Имрӯзҳо тамоми халқи мо дар саросари мамлакати азизамон 33-умин солгарди Истиқлолияти давлатӣ бо шукӯҳу шаҳобати зиёд ҷашн гирифта истодаанд. Бояд тазаккур дод, ки баъди аз байн рафтани Иттиҳоди Шуравӣ халқи тоҷик соҳибихтиёрии давлатиро ба даст овард ва дар таърихи давлатдории тоҷикон давраи нави инкишофи истиқлолияти давлатӣ ба миён омад.

Аз ин ҷост, ки 9 сентябри соли 1991 Қарори Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи эълон шудани истиқлолияти давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон» қабул гардид, ки ин сана ҳамчун рӯзи истиқлолияти давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон дар таърихи навини он, оғози дигаргунсозиҳои нав дар самти бунёди давлати мустақилу миллӣ ва демократӣ эътироф шудааст.

Маҳз аз ҳамин давра сар карда, равандҳои демократикунонии ҷомеа, ислоҳотҳои сиёсию ҳуқуқӣ ва эҳёи арзишҳои нави миллӣ оғоз меёбанд. Давраи ба даст овардани истиқлолияти давлатӣ дар Тоҷикистон аз муқовиматҳои сиёсие, ки баъдтар ба ҷанги шаҳрвандӣ оварда расониданд, рост меояд. Давлате, ки нав истиқлолияти худро ба даст оварда буд, ба ҷанги шаҳрвандӣ ҷалб карда шуда, дар натиҷа дар ҷомеа бетартибиҳо, беқонуниятӣ ва сиёсати бесарусомонӣ ҳукумфармо буд.

Сабабҳои сар задани муқовимати сиёсӣ, фалаҷ гардидани ҳокимияти даввлатӣ ва ба нестӣ омадани сохти конститутсионӣ аз нигоҳи таҳқиқоти таърихию ҳуқуқӣ ва сиёсатшиносӣ ба таври мукаммал дар китобҳо, маърӯзаҳо, суҳбатҳо ва баромадҳои Пешвои миллат - Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Ҷаноби Олӣ, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон таҷассум ёфтааст. Маҳз Пешвои муаззами миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба сифати ташаббускори асосии ба амал баровардани консепсияи оштии миллӣ дар Тоҷикистон баромад кардаанд. Зеро медонистанд, ки бе таъмини сулҳу салоҳ дар мамлакат бунёд намудани далати соҳибихтиёр ва дигар созандагиҳо ғайриимкон буд. Бинобар ин, Сарвари давлат тамоми ҳастии худро барои ба даст овардани сулҳи тоҷикон бахшида буданд.

Баъд аз фалаҷ гардидани сохти конститутсионӣ моҳи ноябри соли 1992 дар шаҳри Хуҷанд Иҷлосияи 16-уми Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон баргузор гардид, ки он дар таърихи навини тоҷикон саҳифаи наверо кушод. Дар ҳамин иҷлосияи таърихӣ Ҳукумати нави Ҷумҳурии Тоҷикистон таъсис дода шуда, Сарвари давлат, Раиси Шӯрои Олии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон интихоб карда шуд.

Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон аз давраи ба роҳбарии давлат омаданашон тамоми азму иродаи худро ба умдатарин масъалаҳои ҳастии халқу мамлакат - таъмини сулҳу субот, муттаҳид сохтани мардуми Тоҷикистон, истеҳкоми ваҳдати миллӣ бахшиданд ва фаъолияти сиёсии муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон, ҳамчун Сарвари давлат бо ормонҳои чандинасраи халқу миллат ва рисолати ҷамъиятию азалии халқи тоҷик мувофиқ омад.

Ба шарофати саъю кӯшиши пайваста ва ҳаракатҳои пайгиронаи Пешвои миллат - Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ғояи Истиқлолияти далатӣ ва ваҳдати миллӣ ба яке аз самтҳои сиёсати доимии давлат ва Ҳукумати Тоҷикистон табдил ёфт. Он баҳри рушди минбаъдаи сиёсати дохиливу хориҷии давлати тозаистиқлоли тоҷикон, интихоби самтҳои дурусти рушди минбаъдаи кишвар, таъмини амнияти дохиливу хориҷӣ ва ниҳоят барои имрӯзу фардои халқу миллат, ҷомеа ва давлатдории тоҷикон заминаҳои ҳуқуқиву сиёсӣ ба вуҷуд овард. Пешвои миллат - Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Ҷаноби Олӣ, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон 1 декабри соли 1999 фармон «Дар бораи таҳкими ҷараёни демократикунонии ҳаёти ҷамъиятӣ-сиёсӣ» ба тасвиб расониданд, ки ба туфайли он дар кишварамон муҳити мусоиди бисёрҳизбӣ ва гуногунандешии сиёсӣ фароҳам омад. Ин тадбир омили муҳиме гардид, ки ҳизбҳо ва ҳаракатҳои мухталиф муттаҳид гардида, фаъолияти худро ба ҳифзу таҳкими сулҳ, ризоияти миллӣ, рушди демократия, инкишофи иқтисодиёт ва дигаргунсозиҳо дар ҷомеаи тоҷикон амалӣ созанд.

Барқарорсозии ҳокимияти конститутсионӣ ва он тағйироти куллие, ки дар натиҷаи баргузории Иҷлосияи таърихии XVI Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон ва ба имзо расидани Созишномаи умумии истиқрори сулҳ ва ризояти миллӣ падид омаданд, давраи комилан наверо дар низоми қонунгузорӣ, сиёсати ҳуқуқӣ ва мавқею мақоми Тоҷикистон, ки аз ҷониби ҷомеаи ҷаҳонӣ ба ҳайси кишвари комилҳуқуқ эътироф гардидааст, ба миён овард. Ҳамаи тадбирҳое, ки бо ҳидояти Пешвои миллат - Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Ҷаноби Олӣ, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар роҳи созишу Ваҳдати миллӣ, ки дар самти таҷдиди низоми қонунгузорӣ ва ҳокимияти давлатӣ дар пояи барномаҳои доманадори Ҳукумати Тоҷикистон роҳандозӣ шудаанд, ҳадафи онро доштанд, ки кишвари мо эъмори ҷаҳонии худро ба шоҳроҳи тамаддуни ҷаҳони муосир ворид намояд.

Низоми нави давлатдорие, ки Президенти кишвар дар натиҷаи ислоҳоти конститутсионӣ ва низоми қонунгузорӣ тарҳрезӣ намуданд, барои озодии инсон ва ҷомеа, заминаҳои воқеӣ муҳайё карданд. Озодии инсон ва бузургдошти ҳуқуқҳои ӯ ба бунёдгузорӣ ва такмили ниҳодҳои муносиби умури сиёсӣ, ҳуқуқӣ, иҷтимоӣ ва фарҳангии ҷомеаи Тоҷикистон бо дарёфти истиқлолияти пурраи миллӣ оварда расонид.

Самараи заҳматҳои шабонарӯзии Пешвои миллат - Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Ҷаноби Олӣ, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ҷиҳати таҳкими Истиқлолияти давлатӣ буд, ки Тоҷикистон дар арсаи сиёсати байналмилалӣ дар муддати кӯтоҳи таърихӣ дар самти беҳтар намудани сатҳ ва сифати зиндагии аҳолӣ ба дастовардҳои арзишманд ноил гардид.

Имрӯзҳо ҳар як сокини кишвари азизро таассуроти гуворо аз тадбирҳои омодагӣ ба истиқболи 33-юмин солгарди Истиқлолияти давлатӣ фаро гирифтааст ва бояд тамоми мардуми кишвар, махсусан наслҳои ҷавони имрӯзу ояндасози мо аз он ифтихор намоянд ва ба мероси бузурги маънавӣ ва фарҳангии ниёгонамон арҷгузорӣ намуда, ин неъмати бебаҳо - иттиҳоду ягонагӣ, ҳамзистиву осоиштагии миллиро чун гавҳараки чашм эҳтиёт намоянд.

Халқи Тоҷикистон хизматҳои бузурги Қаҳрамони Тоҷикистон, Президенти кишвар муҳтарам Эмомалӣ Раҳмонро дар роҳи таҳкими Истиқлолияти давлатӣ, бунёди сулҳи тоҷикон, суботу оромӣ дар ҷомеа, эъмори давлати демократӣ, ҳуқуқбунёд, дунявӣ ва ягона, амалӣ намудани ислоҳотҳои бузурги сиёсӣ, иқтисодию ҳуқуқӣ, аз ҷумла таъмини амнияти Точикистон, ҳифзи ҳуқуқу озодиҳои инсон ва шаҳрванд, таъмини амнияти озуқаворӣ, баровардани Тоҷикистон аз бунбасти коммуникатсионӣ, ба ҷомеаи ҷаҳонӣ ҳамчун давлати муосири демократӣ ва ҷомеаи шаҳрвандидошта муаррифӣ намудани Тоҷикистон дар сатҳи қонуни конститутсионӣ қадр карда шудаанд.

Маҳмадизода Н.Д. директори Институти

фалсафа, сиёсатшиносӣ ва ҳуқуқи А.Баҳоваддинови АМИТ

(Ба муносибати 33-мин солгарди Истиқлолияти давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон)

Эмомалӣ Раҳмон дар даврае роҳбарии кишварро қабул намуданд, ки Тоҷикистон вориди ҷанги шаҳрвандӣ гардида, ҷойи муколамаи сиёсӣ, таҳаммулпазирӣ ва ҳамдигарфаҳмиро силоҳ, зӯргӯӣ ва харобкорӣ гирифта буд. Аз рӯзи аввали раиси Шӯрои Олии Тоҷикистон интихоб шуданаш (19 ноябри соли 1992 дар Иҷлосияи XVI Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон) Эмомалӣ Раҳмон иҷрои як қатор вазифаҳоеро, ки ба амният ва ҳаёти осоиштаи мардум сахт вобаста аст, муҳим хонда буд, ки ҳарчи зудтар дар тамоми гӯшаву канори Тоҷикистон ҳокимият ва мақомоти идоракуниро барқарор карда, кори пурмасъулияти онҳоро таъмин намудан, гурезаҳоро ба шаҳру деҳот ва манзили худ баргардонида, онҳоро бо сарулибос ва ғизо таъмин кардан, барои кори бонизоми шаҳрвандон дар роҳи барқарор кардани харобазорҳо шароит фароҳам овардан, ҳарчи зудтар кори корхонаҳо, муассисаҳо, хоҷагиҳоро барқарор сохта, одамонро ба кори фоидабахши ҷамъиятӣ ҷалб кардан аз ҷумлаи нахустин ҳадафҳои созандаи Роҳбари давлат буд.

Саҳми Эмомалӣ Раҳмон дар хатми ҷанги шаҳрвандии панҷсола ва барқарории сулҳу ваҳдати миллӣ дар Тоҷикистон, бешак, бузургу назаррас аст. Мардуми Тоҷикистон ӯро барҳақ Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ эътироф карда, Пешвои худ мехонанд. Ҷойгоҳ, усули корбарӣ ва барномаҳои Эмомалӣ Раҳмон дар мавриди эъмори давлатдории муосири тоҷикон, ҳифзи якпорчагии Тоҷикистон, таҳким ва ташаккули ҷомеаи шаҳрвандӣ, берун овардани кишвар аз бунбасти коммуникатсионӣ, таъмини истиқлолияти энергетикӣ ва амнияти озуқаворӣ ва саноатикунонии суръатнок ин абармардро ба яке аз шахсиятҳои бузурги таърихӣ табдил додааст.

Он замон Раҳмон Набиев, собиқ Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, дар мусоҳибае иқрор карда буд: «Баъд аз он, ки ман ба истеъфо рафтам, дар бораи имрӯзу фардои Ватан ва халқи ҷафокашидаи хеш бисёр андеша мекардам. Вале, вақте ки дар симои Эмомалӣ Раҳмон як инсони наҷиб ва сиёсатмадори хирадмандро кашф намудам, боварам ба фардои неки Тоҷикистон комил шуд. Зеро халқи Тоҷикистон тақдири худро ба дастони эътимодбахш супурдааст».

Самимияти суханрониҳои Эмомалӣ Раҳмон, баёни фаҳмою пурҳарораташ аввалин «қасами сулҳ»-и ӯ дар муроҷиатномаи он кас «Ба халқи шарифи Тоҷикистон» аз 12-уми декабри соли 1992 хеле хуб зикр ёфтааст ва боиси ба таври қобили мулоҳиза афзудани нуфузи сиёсии ӯ гардид: «Ман ба ҳар яки шумо дар давраи барои Ватан хеле душвор муроҷиат карда, ба ақлу заковати шумо, ки ворисони фарзандони барӯманди тоҷик ҳастед, бовар мекунам. Ман қасам ёд мекунам, ки тамоми донишу таҷрибаамро барои дар ҳар хона ва ҳар оила барқарор шудани сулҳ равона карда, барои гулгулшукуфии Ватани азизам садоқатмандона меҳнат мекунам. Барои ноил шудан ба ин нияти муқаддас, агар лозим шавад, ҷон нисор мекунам, чунки ман ба ояндаи неки Ватанам ва ҳаёти хушбахтонаи халқи азияткашидаам бовар дорам».

Эмомалӣ Раҳмон ҳанӯз аз оғози давраи фаъолияти сиёсиаш фазои холии идеологӣ, сиёсатҳои бепояи нобаҳангом, ваҳшонияти сиёсиву қатлу куштор, радикализми сиёсӣ ва иқтисодӣ, буҳрони маънавӣ, хурофоту мавҳумпарастиро аз сабабҳои аслии сар задани ҷанги шаҳрвандӣ номида, азми худро барои бунёди давлати демократии дунявӣ ва ҳуқуқбунёд, сарҷамъию ваҳдати ҳақиқии миллат ва барқарории сулҳу ризоияти миллӣ дар кишвар баён дошт. Ба ақидаи ӯ, яке аз афзалиятҳои асосии низоми дунявии давлатдорӣ дар он аст, ки дунявият ҳамчун ҷаҳонбинӣ, аз як тараф, баробарии мафкураҳои гуногунро дар назди қонун кафолат дода, аз тарафи дигар, имкон намедиҳад, ки як мафкура худро идеологияи давлатӣ эълон намояд ва пайравони мафкураҳои дигарро зери фишор қарор диҳад.

Ҳукумати нави Тоҷикистон бо роҳбарии раиси Шӯрои Олӣ Эмомалӣ Раҳмон корро аз барқарории сулҳ ва бозгашти гурезаҳо шурӯъ карда буд. Ғояи сиёсии раҳбарияти нави кишвар тарғиби сулҳу ваҳдати миллӣ буд.

1 июни соли 1993 Эмомалӣ Раҳмон ба мардум муроҷиат намуда, бо баёни соддаю самимӣ, маҳорати хоси суханварӣ, лаҳни маслиҳатомез ба ҳамватаноне, ки дар айёми ноосудагии кишвар хоки Тоҷикистонро тарк намудаанд, хитоб кард: «Магар нолаи чуғзе нашунидаед, ки манзилатон ба ёд намеояд? Ба Ватани худ баргардед. Хонаи шумо танҳо ба шумо насиб мекунад. Ба Ватан баргардед. Аммо мо ба шумо кӯҳи тилло ваъда намекунем. Ҳамин қадар мегӯем, ки як бурида ноне, ки дорем, якҷоя мехӯрем, як қатра обе, ки дорем, якҷоя менӯшем. Ватани вайроншудаамонро обод мекунем, иқтисоди харобгаштаамонро барқарор менамоем… Ватан бе шумо холист, аммо донед, ки шумо ҳам бе Ватан пурра нестед. Сарзамини меҳмоннавози афғон барои шумо нишемангоҳ аст, аммо замини хуни нофрехтаи шумо инҷост. Ёд доред, ки мегӯянд: «Хоки Ватан аз тахти Сулаймон хуштар…»».

Баргардонидани гурезаҳо ва муҳоҷирони иҷборӣ, таъмини онҳо бо маводи ғизоӣ ва ҷойи кор, барқарор намудани манзилҳои харобгаштаро Эмомалӣ Раҳмон яке аз ҳассостарин лаҳзаҳои раванди сулҳи тоҷикон арзёбӣ намудааст.

Аз соли аввали Президенти Тоҷикистон интихоб шуданаш Эмомалӣ Раҳмон аз қашшоқӣ раҳонидани мардум, таъмини амнияти онҳо ва аз обу ҳаво ва сарватҳои табиӣ пурсамар истифода бурдани ҳар як хоҷагӣ, инчунин дигаргунсозиҳои иқтисодиро ҳадафи худ қарор дода буд. 24 декабри соли 1994 дар нахустин машвараташ бо роҳбарони вазоратҳо, вилоятҳо ва шаҳру навоҳии кишвар, Президенти навинтихоб масъалаҳои мубрами иҷтимоӣ ва таъиноти кадрҳоро баррасӣ карда буд: «Тараққӣ додани тамоми соҳаҳои хоҷагии халқ, инкишофи иқтисод вазифаи аввалиндараҷаи ҳукумати мост. Зеро мардум агар пешрафтро, беҳбудро эҳсос накунад, ба мо бовар нахоҳад кард…

Буду нобуди давлат, буду нобуди мамлакат ба интихоби дуруст ё ғалати роҳбарони ноҳияҳо, муассисаҳо ва вазоратҳо вобаста мебошад. Ҳар касе, ки ба роҳбарӣ пешниҳод мешавад, бояд инсони комил бошад, дарди мардумро фаҳмида даво карда тавонад, ба вай одамон, ҳамкоронаш боварӣ ва эҳтиром дошта бошанд, ҳамроҳаш шаванд, супоришашро иҷро кунанд. Роҳбар шароити имрӯзаро дарк карда тавонад – дигар мо аз ҷое, аз касе марҳаматро нигарон шуда наметавонем, бояд ҳамаашро худамон кунем… Набояд манфиатҷӯии маҳаллӣ сабаби аз ёд рафтан ва ё фаромӯш шудани кадрҳои беҳтарини ҷумҳурӣ гардад. Ҳамаи мо ба ноҳияҳои худ ё вилояти худ не, ба ҷумҳурии худ ҷавобгарем ва аз ҳамин нигоҳ бояд кор кард».

Ба имзо расидани Созишномаи умумии истиқрори сулҳ ва ризоияти миллӣ дар Тоҷикистон 27 июни соли 1997 нишонаи ба анҷом расидани рисолати аввалини Эмомалӣ Раҳмон дар замони раҳбариаш дар кишвари ҷангзада мебошад. Ба ақидаи Кофи Аннан, собиқ Дабири кулли СММ, «Тоҷикистон дар ҳалли муноқишаҳои дохилӣ барои бисёр мамлакатҳои дигар намунаи беназир армуғон овард ва таҷрибаи сулҳи тоҷикон бо раҳбарии Эмомалӣ Раҳмон бесобиқа, қобили омӯзиш ва истифода мебошад. Бо тасвиби ин ҳуҷҷат роҳи дароз, пурмашаққат ва бағоят муҳими ҳалли ихтилофоти миёни тоҷикон анҷом ёфт».

Сабаби асосии дар як муддати начандон тӯлонӣ ба сулҳу салоҳ омадани миллати тоҷик, пеш аз ҳама, бархурдории ин миллат аз фарҳанги сулҳ аст, ки бунёду асоси онро ваҳдати миллӣ ташкил медиҳад. Ваҳдати миллӣ мафҳуми хушку холӣ ва тасаввуроти хаёлӣ набуда, балки мазмуни жарфи иҷтимоиву таърихӣ дорад. Таърих гувоҳ аст, ки тафаккуру андешаи миллати фарҳангофари тоҷик аз даврони оғози пайдоишаш бар мабнои сулҳу субот, ватандӯстиву ватанпарастӣ, башардӯстӣ, дӯстиву рафоқат, панду андарз, сидқу вафо, ваҳдату ягонагӣ ва амсоли инҳо бунёд ёфтааст.

Аз замони ҷанги таҳмилию харобиовари шаҳрвандӣ дар Ҷумҳурии Тоҷикистон солҳо пайи ҳам мегузаранд. Маҳз иродаи қавии мардуми кишвар ва Сарвари мамлакат буд, ки пас аз баргузории Иҷлосияи XVI Шӯрои Олӣ дар шаҳри Хуҷанд ва зимни амалӣ гаштани қарорҳои он дар сарзамини тоҷикон сулҳу амният, назму суботи ҷомеа, сарҷамъии миллат ва ваҳдати миллӣ таъмин гашт. Ба итминони Эмомалӣ Раҳмон, марҳалаи нави эҳёи миллати тоҷик аз Иҷлосияи шонздаҳуми Шӯрои Олӣ сарчашма мегирад ва бо расидан ба сулҳу ризоияти миллӣ мо тавонистем дар самти эҳёи фарҳангу арзишҳои миллӣ, ташаккул ва тақвияти худшиносӣ ва рӯҳияи ягонаи миллӣ қадамҳои устувор гузорем: «Агар мо аз роҳи тайкардаи пур аз шебу фарози миллати худ огоҳии нисбатан пурра медоштем ва аз хатоҳои содирнамудаи ниёгонамон сабақ мегирифтем, шояд тӯфони офатбори ҷанги гражданӣ, ки мо ба он дучор омадем, чунин ранги фоҷиавӣ намегирифт. Охир як сарчашмаи худшиносии миллӣ маҳз ошноӣ бо мероси таърихӣ аст… Имрӯз мардуми кишвар ба худшиносӣ ва барқарор кардани хотираи таърихии хеш беш аз пеш ниёз дорад. Мо бояд аз таърихи гузашта сабақ бигирем ва барои ваҳдати комили миллӣ корҳои бузургеро ба анҷом расонем». Дар воқеъ, тавре ки академик Раҳим Масов иброз доштааст, «қувваи Президент Эмомалӣ Раҳмон дар наздикӣ бо мардумаш ва мустаҳкамии он пайвандҳоест, ки бо халқи хеш дорад, ки худ намояндаи он аст».

Дар кишваре, ки ҷангзада ва хазинааш холӣ буд, бо сарварӣ ва роҳнамоии Пешвои муаззами миллат беш аз 2000 км роҳ, 240 пул, 30 км нақбҳои мошингузар, 190 км роҳи оҳан бунёд ёфту мавриди истифода қарор гирифт. Дар шароити душвори иқтисодии кишвар, ҳатто, ба зеҳну тасаввур ҳам роҳ намеёфт, ки мо рӯзе соҳиби неругоҳҳои барқи обии “Сангтӯда-1”, “Сангтӯда-2” ва чандин неругоҳҳои хурди барқи обӣ шуда, бунёди неругоҳи азими Роғун оғоз бахшида, чархаиҳои нахустини онро ба кор медарорем. Ва ҳам сохтмони хатҳои баландшиддати интиқоли қувваи барқи 500-киловаттаи «Шимол-Ҷануб» ва 220-киловаттаи «Лолазор-Хатлон» шурӯъ меёбаду ба анҷом мерасад. Тоҷикистон бо сарварии Эмомали Раҳмон тайи ду даҳсолаи гузашта ташаббускори ҷаҳонии ҳалли масоили глобалӣ дар соҳаи об эътироф шуд. Ташаббуси нав дар ин маврид, яъне Даҳсолаи байналмилалии амал «Об барои рушди устувор, солҳои 2018-2028» расман оғоз ёфт. Конфронси байналмилалии сатҳи баланд оид ба татбиқи ин даҳсола баргузор гардид, ки мавқеи кишвари моро дар ҷаҳон ба сатҳи болотар бурд.

Шоири зиндаёд Бозор Собир баъди мушоҳидаҳои кори Сарвари давлат дар расонае ӯро ситоиш кард: «Касе, ки ин қадар бозсозию азнавсозӣ кардааст, ин қадар роҳу тунел кушодааст, ман бо ӯям. Касе, ки ГЭС-и «Роғун»-ро сохта истодааст, боз ҳам ман бо ӯям. Касе, ки пайваста дар фикри саноат аст ва дар фикри техникакунонии ҷумҳурист, ман бо ӯям». Бозор Собир аз мушоҳидаи ҷоннисориҳо, бунёдкориҳо, қаҳрамониҳои Пешвои миллат ба ваҷд омада, мисраъҳои зерро аз таҳти дил суруд:

Номи туро нависем, эй Қаҳрамони ваҳдат,

Бо оби ноби тилло дар тоқи Қасри миллат!

Ба ақидаи академик Муҳаммадҷон Шакурӣ, ҳамакнун фаъолияти Президенти Тоҷикистон ба устувор кардани истиқлоли фарҳангии тоҷикон равона гардидааст: «Суханҳои олие, ки Эмомалӣ Раҳмон дар бораи забони модарӣ ва бузургдошти он гуфт, ман дар ин умри дарозам аз ҳеҷ сарвари Тоҷикистон нашунида будам. Шак нест, ки миллати тоҷик дар роҳи худшиносӣ аз Эмомалӣ Раҳмон миннатдор хоҳад буд».

Яқин аст, ки Роҳбари давлат ба ҷаҳониён таҷрибаи бесобиқаи сулҳофариро дод, ки ин таҷриба имрӯз аз ҷониби институтҳои ҷаҳонии низоъшиносӣ ва кишварҳои дигари ҷангзада мавриди омӯзиш ва баҳрабардорӣ қарор дорад. Аз ин рӯ, он гуна ки Роҳбари давлат таъкид медорад: «Дар марҳалаи имрӯзаи рушди кишвар сулҳу ризоияти миллӣ бояд натанҳо ҳамчун мазмуни созишномаи имзошуда миёни ду тарафи мухолиф, балки ба ҳайси як фарҳанг ва андешаи фарогири умумимиллӣ дарк гардида, сулҳу ваҳдат ва ҳамзистии мусолиматомези намояндагони ҳамаи нерӯҳои сиёсӣ, ҳизбу ҳаракатҳо, ҷаҳонбиниву андешаҳо ва дину мазҳабҳои сокинони Тоҷикистонро дар бар гирад».

Айни замон вазифаи умумимиллии ҷомеа, миллати тоҷик ва ҳамаи шаҳрвандони Тоҷикистон иборат аз он аст, ки ҳамагуна манфиатҳои инфиродиро як сӯ гузошта, дар атрофи роҳбари сиёсӣ, Президенти мамлакат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон муттаҳид гардида, ваҳдату ягонагии устувору побарҷоро фароҳам оварда, фаъолияти созандаву бунёдкоронаро таҳким бахшида, нерӯҳои солиму ватанпарварро баҳри ҳалли нақшаҳои дурнамои стратегии умумимиллӣ ва умумидавлатӣ ба манфиати шаҳрвандони Тоҷикистон ва давлати миллӣ сафарбар намоянд.

Муттаҳидию сарҷамъии халқамон атрофи Роҳбари давлат Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ — Пешвои миллат, гарави сулҳу субот ва рушди ҷомеаи Тоҷикистон аст. Имрӯз рисолати таърихии мост, ки Ватан ва Давлати соҳибистиқлоли Тоҷикистонро ба ояндаи миллат чӣ гуна ба мерос мегузорем. Дар раванди пуртазоди ҷаҳонишавӣ, вазъи мураккаб ва ҳассоси сиёсиву иҷтимоии ҷаҳон, бархӯрди манфиатҳои геополитикии кишварҳои абарқудрат ягона роҳи нигоҳдории миллат ин ваҳдати миллӣ, суботи сиёсии кишвар ва ягонагии давлату халқ аст. Дар замони мо ягона манбаъ ва рамзи сулҳу ваҳдат, оромиву суботи сиёсӣ ва иҷтимоӣ Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Роҳбари давлат ва Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон мебошад.

Вобаста ба мақому мавқеъ ва хидматҳои Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Роҳбари давлат ва Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар ташаккули давлати навини тоҷикон андешаронӣ карда, қайди он зарур аст, ки Тоҷикистони соҳибистиқлол дар ибтидои солҳои 90-уми асри ХХ дар ҳама соҳаҳои ҳаёти ҷамъиятӣ ва давлатдорӣ ба буҳрони шадид мувоҷеҳ шуда буд. Он замон мамлакат ба ҷанги шаҳрвандӣ кашида шуда, хатари маҳв шудан ва аз харитаи ҷаҳон нест гардидани Тоҷикистон ҳақиқати воқеӣ гашта буд. Дар он лаҳзаи ҳассос барои миллати тоҷик сарваре лозим буд, ки воқеан тафаккури миллӣ дошта бошад ва барои сулҳу Ваҳдат ҷони худро дареғ надорад. Шахсе лозим буд, ки манфиатҳои миллаташро аз манфиатҳои қавму маҳаллу минтақа болотар донад. Иҷлосияи ХУ1 Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон, ки моҳи ноябри соли 1992 дар шаҳри Хуҷанд аз ҷониби неруҳои солимфикри ҷомеа баргузор гардид, имконият дод, ки Тоҷикистон соҳиби ҳукумати қонунӣ гардад ва тоҷикон роҳбари хешро интихоб намоянд. Аввалин даъват дар нахустин рӯзҳои сари қудрат омадани Эмомалӣ Раҳмон оҳангу таровати миллӣ дошт. Эмомалӣ Раҳмон дар аввалин қадамҳо тавонистанд, ки дар дили ҳазорҳо ҳамватанони муҳоҷир шӯълаи умед бахшанд. Бо фарҳанги миллӣ давлат бунёд карданд, сулҳ офариданд, ваҳдати миллатро таъмин карданд ва баъд аз ҳазор соли давлатдории тоҷикон ба халқи тоҷик нерӯву тавони дубора бахшиданд. Аз он давраи ҳассос ва тақдирсоз, ки Эмомалӣ Раҳмон сарварии ҷомеаро ба уҳда доранд, бо равшанӣ маълум гашт, ки он кас дар сиёсат аз истеъдоди фитрӣ ва аз сифатҳои муҳими сиёсатмадори барҷаста бархӯрдоранд. Ҳамин сифатҳои олии фитрӣ боис гаштанд, ки халқи Тоҷикистон Эмомалӣ Раҳмонро ҳамчун Пешво пазируфт. Пешвои миллати тоҷик муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон садоқат ба халқу Ватан, сабру бурдборӣ, эҳсоси дарки авзоъ ва ташхиси иллатҳои он ва истеъдоди интихоби тадбирҳои муфиду муассир, ба вуҷуд овардани Ваҳдати миллӣ, ягонагӣ ва дӯстию бародарии кулли афроди Тоҷикистонро ҳадафи ҳамешагии хеш қарор додаанд. Он кас аз рӯзҳои аввали ба мақоми Сардори давлат интихоб шуданашон роҳи ҳалли ихтилоф дар ҷомеа ва ба вуҷуд овардани сулҳу салоҳ дар мамлакатро дар машварат ва гуфтушуниди мусолиҳатомези Ҳукумати Тоҷикистон ва мухолифин медиданд ва барои амалӣ кардани ин нақшаҳо шахсан саъю талош меварзиданд. Пешвои миллат кори давлатдориро бо роҳи бунёду барқарорсозиҳо оғоз карданд. Ба вуҷуди ҳама мушкилот, соли 1999 дар маркази пойтахти ватанамон қад афрохтани пайкараи бузурги Исмоили Сомонӣ ба тамоми ҷаҳониён мужда дод, ки миллати куҳанбунёди тоҷик буд, ҳаст ва боқӣ мемонад. Аз ҷониби Сарвари давлат ин иқдом як омили бузурги баланд бардоштани маънавиёти миллии тоҷикон буд. Исмоили Сомонӣ бо фарҳанги баланди худ аввалин давлати тоҷиконро сохта буд, ки ҳанӯз ҳазор сол қабл намуна барои дигарон дониста мешуд. Эмомалӣ Раҳмон давомдиҳандаи кори аввалин асосгузори давлати тоҷикон аст, ки тавонист ин миллатро дар партави фарҳанги волояш аз парокандагӣ наҷот бахшад. Корнамоии Пешвои миллати тоҷик муҳтарам Эмомалӣ Раҳмонро дар радифи собиқ Президенти ИМА Франклин Делано Рузвелт ва сарвазири Англия Уинстон Черчилл, Сарвари собиқи СССР Иосиф Виссарионович Сталин гузоштан мумкин аст, ки оламро аз бӯҳрони шадиди сиёсӣ, иқтисодӣ ва иҷтимоии ҷаҳонӣ раҳонида, аз хатари таҷовузи Германияи фашистӣ наҷот доданд. Яке аз масъалаҳои муҳиме, ки дар рӯзҳои аввали соҳибистиқлолии Тоҷикистон дар назди давлати навини миллии мо меистод, интихоби роҳи дурусти давлатдорӣ, тарҳрезии шакли идораи низоми сиёсӣ ва сохтори давлат буд. Дар ин масъала Пешвои муаззами мо давлати Тоҷикистонро ҳамчун давлати мустақил, дунявӣ, демократӣ ва ҳуқуқбунёд дар байни халқу миллатҳои соҳибдавлат ҳамроҳ намуда, ҷиҳати қадршиносии ҳамаи корҳои неку писандидаи қаҳрамонони миллат шароити мусоид фароҳам оварданд. Воқеан, таҳти роҳбарии он кас аз ҷиҳати назариявӣ, илмӣ ва амалӣ давлати демократӣ, ҳуқуқбунёд, дунявӣ, ва ягонаи Тоҷикистон бунёд гардида, ба харитаи сиёсии ҷаҳон ворид шуд. Хизмати бебаҳои Сарвари давлати тоҷикон дар арсаи байналмилалӣ эътироф ва аз ҷониби сиёсатмадорону шахсиятҳои шинохта баҳогузорӣ шудааст. Чунончи, ректори донишгоҳи сулҳи СММ Мартин Лиз, зикр намудааст: «Иҷлосияи шонздаҳум қарори хирадмандона ва муҳимеро қабул кард, ки Эмомалӣ Раҳмонро ба ҳайси Раиси Парлумон ва Сарвари давлат интихоб намуд. Маҳз пас аз ин қарори барои кишвар тақдирсоз раванди сулҳ шакли воқеъиро касб кард ва пас аз чанд соли ба имзо расидани Созишномаи умумии сулҳ мо дар ин конфронси байналмилалӣ, ки бомуваффақият ва дар сатҳи олӣ дар Душанбе баргузор шуд, онро ҷашн гирифтем. Муҳим аст, ки сиёсатмадорон ва олимони иштирокчии ин конфронс қайд намуданд, ки таҷрибаи ҳалли маслиҳатомези низоъ дар Тоҷикистон метавонад дар дигар даргириҳои нуқтаҳои мухталифи ҷаҳон бомуваффақият истифода шавад». Нависандаи арсаи ҷаҳонӣ Чингиз Айтматов дар бораи раванди сулҳи тоҷикон изҳори ақида намуда, навиштааст: «Дар муддати хеле кӯтоҳ ба мувофиқа расидани тарафҳои ҷангзада дар ҷодаи сулҳофарӣ бозёфти нодир аст. Таҷрибаи ҷаҳонӣ нишон медиҳад, ки ҳал намудани қазияи ҷанги шаҳрвандӣ аз дигар намуди ҷангҳо душвортар аст. Ҷаноби Эмомалӣ Раҳмон рисолати сулҳофариро ҷавонмардона ба даст гирифт». Узви парлумони Аврупо аз ҳизби халқии Тироли ҷануби Италия, роҳбари Шӯрои ҳизби халқии Аврупо, ҳамзамон роҳбари Гурӯҳи дӯстии парлумони Аврупо ва Тоҷикистон Херберт Дофман таҷрибаи Тоҷикистонро дар барқарор намудани сулҳ ва расидан ба ризоияти миллӣ муҳим арзёбӣ карда, гуфтааст, ки “… дар бартараф сохтани муноқишоти миллӣ дар дунё метавон аз он ба сифати намуна истифода бурд”. Дар марҳилаи нави бунёди давлати Тоҷикистон тақдири баланд ба миллати куҳандиёри тоҷик насиб кард, ки дар симои шахсияти беназири таърихӣ – Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ- Пешвои миллат, Президент Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон олитарин сифатҳои адолати инсонӣ, бузургдилию шуҷоат, раҳму шафқат ва қобилияти нотакрори ваҳдатофарию мардумгароиро ато кард ва маҳз ҳамин ҳамоҳангӣ ҷомеаи моро имрӯз ба сатҳи баланди хештаншиносӣ расонид.

Дар ин ҷо метавон суханони шодравон Аҳмадшоҳи Масъуд – вазири дифоъи Афғонистон ва Қаҳрамони миллии ин кишварро дар мулоқот бо хабарнигорон аз хусуси мавқеи гуманистӣ ва ватандӯстона доштани Раиси Ҷумҳурии Тоҷикистон, мӯҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ёдовар шуд, ки чунин гуфта буданд: “Роҳбари Тоҷикистонро ман ҳамчун шахсияте дарёфтам, ки халқи кишвараш, миллати тоҷикро, Ватанаш Тоҷикистонро хеле амиқ ва самимона дӯст медорад. Барои беҳбудии халқу марзу бумаш омодааст, ҷонбозиҳо кунад. Бо чунин Раис тоҷикон ба сулҳу оштӣ даст хоҳанд ёфт”.
Президенти Федератсияи Россия Владимир Путин ба сарварии сиёсии Эмомалӣ Раҳмон чунин баҳо дода буд: «Эмомалӣ Раҳмон дар байни сиёсатмадорони давлатҳои мустақил яке аз ҷойҳои намоёнро ишғол менамояд ва ин тасодуфӣ нест. Тамоми кӯшишҳои вай шаҳодати он мебошад, ки дар Тоҷикистон ҷараёни сулҳ мегузарад, ки монанди он дар дигар кишварҳои ба низоъ дучор гашта вуҷуд надорад. Он чизе, ки дар Тоҷикистон мегузарад ин намунаи хуб барои бисёр халқҳо ва кишварҳо ба шумор меравад».

Ҳанӯз дар солҳои 384-322 то мелод файласуфи Юнони қадим Афлотун дар асари худ «Давлат», қайд карда буд, ки «дар давлат бояд ҳикмат, шуҷоат, иффат ва адолат ҳукмфармо бошад».

Ба ақидаи Афлотун, сиёсат санъатест, ки донишу маҳорати хоси идоракуниро тақозо менамояд. Донишу маҳорати идоракунии ба худ хос - ин яке аз ҷиҳатҳои муҳими сарварии сиёсии Эмомалӣ Раҳмон ба шумор меравад, ки меъёри асосии он хирад ва зеҳни амиқи сиёсӣ мебошад.

Дар Иҷлосияи 52-юми Маҷмааи Генералии СММ Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон Эмомалӣ Раҳмон чандин бор бо дарки сиёсии амиқ изҳор намуд:

«Дар байни низоъҳо ва ҳолатҳои бӯҳронӣ, баъди анҷоми «ҷанги сард» аз масъалаи Ҷумҳурии Исломии Афғонистон дида муҳимтаре нест, ки ба паҳншавии яроқ, маводи мухаддир, терроризм ва ифротгароӣ дар минтақа мегардад». Мутаасифона ин пешгӯиҳои сиёсии Эмомалӣ Раҳмонро чандон ба назари эътибор нагирифтанд ва имрӯз маълум шуд, ки он фарзу тахмини Роҳбари Тоҷикистон мутлақо дуруст будааст.

Воқеаи 11-уми сентябри соли 2001 амали терроризми байналмилалӣ дар ИМА ва воқеаҳои минбаъда дар Ироқу Сурия ва хусусан Афғонистони 15 августи соли 2021 исбот намуд, ки то кадом дараҷа андешаҳои сиёсии Эмомалӣ Раҳмон ба таҳлил ва баррасии масоили сиёсии минтақа ва ҷаҳон кодир аст. «Ташаккули муносибатҳои сиёсӣ - ба ақидаи сотсиологи рус Кравченко А.И. - дар заминаи институти сиёсии ҷомеа, ки яке аз институтҳои асосии ҷомеа ба шумор рафта, таъиноти асосии он амният ва тартиботи ҷамъиятӣ мебошад, баррасӣ мегардад».

Бинобар ҳамин ба ақидаи мо сарварии сиёсии Эмомалӣ Раҳмон то ба арсаи сиёсати бузург омадани ӯ ба ҳайси намояндаи Шӯрои Олии Ҷумҳурии Шуравии Сотсиалистии Тоҷикистон оғоз гардида, ба марҳилаҳои зерин ҷудо мешавад:

-марҳилаи якум, солҳои 1990-1991 то қабули Эъломияи Истиқлолияти давлатӣ ва эълон шудани Истиқлолияти давлатии Ҷумхурии Тоҷикистон мебошад. (24.08.1990. – 9.09.1992)

- марҳилаи дуюм – даъвати Иҷлосияи таърихии 16-уми Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон ва ибтидои муттаҳидшавии халқи тоҷик (16.11.1992-6.12.1994).

- марҳилаи сеюм - ташаккули муносибатҳои нави сиёсӣ бо қабули Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон ва интихоби Президенти ҷумҳурӣ (06.11.1994. -27.6.1997).

- марҳилаи чорум – имзои Созишномаи истиқрори сулҳу ризоияти миллӣ ва фазои баъдиҷангӣ (27.06.1997 - 11.03.2002).

- марҳилаи панҷум – имзои ҳуҷҷати ризоияти миллӣ аз ҷониби ҳамаи ҳизбҳои сиёсӣ ва ташкилотҳои ҷамъиятии ҷумҳурӣ (11.03.2002-22.06.2003).

- марҳилаи шашум - гузаронидани райъпурсии умумихалқӣ ва ворид намудани тағйироту иловаҳо ба Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон (22.06.2003-2006).

- марҳилаи ҳафтум – интихоби умумихалқии Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон (2006).

- марҳилаи ҳаштум - гузаронидани райъпурсии умумихалқӣ ва ворид намудани тағйироту иловаҳо ба Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон (22.05.2016).

Ба ақидаи муҳаққиқи тоҷик З.Мамадҷонова «бисёр олимон чунин ақида доранд, ки равандҳое, ки дар ҷомеаи тоҷикон мегузаранд, ин давраи қонунии бунёди шууру худогоҳии ҳар як халқ, аз ҷумла тоҷикон ба ҳисоб меравад, ки дар онҳо тағийротҳои дарднок дар муносибатҳои иҷтимоӣ-фарҳангӣ ба вуҷуд меояд».

Яке аз ин қиматҳои муҳими иҷтимоӣ-фарҳангӣ ва сиёсӣ ин бунёди давлати демократӣ ва ҳуқуқбунёди Тоҷикистон аст, ки ба марҳилаи таърихи навини худ ворид шудааст. Дар рушд ва инкишофи давлати миллии тоҷикон баъд аз ҳазорсолаҳо талошу хизматҳои Асосгузори сулҳу вахдати миллӣ, Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон хеле калон буда, ин давраро давраи «Маданияти давлатдории Эмомалӣ Раҳмон» ё худ «Мактаби сиёсии Эмомалӣ Раҳмон» номидан низ мумкин аст.

Эмомалӣ Раҳмон борҳо хусусияти демократӣ ва башардӯстии афкори сиёсии худро эълон намудааст. Аз ҷумла, ӯ менависад: «Мо ба ягон кас модели демократияи худро бор намекунем, ки решаҳои худро дошта, бо системаи дунявӣ ҷомеа асос ёфтааст. Лекин мо ва ин ҳуқуқи демократии мост, ки моделҳои таҳмилшавандаи дигаргунсозии давлати худро қабул надорем, ки метавонанд вазъиятро дар кишвар ноором гардонида ба ҷудоандозӣ, бӯҳрони сиёсӣ, аз даст рафтани истиқлолият оварда расонанд.

Дар ҷаҳон мактабҳои сиёсӣ, аз қабили мактаби америкоӣ, мактаби англисӣ, олмонӣ, франсавӣ ва ғайра зиёд мебошанд, лекин то ҳол мактаби сиёсии тоҷикон, бахусус мактаби сиёсии муосири он ба пуррагӣ тадқиқ нагаштааст. Аз ин лиҳоз, мактаби сиёсии тоҷикон аз замони Абунасри Форобӣ, Ибни Сино, Низомулмулк хеле пурқувват буда, баҳри санъати идоракунии давлат намуна мебошанд.

Абунасри Форобӣ - яке аз мутафаккирони асримиёнагии тоҷик буд, ки хусусият ва хислатҳои сарварии сиёсиро пешниҳод намуд, ки қимати сиёсии худро то ҳол гум накардаанд:

1.Сарвар бояд аз ҷиҳати табиӣ мутлақо ҷисми мустаҳкам, қобилияти узвҳои бадан барои ҳаракатҳои заруриро дошта бошад.

2.Аз нигоҳи табииӣ ба таври аъло табиати шӯх дошта, гуфтаҳои худро дарк намояд.

3.Хотираи мустаҳкам дошта бошад, ҳамаи он чизҳоеро, ки ба ӯ мегӯянд, тассавур карда тавонад.

4.Ақл ва зеҳни чуқур дошта бошад.

5.Нутқи бурро ва тафаккури равшан дошта бошад.

6.Муҳаббат ба таълим ва маърифат дошта бошад.

7.Ҳақиқатро дӯст дорад ва тарафдори он бошад, дурӯғ ва дурӯғгуёнро бад бинад.

8.Дили кушод дошта шаъну шарафро қимат донад.

9.Дирам, динор ва дигар нишондодҳои ҳаёти моддиро нафрат кунад.

10.Аз табиат адолатро дӯст дорад.

11.Беадолатӣ ва зулмро бадбинӣ намояд.

12.Ба одамони худӣ ва бегона адолатнок бошад, дар назди адолат якравӣ накунад.

13.Ҷасур бошад ва зуд қарор барорад, тарсу буздилӣ надошта бошад.

14.Ба таври хуб санъати идоракуниро донад.

Ин сифатҳои сарварӣ бевосита ба шахсияти Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон мувофиқ буда, борҳо дар равандҳои душвори идоракунии давлатӣ худро исбот намудааст.

Ба ақидаи муҳаққиқони ташаккули ҷомеаи шаҳрвандӣ дар Тоҷикистон барои ташаккули ҷомеаи шаҳрвандӣ шароитҳои муайяни иҷтимоӣ зарур аст, ки ба ин шароитҳо дохил мешаванд:

- шароитҳои иҷтимоӣ – иқтисодӣ;

- шароитҳои иҷтимоӣ – сиёсӣ;

-шароитҳои фарҳангӣ.

Барои ҳамаи ин шароитҳо сарварии сиёсии Эмомалӣ Раҳмон идеяҳои конструктивӣ пешниҳод намуда, равандҳои иқтисодӣ, иҷтимоӣ, сиёсӣ ва фарҳангиро омили муҳими давлатдорӣ меҳисобад.

Барномаҳои гуногуни рушди иқтисодӣ (бунёди роҳҳо, сохтмони азими НБО – «Роғун», корхонаҳои саноатӣ, рушди кишоварзӣ ва ғ.), рушди демократия дар Тоҷикистон (бисёрҳизбӣ, озодии матбуот, дину виҷдон, иштироки васеи мардум дар идоракунии давлатӣ), Стратегияи кам кардани сатҳи камбизоатӣ, ҳимояи қишрҳои ниёздоштаи ҷомеа, танзими расму оинҳо, барномаҳои фарҳангӣ (2006-бузургдошти соли тамаддуни ориёӣ, 2500-солагии Истаравшани бостонӣ, 2700-солагии шаҳри бостонии Кӯлоб, 3000-солагии Ҳисори шодмон, соли 2009-соли бузургдошти Имоми Аъзам, 5500-солагии Саразми бостонӣ, эҳъё ва ҷаҳоникунонии Наврӯз, Сада, Меҳргон, ба феҳристи ЮНЕСКО ворид намудани «Шашмақом» ва «Фалак»), сиёсати берунии бисёрсамтаи давлати Тоҷикистон дар арсаи байналмилалӣ, робитаҳои қавӣ бо кишварҳои гуногуни ҷаҳон бидуни низоми сиёсии онҳо ва дигар барномаҳои муштараки инкишофи иқтисодӣ – иҷтимоӣ ва фарҳангии ҷомеа номгӯи масъалаҳое мебошанд, ки самтҳои асосии сиёсати Президенти Чумҳурии Тоҷикистон Эмомалӣ Рахмонро муайян месозанд.

Чӣ тавре, ки Эмомалӣ Раҳмон қайд менамояд «ҳамватанони мо хуб мефаҳманд, ки маҳз таҳлили дурусту баҳои оқилонаи раванди воқеаҳо, ботамкинӣ ва дурандешагии ҳукумати ҷумҳурӣ ва ниҳоят дастгирии Созмони Милали Муттаҳид, давлатҳои ба мо дӯсту бародар ва хайрхоҳ имконият доданд, ки мо на як бору ду бор хатари табадуллоти давлатӣ ва такроран ба ҷангӣ хонагӣ кашидани мардуми азияткашидаамонро бартараф созем. Имзои намояндагони бештар аз 50 ҳизбу созмон дар «Аҳдномаи ризоияти ҷомеаи Тоҷикистон» низ иқдоми накӯ ва боэтимодест барои таъмини якпорчагӣ, ваҳдати миллӣ, сулҳу осоиш ва якдигарфаҳмӣ дар сар то сари кишвар».

Дар маҷмӯъ хусусиятҳои муҳими сиёсати Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат, Президенти Ҷумхури Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар партави эҳъёи давлату давлатдории навини тоҷикон инҳо мебошанд:

- фароҳам овардани фазои мӯътадил дар ҷомеа барои рушди ояндаи бемайлони он;

- ҷонибдории арзишҳои демократии бо назардошти фарҳанг ва психологияи миллӣ хос;

- гуногунандешагӣ, озодии виҷдон, матбуот;

- таҳаммулпазирӣ, эътирофи ҳуқуқи халқҳои сокини Тоҷикистон ва расму русуми онҳо;

- институти бисёрҳизбӣ ва манъи ҳизбҳои хусусияти ифротгароӣ дошта;

- нигаҳдории принсипи дунявияти давлат;

- равобити гуногунвекторӣ бо кишварҳои хориҷӣ, сиёсати дарҳои боз;

- пойдории ваҳдати миллӣ, якпорчагӣ ва дӯстии халқҳо дар қаламрави ҷумҳурӣ;

- рушди босуботи иқтисоди миллӣ, ҳимояи бозори дохилӣ, асъори миллӣ;

- давра ба давра кам намудани сатҳи камбизоатӣ дар кишвар;

- ҳимояи қишрҳои камбизоати ҷомеа ва ғамхорӣ дар ҳаққи он;

- танзими оила ва ҳимояи иҷтимоии он аз ҷониби давлат;

- танзими расму оин, кам намудани хароҷотҳои зиёдатӣ ва бо ин роҳ ғанӣ гардонидани буҷаи оилавӣ;

- самти афзалиятнок эълон намудани рушди маориф ва наздикшавӣ ба ҷомеаи технологӣ;

- ҳимояи манфиатҳои геополитикии Тоҷикистон ва амнияти дохилӣ ва берунии он;

- танзими равандҳои муҳоҷират, ба бозори меҳнати дохилӣ ҷалб намудани шаҳрвандон.

- ҳимояи ҳаёт, тандурустӣ, ташкили фароғати мусоиди шаҳрвандон бо нигоҳдории хусусиятҳои миллӣ – этникӣ (табдили Тоҷикистон ба яке аз кишварҳои демократии тараққикардаи озод, соҳибихтиёр ва ҷолиби сайёҳӣ).

«Бо боварӣ гуфта метавонем, ки давраи нави инкишофи иқтисодӣ – иҷтимоии кишвар фаро расидааст, ки муносибати комплексиро дар бунёди низоми инкишофи миллӣ талаб менамоянд», қайд менамояд Эмомалӣ Раҳмон.

Таҳлил ва тадқиқи адабиёти илмӣ ва илмӣ – оммавӣ нишон медиҳад, ки масъалаи мазкур доғу актуалӣ буда, то ҳол ба таври алоҳида тадқиқ нашудааст. Моҳият ва паҳлӯҳои гуногуни сарварии сиёсии Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ва заҳматҳои беназири ин шахсияти таърихӣ дар наҷот, эҳъёи давлату давлатдорӣ, фарҳангу адабиёту маънавият ва рушди Тоҷикистони соҳибистиқлол тадқиқоти пурраи фундаменталиро дар илмҳои ҳуқуқшиносӣ ва сиёсатшиносӣ тақозо менамояд.

К.Камолов - Ходими калони илмии Шӯъбаи ИДМ Институти омузиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои Академияи милли илмҳои Тоҷикистон

Ба истиқболи 33-умин солгарди Истиқлоли давлатии Тоҷикистон

Истиқлоли Ватан, ки мояи ифтихору саодат ва фархундагии тоҷикистониён мебошад, сароғози эҳёи миллату давлат гардида, дар замири ҳар як фарди ҷомеа эҳтиром ба фарҳангу тамаддун ва хоки поки аҷдодиро ба маротиб зиёд намуд. Аз баракати Истиқлоли давлатӣ, ки мардуми шарафманди Тоҷикистон имсол 33-юмин солгарди онро таҷлил хоҳанд кард, аз ҷониби давлат ва Ҳукумати кишвар ба масъалаҳои такомули низоми демократия, дунявият, эҳёи фарҳангу тамаддун, арзишҳои волои миллӣ ва хештаншиносӣ диққати ҷиддӣ зоҳир мегардад. Тамоми ин талошҳо ба мақсади барқарории сулҳу субот, пойдории давлати миллӣ, амалӣ сохтани ормонҳои ҳазорсолаи миллат, таъмини озодиҳои инсон, беҳбудии сатҳи зиндагии мардум ва таҳкими низоми давлатдории демократӣ ва ҳуқуқбунёду дунявӣ равона гардидааст.

Дар солҳои аввали замони Истиқлоли давлатӣ, ки сарнавишти кишвар ва ояндаи он ҳал мегардид, қувваҳое буданд, ки мехостанд ҷомеаи моро аз шоҳроҳи саодат дур сохта, дар байни мардум тухми адовату бадбиниро коранд ва бесарусомониҳоеро ба бор оранд. Дар мушкилтарин рӯзҳо, ки тоҷикистониён ба ҷуз аз зистан дигар орзуе надоштанд, бо мақсади наҷоти миллат ва дур сохтани он аз таъсири таълимоту ақидаҳои ифротию хурофотӣ ва бегонапарастӣ, роҳбарияти нави давлат бо аз худ гузаштанҳо ва талошҳои беназир роҳи миллатро ба сӯйи саодату маърифат кушод ва онро аз вартаи ҳалокат наҷот бахшид.

Оқибат ақли солим пирӯз шуд, сохти конститутсионӣ барқарор гардид ва кишвари мо аз гирдоби ҳалокат берун шуда, роҳи демократии давлатсозиро пешаи худ қарор дод, то тавассути ин низоми давлатдорӣ ормони ҳазорсолаи саромадони миллатро амалӣ созад.

Раҳбари давлат ҳамчун сиёсатмадори барҷаста ва дорои диди сатҳи ҷаҳонӣ дар масири баланд бардоштани худогоҳии миллат, нигоҳ доштани арзишҳои фарҳангии қадимаи тоҷикон, ҳифзи забони тоҷикӣ ва боло бурдани ҳувияти миллӣ, таҳкими давлатдории миллӣ ва низоми демокр тадбирҳои муассирро амалӣ сохтанд.

Дар ин замина аз таҷрибаи системаи пешгирифтаи кишварҳои Аврупо, ки бо номи Вестфал машҳур гаштааст, истифода гардид. Ин системае мебошад, ки дар асоси усулҳои мушаххас миллатро муттаҳид сохта, ба ягонагӣ мебарад. Дар доираи ҳамин низом аврупоиён тавонистанд бо тадриҷ он масъалаҳоеро, ки дар нимаи аввали асри ХVII дар Аврупо ба вуҷуд омада буданд, ҳал намоянд. Дар асоси принсипи мустақилият бунёди низоми нави сиёсиро гузошта, имконоти пешравии онро дар оянда ба вуҷуд оварданд.

Ҳадафи Президенти кишвар дар татбиқи тарҳи давлатдории навин аз он иборат буд, ки сараввал миллат ҳамчун миллати тому комил муттаҳид гардад. Ва сипас, дар раҳи бунёди давлати миллии пешрафта талош варзад.

Ҳоло шукри Истиқлол мекунем, ки мо соҳиби давлати аслии худ шуда, роҳбарии давлатамон ба дасти давлатмардони худамон аст. Барқарор гардидани сулҳу оромӣ, вахдати миллӣ ва бунёди давлати навини миллии демократӣ натиҷаи заҳматҳои Сарвари давлат ва мардуми шарифи Тоҷикистон аст.

Дар шароити феълӣ авзои геостратегии ҷаҳон "бозии беқоидаро" мемонад, ки дар он маълум нест ин ё он давлат ва бахусус давлатҳои хурд чи тавр бояд фаъолият кунанд. Ҳатто имконияти ба нақша гирифтани дурнамои фаъолияти сиёсӣ барои бисёр кишварҳо мушкил шудааст. Аз ин рӯ, дар сиёсат ҳолате ба вуҷуд омадааст, ки гӯё он вуҷуд надорад. Ҷаҳон дигар гардида, низоми муносибатҳои қаблӣ кӯҳна шуданд. Ҳоло зарурати усулҳои нави сиёсии ҷаҳон ба миён омадааст.

Аммо кур-курона пайравӣ кардан ба кишварҳои дигар, аз ҷумла, ба давлатҳои пешрафтаи олам оқибати хуб надорад. Дар ин раванди ҷаҳонсозӣ роҳи наҷоти ҳар миллат ин аст, ки бояд марҳила ба марҳила ба мустақилияти пурра расида, давлати худро бунёд кунад.

Дар таърихи муосири кишварамон аз солҳои 2000-ум ба ин тараф фаҳмиши шинохти ягонагии давлату миллат, ҳамзистии мусолиматомез, худшиносии миллӣ ва худшиносии сиёсӣ дар ҷомеа боло рафтааст. дастгирии умум пайдо кардааст. Нуктаи муҳим он аст, ки ин ду омили муҳим дар атрофи манфиатҳои миллӣ бо ҳам муттаҳид гашта, ҷомеа ба зуҳури низоми давлати миллӣ бо назари нек нигарад.

Ба мақсади боз ҳам наздик сохтани ин ду падидаи калидии ҷомеаи муосири тоҷик лозим аст, ки аз тариқи сиёсати иҷтимоии ҳадафнок миллату давлатро ба марҳилаи нави созандагӣ роҳнамун созем. Зеро сиёсати иҷтимоӣ яке аз паҳлуҳои муҳими сиёсати давлатӣ буда, рисолати таҳкими суботи ҷамъиятӣ, таъмини заминаи роҳандозии рушди босуботи ҷомеа, тавсиаи ҳамгароиву ҳамкориҳои судманди афроду умумиятҳои гуногунро бар дӯш дорад. Аз ин рӯ, пешбурди самараноки чунин сиёсати муътадили иҷтимоӣ дар сархати муҳтавои афзалиятҳои инкишофи ҳар давлат қарор мегирад ва вобаста ба интихоби усули манфиатбахшу оқилонаи татбиқи он робитаи ҳасанаи низоми сиёсӣ бо мардум ва мардум бо низоми сиёсӣ ба даст меояд. Дар робита ба ин низомҳои сиёсӣ барои муваффақ шудан ба ин ҳадафи олӣ ҷустуҷӯи усулҳои беҳтарини татбиқи сиёсати иҷтимоияшонро аз ҷумлаи масъалаҳои меҳварии фаъолияти хеш қарор медиҳанд.

Қобил ба тазаккур аст, ки дар баробари касби истиқлолият ва тағйири низоми ҷамъиятӣ ҷомеаи тоҷик низ бо тадриҷ аз муҳтавои идеяҳои сиёсати иҷтимоӣ ва истифодаи таҷрибаи кишварҳои пешрафтаи ҷаҳон тағйир ёфт ва ин худ ба раванди табиии дигаргуншавии зуҳуроти нави рушду инкишофи Тоҷикистон вобаста мебошад. Бо қабули Сарқонуни нав ва дар он хосатан зикр додани хусусияти иҷтимоии давлати навбунёд акнун зарурати коркарди амалию назариявии чигунагии сиёсатгузориҳоро марбут ба коҳиши нобаробариҳои иқтисодӣ, дастёбӣ ва омӯзиш, беҳдошти зиндагӣ, шуғл ва ғайра равшан кард.

Яъне, мебоист муайян гардад, ки дар сархати татбиқи ҳадафҳои сиёсати иҷтимоии мамлакат кадоме аз идеалҳои то кунун мавҷудаи усули сиёсатгузориҳои иҷтимоӣ - таъмини баробарӣ, адолат, ҳуқуқу озодӣ, шарики иҷтимоӣ қарор дошта метавонад. Интихоби яке аз ин идеяҳои ба сифати усули татбиқи сиёсати иҷтимоӣ барои Тоҷикистон, ки дар ҳоли рушду инкишоф қарор дорад, аз аҳамияти аввалиндараҷа бархурдор мебошад. Зеро бидуни интихоби идеяи раҳнамунсоз дар сиёсати иҷтимоии давлат муайян кардани дурнамои татбиқи барномаҳои хусусияти иҷтимоидошта душвор хоҳад буд. Дар роҳи интихоби як идеяи раҳнамунсозандаи сиёсати иҷтимоӣ мусаллам аст, ки Тоҷикистон акнун наметавонист дигар аз идеяҳои хоси низоми сотсиалистӣ пайравӣ кунад. Чунки дар асоси тақозои замон ва тағйирёбии шакли муносибатҳои иҷтимоӣ ва зуҳури гуногуншаклии табиии кӯшишу ибтикори аҳли ҷомеа дар мавриди дастёбӣ ба захираҳои инкишоф барои татбиқи чунин сиёсати иҷтимоӣ ҳамоҳанг шуда наметавонист. Вале ин маънои онро надорад, ки аз муҳтавои сиёсати иҷтимоии мамлакат ғояи таъмини баробарии иҷтимоиро сарфи назар кард. Акнун таъмини баробарӣ на ба маънои барқарории баробарсозии истифода аз хадамоти иҷтимоӣ, балки таъмини шароити аввалияи дастрасии аъзои ҷомеаро барои истифода аз ин хадамот мадди назар дорад.

Чунин тавзеҳи усулии таъмини баробарӣ дар сиёсати иҷтимоии мамлакатамон дар даврони истиқлолият фазои мусоиди ҳуқуқиро барои зуҳури ибтикору меҳнати созандаи аҳли ҷомеа ва пешгирии мудохилаи на ҳама вақт зарурии давлатро ба ҷараёни ҳаёти ҷамъиятӣ фароҳам хоҳад овард. Пас дар ин замина саволе ба вуҷуд меояд, ки чӣ тавр ҷомеа метавонад дар татбиқи сиёсати одилонаи иҷтимоӣ тасмим гирад? Посухи ин саволро ҷомеашиноси муосири америкоӣ Ҷон Роулз дар шакли зерин пешниҳод сохтааст, ки мутобиқи он, асоси ҳар як тасмимгирии иҷтимоӣ бояд барқарор кардани баробарӣ бошад ва то ҷойе, ки мумкин аст ҳама чизи барои зиндагӣ лозим бояд ба таври баробар тақсим шавад. Ба ҷумлаи ин заруриятҳо қабл аз ҳама имкониятҳо барои таҳсил, шуғл ва монанди инҳо дохил мешаванд.

Илова бар ин Ҷ. Роулз ҳаққу ҳуқуқҳои озодиро яке аз шартҳои адолати иҷтимоӣ медонад. Ба андешаи вай дар ин самт бо ҳама аъзои ҷомеа бояд ба таври баробар рафтор намуд. Он чизеро, ки аъзои ҷомеа фаротар аз меъёри зиндагии хуб барои худ раво медонанд, онро набояд аз давлат умедвор шаванд, балки онро тавассути заҳмати беохири шаборӯзии худ ба даст оранд. Сарфи назар аз он ки дар ин замина ҳамаи аъзои ҷомеа ба натиҷаҳои якхела муваффақ намешаванд, лекин онҳо инро на ҳама вақт ҳамчун нишонаи беадолатӣ арзёбӣ менамоянд. Лозим ба ёдоварист, ки чунин усули тасмимгирӣ дар татбиқи сиёсати иҷтимоии имрӯзаи аксари кишварҳои пешрафта васеъ истифода мегардад.

Чунин як таҳаввулоти усулии дарки идеяҳои сиёсати иҷтимоии ҷомеаи Тоҷикистон пас аз ворид сохтани тағйиру иловаҳо ба баъзе аз моддаҳои асноди меъёрӣ ва ҳуқуқӣ ба худ хусусияти таъинкунандаро касб хоҳад намуд. Ин тағйиру иловаҳо имрӯз бо сароҳат собит карданд, ки агар сиёсати иҷтимоӣ беш аз ҳад моил ба таъмини барқарории баробарӣ бошад он на танҳо асли озодии мардумро зери хатар ва таҳдид қарор медиҳад, балки ибтикори иҷтимоии онҳоро низ поин мебарад. Дар робита ба гуфтаҳои боло метавон зикр сохт, ки вазифаи давлат аз татбиқи чунин сиёсати иҷтимоӣ қабл аз ҳама муҳайё сохтани зиндагии муносиб ва эҷоди заминаи ҳуқуқии дастрасии одамон ба шаклҳои гуногуни хадамоти иҷтимоӣ тавассути риояи адолати иҷтимоӣ мебошад. Дар чунин маврид меъёри асосии тасмимгирӣ аз ниёзҳои аъзои ҷомеа дар доираи дастгирии иҷтимоӣ дараҷаи ҳадди ақали зиндагии муносиб шинохта мешавад. Агар даромади моҳона аз таъмини ҳадди ақали зист камтар бошад, пас чунин гурӯҳи мардум бояд ҳамаҷониба таҳти сарпарастии хадамоти таъминоти иҷтимоӣ қарор гиранд, то ин ки эътирозу ноумедиҳояшон боиси халалдории сулҳу субот ва тартиботи ҷамъиятӣ нагардад. Яъне сиёсати иҷтимоии баробарсозӣ дар ин замина метавонад нисбатан хусусияти одилона касб намояд ва ҳадафи баробару якнаво сохтани дастрасии аъзои ҷомеа ба ҳар гуна хадамоти иҷтимоӣ надошта бошад. Зеро набудани меъёри тасмимгирӣ аз ниёзҳои аҳли ҷомеа ба дастгириҳои иҷтимоӣ на танҳо боиси масрафи ғайримақсадноки дороии давлат, инчунин риояи одилонаи иҷтимоиро низ зери суол мегузорад. Вале бояд таъкид кард, ки алҳол қабули чунин як санади муҳим оид ба муайян кардани ҳадди ақали зист бо инобати болоравии сатҳи таваррум хеле зарур ва ногузир мебошад.

Агар аз ин мавқеи назариявӣ ба хусусиёти татбиқи амалии сиёсати иҷтимоии мамлакатамон назар андозем, бо сароҳат хоҳем дид, ки воқеан ҳам Ҷумҳурии Тоҷикистон дар муддати на чандон тӯлонии мавҷудияташ тавонист на танҳо дар заминаи бардошти тағйири усулии муҳтавои идеяҳои сиёсати иҷтимоии худ, инчунин дар саҳнаи коҳиши нобаробариҳои иҷтимоию иқтисодии мардум ба муваффақиятҳо дастёб гардад.

Ин масъала қабл аз ҳама дар ҷаҳду талошҳои ҳукумати кишвар дар роҳи таъмину мусоидат ба ҳалли масъалаҳои рушду инкишоф ва суботи минбаъдаи ҳаёти сиёсию иҷтимоии мамлакат зоҳир мегардад. Дар қадами аввал роҳбарияти сиёсии Тоҷикистон тавонист дар масъалаи ҳамоҳангсозии манфиатҳои табақаҳои мухталифи ҷомеа, муаррифии онҳо дар фазои сиёсию ҳуқуқӣ ва бо манфиатҳои умумимиллӣ наздик сохтани онҳо саҳми назаррас дошта бошад. Ин дар навбати худ ба тадриҷ заминаи мусоиди таъмини тақсими одилонаи захираҳои инкишофро фароҳам оварда истодааст. Ибтикори роҳандозии чунин амалия аз он шаҳодат медиҳад, ки пайравӣ аз усули боздорӣ ва муқовимати байниҳамдигарӣ метавонад дар татбиқи сиёсати иҷтимоии кишвар самараи хуб ва созандаро ба бор орад. Ин воқеан ҳам яке аз хусусиятҳои барҷастаи давлати миллӣ мебошад, ки дар доираи арзишҳои демократӣ сурат гирифта истодааст ва ҷомеаи Тоҷикистон дар ҷодаи эъмори он саъйу талош дорад. Ба андешаи мо, амалияи мазкурро минбаъд метавонанд ниҳодҳои ҷомеаи шаҳрвандӣ, ки расолаташон марбут ба ҳимоя ва намояндагӣ аз манфиатҳои қишрҳои мухталифи ҷомеа мебошад, пайгирӣ намоянд. Зеро ин имконият медиҳад дар фазои ҳуқуқӣ зуҳури аксуламали созанда ва салиқаи ниҳодҳои иҷтимоӣ дар иртибот ба падидаҳои ҷамъиятӣ густариш ёфта, барои боз ҳам беҳтар ба роҳ мондани ҷустуҷӯйи воситаҳои самараноки ҳалли масъалаҳо замина фароҳам оварад.

Дар кишварҳои пешрафтаи демократии ҷаҳон ҳамоҳангии байни манфиатҳо ва фаъолияти табақаҳои иҷтимоӣ дар заминаи таъмини дастрасии баробари онҳо ба захираҳои инкишоф, инчунин баланд бардоштани сатҳи зиндагии онҳо қабл аз ҳама дар заминаи таҳия ва қабули қонунҳо сурат мегирад. Барои чунин тартиби ташкили сохтори нави ҳокимияти давлатӣ, ки дар он Маҷлиси намояндагони кишвар масъулияти таҳияи қонунҳо ва ҳокимияти иҷроия масъулияти татбиқи самараноки онҳоро ба зимма доранд, мусоидат менамояд. Ин тарзи фаъолият сохторҳои давлатӣ дар навбати худ имконияти пуштибонӣ аз ҳадафҳои маҳдуди гурӯҳҳо ва рӯёрӯйии сиёсии воҳидҳои маъмуриро дар мавриди қабулу татбиқи қонунҳо коҳиш медиҳад.

Бидуни шакку тардид дар шароити имрӯзаи инкишофи ҷомеаи Тоҷикистон мусоидат ба ҳалли масъалаҳои мубрами иҷтимоӣ яке аз омилҳои муҳими суботи ҳаёти ҷамъиятӣ ба шумор меравад ва бояд ниҳодҳои давлатӣ дар ин самт пайваста фаъолити собитқадамона дошта бошанд.

Дар ин самт тӯли солҳои охир ба қабули як қатор санадҳои ҳуқуқие, ки бевосита ба беҳтарсозии ҳаёти иҷтимоии аҳолӣ, истеҳсоли арзишҳои моддию маънавӣ, хизматрасонӣ, такмили муносибатҳои бозорӣ, ҳифзи меҳнат, шуғли аҳолӣ, илму маориф ва қонеъ намудани талаботи рӯзафзуни аҳолӣ нигаронида шудаанд, баррасӣ ва қабул намуд.

Ҷанбаи дигари муҳими сиёсати иҷтимоии давлат дар марҳилаи имрӯзаи ҷомеа афзоиши таъсири манфии буҳронҳои молиявии ҷаҳонӣ ба андешидани тадбирҳои мушаххас дар самти коҳиш додани шиддати масъалаҳои иҷтимоӣ, аз ҷумла масъалаҳои марбут ба муҳоҷирати меҳнатии шаҳрвандон мебошад. Дар робита бо ин диди нав лозим аст, зеро муҳоҷирати меҳнатӣ ба хусус дар панҷ соли охир мазмун ва моҳияти хосаро касб намудааст. Дар дурнамои стратегӣ барои Тоҷикистон зарур аст, ки роҳи манфиатовари ин мушкилотро пайдо намояд.

Масъалаҳое, ки дар боло зикр шуданд, бояд бо тадриҷ амалӣ гарданд, зеро модели пешбурди сиёсати иҷтимоии муносибро мо танҳо дар сурате ба даст оварда метавонем, ки мутобиқ ба воқеияти имрӯзаи равандҳои геополитикӣ ва вазъи иқтисодӣ ва иҷтимоии кишварамон шарҳу тафсир дода, мӯҳтавои идеяҳои раҳнамунсозандаи коҳиши нобаробариҳои иҷтимоию иқтисодӣ ва эҷоди заминаҳои дастрасии одилонаи қишрҳои мухталифи мардум ба захираҳои инкишофро дар мағзи мардум ҷой диҳем.

Ҳамин тариқ, метавон хулоса кард, ки барои эъмори ҷомеаи воқеан демократӣ ногузир аст сараввал пояҳои давлати миллиро мустаҳкам сохта, ба воситаи идеяи сиёсати одилонаи иҷтимоӣ қишрҳои мухталифи ҷомеаро бо ҳам муттаҳид созем. Ин раванд аз Ҳукумати кишвар тақозо менамояд бо истифода аз таҷрибаи давлатҳои пешрафтаи Европаи Ғарбӣ ва кишварҳое ба мисли Малайзия, Сингапур ва ғайра модели нави сиёсати иҷтимоиро тарҳрезӣ кунад. Боварӣ ҳаст, ки ин иқдом на танҳо боиси пешрафт ва рушду нумӯи Тоҷикистон хоҳад гашт, балки сулҳу субот дар кишвар хусусияти доимӣ касб карда, дастовардҳои Истиқлолияти Ватан ҳифз хоҳанд шуд. Ба даст овардани истиқлолият осонтар аз он аст, ки истиқлолият ҳифз ва нигаҳбонӣ шавад.

Абдулвоҳид Шамолов - сарходими илмии Шуъбаи Шарқи Наздику Миёнаи

Институти омузиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои Академияи миллии илмии Тоҷикистон, доктори илмҳои фалсафа, профессор

Истиқлолият барои миллати тоҷик яке аз арзиши муқаддасу сарнавиштсоз буда, таҳти парчами он хурду бузурги кишвар барои тақвияти пояҳои давлатдории навини худ бо азму талоши ватандӯстона заҳмат мекашанд ва дар зарфи cиву се соли истиқлолият дар ҷодаи расидан ба ҳадафҳои стратегии кишварамон ба дастовардҳои бесобиқа ноил гардидаанд. Зеро ин ҳадафҳои стратегии миллӣ заминаҳои бунёдии рушди устувору босуботи кишвар ва шарти муҳимтарини болоравии сатҳи некӯаҳволии сокинон ба шумор мераванд.

Мо имрӯз метавонем бо ифтихор изҳор намоем, ки мардуми шарифи Тоҷикистон дар ибтидои истиқлолият бо талошу заҳматҳои бевоситаи Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои муаззами миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон аз имтиҳони сангини таърих сарбаландона гузашта, ба шукронаи соҳибихтиёриву соҳибдавлатӣ ва бо заҳмати содиқона сарзамини аҷдодии худро соҳибӣ карданд ва онро хеле ободу пешрафта гардониданд.

Ҳоло давлати озоду соҳибихтиёри мо дар арсаи байналмилалӣ соҳиби мақому манзалати шоиста буда, ҷаҳониён иқдому ташаббусҳои сулҳҷӯёнаву созандаи онро ҳамаҷониба дастгирӣ мекунанд. Хусусан, ташаббусҳои глобалии Ҷумҳурии Тоҷикистон доир ба ҳалли мушкилоти вобаста ба об пайваста ҷонибдорӣ мегарданд. Махсусан қабули ташаббусҳои ҷониби Тоҷикистон дар масъалаи ҳалли мушкилоти оби ошомиданӣ дар ҷаҳони имрӯза боиси сарфарозии ҳар як сокини мамлакати обиву сарсабзи мо мебошад.

Имрӯзҳо боиси хушҳолист, ки дар солҳои соҳибистиқлолӣ симои пойтахти давлати тоҷикон - шаҳри Душанбе ба куллӣ дигаргун шуда, дар натиҷаи заҳмати аҳлонаву ватандӯстонаи сокинон ва соҳибкорону тоҷирони бонангу номуси он ва ташаббусҳои созандаи Раиси ҷавони шаҳри Душанбе муҳтарам Рустами Эмомалӣ амалҳои ободониву созандагӣ вусъати тоза касб намудаанд.

Таъсиси корхонаву коргоҳҳои саноатӣ, бунёди муассисаҳои иҷтимоӣ, марказҳои варзишӣ, таъмиру азнавсозии роҳҳо ва инфрасохтори хизматрасонӣ ҳоло боиси рушди босуръати пойтахти маҳбубамон гардида истодаанд. Бо риояи санъати баланди меъмории милливу муосир бунёд гардидани иншооту биноҳо, боғу гулгаштҳои замонавӣ ва таҷдиду азнавсозии хиёбону кӯчаҳо ба шаҳри Душанбе ҳусни тоза бахшидааст.

Истиқлолият дар баробари ин, ки омолу орзуи деринаи халқи мост, инчунин лаҳзаи андеша ва таҳлили масъулияти ҳар фарди сарзамини аҷдодӣ барои расидан ба қадри гузашта ва кору фаъолияти созанда барои имрӯзу ояндаи Ватани маҳбубамон мебошад.

Ба Истиқлоли меҳан саҷда орам,

Намозамро ба даргоҳаш гузорам.

Бихонам ояти шукронааш беш,

Ки ҳаст он ҳадяи Парвардигорам.

Ҳамин ҳисси баланди масъулият дар назди гузашта ва имрӯзу ояндаи Ватан ва миллат ҳар яки моро водор месозад, ки ба хотири ободиву оромии кишвари азизамон бо тамоми ҳастӣ талош варзем, содиқонаву аҳлона заҳмат кашем, дар ҳифзи манфиатҳои милливу давлатиамон доим зираку ҳушёр бошем, то қарзи худро дар назди Ватан ва халқи Тоҷикистон ба таври сазовор адо намоем.

Бо дарки ин масъулияти бузург давлат ва Ҳукумати Тоҷикистон бо сиёсати хирадмандонаи Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои муаззами миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон то ба имрӯз пайваста талош дорад, ки пояҳои сиёсиву иқтисодӣ ва заминаҳои иҷтимоиву маънавии истиқлолияти давлатиро тақвият бахшида, барои рушди бемайлони ҳамаи соҳаҳои ҳаёти давлат ва ҷомеаи кишвар шароити мусоид фароҳам созад.

Маҳз ҳамин сиёсати пешгирифтаи Ҳукумати кишвар буд, ки мо имрӯз дар зарфи беш аз се даҳсолаи гузашта ба як силсила дастовардҳои бунёдие ноил гардидем, ки сарнавишти минбаъдаи давлати соҳибистиқлоламон ба онҳо вобастагии мустақим дорад. Муҳимтарин дастоварди мо дар ин давра таъмини сулҳу оромӣ, аз хатари нобудӣ наҷот додани давлатдории миллиамон ва аз парокандагӣ раҳо бахшидани миллатамон мебошад. Зеро тавре, ки Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои муаззами миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон пайваста дар суханрониҳояшон қайд менамоянд:

"Бе доштани давлати озод орзу ва омоли таърихии миллат ва ҳадафу барномаҳои насли имрӯзу фардои он маънои худро аз даст медод. Аз ин рӯ, агар дар он тӯфоне, ки бадхоҳони миллати тоҷик дар сари роҳи кишвари тозаистиқлоли мо эҷод карда буданд, давлат аз байн мерафт ва миллат пароканда мегардид, наслҳои оянда моро ҳаргиз намебахшиданд".

Дар қадамҳои баъдӣ вобаста ба мустаҳкамнамоии соҳибихтиёрии кишвар Ҳукумати мамлакати мо тамоми талошро ба харҷ дод, то ки сохтори мукаммали идоракунӣ, Ҳукумати муосир, парламенти касбӣ, артиши миллӣ, ниҳодҳои босалоҳияти низомиву амниятӣ ва дигар рукнҳои зарурии давлатдории худро тибқи меъёрҳои замонаи нав бунёд намояд.

Насли солори кишвари азизамон, ки ин роҳи таърихиро тай кардаанд, хуб дар ёд доранд, ки эҳё ва барқарор кардани ҳар як рукни давлатдорӣ ва ҳар як сохтори фалаҷшудаву аз фаъолият бозмондаи давлатӣ чӣ заҳмати бузургеро талаб мекард. Ва боиси хушнудии мо насли ҷавони кишвар аст, ки бо талошҳои бевоситаи Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои муаззами миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмонин роҳи пурпечутобу сангинро миллати тоҷик тай намуда имрӯз дар ҷаҳон аз миллати ҷангдида ҳамчун миллати сулҳпарвар шинохта мешавад.

Ҳамзамон қадами бисёр устувори дигар дар бунёди давлати муосири тоҷикон интихоби дурусти сохти давлатдорӣ буд. Дар асоси воқеияти таърихиву сиёсии гузаштаву муосир ва бо дарназардошти манфиатҳои имрӯзу ояндаи милливу давлатӣ, халқи Тоҷикистон бо майлу иродаи худ ва бо изҳори раъйи озодона сохти давлатдории демократӣ, ҳуқуқбунёд ва дунявиро интихоб намуд, ки акнун он ҳамчун иродаи қатъии мардуми кишвар дар моддаи аввали Конститутсияи мо барои ҳамеша сабт гаштааст.

Ҳоло Тоҷикистон дар роҳи бунёди ин низоми давлатдорӣ бо сиёсати оқилонаи фарзанди фарзонаи миллат Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои муаззами миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон қадамҳои устувор гузошта истодааст. Таҷрибаи ҳосилшуда ва таҳаввулоте, ки имрӯз дар ҷаҳони муосир мегузарад, бори дигар собит месозад, ки интихоби давлатдории дунявӣ интихоби дурусту дурбинонаи Пешвои муаззами миллат буда, имрӯз худи ҳамин ғоя ба яке аз заминаҳои асосии ҳаёти осоиштаи ҷомеа табдил ёфтааст.

Дар даврони соҳибистиқлолӣ ба Ҳукумати мамлакат муяссар гардид, ки бо бунёди роҳу нақбҳо, нерӯгоҳу хатҳои интиқоли барқ ва садҳо корхонаи саноатӣ зерсохтори асосии коммуникатсионӣ ва энергетикиву саноатии кишварро эҳё намуда, Тоҷикистонро ба як қаламрави воҳид табдил диҳад.

Дар баробари ин ҳама,ҳамзамон муяссар гардид, ки бо пуштибониву дастгирии самимонаи мардуми шарифи кишвар аз сиёсати пешгирифта Ҳукумати мамлакат сулҳу оромӣ, суботи сиёсӣ ва ваҳдати миллиро дар кишвар барқарор намуда, барои зиндагии осудаи халқамон шароити мусоид фароҳам гардад.

Ҳоло дар вазъияти ошуфтаву бесуботи ҷаҳони муосир ва зиндагии фоҷеабори баъзе халқу миллатҳо ҳар як шаҳрванди огоҳи Тоҷикистон бо камоли шукргузорӣ дарк мекунад, ки аз баракати сулҳу субот мо ба чӣ неъмати бузурге даст ёфтаем. Дар ин лаҳзаҳо, ки ба ҷашни мубораки истиқлолият омодагӣ мегирем, зикри ин дастовардҳои бунёдии давлат ва мардуми Тоҷикистон саривақтӣ ва зарурӣ мебошад. Зеро шиддатёбии бархӯрди манфиатҳои геополитикии қудратҳои ҷаҳонӣ, тамоюли дубора ба қутбҳои сиёсиву низомӣ ҷудо намудани олам, паҳншавии тафаккури харобиовари ифротгароӣ, қувватгирии фаъолияти ҳаракатҳои экстремистиву террористӣ ва монанди инҳо суботу амнияти давлатҳои ҷаҳонро, дар маҷмӯъ, ба таҳдиди ҷиддӣ рӯбарӯ намудааст.

Бинобар ин, бо зикри дастовардҳои бунёдии даврони истиқлолият мехостам бори дигар ин нуктаро таъкид намоям, ки ифротгароӣ ва дигар таҳдиду хатарҳои муосир, пеш аз ҳама, ба ҳамин арзишҳои усулӣ ва ҳаётӣ таҳдид менамоянд.

Бо дарназардошти тамоми ҳодисаҳои ҷаҳони имрӯза мо миллати тоҷикро зарур аст, то ки якдилона сиёсати имрӯзаи Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои муаззами миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмонро ҳамчун меҳвари рушду пешрафти худ қарор дода пайваста барои рушди Тоҷикистони соҳибистиқлол талош намоем.

Тавре шоири ширинкаломи тоҷик нигоштааст:

Неъмате беҳтар зи истиқлол нест,

Ҳоҷати бисёр қилу қол нест.

Бори дигар 33-юмин солгарди Истиқлолияти давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон ба ҳамаи ҳамватанони кишвари азизамон муборак бошад!

Раҳимзода Алишер Орзӯ - н.и.ф.м., Директори Институти математикаи ба номи А. Ҷураев-и АМИТ. Кариомв О.Х.- д.и.ф.м., муовини директор оид ба илм.

Назрублоев Н.Н., котиби илмӣ.

Истиқлоли давлатӣ дар таърихи миллати куҳанбунёди тоҷик оғози давраи комилан навӣ давлатдорӣ, марҳалаи тоза дар ташаккули ҳувияти миллӣ, рушди бемайлони ҳаёти иқтисодиву иҷтимоӣ ва муқаддастарину бузургтарин ҷашн барои мардуми кишвари мо маҳсуб мешавад.

Чуноне Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон иброз медоранд “Истиқлолу озодӣ барои мо рамзи воқеии ифтихор аз Ватану ватандорӣ, бузургтарин имконияти давлатсозиву давлатдории мустақил, илҳомбахши азму талошҳои созанда ба хотири таъмин намудани рушди давлат, ободии Ватан, зиндагии осоиштаи мардуми Тоҷикистон ва баланд бардоштани сатҳи зиндагии ҳар як оилаи кишвар мебошад”.

Ин падидаи воқеан муҳимми таърихӣ барои ташаккул ва рушди ҳамаи соҳаҳои ҳаёти ҷомеа, аз ҷумла соҳаи бонкдорӣ шароит ва имконияти мусоид фароҳам овард. Ҳарчанд низоми бонкии ҷумҳурӣ дар заминаи шабакаи бонкии замони шӯравӣ бунёд гардида бошад, аммо дар даврони Истиқлолият тадриҷан зинаҳои такмили заминаи қонунгузорӣ, ба муомилот ворид кардани пули миллӣ, бунёди сиёсати мукаммали пулию қарзӣ, ба роҳ мондани ҳисоббаробариҳои мунтазаму боэътимод, ташкили назорати бар пояи меъёрҳои молиявию иқтисодӣ ва байналмилалӣ асосноки бонкӣ ва ғайраро тай намуда, дар айни замон ба яке аз соҳаҳои ниҳоят муҳимми иқтисодиёти кишвар табдил ёфтааст. Дар шароити имрӯза низоми бонкӣ ҳамчун низоми мустақил, муосир ва миллӣ шинохта гардидааст, ки дар татбиқи сиёсати давлатии Тоҷикистон саҳмгузор мебошад.

Саҳми Пешвои миллат дар баробари дигар корнамоию ҷонфидоиҳо дар арсаҳои гуногуни ҳаёти сиёсию иқтисодӣ ва иҷтимоию фарҳангии кишвар дар роҳи бунёд ва таҳкими низоми бонкии мамлакат низ муҳим ва сазовор арзёбӣ мешавад. Зеро, Сарвари давлати тоҷикон ҳанӯз аз рӯзҳои аввали ба мақоми роҳбарии кишвар интихоб шуданашон, новобаста аз рӯзгори тӯфонхези оғози даврони соҳибихтиёрӣ ва ба гирдоби ҷанги дохилӣ кашида шудани кишвар, барои ташкилу барқарории чунин низоми ҳаётан муҳим, бо дарки амиқи муҳиммияти соҳаи мазкур ба масъалаи сиёсати мустақили пулию қарзӣ ва ташкили низоми миллии бонкдорӣ таваҷҷуҳи хос зоҳир намуда, муттасилан тадбирҳои таъхирнопазир меандешиданд.

Баробари ба даст омадани Истиқлолияти давлатӣ, низоми бонкии кишвар низ то андозае ба соҳибихтиёрию мустақилият комёб гашт ва ба бунёди низоми миллии бонкдорӣ оғоз намуд.

Сарфи назар аз вазъи мушкили он замон, соли 1995 шароити мувофиқ барои амалӣ намудани ислоҳот дар низоми бонкӣ ва барпо намудани асосҳои низоми мустақили пулии Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳайё гашт. Барои самаранок анҷом додани ислоҳоти мазкур вазъи иҷтимоӣ ва иқтисодии кишвар муфассал омӯхта шуда, мақсадҳои сиёсати ягонаи давлатии иқтисодӣ муайян гардиданд ва мутобиқи онҳо масъалаи ба муомилот ворид намудани пули миллӣ манзур гашт.

Дар ин раванд узви Хазинаи Байналмилалии Асъор (ХБА) шудани Ҷумҳурии Тоҷикистон дорои аҳамияти хос аст. Яке аз барномаҳои асосие, ки ХБА барои мамлакатҳои тозаузв пешниҳод менамояд, барномаи кӯмаки пас аз низоъ (ESAF) ба шумор меравад, ки аз маҷмӯи кӯмакҳои моддию молиявӣ, ихтисосию машваратӣ ва техникӣ иборат мебошад. Барои ба эътидол овардани вазъи иқтисодии онрӯзаи Тоҷикистон таҷрибаи калони ин созмон дар идораи макроиқтисодӣ нақши назаррас бозид.

Бо оғоз намудани ҳамкории Тоҷикистон бо ХБА ва дар ин замина омӯзиши амиқи соҳаҳо, омилҳо ва муаммоҳои мавҷуда, ҷиҳати ҳалли онҳо дар асоси пешниҳоди Пешвои миллат, оид ба ҷорӣ намудани пули миллӣ Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон бо қарори худ аз 7 апрели соли 1995 рублро чун пули миллии Ҷумҳурии Тоҷикистон муайян карда, Комиссияи давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон оид ба ҷорӣ намудани пули миллиро ташкил намуд. Бонки миллии Тоҷикистон бо қарори Комиссияи давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон оид ба ҷорӣ намудани пули миллӣ аз 6 майи соли 1995, № 8 (324) 10 майи соли 1995 дар қаламрави Ҷумҳурии Тоҷикистон пули миллӣ - рубли тоҷикии барориши соли 1994-ро бо арзиши 1, 5, 10, 20, 50, 100, 200, 500, 1000 рубл ба муомилот баровард.

Ҷумҳурии Тоҷикистон зимни ин ислоҳоти пулӣ дорои нишонаи дигари давлатдорӣ – пули миллии худ гашт ва ниҳоят низоми ягона ва мустақили пулиро ташкил намуд. Ворид намудани пули миллӣ на танҳо барои рушди минбаъдаи иқтисодиёт, балки барои таҳкими сохти давлатдорӣ ва аз тарафи ҷомеаи ҷаҳонӣ эътироф гардидани кишвари мо аҳамияти бузурги сиёсӣ дошт. Аз ҷумла, танҳо пас аз ин ислоҳот Бонки миллии Тоҷикистон барои таҳия ва амалӣ намудани сиёсати мустақили пулию қарзӣ ва асъорӣ имкон пайдо намуд ва барои танзими муомилоти пулӣ соҳиби фишангҳои эътимодбахш гардид.

Ислоҳоти пулии соли 1995 чун марҳилаи нави ташаккули сиёсати пулию қарзӣ боиси барпо намудани асосҳои муҳимтарини низоми мукаммали бонкӣ гардид. Дар ин марҳилаи инкишоф зарурати қабул намудани маҷмӯи санадҳои ҳуқуқӣ, ки мақсад ва вазифаҳои бонки марказиро возеҳ ифода намуда, мутобиқи меъёрҳои байналмилалӣ бояд фаъолияти онро муҳайё созад, ба миён омад, ки вобаста ба ин, соли 1996 Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон “Дар бораи Бонки миллии Тоҷикистон” қабул шуд. Ин иқдом барои ба бонки марказии муосир табдил ёфтани Бонки миллии Тоҷикистон замина гузошт.

Бо мақсади самаранок анҷом додани пардохтҳои фаромарзӣ Бонки миллии Тоҷикистон соли 1998 узви Созмони байналмилалии SWIFT гардид. Ин барои низоми бонкии Ҷумҳурии Тоҷикистон рӯйдоди муҳим ба ҳисоб мерафт.

Барои мутобиқ намудани тартиби ҳисобдории ҷумҳурӣ ба меъёрҳои ҷаҳонӣ, аз 1 январи соли 1999 Нақшаи нави ҳисобдорӣ барои ташкилотҳои молиявӣ ҷорӣ шуд, ки он аз ҷиҳати сохтор ва хусусияти худ ҷавобгӯйи меъёрҳои ҷаҳонӣ мебошад.

Вобаста бо муътадил гардидани вазъи сиёсӣ ва иҷтимоию иқтисодии мамлакат зарурати гузаронидани ислоҳоти дуюми пулӣ ва ба муомилот баровардани пули дорои унсурҳои ҳимоявии муосир, ки мебоист ҳамзамон мероси таърихию фарҳангии тоҷиконро таҷассум намояд, ба миён омад.

Фармони Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 26 октябри соли 2000, №415 дар хусуси аз таърихи 30 октябри соли 2000 ба муомилот баровардани воҳиди нави пули миллии кишвар “сомонӣ”, ки ба ифтихори асосгузори аввалин давлати мутамаркази тоҷикон Исмоили Сомонӣ (849-907) номгузорӣ шудааст, эълон гардид ва пулҳои коғазӣ бо арзиши 1, 5, 10, 20, 50, 100 сомонӣ ва воҳиди хурди он бо арзиши 1, 5, 20, 50 дирам ба муомилот бароварда шуданд. Ҳамзамон, бо мақсади такмили сохтори низоми пулии кишвар бо Фармони Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 28 августи соли 2001, аз таърихи 3 сентябри ҳамон сол тангаҳои филизӣ бо арзиши 1, 3, 5 сомонӣ ва 5, 10, 20, 25, 50 дирам аз тарафи Бонки миллии Тоҷикистон ба муомилот бароварда шуданд.

Ислоҳоти мазкур анҷоми мантиқии давраи барқароршавии шабакаи бонкӣ, такмили сиёсати пулию қарзӣ ва ташкили низоми миллии пулӣ гардид.

Ин тадбирҳои андешидашуда шароит фароҳам овард то низоми бонкӣ ба марҳилаи нав, яъне ба таҳкими сиёсати пулӣ ва рушди нишондиҳандаҳои макроиқтисодии кишвар замина фароҳам оварад.

Низоми бонкии Ҷумҳурии Тоҷикистон шурӯъ аз соли 2000-ум то ин ҷониб раванди бемайлони рушд ва таҳкимёбиро касб намуд, ки ин ҳолатро нишондиҳандаҳои асосии бахши бонкӣ бозгӯянд.

Сохтори низоми бонкӣ агар дар соли 2000 17- ташкилоти қарзиро дарбар гирад, пас ин нишондод дар соли 2023 ба 64 - адад баробар гардидааст, ки ҳолати мавҷуда аз дастрасии хизматрасониҳои бонкӣ ба аҳолӣ ва аз сифати онҳо шаҳодат медиҳад. Агар дар соли 2000 бақияи сандуқи қарзӣ 377,4 млн. сомонӣ, амонатҳо 102,2 млн. сомонӣ, дороиҳои низоми бонкӣ 487,8 млн. сомониро ташкил диҳад, пас дар соли 2023 ин нишондод аз рӯйи бақияи сандуқи қарзӣ 17921,1 млн. сомонӣ (47,5 маротиба), амонатҳо 19462,6 млн. сомонӣ (190 маротиба), дороиҳои низоми бонкӣ 37679,5 млн. сомонӣ (77,2 маротиба) зиёдшавиро инъикос менамояд.

Дар баробари инъикоси тамоюли нишондиҳандаҳои асосии низоми бонкӣ ва фароҳамории заминаҳои меъёрӣ қайд намудани тадбирҳое, ки низом дар даврони соҳибистиқлолӣ татбиқ ва амалӣ кардааст, муҳим меҳисобем. Аз қабилӣ:

- бо мақсади такмил ва таъмини додугирифти боэътимоди пардохтҳои фаромарзӣ БМТ моҳи декабри соли 2002 Нуқтаи дастёбии дастаҷамъӣ ба шабакаи SWIFT-ро таъсис дод;

- бо мақсади таъмини фаъолияти самаранок ва мунтазами низоми пардохтҳои электронӣ дар соли 2002 БМТ маҷмааи барномавии муосири “Палатаи ҳисоббаробаркунӣ”-ро татбиқ намуд;

- соли 2003 бо мақсади баррасии доимии нишондиҳандаҳои макроиқтисодӣ ва баланд бардоштани самаранокии татбиқи сиёсати пулӣ Кумитаи сиёсати монетарии БМТ ташкил карда шуд;

- бо мақсади ҷалби бештари муштариён, аҳолӣ ва соҳибкорон ба низоми бонкӣ Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 10 майи соли 2002, №40 «Дар бораи авфи шаҳрвандони Ҷумҳурии Тоҷикистон бинобар қонунигардонии маблағҳояшон» ва Фармони Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 12 марти соли 2003-юм «Дар бораи муқаррар кардани муҳлати қонунигардонии маблағҳои пулӣ» қабул гардид;

- бо баинобатгирии талабот ба кормандони ихтисосманд, соли 2003 Маркази таълимии байнибонкии БМТташкил гардид;

- дар охири соли 2005 аз ҷониби се бонки азими тиҷоратии кишвар зиёда аз 5 000 адад корти пардохт бароварда шуд;

- бо мақсади нигоҳ доштани устуворӣ ва фаъолияти муътадили низоми бонкӣ дар Ҷумҳурии Тоҷикистон шурӯъ аз моҳи феврали соли 2005 БМТ давра ба давра фонди талафоти имконпазирро аз рӯйи қарзҳо ташкил намуд.

- бо мақсади ташкили самараноки муомилоти молию пулӣ ва кам кардани хороҷоти чоп, ҳамлу нақл ва коркарди он, инчунин пешгирии истифодаи васеи асъори хориҷӣ дар муомилоти пулии кишвар БМТ пулҳои арзишашон 3, 200 ва 500 сомониро аз чоп бароварда, моҳи сентябри соли 2010 ба муомилот ворид намуд;

- дар баробари дигар субъектҳои низоми бонкӣ дар даврони соҳибистиқлоли барои гузаронидани санҷишҳои аудитории ташкилотҳои қарзӣ дар низом ташкилотҳои аудиторӣ ба фаъолият оғоз намуданд;

- дар соли 2010 бо мақсади татбиқи принсипҳои Базел оид ба самаранокии назорати бонкӣ, шартномаҳои ҳамкорӣ байни мақомоти назоратии БМТ ва Бонки марказии Эрон ва Комиссияи танзими фаъолияти бонкии Чин баста шуданд;

- барои таъмини шаффофият ва дурустии ҳисоботдиҳии ташкилотҳои қарзӣ, қоидаҳои ҳисобдории муҳосибавӣ барои ташкилотҳои қарзӣ мутобиқи Стандартҳои байналмилалии ҳисоботи молиявӣ омода ва аз ҷониби Раёсати БМТ аз 30 июни соли 2010 тасдиқ гардид;

- бо мақсади такмил ва таҳкими бахши бонкӣ “Стратегияи рушди бахши бонкӣ ва Нақшаи фаъолият барои солҳои 2010-2015” таҳия шуда, бо Қарори Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 28 майи соли 2010 тасдиқ гардид;

- бо дастури Пешвои миллат ба сохтори Бонки миллии Тоҷикистон тағйирот ворид гардид ва мутобиқи қарори Раёсати Бонки миллии Тоҷикистон аз 15 феврали соли 2010, №33 Департаменти мониторинги молиявии Бонки миллии Тоҷикистон ҳамчун воҳиди сохтории алоҳида таъсис дода шуд.

- мутобиқи қарорҳои Раёсати Бонки миллии Тоҷикистон аз 29 ноябри соли 2012, №307 ба Ҷамъияти дорои масъулияташ маҳдуди “Бюрои қарзию иттилоотии Тоҷикистон” ва аз 25 июли соли 2014, №186 ба ҶДММ “Бюрои таърихи қарзии Сомониён” барои иҷрои фаъолияти бюрои таърихи қарз иҷозатнома дода шуд;

- бо мақсади муайян намудани дурнамои рушди низоми пардохти Ҷумҳурии Тоҷикистон Бонки миллии Тоҷикистон “Стратегияи рушди низоми пардохти Ҷумҳурии Тоҷикистон барои солҳои 2015-2025” ва Нақшаи чорабиниҳои миёнамуҳлати татбиқи Стратегияи мазкурро таҳия намуд;

- барои зиёд намудани ҳиссаи ҳисоббаробариҳои ғайринақдӣ БМТ дар доираи гурӯҳи кории байниидоравӣ лоиҳаи қарори Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон “Оид ба тадбирҳои вусъат додани ҳисоббаробаркунии ғайринақдӣ тавассути кортҳои пардохтии бонкӣ”-ро таҳия намуд. Қарори мазкур аз ҷониби Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон 31 декабри соли 2014, №815 қабул гардид;

- соли 2015 дар сохтори БМТ Пажуҳишгоҳи илмӣ-таҳқиқотӣ ва бозомӯзии кормандон таъсис дода шуд;

- бо мақсади солимгардонии фаъолияти молиявӣ ва институтсионалии БМТ, инчунин баҳри баланд бардоштани самаранокии идоракунии низоми бонкии мамлакат Нақшаи стратегии солимгардонии Бонки миллии Тоҷикистон таҳия гардид ва бо қарори Раёсати БМТ, №152 аз 31 июли соли 2015 ба тасвиб расид;

- гузариши ташкилотҳои қарзӣ ба низоми муосири интиқоли маблағҳо “Модели мутавозуни ниҳодии шаффофияти гардиши воситаҳои асъории Маркази миллии протсессингии интиқоли маблағҳо”;

- ҷиҳати беҳтар намудани дастрасӣ ва истифодаи хизматрасониҳои босифати молиявӣ қабули Стратегияи миллии фарогирии молиявии Ҷумҳурии Тоҷикистон барои солҳои 2022-2026, Қарои Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 1 июли соли 2022, №314;

- бо мақсади таҳкими хизматрасониҳои ғайринақдӣ аз 22 июни соли 2023
№586 ба тасвиб расидани Фармони Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон “Дар бораи тадбирҳои вусъат додани ҳисоббаробаркунии ғайринақдӣ”.

Дар давоми 33 соли Истиқлолият ҳолати низоми бонкӣ мунтазам беҳтар гардида, нишондиҳандаҳои асосии он, хусусан сатҳи дороиҳо, қарзҳо, амонатҳо, сармоя ва дар маҷмӯ даромаднокии он устувор гардидааст. Ба ҳолати нимсолаи якуми соли 2024 ҳиссаи қарзҳо нисбат ба ММД 15,7% ва амонатҳо 17,34%-ро ташкил медиҳанд.

Бо шарофати сиёсати хирадмандонаи Пешвои миллат, дар баробари рушду таҳкими низоми бонкии мамлакат ҳамасола ҳаҷми сармоягузориҳои ташкилотҳои молиявии байналмилалӣ, фондҳои байналхалқӣ, ширкатҳои бонуфузи байналмилалӣ ва шарикони стратегӣ дар маблағгузории бахшҳои воқеии иқтисодиёт зиёд мегарданд, ки бевосита ба рушди иқтисодии кишвар, ташкили ҷойҳои нави корӣ ва боло рафтани сатҳи зиндагии мардуми ҷумҳурӣ мусоидат менамояд.

Оев Анис Давлатович - омӯзгори кафедраи аудит ва ревизияи Донишгоҳи давлатии молия ва иқтисоди Тоҷикистон

Истиқлолият волотарин ва пурарзиштарин дастоварди давлату миллати тоҷик аст, ки 33-сол муқаддам муҳимтарин воқеаи таърихии сарнавишти миллати тоҷик ба вуҷуд омад: Истиқлолияти давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон эълон гардид. Ин ҳодисаи фараҳбахш аввали моҳи сентябри соли 1991 ба вуқўъ пайваст ва 9 сентябр расман Рӯзи Истиқлолияти Ҷумҳурии Тоҷикистон қабул гардид. Аз ҳамон вақт то имрӯз ин санаи муборак барои миллати тоҷик иди муқаддас маҳсуб мешавад.

Тоҷикистони азизи мо давоми 33 соли Истиқлолият дар партави сиёсати хирадмандонаи Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ва ташаббусҳои ҷаҳонии ин шахсияти тавоно тавонист ҷойгоҳи шоистае, дар арсаи байналмилалӣ барои худ касб намояд. Самараи неки истиқлол аст ки имрӯз Тоҷикистон дар дунё чун давлати сулҳхоҳу сулҳпарвар шинохта шудааст.

Ин неъмати бузург баробари ба даст овардан, нуру зиё, меҳру вафо, ободию озодӣ, ҳамфикрию ҳамзистӣ ва осоиштагиву абадиятро ба мардуми бузурги тоҷик ва Тоҷикистони азиз овардааст. Дар паҳнои замонҳо миллати мо аз шебу фарози таърих ва озмоишҳои сахту сангин гузашта бошад ҳам, дастовардҳои фарҳанги асил, ҳувияти миллӣ, забони ноби модарӣ, илму адабиёти оламгирашро нигоҳ доштааст. Ба ҳамагон маълум аст, ки ниёгони мо бо талқини афкори пурарзиши «Пиндори нек, гуфтори нек ва кирдори нек» беҳтарин ва равшантарин орзуву омоли инсоният ва рукнҳои ахлоқи ҳамидаро басо орифона ифода намудаанд, ки ин каломи пурҳикмат дар тӯли асрҳо барои ташаккули арзишҳои солими башардӯстона хидмат кардааст.

Даврони Истиқлолият барои мо имкони воқеӣ фароҳам овард, ки роҳи имрӯзу ояндаи миллат ва пешрафти минбаъдаи кишвари азизамонро ба сӯи ҷомеаи демократӣ, ҳуқуқбунёд ва дунявӣ интихоб намоем. Истиқлолият барои мо рамзи олии Ватану ватандорӣ, бузургтарин неъмати давлатсозию давлатдории мустақил, кору пайкорҳои пайгиронаи созандагӣ, азму талошҳои фидокоронаи расидан ба истиқлолияти сиёсӣ, иқтисодӣ ва фарҳангиро омӯзонда, меъёрҳои ҷомеаи шаҳрвандиро таҳким бахшид ва дар як вақт ҳаёти озодонаи ҳар фард ва олитарин дараҷаи бахту саодати воқеии миллатро таъмин намуд. Истиқлолият барои мо нишони барҷастаи пойдории давлат, бақои симои миллат, рамзи асолату ҳувият, идеалу ормонҳои таърихӣ, шиносномаи байналмилалӣ ва шарафу эътибори ба ҷаҳони мутамаддин пайвастани кишвари соҳибистиқлоли Тоҷикистон мебошад.

Тамоми сокинони кишвари озоду ободи мо имрӯз ифтихор доранд, ки 33-сол қабл аз ин нахустин хиштҳои пойдевори истиқлолияти воқеӣ ва давлатдории миллии худро ниҳода, аз шарофати мустақилият соҳиби рамзҳои давлатӣ – Парчам, Нишон ва Суруди нави миллӣ гардидем. Ҳодисаву воқеаҳои пурошӯби ибтидои солҳои навадум водор намуд, ки оид ба масъалаи таъмини амнияти милливу давлатӣ, нигоҳ доштани оромии авзои ҷомеа, пойдории сулҳу субот ва таҳкими истиқлолияту ҳифзи дастовардҳои он андеша кунем, ки ин ҳама як қисми таркибии сиёсати давлатии мо маҳсуб мешуд.

Моҳи ноябри соли 1992 дар Қасри Арбоби ноҳияи Б.Fафуров Иҷлосияи ХVI Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон ба арсаи сиёсат шахсиятеро баровард, ки дастовардҳои минбаъдаи кишвар ба номи ӯ иртиботи ҳамаҷониба доранд. Аз рӯзи Сарвари давлат интихоб гардидани фарзанди барӯманди халқ Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар тамоми фишангҳои ҳокимият асосҳои сохтори конститутсионӣ, меъёрҳои танзимкунандаи ҳаёти иқтисодӣ, иҷтимоӣ ва фарҳангии кишвар роиҷ гардида, пули миллӣ ба муомилот баромад ва шиносномаи миллӣ дар арсаи ҷаҳонӣ эътироф гардид.

Мо яке аз рукнҳои асосии давлатдории мустақил – Артиши миллӣ ва нерӯҳои сарҳадиро таъсис дода, ҳифзи марзу буми Ватан ва сарҳади давлати худро таҳти назорати доимӣ гирифтем. Чунонки Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат, Президенти мамлакат, Эмомалӣ Раҳмон таъкид кардаанд: «Яке аз муҳимтарин дастовардҳои мо дар даврони истиқлолият давлатсозӣ ва давлатдории муосири миллӣ мебошад, ки моҳиятан шакли ҳуқуқбунёд, иҷтимоӣ ва дунявиро дорад».

Акнун – пас аз гузаштани солҳо ва ба даст овардани баъзе комёбиҳои муҳим метавонем чунин хулоса кунем: «Давраи навини давлатсозию давлатдории мустақилона моро водор сохт, роҳи ислоҳоти иқтисодӣ, дигаргун сохтани шакли моликият, ташаккули иқтисодиёти миллӣ ва сохторҳои нави идоракунии онро пеш гирифта, ба густариши муносибатҳои бозоргонӣ ва пайвастани низоми иқтисоди Тоҷикистон ба набзи иқтисоди ҷаҳонӣ роҳ кушоем».

Душвортарин муаммои мо дар зарфи 33-сол ин масъалаи истиқлолияти энергетикӣ буд, ки баъди ба низом даровардани сохторҳои ҳокимият роҳбари давлат ҳамарӯза бо он машғул мешуд. Албатта, раванди бонизоми пешрафти иқтисодиёт ва инкишофи ҳамаи соҳаҳои хоҷагии халқ дар шароити имрӯза асосан аз истиқлолияти энергетикиву коммуникатсионӣ ва вусъат пайдо кардани роҳсозӣ вобастагии амиқ дорад. Доир ба раҳоии кишвар аз бунбасти коммуникатсионӣ як силсила тадбирҳои мушаххас амалӣ шуда, сохтмонҳои қитъаҳои алоҳидаи роҳҳои мошингарди Душанбе – Хоруғ – Мурғоб, Душанбе – Рашт – Саритош, нақбҳои автомобилгарди Истиқлол, Шаҳристон, Шоҳроҳи Душанбе – Хуҷанд – Чаноқ, нақби Шаршар ва ғайра ба истифода дода шуданд. Баъди истифодаи роҳҳои бузурги байниминтақавӣ имкон фароҳам омад, ки ҳаракати нақлиёт дар дохили мамлакат ва берун аз он тамоми фаслҳои сол имконпазир гардад ва дар ин замина вазъи равуо ва боркашонӣ ба манотиқи гуногуни кишвар сад дар сад беҳтар шавад.

Зикр бояд кард, ки дар даврони Истиқлолият давлати ҷавони тоҷикон дар байни мамолики ҷомеаи ҷаҳони муосир мавқеъ ва манзалати хос пайдо намуд. Имрӯз Тоҷикистони соҳибистиқлол аз зумраи давлатҳои озоду ободест, ки дар он баробари расму оини миллию мардумӣ анъанаҳо ва маросимҳои динӣ риоя мегарданд. Дар ҷараёни татбиқи ин ҳадаф дар Тоҷикистони соҳибистиқлол дар фосилаи на чандон тӯлонӣ арзишҳои демократӣ ҳамчун ҷузъи фарҳанги давлатдории навин пазируфта шуданд ва онҳо ба таҳкими дастовардҳои истиқлолият, ташаккули ҷомеаи шаҳрвандӣ ва институтҳои он, инчунин ба таъмини ҳуқуқу озодиҳои инсон ва шаҳрванд мусоидати фаъол намуданд. Мақсади асосии низоми демократӣ дар ҷомеаи мо, пеш аз ҳама таъмини ҳуқуқ ва озодиҳои шаҳрвандон, фароҳам овардани шароит барои меҳнат ва зиндагии осуда, волоияти қонун, пойдории адолат ва иштироки фаъоли мардум дар идоракунии давлат мебошад, ки ба анъанаву суннатҳои давлатдории миллӣ, арзишҳои ахлоқиву фарҳангии миллат ва дастовардҳои тамаддуни башарӣ такя мекунанд.

Имсол низ бахшида ба санаи таърихӣ дар қаламрави Ҷумҳурии Тоҷикистон бунёд ва мавриди истифода қарор гирифтани беш аз чандин иншоотҳо дар назар аст. Тавассути истиклол Тоҷикистон тоҷикони ҷаҳонро бо ҳам овард ва дари худро ба ҳаммиллатони бурунмарзӣ боз намуд. Самараи неки истиқлол аст, ки имрӯз Тоҷикистон дар дунё чун давлати сулҳхоҳу сулҳпарвар шинохта шудааст. Таҷрибаи сулҳи тоҷикон - манбаи омӯзиши сулҳхоҳони ҷаҳон гашт, ки боиси ифтихори ҳар як қавми тоҷикмиллат аст. Мо бояд аз ин миллати баруманд биболему барои боз ҳам машҳуртар гардидани он кушишу ғайрат намоем. Аз ин лиҳоз бо чунин орзуҳо гуфтаниям: Бигузор иди муқаддаси Истиқлолият барои ҳар фарди соҳибдилу озодаи кишвар саломатӣ, бахту саодат, зиндагии осуда ва комёбию кушоишҳо оварад.

Ходими калони илми Акрамзода Рустами Ҷурахон МД Маркази таҳқиқоти технологияҳои инноватсионии АМИТ

Ҳар як давлати соҳибистиқлолро дар ҷомеаи ҷаҳонӣ бо рамзҳои давлатиаш мешиносанду эътироф менамоянд. Размҳои давлатӣ Нишон, Парчам ва Суруди миллӣ ба ҳисоб рафта, онҳо аз рӯи санадҳои меъёриву ҳуқуқии байналмилаливу дохилии худи давлат дар ҷойҳо ва рӯзҳои муайян истифода бурда мешавад, ки ин эҳтирому арҷгузорӣ нисбат ба кишвари соҳибистиқлолро нишон медиҳад.

Парчами давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон чун рамзи сарбаландии миллат дар Иҷлосия тасдиқ гардида, чун нишони эҳтирому арҷгузорӣ ба давлати соҳибистиқлоли тоҷик он аз ҷониби сарвари тозаинтихоби Шӯрои Оли бӯсида шуд ва парчам бо парафшонӣ, яъне ҳаракат тавонист барои сарҷамъу муттаҳид намудани мардуми парокандаи кишвар мусоидат намояд.

Ба хотири эҳтиром гузоштан ба муқаддасоти давлатӣ ба ифтихори 20-солагии Истиқлолияти давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон дар пойтахти кишварамон шаҳри Душанбе майдони Парчам бунёд гардида, парчами давлатӣ бо дарозии 60 метр, бараш 30 метр дар пояи баландиаш 165 метр барафрохта ва ба китоби рекордҳои Гиннес ворид карда шуд. Чун рамзи эҳтирому арҷгузорӣ ба Парчами давлатӣ, имрӯз дар маркази маъмурии тамоми вилоятҳо ва шаҳру ноҳияҳои мамлакат Парчам бар пояи баландтарин қомат афрохта, аз сулҳу ваҳдат ва сарҷамъиву муттаҳидии мардуми кишвар зери парафшонии онро нишон медиҳад.

Бо шарофати истиқлолият Парчами давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон дар қатори парчамҳои 193 давлатҳои узви ташкилоти бонуфузи байналмилалии СММ парафшон буда, аз мавҷудияти давлати соҳибихтиёр ва комилҳуқуқи ҷомеаи ҷаҳонӣ башора медиҳад.

Рамзи дигари давлатӣ ин Нишон, ки дар Иҷлосияи таърихӣ қабул шуда буд, аз тасвири шери болдор дар мобайни нурҳои офтоби аз паси кӯҳҳои барфпӯш тулӯъкунанда ҷой гирифта, хӯшаи гандуми бо лентаи серахдор печонидашуда, ҳошиябандӣ шуда буд. Ҳошияро тоҷи бо ҳафт ситораи болои он ба шакли нимдоира ҷойгиршуда оро медод. Нишони давлатӣ, ки ифодагар ва муаррифгари миллати соҳибтамаддун, соҳибдавлату соҳибфарҳанг, неъматҳои табиат, самараи заҳмати халқи кишвар мебошад, бо гузашти вақт зарурати ворид намудани тағйирот ба нишон ба миён омад ва он ба нишони соли 1937 қабулкардашудаи ҶШС Тоҷикистон монанд карда шуд, ки он нишонаи имрӯзаи Тоҷикистони соҳибистиқлол мебошад.

Суруди миллӣ яке аз рамзҳои давлатӣ маҳсуб ёфта, он овози мардум, орзуву ормон ва садои қалби халқро ифода менамояд. Дар даврони Иттиҳоди Шуравӣ суруди миллии Ватанамон-Тоҷикистон, ки шеъри шоири бузурги кишвар Абулқосим Лоҳутӣва оҳанги Сулаймон Юдаков буда, он моҳи ноябри соли 1946 дар Президиуми Шӯрои Олии Тоҷикистон тасдиқ карда шуда буд, то даврони соҳибистиқлолии кишвар садо медод.

Тоҷикистони соҳибистиқлол чун узви комилҳуқуқи ҷомеаи башарӣ мавқеъ ва овози худро пайдо намуд. Вобаста ба талаботи замон, Тоҷикистон роҳи худро ҳамчун давлати соҳибихтиёр, демократӣ, ҳуқуқбунёд, дунявӣ ва ягона интихоб кард ва лозим омад, то суруди миллии кишвари соҳибистиқлолро бо мазмуну муҳтавои ҳаёти наву босаодат ва озодию истиқлолияти комили миллӣ интихобу қабул намояд. Барои интихоби беҳтарин матни Суруди миллӣ байни аҳли адаби ҷумҳурӣ озмун эълон гардид.

Ниҳоят моҳи сентябри соли 1994 озмун ҷамъбаст гардида, шеъри шоири маҳбуби мардуми тоҷик Гулназар беҳтарин ва арзанда шуморида шуд. Суруди ӯ мувофиқан ба оҳанги таърихии Сулаймон Юдаков эҷод шуда буд. Ба ҳамин тариқ Суруди миллии Тоҷикистони соҳибистиқлол аз телевизион ва радиои мамлакат дар иҷрои дастаи ҳофизон ва оркестри симфонӣ дар ибтидои моҳи январи соли 1995 дар қаламрави тамоми сарзамини тоҷикон бо тантана ва шаъну шукӯҳи ориёӣ садо дод.

Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ –Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон иброз медоранд, “Шароити соҳибистиқлолӣ талаб мекард, ки дар кишвар ҳарчи зудтар ислоҳоти конститутсионӣ гузаронида, Конститутсияи давлати соҳибихтиёр қабул гардад ва дар он мақсаду мароми ҷомеа, давлат ва сохти давлатдорӣ муайян карда шавад”.

Ҷумҳурии Тоҷикистон байни давлатҳои собиқ Иттиҳоди Шӯравӣ яке аз аввалинҳо шуда, санаи 6 ноябри соли 1994 бо роҳи раъйпурсии умумихалқӣ Конститутсияи худро қабул ва ҳамон рӯз Президенти кишварро интихоб ва шакли давлати президентиро расмӣ гардонид.

Тоҷикистон бо қабули Конститутсияи соли 1994 чун давлати демократӣ, ҳуқуқбунёд, иҷтимоӣ, дунявӣ ва ягона роҳи кишвардорию сохтори давлатӣ, табиати қудратофарию реҷаи сиёсии ояндаи худро ба ҷаҳониён муаррифӣ намуд”.

Барои боз ҳам комилу мукаммал ва ба талаботи замини муосир ҷавогӯй гардидани Конститутсияи мамлакат боз ду маротиба санаҳои 22 июни соли 2003 ва 22 майи соли 2016 тавассути раъйпурсии умумихалқӣ тағйиру илова ворид карда шуда, имрӯз Конститусияи Ҷумҳурии Тоҷикистон дар қатори беҳтарин конститутсия эътироф карда шудааст.

Рамзу муқаддасоти давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон имрӯз чун инъикосгару муаррифгари миллату давлати соҳибистиқлолу соҳибтамаддуни тоҷик дар арсаи ҷаҳонӣ шинохтаву эътироф гардидааст. Чуноне мақоли халқӣ мегӯяд, “Нон дар нондон азиз аст”. Аз ин лиҳоз, рамзу муқаддасоти давлатии Ватани азизамон пеш аз ҳама барои мо, мардуми сарбаланди Тоҷикистон азизу муқаддас бояд бошад. Барои дар қалбу вуҷуди ҳар сокини мамлакат бедор намудани ҳисси эҳтирому арҷгузорӣ ба рамзҳои давлатӣ корбарии якҷояи аҳли ҷомеа бояд аз боғчаву мактаб ва оила оғоз гардад. Зеро рамзҳои давлатӣ оина ва симои давлату миллат дар арсаи ҷаҳонист.

МД Маркази таҳқиқоти технологияҳои инноватсионии Академия миллии илмҳои Тоҷикистон Шамсова С.С.

(назаре чанд дар ҳошияи мулоқоти Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ- Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба ифтихори соли нави таҳсил ва Рӯзи дониш дар бинои навбунёди муассисаи таҳсилоти умумии рақами 19-и шаҳри Душанбе, 01.09.2024 сол).

Ҳукумати Тоҷикистон илмро яке аз омилҳои асосии рушди кишвар ва олимонро захираи бузурги зеҳнии ҷомеа дониста, ба мақсади пешрафти ҳамаҷонибаи он ва беҳтар гардонидани шароити иҷтимоии кормандони соҳаи илм ҳамаи имкониятҳоро муҳайё намудааст.

Эмомалӣ Раҳмон

Пешрафти соҳаҳои ҳаёти ҷомеа аз сиёсати давлатӣ дар соҳаи маориф вобастагии зич дорад. Бесабаб дар Тоҷикистон рушди соҳаи мазкур яке аз самтҳои афзалиятноки сиёсатии Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон муқаррар нашудааст. Зеро таҳкурсӣ ва пояи рушди соҳаи иқтисодиёту сиёсат ва иҷтимоиёту фарҳанг аз омода кардани кадрҳои баландихтисос вобаста мебошад.

Лозим ба ёдоварист, ки ҳамасола дар арафаи соли нави хониш бо ҷонибдорӣ аз сиёсати хирадмандона ва маорифпарваронаи Пешвои муаззами миллат дар тамоми шаҳру ноҳияҳои кишвари азизамон муассисаҳои нави таълимӣ бо шароити муосиру ҷавобгӯ ба талаботи замон бунёду мавриди баҳрабардорӣ қарор мегирад, то насли имрӯзу оянда соҳибилму донишманд гарданд ва барои рушди Тоҷикистони соҳибистиқлол саҳмгузор бошанд.

Соҳаи маориф зербинои асосии пешрафти ояндаидавлату миллат буда, дуруст ба роҳ мондани корҳои таълимиву илмӣ ва тарбиявию ҷамъиятӣ дар тамоми зинаҳои таҳсилот барои омода кардани кадрҳои баландихтисос ва ҷавобгӯ ба талаботи рақобати бозори меҳнат таъсири бевосита мегузорад. Аз ин рӯ, ислоҳоти дурусти соҳаи маориф ин нишони рушди минбаъдаи ҳамаи соҳаҳои ҳаёти ҷомеа ва омили пешрафти Тоҷикистони соҳибистиқлол дар ҳазораи сеюм маҳсуб меёбад.

Сиёсати маорифпарваронаи Ҳукумати Тоҷикистон ва талошҳои Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон боис гардид, ки дар давоми 33 соли истиқлолияти давлатӣ 4000 муассисаи нави таълимӣ барои 2 миллиону 280 ҳазор хонанда сохта, ба истифода дода шуд, ки нисбат ба соли таҳсили 1991-1992-юм 800 мактаб ва 1 миллион хонанда зиёд мебошад, ки ин ҳама аз таваҷҷуҳ ва ғамхориҳои роҳбарияти мамлакат мебошад.

Инчунин дар мулоқот Пешвои миллат иброз доштанд, ки дар замони соҳибистиқлолӣ маблағгузории соҳаи маориф сол ба сол зиёд карда шуда, вазъи соҳа ва кормандони муассисаҳои таълимӣ мунтазам беҳтар гардида истодааст. Дар индавра, илова ба хароҷот аз буҷети давлат дар соҳаи маориф 30 лоиҳаи сармоягузории давлатӣ ба маблағи беш аз3,5 миллиард сомонӣ амалӣ гардида, ҳоло боз11 лоиҳаи дигар дар ҳаҷми4,6 миллиард сомонӣ татбиқ шуда истодааст.

Агар соли2000-ум ба соҳаи маориф ҳамагӣ 42 миллион сомонӣ ҷудо шуда бошад, ин нишондиҳанда дар соли 2020 ба 5,5 миллиард ва дар соли2024 ба8 миллиарду231 миллион сомонӣ расонида шуд, ки 5,7 фоизи маҷмуи маҳсулоти дохилӣ ва18,9 фоизи хароҷоти умумии буҷети давлатиро ташкил медиҳад.

Бояд гуфт, ки дар омода гардидани кадрҳои баландихтисос ва тарбияи ҷавонони соҳибмаърифату ватандӯст аз сатҳу сифати таълиму тарбия дар муассисаҳои таълимӣ вобастагии зиёд дорад. Дар шароити муосир дар бозори меҳнати ҳам дохили кишвар ва ҳам беруна аз он асосан хатмкунандагоне соҳиби ҷои кор мешаванд, ки дорои касбияти баланд, донандаи технология ва забонҳои хориҷӣ бошанд.

Сарвари давлат борҳо таъкид намуданд, ки бунёди миллати мутамаддин аз маориф оғоз меёбад ва ғамхорӣ кардан ба маориф, яъне ҳалли масъалаҳои дар ин самт ҷойдошта- сармоягузорӣ ба хотири рушди неруи инсонӣ ва ояндаи ободи давлат ва Ватан мебошад.

Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон аз устодону омӯзгорон ва падару модарон талаб намуданд, ки ба масъалаи таълиму тарбияи наслҳои наврас, яъне фарзандон эътибори ҷиддӣ диҳанд, барои онҳо шароити беҳтарин муҳайё созанд, то ки онҳо бесавод намонанд, соҳиби илму дониш ва касбу ҳунар шаванд, дар оянда муҳтоҷи дигарон нагарданд ваТоҷикистони азизамонро соҳибӣ карда, онро ободу пешрафта сохта тавонанд.

Воқеан, дастовардҳои соҳаи маориф дар замони соҳибистиқлолӣ зиёду назаррасанд, ки дар он саҳми Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон беназиру бузург аст.

Имрӯз на танҳо соҳаи маориф, балки пояи эҳё ва таҳкими ҳамаи соҳаҳои Тоҷикистони соҳибистиқлол ба номи пуршарафу нуронӣ ва сиёсати бесобиқа, беназир ва хирадмандонаи Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ-Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон пайванд аст.

Дар маҷмӯъ, суханҳои Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмонро ба аҳли илм ва маорифи кишвар метавонад таконбахши рушду пешрафти илму маорифи мамлакат арзёбӣ намуд.

Бо итминони комил гуфта метавонем, ки аҳли илму маориф ва зиёиёну равшанфикрони кишвар дастуру супоришҳои Пешвои миллатро сармашқи кори ҳаррӯзаи хеш қарор дода, баҳри рафъи мушкилоту камбудиҳои ҷойдошта чораҳои муҳиму саривақтӣ амалӣ менамоянд.

Юсуфзода Шодоб Хӯҷамқул - муҳосиби Институти фаслафа сиёсатшиносӣ ва ҳуқуқи АМИТ