Ваҳдати миллӣ омили муттаҳидкунандаи миллати тоҷик буда, Тоҷикистонро ба фатҳи қуллаҳои нави тараққиёту пешравии ҳамаҷониба мерасонад. Моҳияти ҳастии дилхоҳ миллатро ваҳдату якдигарфаҳмӣ ва муттаҳидии сар то сарӣ ташкил дода миллатҳо, фарҳангҳо ва тамаддунҳоро ба пирӯзӣ мерасонад. Ваҳдат ин ҳамоҳангӣ, ҳамкорӣ ва пешрафти миллатҳо буда, мақсади асосиаш ҳимояи тамадунни инсонист. Аз нигоҳи фаҳмиши ваҳдат ин вазъияту ҳолатҳои мавҷудияти ҷомеа, гуруҳҳо, миллатҳо ва давлатҳо буда, дар раванди ваҳдатофарӣ субъектҳои гуногуни муносибатҳои ҷамъиятию сиёсӣ дар асоси ҳаллу фасли таззодҳои иҷтимоӣ, сиёсӣ, иқтисодӣ ва фарҳангӣ ба ҳам омада, барои таъмини мавҷудияти худ созишу ҳамкорӣ менамоянд.

Ваҳдат заминаи муҳимми ҳамбастагӣ, дустию рафоқат ва эҳтироми тарафайн байни минтақаҳои Тоҷикистони ягонаро фароҳам овард. Танҳо бо шарофати Ваҳдати миллӣ миллати тоҷик ва Тоҷикистонро дар арсаи ҷаҳонӣ ҳамчун кишвари соҳибистиқлол, соҳибтамаддун ва дорои фарҳанги бою ғанӣ шинохта эҳтиром карданд. Ваҳдати миллӣ эҳёгари асли фарҳангӣ, маънавӣ ва сиёсии миллати тоҷик мебошад. Маҳз ба шарофат ва зери таъсири Ваҳдати миллӣ худшиносӣ, худогоҳӣ ва ваҳдатсолории миллати тоҷик аз сари нав авҷ гирифт ва дар ин раванд моро ба зинаҳои нисбатан баланди тараққиёти иҷтимоию сиёсӣ ва фарҳангӣ мувоҷеҳ гардонид. Чи тавре, ки Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон иброз менамоянд: “Воқеият ин аст, ки майлу ирода, саъю талош, таҳаммулгароӣ ва хиради азалии миллати тамаддунсозу фарҳангсолори тоҷик ва тафаккури созандаву рӯҳи шикастнопазири халқи Тоҷикистон муҳимтарин омили расидан ба сулҳу оромӣ, суботи сиёсӣ ва ваҳдати миллӣ мебошад. Ман ин суханонро ҳамеша бо ифтихор аз мардуми қаҳрамони тоҷик ба забон меоварам”. Воқеан, муттаҳид шудан атрофи сиёсати созандаю ободкоронаи Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон баҳри ободию гул – гул шукуфои Ватани азизамон Тоҷикистон ваҳдати воқеъии миллат мебошад.

27 июни соли 1997 дар шаҳри Москваи Федератсияи Русия Созишномаи умумии истиқрори сулҳ ва ризояти миллӣ ба имзо расид, ки ин созишнома ҳамчун санади тақдирсози миллати тоҷик шинохта шудааст. Дар ин замина Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ — Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон қайд намуданд, ки “Дар ибтидои солҳои 90-уми асри гузашта бар асари фитнаву дасисаи хоинони миллати тоҷик ва бадхоҳони давлати тоҷикон мардуми Тоҷикистони соҳибистиқлол ба гирдоби ҷанги таҳмилии шаҳрвандӣ гирифтор гардиданд, ки дар натиҷаи он ҳамаи соҳаҳои ҳаёти ҷомеа ва давлат ба буҳрони фоҷиабор рӯ ба рӯ шуданд”. Хатари бузургтарине, ки дар он айёми вазнин ба миён омада буд, эҳтимоли пароканда гардидани миллати тоҷик ва аз харитаи сиёсии ҷаҳон нест шудани давлати ҷавони тоҷикон буд.

Чунин шароити бисёр душвор ва вазъи хатарбор фарзандони содиқу ватандӯст ва огоҳу бедордили миллатро водор намуд, ки барои пешгирӣ кардани ин раванди хатарнок ва дар навбати аввал, даъват кардани иҷлосияи XVI - Шурои Олӣ – ягона мақоми босалоҳияти он рӯзҳо иқдомоти ҷиддиро роҳандозӣ намоянд”. Маҳз бо кӯшишу талошҳои Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон қувваҳои даргиру мухолиф сари мизи гуфтушунид нишаста, заминаи ризоияти миллӣ ва Ваҳдати миллиро гузоштанд.

Ба шарофати қабул ва амалӣ гардидани қарорҳои Иҷлосияи XVI-ум барои барқарорсозии сулҳу субот, ташкили рукнҳои давлати соҳибихтиёри демократӣ, ҳуқуқбунёд, дунявӣ ва иҷтимоӣ, гузоштани заминаҳои ташаккули ҷомеаи озоди шаҳрвандӣ, низоми ҳуқуқии адолатпеша ва оғоз намудани барномаҳои пешрафти иқтисодиву иҷтимоӣ шароити зарурӣ муҳайё карда шуд.

Баъди ба имзо расидани Созишномаи умумии истиқрори сулҳ ва ризояти миллӣ дар Тоҷикистон марҳилаи наверо дар ҳаёти сиёсиву иқтисодӣ, маънавию фарҳангии мамлакат оғоз бахшид. Тоҷикистони соҳибистиқлол, ки бар асари ҷанги шаҳрвандӣ талафоти фаровони моливу ҷонӣ дида, аркони иқтисодиву иҷтимоии он хароб гардида буданд, дар сароғози даврони навини таърихии давлатдории хеш ба буҳронҳои шадиди сиёсӣ рӯ ба рӯ гардид. Чунин марҳилаи сарнавиштсози таърихӣ буд, ки бар асоси сабақҳои андӯхта аз таҷрибаҳои таърихии гузаштагони худ заминаҳои мувофиқ барои таҳкими Ваҳдати миллӣ ҳам аз назари сиёсӣ ва ҳам иқтисодиву иҷтимоӣ фароҳам омада, ҷомеаи моро ба сӯи созандагиву бунёкорӣ ва бунёди давлати ҳуқуқбунёд тамоюл бахшид.

Аз он санаи имзои созишномаи сулҳ 27 сол сипарӣ гашт ва мамлакати мо ба дастовардҳои бузурги иҷтимоӣ – иқтисодӣ, сиёсӣ ва фарҳангӣ ноил гаштааст. Аммо, душманон ва бадхоҳони миллати тоҷик то ҳол дар фикри ноором кардани суботи кишвари мо буда, кӯшиш намуда истодаанд, ки таввасути дасисабозӣ ва назарфиребии сиёсӣ суботи ҷомеа ва Ваҳдати миллиро халалдор намоянд. Дар ин маврид Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон қайд менамоянд, ки “айни замон мо бояд як нуктаи муҳимро ҳаргиз фаромуш накунем, ки сулҳу оромӣ арзишмандтарин неъмат дар ҳаёти мост ва ҳифз кардану пойдор нигоҳ доштани он вазифа ва қарзи муқаддаси ҳар як шаҳрванди Тоҷикистон мебошад. Зеро, сулҳу оромӣ ва ваҳдати миллӣ барои мо арзишҳои ҳаётан муҳимме мебошанд, ки ба шарофати онҳо мардуми Тоҷикистон ҳоло ба хотири ободии Ватан, пешрафти давлат, амалӣ намудани ҳадафҳои стратегии миллӣ ва осоиши ҳар як хонадон сарҷамъу аҳлона заҳмат мекашанд”.

Вобаста ба ин дар хотир бояд дошт, ки хоинону бадхоҳони давлату миллати точик – онҳое, ки манфиатҳои милливу давлатиро қурбони нафси хеш кардаанд ва имону виҷдони худро ба хоҷагони хориҷиашон ба савдо мондаанд, ҳанӯз ҳам аз нияту нақшаҳои ғаразноки худ даст накашидаанд. Аз ин лиҳоз, мо бояд ҳамеша дар фикри ҳимояи сулҳу оромӣ, ваҳдату ягонагӣ, суботи сиёсӣ ва амнияти Ватани азизамон Тоҷикистон бошем ва ҳушёрии сиёсиро аз даст надиҳем!

Омили дигаре, ки ба Ваҳдати миллӣ хатар эҷод мекунад – зуҳури ифротгароӣ ва тундгароии динӣ – сиёсӣ, даҳшатафканӣ “терроризм” дар байни ҷавонон мебошад. Чунончи солҳои охир падидаи экстремизм ва тундгароӣ адёни ҷаҳонро ба даҳшату ларза овардааст. Ин падидаи номатлуб ба мисли ҷинояткории муташаккил ба ягон миллат ва дин робитае надорад ва онҳо бархоста аз андешаҳои зиддибашарӣ ва зиддидинии гуруҳҳои худкома ва дур аз маърифати инсонӣ мебошанд. Ҷумҳурии Тоҷикистон, ки аз гирдоби балои экстремизм ва оташи бунёдгароии мазҳабӣ бо хиради азалии миллат ва роҳнамоии Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон раҳо ёфт ва Ваҳдати миллӣ дар Ҷумҳурии Тоҷикистон ба даст омад.

Дар таҳкими бештари сулҳу Ваҳдати миллӣ фарзандони далеру фарзонааш талошҳо ба харҷ медиҳанд. Месазад, ки хатарҳои болозикрро дар сатҳи зарурии илмӣ таҳқиқ карда, роҳҳои мубориза ва пешгирии ин зуҳуроти номатлубро коркард ва пешниҳод намоем. Ҷомеаи тоҷик, махсусан насли ҷавон дар марҳилаи кунунии тараққиёти кишвар, атрофи сиёсати ваҳдатофари Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон муттаҳид гашта, бо хатари паҳншавии экстремизм, терроризм, гурӯҳҳои динӣ – ифротӣ ва ифротишавии шуури ҷавонон мубориза барем. Ҷавононро дар руҳияи худшиносию худогоҳии миллӣ тарбия намоем, то ки онҳо хатарҳо ва таззодҳои равандҳои сиёсии ҷаҳони муосирро дарк намуда, бар зидди онҳо истодагарӣ карда тавонанд.

Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон шахсияти таърихист, ки бо ҷонталошиҳояш Ҷумҳурии Тоҷикистон ва миллати тоҷикро аз нестӣ раҳонид ва миллатро дар арсаи байналмилалӣ муаррифӣ намуд. Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ҳамчун сиёсатмадори сатҳи ҷаҳонӣ, Ҷумҳурии Тоҷикистонро ба уфуқҳои нави тараққиёти иҷтимоию сиёсӣ ва фарҳангӣ расонида, Тоҷикистонро ҳамчун кишвари амн дар ҷаҳон муаррифӣ ва нуфузашро ҳифз намуданд. Вобаста ба ин, Президенти Федератсияи Русия В. Путин иброз менамояд “Эмомалӣ Раҳмон дар байни сиёсатмадорони давлатҳои мустақил яке аз ҷойҳои намоёнро ишғол менамояд ва ин тасодуфӣ нест. Тамоми кӯшишҳои вай шаҳодати он мебошад, ки дар Тоҷикистон ҷараёни сулҳ мегузарад, ки монанди он дар дигар кишварҳои ба низоъ дучоргашта вуҷуд надорад. Он чизе, ки дар Тоҷикистон мегузарад ин намунаи хуб барои бисёр халқҳо ва кишварҳо ба шумор меравад”.

Воқеан, Пешвои миллат, мухтарам Эмомалӣ Раҳмон меъмори ваҳдат ва сулҳи тоҷикон аст. Месазад, ки ҳар як шаҳрванди худогоҳи миллат, хизматҳои Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти кишвар Эмомалӣ Раҳмонро қадр карда, атрофи ин сиёсати созандаю инсонмеҳвар муттаҳид гардем. Инчунин, баҳри ободонию гул – гул шукуфоии Ватани азизамон Тоҷикистон хизмати худро дареғ надорем. Гуфтан бомаврид аст, ки заминаи тамоми дастовардҳои миллати мо дар Ваҳдат аст.

Маҳмадиев Ғ.Д., ходими калони илмии шуъбаи Шарқи Наздик ва Миёнаи

Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон

(мулоҳизаҳои куллӣ дар мавзуи идеяи ваҳдати миллӣ ва мафҳумҳои истиқлолият ва дунявият дар Тоҷикистони соҳибистиқлол)

Дар заминаи мавзуи ваҳдати миллӣ ва фарҳанги Ҷамшедӣ чанд андешаро иҷмолан манзур месозем:

1. Истиқлол ва дунявият аз нигоҳи фарҳангӣ ба ин маъност, ки мардуми тоҷик дар оянда бояд ба фарҳанги Ҷамшедӣ рӯй оваранд. Чуноне ки Урупоиён дар давраи Ренессанс ба фарҳанги Юнони қадиму Рими қадим рӯй оварда буданд. Ренессанси халқи мо аз андешаҳои Ҷамшедӣ оғоз мегардад, на аз низоми исломӣ ва на аз низоми коммунистӣ.

2. Ҷаҳонбинӣ ва идеологияи Ҷамшедӣ аз нигоҳи устуравӣ ва мифологӣ ҳашт ҳазор соли таърихи халқи моро ташкил медиҳад. Мо баъди 8 ҳазор сол ҳам фарзандони худро Ҷамшед ном мегузорем ва Иди Наврӯзро ҷашн мегирем. Иди Наврӯзе, ки аз ҷониби Ҷамшед ба таври расмӣ иди давлатӣ эълон карда шуда, ҳамзамон фаъолияти руҳониён (котузиён)-ро аз сиёсати дунявии давлати хеш ҷудо карда буд. Идеологияи давлати дунявии Ҷамшед ба фалсафаи воқеъбинона ва реалистии Зарвония такя мекард. Ҳуҷҷати таърихии мо дар ин мавзуъ сарчашмаҳои муътабаре чун Авасто, Ведҳо, Динкард, Яштҳо, Бундаҳишн ва “Шоҳнома”-и Фирдавсӣ мебошанд. Миф ё устура, аз нигоҳи муҳаққиқони муосир, ҷавҳари орзу ва омоли ҳар қавму миллатро таҷассум мекунад. Миф куҳна шуданӣ нест. Миф амалӣ шуданӣ аст. Чун реша дар ҳаёти моддӣ ва маънавии инсонҳо дорад.

3. Истиқлолият ва дунявият аз нигоҳи диншиносӣ ба ин маъност, ки бозгашт ба дини Зардушт, Монӣ ва Маздак барои мардуми мо марҳилаи тайшудаи таърих мебошад. Бозгашти дубора ба ин динҳои миллӣ моро ба бунбаст мебарад. Так ба мафкураҳои бегона низ барои мо зарурияте надорад. Масъалаи эътиқодмандию бовардорӣ дар кишвари мо озод аст ва ҳар шаҳрванд, дар доираи қонун ба кадом бовару эътиқоде, ки майл дорад, мегаравад ва маросимҳои динии худро амалӣ менамояд. Ин аст, ки эътиқоду бовармандӣ дар давлати дунявӣ кори шахсӣ ва хусусии ҳар як шаҳрванд маҳсуб меёбад. Ҳар инсоне дар интихоби дин озод аст. Касе ҳақ надорад, ки ин ё он ақида ва динро ба таври маҷбурӣ ба гардани дигаре бор кунад. Дахолат кардан ба корҳои динии шаҳрвандон ҷавобгарии ҷиноиро дар пай дорад. Зеро дин аз давлат ҷудост. Ва шаҳрвандон масъулиятҳои иҷтимоӣ, ҳуқуқӣ ва давлатиро бар уҳда доранд. Дахолати фарди диндор низ ба қонуну қоидаҳои давлати дунявӣ, ки аз тарафи аксарияти кулли ҷомеа қабул карда шудаанд ва дар Конститутсия сабт гардидаанд, қобили қабул нест. Ин як навъ муқобилгузории андеша ва эътиқоди шахсии як фард дар баробари қонунҳои кулли ҷомеа мебошад. Қонунҳои давлатро аксарияти ҷомеаи имрӯза тасдиқ намудаанд, бинобар ин, дар авлавияти умури низоми давлатдории дунявӣ, пеш аз ҳама, озодиҳои инсонӣ қарор доранд. Инсон, дар низоми давлатдории дунявӣ тавассути ақлу мантиқ ва огоҳию шинохт тасмим мегирад ва фаъолияти худро бар асоси озодиҳои дар Конститутсия пешбинишуда ба роҳ мемонад.

4. Истиқлол ва дунявият аз назари сиёсӣ чунин маънӣ доранд, ки мардуми тоҷик дар таърихи тулонии худ аввалин бор давлати миллӣ ва мустақили худро соҳиб гардидааст. Аз байни сохтҳои гуногуни сиёсӣ иродаи ин мардум ба сӯи давлати дунявӣ ҷалб гардид. Чаро ки асрҳои тулонӣ чандин сохтҳои сиёсиро таҷриба карда буд. Охирин сохти сиёсии таҷрибашуда Бухорои амирсолорӣ ва низоми коммунистии Шуравӣ буд. Ин ду сохт чизи ҷолибе аз худ боқӣ нагузоштанд. Ин буд, ки мардуми мо сохти давлати миллии дунявиро интихоб намуд. Дар ин 33 соли истиқлол мушкилоте доштем ва ҳоло ҳам дорем. Бо вуҷуди ин мардуми мо хешро дар низоми демократӣ нисбат ба сохтҳои сиёсии мавҷудаи қаблӣ роҳаттар ва озодатар эҳсос мекунанд. Мо бар ин боварем, ки маҳз ҳамин сохти имрӯзаи давлати миллӣ ва дунявии мо барои амалӣ шудани ормонҳои таърихӣ ва имрӯзаи мардуми мо созгортар аст.

Давлати дунявие, ки 8000 (ҳашт ҳазор) сол пеш Ҷамшеди Пешдодӣ асос гузошт, мо имрӯз онро аз нав эҳё намудаем. Сулолаи шоҳони Пешдодӣ, ки Ҷамшед ҳам яке аз онҳост, дар таърихи башарият аввалин шуда адолат, дод, адл, ҳуқуқ ва сохти давлати ҳуқуқбунёдро таъсис додаанд. Яке аз рукнҳои асосии сохти сиёсии давлати имрӯзаи мо низ ҳуқуқбунёдӣ аст. Мо ин хушбахтиро дорем, ки дар замони ҳозир устураи миллии мо доир ба адолати иҷтимоӣ (Адолати Ҷамшедӣ) бо адолати давлати соҳибистиқлоли миллӣ ва дунявӣ ба ҳам пайвастаанд. Мо устураро ба воқеият табдил додем.

5. Мо бар ин назарем, ки ояндаи Тоҷикистон иборат аз сохти демократӣ ва дунявӣ мебошад. Бозгашт ба сохтҳои қаблии санҷидашуда ба ормонҳои бостонӣ ва манофеи миллии мо созгор нест. Ин нуқтаназарро хеле роҳату осон метавон дар тарозуи ақлу дониши илмӣ ва қиёси мантиқӣ санҷиду таҷриба кард. Аз тарафи дигар, Тоҷикистон сохтҳои сиёсию иҷтимоиро дар гузаштаи худ таҷриба карда, ба натиҷаи дилхоҳе нарасид. Дар сию чанд соли охир, ки аз низоми демократӣ ва дунявӣ пайгирӣ мекунад, уфуқҳои наверо дар ҳаёти иҷтимоии худ кашф кардааст.

Хулоса, истиқлол ва дунявият маънои низоми демократӣ ва дунявии Тоҷикистонро ифода мекунад. Ин мафҳумҳои калидӣ 33 сол боз идеяи ваҳдати миллии моро дар худ таҷассум намудаанд.

Комил Бекзода, доктори илмҳои фалсафа,

сарходими илмии Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон

23 июни 2024

Оилаи солим дар ваҳдатгароии ҷомеа мақоми арзишноке дорад ва танҳо ӯ метавонад пешрафт ва раванди зиндагиро дар ҳадди муътадил нигаҳ дорад. Аввал ин ки оилаи солим дар хонавода фазои солиму латиф осудагиву озодагӣ, меҳру муҳаббат, нармию гармиро фароҳам месозад; дуюм ин ки оилаи солим насли солим, фарзанди солеҳу бо одобу ахлоқи ҳамида ба дунё меорад; сеюм ин ки оилаи солим поя ва ососи ҷомеаро ташкил намуда, дар ташаккулу суботи ваҳдатгароии ҷомеа кумак мекунад. Танҳо оила аст, ки ба аҳли хонавода, махсусан фарзандони худ беҳтарин арзишҳои маънавӣ, ахлоқӣ, иҷтимоӣ, фарҳангӣ ва хонаводагиро, аз қабили тарбия ва тамоми ҷанбаҳои он, омӯхтани забон ва рост гуфторию дурустрафторӣ, таъриху фарҳанг, донишҳои муосир, ватандӯстиву ватанпарварӣ, инсондӯстӣ, худшиносӣ ва хайру саодатро таълим медиҳад. Зеро ки то падару модар дар вуҷуди фарзанд аз кудакӣ ҳисси миллӣ ва меҳру муҳаббат доштан ба миллату ватан ва фарҳангу суннат ва худшиносӣ ҷо накунад, фарзанд аз тарбияи ҳувияти миллӣ бехабар мемонад. Ҳувияти миллӣ надоштан ин аз бешахсиятӣ, бенажодии инсон гувоҳӣ медиҳад.

Президенти Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар суханронии хеш дар ҷаласаи умумиҷумҳуриявӣ доир ба танзими расму ойинҳо ва анъанаву маросимҳо, аз 24 майи соли 2007 махсусан таъкид намуда буданд, ки «вазифаи муқаддаси падару модар, пеш аз ҳама, тарбия намудани фарзанди баодоб, хушахлоқ ва ватандӯсту ватанпарвар мебошад».

Аз ин фармудаҳои Президенти муҳтарамамон бармеояд, ки мақоми модар – зани тоҷик на танҳо дар оила, балки дар пешрафт ва ваҳдатгароии ҷомеа ва ҳифзи истиқлолияти миллӣ ниҳоят бузург аст. Модарон бо як ҳисси баланди ватандӯстиву миллатдӯстӣ фарзандону хонаводаи худро муттаҳид сохта, барои ба даст овардани Истиқлолият ва Ваҳдати миллӣ зидди ҳар гуна гуруҳҳои манфигароӣ, ки муқобили давлату кишвар буданд мубориза карда, бо талошҳои зиёде аз кишвари соҳибистиқлоли хеш ва ваҳдати он ҳифз намуданд.

Дар ҳақиқат дар байни занону модарон шахсиятҳое ҳастанд, ки барои беҳбудии оила ва тарбияи дурусти фарзандон ва ояндаи дурахшони онҳо заҳмат мекашанд. Модарон новобаста аз он ки мушкилот ва равандҳои гуногуни зиндагониро аз сар гузаронида бошанд ҳам фарзандонеро дар муҳити давлати ҳуқуқбунёд таълиму тарбия намудаанд, ки барои ваҳдату ба даст овардани истиқлолияти миллӣ дар замони муосир бо афкори илмӣ-фарҳангӣ ва нигоҳи наву кушиш баҳри расидан ба марому мақсади нек бо фарҳангу маърифати боло амал намоянд.

Истиқлолият ва ваҳдати миллӣ имконият ва шароит муҳайё кард, ки мардуми кишвар нисбатан озод ва худшиносиву ҳувияти миллӣ дошта бошанд ва пайгири масъалаҳои муҳими рӯз гарданд ва бар зидди ҳар гуна унсурҳои зараррасони бегона ва ҷаҳлу гумроҳӣ, ки бар зидди пешрафти ҳаёт мебошанд, мубориза кунанд.

Дар худшиносии инсонҳо нақши ахлоқ ва фалсафаи он хеле муҳим аст. Фалсафаи ахлоқ шохае аз фалсафа буда, мавзӯи баҳси он афъоли хуб ё бад, дуруст ё нодуруст, аъмолҳои бояду набоядҳо ва ҳамчунин ботини поку равшан ва ё торику тира ва амсоли инҳоро дар бар мегирад. Фалсафаи ахлоқ навъе аз ахлоқшиносӣ аст, ки асоси раванду равиши ахлоқ – ахлоқи ҳасана ва замимаро мавриди баррасӣ қарор медиҳад. Мутафаккирони шарқи асримиёнагии тоҷику форс дар атрофии ин мавзӯи муҳим баҳсу мунозираҳои зиёде намуда, бештар аз ҳикмати амалӣ сухан кардаанд, ки мавзӯи баҳси он худи инсон ва хулқу одоб ва одату афъолу кирдори ӯро дар мегирад.

Аз таҳлилу баррасии таълимоти ахлоқии як гурӯҳ донишмандон ва мутафаккирони тоҷик Муҳаммад Закариёи Розӣ, Носири Хусрав, Ҳусайн Воизи Кошифӣ, Насируддини Тусӣ, Мавлонои Балхӣ, Имоди Фақеҳи Кирмонӣ, Шамсуддин Муҳаммад Лоҳиҷӣ, Файзи Кошонӣ, Соиби Табрезӣ, Сайидои Насафӣ ва монанди инҳо бармеояд, ки доштани ахлоқ ва худшинос будан ин як ёрии бузурге ба феълу рафтори инсонӣ ва мавқеи ӯ дар пешрафти оила ва ҷомеа аст.

Файзи Кошонӣ (асри 15-16) донишманд ва муаллими воломақоми ахлоқ дар китоби «Ахлоқи ҳасана»-и хеш доир ба ахлоқ ва тамоми категорияҳои он - ҳам ахлоқи ҳасана ва ҳам ахлоқи замима маълумоти васеъ дода, роҳҳои наҷот ёфтани инсонро аз ахлоқи замима ва ё разила, ба монанди ҳасад, бухл, кибру ѓурур, такаббуру худхоҳӣ, хабаркашиву хабарчинӣ, забон ва оқибатҳои он, уҷбу худбинӣ, кинаву риё, шаҳватрониву нафспарастӣ, айбҷӯиву тамасхуркунӣ ва амсоли инҳо баррасӣ намудааст. Мутафаккир дар баробари ин категорияҳои ахлоқи нек, яъне ахлоқи ҳасанаро, ба монанди: сабр ва фазилатҳои он, шукр ва фазилати он, ризо, муҳаббат ва навъҳои он, хайру саодат, ростӣ ва дурустӣ ва ѓайраҳоро низ мавриди таҳлилу таҳқиқ қарор додааст, ки омӯзиши он барои тарбияи маънавии насли инсонӣ аз аҳамият холӣ нест. Аз ин ҷо, ба волидайн ёдрас менамоем, ки як бор ба оинаи вуҷудашон нигаранд, ки унсурҳои ахлоқи разила то кадом ҳад дар вуҷуди онҳо реша давондааст ва ҳамчунин оинаи қалби онҳо аз категорияҳои ахлоқи ҳасана дурахшиш дорад, ё не. Албатта, ин ҷои айб нест, балки ҷои ислоҳи он аст, то ки баъдан тавонанд фарзандони хешро дар рӯҳияи ахлоқи ҳасана ва ё ҳамида тарбия намоянд ва онҳоро аз ин аъмолҳои зишт барҳазар доранд ва оилаи солимро ҳифз намоянд.

Ҳадаф аз ҷумлаи поён ин аст, ки чашме, ки комилан аз одаме хушнуд аст, аз изҳори айбҳо оҷиз аст, аммо дидаи норозӣ ҳамаи корҳо ва рафторҳои бадро мебинад ва бе каму кост ба тарафи муқобили худ мегӯяд. Роҳи дигар ин аст, ки инсон ҳар чи аз назари онҳо нисбат ба айбҳои худ мешунавад, саъй намояд, ки он айбу эродҳои худро тарк кунад ва ҳарчи писандида аст омӯзиш намояд, чунки ба қавли Кошонӣ «муъмин бародари муъмин аст, яъне айбҳои худро дар ӯ мебинад.

Тарбияи инсон ва фарзандон агар саҳлу осон мешуд, бузургон ва устодони ахлоқ, ба монанди Ҷалолуддини Давонӣ («Ахлоқи Давонӣ»), Ҳусайн Воизи Кошифӣ («Ахлоқи Муҳсинӣ»), Мулло Муҳсин Файзи Кошонӣ («Ахлоқи ҳасана»), Маҳдии Нароқӣ (Ҷомеъ-ул-саодот») ва бисёри дигар мутафаккирон китобҳо ва рисолаву маснавиҳои ахлоқиро барои инсонҳо наменавиштанд.

Натиҷаи тарбияи нодуруст аст, ки меҳру муҳаббати бисёр фарзандон фақат ба худхоҳиву пулу молу мошин ва манфиат аст. Он вақт куҷо ваҳдати милливу куҷо ҳисси ватандӯстиву худшиносӣ мемонад. Аммо имрӯз аксар фарзандону ҷавонони мо аз хондану аз бар кардани илму дониш ва ахлоқи хамида нисбатан дур шуда истодаанд, онгоҳ бо чунин раванди зиндагии беилмиву бедонишӣ ва беахлоқӣ онҳо чигуна аз ваҳдату истиқлолияти миллиамон ҳимоят мекунанд. Падару модарони азиз малол нашаванд, лекин ҳанӯз вақт аст, ки ба тарбияи фарзандон бо таваҷҷӯҳ ба талаботҳои замони муосир машѓул шавем ва ба кору рафтор ва аъмолу хулқи онҳо бо ҷиддият аҳамият диҳем бад нест. Чунки бояд ба қадри ѓамхориву заҳматҳои Пешвои миллатамон расем ва ба гуфтаҳои Он кас амал кунем, зеро ки Ваҳдату Истиқлолияти миллӣ ба осонӣ ба даст наомадааст ва ин кишвари ободу солим бо муҳаббат ва ишқ сохта шуда истодааст. Бигузор, зебоиҳои табиату сохторҳои онро мо бо ахлоқи писандидаву илму дониш ва маърифати худ боз ҳам зеботару равшантар гардонем.

Дар ҳаёт зану шавҳар шарики зиндагианд ва дар масири зиндагӣ якдигарро ёру ёваранд ва ҷавҳари асосии оилаанд, вале оила дар навбати худ ҷавҳари асосии ҷомеа ба ҳисоб меравад. Ҷомеа бошад пойдевори асосии давлат аст, бинобар ин оила ва фарзандони солеҳ ин калиди асосӣ ва ояндаи давлат ҳисобида мешавад.

Мақсади тарбия тавсия ва густариши зарфияти ботинӣ ва қувваи фаҳми кудак буда, он набояд маҷбурӣ ва ба воситаи зӯру танбеҳ амалӣ шавад, балки чунонки гуфта шуд ба ҳолатҳои рӯҳу равони ӯ нигоҳ карда, амал кардан зарур меояд. Агар волидайн тарбияи кӯдакро масъалаи содда шуморанд ва дар тарбияи фарзанд саҳлангорӣ намоянд, аз кудак рафтори дуруст, тани солим, ахлоқи некро набояд интизор шаванд. Чунки ҳодисаҳои нохуше, ки дар солу моҳҳои охир дар ҳаёти кудакону наврасон рух додааст, ба монанди дар об ѓарқ шудан ва ё худкушӣ намудани фарзандон, ки иллати асосии он беэътиноии худи волидайн мебошанд.

Тарбияи фарзанд дар асоси ҷаҳонбинӣ, тафаккуру дониш ва арзишҳои маънавии падару модар сурат гирифта, инъикосгари шахсияти падару модар дар тафаккури кудак мебошад. Тибқи ин баёнот волидайн бояд ба ду ҷиҳати масъала диққати худро бештар равона намояд: 1. Таваҷҷӯҳи волидайн ба фарзанд дар оила; 2. Робитаи ҷудонашаванда пайдо кардани волидайн бо мактаб ва муҳити зисти иҷтимоии кудак. Азбаски тавассути масъулияти оила тамоми фазилатҳо ва зебоиҳо ҳамчун гавҳар дар вуҷуди фарзанд кошта мешавад, мактаб ҳам ин равандро идома бахшида, дар рушду такомули фарзандон саҳм мегузорад. Пас, барои расидан ба ин марому мақсади ягона бояд байни муаллимон ва волидайн як иртиботи устувори ҳамкорӣ, яъне ваҳдат вуҷуд дошта бошад.

Муродова Т.- н. и. фал., дотсенти ИФСҲ-и

ба номи А.Баҳоваддинови АМИТ

Созишномаи сулҳ ва оштии миллӣ роҳи рушду такомули минбаъдаи Тоҷикистонро равшан сохт.

Эмомалӣ Раҳмон

Дар солҳои навадум халқи тоҷик ба ҷанги шаҳрвандӣ дучор гардид, ки чандин ҳазор нафар ҳамдиёронамон куштаю қариб як миллион нафар гуреза ва муҳоҷир шуданд. Ҳукумати қонунӣ воқеан вуҷуд надошту бесарусомонӣ дар кишвар ҳукмфармо буд. Коршиносону сиёсатмадорони дохилию хориҷӣ ба ин ақида буданд, ки ҷанги шаҳрвандии Тоҷикистон дуру дароз идома хоҳад ёфт ва он қариб метавонист давлати моро ба нестӣ оварда расонад. Хатари маҳв шудан ва аз харитаи ҷаҳон нест гардидани Тоҷикистон ба миён омада буд. Дар ин вазъият барои мамлакат сарваре лозим буд, ки барои сулҳу ваҳдати миллӣ ҷони худро дареғ надорад ва манфиатҳои миллиро аз манфиатҳои маҳалу гурӯҳ ва минтақа болотар гузорад.

Марҳилаи муҳимтарин дар раванди сулҳ, гуфтушуниди байни тоҷикон аст, ки моҳи апрели соли 1994 дар шаҳри Маскав сурат гирифта буд. Дар ин гуфтушунид нахустин Эъломияи муштарак оид ба оштии миллии устувор дар раванди сулҳи тоҷикон ба имзо расид. Баъдан, ҳайатҳои Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Иттиҳоди нерӯҳои оппозитсияи тоҷик дар шаҳрҳои Алмаато, Ашқобод, Бишкек, Исломобод, Кобул ва Машҳад мулоқот гузаронданд. Ҷустуҷӯи роҳу усулҳои расидан ба сулҳу амонӣ барои тоҷикон зиёда аз се сол идома ёфт. Табиист, ки дар ин мулоқотҳо ҳар тараф шартҳои манфиатноки худро пешниҳод менамуд ва билохира 27 июни соли 1997 дар шаҳри Маскав мулоқот баргузор гардид, ки бо таъсиси Комиссияи оштии миллӣ ва имзои “Созишномаи умумии истиқрори сулҳ ва ризояти миллӣ” анҷом пазируфт.

Ҳақиқатан Ваҳдати миллӣ шукуфоии Ватан аст, зеро дар давлате, ки сулҳу амонӣ ва дустӣ ҳукмфармост, он давлат рӯз то рӯз рӯ ба инкишоф аст, иқтисодиёташ тадриҷан меафзояд, ҳам аз ҷиҳати сиёсӣ ва ҳам аз ҷиҳати фарҳангӣ пеш меравад.

Дар воқеъ, ҳиммати баланди бахшандагӣ ва заковату дурандешии фозилонаи сарвари давлатамон Эмомалӣ Раҳмон ва сарвари собиқ мухолифин Сайид Абдуллоҳи Нурӣ, ки оқибат ба дарки маънии идомаи ҷанг – идомаи тоҷиккушист ва идомаи тоҷиккушӣ фанои миллат аст, расида, дасти якдигарро баҳри сулҳ ва ризоияти миллӣ фишурданд ва 27 июни соли 1997 дар Маскав ба созишномаи сулҳ имзо гузоштанд, сазовори ситоиш ва накӯиш аст. Ин амали ҷавонмардона ва хирадмандона, ки зиндагии хушу гуворо ва оромию осоиштагии имрӯзаро ба бор овард, дар таърихи халқи тоҷик бо ҳарфҳои заррин сабт гашта, ояндагон онро чун як амали ибратбахш бо ифтихору сарбаландӣ ба худ қабул хоҳад кард.

Президенти мамлакат бори дигар ба ҳамватанон муроҷиат намуда таъкид доштанд, ки “Бо назардошти ин руҳияи илҳомбахш ва иттиҳоди ҷовидонии миллат айни муддаост, ки рӯзи 27-уми июнро дар кишварамон Рӯзи Ваҳдати миллӣ эълон намоем ва ин санаи фархундаро ҳар сол ба таври умумихалқӣ ид кунем”. Баробари ба имзо расидани Созишномаи умумии истиқрори сулҳ, ки моҳиятан як давраи муайяни таърихи кишварамонро инъикос менамояд, мардуми шарифи мамлакат нафаси озод гирифта, ҳамдигарро бародарвор ба оғӯш мекашиданд. Ашки шодӣ дар ҳалқаҳои чашми азизон ҳувайдо буд, зеро таи ин солҳо он қадар мушкилот, он қадар нофаҳмиҳо ва он қадар гирифториҳову хунҷигариҳо ба ҳам печидагӣ дошт, ки кушоишу ворастагии онҳо ба ҷуз аз муаммои сарбаста чизе наменамуд.

Муносибати нави давлатӣ, сиёсати соҳибистиқлол гардидани Тоҷикистон, сохтмони роҳҳои нави дохилию берунӣ ва ба хориҷи кишвар баромадани интиқолу молу маҳсулотро ба миён гузошт. Сохтмони шоҳроҳҳо баромадани кишварамонро ба сӯи Уқёнуси ҷаҳонӣ бандарҳои бузургтарин имконпазир сохт.

Аз фурсат истифода бурда истода, аз номи кормандони Институти физика ва техникаи ба номи С.У. Умарови Акдемияи миллии илмҳои Тоҷикистон, кулли мардуми ҷумҳуриамонро бо ваҳдати миллӣ табрику таҳният гуфта, зиндагии осоиштаро таманно дорам.

Муовини директор оид ба илм ва таълми ИФТ ба номи С.У. Умарови АМИТ Ф. Холмуродов

«Ҷашни Ваҳдати миллӣ рамзи баҳамоӣ, сарҷамъӣ, иттиҳоду ягонагӣ ва Ваҳдати миллӣ буда, пирӯзии фарҳанги сулҳ ва ақлу заковати солими миллати солору хирадманд ва сулҳпарвари тоҷикро бори дигар собит месозад».

Эмомалӣ РАҲМОН

Оре, Ваҳдати миллӣ пеш аз ҳама ягонагии тамоми қишрҳо, ниҳодҳо ва нерӯҳоеро дар назар дорад, ки дар ҳудуди зисти ин ё он миллат фаъолият менамоянд. Ҳақиқатан Ваҳдати миллӣ шукуфоии Ватан аст, зеро дар давлате, ки сулҳу амонӣ ва дустӣ ҳукмфармост, он давлат ба мисли гулҳои баҳорӣ рӯз то рӯз шукуфта, иқтисодиёташ дараҷа ба дараҷа меафзояд, аз ҷиҳати фарҳангӣ ва аз ҷиҳати сиёсӣ пеш меравад.

Рӯзи Ваҳдати миллӣ ба саҳифаи таърихи халқи тоҷик ҳамчун замони нави ташаккулёбии давлатдории Тоҷикистон ворид гашт. Ин иди фархунда тимсоли сулҳ, ҳамдигарфаҳмӣ ва осоиш дар ҷамъиятамон, боиси эҳёи маънавию иқтисодии кишвар, масъулияти умумии мо барои ҳаёти ҳозираву ояндаи дурахшони Тоҷикистон аст. Баъди имзои Созишномаи умумии пойдории сулҳ ва ризоияти миллӣ дар Тоҷикистон, ки дар шаҳри Маскав сурат гирифт, Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон бо ҳисси баланди ифтихори миллӣ ба истиқболи мардум ба шаҳри Душанбе омад. Ин лаҳзаҳои ҳассосу тақдирсозро шоири ширинкалому равоншод Лоиқ Шералӣ дар ғазали тараббунёдаш бо номи «Сулҳи деринтизор» хеле табиӣ ба қалам додааст:

Раҳми Парвардигори мо омад,

Нури Ҳақ бар диёри мо омад.

Ҷанги бунёдсӯзи мо бигзашт,

Сулҳи бунёдкори мо омад.

Зиндагӣ сахттар зи мурдагӣ буд,

Ҳотифи зиндадори мо омад…

Чор сӯ буд тирборонҳо,

Яке тири барори мо омад.

…Ҷанги девонавори мо бигзашт,

Сулҳи деринтизори мо омад.

Имсол аз имзои Созишномаи умумии пойдории сулҳ ва ризоияти миллӣ дар Ҷумҳурии Тоҷикистон бисту ҳафт сол сипарӣ мешавад. Бо шарофати ба имзо расидани ин Созишномаи такдирсоз мо тавонистем ба муноқишаҳои дохилӣ ва муқовимати мусаллаҳона хотима бахшида, ба марҳалаи нави таърихи Тоҷикистон – гузоштани пойдевори сулҳ, таъмини ваҳдати миллӣ ва дар ин асос ба эътидол овардани фаъолияти иқтисодии кишвар ва рушди он оғоз намоем.

Ҳаммаънои вожаи «ваҳдат» «сулҳ» аст. Сулҳу ваҳдат инкоркунандаи ҷангу низоъ ва нооромию душманист. Ваҳдат дар ҷомеа бисёре аз хислатҳои манфии инсонӣ кинаю адоват, бадбинӣ душманӣ, бадхоҳӣ, ҷангу низоъ, нобаробариҳои иҷтимоӣ ва қашоқию дилшикастагиро аз байн мебарад. Инсонҳо хушбахту хушрӯз мегарданд. Ояндаи ҷомеа ва ҳаёти давлатдорию давлатсозӣ, ки дар дасти мо ҷавонон аст инро мо бояд хуб дарк кунем. Таърихи солҳои аввали соҳибистиқлолӣ гувоҳи он аст, ки мо бо сабабҳои субъективию объективӣ дар фосилаи муайни вақт аз ягонагӣ даст кашидем ва ба гурӯҳҳо ҷудо гардидем. Ҷудо гардидани мо ба гурӯҳҳо бадбахтии гаронеро ба сарамон овард, ки ба хуну руҳ, тану ҷисм, хотираю таърих, сарвату боигарӣ, забону фарҳанг ва ба тамоми сириштамон неши ҷонкоҳ зад. Ҷудоии мо моро заиф сохт, муҳтоҷи кумаки дигарон кард, модаронамонро аз фарзандони ҷавони худ маҳрум сохт, хонаамонро хароб, дӯстону наздикон ва ҳамватанонамонро гуреза сохт ва наздик буд, ки бо тамоми ҳастиямон моро маҳв созад. Аммо вақте ба ҳам омадем, ба ваҳдат расидем, сулҳ бастем пуриқтидор ва бузург шудем. Чигунае, ки шоири маъруфу машхур Неъмати Оташ дар шеъри «Ваҳдати дилҳо»-и худ меҳрубону ҷонбаҷон шудани халқи шарифи тоҷикро тараннум кардааст:

Биё, ки то абад меҳрубони ҳам бошем,

Ба сад фараҳ ба ҳам оему ҷони ҳам бошем.

Биё, зи ваҳдати дилҳост ин ҷаҳон обод,

Расули сулҳу сафо дар ҷаҳони ҳам бошем.

Шоири хушзавқу хушсалиқа ва худогоҳ Аҳлиддини Ҳисорӣ низ ин ҳама ҷӯшу хурӯши андешаро дар қаламрави шеър аз баракати сулҳ, оромӣ ва ваҳдат медонад. Ҳамон тавр ки арз шуд, дар китоби тозаи шоир муҳаббат ва дилбастагии самимона ба сарзамини ниёкон, мардони бузурги он, сулҳу ваҳдат ва ормонҳои миллӣ зебову шево ба тасвир гирифта шудааст. Масалан:

Ҳамдилии мардумон аз ваҳдат аст,

Ҳамммаромӣ дар ҷаҳон аз ваҳдат аст...

Дар ҳама ақсои дунёи бузург,

Дӯстии ҷовидон аз ваҳдат аст.

Мо ҷавонон бояд ифтихор дошта бошем, ки халқу миллати мо таърихан ва табиатан сулҳдӯст, фарҳангпарвар ва созанда аст. Сулҳдӯстии мо дар тули тамоми таърихи чандинҳазорсолаамон нишондиҳандаи ақлу хирад ва сабру таҳаммули гузаштагонамон аст, ки ин далели қотеи фарҳанги қадима ва суннатҳои созандагии миллати мост ва мо ҷавонон инро бояд омӯзем, дар сиришти худ ҷой диҳем ва дар зиндагии ҳамарӯзаамон истифода намоем.

Чигунае ки мо мебинем, дар ҷаҳони имрӯза давлатҳои алоҳида бо як хатоии хурди сиёсӣ сулҳу ваҳдат ва таъмини амниятро дар дохили кишварашон аз даст дода, ба майдони ҷанг ва бархурди манфиатҳои гурӯҳҳои манфиатҷӯ табдил ёфта истодаанд. Ин омилҳои сиёсӣ ба мо ҷавонон ҳушдор медиҳанд, ки роҳу усулҳои ҳифз ва таҳкими абадияти сулҳу ваҳдати миллиро дар кишварамон омӯзем ва сулҳу ваҳдатро дар ватанамон ҷовидонӣ нигоҳ дорем. Пеш аз ҳама бояд таҳлилгари сиёсию идеологӣ бошем ва ба равандҳои сиёсӣ аз нуқтаи назари таҳлилӣ баҳои дурусту ҳақонӣ дода тавонем. Мо бояд ҳеҷ гоҳ дар роҳи давлатдорию давлатсозӣ ба хатоӣ роҳ надиҳем, ки як хатои хурдакаки мо метавонад боиси аз байн рафтани сулҳ, ваҳдат ва оромии кишварамон гардад. Мо ба ҳамаи мақсаду ҳадафҳоямон танҳо дар ҳамон сурате мерасем, ки сулҳу ваҳдат дар кишварамон пойдору ҷовидон бошад. Бе пойдории сулҳу ваҳдат мо ҳатто як пора нон ёфта наметавонем. Мо наметавонем аз ҷони худ ва шарафу номуси худ ҳифз кунем. «Ҷомеа ё миллате, ки ғояи ваҳдати миллӣ надорад, ҳамеша эҳтимолияти ба буҳрони сиёсӣ, фарҳангӣ, иқтисодӣ ва иҷтимоӣ гирифтор шуданаш мавҷуд аст».

Хулоса, мо ҷавонон бояд дар сатри аввали хотираи худ ҷой диҳем, ки ҳанӯз дар сароғози бунёди давлатдории миллии худ қарор дорем ва ҳадафи асосии мо бунёди давлати тараққикардаи миллӣ мебошад. Миллати куҳанбунёди мо дар тули ҳазорсолаи парокандагӣ орзуҳои зиёдеро дар дил парвариш намудааст, ки имрӯз вақти амалӣ намудани онҳо фаро расидааст. Амалӣ намудани ин ҳама орзуҳо дар ҷодаи давлатдорию давлатсозӣ ба дӯши мо ҷавонон вогузор мебошад, ки ин кори бениҳоят пурифтихор ва пуршараф аст. Аммо ҳамаи орзуҳои мо танҳо дар фазои сулҳу осоиш ва танини ваҳдати миллӣ амалӣ карда мешаванд. Мо бояд миллати сарбаланди худро ҳатман ба орзуҳояш расонем ва руҳи гузаштагони худро шод гардонему заҳмати кашидаи онҳоро қадр намоем. Дар ин ҷода ғояи ваҳдати миллӣ ва бунёди давлати пешрафтаи миллӣ ду сарчашмаи асосии идомаи ташаббусҳои ватансозию ватандории мо мебошанд.

Хайрулло Раҷабалиев, ходими илмии Маркази мероси хаттии АМИТ

Ваҳдат ин якдилӣ, ҳамдигарфаҳмӣ, ягонагӣ ва иттиҳод мебошад. Ваҳдат дар ватани азизи мо 27 июни соли 1997 — пас аз 8 давраи гуфушунид (дар солҳои 1994 то 1997) миёни ҳукумати ҷумҳурӣ ва мухолифин, дар шаҳри Маскав, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ва роҳбари Иттиҳодияи нерӯҳои мухолифини тоҷик Сайид Абдуллои Нурӣ «Созишномаи умумии истиқрори сулҳ ва ризоияти миллӣ дар Тоҷикистон» ба имзо расид.

Ҳар як фарди тоҷик набояд он рӯзҳоро фаромуш кунад, чунки он даҳшатҳое, ки мардуми тоҷик аз сар гузаронд, бояд дарси ибрат барои ҷавонони имрӯза бошад. Пас аз пош хурдани Ҳукумати Шуравӣ, шахсони нохалаф барои манфиати шахсии худ шуда, мардуми моро гумроҳ карданд, ки дар натиҷа ҷанги шаҳрвандӣ ба вуқӯъ пайваст, ки ҳазорон одамони бегуноҳ қурбон шуданд, ҳазорон фарзандон ятим монданд, ҳазорон модарон шавҳарҳои худро аз даст доданд.

Душманони миллати тоҷик интизори он буданд, ки миллати тоҷик худ ба худ нест шавад ва онҳо заминҳои кишвари моро байни худ тақсим кунанд, вале тирашон хок нахурд.

Хушбахтиҳое, ки имрӯз барои мо насиб гаштааст, аз баракати сулҳу ваҳдат аст, ки ин ҳама ба шарофатии Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои муаззами миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон мебошад. Мо набояд фаромӯш кунем, ки яке аз муҳимтарин рукни таҳкими истиқлолияти давлатӣ дар сиёсати давлатдорӣ ин Ваҳдати миллист. Ваҳдати миллӣ сарчашмаи ҳамаи хушбахтиҳо, аз ҷумла оғози созандагию эҷодкорӣ расидан ба ҳамаи орзӯву омолҳои нек ва шиори миллати куҳанбунёд ва соҳибтамаддуни мост.

Дар ҳар давру замон Сулҳу Ваҳдат ва ягонаги ба осонӣ ба даст намеояд. Ҳатман дар рафти муваффақ шудан ба ин неъмати бебаҳо чандин нафар ҷони худро қурбон ва ё дар хатар мегузоранд.

Аз ин лиҳоз вақте, ки мо дар бораи Ваҳдати миллии тоҷикон суханронӣ менамоем, албатта симои Пешвои муаззами миллат Эмомалӣ Раҳмонро пеши назар меорем.

Бешубҳа, дар он лаҳзаҳои хеле ҳассоси таърихе, ки эҳтимолияти аз байн рафтани давлату миллат қарор дошт, барои Тоҷикистон нафаре лозим буд, ки пеши роҳи ин ҷанги хонумонсузи шаҳрвандиро гирад ва ватану миллатро аз нобудшавӣ нигоҳ дорад ва ниҳоят Ваҳдати миллиро ба миён орад.

Дар он лаҳзаҳои ҳассоси таърихӣ Яздони пок мардуми тоҷикро писандид ва аз байни теъдоди зиёди сиёсатмадорон, Эмомалӣ Раҳмонро ҳамчун роҳбари дилсузу меҳрубон болои саҳнаи сиёсӣ овард.

Ваҳдати миллӣ шукуфоии Ватан аст, зеро дар давлате, ки сулҳу амонӣ, дӯстию якдигарфаҳмӣ ҳукумфармост, он рӯз то рӯз гул- гул мешукуфанд ва аз лиҳози сиёсию иқтисодӣ ва фарҳанги пеш меравад.

Бале, сулҳу ваҳдат ибораҳоеанд, ки ҳамеша дилчаспу форам ба гӯши кас садо медиҳад. Вожаи сулҳ ин якдигарфаҳмӣ, толиби осоиштагӣ будани ин ё он халқиятро таҷассум месозад. Ваҳдат бошад, ба ҳам омадан, аз як гиребон сар баровардан, ҳамдигарфаҳмиву поктинатӣ ва миллатдӯст буданро ифода мекунад. Маҳз ваҳдат аст, ки дар қалбҳои тамаддун офар ва сулҳофари мо ин санаи пурнишоту ҳаётбахш маскан гирифтааст ва ба рӯйдоди воқеан, таърихӣ ва азизу гиромӣ чун ҷон муқаддас табдил ёфтааст.

Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар ин маврид чунин таъкид намудаанд: “Созишномаи сулҳ барои сарзамини аҷдодии мо субботу оромии воқеиро таъмин кард, ваҳдати миллиро ба вуҷуд овард ва зиндагиеро фароҳам сохт, ки онро ҳар фарди покдилу некхоҳи мамлакат дер боз интизор буданд.”

Маҳз бо шарофати ҳамин ваҳдати миллӣ, сулҳу суботи сартосарӣ ва хиради азалии Тоҷикистони соҳибистиқлол аз пароканда гаштани миллати куҳанбунёдамонро тавонистем пешгирӣ намоем. Заминаи асосии Ваҳдати миллӣ пеш аз ҳама ин хиради азалии мардуми худи мардуми худогоҳи ватанпарвар ва саъю талошҳои Пешвои миллат буд, ки моро ба ин рӯзҳои фараҳу хушу хуррам расонд.

Ваҳдати миллӣ барои мардуми мо дар баробари истиқлолият неъмати бебаҳо ва муқаддас аст. Ҳар як тоҷики ватанпарвар бояд, ифтихор аз он дошта бошад, ки миллати тоҷик таърихан ва табиатан сулҳдӯст, фарҳангпарвар, тамаддунофар ва созандаю бунёдкор мебошад. Таърих ва ҷомеаи ҷаҳонӣ бори дигар исбот намуд, ки халқи тоҷикро дар масири таърих ҳамчун миллати куҳанбунёд, бонангу номус, бохираду адолатхоҳ, бунёдкору заҳматкаш дорои хиради азалӣ доштан эҳтирому эътироф менамоянд.

Ваҳдат беҳтарин неъмат барои тамоми инсоният буда, он тамоми некию хубиҳои дунёро дар худ таҷассум намудааст. Зеро танҳо бо будани ваҳдат душворию монеаҳо паси сар мешаванд. Рӯзгори мардум рӯ ба беҳбудӣ мениҳад ва халқ орому осуда зиндагӣ менамояд.

Дар воқеъ Ваҳдати миллӣ шукуфоии Ватан аст, ки имрӯзҳо мардуми озоди кишвар меҳнати софдилонаи худро давом дода, ҳаёти хушбахтона гузаронида истодаанд. Аз ҷумла мо шаҳрвандони Тоҷикистон насли хушбахтарини ҷаҳонем, ки дар замони сулҳу осоиштагӣ зиндагӣ менамоем ва аз ин иқболи баланди худ меболем. Бигзор ба бахти мо сулҳ пойдор бошаду осмон ҳамеша софу беғубор бимонад.

Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар яке аз баромаҳояшон чунин гуфтаанд: “Ҳар як фарди бедордили ҷомеа, ҳар як шаҳрванди бонангу номуси Тоҷикистон, ки барояш Ватан ва сарзамини аҷдодӣ қадру манзалат дорад, бояд сулҳу ваҳдатро чун гавҳараки чашм ҳифз карда, барои ободиву пешрафти кишвар ҷаҳду талош намояд”.

Сулҳ оштиву фарзонагӣ, якдигарфаҳмӣ ва толиби осоиштагӣ будани мардумро таҷассумгар аст. Ваҳдат бошад, ҳамдигарфаҳмиву поктинату миллатдӯст будан аст. Ваҳдат беҳтарин неъмати ҳаёти инсон, орзуву ормон, таҳкими давлат, наҷоти миллат, рушди тоҷикон, нумуи даврон, ҳастии инсон дар ҳар замину замон аст.

Мудири кафедраи забонҳои хориҷии АМИТ, н.и.ф., дотсент Насруддинов С.М.

Замони муосир на танҳо бо рушди ҳамҷонибаи муносибатҳою ҳамкориҳои байналмиллалӣ ва равандҳои глобализатсонӣ, балки мутаассифона, бо авҷгирии задухурдҳо, муқовимат, тезутундшавии муносибатҳо ва зиддиятҳои манфиатҳо фарқ мекунад. Ҳамзамонон бо бархурдҳои мушкилҳалшавандаи тамаддунӣ, боз тамоюлҳои муосири глобализатсонӣ бештар хусусияти таҳмил намудани ѓарбикунонии тафаккуру фарҳанги давлатҳои шарқӣ ба назар мерасад, ки нигоҳдории истиқлолияту анъанаҳои давлатҳои ҷудогонаро дар вазъияти геополитикӣ мушкил менамояд. Бархурди тамаддуние, ки дар ҷаҳони глобализатсионӣ мавҷуданд, алоқаманд бо манфиатҳои геополитикӣ, роҳҳои ҳалли худро доранд. Дар чунин вазъият барои кишварҳои ҷудогона масъалаи нигоҳ доштани на танҳо истиқлолияти давлатӣ, балки ҳастии миллату фарҳанг ҳамчун масъалаи тақдирсоз ба миён меояд. Зеро ҳодисаҳои солҳои охирро мушоҳида намуда, бисёр олимону сиёсатмадорон сари ҳастии инсоният андеша менамоянд.

Давлатҳои абарқудрат барои ҳимояи манфиатҳои худ стратегияҳои гуногунро истифода мебаранд ва дар ин «муколамаҳо» давлатҳои хурд новобаста аз хоҳишашон ворид мешаванд ва баъзан дар муайян намудани иродаи худ комилан озод буда наметавонанд. Барои ин ба давлатҳои хурд омилҳои зиёд лозим мешаванд, ки истиқлолияту манфиатҳои худро ҳимоя намоянд. Яке аз чунин омилҳо, ин захираҳои табиӣ ва мавқеи географӣ мебошад. Баъзан ин дороӣ диққати давлатҳои дигарро ба худ ҷалб намуда, сабаби дахолати онҳо ба кори давлатҳои соҳиби сарвати табиӣ мешаванд. Сиёсати байналмилалии муосир раванди яктарафаро интихоб нумудааст, ҳақиқат дар дасти тавоноҳо мешавад. Ва бо ин ва ё он баҳона хоҳиши иштирок намудан дар муайян намудани сиёсати дохилӣ мегардад. Дар чунин равандҳои бозиҳои геополитикӣ танҳо ва танҳо давлате, ки дар он суботу якдигарфаҳмӣ мавҷуд мебошад, истиқлолияти худро ҳифз карда метавонад. Дар ҳолати дигар ба як майдони ҳарбу зарби манфиатҳои дигарон табдил меёбад.

Дигар омили пешгирандаи чунин ҳолат, ин амали қонунҳо мебошад. Дар сурати риоя нашудани қонунҳо мақомоти ҳокимият фалаҷ мешавад. Мисоли равшани ин, ҷанги шаҳрвандии солҳои 90-уми таърихи навини тоҷикон мебошад, ки қариб сабаби нобудии давлат ва парокандагии миллат гардида буд. Мо набояд ин дарси фоҷиаборро фаромӯш намоем ва ҳамасола бори дигар дар бораи пайдошавии омилҳои барангезандаи ин ҷанг ва натиҷаҳои харобовари он ёдрас намуда, ҳушёрии худро нигоҳ дорем.

Ваҳдат, Истиқлолият ва Президент – ин нерӯи қавӣ ва кафили рушди устувори Тоҷикистон мебошанд. Маҳз бо кӯшишу талоши Эмомалӣ Раҳмон, мо тавонистем худро аз фоҷиаи миллӣ нигоҳ дорем. Истиқлолияте, ки имрӯз дорем амри тасодуф ва танҳо натиҷаи пошхӯрдани Давлати Шӯравӣ набуда, балки натиҷаи саъю талошҳои миллати тоҷик мебошад.

Тоҷикистон аз гирдоби ҷанги бародаркуш баромада, дар ҷаҳони муосир намунаи барҷастаи сулҳофарӣ ва сулҳу ваҳдати пойдор мебошад.

Яке аз собиқадорони сиёсӣ, ки пас аз интихоб шудани Эмомалӣ Раҳмон ба ҳайси роҳбари давлат дар Иҷлосияи XVI Шӯрои Олии Чумҳурии Точикистон, дар ҷаласаи навбатии Ҳукумат иштирок дошт ба ёд меорад, ки дар ҷараёни ҳалли масъалаҳо Сарвари давлат пеш аз ҳама ба қатъи ҷанг ва баргардонидани гурезаҳо диққати махсус медоданд, аз тарафи мухолифин касе ба назди Сарвари давлат наомадааст, таърих собит мекунад, ки тамоми ташаббусҳо аз тарафи Эмомалӣ Раҳмон буд, ин шахси далер худашон ба назди мухолифин мерафтанду ба сулҳ даъват менамуданд, сабабгори сулҳ дар Тоҷикистон танҳо Эмомалӣ Раҳмон мебошанд.

Имрӯз, аллакай аксарияти мардуми кишвари мо хуб дарк кардаанд, ки бе давлати тавоно ва ниҳодҳои вай, ҳам амнияти ҷомеа ва ҳам тараққиёти мунтазами соҳаҳои асосии онро таъмин кардан имконнопазир аст. Ҳамчунин давлат дар раванди тараққиёти худ бе такя ба сарвари оқилу дурандеш наметавонад механизмҳои самараноки давлатдориро дошта бошад. Хушбахтона, халқи тоҷик сарвари худро дуруст интихоб карда тавонист ва Президенти халқии тоҷик тавонист мамлактро тадриҷан аз бӯҳрони сиёсиву иҷтимоию иқтисодӣ раҳоӣ намояд. Сарвари кишварамон ба ваъдаи додаи хеш дар Иҷлосияи XVI Шӯрои Олии Чумҳурии Точикистон вафо кард. Ӯ исбот намуд, ки дар Тоҷикистон қувваи солим, қувваи тавоное мавҷуд аст, ки пеши роҳи ҳамагуна низоъро гирифта метавонад. Доимо, маҳз дар давраҳои вазнин Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон Эмомалӣ Раҳмон, новобаста ба хатар бевосита ба ҷони худ, дар канор миллати хеш буда, вохӯриҳои худро давом медоданд ва мардумро даъват менамуданд, ки ҳаргиз рӯҳафтода нашуда, бо иродаи қавии худ муттаҳиду сарҷамъона аз ин вазъи душвор баромадан талошу мубориза барем. “Ман дар суханрониҳои худ борҳо гуфтаам ва имрӯз бори дигар такрор мекунам, ки зиндагӣ аз рӯзи таваллуд то дами вопасини умри инсон мубориза аст. Дар ин мубориза шахсе дастболо мешавад, ки иродаи қавӣ ва умед ба фардо дошта, ақлу заковат, донишу таҷриба ва малакаву маҳорати худро истифода мебарад.”

Амалишавии ин тадбирҳо танҳо дар фазои мусоиди орому осуда муҳайё мегардад, зеро табобат ва рафъи ин беморӣ танҳо дар сурати ҳамкории мардум бо табибон ва масъулини соҳа амалӣ мегардад.

Албатта ҳар як миллат анъанаҳои хоси фарҳангию давлатдории худро дорад. Дар таърихи давлатдорӣ фарқияти табии хоси қавму миллатҳо, манфиатҳои онҳо табиатан мавҷуданд ва ин фарқиятҳо сабаби тарҳрезии сёсати дохиливу беруна мегарданд. Мавҷуд будани ихтилоф дар табиати одамон сабаби ташаккули тафаккури гуногун ва боиси пайдоиши анъанаҳои гуногун мегардад. Ҳар миллат қонунҳо ва санадҳои меъёрии давлатии худро мутобиқи менталитет ва хусусияти хоси худ таҳия менамояд. Татбиқи механикии қонунҳо ва санадҳои меъёрие, ки барои халқҳои дигар номатлубанд, ба оқибатҳои нохуш мерасонад.

Дар замони муосир бо истифода аз натиҷаҳои ба дастомадаи илмҳои ҷомеашиносӣ ҳар як давлат бояд як модели давлатдории худро интихоб намояд. Албатт ин ба бозингарони абарқудрати минтақаҳои сиёсӣ маъқул намешавад, лекин ин ягона роҳе барои нигоҳ доштани миллату давлат мебошад. Танҳо бо дастгирии тамоми узви ҷомеа ва баланд будани сатҳи худшиносии миллӣ ин ва ё он давлат суботу якпорчагии худро нигоҳ дошта метавонад.

Халқи тоҷик 27 солагии Рӯзи Ваҳдати миллиро таҷлил менамояд. Ин ҷашн аз дигар ҷашнҳову идҳо бо моҳияти созандагиву ободкории худ фарқ мекунанд. Сабабҳои ҷанги шаҳрвандӣ ва расидан ба сулҳу Рӯзи ваҳдатро ҳеҷ гоҳ фаромуш нахоҳем кард. Мусибате, ки солҳои 90-ум ба сари халқи тоҷик омада буд, метавонист якпорчагии давлати моро халадор намуда ба парокандашавии халқи куҳанбунёди мо оварад. Ин боз як санҷиш барои халқи азизамон буд. Хушбахтона халқи фарҳангсолори мо бори дигар исбот намуд, ки дорои заковату хирад ва фарзандони қавииродаву матин мебошад, ки тавонистанд моро аз ин хатар эмин доранд. Ин дастоварди нодир ҳоло ба сифати дарси таърихӣ ва ҷузъи таркибии ҳаёти мардуми мо дар пешрафти ҳаёти сиёсӣ, иқтисодиву иҷтимоӣ ва фарҳангии кишварамон нақши бузург дошта, моро вазифадор месозад, ки барои ҳифзу гиромидошти он бештар кӯшиш намоем. Таҷлили Рӯзи ваҳдатро халқи тоҷик аз самими қалб пазироӣ намуд ва имрӯз мо шоҳиди он гаштем, ки маҳз вахдату ягонагӣ ва сулҳу осоиштагӣ метавонад ба рушди миллати мо мусоидат намояд. Аз ҷумла, ҳадафҳои стратегии миллии мо – таъмини истиқлолияти энергетикӣ, раҳоӣ аз бунбасти коммуникатсионӣ ва ҳифзи амнияти озуқаворӣ ба марҳалаи ниҳоии худ расида, имрӯз мо саноатикунонии босуръатро ҳамчун ҳадафи чоруми стратегӣ қабул намудем. Иншооти бузург - нерӯгоҳҳои барқии обии Сангтӯда, Роғун ва туннели Анзоб, Шаҳристон ва Чормағзак, боғу марказҳои фарҳангию фароғатӣ, роҳҳою пулҳои ҷавобгӯй ба талаботи замонавӣ - ин ҳама натиҷаи сулҳу осоиштагӣ ва ваҳдату якдилӣ мебошад. Мо метавонем дастовардҳои зиёдеро ба монанди симои замонавию зебо гирифтани пойтахти кишварамон Душанбе ва дигар шаҳрҳо, таъсиси корхонаву коргоҳҳои саноатӣ, бунёди муассисаҳои иҷтимоӣ, марказҳои варзишӣ, таъмиру азнавсозии роҳҳо ва инфрасохтори хизматрасонӣ, бо риояи санъати баланди меъмории милливу муосир бунёд гардидани иншооту биноҳо, боғу гулгаштҳои замонавӣ ва таҷдиду азнавсозии хиёбону кӯчаҳои шаҳрҳои Тоҷикистонро низ ҳамчун дастоварду натиҷаи ваҳдату ризояти миллӣ номбар намоем.

Ваҳдату Истиқлолият ин арзишҳои бебаҳо ва яке аз арзишҳои волои ҷомеаи мо мебошанд. Пешвои муаззами миллат ҳамеша таъкид мекунанд, ки ваҳдат ва Истиқлолият ду мафҳуми ба ҳам тавъаманд. Имрӯз Тоҷикистон дар арсаи байналмилалӣ соҳиби ҷойгоҳи хоса мебошад. Гузаронидани ҷаласаҳои баландпоя бо иштироки сарварони давлатҳои гуногун дар Душанбе, далели он аст, ки сиёсати пешгирифтаи Президенти кишварамонро дигар кишварҳо дастгирӣ менамоянд ва имрӯз пойтахти Тоҷикистон яке аз марказҳои фаъоли сиёсиву фарҳангӣ мебошад. Тоҷикистон бо ниҳодҳои гуногуни Созмони Милали Муттаҳид, аз ҷумла дар соҳаҳои ислоҳоти идораи давлатӣ, маориф, тандурустӣ, ҳифзи иҷтимоии аҳолӣ, кишоварзӣ, бартарафсозии оқибатҳои офатҳои табиӣ ва обрасонӣ ҳамкорӣ менамояд. Дар ҳамкорӣ бо ин ниҳодҳо садҳо лоиҳаҳо дар Тоҷикистон амалӣ мешаванд. Ташаббусҳои ҷаҳонии Тоҷикистон аз тарафи СММ баҳои баланд гирифтааст. Ин далели он аст, ки таваҷҷӯҳ ва эҳтироми роҳбарони кишварҳои дигар ба кишвар ва ба Пешвои миллатамон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон хеле зиёд аст. Ва ин боиси ифтихори мост. Тоҷикистон проблемаҳои ҷаҳониро хуб дарк карда дар радифи давлатҳои бузург метавонад дар амнияти экологӣ ва равандҳои ҷаҳонӣ саҳмгузор бошад.

Он равандҳое, ки дар ҷаҳони имрӯза ба вуқӯъ омада истодаанд, хатари аз байнравии давлатҳоро доранд ва танҳо ваҳдати шаҳрвандон метавонад пеши роҳи ҷанги шаҳрвандии таҳмилию парокандагиро гирад. Таҷрибаи сулҳофарини Тоҷикистон имрӯз барои бисёр кишварҳое, ки дар чанголи ҷанги шаҳрвандӣ гирифтор шудаанду хатари фоҷиаи экологию демографӣ доранд, қобили истифода мебошад. Ҷои баҳс нест, ки барои ин кишварҳо имрӯз як пешвои миллат ҳамчун Эмомалӣ Раҳмон лозим аст, ки иродаи қавии сиёсӣ ва маънавӣ, далерӣ ва сарсупоридагӣ дошта бошад. Ҷорӣ кардани фарҳанги таҳаммул дар Тоҷикистон низ як дастоварди муҳим аст. Демократияву пешравии иҷтимоиву иқтисодӣ дар шароите имкон дорад, ки дар он кишвар сулҳу субот мавҷуд бошад.

Имрӯз мо аз пештара бештар бояд дар атрофи Пешвои худ муттаҳид шавем, зеро танҳо ваҳдату ягонагӣ асоси истиқлолият ва рушди босубот шуда метавонад.

Арбоби давлатӣ ва сиёсии Амрико, президенти 20 – уми ШМА Ҷеймс Абрахам Гарфилд (1831–1881) дар яке аз суханрониҳои худ гуфтааст, ки пас аз ҷанг набард дар таърих шурӯъ мешавад. Бинобар ин мо бояд кӯшиш намоем, ки сулҳу ваҳдати ба хунрезию ҷонфидоии халқи азизамон ба даст омада поянда бошаду дар китоби таърихи миллатамон ҳамчун дарси таърихӣ боқӣ монад. Дигар мо нагузорем, ки бозичаи дасти манфиатҳои зидди миллӣ шавем. Набарди Тоҷикистон ин бунёди давлати демократӣ, ҳуқуқбунёд, дунявӣ ва ташаккули ҷомеаи шаҳрвандӣ дар Тоҷикистон мебошад. Ҳатто дар вазъияти кунии ҷаҳонӣ вобаста ба пандемияи коронавирус ва оқибатҳои он, таъсири бархурди манфиатҳои геополитикии абарқудратҳо, доштани кишвари ҳамсояе, ки дар дасти террористону экстремистон ва дигар омилҳо, Тоҷикистон роҳи пешрафти демокративу миллӣ ва дунявии худро пеш гирифт.

Пешвои миллат дар суханронии худ бо аҳли илму маориф таъкмд намуданд “Вазъи кунунии ҷаҳон ҳар яки моро водор месозад, ки дар кишварамон сулҳу оромӣ, суботи сиёсӣ ва ваҳдати миллиро боз ҳам мустаҳкам гардонем ва манфиатҳои миллии худро аз таъсири пайомадҳои манфии равандҳои ҷаҳони муосир ҳифз намоем”. Имрӯз Тоҷикистон дар роҳи эъмори давлати ҳуқуқбунёди демокративу рушдёбанда бо қадамҳои устувор пеш меравад, ки заминаи он сулҳу оромӣ, ваҳдати миллӣ ва ҳамдигарфаҳмии халқи азизамон мебошад.

Содиқӣ Н.Н. Сарходими илмии Шуъбаи таърихи фалсафаи

Институти фалсафа, сиёсатшиносӣ ва ҳуқуқи ба номи А.Баҳоваддинови АМИТ

Шаҳри Душанбе дар натиҷаи сиёсати созандаи Пешвои муаззами миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ва фаъолияти пурсамари Раиси шаҳри Душанбе муҳтарам Рустами Эмомалӣ ба яке аз шаҳрҳои зеботарини Осиёи Марказӣ табдил ёфтааст. Ҳамчун марказӣ фарҳангӣ бо ёдгориҳои таърихӣ, иншоотҳои замонавии бо санъати баланди меъморӣ бунёд гашта, имрӯз мавриди таваҷҷуҳи сайёҳон ва тамоми оламиён гардидаст. Иқдомҳои шоистаи Раиси шаҳри Душанбе муҳтарам Рустами Эмомалӣ барои мақоми шоистаи худро пайдо намудани пойтахти Тоҷикситон- шаҳри Душанбе бешумор аст. Иқдоми навбатии муҳтарам Раиси шаҳр ҷиҳати насб ва фаъолгардонии камераҳо, радарҳо дар роҳҳои пойтахт аз ҳама ҷониб сутунист.

Пеш аз ҳама иқдоми мазкур фарҳанги шаҳрнишинӣ, маърифати сокинонро дар роҳҳо баланд мебардорад. Ҳолатҳои зиёде буданд, ки дар роҳҳо ронандагон бе маврид худрави худро таваққуф мекарданд, ҳангоми рондани мошин дар роҳ бо якдигар гап мезаданд ва як қатор қоидаҳои ҳаракат дар роҳро вайрон карда, бесуботиву бетартибиро эҷод мекарданд. Баъд аз ин иқдоми шоистаи Раиси шаҳри Душанбе муҳтарам Рустами Эмомалӣ ронандагон бо маърифати баланд дар роҳҳо ҳаракат менамоянд.

Тавре, ки дар манбаъҳо иттилоъ дода шудааст, таҷҳизоти номбурда панҷ намуди вайронкунии Қоидаҳои ҳаракат дар роҳ, аз ҷумла баланд кардани суръати ҳаракат, набастани камарбанди бехатарӣ, таваққуф дар хатҳои дуюм ва сеюм, баромадан ба хатти муқобили ҳаракат, монеа эҷод кардан ба ҳаракати дигар воситаҳои нақлиётро сабт намуда, он 19 намуди қоидавайронкунии ронандагонро сабт менамояд. Ин таҷҳизоти техникӣ дар чорроҳаҳо, терминалҳои мусофирбарӣ, истгоҳҳо, даромадгоҳҳои шаҳр ва ҷойҳои серҳаракати нақлиёт насб гардиданд ва дар оянда низ дар назар аст, ки чунин камераҳо шумораашон афзояд.

Ин иқдом фарҳангу маърифати баланди ҳаракат дар роҳҳоро таъмин намуда, дар оянда метавонад барои шаҳру ноҳияҳои мамалакат ҳамчун намунаи ибрат роҳандозӣ гардад. Чунин таҷҳизотҳо дар мамлакатҳои хориҷ кайҳо мавриди истифода ҳастанд. Бо шарофати иқдомҳои созандаи Раиси шаҳри Душанбе муҳтарам Рустами Эмомалӣ дар пойтахти Тоҷикситон низ чунин иқдомҳои назаррас роҳандозӣ гардида истодааст, ки бе ягон шубҳа далели ояндаи дурахшони Тоҷикистон аст.

Маврид ба зикр аст, ки ин иқдомҳои Раиси шаҳри Душанбе бояд барои шаҳру ноҳияҳои мамалакат мавриди омӯзиши ҳамаҷониба қарор гирифта, марҳила ба марҳила дар марказҳои вилояту ноҳияҳо ҷорӣ гардад, боиси пешрафти тамоми Тоҷикистон мешавад. Маданияти сокинони мамалакат дар доираи чунин иқдомҳо ташаккул ёфта, тақвият меёбад. Дар рушди сайёҳӣ ҳамчун мамалакати соҳибтамаддуну соҳибмаърифат ёрӣ менамояд. Насби радарҳо танҳо иқдоми пешгирии қоидавайронкунӣ набуда, иқдоми бузурги шаҳрдорию маърифатофарист. Дар идомаи иқдомҳои созандаю барои Ҷумҳурии Тоҷикистон муфид ба муҳтарам Раиси шаҳри Душанбе Рустами Эмомалӣ барору комёбиҳо орзӯ намуда, дар ҳифзи оромиву осоиштагӣ ба кулли сокинони пойтахт ва ҷумҳурӣ азму иродаи қави хоҳонем! Тоҷикистон ба пеш!!!

АБДУМУМИНЗОДА Ситора, - Номзади илмҳои педагогӣ, Институти фалсафа, сиёсатшиносӣ ва ҳуқуқи ба номи А.Баҳоваддинови Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон.

Яке аз дастовардҳои беназири солҳои истиқлолият ваҳдати миллӣ мебошад. Маҳз бо шарофати Ваҳдат ва ягонагии миллӣ хавфи аз байн рафтани давлат ва пароканда шудани миллат пешгирӣ карда шуд.

Мусаллам аст, ки натиҷаи сиёсати хирадмандона ва бунёдкоронаи Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Пешвои муаззами миллат, ПрезидентиЧумҳурии Тоҷикистон, Ҷаноби Олӣ муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба он оварда расонид, ки ҷанги таҳмилии шаҳрвандӣ комилан бартараф гардида, ниҳоятан халқи тоҷик ба сулҳу ваҳдати милии сартосарӣ комёб гардид. Ба қавли устоди зиндаёд Лоиқ Шералӣ ифода намоем:

Ҷанги девонавори мо бигзашт,

Сулҳи деринтизори мо омад...

Бояд қайд намуд, ки маҳз натиҷаи сулҳу ваҳдатимиллӣ бамардуми мо дари бахту саодат, комёбиҳову нусрат ва инчунин даст задан ба бунёдкориҳои беназирро дар тамоми ҷабҳаҳо таъмин намуд.

Арҷмандӣ халқро аз ваҳдат аст,

Ваҳдати ин хонадон ояд ҳаме.

Аз моҳи апрели соли1994 то июни соли1997 дар кишварҳои хориҷии дуру наздик музокираҳои байни тоҷикон баргузор гардида, санади барои халқи тоҷик ва давлати соҳибистиқлоли мо сарнавиштсозу таърихӣ Созишномаи умумии истиқрори сулҳ ва ризоияти миллӣ дар Тоҷикистон 27-уми июни соли 1997 дар шаҳри Маскав ба имзо расид.

Таҷрибаи нодири сулҳи тоҷикон аз ҷониби Дабири Кулли Созмони МиллалиМуттаҳид Кофи Аннан ҳамчун модели муассири ҳалли низоъҳои дохилидавлатӣ ба давлатҳое, ки ба бӯҳрони сиёсӣ, ҷангҳои байниҳамдигарӣ дучор гардидаанд, тавсия карда шуд. Аммо то расидан ба ин ҳадаф мушкилоти зиёде паси сар карда шуданд. Пеш аз ҳама, ба ватан баргардонидани гурезгони тоҷик, ҳалли масъалаҳои сиёсӣ, ҳуқуқӣ ва ҳарбӣ, барқарор намудани хисороти ҷанг ва ғ. Ба ҳамаи мушкилиҳои ҷойдошта нигоҳ накарда, Созишномаи мазкура, раванди сулҳофариро устувор гардонид. Оштии миллӣ ва боварии ҷонибҳои ба ҳам муқобилро ба як миллати воҳид табдил дод ва барои барқарор намудани сулҳу субот ва ваҳдати миллӣ заминаи мусоид фароҳам овард.

Ба ҳамагон маълум аст, ки солҳои ҷанги шаҳрвандӣ қисме аз сокинони кишвар маҷбуран ватанро тарк намуда, ҳамчун гурезагон ба кишварҳои гуногун, аз ҷумла ба хоки Афғонистон паноҳ бурда буданд. Тибқи сарчашмаҳои иттилоотӣ дар ҳудудҳои Афғонистон бештар аз 90 ҳазор нафар гуреза шуда буданд. Ба ин масъала Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ҳанӯз зимни баргузории Иҷлосияи XVI дар шаҳри Хуҷанд ибрози андеша намуда, қайд карда буданд, ки «ман то вақте ки як нафар гуреза дар хориҷа мемонад худро ором ҳис намекунам». Ҳатто аввалин ҳуҷҷате, ки дар солҳои ҷанги шаҳрвандӣ зимни баргузории гуфтушунидҳои ҷонибҳои даргир ба имзо расонидаанд, ба масъалаи гурезагон бахшида шуда буд.

Моҳи марти соли 1993 бо ташаббуси Кумитаи давлатии радио ва телевизион дар муассисаи давлатии «Радиои Тоҷикистон» барномаи «Хоки Ватан» ташкил гардид. Мақсад аз ташкил намудани барнома сарҷамъ намуданимардум ва ба ҳаёти осоишта баргардонидани онҳо ба шумор мерафт. Барномаи мазкур дар баробари ташаббусҳои дигари Ҳукумати Тоҷикистон дар баргардонидани гурезагон саҳми калон гузошт. Тавассути ин барнома сокинони кишвар паёмҳои худро дар бораи оромии кишвар ба наздикони бурунмарзии худ мерасониданд ва ба ин васила як иртиботи маҷозӣ байни онҳо ба вуҷуд оварда шуд.

Дар самти баргардонидани гурезагон аз хоки Афғонистон Пешвои миллат заҳматҳои шабонарӯзӣ кашидаанд. Кӯмак ба гурезагон, мусоидат намудан ба бозгашти онҳо, барқарор намудани манзилҳои истиқоматии онҳо дар маркази диққати сарвари давлат қарор дошт. Ҳар ташаббусеро, ки барои ҳалли ин масъала ироа мегардид, ҷонибдорӣ ва пуштибонӣ менамуданд. Барои ҳалли масъалаи мазкур на танҳо аз имкониятҳои мавҷудаи дохилӣ, балки созмонҳои минтақавию байналмилалӣ хусусан Созмони Милали Муттаҳид (СММ) истифода мекарданд. Маҳз бо шарофати сиёсати хирадмандонаи сарвари давлат ин масъала дар муддати кӯтоҳ ҳалли худро пайдо намуд ва раванди сарҷамъ намудани миллати тоҷик зери ливои истиқлолият ва ваҳдати миллӣ тантана намуд.

Мутаассифона, баъдан зери таъсири тамоюлоти бегонапарастӣ ва дахолати неруҳои хориҷӣ боз раванди пароканда сохтани миллати тоҷик дар солҳои аввали асри XXI пайдо гардиданд. Пеш аз ҳама, паҳн гардидани ғояҳои ифротгароӣ ва тундгароии динӣ дар байни қишрҳои гуногуни ҷомеа, ба сафи ташкилотҳои террористию экстремистӣ пайвастани ҷавонон, ба кишварҳои Шарқи Наздик сафар намудану дар ҷангҳои террористӣ иштирок намудани онҳо боиси ташвиш гардид.

Аз ин рӯ, баргардонидани кӯдакону ятимон аз ин кишварҳо, донишҷӯёни донишгоҳҳои динии шубҳаовар, пеш аз ҳама аз лагерҳои террористӣ, мубориза бо терроризму экстремизм яке аз самтҳои афзалиятноки сиёсати пешгирифтаи давлату Ҳукумат гардид. Насли калонсоле, ки мушкилиҳои ҷанги шаҳрвандиро дидаанд, зиёиёну равшанфикрон, фаъолони ҷомеа ва ниҳодҳои ҷомеаи шаҳрвандӣ низ дар ин самт корҳои назаррас анҷом медиҳанд.

Ваҳдати миллӣ арзиши беназире мебошад, бо шарофати он амалӣ гардидани ормонҳои миллӣ ва расидан ба ҳадафҳои стратегӣ мумкин мегардад. Бинобар ин, месазад, ки барои ҳифзу бақои он доимо талош варзем. Президенти мамлакат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон маҳз бо заҳмату талошҳои пайгиронааш Тоҷикистонро дар интиҳои асри ХХ ва ибтидои ХХI аз фоҷиаи миллӣ раҳо кард. Таҳти сарварии он кас миллати тоҷик баъд аз ҳазор сол дар роҳи эҳёи давлатдории миллӣ ба дастовардҳои бузурги таърихӣ ноил гардид ва имрӯз ба сӯи ояндаи нек устуворона қадам мегузорад.

Ҷаҳду талошҳои Асосгузори сулҳу Ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат, Президенти кишвар муҳтарам, Эмомалӣ Раҳмон барои ободиву шукуфоии Ватан ва таҳкими Ваҳдати миллӣ барои мо ҷавонон манбаи илҳом барои азму ғайрати дучанд аст. Мо бояд аз ҳамаи имкониятҳо самаранок ва оқилона истифода бурда, барои дар оянда боз ҳам ободу зебо шудани Тоҷикистони азиз саҳм гузорем. Бо истифода аз фурсат, тамоми мардуми шарифи Тоҷикистонро бо ҷашни27-умин солгарди Ваҳдати миллӣ табрику таҳният менамоям.

Хоҷаев Ҳикматулло Ҳимматович - муовини директори Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон.

Дар таърихи давлатдории мо шахсияти Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар фароҳам овардани сулҳу субот ва ягонагиву осоиштагӣ қобили таҳсин аст. Маҳз бо талошу заҳматҳои ин абармарди миллат дар фазои ҷангзадаи кишвари Тоҷикистон ваҳдату ягонагӣ барқарор гардид.

Пас аз ба даст овардани Истиқлолияти давлатӣ дар айёми басо мудҳиши даргириҳои ҷанги дохилӣ ва муваффақ шудан ба пойдории сулҳу субот ва ваҳдати миллӣ Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон барои мардуми ҷафодидаи тоҷик сарнавиштеро сохт, ки ҳама гуна даргириҳои мусалаҳона дар кишвар ба кулӣ поён ëфт. Натиҷаи талошҳои сарвари давлат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон бо як ҳисси ватандустонаву хештаншиносӣ, давлатдориву давлатсозӣ тавонист кишвари азизамонро дар арсаи ҷаҳон ҳамчун кишвари нотакрори сулҳофар муаррифӣ намояд.

Воқеан ҳам агар назаре ба таърих намоему заҳматҳои Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмонро пеши назар оварем дар айёми басо мушкил сарварии мамлакатро ба ӯҳда гирифта, чун сиёсатмадори миқёси ҷаҳонӣ гардид. Ӯ таҷассуми хирад, ирода ва ифодагари манфиятҳои тамоми Тоҷикистон аст.

Моҳи ноябри соли 1992 дар иҷлосияи XVI- уми Шӯрои Олӣ дар шаҳри бостонии Хуҷанд Эмомалӣ Раҳмон дар барномаи сиёсии хеш чунин изҳор намуда буд:

-Баҳри истиқрори сулҳ дар Тоҷикистон ва бозгашти ҳамаи гурезаҳо ман тайёрам ҷони худро нисор кунам.

Эмомалӣ Раҳмон ҳангоме сарвари давлат интихоб шуд, ки буҳрони шадиди сиёсӣ, иқтисодӣ ва иҷтимоӣ саросари мамлакатро фаро гирифта, хатари аз байн рафтани давлати Тоҷикистон вуҷуд дошт. Ӯ корҳои бузургеро ба анҷом расонид, ки назираш дар таърихи куҳанбунёди мо вуҷуд надошт:

-Ҷанги шаҳрвандӣ қатъ ва сулҳу субот дар мамлакат барқарор шуд;

-Гурезаҳо ва муҳоҷирони иҷборӣ ба Ватан, ба ҷои доимии зисташон баргаштанд;

-Иттиҳоду якпорчагии мамлакат таъмин шуд ва хатари парокандашавии мамлакат аз байн рафт;

-Ислоҳоти сиёсӣ сурат гирифт, Конститутсияи мамлакат, Парчам, Нишон ва Суруди Миллӣ қабул шуд, гуногунандешии сиёсӣ ба вуҷуд омад, ҳизбҳо ва ҳаракатҳои гуногуни сиёсӣ озодона фаолият менамоянд, арзишҳои демократӣ торафт густариш ёфта обрӯву нуфузи байналхалқии Тоҷикистон меафзояд;

-Истиқлолияти сиёсӣ, иқтисодӣ ва фарҳангии мамлакат устувор гашта, арзиши миллӣ ба муомилот баромад, шиносномаи миллӣ ҷорӣ шуда, барои тамоми хулқу миллатҳои сокини Тоҷикистон фазои дӯстию бародарӣ ва зиндагии осоишта фароҳам оварда шуд;

-Созишномаи оштии миллӣ ба имзо расид, ваҳдату ҳамдигарфаҳмӣ ва ҳамкорӣ бо нерӯҳои иттиҳоди мухолифин дар мақомоти давлатӣ ва ҳама ҷабҳаҳои ҳаёт вусъат ёфт;

-Дар мамлакат амиқи иқтисодӣ суръат гирифт, ислоҳоти соҳаи кишоварзӣ вусъат ёфт, ба деҳқонону шаҳрвандон 75 ҳазор гектар замин дода шуд, масъалаи таъминот бо ғалла ва дигар маводи озуқавории худӣ ба низом даромад;

-Раванди ислоҳоти иқтисодӣ аз ҷониби созишномаҳои бонуфузи байналмилалии моявӣ эътироф шуда, барои ба мамлакат ворид шудани инвеститсияҳои хориҷӣ шароит муҳайё гардид;

-Дар тамоми шаҳру ноҳияҳои ҷумҳурӣ ва махсусан вилояти Ленинобод бо сармояи ватанӣ ва хориҷӣ садҳо корхонаҳои хурду бузурги худӣ ва муштарак ва ба кор шурӯъ карда, қисме аз онҳо маҳсулоте мебароранд, ки ба талаботи меъёри бозори умумиҷаҳонӣ ҷавобгӯ ҳастанд.

Натиҷаи сиёсати хирадмандонаи дохилӣ ва хориҷии сарвари давлат буд, ки тамоми тоҷикони ҷаҳон дар симои Тоҷикистони озоду соҳибистиқлол Ватани таърихиву аҷдодии худро пайдо карданд. Ин нуқтаро чорумин анҷумани тоҷикони ҷаҳон ва ҳамзабонон, ки Раиси он Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ- Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон мебошад, бори дигар тасдиқ намуд.

Сиёсате, ки Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ- Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар ҳаёт татбиқ менамояд, ба таври эътимодбахш собит месозад, ки халқи Тоҷикистон танҳо таҳти сарварии ӯ метавонанд бо роҳи пойдор намудани соҳибихтиёр, ҳуқуқбунёд, дунявӣ ва ягона дилпурона пеш рафта, дар асри XXI ба музаффариятҳои нави таърихӣ соҳиб гардида, дар миёни кишварҳои мутараққию демократии ҷаҳон мавқеи арзандаро ишғол менамояд.

 

МУҲАММАД Аминзод – котиби матбуотии Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон

Бешубҳа, аҳамияти ваҳдати миллӣ ва ваҳдати ҷомеа барои мардуми ҳар кишвар мақоми хоса дорад. Бе ваҳдати миллӣ бақои кишвару миллат ғайриимкон аст. Ваҳдати миллӣ ба ҷомеъаҳои соҳибистиқлол маънӣ бахшида, яке аз шартҳоест, ки пояи ҳамбастагӣ ва динамизми як низомро ташкил медиҳад ва нишонаи доимӣ будани он аст. Бинобар ин метавон гуфт, ки ваҳдат омили муҳими пешбарандаи ҷомеа буда, имкон медиҳад, ки мардум дар ҷараёни пешравӣ ба сӯи пирӯзиҳо аз монеаҳо ва душвориҳо убур намоянд, нотавононро тавонотар, душвориро осон ва имконнопазирро имконпазир месозад. Ваҳдати миллӣ дар як марҳалаи тақдирсози таърихӣ ҳамчун омили нерӯманди иттиҳоди ҷомеаи мо хизмати бузургу пурарзишро анҷом дод. Ва имрӯз вақти он расидааст, ки омӯзиши ваҳдати миллӣ ба сифати унсури меҳварии худшиносӣ ва тафаккури миллӣ ҳамаҷониба таҳқиқ ва тарғиб карда шавад.

Ваҳдати миллӣ чизест, ки метавонад аз ҳама талошҳои давлатмардону мақомдорон, муборизону ҳамватанони ин кишвар ва ин неъмати бузург ба номи истиқлолият пуштибонӣ кунад. Бе ваҳдати миллӣ кишвари мо бузургтарин нерӯ ва сарчашмаи бузургии худро надорад. Ваҳдати миллӣ шиори асосӣ ва ҳаётан муҳим барои кишвару миллати мо маҳсуб мешавад, зеро амният ҳам аз ваҳдат вобаста аст. Агар ваҳдат набошад, амнияти миллӣ низ зери хатар мемонад ва ноамнӣ ба вуҷуд меояд. Маълум аст, ҷомеае ки дар он ваҳдат ва якдилӣ ҳоким бошад, камтар осебпазир аст. Зеро дар чунин ҷомеаҳо аз қувваи давлат ва дастгирии мардум душман умеди камтаре барои зарба задан дора два роҳҳоро бар рӯи худ баста мебинад. Аз ин рӯ наметавонад ҷомеаро ба осеб ва буҳрон дучор созад ва вазъиятро пуршиддат гардонад.

Ваҳдати миллӣ ба маънии ризоият ва қаноатмандии аҳли ҷомеа сарфи назар аз тафовути забон, нажод, ҳизб ва расму ойин, дар ҳама масъалаҳои асосӣ, бахусус сиёсати хориҷӣ якдил бошанд ва Ватани худро ҳифз кунанд.

Тоҷикистони муосир марҳилаҳои душвор, тақдирсоз ва бунёдиро паси сар намуда, дар таҳкими давлатдорӣ аркони бузургеро ба шакл даровард ва сиёсати бисёр хирадмандонаву устуворро ба роҳ монд. Хушбахтона, ба туфайли сиёсати хирадмандонаи Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ ¬Раҳмон даҳаи охири асри гузашта пеши роҳи ҷанги шаҳрвандӣ гирифта шуд ва 27-уми июни соли 1997 Созишномаи умумии истиқрори сулҳ ва ризояти миллӣ ба имзо расид ва миллати куҳанбунёду фарҳангии тоҷик ба зиндагии шоиста баргашта, корҳои ободонию бунёдкориро пеша намуд.

Бояд қайд кард, ки саҳми Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ–Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар бартарафсозии низои дохилӣ ва барқарор намудани сохти конститутсионии мамлакат, ҳамчунин барои расидан ба сулҳ ва ризоияти миллӣ хеле бузург буда маҳз бо заҳмату талошҳои беандозаи Сарвари давлат дар кишвар сулҳу субот пойдор гардид, ки баъди имзои Созишномаи умумии истиқрори сулҳ ва ризоияти миллӣ дар ҳаёти ҷамъиятиву сиёсӣ ва иқтисодии мамлакат дигаргуниҳои муҳим ба вуҷуд омада ин раванд шароит ва имконият фароҳам овард, ки ба марҳилаи барқарорсозии иқтисодиёт ва оғози корҳои созандагию бунёдкорӣ қадам гузорем.

Аммо мо бояд фаромуш насозем, ки сабаби пешрафти Тоҷикистон, сабаби эҳтироми ин сарзамин, сабаби зуҳури миллати тоҷик ба унвони як миллати тамаддунофар, сабаби ба даст овардани истиқлолияти давлатӣ, ин ҳама бидуни ҳузури мардум дар саҳнаи сиёсат, якдилӣ ва ҳамбастагии миллати тоҷик ғайри имкон буд. Чӣ тавре, ки Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ–Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон қайд мекунад: «Мо бояд ифтихор дошта бошем, ки миллати тоҷик таърихан ва табиатан сулҳдӯст, фарҳангпарвар ва созанда мебошад. Маҳз ҳамин фазилатҳои неки азалӣ ва ифтихори миллӣ аст, ки мардуми моро ба ҳамдигарфаҳмӣ, ҳамдигарбахшӣ ва сулҳу оштӣ ҳидоят намуда, имрӯз роҳи моро ба сӯи созандагиву бунёдкорӣ, ободонии ватан, ҳифзи дастовардҳои истиқлолият ва таҳкими онҳо равшан мекунанд».

Мардуми шарафманди Тоҷикистон равшан дарк намуданд, ки танҳо дар фазои сулҳу ваҳдати миллӣ ва тавассути заҳмати ватандӯстона метавон давлати тозаистиқлоли хешро ба мамлакати ободу тараккикарда мубаддал гардонид ва барои наслҳои оянда як кишвари воқеан мутараққӣ ва мутамаддинро ба мерос гузошт. Ваҳдати миллӣ ва таҷрибаи сулҳофаринии тоҷикон аз зумраи сабақҳои басо арзишмандест, ки ҳам дар дохили кишвар ва ҳам дар сатҳи ҷаҳонӣ мавриди қабулу омӯзиш қарор гирифт.

Аз ин рӯ, ваҳдати миллӣ дар таърихи навини давлатдории миллати тоҷик бозёфти арзишмандтарин мебошад, зеро он барои амалӣ гардидани ормонҳои халқамон, ки бо қалби пур аз умед интизори сулҳу оромӣ ва дӯстиву ҳамдигарфаҳмӣ буданд, заминаи воқеӣ гузошт.

Хулоса агар душман дар мо ягонагӣ ва ваҳдатро мушохида кунад, як қувваро эҳсос кунад, чунон ки мо қувваро ҳис мекунем, азму иродаро дар мо бубинад, ақибнишинӣ мекунад. Агар душман бубинад, ки миллати тоҷик ва ҷавонони шуҷоъи Тоҷикистон худро омода дар дилхоҳ тағйиротҳо эҳсос кунанд, вазифаи худро эҳсос кунанд, ақибнишинӣ мекунанд. Аммо агар эҳсос кунанд, ки ин як заъф аст, агар эҳсос кунанд, ки тафовут вуҷуд дорад, агар эҳсос кунанд, ки дар миёни масъулини кишвар як самт ва ризоияти муштарак вуҷуд надорад ва миёни мардум ва масъулони ҳукумати Тоҷикистон фосила вуҷуд дорад. Онҳоро даъват мекунанд, ки фаъолияти худро пурқувват кунанд, бояд ба ин ҳам масъулини кишвар, мардум ва махсусан ҷавонон диққат диҳанд, мо бояд ба душман қуввати хешро нишон диҳем, на паёми заиф. Дар гуфтор, дар рафтор, дар шахсияти мо душман бояд эҳсоси тарс кунад, ки вай дар назди як гурӯҳи тавоно истодааст. Агар вай дар мо нотавониро эҳсос кунад, вай ҳаракат мекунад ва шиддати амали худро ба кадом роҳу воситае набошад зиёд мекунад.

Ҳеҷ миллат ва гурӯҳи сиёсӣ ба танҳоӣ ба мардуми Тоҷикистон пешрафту хушбахтӣ пешкаш карда наметавонанд, магар ин ки тамоми миллати тоҷик ва гурӯҳҳои сиёсии Тоҷикистон якҷоя роҳи пешрафт ва пешрафти Ватани муштараки худро пеш нагиранд.

Зиёзода Н. И - ходими илмии ИФСҲ АМИТ

Июнь 24, 2024 09:17

ДУШАНБЕ, 24.06.2024 /АМИТ «Ховар»/. Ваҳдат муҳимтарин арзиши ҷомеаи инсонӣ маҳсуб ёфта, кафолати зиндагии босубот ва шоиста мебошад. Аз таҷрибаи аксар миллатҳо ва вазъи кунунии ҷомеаи ҷаҳонӣ бармеояд, ки истиқлоли давлатӣ, озодӣ, соҳибихтиёрӣ ва ба ин монанд падидаҳои нодир дар заминаи ягонагӣ, якдилӣ ва дар умум ваҳдат таҳким меёбад. Ваҳдат калиди тамоми орзуву омол ва ормони ҳазорсолаи миллату халқиятҳо ба ҳисоб рафта, маҳз дар заминаи ин падидаи нодир метавон ба тамоми мақсадҳо ноил гардид. Ҳам таҷрибаи миллати тоҷик ва ҳам дигар халқҳо бори дигар дар давраи нави таърихӣ исбот намуд, ки бе ваҳдат нигаҳдошти истиқлоли миллӣ ва давлатӣ ғайримкон аст. Бо чунин матлаб оғоз гардидааст мақолаи Президенти Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, профессор Қобилҷон Хушвахтзода, ки ба 27-умин солгарди Ваҳдати миллӣ бахшида шудааст. Матни пурраи мақолаи мазкур дар зер манзур мегардад.

— Дар ибтидои ба даст овардани Истиқлоли давлатӣ бо таъсири омилҳои дохилӣ ва хориҷӣ Тоҷикистонро буҳрони шадиди сиёсӣ фаро гирифт, ки он хатари ҷиддие ба истиқлол ва якпорчагии ҷумҳурӣ таҳдид мекард. Истиқлоли давлатӣ ба даст омада буд, вале он интиҳои кор набуд, чунки вазифаи муқаддаси ҷомеаи Тоҷикистон , пеш аз ҳама ҳимоя ва нигаҳдошти он буд. Ягона роҳи ҳифзи ин гавҳари нодир якдилӣ ва муттаҳидии миллат ба ҳисоб мерафт. Вале ин рисолат дар ибтидо иҷро нагардид, миллат пароканда ва давлат фалаҷ гардида буд.

Миллати тоҷик муддати садсолаҳо бо ормони давлати мустақили миллӣ ба сар мебурд ва дар тӯли ин ҳама давраҳо ҷони садҳо фарзандони бо нангу номусашро аз даст додааст. Ҳақиқати таърихӣ ва сабақе, ки дар ибтидои истиқлоли Ватан бардоштем, бори дигар нишон медиҳад, ки ҳифзи дастовардҳои истиқлол ба маротибаҳо аз ба даст овардани он мураккабтар аст. Вале агар ин муқаддасот дар заминаи ваҳдати миллӣ ва суботи сиёсӣ устувор намешуду кор ба тарзи дигар амалӣ мегашт, яъне агар душманони миллат, махсусан онҳое, ки хоҳиши ин давлатро тақсим кардан доштанду аз харитаи сиёсии ҷаҳон номашро ба нестӣ бурдан ва бо ин ҳама мақсадҳо мерасиданд, пас аҳволи миллати тоҷик чи боз ҳам мураққаб мегардид. Магар мо метавонистем бо забони тоҷикӣ аз минбарҳои баланди созмонҳои бонуфузи ҷаҳонӣ суханронӣ намоему овози мо бо овози мамлакатҳои дигари ҷаҳон як қурб дошта бошад? Ба посухи ин ҳама саволҳо гуфтан меарзад, ки хотима бахшидан ба ҷанги шаҳрвандӣ дар ҷумҳурӣ ва ба сулҳу ваҳдат расидан қаҳрамониест, ки аҳамияту арзиши он бо сипарӣ гардидани ҳар чи қадар вақти зиёд боз ҳам бештар мегардад. Суботи сиёсӣ ва ваҳдати миллӣ ба монанди ҳамон ниҳолест, ки баробари бузург шуданаш пурсамартар гардида, меваи ширинтар медиҳад.

Нақши инсоҳои бузург ва чеҳраҳои мондагор дар лаҳзаҳои бисёр ҳассос ва сарнавиштсози миллат ба таври барҷаста ҳувайдо мегардад.

Маъмулан шахсиятҳои хирадманд ва фавқулодаро вазъи ҳассос ва сарнавиштсози таърихӣ ва масъалаҳое ба монанди боқӣ мондан ва ё намондани давлатҳо дар сатҳи ҷаҳон ба сиёсатмадорони ҳирфаӣ табдил медиҳад. Дар чунин марҳилаҳои мураккаб лидерҳое ба саҳнаи сиёсат ворид мешаванд, ки ба шикасти тамоми омилҳои номатлуб қодиранду метавонанд заминаи рушди босуботи ҷомеаро гузоранд.

Дар ин росто бояд таъкид кард, ки барои миллати тоҷик дар интиҳои асри ХХ, ки Тоҷикистон нахуст қадамҳои хешро дар роҳи истиқлол мегузошт ва дар ин самт ҳоло таҷрибаи кофӣ надошту якбора ба моҷарои сиёсӣ рӯ ба рӯ гардид, шахсияти наҷотбахш ва тавоно лозим буд. Маҳз дар Иҷлосияи XVI – уми Шурои Олӣ бори дигар бахти миллат омад карду сарвари сиёсие интихоб гардид, ки бо ирода ва матонати худ тавонист рисолати бузургу дар айни ҳол бисёр мураккабро бошарафона иҷро намояд. Ин шахсияти барҷаста муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон аст, ки имрӯз аз ҷониби миллати тоҷик ва шаҳрвандони Тоҷикистон ҳамчун «Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ» эътироф гардидааст. Замоне муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон зимоми давлатдориро ба даст гирифтанд, ки аз ин рисолати бузургу мураккаб аксарият худдорӣ мекарданд.

Аз тағйирёбии вазъи сиёсӣ истифода карда, абарқудратҳо мехостанд тавассути буҳрони сиёсии Тоҷикистон ба минтақа роҳ ёбанду ҳадафҳои геостратегӣ ва геополитикии хешро амалӣ созанд. Баъзе афроди худхоҳ ва ноогоҳ аз манфиатҳои миллату давлат ба бозичаи дасти онҳо табдил ёфтанду ба муқобили миллату давлати худ амал карданд.

Дар ин раванди тақдирсоз сарвари хирадманду ҷасур муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон тамоми саъю талоши худро баҳри бартараф намудани омилҳои буҳронӣ равона карданд. Хидмати бузурги ин сиёсатмадори барҷаста дар назди миллати тоҷик ва шаҳрвандони Тоҷикистон дар он аст, ки дар шароити ҳассос ва мураккаби ҷанги шаҳрвандӣ давлатдории тоҷикон ва бақои давлатро аз парокандагӣ ва барҳамхӯрӣ ҳифз кард. Бо ин бо бовари комил метавон гуфт, ки Эмомалӣ Раҳмон бунёдгузори сулҳу ваҳдати тоҷикон ва наҷотбахши давлати соҳибистиқлоли Тоҷикистон мебошанд.

Маҳз шахсияти ин абармарди сиёсат дар радифи фитнаҳои душманони миллат, ки дар марҳилаҳои мухталифи таърихӣ тоҷиконро борҳо ба гирдоби хун кашида буд, қодир ба истодагарӣ кард. Танҳо тасмими қавӣ ва ҷуръати инсонию миллиашон, ки бори вазнини эъмори давлатро ба дӯш гирифта буд, худ нишони қаҳрамонӣ мебошад. Танҳо ҳамин далел басанда аст, ки ҳеҷ кадом аз шахсиятҳои барҷастаи давлативу ҳизбӣ дар он лаҳзаи мураккаб ҷуръат накарданд, ки бори гарони масъулияти роҳбарии мамлакатро ба душ гиранд. Баръакс, аксари ашхоси таҷрибадор аз ишғоли вазифаҳои пешниҳодкардаи Раиси Шурои Олӣ муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон худдорӣ карданду мавқеи бетарафӣ ва интизориро ихтиёр карда буданд. Маҳз боварӣ ва ҷасорати Сарвари ҷавону дурандеш умеди мардумро ба навмедӣ накашид. Дониши амиқу вазъи мураккаби мавҷуда дар ҷумҳурӣ сарвари навинтихобро ба хулосае овард, ки аввалан якпорчагии мамлакатро таъмин кардан мебояд ва баъдан дар ин замина роҳи рушди иқтисодӣ, сиёсӣ ва фарҳангии мамлакатро пеш гирифтан лозим аст. Сарвари давлат вазифаи муҳимтарини худро дар он медиданд, ки ҳуввияти бар асари ҷангу хунрезӣ ва парокандагии ақидавии мардумро ба ҳолати муътадил бозгардонанду ваҳдату пайванди пойдории тамоми қишрҳои ҷомеаро ба вуҷуд биёранд. Ин замоне буд, ки мақомоти ҳокимияти давлатӣ аз ҳам рехтаву корношоям буданду дар мамлакатҳои ҳамҷавор ва хориҷи дур сухан аз Тоҷикистон мерафт.

Вазифаи Ҳукумати Тоҷикистон бо сарварии муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ҷиҳати ҳар чи зудтар бартарф намудани оқибатҳои ногувори буҳрони сиёсӣ ва устувор намудани пояҳои давлати соҳибистиқлол пиёдасозии барномаи эъмори давлати демократӣ, ҳуқуқбунёд, дунявӣ, иҷтимоӣ ва мутамаддин буд.

Муҳимтарин механизми амалӣ гардидани ин барнома қабули Констутсияи ҷумҳурӣ маҳсуб меёфт, ки он стратегияи рушди дурнамои Тоҷикистонро дар тамоми самтҳо бояд муайян мекард. Қонуни асосӣ мавқеи ҳар як гурӯҳ ва қишрҳои ҷомеи шаҳрвандиро муайян карда, мамлакатро аз вартаи буҳронӣ раҳо мебахшид ва ҳамин тавр ҳам шуд. Боварӣ ва эътимоди ҷомеаро нисбат ба сиёсати Ҳукумат маҳз Конститутсия таҳким бахшида, заминаи ба ҳам омадани миллатро гузошт. Махсусан, ҳалли мушкилоти иҷтимоии муҳоҷирони иҷборӣ, ки ба мамлакатҳои ҳамҷавор дар натиҷаи саршавии ҷанги шаҳрвандӣ паноҳ бурда буданд аз сиёсати дурандешонаи Сарвари давлат вобастагии зиёд дошт.

Таҷрибаи таърихӣ то имрӯз собит кардааст, ки дар ҳеҷ давру замон ҳукумате ва ё сарвари давлате барои баргардонидани муҳоҷирони иҷбории худ талоше накардааст. Вале аввалин кори Сарвари давлати Тоҷикистон аз сулҳ оғоз шуда, яке аз роҳҳои таҳкими сулҳ ва суботро муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар баргардонидани муҳоҷирони иҷборӣ медиданд. Аксаран муҳоҷирони тоҷик дар Афғонистон қарор доштанд, ки вазъи сиёсии ин мамлакат ҳам бисёр муташанниҷ буд. Аҳволи ин муҳоҷирон бошад бисёр мураккаб. Миллати тоҷик ба соҳиби аслии худ ниёз дошт, ки онҳоро ба ватани хеш баргардонаду ба зиндагии шосита ва оромона таъмин намояд. Муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ин рисолати бузурги таърихиро дар назди миллати тоҷик бошарафона иҷро карда, дар муддати кӯтоҳ аксари онҳоро ба Ватан баргардониданд.

Тоҷикистон ба як таҳаввулоти бузурге зарурат дошт, ки ҳамаи қишрҳои ҷомеа, махсусан силоҳдору бесилоҳ, гурезагону дар Ватан будагон, зиёиёну мардуми оддӣ тавонанд бе таҳдид дар эҳёи мамлакат саҳм дошта бошанд.

Сиёсати ҳукумат ва ташаббусҳои хирадмадонаи Сарвари давлат боварӣ ва эътимоди аксариятро зиёд намуд. Тоҷикистон новобаста аз мушкилоти иқтисодиву иҷтимоӣ, муноқишаҳои шадиди мусаллаҳона дар сарҳад ва минтақаҳои наздисарҳадӣ, фишори сиёсии қувваҳои оштинопазир ба амалӣ кардани ислоҳотҳои сиёсиву иқтисодӣ идома медод.

Ҳамин тавр, Ҳукумати Тоҷикистон бо сарварии Эмомалӣ Раҳмон бо такя ба меъёрҳои Конститутсия, ки инъикоскунандаи иродаи халқ ба ҳисоб меравад, дар роҳи танзими вазъи сиёсиву иҷтимоӣ чораҳои саривақтӣ анҷом дод.

Сарвари давлат муваффақ гардиданд, ки дар радифи устувор намудани пояҳои давлатдорӣ, махсусан ташкили мубориза бо ҷинояткорӣ, ислоҳоти сиёсӣ ва ҳуқуқиро идома бахшида, муҳоҷирони иҷбориро ба Ватан баргардонанду сулҳу ваҳдати миллиро, ки кафили бақои миллат ва истиқлоли давлатӣ мебошад пойдор намоянд. Акнун миллат ва шаҳрвандони ҷумҳурӣ сарҷамъ гардида, першонӣ ва мухолифатҳои дохилӣ, ки ҳамчун хатар ба ҳастии миллат ва давлати соҳибистиқлол таҳдид мекард аз байн бурда шуд.

Миллати соҳибтамаддуни тоҷик бори дигар аз таҷрибаи нодири таърихии хеш дар роҳи ба ҳам омадан баҳри наҷоти давлати соҳибихтиёр истифода карда, як марҳилаи бисёр ҳассос ва сарнавиштсозро сипарӣ намуд.

Иродаи дурандешона ва хирадмандонаи Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон заминаи асосиро дар роҳи таҳкими сулҳу субот гузошт. Имрӯз қишрҳои мухталифи ҷомеа, махсусан ҷавононро зарур аст, ки ба қадри сулҳу субот расида, барои якпорчагии Ватан ва осудагии миллат талош намоянд. Дар ин самт қишри зиёии ҷомеа бояд бештар фаъол бошанду муҳиммияти арзишҳои ҳастии миллат ва давлати соҳибистиқлолро ба насли наврас ва ҷавони ҷумҳурӣ шарҳу тавзеҳ диҳанд.

Насли наврасро бояд дар руҳияи хештаншиносӣ, арҷ гузоштан ба арзишҳои миллию давлатдорӣ, ҳифзи муқаддасоти миллӣ, содиқ будан ба ин марзу бум, ниёкони хеш ва бунёдкорию созандагӣ ташвиқ намоянд.

Кафили асосии таҳкими ваҳдати миллӣ қабл аз ҳама тафаккури миллӣ ва асолати миллӣ аст, ки он дар арҷ гузоштани ҷомеа ба арзишҳои миллӣ инъикос мегардад. Он ҷомеа ва он миллате, ки ба арзишҳои миллӣ ва суннатҳои неки ниёкони хеш арҷ мегузорад дар он ваҳдат пойдор аст.