«Дар шароити ҷаҳонишавӣ ба таври ҷиддӣ баланд
бардоштани сифати таҳсилот яке аз масъалаҳои асосӣ
дар самти таълиму тарбия маҳсуб мешавад»
Эмомалӣ Раҳмон
Дар Паёми имсолаи Пешвои миллат, мӯҳтарам Эмомалӣ Раҳмон масъалаҳои рушди сармояи инсонӣ, маърифати ҳуқуқӣ, тақвияти иқтидорҳои истеҳсолӣ ва истифодаи технологияҳои муосир, ташкили истеҳсоли молу маҳсулоти рақобатнок бо арзиши баланди иловашуда, пайванди илм бо истеҳсолот ва ихтироъкориву навоварӣ пиёда гардида, вижагиҳои он дар партави рушди иқтисодӣ асос ёфтаанд. Инчунин, дар Паём хусусиятҳои самтҳои мухталифи рушди моддӣ ва маънавӣ дар асоси эҳё ва таҳаввули фикрии инсонӣ ва такомули технологияҳои муосир дар заминаи қобилияти зеҳнӣ ва амалӣ мавриди таҳқиқу баррасӣ қарор ёфтааст. Дар ин замина, дар ҷомеаи мутамаддини муосир танҳо тавассути илму дониш имкониятҳои худро барои расидан ба ҳадафи олӣ барои бартараф кардани ниёзҳо ва ҷолишҳо бояд аз таҷрибаи дигар давлатҳо, ки бо кадом роҳҳо онҳо тавонистанд бар заъфу ноумедӣ ғолиб баромадаанд, биомӯзанд ва таҳқиқ намоянд.
Илму маориф дар ҳар давру замон ва бахусус дар ҷомеаи мутамаддини ҳозира самти асосии пешрафти фарҳангии ҳар як кишвар мебошад. Рушду нумӯи илму маърифат аз пешрафти иқтисодиёт, иҷтимоиёт ва фарҳанги сиёсӣ вобастагӣ дорад. Сарвари давлат дар ҳар як Паёми ирсолшудаи худ доир ба илму маориф сухани тозае иброз мекунанд. Ба қавли Пешвои миллат, мӯҳтарам Эмомалӣ Раҳмон бояд ба рушди соҳаи маориф таваҷҷуҳи аввалиндараҷа дода шавад.
Аз таъриху фарҳанги халқи тоҷик маълум аст, ки мутафаккирони тоҷик дар ҳар давру замон саъюу талош доштанд, ки илму донишро ҳамчун ганҷинаи асосии осори моддиву маънавии ниёгон ҳифз намоянд. Танҳо хиради солим, рӯҳи озодихоҳии гузаштагони мо тоҷикон фаъолияту заҳмати давлатдорон, сиёсатмадорон, мероси пурарзиши мутафаккирон ба хотири истиқлолияти ватан, худшиносии миллӣ ва адолати иҷтимоӣ дар осори ҷовидонаи абармардони илму адаб ва дар таърихи миллатамон боқӣ мондааст.
Мутафаккирони барҷастаи фарҳангу тамаддунамон, аз қабили Абӯабдуллоҳи Рӯдакӣ, Абулқосими Фирдавсӣ, Абуали Сино, Носири Хусрав, Саъдии Шерозӣ, Мавлоно Ҷалолуддини Балхӣ, Абдураҳмони Ҷомӣ, Сайидои Насафӣ, Камоли Хуҷандӣва дигарон барои бунёд ва таҳкими гуманизм, сулҳу иттиҳод, ватандӯстӣ, меҳанпарастӣ, ҳувияти миллӣ ва адолати иҷтимоӣосори пурарзиши худро ба мерос гузоштаанд. Ин мутафаккирон новобаста бар он, ки дар тӯли таърих фосилаи зиёди замонӣ аст, аммо тавонистаанд шахсонеро тарбия намоянд, ки бо афкори илмӣ ва назарияи нав созгор буда, дар табаддулотҳои навини илмию техникии замони муосир мувофиқбошанд.
Маҳз ин ҳадафро метавонем дар ҷомеаи шаҳрвандии имрӯз, ки шакли иттиҳоди одамон аст ва он ҳаёти моддию маънавиро таъмин месозад, талаботу манфиатҳои онҳоро қонеъ мегардонад, низ амалӣ гардонем. Дар ин ҷо суоле ба миён меояд, дар замони муосир чи зарурияте падид меояд, ки мо бояд дидгоҳ ва ё ба таври аниқтар таҳаввулоти зеҳнии ҷавононро доир ба шинохти маърифат, худогоҳии инсон ва ташаккули низоми давлатдорӣ равона намоем?
Доир ба мавзуи зерин инчунин дар Паёми имрӯза таъкид бояд кард, ки «ҳамеша дар хотир бояд дошт, ки ҳамаи пешравию пирӯзии ҳар як давлат ва ҷомеаро мактабу маориф ва илму дониш таъмин мекунанд».
Аз ин рӯПешвои миллат барои баланд бардоштани сифати иҷтимоии кормандони илму маориф бо дарназардошти ин масъала, мақому манзалати илм, олимону донишмандон, аҳли маориф ва зиёиёни эҷодкорро дар ҷомеа аз нигоҳи иҷтимоӣ, маънавӣ ва молиявӣ давра ба давра баланд бардоштааст. Таърихи халқи тоҷик гувоҳӣ аз он медиҳад, ки дар ҷаҳони муосир танҳо кишварҳое метавонанд ҳастии худро ҳифз карда, рушд ёбанд, ки шаҳрвандонашон дорои сатҳи баланди саводнокӣ ва маърифату фарҳанг, илмдӯсту донишманд ва соҳибҳунар бошанд.
Имрӯз шоҳиди ҳолем, ки чӣгуна кишварҳои мухталифи дунё бар пояи илму дониш, ихтироъкориву истеҳсол ва истифодаи техникаву технологияҳои муосир чӣ гуна тараққӣ карда истодаанд. Аз ин бармеояд, ки инсоният бо кашфу ихтироъ дар самти технология, барои ба вуҷуд омадани тамаддуни нисбатан нав шароит фароҳам овардааст. Вижагиҳои ин марҳилаи минбаъдаро дар раванди ташаккули технология натиҷагирӣ намуда, муайян намудан мумкин аст, ки дар ин марҳила на фақат арзиши меҳнати ҷисмонӣ коҳиш меёбад, балки дар заминаи барномарезии зеҳни сунъӣ ва истифодаи он дар раванди истеҳсолот, ба қувваи кории инсонӣ дигар эҳтиёҷ намемонад. Инчунин, дар бозори меҳнат ба зарфияти зеҳнии инсонҳо, ки аз тариқи илмҳои муосир шакл гирифтааст, эҳтиёҷ бештар мегардад. Аз ин рӯ, дар раванди ташаккули технология ба инсонҳои донишманд бештар такя карда мешавад, аммо дар ҳама давлатҳо дар самти омода намудани мутахассисони сатҳи баланд мушкилоти ҷиддӣ вуҷуд дорад.
Ба ҳамин хотир, мумкин аст дар чанд даҳсолаи оянда дар бисёр соҳаҳо технология ҷойи инсонро иваз намояд. Зеро технологияи имрӯза бидуни масрафи қувваи инсонӣ метавонад он кореро, ки даҳҳо инсон анҷом бидиҳанд, дар як муддати кӯтоҳ иҷро намояд. Чунин ҳолатҳо на фақат дар соҳаи истеҳсолот, балки дар самти хизматрасонӣ низ дида мешаванд. Ҳоло истифодаи «зеҳни сунъӣ» дар ҷабҳаҳои гуногуни ҳаёти ҷомеаи ҷаҳонӣ торафт густариш пайдо карда истодааст. Ба ин маънӣ, дастоварди олимон на танҳо пешрафти як давлату миллатро такон мебахшад, балки метавонад мавриди истифодаи башарият қарор гирад.
Пешвои миллат барои барои маърифатнокии ҷомеа ва баланд бардоштани сатҳи дониши аҳолӣ бо вуҷуди корҳои то имрӯз дар соҳаи маориф амалигардида, ба Ҳукумати мамлакат, Вазорати маориф ва илм ва роҳбарони мақомоти иҷроияи маҳаллии ҳокимияти давлатӣсупориш дода мешавад, ки бо дарназардошти афзоиши аҳолӣва зиёд гардидани шумораи кӯдакону наврасон тадбирҳои мушаххас андешанд. Яъне дар панҷ соли оянда бо истифода аз ҳамаи сарчашмаҳои маблағгузорӣва бо дарназардошти ҳадафи гузошташуда барои фарогирии 50 фоизи кӯдакони синну соли томактабӣбунёди 800 муассисаи таҳсилоти томактабӣва беш аз 1000 муассисаи таҳсилоти умумиро таъмин намоянд.
Имрӯз дар соҳаи маорифи мамлакат ҳашт барномаи давлатӣва ду стратегияи дарозмуддат татбиқшуда истодааст, ки ба рушду инкишофи таълиму тарбия, амалигардонии ислоҳоти соҳа, дастгирии мактабу омӯзгор, таълифи китобҳои дарсӣ барои насли нав ва такмили мазмуну мундариҷаи таҳсилот мусоидат менамояд. Илова бар ин, дар замони соҳибистиқлолӣбеш аз 117 ҳазор ҷавонони боистеъдоди мамлакат барои таҳсил ба донишгоҳҳои бонуфузи 42 кишвари пешрафтаи ҷаҳон фиристода шудаанд. Имрӯз 42400 нафар ҷавонони мо дар 42 давлати мутараққии ҷаҳон таҳсили илм доранд, ки 13 ҳазор нафар ё беш аз 30 фоизи онҳо духтарон мебошанд.
Бояд гуфт, ки дар зинаи таҳсилоти олӣмасъалаҳои сатҳу сифати таълим, дараҷаи касбии омӯзгорон ва истифодаи технологияҳои муосир аз ҷониби онҳо, ҷорӣнамудани технологияҳои рақамӣдар раванди таълим, таҳкими заминаи моддиву техникӣ, ҳамкориҳои байналмилалӣ, табодули илмии омӯзгорону донишҷӯён, корҳои илмиву таҳқиқотӣва тадбирҳои тарбиявӣ ҳанӯз ба тақвият ниёз доранд.
Аз ин лиҳоз, Ҳукумати мамлакат, роҳбарони Вазорати маориф ва илм, Академияи Миллии Илмҳои Тоҷикистон, Академияи таҳсилот ва муассисаҳои таҳсилоти олӣдоир ба ин масъалаҳо тадбирҳои муассир андешида, рушди босуботу устувори муассисаҳои таҳсилоти олии касбиро дар солҳои наздик бояд таъмин намоянд. Мусаллам аст, ки рушди маориф бо пешрафти соҳаи илм пайванди ногусастанӣ дорад.
Пешвои миллат дар соли 2024-ум бо аҳли илм ва маорифи кишвар ду маротиба мулоқот карда, мушкилот ва дурнамои соҳаро ҳаматарафа таҳлилу баррасӣнамуда, барои ислоҳи вазъ дастуру супоришҳои қатъӣдоданд. Ҳоло амалисозии онҳо тибқи нақшаи чорабиниҳои тасдиқшуда бомаром идома дорад.
Илова бар ин, Пешвои миллат дастур доданд, ки вазоратҳои маориф ва илм, рушди иқтисод ва савдо, Академияи Миллии Илмҳои Тоҷикистон, Комиссияи олии аттестатсионӣ, академияҳои соҳавӣва дигар сохторҳои марбутаро зарур аст, ки «Барномаи давлатии тайёр кардани кадрҳои сатҳи баланди илмӣ барои солҳои 2021–2030» - ро дар муддати ду моҳтаҷдиди назар карда, ба Ҳукумати мамлакат пешниҳод намоянд. Дар шароити рушди босуботи ҳамкориҳои байналмилалӣ ва вусъат ёфтани ҳамгироии Тоҷикистон бо ҷомеаи ҷаҳонӣталабот ба мутахассисоне, ки сатҳи касбияти баланд дошта, забонҳои хориҷӣ, махсусан, русӣ ва англисиро хуб медонанд, рӯз ба рӯз меафзояд. Бинобар ин, зарур аст, ки омӯзиши забонҳои хориҷӣаз зинаи таҳсилоти томактабӣба роҳмонда шавад.
Яъне имрӯз мақоми забони англисӣ ва русӣ бояд ба сатҳи байналмиллалӣ посухгӯй бошанд. Дар Паёми навбатии Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Пешвои миллат, мӯҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба Маҷлиси Олӣ таъкид гардид, ки «минбаъд ба ҷанбаҳои сифатии рушди иқтисоди миллӣ, тақвияти нерӯи инсонӣ, бо истифода аз технологияҳои муосир ва ҷорӣ намудани инноватсия, вусъат додани истеҳсоли маҳсулоти ниҳоӣ, баланд бардоштани фаъолнокии иқтисодии аҳолӣ, такмили низоми дастгирии соҳибкориву сармоягузорӣ ва тавсеаи иқтисодиёти рақамӣ диққати аввалиндараҷа дода шавад». Яъне зарур аст, ки дар соҳаи худ барои ноил шудан ба ягон дастовард бояд ҳар як мутахассис забондон бошад, то ки тавонад идея ва ё кашфиёти худро ба ҷаҳониён муаррифӣ кунад.
Хеле муҳим аст, ки дорандаи забон қобилияти фикрикунонии худро бидуни саҳмгузории дигарон ба мисли дигар мутахасиссони кишварҳои пешрафта муааррифии ҷаҳониён гардонида, пешбарандаи ифтихори кишвари худ бошанд. Дар ин ҷода, Вазорати маориф ва илм вазифадор карда мешавад, ки ҷиҳати таҷдиди назар кардани стандартҳо ва нақшаву барномаҳои таълимӣ, ворид намудани воҳидҳои нави кории омӯзгорони забонҳои хориҷӣ, таҳияи маводи муосири таълимӣ, истифодаи босамари технологияҳои рақамӣ, усулҳои навини омӯзиши забон ва такмили маҳорати касбии омӯзгорон чораҳои қатъӣандешанд.
Ҳамеша дар хотир бояд дошт, ки ҳамаи пешравию пирӯзии ҳар як давлат ва ҷомеаро мактабу маориф ва илму дониш таъмин мекунад Имрӯз, чуноне ки мусаллам аст, маорифу илм дар Британияи Кабир, Кореяи Ҷанубӣ, Чин, Япония, Амрико, Дания, Финландия, Сингапур ва Эстония хеле пеш рафтааст. Аз ин рӯ, мо бояд, пеш аз ҳама таҷрибаи давлатҳои мутамаддинро таҳти омӯзиш қарор дода, ташаккули иқтисоди рақамиро дар мамлакат дар ҳама самтҳо дар сатҳи баланд ва замонавӣ ба роҳмонем.
Пешвои миллат, муҳтарам ЭмомалӣРаҳмон низ дар Паём қайд намуданд, ки чи гуна бояд таҷрибаи онҳоро, ки идеяҳоро барои назарияи кашфиёт мефурӯшанд ва аз он ба сармояи кишвари худ манфиати зиёд ба даст меоранд, пешниҳод намуданд. Пешвои миллат кишвареро дар паёми имсола мисол овард, ки чандон бузург нест, вале аз лиҳози иқтисодӣва технологӣ бисёр пешрафтаву неруманд аст. Зеро ин давлат ҳар сол фақат аз фурӯши идеяҳо ва кашфиёту ихтироот, ки маҳсули ақли шаҳрвандони он мебошанд, 35 миллиард доллар фоидаи соф ба даст меорад. Саҳми хонандагони мактабҳои миёна дар ин дастовард, яъне ихтироот 1 миллиард долларро ташкил мекунад. Харидорони ин идеяҳо асосан ширкатҳои бузургтарини дунё мебошанд.
Дар баробари ин, бояд гуфт, ки сабаби асосии бадбахтии ҳар як миллат ва давлат эътибор надодан ба сифати мактабу маориф, саҳлангорӣкардан ба тарбияи кӯдак аз хурдсолӣва фароҳам наовардани муҳити мусоид барои таълиму тарбия мебошад. Аз таърихи ниёгони халқамон ба мо мусаллам аст, ки калиди ҳамаи бадбахтиҳои ҷаҳлу нодонӣ аст ва ҷаҳлу нодонӣдар ҷомеа танҳо дар он сурат коҳиш меёбанд, агар мардуми ин диёр хирадманду заковатманд бошанд. Танҳо хирад метавонад садди роҳи тамоми бадбахтиҳо бошад.
Аз ин рӯ, Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон таъкид мекунад, ки яъне то вақте, ки тамоми ҷомеа ба мактаб ва низоми маориф рӯй наоварад, миллат дастнигар, хору зор, таҳқиргашта ва афроди он моил ба ҳама гуна ҷиноятҳои сангину пешгӯйинашаванда боқӣхоҳанд монд. Яъне то вақте мардум маълумоти кофӣнадошта бошанд, ояндаи ҷомеа дар хатар аст. Маълумотнокии мардум бояд дар миқдор дида нашавад, ки мағрур шуда, ҳисобот диҳем, ки теъдоди онҳо фисади зиёд дорад. Аз ҳама муҳим ин аст, ки сифати мутахассисоне, ки имрӯз давлат ва ё ҷомеа ба дониши онҳо ниёз дорад, баланд бошанд. Мушкилии масъала ин аст, ки ҷаҳолат, хурофот ва таассуб ҳамеша ифротгаройиро тавлид карда, василаю абзори муҳими тадовумибеназмию бетартибӣ, бадахлоқию бадандешӣ, кинаю адоват, нафрату бадбинӣ дар ҷомеа гардида, роҳи тараққиёту таҳаввулоти иҷтимоӣ, сиёсӣ, иқтисодӣ, ахлоқӣ, фикрӣ, фарҳангиро ба таври куллӣ барбаста, мардумро дар тангнои фикрию сиёсӣ қарор дода, ҷониби хирадзудоию варшикастагӣ равона месозад. Аз ин ру, маъсулияти ҳар як шаҳрванди миллат дар он дида мешавад, ки барои оне, ки фарзандони мо тарбияи дуруст гиранд, бештари вақти худро бояд волидайн масрафи тарбияи онҳо кунанд, ба такмил ва тақвияти дониши онҳо ҳаматарафа таваҷҷӯҳи хосе намоянд. Зеро аз натиҷаи дониши онҳо на танҳо ояндаи хонавода, балки ояндаи давлат низ муайян карда мешавад. Барои мисол ҳар як падару модар талош мекунанд, ки фарзанди худро барои таълиму тарбия ба беҳтарин муаллим супорад, то натиҷаи дилхоҳе ба даст оранд, аммо ба назари банда, то даме, ки саҳми худи падару модар дар касб намудани дониш ва талоши бениҳояти онҳо баҳри дарёфти сифати дониши мукаммал арзёбӣнагардад, ин ҳадафи онҳо амалӣ нахоҳад гардид.
Аз ин ҷост, ки Пешвои миллат, мӯҳтарам Эмомалӣ Раҳмон низ таъкид кард, ки сифати ҷомеа на ба шумораи аҳолӣ, балки ба сифати аҳолӣвобаста мебошад.
Аз ин рӯ, Пешвои миллат таъкид намуд, ки ба масъалаи ҳифзи сулҳу субот, таҳкими пояҳои давлатдорӣ, мустаҳкам намудани иқтидори мудофиавии мамлакат, тақвияти инфрасохтор ва заминаи моддиву техникии муассисаҳои таълимии ин соҳа ҳамчун шарти муҳимтарини пойдории амният ва суботу оромии ҷомеа аҳамияти аввалиндараҷа зоҳир намоем.
Бандалиева Ш.Н. - н.и.ф., ходими калони илмии Шуъбаи онтология, гносеология ва мантиқи Институти фалсафа, сиёсатшиносӣ ва ҳуқуқи ба номи А.Баҳоваддинови АМИТ
ОЛИМОНИ АКАДЕМИЯИ ИЛМҲО ВАЗИФАДОРАНД, КИ ДАР ИҶРОИ СЕ ҲАДАФИ СТРАТЕГИИ ДАВЛАТ – ТАЪМИНИ ИСТИҚЛОЛИЯТИ ЭНЕРГЕТИКӢ, РАҲОӢ АЗ БУНБАСТИ КОММУНИКАТСИОНӢ ВА ҲИФЗИ АМНИЯТИ ОЗУҚАВОРИИ МАМЛАКАТ НАҚШИ ФАЪОЛОНА ДОШТА БОШАНД.
