Гумон мекунам, ки тавъам омадани ҷашни ин ду офаридгор бесабаб ва бе ҳикмат нест, чун яке гардонандаи зиндагиву дигаре барои бақои инсоният ҳастанд. Яке ғизои маънавиву дигаре моддӣ бар мо мебахшанд.

Аз ин рӯ, қисмат барои одамон ду туҳфаи арзандае инъом кардааст, ки он ҳам яке модар асту дигаре табиат ва бояд мо натанҳо имрӯзу чанд рӯзи дигар дар васфи махсусан модар суханҳои неку ситоишӣ бигӯем, балки ҳар дақиқаву ҳар соат арҷгузор ва дӯстдори модар бошем ва бад-ин васила, шахси худро ҳам хоҳем шинохту донист, ки мо чӣ касем.

Ростӣ, зидди он суханҳое ҳастам, ки махсус дар як рӯзи муқарраргардида бар модар гуфта мешавад, чун бовар дорам, ки модар бо ҳама бузургӣ ниёзе ба ҳарфҳои ҷаълӣ, ки аз тарафи дигарон гуфта мешавад, надорад. Модар муҳаббат аст, модар синаи шафқат аст, модар ганҷинаи бидуни тиҷорат аст, модар ягона ва беназир фардест, ки ишқу садоқатро бар мо бахшидааст, модар маънии зиндагии дирӯзу имрӯзу фардои мост!

Модар маҳбубтарин шахс дар назди Парвардигор аст.

Ва агар ҳолиё шахсияти модарро бо ақл андозагирӣ намоем, ҳама чизу ҳама кас ибтидо мегирад аз модар. Бинобар ҳамин, чанд сухани дар боло гуфташуда қатрае аз баҳри бепаҳнои модар аст. Ҳасад бар касоне мебарам, ки дар қалби худ ҳамеша меҳру муҳаббати модарро доранд ва бузургиашро кашф кардаанд, вале ягон ҳарфе бозгӯкунандаи дарди дили онҳо набошад. Ҳар чизе, ки бузургони мо дар васфи зану модар гуфтаанд, албатта, бисёр суханҳои эшон баланд гуфта шуда, аммо худи онҳо боз мегӯянд, ки «он чизе, ки ман дар дил дорам, то ҳол сухане наёфтам, ки бори маъниашро бардорад ва ман онро гуфта бошам».

Дар воқеъ, он шахсе дар ҳаққи модар сухани воло гуфта метавонад, ки вуҷудаш аз меҳри модар пур ва меҳраш софу беолоиш аст. Аз ин лиҳоз, муҳаббат ва меҳре, ки дар дил нисбати шумо – модарон дорам, пеш аз ҳама ҳамешагист ва дигар онро бо сухан баён кардан имкон надорад.

Кош ин пиндору гуфтор ифтихори пуч набошад, аммо воқеият ин аст, ки мо парвардаи фарҳангу асолати холис ҳастем, дар гузаштаҳои дур, ки ҳеч олиму паджуҳишгаре макону замони ҷашни бузургдошти Зан ва Заминро, ки бо номи “Исфандагонмурз” гузаштагонамон ҷашн мегирифтаанд, дақиқ накардааст. Таърихи пайдоиши ҷашни “Модарон” ё худ “Бонувон”-ро, ки 8-уми март ихтисос ёфтааст, ҳамагон медонанд ва маълум, дар сар то сари дунё ҷашн гирифта мешавад, вале нуктаи таассуф ин аст, ки мо тоҷикон бо таҳаввулоти иҷтимоиву сиёсӣ аз гузаштаи худ дур афтодем, арзишҳову пайвандҳои маънавию фарҳангии худро то андозае аз ёд бурдем. Вагарна чӣ тур метавон ҷашни бузургдошти Зан ва Замин, ки гузаштагонамон бо шукӯҳи хоссе таҷлил мекарданд, аз ёд бурд? Ҳоло агар аз вуҷуди чунин ҷашне аз пиру барно пурсон шавем, яқин дорам, беш аз навад дарсад изҳори бехабарӣ мекунанд... Пас ин истидлоли дур уфтодан аз асли худ нест? Пас аз истиқлол Ҳукумати кишвар чандин ҷашну маросими ниёгонамонро эҳё кард, ки воқеан барои худшиносии миллӣ заминаи назаррасе буду ҳаст, аммо миллат низ бояд дар ин росто бетарафу фориғбол бошад, барои омӯзишу аз гузаштаи худро огоҳ гардидан даст ба кор бишавад. Ба мисол, бояд миллати тоҷик донад, ки он ҳама ҷашну оинҳои гузаштаи мо дар маҳдудаи ҷашнидану рақсу бозӣ кардан набудааст, балки фаротар аз ин пиндору ҳатто фаромиллист, яъне барои башарият хидматгузор будан аст ва он ҷашнҳо характери илмиву худшиносиву барномарезии дурусти зиндагист, ки ҳар фард боястӣ барои зиндагии дуруст бароҳ мондан аз ақлу дониш кор бигираду бунёди зистани боистаро роҳандозӣ бикунад. Гузаштагони мо бар ин бовар будаанд, ки ҳар ончи аз илму дониш сарчашма мегирад, он инсонро дар зиндагӣ хушвақту хушрӯзгор мегардонад, далелаш ҳам ин аст, ки ҳар чи аз гузаштагон ба мо мерос мондааст, баргирифта аз илму хирад будааст ва то имрӯз дархӯри ҳаёти мост.

Далелҳо барои ин пиндору гуфтор фавҷ-фавҷ аст, бигирем ҳамин ҷашни “Рӯзи бузургдошти Зан ва Замин”-ро, чунончи аллома Абурайҳони Берунӣ дар китоби худ “Осор-ул-боқия” менависад:

«Исфандормуз» эзади муаккал бар Замин ва эзад, ҳомӣ ва нигоҳбони занони шавҳардӯст ва порсо ва дурусткор буда”.

Ба ҳамин муносибат ин рӯз, иди занон ба шумор мерафт.

Мардум ба ҷиҳати гиромидошт, ба онон ҳадя дода ва бахшиш мекарданд.

Занон на танҳо аз ҳадоё ва деҳишҳое бархурдор мешуданд, балки ба навъе дар ин рӯз фармонравоӣ мекарданд ва мардон бояд, ки аз онон фармон мебурданд.

Сипиндормузд нигаҳбони Замин аст ва аз онҷо, ки Замин монанди занон дар зиндагии инсон нақши борварӣ ва бордеҳӣ дорад, ҷашни исфандгон (испандгон) барои гиромидошти занони некӯкор баргузор мегардад.

Эрониён аз дер боз ин рӯзро рӯзи зан ва рӯзи модар меномиданд.

Яъне ин ҷашн ба унвони рӯзи гиромидошти зан ва замин маҳсуб меёфт...

Ин иборатро Гардезӣ дар «Зайн-ул-ахбор» ба таври андаке дигар овардааст: Аз ин ҷиҳат ҷашнро «мардгирон» мегуфтанд ва занон ба ихтиёри хеш ва бо озодӣ шӯй ва марди зиндагии худро бармегузинанд. Бинобар ин, дар рӯзи панҷуми моҳи исфанд ҷашни занонаи «мардгирон» ё «маждгирон», ки ба занон ихтисос доштааст, баргузор мешудааст.

Аз гуфтаи Гардезӣ метавон чунин бардошт кард, ки гузаштагони мо озодӣ, соҳибихёрӣ ва интихоби занро арҷ мегузоштаанду ба занҳо чунин имкониятро фароҳам меовардаанд, пас аз ин волотару беҳтар қадршиносиву эҳтиромгузорӣ ба шахси зан-модар буда метавонад?

Гузашта аз ин, гузаштагони мо Зан ва Заминро эҳтироми хоса мекардаанд ва ба ин бовар будаанд, ки Зан ва Замин ду халлоқ ё офаридгоре ҳастанд, ки ҷовидонагиву пойдории инсон аз онҳо иртиботи ногусастанӣ дорад ва ин ду офаридгор яке идомадиҳандаи зиндагӣ ва дигаре рисқдиҳандаи зиндагӣ маҳсуб меёфтаанд. Суоли матраҳ инҷост, ки имрӯз ҳам ин ду халлоқ аз шинохти ақли чунин хидматро анҷом намедиҳанд? Гузаштагонамонро бубинед аз замонҳои дури торихӣ ба нуктаи борик фаҳм кардаанд, дар ҳоле халқиятҳои дигар дар ҷангалу ғорҳо зиндагии ваҳшиёнаро пушти сар мекарданд. Аммо илму фарҳанги гузаштагони мо нуктаҳоеро дарку фаҳм карда, ки то имрӯз қобили қабул буда ва беш аз пеш инсоният имрӯз ниёз ба он дорад.

Ин ҳама фарҳангу дониши бузурги бузургони гузаштаамон ифтихорзо нест? Аз он чи тур бояд ифтихор кард? Тутивор на, эҳсосӣ на, бояд ифтихор чун чормағзи сиҳат бошаду мо ҳар кадомоман бевосита осори гузаштаро хонему донем, ки аз куҷо омадему ба куҷо меравем...

Инсон бояд арзишҳои гузаштаи худро дар тарозуи илму дониши худ баркашад ва бидонад, ки решапайванди ӯ аз чӣ хоку обе ғизо гирифтааст ва бори масъулияташ дар чӣ поя буда бошад. Ин аст қарзи фарзандӣ, агар ин нуктаҳоро сарфи назар кардем, бе ҳеч гумон фардо баҳрамон хоҳанд гуфт:

Намедонем асли нодири худ,

Намедонем шеъру шоири худ.

Гаҳе он қадр бефарҳангу кӯрем,

Ки бошем ошкоро мункири худ.

Адабиёт ва осори гузаштагони моро имрӯз ҷаҳониён азхуд мекунанд ва дар зиндагии худ чун дастур истифода мебаранд, беинсофист, ки мо соҳиби сарчашма бошем, аммо ташналаб биншинем...

Нуктаи қобили ҳам андешидану ҳам дарк кардан дар мафҳуми Ватан- Модар дар оини “Рӯзи бузургдошти Зан ва Замин” ифода гардидааст ва оё боре андешидаем, ки чаро Ватан-Модар тавъаму яксон хонда мешаванд? Бубинед гузаштагони мо бар ин андеша будаанд, ки Замин- яъне Ватан дар баробари Зан- Модар барои инсон арзишманд аст, зеро ин ду муқаддасот ба зоти худ як хидматро анҷом медиҳанд- рӯзиовару рӯзидеҳ. Модар рӯзиовар ба маъноест, ки моро ба дунё меовард ва мо аз паси рӯзӣ талош мекунем ва Ватан- Замин ба мо рӯзидеҳ аст, пас ин ду халлоқ сабабгори будану зистан ҳастанд ва беҳуда ин ду вожаи ҳумоюн дар канори ҳам қарор нагирфитаанд. Бояд ба маънии Ватан-Модар ба ин маънӣ фаҳм карда бошем.

Осори беш аз ҳазорсолаи мо, ки ғолибан то ба мо омада расидааст, бештар аз осори пешиниён сарчашма мегирад ва чи гунае, ки осори гузаштаи мо дар китобҳои Рӯдакӣ, Пури Сино, Абурайҳони Берунӣ, Гардезӣ, Хайём, Ҳофиз ва амсоли инҳо инъикос гардидааст, ифодагарӣ миллати фарҳангофару донишвар будани мост.

Чӣ тавре дар оғоз зикр кардем, қадрдонии Зан-Модарро набояд ба як рӯз ихтисос доду бо ҳамин хатм кард, балки моро зарур аст, ки баҳри пойдориву ояндаи дурахшон занҳоро на дар зери дидгоҳи танги худхоҳиву мардсолорӣ нигаҳ дорем, балки иззаташонро ба ҷо биёрем ва тамоми шароитро барои соҳибилму соҳибандеша гаридани занҳо фароҳам оварем, то миллат наслҳои бохираду андешаманду донишварро бештар доро гардад. Чун таҷрибаҳои гузашта нишон медиҳанд, ки ҷомеае, ки зан дар он соҳибэҳтирому донишманд ҳаст, он ҷомеа ба тамоми комёбиву дурахшандагӣ дастёб мегардад.

Модар рисолати бузург дорад ва бояд мо ба қадри рисолаташ бирасем, чунончи шоир ин нуктаро дарк карда, фармудааст:

Аё модар, пиҳил кун шири покат, ки то ҳастам,

Ҳама сӯи Худо ноланд, ман сӯи ту менолам.

Ҷашни бузургдошти модарон бар ҳама фархунда ва хуҷаста бод!

Зоҳири Сайфулло - ходими илмии Шуъбаи фалсафаи Фарҳанг ИФСҲ. АМИТ