буданд, ки истиқлолияти давлатиро таҳким бахшиданд ва роҳро барои бартараф намудани рушди иҷтимоӣ, сиёсӣ ва иқтисодии кишвар кушоданд.

Дар таҳкими истиқлолияти давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон нақши Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон хело назаррас мебошад. Аз рӯзи роҳбари давлат интихоб гардидани фарзанди барӯманди халқ муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон сохти конститутсионӣ барқарор ва сулҳу ваҳдат пойдор гардид. Ҳамзамон, яке аз рукнҳои асосии давлатдории мустақил – Артиши миллӣ ва нерӯҳои сарҳадӣ таъсис дода шуда, ҳифзи марзу буми Ватан ва сарҳади давлатӣ таҳти назорати доимӣ қарор гирифт. Сиёсати хирадмандонаи Президенти кишвар оромӣ ва суботи сиёсиро таъмин намуда, тоҷикони дунёро зери парчами сулҳу дустӣ муттаҳид кард. Инчунин сулҳ имкон дод, ки ихтилофҳо дар кишвар барҳам дода шуда, тамоми гурезаҳо ба Ватан баргардонда шаванд ва як заминаи воқеӣ барои ҷомеаи боамну босубот дар кишвар муҳайё карда шавад.

Маҳз истиқлолият буд, ки дар кишвар бунёди роҳҳои оҳан ва автомобилгард ба монанди «Роҳи мошингарди Бадахшон», «Нақби Истиқлол», «Роҳи оҳани Хатлону Кӯлоб», таҷдид намудани бунёди неругоҳи бузурги аср – НБО-и Роғун, Сангтуда-1, Сангтуда-2 қадами бузург баҳри иҷрои ҳадафҳои стратегӣ ва омили муҳим баҳри ҳамгироии ҷомеа маҳсуб меёбад. Имрӯҳо мо наслҳои ҷавони кишвар бояд шукргузорӣ аз ин тинҷию оромӣ намуда, барои пешрафти даавлат саҳмгузор бошем.

Қодиров Ҳалим - ходими хурди илмии Маркази омӯзиши пиряхҳои

Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон

Ба ифтихори 34 - солагии Истиқлолияти давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон

“Истиқлолият Тоҷикистонро бо ҷаҳон ва ҷаҳонро бо Тоҷикистон пайванди ногусастанӣ ва ҳамешагӣ бахшид ва дарвозаҳои чаҳор самти олами бекаронро ба рӯяш боз намуд”.

Эмомалӣ РАҲМОН

Мусаллам аст, ки имрӯзҳо халқи тоҷик таҳти сарварии хирадмандонаи Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои муаззами миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Ҷаноби Олӣ муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба шарофати ба даст омадани Истиқлолу Ваҳдати миллии сартосарӣ дар зери чашми мо ва ҳамзамон дар давоми зиёда аз се даҳсолаи охир ба як идда комёбиҳои беназир ва як қатор пешрафту ободиҳо мушарраф гардиданд, ки ин ҳама далел аз пешрафт ва сарҷамъию муттаҳидӣ гувоҳӣ медиҳанд.

Тавре, ки Роҳбари давлатамон низ борҳо дар ин хусус иброз доштаанд: “Истиқлолияти давлатӣ бузургтарин ва муқаддастарин неъмат, нишонаи олии ифтихори миллӣ ва нангу номуси ватандорӣ, рамзи ҳастии миллати бостонӣ ва соҳибихтиёриву соҳибдавлатии халқи тоҷик ва инчунин асоси хушбахтиву сарбаландии сокинони Тоҷикистон аст”.

Имрӯзҳо мо ба гузашта бо сипосгузорӣ ва ба имрӯз бошад бо ҳисси баланди ифтихор ва ба фардо бошад дилпурона менигарем.Чунки дар давраи солҳои соҳибистиқлолӣ симои давлати тоҷикон - Тоҷикистони азизу арҷманд рӯз аз рӯз ба куллӣ дигаргун шуда, маҳз дар натиҷаи заҳмати аҳлонаву меҳанпарастонаи кулли сокинону банангу ораш ва инчунин таҳти сарварии хирадмандонаи абармарди арсаи сиёсат, Президенти мамлакат, Ҷаноби Олӣ муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон Ҷумҳурии соҳибистиқлоли Тоҷикистон ва бар замми ин, ҳамзамон бо кӯшишу ғайрати Раиси шаҳри Душанбе, ҷавонмарди ғаюру бунёдкор, муҳтарам Рустами Эмомалӣ пойтахти мамлакатамон – шаҳри маҳбуб ва дилрабои Душанбе рӯз аз рӯз ободу зебо гардида, амалҳои ободонию созандагӣ вусъати тоза касб намудаанд. Феълан мо ба гузашта бо сипосгузорӣ, ба имрӯз бо ифтихор ва ба фардо бошад бо дилпурӣ менигарем.

Эъломияи соҳибистиқлолӣ ва соҳибихтиёрӣ ба кишвар имкон дод, ки раванди ислоҳоти конститутсионалӣ, ки бо бунёди давлати ҳуқуқбунёд ва иқтисоди бозоргонӣ асос ёфтааст, оғоз шавад. Дар зарфи ин солҳо маҳз таҳти роҳбарии хирадмандонаи Ҷаноби Олӣ муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ва инчунин ба шарофати ибтикору роҳандозии иқдомҳои наҷибу олӣ, тарҳрезиву таҳияи барномаҳои ҳадафмандона ҷиҳати таҳкиму густариши Ваҳдати миллии сартосарӣ, ҳифз ва таблиғи ташвиқи дастовардҳои Истиқлоли давлатӣ манфиатҳои тамоми қишрҳои ҷомеа, таҳкими амнияту оромии кишвар ва саломатию некӯаҳволии аҳолӣ эътироф гардидааст.

Тавре ҳамагон хуб медонем, соҳибистиқлолии ҳар як кишвар хоҳ нохоҳ аз се омили асосӣ - Истиқлолият, Сулҳу субот ва Ваҳдату ризоияти ҷомеа иборат буда, ҳамзамон ин арзишҳои бузургу муқаддас зербино ва асоси рушди кишвар ва роҳ ба сӯйи фардои дурахшон маҳсуб меёбанд. Аз нигоҳи дигар Истиқлоли комили давлатӣ наслҳои имрӯзу фардоро ҳушдор медиҳад, то ин ки онҳо идомабахши расму русум, урфу одат ва анъанаҳои давлатсозиву давлатдорӣ, фарҳангу тамаддунофарӣ, илму маърифатпарварӣ, инсондӯстиву меҳанпарастӣ ва инчунин дигар кору иқдомоти арзишманд бошанд, то забони гуҳарбору арзишҳои нотакрори миллии хешро содиқона ҳифз карда тавонем ва дар баробари нигоҳдошти фарҳанги қадимаи миллат, ҳамзамон дорои тафаккури муосири ҷавобгӯйи тамоюли байналмилалӣ ва ҳамқадами тараққиёти навтарин бошем.

Бояд қайд кард, ки маҳз бузургтарин неъмате, ки халқи барӯманду хирадманди тоҷик пас аз муборизаю талошҳои ҳазорсолаи худ ва инчунин тавассути муборизаю ҷоннисориҳои фарзандони фарзонааш дар таърихи 9-уми сентябри соли 1991 ба даст овардааст, ин Истиқлоли давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон маҳсуб меёбад, ки дар сарнавишту таърихи давлатдории халқи тоҷик гӯё он ҳамзамон саҳифаи дурахшону пурҷилоеро боз намуда, тақдири минбаъдаи миллатро ба даст гирифт. Инак, беш аз 34-соли расо аст, ки маҳз миллати шарафмандамон таҳти сарварии хирадмандона ва инчунин таҳти роҳбарии одилонаву оқилонаи Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Ҷаноби Олӣ муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон зери парчами Истиқлол ба пеш, ба сӯйи мақсаду мароми оливу шоиста бомаром қадамҳои устувор мегузорад.

Иҷлосияи таърихии ХVI-и Шурои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон, даъвати дувоздаҳум дар Қасри Арбоби шаҳри Хуҷанд 9-уми сентябрро ҳамчун Рӯзи Истиқлоли давлатӣ эълон намуд, ки ин санаи сарнавиштсоз дар таърихи давлату давлатдории миллати тоҷик бо ҳарфҳои заррин сабт ёфтааст ва ҳамзамон боиси ифтихори ҳар яки мост.

Бояд қайд кард аст, ки дар он даврони басо ҳам душвору пуртаҳлука Истиқлоли давлатии тоҷикон ба осонӣ ба даст наомада, балки он дар миёни маргу зиндагӣ қарор дошт. Дар мамлакатамон он айёми душвор ҷанги таҳмилии шаҳрвандӣ идома дошт, масъалаи ҳастии миллати тоҷик ва ҷумҳурии навакак ба Истиқлол мушаррафшудаи Тоҷикистон зери суол буд...

Истиқлоли тоза ба даст омада ба бахти мардуми тоҷик ва Тоҷикистони соҳибистиқлол, Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Пешвои муаззами миллат Президенти маҳбуби мардумӣ Ҷаноби Олӣ муҳтарам Эмомалӣ Раҳмонро ба минбари сиёсати ояндасоз овард, ки дар мураккабтарин лаҳзаҳои басо ҳам душвор ин абармарди миллат бе ягон тарсу ҳарос ва бо дили пур вазифаи роҳбариро ба зиммаи худ гирифта, дар ин роҳ устуворона қадам зада, барои ҳастии тоҷикону Тоҷикистон қаҳрамонона муборизаи бурдаанд. Чунки дар он даврони вазъи басо ҳам муташанниҷ бархе аз хиёнаткорони миллату зархаридонашон умуман намехостанд, ки тоҷикон соҳиби давлат ва инчунин Истиқлолияти худ шаванд. Онҳо ҳамеша дар ин роҳ аз ҳама роҳу воситаҳо, маблағгузориҳои хориҷиён ба таври васеъ истифода мебурданд. Қувваҳои бадхоҳи дохилӣ дар мамлакат оташи ҷанги бародаркушро афрӯхтанд, ки дар натиҷа ин гуна амалҳои хиёнатпешагон хисороти бузурги молию ҷонӣ ва маънавиро ба бор овард. Ҳатто, дар он рӯзҳо аз ҷониби ин бадбахтҳои хоини Ватан нақшаи тақсимоти Ҷумҳурии Тоҷикистон низ ба миён омада буд...

Хулоса метавон гуфт, ки хизматҳои арзандаи Пешвои муаззами миллат, Ҷаноби Олӣ муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон барои миллати бузурги тоҷику сокинони Ҷумҳурии соҳибистиқлоли Тоҷикистон басо бесобиқа аст ва ин сиёсатмадори сатҳи ҷаҳонӣ, Қаҳрамони Тоҷикистон дар радифи роҳбарону пешвоёни ҷонфидои одил, сарони созандаю далер, ғайратманду шуҷоъ, ҷонфидои Ватан ва адолатпешаи ориёӣ чун Куруши Кабир, Дориюш, Анӯшервони Одил, Бузургмеҳри вазир, Исмоили Сомонӣ ва дигар пешвоёни Аврупою Осиё дар натиҷа мавқеи сазовори худро ишғол намуд ва маҳбуби қалбҳои мардум ва инчунин сатҳи ҷаҳонӣ гардид.

Шоир Бобоҷони Нурзод чаҳор сол қабл аз ин бахшида ба истиқболи ҷашни бузурги таърихии миллат, яъне 30-солагии Истиқлоли давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон дар маҷмӯаи ашъори худ таҳти унвони “Истиқбол аз Истиқлол”, ки он аслан аз достонҳою шеърҳо ва дигар анвоҳои шеърӣ иборат аст, ҳамчун шоири меҳандӯсту ватансарои асил ва тараннумгари Истиқлолу Ваҳдати миллӣ тамаддунофарин ва созанда будани миллати барӯмандамонро бо эҳсоси баланди шеърияти воло аз ҷумла дар зер чунин ба қалам додааст: “Истиқлол садсолаҳои дигар барои Ватани азизу муқаддасамон боз ҳам хизмат менамояд. Зеро барҳақ худи Пешвои муаззами миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон аз ҷумла чунин гуфтаанд: “Ватанро дӯст доштан, аз он ифтихор кардан, барои ҳимояи он омода будан ба қадри сулҳу субот, осудагию ваҳдат ва Истиқлол расидан, ҳамзамон шукронаи соҳибдавлатиро ба ҷо овардан аз ҷумлаи арзишҳое мебошанд, ки мо бояд онҳоро дастури зиндагии ҳаррӯзаи худ қарор диҳем ва итминон дошта бошем, ки танҳо дар ҳамин сурат метавонем кишвари воқеан ободу пешрафта ва тавоно бунёд намоем.”

Ҳумоюн бод, истиқлоли тоҷик,

Шукуҳу шавкату иқболи тоҷик.

Гар истиқлолаш истиқбол дорад,

Ба парвози навин шаҳболи тоҷик”.

Лозим ба тазаккур аст, ки ба шарофати заҳмату бедорхобиҳои Сарвари давлатамон муҳтарам Ҷаноби Олӣ Эмомалӣ Раҳмон илми тоҷик рӯз аз рӯз пеш рафта, бар замми ин ғамхорию раҳнамоиҳои зиёд ҷиҳати рушди илми ватанӣ ва ҳамзамон андешидани тадбирҳои судманд як ҷузъи муҳимми стратегияи давлатии таҳкими истиқлолият тавассути рушди зеҳнӣ ва неруи касбии олимону муҳаққиқон гардид, ки боиси ифтихори ҳар яки мо мебошад.

Бояд зикр намуд, ки ҳар яки мо бояд Ватанамонро дӯст дорему ба Истиқлолияти давлатии худ ҳамеша арҷ гузорем, инчунин ба таври мунтазам донишу малакаи худро такмил диҳем. Худро созему хештаншинос бошем ва шахсияти худро танҳо бо меҳнати ҳалолу ҷаҳду талоши ватандорӣ ва меҳансозӣ муаррифӣ намоем. Чунки гузаштагони бузургамон беҳуда нафармудаанд, ки қутбнамои беҳтарин дар ҳаёт ин пеш аз ҳама марому мақсади нек аст. Суқроти донишманд низ таъкид накардааст, ки ҳар касе, ки мехоҳад ҷаҳонро такон диҳад, бояд аввал ӯ худашро такон диҳад.

Хулоса, мо олимон ва роҳбарони ниҳодҳои илмӣ муваззафем, ки дар ҷавоби ин гуна ғамхориҳои рӯзафзуни Роҳбари давлатамон донишу малакаи худро пайваста бо роҳи илмомӯзӣ ва инчунин истифодаи самараноки техникаву технологияи муосир ҳамаҷониба такмил диҳем, инчунин марбут ба талаботи даврони муосир ҳамеша ҳамқадами замон бошем ва ба халқу давлати худ содиқона хизмат намуда, саҳми боризи худро дар самти ободу зебо намудани Тоҷикистони соҳибистиқлолу соҳибиқбол гузорем.

БОБОЗОДА Бақохоҷа Бобо, директори Институти ботаника,

физиология ва генетикаи растании Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон

Ба ақидаи олимони Ғарб фанни химияро олимони шарқ (тоҷикон) ба мақоми илмии мукаммал овардаанд. Дар аввал чизҳои марбут ба химия ба таври пурасрор, ба монанди ҷодугарӣ гузаронида мешуданд. Олимони шарқ (тоҷикон) исбот карданд, ки он фанест, ки мавриди озмоиши илмӣ қарор мегирад.

Муҳаммад ибни Аҳмад Ал-Хоразмӣ, ки дар соли 846-и милодӣ аз олам гузаштааст, дар китоби «Мафатиҳул улум» номгӯйи бисёре аз моддаҳои дар озмоишҳои химиявӣ истифодашударо зикр кардааст. Ҷобир ибни Ҳайён (падари химияи таҷрибавӣ), яке аз аввалин олимони шарқӣ-тоҷикест, ки илми химияро дарк кардааст.

Шайхурраис Абуалӣ ибни Сино, яке аз бузургтарин донишмандони асри миёна буда, бо саҳми беназираш дар рушди илми кимиё ва тиб дар таърихи тамаддуни ҷаҳонӣ ҷойгоҳи хосса дорад. Нақши муҳим ва таъсири доимии ӯ дар рушди илм, махсусан дар кимиёи тиббӣ, саноати дорусозӣ ва методологияи илмӣ бесобиқа аст. Таърихи илми ҷаҳонӣ саршор аз нобиғагонест, ки бо кашфиёт ва андешаи худ ба таҳаввули тамаддун мусоидат кардаанд.

Зиёда аз ҳазор сол аст, ки мероси илмию адабии ҳакими бузург, табиби ҳозиқ, олими номвар ва шоири дақиқназару амиқназар, Шайхурраис Абуалӣ ибни Сино зимнан таваҷҷуҳи муҳаққиқони соҳаҳои мухталифи илмро ба худ ҷалб кардааст. Дар тӯли ин муддат роҷеъ ба афкори илмию фалсафии ӯ дар Машриқу Мағриб садҳо тадқиқот, инчунин рисолаю китобҳои алоҳида ва ниҳоят бешумор таълиф шуда, нақши алломаи Машриқзамин ва фарзанди барӯманди миллати тоҷики тоҷдор Абуалӣ ибни Сино дар тараққӣ ва рушду такомули тамаддуну фарҳанги миллӣ ва ҷаҳонӣ басо ҳам бориз аст.

Мавсуф беш аз 450 рисолаи илмӣ навиштааст, ки то замони мо танҳо 240-то аз он маҳфуз мондаанд. Ин рисолаҳо тамоми соҳаҳои илмро фароҳам гирифта, хусусан, 150-тояшон дар илми фалсафа ва беш аз 40-тои дигар дар илми пизишкӣ ҳастанд. Маъруфтарин асарҳои ӯ китобҳои "Ал-Шифо" ва "Қонун" ҳастанд, ки аз бузуртарин донишномаҳои илмӣ ва фалсафии ҷаҳон буда, дар донишгоҳҳои Аврупо то асри 18 истифода бурда шудаанд.

Абуалии Сино, "Ал-қонун"-ро тахминан соли 1020 таълиф намудааст. Аз лиҳози шаклу мазмун "Ал-қонун" дар таърихи тиб ҳамто надорад. Ин асари фарҳангии нодир гуё пулест, ки тиббӣ муосир ва антиқаро бо ҳам мепайвандад,"Ал-қонун" дар асоси омӯзиш ва ҷамъбасти тибби Юнони Қадим, Рими Қадим, тибби Ҳинду Форс, таҳқиқу хулосаҳои худи ӯ навишта шудааст. Дар асри XII Герард Креманский «Ал-қонун»-ро ба забони лотинӣ тарҷума кард. Ин яке аз китобҳои аввалине буд, ки соли 1473 дар Венец ба забони лотинӣ чоп шудааст. Соли 1573 дар Рим онро ба забони арабӣ чоп карданд. Сабаби асосии дар давоми солҳои сол ҳамчун дастур "Ал-қонун"-ро истифода бурдани донишҷӯён ва табибон он буд, ки дар ин асар донишҳои тиббӣ хеле возеҳу ба тартиб шарҳ ёфтаанд. Дере нагузашта «Ал-қонун» машҳури чаҳон шуд ва онро ба бисёр забонҳои аврупои тарҷума карданд. Дар тӯли чандин аср (то аввали асри XVIII) «Ал-қонун» дар кишварҳои Аврупо ва Шарқ дастури ҳатмии донишҷӯён ва духтурон буд. Дар баъзе мамлакатҳои Шарқ то ҳол онро дар табобати беморон истифода мебаранд. Китобхонаҳои замони мо бо "Ал-қонун" баъди бо забонҳои русӣ ва ӯзбекӣ дар Тошканд (солҳои 1954-1961 ва 1980-1981) пурра нашр шудани он ошно гардиданд.

«Ал-қонун» соли 1473 дар Милан, ҳамон сол дар олам 15 маротиба, соли 1593 матни арабиаш дар Рим, садаи XV дар шаҳрҳои гуногуни олам 16 маротиба, садаи XVI 20 маротиба ба забони бисёр халқҳо интишор гардидааст.

«Ал-қонун» аз панҷ китоб иборат аст:

1. Китоби якум — ба фанни тиб, вазифаҳои он, сабаби ба вуҷуд омадани касалиҳои гуногун, табобати ин касалиҳо, воситаҳои ба вуҷуд омадани касалиҳои гуногун, табобати ин касалиҳо, воситаҳои нигаҳдории тандурустӣ бахшида шудааст.

2. Китоби дуввум — ба олами набототи шифобахш бахшида шуда, дар он 810 намуди дорувориҳо, хусусият ва тарзи истифода бурдани онҳо сухан меравад.

Ӯ дар он ба доруҳои одди ҳамчун духтури аммали баҳо медиҳад. Ин қисми "Ал-қонун" пайдоиш ва тарзи истифодаи кариб 785 номгуи доруро дар бар мегирад. Сино дар муолиҷаи беморон фузулоти вазнин ва пайвастаҳои он, маводи адвиёти буё ва катрониро хеле фаровон истифодамебарад.

3. Китоби севвум — оид дар баъзеи аъзои организми одам пайдо шудани касалиҳо, муайян кардан ва табобати ин касалиҳо маслиҳатҳои муфид медиҳад.

4. Китоби чаҳорум — дар хусуси касалиҳои умумӣ, таб, шуш, табобати ин ҷароҳот ва ғайра ривоят мекунад.

5. Китоби панҷӯм — дар хусуси тайёр кардани доруҳои мураккаб маълумот медиҳад.

Мо дар ин ҷо танҳо нисбати корҳои химиявии ин нобиға таваққуф менамоем, ки дар китоби панҷуми «Алқонун» Сино инкишофи илми химия ва маълумоти дар он замон мавҷудбударо ҷамъбаст карда, фикру мулоҳизаҳои худро баён кардааст.

Дар масъалаи асосии алхимия Абӯалӣ ибни Сино чун Закариёи Розӣ мавқеи комилан дуруст ишғол намуда, имконияти ба тилло табдилшавии металлхои дигарро бо бурҳони илмӣ рад кардааст.

Хизмати асосии Сино дар илми химия истифодаи маводи химиявӣ дар сохтани маводи доруворӣ мебошад.

Абӯалӣ ибни Сино ба химия аз мавқеи тиб наздик шудааст. Синоро кашшофи карболен (хосияти адсорбсионии ангишт) ҳисоб кардан мумкин аст, зеро ӯ дар асарҳояш хосияти ҷаббандагӣ доштани ангишти чӯбро нишон дода буд.
Китоби панҷуми «Қонуни тиб»-и Абӯалӣ ибни Сино дар баёни доруҳои мураккаб буда, одатан ин бахши тибро «Қарободин» (Фармакопея) меноманд ва бинобар он ин китоб бо номи «Қарободин»-и Ал-Қонун низ маъруф аст. Китоби панҷум асосан аз се кисм иборат аст. Дар қисми якум назарияи умумӣ оид ба доруҳои мураккаб, дар кисми дуввум доруҳои мураккаб аз рӯи тақсимоти навъй, таркибу тариқаи сохтан ва тарзи истифодабарии онҳо ва дар қисми севвум доруҳои мураккаби санҷидашуда аз рӯйи тақсимоти функционалӣ, яъне ба ҳасби ҳар як андоми тан ва бемориҳои онҳо оварда шудаанд. Дар охир анвоъи ченакҳои вазнии дар дорусозии он замон маъмул ва муодилоти онҳо пешниҳод шудааст.

Дар қисми панҷуми «Ал-қонун» тарзи сохтани доруҳои мураккаб хеле мукаммалу муфассал акс гардидааст. Ӯ дар соҳаи дорушиноси хеле корҳои бузӯргро анҷом додааст. Ду кисмати «Ал-қонун» (иборат аз панҷ қисм) ба ин соҳа оиданд.

Дар муддати қарнҳо ин китоб ҳамчун дастури ҳатмии рохнамои табибони Аврупо (то асри XVIII) ва Шарқ (то асри XX) хизмат карда, ба забонҳои лотинӣ, яхудӣ, англисӣ, олмонӣ, русӣ, ӯзбекӣ тарҷима гардидааст.

Пуррагию пурмазмунии қисматҳои ба доруҳо бахшидаи «Ал-қонун» аз он шаҳодат медиҳад, ки Абуалии Сино илми химияро низ хеле хуб дониста, ҳамчун ҳаким ба химия ё худ моддаҳои химиявӣ аз мавқеи тиб наздик шудааст. Бидуни шубҳа илми химия дар рушди соҳаи тиб ёрии калон мерасонад.

Дастовардҳои барҷастаи илмии Абуалии Сино дар тиб ва фармакология бо дониши амиқ ва васеи табиати химиявии пайвастаҳои органикӣ ва ғайриорганикӣ, инчунин роҳҳои асосии таъсири байниҳамдигарии онҳо алоқаманд аст. Ин ба ӯ имкон дод, ки сирри тайёр кардани доруҳои зиёдеро аз худ кунад.

Сино ба обҳои минералӣ диққати махсус додааст. Масалан ӯ зикр мекунад, ки агар дар обҳои минералӣ миқдори муайяни тилло ва нуқра ҳал шуда бошад, чунин обҳо ба организм таъсири хуб мерасонанд.

Инчунин вай дар бораи оби муқаттар, (дистилатсионӣ) яъне оби бо усули буғронӣ тозакардашуда, ки хосияти хуби ҳалкунандагӣ дорад, маълумот додааст. Абуалӣ ибни Сино ҳангоми тайёр кардани доруҳо аз оби муқаттар истифода мебурд. Вай дар бораи тарзи тайёр кардани оби муқаттар, фарқи он аз оби муқаррарӣ ва хосиятҳои он маълумоти муфид додааст.

Абуалӣ ибни Сино намакҳои баъзе металлҳои вазнинро ҳамчун дорувор тавсия менамуд. Ӯ усулҳои тайёр кардани намаки ош (хлориди натрий) ва сулема (хлориди симоб)-ро ошкор сохтааст. Вай вобаста ба тасаввуроти ҳамонвақта дар бораи дигар металлҳо аз он ҷумла: оҳан, мис, қурғошим, қалъагӣ ва нуқра маълумот медиҳад. Сино мис ва пайвастҳои онро барои тайёр кардани марҳамҳо ба мақсади муолиҷаи бемориҳои чашм ва пуст истифода мебурд. Ӯ қайд мкунад, ки агар оҳани зангзадаро дар сирко ҳал карда ҷӯшонед, ва маҳсули онро полоида гиред барои бемории шуш даво аст. Яъне, Сино атсетати оҳанро ҳамчун маводи доруворӣ тавсия намудааст. Аз нуқтаи назари вай нуқра хосияти хушккунӣ дошта агар нуқраро бо дигар доруҳо омехта карда ба ҷароҳат бандем, дар ҷои ҷароҳат фасод ҷамъ намешавад. Дар бораи симоб , бухоршавии симоб, заҳрнокии симоб ва тарзи истифодаи он барои муолиҷаи бемориҳои гуногуни пуст маслиҳатҳои муфид додааст. Доир ба пайвастшавии сулфур бо дигар металлҳо, истифодаи пайвастҳои сулфур ҳамчун доруворӣ маълумот пешниҳод кардааст. Олим бештар ба хосиятҳо, ҳосил кардан ва истифодаи ҳафт металли (тилло, нуқра , мис, оҳан, симоб, қурғошим ва қалъагӣ) дар ҳамон замон машҳургашта бештар аҳамият дода, тиллоро дар ҷойи аввал мегузошт. Умуман инкишофи илми химия дар асри миёна ба номи файласуф, табиатшинос, табиб ва адиби бузурги тоҷик Абуалӣ ибни Сино марбут буда дар китоби “Ал-қонун” вай инкишофи илми химия ва ҳамаи маълумотҳои замони худро ҷамъбаст карда фикру мулоҳизаҳои хешро баён сохтааст.

Аз асри XI сар карда, асарҳои алхимикони араб дар тарҷумаҳои лотинӣ дар кишварҳои гуногуни аврупо паҳн шуданд ва аввалин дастурҳо барои омӯзиши химия аз ҷониби аврупоиҳо буданд. Дар халифаи исломӣ забони илм арабӣ буд, аз ин рӯ, рисолаҳои табиатшиносӣ бо ин забон навишта мешуданд. Тарҷума ба забони лотинӣ бо тағйири муаллифон ба забони лотинӣ ҳамроҳ шуд, Ҷабир ибни Ҳайян "Гебер", Муҳаммад Закария ар-Рази "Разес" ва Абу Али ибни Сино "Авиценна"шуд.

Танҳо бо шарофати таҳқиқоти олимони фаронсавӣ ва олмонӣ дар миенаи асри XX бисёр далелҳои давраи эҳёи асрҳои миёнаи Шарқи Қадим маълум шуданд.

Ятрохимия яке аз самтҳои наздики тиб аст, ки бо химия алоқаманд аст. Дар акси ҳол, ятрохимия (греч. iatrochimeia, аз iatros - духтур ва химия - химия) химияи тиббӣ вуҷуд дорад. Ин самти илм дар асоси пайдоиш ва рушди алхимия ва табобат, инчунин таъсири мутақобилаи онҳо пайдо шудааст. Минбаъд пешрафт танҳо ба шарофати таъсири ҳамаҷониба ва дастгирии химия, инчунин тиб ба амал омад. Воситаҳои асосии табобат инҳо буданд: доруворӣ, обтабобат, машқҳои гимнастикӣ, истифодаи гипноз ё экстаз, яъне ворид кардани ҳолати "хоби сунъӣ".

Абуалии Сино дар асарҳои бахшида ба химия, ташаккули минералҳои гуногун, металлҳо, заҳрҳо, рангҳо, пигментҳо ва ғайраро дар табиат ба таври кофӣ ошкор мекунад. Олим инчунин ба таркиби ҳаво, об ва гилҳои гуногун диққати махсус медиҳад. Дар асарҳои худ ӯ робитаи тозагии об ва саломатӣ, пайдоиши бемориҳои гуногун аз таъсири ҷузъҳои зарарноки ҳаворо шарҳ медиҳад, сабабҳои пайдоиши оби пастсифат ва ташаккули ҳавои ифлосро меорад.

Дар баробари ин, Абуалии Сино чораҳои бартараф кардани ин ифлосшавӣ ва беҳтар кардани муҳити зисти инсон ва ҳайвонотро пешниҳод мекунад. Дар асари машҳури "Канони илми тиб" усулҳо ва дорухатҳои гуногуни тайёр кардани воситаҳои оддӣ ва мураккаби дорусозӣ, инчунин асосҳои назариявӣ ва амалии ҳалли ин мушкилоти барои инсоният муҳим ошкор карда мешаванд.

Дар соҳаи химия Ибни Сино раванди буғронии равғанҳои эфириро кашф кард. Ӯ қобилияти истихроҷи кислотаи хлорид, сулфат ва нитрат, гидроксидҳои калий ва натрийро дошт.

Дастовардҳои барҷастаи илмии Абуалии Сино дар тиб, фармакология бо дониши амиқ ва васеи табиати химиявии пайвастаҳои органикӣ ва ғайриорганикӣ алоқаманд аст. Инчунин, роҳҳои асосии табдил додани онҳо, ки ба ӯ имкон дод, ки сирри тайер кардани доруҳои сершуморро аз худ кунад. Дар байни шумораи зиёди доруҳо, ки дар "Канон" (беш аз 750) тасвир шудаанд, бисёр моддаҳои минералӣ (металлҳо, оксидҳо ва намакҳои онҳо, инчунин кислотаҳо ва ишқорҳо), асосан моддаҳои гуногуни органикӣ (растангӣ ва ҳайвонӣ) мавҷуданд.

Абӯалӣ ибни Сино бо маъруфтарин асараш “Ал-қонун”ҳамчун олим, химик, табиб, файласуф шӯҳрати ҷаҳонӣ ба даст овард. Ӯ дар рушди илми тиб саҳми бениҳоят арзандае гузошта, ҳамчу падари тибби замонавӣ ва фармакологияи клиникӣ ба ҳисоб меравад.

Таъқид менамоем, ки насли навраси замони истиқлолият ҳарчи бештар ба омӯзиши фанҳои табиатшиносӣ ва дақиқ рӯ оранд то, ки комёбию дастовардҳои донишмандон ва мутафаккирони тоҷику форс, ки аз худ ба ҷаҳониён мероси гаронбаҳое боқӣ мондаанд, такрор намуда, бори дигар муаррифгари миллат ва давлати нави тоҷикон гарданд.

Дар асрҳои миёна тохту този туркон ва муғулон ба пешравии беназири аҷдодони мо монеъ шуд. Пас аз ин, таназзули илмҳои табиӣ дар сарзамини мо ба вуҷуд омад. Қариб то ибтидои асри ХХ ниёгони мо шароити мусоиди на танҳо инкишоф додани дастовардҳои илмии аҷдодони худро надоштанд, балки ин дастовардҳоро ҳатто маҳфуз дошта натавонистанд. Вале заҳматҳои ниёгони мо барабас нарафтанд. Асарҳои онҳо ба забонҳои аврупоӣ тарҷума шуда, барои инкишофи ояндаи илми химия замина гардиданд.

Раҳмонов Раҳмон Охонович – доктори илмҳои кимиё,

муовини директор оид ба илм ва таълими Институти кимиёи АМИТ

Истиқлолият орзуи абадии ҳар як миллати худшиносу худогоҳ буда, таконбахшандаи рушди иқтисодию иҷтимоӣ, фарҳангию маънавӣ, муарифгари он ҳамчун миллати соҳибдавлат ва соҳиби марзу буми мустақили худ баромад намуда, имконияти таърихиро баҳри рушди бонизому мустақилонаи он фароҳам меоварад. Ба воситаи соҳибистиқлолӣ милатҳо имкон пайдо мекунанд, ки фарҳангу тамаддуни худро тақвият бахшида, нақши босазои худро дар пешрафти тамаддуни ҷаҳонӣ гузоранд. Ин аст, ки таърих борҳо шоҳиди муборизаҳои хунин баҳри ба даст овардани истиқлолият аз ҷониби милатҳои гуногун гаштааст. Барои ба даст овардани истиқлолият миллатҳо ба шадидтарин бархурдҳо ва вазнинтарин шикастҳо рӯ ба рӯ гаштаанд. Вале ин ҳама дар назди истиқлолияти комил рӯйдоде беш нест, зеро он ба миллатҳо имконияти мустақилона муаррифӣ намудани худ, тақдирсози зиндагии худ шудан ва соҳибватаниро фароҳам меоварад. Аз ин рӯ, моро зарур аст, ки баҳри таҳкими он талош варзида, дар ҳассостарин лаҳзаҳо аз он бо арзиши ҷони худ дифоъ намоем.

Ҷомеаи навини Тоҷикистон бештар аз ҳама арзиши сулҳу оромӣ ва ваҳдату ягонагиро эҳсос менамояд, зеро таҷрибаи талхи таърихии на он қадар дури мо собит намуд, ки раванди бунёди давлатдории миллӣ ҳаргиз раванди орому босубот нест. Омилҳои гуногуни дохилию хориҷие мавҷуданд, ки метавонанд дар ҳар як лаҳза рушди бонизомро халалдор намуда дар ин роҳ монеаҳои зиёде бунёд намоянд.Ин монеҳо метавонанд монеаҳое бошанд, ки мавҷудияти минбаъдаи давлатро зери хатар гузоранд.Аз ин нуқтаи назар, доимо бояд дар назар дошт. Ки таъмини ҳамбастагӣ ва робитаи зичу ногустании байни ҳокимият ва мардум метавонад садди бузург дар пеши роҳи ҳама гуна амалҳои ғаразноку манфиатхоҳона гарданд.

Чун имрӯз ба раванди соҳибистиқлолии давлат назар меафканем , мебинем, ки он маҷарои пурталотумеро дар як баҳри бекарони истиқлолхоҳӣ мемонад. Дар баҳри бекарон, ки пайдоиши таҳдидҳо дар ҳар лаҳза имконпазир аст, роҳбарии сиёсатмадоре тақозо мегардад, ки қудрати идоракунӣ, масъулият, нотарсӣ ва ҷасорат дошта бошад. Фаромуш набояд кард, ки рӯҳияи баланди сарвари сиёсӣ қодир аст ба рӯҳияи ҷомеа таъсири қавӣ расонида, онро барои ба дастовардани мақсадҳои гузошта раҳнамо бошад. Рӯҳияи лидерӣ ҳамон рӯҳияест, ки дар мушкилтарин лаҳзаҳо шикаста намешавад, баръакс, метавонад дар умқи ҷомеа боварию эътимодро баҳри пирӯзиҳо ҷой намояд. Халқи тоҷик ҳанӯз фаромуш накардааст, ки дар кадом вазъ Президенти мамлакт роҳбарии давлатро ба уҳда гирифт. Ин як ҳолате буд, ки ноумедӣ тамоми ҷомеаро фаро гирифта, мардум фақат барои имрӯз мезистанд, зеро намедонистанд, ки фардо онҳоро чӣ интизор аст. Вазъе буд, ки тарси ҷон мардумро сарсону саргардон ба кишварҳои гуногун карда буд. Дар чунин вазъият фақат бо кору пайкори амалӣ, сарсупурдагӣ, азхудгузарӣ, ҷасорат ва далерӣ сарвари сиёсӣ метавонист рӯҳияи ҷомеаро баланд, иродаашро қавӣ ва умедашро ба фардо устувор гардонад. Имрӯз бошад бо гузашти муддати муайян мо бо ифтихор ва эътимоду қаноатмандӣ аз сарварии Президенти кишвар гуфта метавонем, ки Ӯ тавонист!

Таҷрибаи сулҳофарии тоҷикон имрӯз яке аз падидаҳои пазируфта буда, ҷаҳониён онро ҳамчун таҷрибаи нодир эътироф кардаанд, ки дар тарҳрезӣ ва ташаккулу татбиқи ин таҷриба нақши сарвари давлат бениҳоят калон аст.

Қаҳрамони меҳнат шоири машҳури доғистони Расул Ғамзат дар васфи Пезиденти кишвари мо бисёр хуб мегуяд: “Ман аз сулҳ дар Тоҷикистон ниҳоят мамнунам. Инсони боҷасорату хирадманд- Президенти Тоҷикистон Эмомалӣ Раҳмон тавонист формулаи сулҳи ҷанги бародаркушро ёбад”

Президенти Шӯрои Аврупо Доналд Туск мегӯяд: “ Дар ҳақиқат мардуми тоҷикро шахсияте роҳбарӣ мекунад, ки сокинони сайёра дар орзуи доштани чунин Сарваранд” бале ба монанди ин гуфтаҳо дар васфи Пезиденти маҳбуби мо сиёсатмадорони ҷаҳон бисёр амиқу дуруст дарч кардаанд, ки воқеанҳам арзандаи ҳамагуна тафсирҳо мебошад. Беҳуда файласуфи бузурги юнонӣ Демокрит нагуфтааст, ки “Мардонагӣ зарбаҳои тақдирро ночиз мегардонад”. Маҳз мардонагии сарвари давлат буд, ки дар ҷомеаи Тоҷикистон як рӯҳияи некбинона ба оянда ташаккул ёфта, ҳидоятгари он баҳри пирӯзиҳои тоза гардид.Бо ин рафтори худ собит сохт, ки музаффарияти комил насиби оне намешавад, ки ӯ зӯртар аст, балки насиби онест, ки ҳаргиз таслим намешавад. Милати сарбаланди тоҷик бо роҳбарии Президенти мамлакат дар назди ягон мушкили сари таслим фурӯ наовард, балки бо ақлу заковат ва неруи хиради худ ҳамаи онҳоро то имрӯз паси сар карда омадаистодааст. Ин бошад нишони беҳтарин камолоти инсонист.

Чун бо заҳмату ҷонфидоиҳо Сарвари давлат неъмати истиқлолиро ба мо мардум ҳадя намудан кори саҳлу осон набуд.

Воқъан вақте ин неъмати бузург ба хони мардуми тоҷик омад баробари ба даст овардан, нуру зиё, меҳру вафо, ободию озодӣ, ҳамфикрию ҳамзистӣ ва осоиштагию абадиятро ба мардуми бузурги тоҷик ва Тоҷикистони азиз овардааст.

Албатта, даврони истиқлолият барои мо имкони воқеӣ фароҳам овард, ки роҳи имрӯзу ояндаи миллат ва пешрафти минбаъдаи тоҷикистони азизу маҳбубамонро ба сӯи ҷомеаи демократӣ, ҳуқуқбунёд ва дунявӣ интихоб намоем. Истиқлолият барои мо рамзи олии Ватану ватандорӣ, бузургтарин неъмати давлатсозию давлатдории мустақил, кору пайкорҳои пайгирона, созандагӣ, азму талошҳои фидокоронаи расидан ба истиқлолияти сиёсӣ, иқтисодӣ ва фарҳангиро омӯзонида, меъёрҳои ҷомеаи шаҳрвандиро таҳким бахшад ва дар як вақт ҳаёти озодонаи ҳар фард ва баландтарин зинаи бахту саодати ҳақиқии миллатро таъмин намуд. Ҳамаи сокинони Тоҷикистони азизу маҳбуб имрӯз ифтихор аз он доранд, ки 34- сол қабл аз ин нахустин хиштҳои пойдевори истиқлолдияти воқеӣ ва давлатдории миллии худро ниҳода, аз шарофати мустақилият соҳиби рамзҳои давалатӣ- Парчам, Нишон ва Суруди миллӣ гардидем. Пас аз эълони Истиқлолият, аниқтараш моҳи ноябри соли 1992 дар Қасри Арбоби ноҳияи Б.Ғафуров Иҷлосияи XVI – уми Шурои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон ба арсаи сиёсат шахсиятеро овард, ки дастовардҳои минбаъдаи кишвар ба номи ӯ алоқамандии ҳамаҷониба доранд. Бо ташаббуси Истиқлолият ба дастовардҳои назарраси сиёсиву иқтисодӣ ва иҷтимоию фарҳангӣ расида бошем ҳам, дар марҳилаи мураккабу ҳассоси ҷаҳони муосир ба иттиҳоду ҳамраъйӣ, ваҳдати миллӣ, маърифату зиракии сиёсӣ, худшиносиву худогоҳӣ ва эҳсоси баланди ватандӯстиву ватандорӣ бештар ниёз дорем.

Чи хеле ки Пешвои муаззами миллат, Эмомалӣ Раҳмон таъкид менамоянд, таърихи Истиқлолияти давлатии мо чаҳоряк аср бошад ҳам, умри миллат ва таърихи давлатдории мо ҳазорсолаҳост. Имрӯз ба Истиқлолияти давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон 34- сол пур мегардад ва дар ин муддати наонқадар тӯлонии таърих дастовард ва муваффақиятҳои ба дастомада ҷумҳурии моро ба сӯйи музаффариятҳо ва дастовардҳои беназир мушарраф гардонид.

Яке аз дастовардҳои нодири даврони истиқлолият аз хатари нестӣ наҷот ёфтани давлатдории миллии тоҷикон мебошад. Дар оғози соҳибистиқлолӣ муттаасифона аз сабаби мудохилаи қувваҳои беруна, гурӯҳҳои манфиатҷӯй дар Тоҷикистон ҷанги таҳмилии шаҳрвандӣ оғоз гардида, авзои сиёсии мамлакатро вазнин гардонид. Ҳукумати навтаъсиси мамлакат бо сарварии Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон пас аз баргузории Иҷлосияи XVI Шурои Олӣ пайваста тадбирҳои муассирро дар роҳи таъмини сулҳу субот, амалӣ намуд.

Раванди таҳкими истиқлолият ва бунёди давлатдории миллии тоҷиконро бо чанд ҷанба ва амалҳои таърихии Сарвари давлат ҳамчун бунёдгузори Тоҷикистони соҳибистиқлолметавон шарҳу эзоҳ дод.Таъсиси ҳокимияти давлатӣ, шохаҳои асосии ҳокимияти сиёсӣ ва рукнҳои идоракунии давлат дар роҳи таҳкими истиқлолият ва бунёди давлати муосири тоҷикон яке аз роҳу василаи муҳим ва калидӣ ба ҳисоб мерафт.

Муҳимтарин вазифа дар ин роҳ- ин тарҳрезии низоми идораи давлат ва бунёди механизми идоракунии мамлакат буд. Баъд аз барқарор шудани Ҳукумати конститутсионӣ Шурои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон чанд санадҳои муҳими меъёрии ҳуқуқиро қабул намуд, ки ба барқарорсозии фаъолияти фалаҷгаштаи мақомоти давлатӣ хотима бахшида, ба таҳкимиистиқлолияти давлатӣ, ҳифзи ҳуқуқу озодиҳои инсон ва ба роҳ мондани муносибатҳои байналхалқии Тоҷикистон равона шуда буданд.

Яке аз масъалаҳои муҳим ва асосие, ки дар оғози истиқлолият ба миён омад ин интихоби роҳи дурусти давлатдорӣ, тарҳрезии шакли идоракунӣ, низоми сиёсӣ ва сохтори давлат буд.

Эълон шудани Истиқлолияти давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон, тағйироти куллӣ дар ҳаёти сиёсӣ, иқтисодиву иҷтимоии мамлакат зарурияти қабули Конститутсияи навро ба миён овард. Дар қарори Шурои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон “Дар бораи эълони Истиқлолияти давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон” аз қабули Конститутсияи нав пешбинӣ гардид.

Ин санади таърихӣ барои таҳия ва қабули Конститутсияи нави Тоҷикистони соҳибистиқлол заминаи боэътимоди ҳуқуқӣ гузошт. Эҳёи суннатҳои давлатдории миллӣ, эҳтиром ва арҷгузорӣ ба таърих, забон, фарҳанг, дину мазҳаби аҷдодӣ ва дигар арзишҳои миллӣ дар амри таҳкими истиқлолияти ғоявии кишвари соҳибистиқлоли мо иқдоми муҳими Пешвои миллат маҳсуб меёбанд.Ба қадри истиқлолият, озодӣ расидан, хизматҳои шоистаи Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон Эмомалӣ Раҳмонро гиромӣ доштан, роҳи интихобкардаи халқи тоҷикро ҳифз кардан,сиёсати оқилона, хирадмандона ва дурандешонаи Президенти кишварро ҷонибдорӣ намудан ва ҳифзи истиқлолияти давлатии Тоҷикистон, саҳм гузоштан дар ҷодаи бунёди давлати миллӣ, ҳуқуқбунёд ва демократии тоҷикон қарзи инсонӣ, виҷонӣ ва шаҳрвандии ҳар яки мо ба ҳисоб меравад.

Қайд кардан бамаврид аст, ки ҳар як ҷомеа ва миллату давлат дар ҳоле худро хушбахту сарҷамъ ва ором ҳис мекунад, ки дар Ватан фазои сулҳу субот ва истиқлолияти давлатӣ побарҷо бошад.

Бигузор Ваҳдату Истиқлоли давлатии Тоҷиикистони азиз бегазанд ва дар хонадони ҳар як тоҷику тоҷикистонӣ садои ширини тифлакон, фазои сулҳу субот ва амнияту осоиштагии сартосарӣ пойбарҷо бошад.

Фазилатпочои Махмадюсуф докторанти PhD курси 2

институти фалсафа сиёсатшиноси ва хукуки ба номи А Баховаддинови АМИТ

“Мо ба қудрати созандаи олимони мамлакат эътимоди комил дорем, ки онҳо камбудиҳои ҷойдоштаро ислоҳ намуда, пешрафти илмиву инноватсионии Ватани азизамонро таъмин месозанд. Бовар дорам, ки Шумо-олимону донишмандон ва омӯзгорону зиёиёни муҳтарам - бо таҳқиқоти арзишманди илмии худ ва мавқеи созандаатон дар рушду пешрафти давлат саҳми бештар мегузоред ва минбаъд низ рисолати ватандории худро бо садоқат ба Тоҷикистони маҳбуб ва мардуми шарафманди он иҷро менамоед.”

Эмомалӣ РАҲМОН

Оре, Ҷаноби Олӣ, Президенти мамлакат ва шахсияти маърифатпарвару илмдӯсти кишварамон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ҳамеша ва доимо зимни мулоқот бо зиёиён ва инчунин ҳангоми суханрониҳои пурмуҳтавои худ бо аҳли ҷамоатчигии кишварамон таъкид менамоянд, ки бо вуҷуди дастгириҳои пайваставу таваҷҷуҳи доимии давлату Ҳукумат натиҷаи кори олимон ва сохторҳои марбути илмӣ дар замони муосир ва дар ҷараёни бархурди тамаддунҳо ба талаботи давр посухгӯй нест.

Бар замми ин Роҳбари давлатамон изҳори нигаронӣ намуда, ҳамзамон бо таассуф зикр карда буданд, ки саҳми илми ватанӣ дар маҷмуи маҳсулоти дохилии кишвар 0,1 фоизро ташкил медиҳад, ки ин нишондиҳанда умуман гирем қонеъкунанда нест.

Аз ин рӯ, Ҳукумати кишварамон муваззаф гардид, ки фаъолияти самарабахши соҳаи илмро аз масъулини соҳавӣ талаб намояд ва илова бар ин барои ба ҳадафи асосӣ расидан ислоҳоти ҷиддӣ дар ин сохтор гузаронад.

Чунки дар замони муосир ва дунёи пурҳаводис барномарезиҳои оқилонаву одилонаи Пешвои муаззами миллатамон дар тавсеаи фазои демократӣ ҷиҳати бартараф кардани костагиҳо ва рушду такомули неруи зеҳнӣ нақши меҳвариву калидӣ хоҳанд гузошт. Аз ҷониби дигар бо мақсади ба таври мунтазам амалигардии ҳадафҳои олии инсонӣ Ҷаноби Олӣ муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон мудом бо дарназардошти дарёфти таносубу тавозун дар ҳама ҷабҳаҳою ҷодаҳои фаъолият кӯшиш ба харҷ медиҳанд, ки бо ҳусни таваҷҷуҳ ба вазъи идроку тафаккури ҷомеа иқдоми наҷибе намоянд.

Бинобар ин, таҳти сарварии хирадмандонаи ин абармарди диловару арсаи давлатдорию сиёсати бузург, Роҳбарияти олии Ҳукумати Тоҷикистон илмро яке аз омилҳои асосии рушди кишвар ва олимонро бошад захираи бузурги зеҳнии ҷомеа ҳисобида, бо мақсади боз ҳам пешрафти ҳамаҷонибаи он ва ҳамзамон беҳтар гардонидани шароити иҷтимоии кормандони соҳаи мазкур зимнан тамоми имкониятҳои зарурии мавҷударо муҳайё намудааст.

Лозим ба тазаккур аст, ки айни замон таҳаввули бунёдӣ дар фазои сиёсӣ, идеологияи миллӣ, фарҳанги ҳамзистӣ ва тафаккури бомаданияти ҷомеаи муосир бо корномаи Пешвои муаззами миллат, ки маҳз бо идроки сиёсӣ, маънавияти ахлоқӣ ва инчунин хирадсолории хеш ормонҳои таърихии мардумро таҷассум кардаанд, ки як иртиботи қавии ба худ хос ва инчунин ногусастании хешро доранд.

Ба пиндори мо Роҳбари давлати тоҷикон маҳз бар ин андешаанд, ки рушди илму маърифат дар замони муосир ва инчунин рушди иқтисоду тақвият бахшидани рақобатнокии он будуни саҳми сармояи инсонӣ ғайриимкон мебошад. Зеро рушду нумӯи миллат хоҳ нохоҳ ин пеш аз ҳама бо хусусият, анъана, урфу одат, ҷаҳонбинии миллӣ ва дигар омилҳои асосӣ вобастагии зиёду ногусастании худро дорад.

Айни замон, азбаски зеҳни сунъӣ алъон зеҳни сунъӣ имрӯз на танҳо ба ҳайси як технология, балки як падидаи тамаддунофар аст, ки дар таносуб бо рушди технологияҳои рақамӣ ва иттилоотӣ ҳадди навбатии таҳаввули зеҳнӣ ва иҷтимоии инсонро ҳамаҷониба таъмин мекунад. Чунки дар аксар давлатҳои муқтадир ва рӯ ба инкишоф зеҳни сунъӣ ба унвони муҳаррики асосии иқтисоди рақамӣ ва ҳамчун тавлиди арзиш шинохта шудааст.

Дар замони ҷаҳонишавии босуръат ва инчунин дар раванди бархурди тамаддунҳо зеҳни сунъӣ дар хидмати инсоният, махсусан дар соҳаҳои илм, маърифат, маориф, тандурустӣ ва соҳаҳои мухталифи хидматрасонӣ ва ҳоказои дигар қарор дорад.

Аз ҷониби дигар метавон қайд кард, ки технологияҳои рақамӣ ва зеҳни сунъӣ айни замо ба заминаи муносибе ҷиҳати татбиқи Ҳадафҳои рушди устувор мубаддал гардидаанд, ки ин омил натиҷаи хуб маҳсуб меёбад. Пешвои муаззами миллат низ зимни суханронии худ бо аҳли зиёи кишвар, хусусан бо олимону зиёиён таъкид карда буданд, ки тибқи манофеи миллӣ ва ҳамзамон бо риояи принсипҳои дунявият, асосҳои сохти конститутсионӣ, таҳкими минбаъдаи сулҳу Ваҳдати миллӣ ва ифтихори ватандорӣ анҷом додани корҳои илмиву тадқиқотӣ ва таълифи асарҳои илмӣ мебошад.

Алишер РАҲИМЗОДА