(Дар партави суханронии Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар мулоқот бо аҳли илм ва маорифи кишвар, 30.05.2024)

Ҳадафи вохӯрии Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ- Пешвои миллат Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон бо аҳли илм ва маорифи кишвар баррасии натиҷаҳои мулоқоти қаблӣ бо аҳли зиё , ҳолати кунунии рушди илм ва дурнамои он , масъалаҳои баланд бардоштани сатҳи омӯзиши илмҳои табиӣ ва риёзӣ, дастгирии ташаббусҳо дар самти ихтироъкорӣ, сифат ва самаранокии тарбияи кадрҳои илмӣ дар кишвар мебошд.

Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ- Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон зимни суханронии худ натиҷаҳои кори олимонро тайи солҳои соҳибистиқлолӣ таҳлили амиқ намуда , барои дарёфти роҳҳои ба талаботи замон ҷавобгӯ сохтани илми ватанӣ ва хизмат кардани он дар роҳи рушду пешрафти давлат дар назди Ҳукумати кишвар ва сохторҳои марбута вазифаҳои мушаххас гузоштанд.

Ҳамзамон дар мулоқоти мазкур қайд карда шуд, ки роҳбарияти давлату Ҳукумати кишвар ба масалаи маориф ва илм таваҷҷуҳи аввалиндараҷа дода, дар давоми беш аз 30 соли соҳибистиқлолӣ зиёда аз 3900 муассисаи таҳсилоти умумӣ, аз ҷумла муассисаҳои типи нав, яъне гимназия, литсею коллеҷ ва инчунин донишгоҳу донишкада бунёд карданд, ки ин раванд таъсири худро дар рушди илму маърифат дар кишвар расонид ва хонандагони ин муассисаҳо дар олимпиадаҳои ҷумҳурияви ва байналмилали ҷойҳои намоёнро ишғол намуданашон боиси ифтихор ва сарфарозии миллат аст.

Имрӯз дар кишвар 5900 нафар кадрҳои дорои дараҷа ва унвони илмӣ фаъолият менамоянд, ки 886 нафар ё 15,5% -и онҳо доктори илм( аз ин 146 нафар ё 16% занон), 4800 нафар номзади илм ва 158 нафар доктор аз рӯйи ихтисос мебошанд. Ҳоло дар муассисаҳои таҳсилоти оли кишвар беш аз 12000 омӯзгор фаъолият менамоянд қайд карданд Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон. Зиёда аз 5500 нафар, яъне 45%-и онҳо дорои дараҷаи илмӣ мебошанд.

Мо ҷавонон бояд илму дониш омӯзем, забонҳои хориҷиро аз худ кунем, шогирд тарбия намоем, наврасону ҷавононамонро соҳибмаърифат ва соҳибкасбу соҳибҳунар гардонем, ки онҳо дар оянда муҳтоҷи дигарон нашаванд.

Имрӯз замоне расидааст, ки мо бояд беш аз ҳар вақти дигар зираку ҳушёр бошем, давлатдории миллии худ ва манфиатҳои давлату миллатамонро ҳимоя намоем, амнияти давлат ва ҷомеа, сулҳу субот ва ваҳдати миллиро ҳамчун пояи устувори давлати озоду соҳибихтиёрамон эҳтиёт ва ҳифз кунем.- дастур доданд Пешвои миллат.

Бардошт аз мулоқоти Президент бо зиёиён барои ҳар омӯзгор , муҳақиқ, дурнамои фаъолияти омӯзгори ва пажӯҳишро муайян намуда , барои иҷрои касби пуршарафу пурмасъулият ҳидоят менамояд.

Комрон Бобоев- ходими илми шуъбаи

илми тадқиқоти ва хизматрасонии техникии

Агентии амнияти ХБРЯ-и АМИТ

Бо назардошти аҳаммияти бузурги геосиёсӣ, геоиқтисодӣ, геофарҳангӣ ва геостратегӣ, Ҷумҳурии Тоҷикистон дар қаламрави минтақаи Осиёи Марказӣ нақши меҳварӣ дорад.

Дар шароити шаклгирии тартиботи нави муносибатҳои байналмилалӣ ва тамоюли шиддатёбии равандҳои геосиёсӣ ва геофарҳангии муосир ҳамкориҳои мутақобилаи Ҷумҳурии Мардумии Чин бо кишварҳои Осиёи Марказӣ, аз ҷумла Тоҷикистон маълум мегардад, ки Чин ва кишварҳои минтақаи Осиёи Марказӣ асосан як ҳадафи умумии стратегӣ доранд, ки ин ҳам рушди устувори иқтисодиёт, шукуфоӣ ва ҳамкориҳои дӯстонаву боэътимод миёни давлатҳо мебошад.

Аз ин рӯ, зарурати тавсеаи ҳамаҷонибаи ҳамкориҳои мутақобилан судманд ва густариши муколамаи сиёсӣ, фарҳангӣ, табодули илмӣ, наздикии ҷуғрофӣ ва ҳамбастагии иқтисодӣ ба манфиати ҳамкорӣ, рушди устувор, эҷоди ҷомеаи мусоид барои манфиатҳои тарафайн арзёбӣ мегардад. Дар ин замина, Чин истифодаи моделҳои нави ҳамкориро дар қаламрави АвруОсиё ва кӯшиши муштаракро барои ташаккули “Камарбанди иқтисодии роҳи Абрешим” даъват намуда, як чанд тадбири заруриро амалӣ менамояд:

Якум, таҳкими ҳамкориҳои сиёсии давлатҳо бо мақсади мусоидат ба рушди иқтисоди кишварҳои минтақавӣ;

Дуюм, суръатбахшии сохтмони шабакаи ягонаи роҳ, ки ба ташкили хатсайри нақлиётӣ аз Уқёнуси Ором то баҳри Балтика имкон медиҳад;

Сеюм,таҳкими равобити тиҷоратӣ ва ҳамкориҳои сармоягузорӣ тавассути таҳияи нақшаи рафъи монеаҳои гуногун бо мақсади баланд бардоштани суръат ва сифати амалиёти иқтисодӣ дар минтақа;

Чорум, тавсеа додани истифодаи пули миллӣ дар ҳисоби амалиёти ҷорӣ ва сармоявӣ, ки хароҷоти нақдро коҳиш диҳад, системаи молиявии кишварро аз хатарҳо муҳофизат намояд ва рақобатпазирии иқтисоди минтақаро баланд бардорад;

Панҷум, таҳкими ҳамкориҳои гуманитарӣ, мусоидат ба ҳамдигарфаҳмӣ ва дӯстии халқҳо бо мақсади ба вуҷуд овардани заминаи иҷтимоӣ барои рушди ҳамкориҳои минтақавӣ[1].

Вуруд ба мавзуъ:

Тоҷикистон кишвари калидӣ дар масири “Камарбанд ва роҳ” ба ҳисоб рафта, яке аз аввалинҳо ибтикори мазкурро дастгирӣ намудааст. Ташаббуси Чин дар ҷавҳарихуд таъсиси модели нави ҳамкории байналмилалӣ тавассути такмилу таҳкими механизмҳои мавҷуда, инчунин ҷустуҷӯ ва татбиқи механизмҳои нави ҳамкорӣ бо мақсади ҳавасмандгардонии рушди иқтисодии кишварҳои қаламрави онро фаро мегирад.

Аслан, бунёди “Камарбанд ва роҳ” як тадбири муҳимест, ки Тоҷикистон барои татбиқи тарҳҳои нави ҳамкориҳои хориҷӣ дар шароитҳои нави таърихӣ онро хуб пазируфта ҷонибдори ҳамкориҳои судманди мутақобила мебошад[2].

Аз ҷониби дигар, Ҷумҳурии Тоҷикистон ҷиҳати ҳамкорӣ бо Чин, хусусан дар доираи “Камарбанд ва роҳ” дар қаринаи равандҳои геофарҳангии муосир метавонад робитаҳои судманди иқтисодиву фарҳангиро устувор гардонад. Зеро, тақвияти чунин ҳамкориҳо, ба рушди соҳаҳои иқтисодӣ ва иҷтимоии кишвар мусоидат менамоянд.

Албатта, рушди соҳаҳои иқтисодӣ ва иҷтимоии ҳар кишвар аз татбиқи ҳадафҳои стратегии он вобастагии зич дорад, Аз ин рӯ, ҳадафҳои стратегии Тоҷикистон дақиқ муайян гардида, соҳаҳои иқтисодӣ, аз қабили энергетика, нақлиёт, кишоварзӣ ва саноатро дар бар мегиранд. Омили дигар чунин буда метавонад, ки Тоҷикистон дар ҳамкорӣ бо Чин дар доираи “Камарбанд ва роҳ” ҳадафҳои стратегии худро бо матлаб ва масъалаҳои лоиҳа дар ҳамоҳанг карда, ҳамкориҳои минтақавиро фаъолона тавсеа ва густариш мебахшад. Ҳар ду мамлакат аз рӯи масъалаҳое, ки ба манфиатҳои асосии онҳо рабт доранд, ҳамкорӣ менамоянд.

Бо ин назардошт, роҳандозии лоиҳаҳои муштарак, ки бояд хислати мутақобилан судовар дошта бошанд, метавонад механизмҳои наздикшавии ҷонибҳоро фароҳам оварад ва ҳамзамон дар таҳкими суботи минтақавӣ, устувории сулҳу таҳаммулпазирӣ дар сатҳи байналмилалӣ ва ҳамчунин эҳтироми арзишҳои маънавию фарҳангии тарафайн мусоидат намоянд.

Ашуров Ардамеҳр, - ходими пешбари илмии шуъбаи Аврупои Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон

Адабиёти истифодашуда:

1. Чин ва Осиёи Марказӣ. сатҳи нави ҳамкориҳо.https://mo.tnu.tj/tj/chin-va-osijoi-markaz-sat-i-navi-amkori-o/(санаи муроҷиат: 28.06.30)

2. Тоҷикистон ва Хитой дар 30 соли робитаҳои сиёсӣ ва дипломатӣ https://osiyoavrupo.tj/index.php/tg/post/to-ikiston-va-hitoy-dar-30-soli-robita-oi-sies-va-diplomat. (Санаи муроҷиат 15.06.2024).

Хиёнат, фиребу макр, норостӣ, бевафоӣ, бедиёнатӣ, ноустуворӣ, дағалӣ, туҳмат ва ғ. аз амалкардҳои манфии инсонӣ буда, агар он аз ҷониби шахсе сар занад, бегумон ӯро хоин, хиёнаткор, бадгумон, аҳдшикан, туҳматгар ва… гӯянду аз афроди манфури ҷамъияташ шуморанд. Дар ин ниҳод, пеш аз ҳама, характерҳои баду зишт алайҳи некию некӯкорӣ дида мешавад. Ба таъбири дигар, осудагию оромии фарде ё ҷомеаеро халалдор сохтан, сохтаҳои ҳадафмандонаро сӯхтан, будаҳоро нобуд кардан, ба ҳақ ноҳақиро раво дидан, ба сафедӣ хати бутлони сиёҳӣ кашидан андар хиёнат рӯ менамояд. Вақте дар вуҷуди инсон хиёнат қомат меафрозад, хиёнатгар қудрату тавон мегирад, кӯшиш менамояд, ки аз амали хурди разилона ба корҳои бузургтар панҷа занад, то ба ҳадде, ки баҳри ҷоҳу молу манол ба қудрати сиёсати вақт ҳамлаи нодурбинона кунад, байни ҷомеа иғво ангезад, ба осудагию оромӣ такони манфӣ диҳад, барои манфиати фардӣ даст ба корҳои ношоиста занад.

Дар баробари паҳлуҳои пасту баланди зиндагии одамӣ хиёнат низ паҳлуҳои мутааддиде дорад. Дар ин росто хиёнат ба ойила, хиёнат ба наздикону дӯстон, хиёнат ба раванди рости корҳо, хиёнат ба моли мардум ва ҷамъият, хиёнат ба ватан, баъзан аз нодонӣ хиёнат ба волидайн ва… аз хиёнатҳое мебошанд, ки дар навбати аввал хеле кӯчак ба назар расанд ҳам, дар ниҳоди худ басо ангезаҳои нохуше доранд.

Вақте ба ба саҳифаҳои адабиёту фарҳанги дури дурамон назар меандозем, мебинем, ки дар ҷомеаи ҳамаи давру замонҳо ин амалу падидаи номатлуб реша доштаву маҳкум карда шуда, мағлуб ҷамъбаст гардидааст, то инсонҳоро ҳушдор диҳад ва эшон аз ин роҳи бад канораҷӯйӣ намоянд. Агар ҷиддан ба саҳфаҳои ин адабиёти ғанӣ мутаваҷҷеҳ шавем, мебинем, ки дар кӯлбори ҳар суханвари тавонои он доир ба хиёнату хиёнаткорӣ ва паҳлуҳои дурушти он ишорае, андешае, мулоҳизае ва дар ин замина хулосаҳои ибратбахше мавҷуданд, ки то ба имрӯз қимати тарбиявии худро гум накардаанду омӯзандаанд.

Ҳанӯз Одамушшуаро Абӯабдуллоҳи Рӯдакӣ оид ба хиёнату хиёнаткорӣ дар порчаҳои боқимондаи достони «Синдбоднома»-и худ манзараеро, ки зане ба мард хиёнат мекунад, ин тавр тасвир кардааст:

Он гурунҷу он шакар бардошт пок

В-андар он дастор он зан баст хок.

Он зан аз дуккон фуруд омад чу бод,

Пас фаларзангаш ба даст-андар ниҳод.

Мард бикшод он фаларзаш, хок дид,

Кард занро бонгу гуфташ: -Ай палид!...

Маатаассуф оғоз ва фароварди ҳикоят то замони мо нарасидааст, то донем, ки ин зани хиёнатгар чӣ зане буда ва чаро ин хиёнатро бар он мард раво дида!

Аз нигоҳи суханварони адабиёти форсии тоҷикӣ хиёнату хиёнаткрорӣ, ки дар байни афроди ҷомеа рух медиҳад, аксар бо дастдарозӣ намудан ба дороии мардум ва ҷомеа амалӣ мешавад. Фирдавсии бузург ба ин маънӣ мегӯяд:

Ба чизи касон даст ёзад касе,

Ки баҳра надорад зи дониш басе.

Ҳамин маънӣ дар як ҳикояти «Гулистон»-и Шайх Саъдии Шерозӣ чунин омадааст:

«Корвонеро дар замини Юнон бизаданд (яъне, дуздон) ва неъмати беқиёс бибурданд. Бозаргон гиряву зорӣ карданд ва ба Худову Пайғамбар(с) шафеъ оварданд, фоида набуд…

Луқмони ҳаким андар он корвон буд, яке гуфташ аз корвониён: -Магар инонро насиҳат кунӣ, то тарафе аз моли мо даст бидоранд, ки дареғ бошад, ки чандин неъмат, ки зоеъ шавад?

Гуфт: -Дареғи калимаи ҳикмат бошад бо эшон гуфтан:

Оҳанеро, ки мӯриёна бихӯрд,

Натавон бурд аз ӯ ба сайқал занг.

Бо сияҳдил чӣ суд гуфтан вазъ,

Наравад мехи оҳанин дар санг!»

Бале, ҷавоби Луқмони ҳаким ба суолкунанда бамаврид аст, зеро оне, ки хиёнат дар тору пудаш танидааст, тарбият кардану ба роҳи рости инсонӣ даровардан ғайриимкон мебошад. Магар чунин хиёнаткорон имрӯз каманд!

Саъдии Шерозӣ ин бардошти худ аз зиндагиро тақвият дода, гуфтааст:

Аз раъият касе, ки мол рабуд,

Гил зи пай баргирифту бом андуд!

Яъне, хиёнатгару ғоратгари моли мардум ба мақсад нахоҳад расид.

Боз аз Саъдии бузургвор аст, ки гӯяд:

Ҳар кӣ хиёнат варзад, дасташ аз ҳисоб диларзад!

Ва ё дар ҳикмати халқ омадааст, ки:

«Хиёнатгар саломат намемонад».

Вақте ба достонҳои «Хамса»-и Низомии Ганҷавӣ рӯй меорем, мебинем, ки шоири ҳаким дар ин бора бетараф нест. Вай борҳо хиёнату хиёнаткориро салоҳи ахлоқи ҳамидаи одамӣ надониста, фарҷоми бад доштани онро таъкид меенамояд ва мегӯяд:

Аз хиёнатгарист бадномӣ

В-аз бадӣ ҳаст бадсаранҷомӣ.

Дар ин маврид аз офаридаҳои Низомии Ганҷавӣ танҳо ҳикояти «Хайр ва Шар»-ро ба ёд меорем, ки хиёнати Шарри дар аввал дӯст ба Хайр чӣ рӯзҳои мудҳишеро бор овард. Дар охир Хайр аз гуноҳи азими Шар гузашта бошад ҳам, вале шоҳиди воқеа - марди курд бо теғ сари Шарро аз тан ҷудо менамояд, то чунинҳоро дарси ибрат шавад. Аз ин рӯ, суханвари дигари тоҷик Носири Хусрави Қубодиёнӣ ба хоин ҳамнишин буданро салоҳ надонистааст:

Зи хоин дур бош, ай дӯст, ҳамвор,

Ки хоинро набошад дил ба як бор!

Яке аз масъалаҳои муҳимми ҳамаи давру замонҳо, ки рӯзгори мо низ аз он истисно нест, ин дар давлатдорӣ хиёнат накардани зердастон ба шоҳу ҳокимони худ аст, новобаста ба он ки ҳукмраво дар чӣ появу дар кадом мақом аст. Ба ин маънӣ, дар «Шоҳнома»-и Абулқосими Фирдавсӣ ба зиддиятҳоне дучор меоем, ки аз хиёнат сар задаанд. Ба ёд меорем хиёнате, ки солорони лашкари Суҳроб ба Суҳроб раво диданду оқибати он бо фоҷеаи мудҳиш анҷомид. Бале, кӯшиш рафт, ки писарро бо падар шинос нанамоянду бояд яке аз байн равад, то ду қувва якҷо шуда ҷаҳонгир нагарданд.

Бо макру хиёнати зани навбатии Ковусшоҳ Судоба- духтари шоҳи Ҳомоварон Сиёвуш - писари Ковусшоҳ ба рӯзҳои сахт рӯ ба рӯ шуда, ниҳоят бо ҳилаву найранги Афросиёб ва атрофиёнаш ба фоҷеа дучор ва бераҳмона кушта мешавад.

Дар баробари он ки Рустами Дастон ба шоҳ Ковус ва ҳамватанонаш ҷоннисор аст, боз ҳам шоҳ ба ҷаҳонпаҳлавон хиёнат мекунад. Сифати пастию нокасӣ, бераҳмию бемурувватӣ ва носипосии Ковусшоҳ нисбат ба Рустам дар пайғоми «Нӯшдору хостани Рустам аз Ковус» аз забони сипаҳдор Гударзи Кашвод ҷолибу мушаххас ва ҳақиқӣ ҷамъбаст шудааст. Магар чунин рафтор ба ҷаҳонпаҳлавони кишвар хиёнат нест. Албатта Рустами Дастон аз ин рафтори ношоистаи шоҳ меранҷад, вале ватандор, ки ҳаст, бо ватан мемонад ва бештар аз пештар дар ҳимояи марзу буми ватан аст. Кушта шудани Рустами Дастон аз дасти Шағод яке аз мудҳиштарин хиёнатҳои бародар ба дародар дар саҳифаҳои «Шоҳнома» ба шумор меравад. Дар ин саҳна магар Шағод ба муроди дили худ расид. Ҳаргиз!

Дар «Гаршоспнома»-и Асадии Тӯсӣ низ ба ин амали номатлуб андешаҳои падари Гаршосп омӯзандаанд. Вай пеш аз он ки Гаршоспро ба хидмати Заҳҳокшоҳи золим гусел намояд, ба писари паҳлавонаш чанд панди судманд медиҳад, ки асоситарини он ҳамоно чун зердаст хиёнат накардан ба шоҳи замон аст. Агар зердаст ба шоҳ ва хазинаи мамлакат хиёнат намояд, он ба костагии ахлоқи ҷомеа ва шикасти кишвар оварда мерасонад. Хӯшаро ҳам агар шоҳ хонанд, ба он бояд итоат кард, -мегӯяд падари Гаршосп.

Баъди Фирдавсиву Асадии Тӯсӣ ва Низомию Саъдӣ ҳам дар адабиёти ғановатманди мо, вобаста ба муҳтавои ин ё он асар, бо ин мавзӯъ метавон хеле зиёд дучор омад, монанди осори Саноии Ғазнавӣ, достонҳои Амир Хусрави Деҳлавӣ, офаридаҳои манзуми Шайх Аттори Нишопурӣ, «Маснавии маънавӣ» ва «Девони кабир»-и Мавлоно Ҷалолуддини Балхӣ, асарҳои пурмуҳтавои Абдурраҳмони Ҷомӣ, Бадриддин Ҳилолӣ, Зайниддини Восифӣ, Аҳмади Дониш ва даҳҳои дигар. Ин маънои онро дорад, ки дар ҳамаи давру замонҳо ин амали номатлуб ва разилона боиси бисёр бадбахтиҳо ва фоҷеаҳо мешудааст.

Вазнинтарин ва нобахшидатарин хиёнат ин хиёнат кардан ба халқу ватан ва миллат мебошад, ки чунинҳоро Ҳаким Фирдавсӣ ҷасурона носазо гуфтааст. Доир ба амали хиёнату хиёнаткорони малъун дур намеравем ва ба қарни ХХ нигоҳ мекунем, зеро назираш дар Ҷанги Бузурги Ватании солҳои 1941-1945 хеле равшан мушоҳида шудаасту бо мисолҳои мушаххас дар кутуби таърих ба адабиёти бадеии суханварони собиқ Иттиҳоди Шӯравӣ мунъакис ёфтааст. Он вақт ватани шӯравӣ ватани мо ҳам буд ва таърих инро аз саҳифаи худ ҳеч вақт сутурда наметавонад. Акнун, ки кишвари мо бо талошҳои чандинасра ва заҳмату ҷоннисориҳои фарзандони асил ва мардуми сарбаландаш ба соҳибистиқлолӣ расидаасту ватани озод дорем, мебояд ба қадри ин озодӣ бирасем ва ҷавонмардона аз халқу ватану миллатамон пуштбонӣ намоем, парчами кишварамонро болои сарҳо ҳамеша парафшон бинем. Дар ин сӣ соли охир баробари достовардҳои бесобиқа дидаем, ки дастаҳои муноқишакор, афроди ба аҷнабиён фурӯхташуда, ашхоси ҷоҳталаб, баъзан роҳгумзадагон ва ғ. ба сари мардумамон чӣ сахтиҳо ва ба ватанамон чӣ хисоротҳое овардаанд. Ба онҳое, ки барои мансабу ҷоҳ ва молу манол ба сулҳу салоҳ ва ягонагиву ваҳдати ватанамон хиёнатро раво медоранд, оштинопазир бошем, гумраҳон ва манфиатҷӯёнро пайваста маҳкум намоем ва ғ. Дар ин ҷода ҷавонон бояд зиракии фарҳангӣ, ҷомеашиносӣ ва сиёсии худро ҳамеша нигоҳ дошта, ба иғво ва таблиғоти афрод ва гурӯҳҳое, ки дар хоирҷ аз кишвар истода ҷониби ватани худ санг мезананд, дода нашаванд. Бешак ин гунна афрод фурӯхташуда ва иҷрокунандаи барномаҳо ва супоришҳои хоҷагони хориҷии худанд. Аз ин рӯ, ҷавонон бояд пайваста дар ҳифзи ватану халқу миллат бошанд, зеро меваи баъди турктозиҳои қарнҳо бо душвориҳои зиёд ба соҳибистиқлолӣ ва озодӣ расиданамонро барои ҳамешагии ватану миллату халқ бурдборона ва содиқона муҳофизат намоянд.

Ниҳоят гуфтаниям, ки:

Шунидастам зи мардони диловар,

Хиёнатгар набошад фарди бовар!

Алии Муҳаммади Хуросони, адабиётшинос, мудири шуъбаи матншиносии Маркази мероси хаттии АМИТ

Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар Паёми солонаи худ ба Маҷлиси миллӣ ва Маҷлиси намояндагони кишвар баён доштанд, ки: “... вазорату идораҳои дахлдори соҳавӣ фаъолиятро доир ба баланд бардоштани сатҳу сифати омӯзиш, ҷустуҷӯ, иктишоф ва барои истифодаи саноатӣ омода намудани конҳои канданиҳои фоиданок вусъат бахшанд...” гузашта аз он, Сарвари давлат вазорату идораҳои дахлдорро вазифадор намуданд, ки “...ҷиҳати дарёфти маблағҳои зарурӣ барои тақвияти корҳои таҳқиқотиву геологӣ ва мушаххассозии захираҳои мавҷуда тадбирҳои амалӣ андешанд”.

Дар Паёми имсола ва мулоқот бо аҳли илму маорифи кишвар Сарвари давлат, Ҷаноби Олӣ, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон зикр карданд, ки геология яке аз соҳаҳои муҳими имрӯзи иқтисодиёт маҳсуб мешавад, ки дар рушд ва пешрафти иқтисодиёти кишвар саҳми беандоза калонро дорад. Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон дар ин самт чанд санади муҳимро низ ба тавсиб расонидааст, ки ояндаи рушди соҳаи геологияро муайян менамоянд. Имрӯз сиёсати давлату Ҳукумати кишвар ва барномаву стратегияи давлатӣ дар соҳаи геология бозгӯйи онанд, ки дар Тоҷикистон кадрҳои баландихтисоси илмӣ дар соҳаи геологияи канданиҳои фоиданок намерасанд. Ва аз ин лиҳоз, сатҳи омӯзишу иктишофи конҳо ва баҳодиҳии захираи онҳо дар сатҳи бояду шояд қарор надорад. Аз ҷумла, Фармони Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон таҳти рақами 309 аз 6 – уми январи соли 2022 оид ба эълом доштани солҳои 2022-2026 - "Солҳои рушди саноат”, Қарори Ҳукумати ҶТ аз 28 -уми ноябри соли 2015 таҳти рақами 728 оид ба "Барномаи давлатӣ оид ба омӯзиш ва баҳодиҳии захираҳои металлҳои камёфту нодир барои солҳои 2016-2026" ва зумра дигар фармону қарорҳои Ҳукумати кишвар худ аз зумраи он дастурҳоеанд, ки кормандони соҳаро водор месозанд то дар ин самт ҳарчи бештар кӯшиш намоянд, ки зуҳуроту конҳои нав ба навро мавриди омӯзиш ва ошкор қарор диҳанду баҳри истихроҷу истифода манзури корхонаҳои саноатии кишвар гардонанд.

Воқеан, Тоҷикистон кишвари кӯҳӣ буда, дар қаъри кӯҳҳои хамӯши мо захираи хело бузурги канданиҳои гуногуни фоиданок маҳфузанд. Баҳри омӯзишу дарёфти ин захираҳо имрӯзҳо мо - мутахассисони соҳа ва олимонро зарур аст, ки пурмаҳсул заҳмат кашем. Ба ин васила, дар амалӣ гардидани кулли барномаву стратегияҳои Ҳукумати Ҷумҳурӣ дар ин самтҳо саҳми худро гузошта тавонем.

Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон баҳри амалисозии ҳадафҳои стратегии худ ба Вазорату идораҳои дахлдори соҳавӣ ҳамасола маблағҳои заруриро дастрас менамояд, ки то мо тавонем дар ҷустуҷӯву ошкор ва иктишофи конҳои нав ба нави канданиҳои фоиданоки сарзаминамон босамар заҳмат кашем.

Пешрафту рушди ҳар як соҳаи муҳими иқтисодиёти кишвар аз мавҷудияти миқдори басандаи кадрҳои баландихтисоси илми ва дар навбати худ кадрҳои баландихтисос, хусусан кадрҳои илмӣ, аз ҷалбу тарбияи мутахассисони ҷавони соҳа сахт марбут аст. Дар самти омода намудану рӯйи кор овардани кадрҳои чавони балндихтисосу маҳаллӣ дар соҳаи геологияи кишвар воқеан ҳам, мушкилот ҷой доранд. Зеро, имрӯз мо мебинем, ки дар корхонаву муассисоти илмиву истеҳсолии геологии кишвар норасоии чунин мутахассисон ба чашм мерасад. Бо назардошти рушди босуръати соҳаи истихроҷи конҳои канданиҳои маъаднии сахт, афзоиши бомарому ҷалби сармоягузорони хориҷӣ, кушода шудани корхонаву ширкатҳои зиёди истихроҷи маъдан ҳам бо сармояи ватанӣ ва ҳам хориҷиён ин масоил хусусан дар самти мутахасисони омӯзиши конҳои канданиҳои фоиданок нигаронкунанда мебошад. Хусусан, ин вазъият дар корхонаву ташкилотҳои истеҳсолиии соҳавие, ки ба омӯзишу истихроҷ кардани канданиҳои маъданӣ машғуланд, баръало эҳсос мешаванд. Чӣ дар факултаи геологияи ДМТ ва чӣ дар Институти геология, сохтмони ба заминҷунбӣ тобовар ва сейсмологияи АМИТ ва чӣ дар дигар муассисоти таълимӣ, ки дар ҳоли имрӯз баҳри тайёр кардани кадрҳои ҷавони маҳаллӣ барои истеҳсолоту муассисоти илмӣ фаъолият менамоянд, сафи олимони варзидаву устодони тавоно ва кордону соҳибкасби илмӣ, ки тавонанд дар ин самт саҳмгузор бошанд, хело ангуштшуморанд.

Дар ин ҷо мехостем перомуни чанд нуқтаи муҳим, ки аз Паёмҳои Сарвари кишвар дар самти рушди соҳаи геология бармеояд, иброз дорем, ки дар ҳалли масоили ҷойдошта заруранд ва дар сурати ҳалли пурраи худро ёфтани ин паҳлуҳои масоил мо метавонем бо боварии комил дар хусуси ба даст овардани истиқлолияти комили иҷтисоди кишвар дар самти геология сухан ронем.

Донишҷӯёни курсҳои поёнии ихтисосҳои геологии кулли муассисаҳои олӣ ва миёнаи касбӣ солҳои пешин таҷрибаомӯзиҳои таълими худро пурра дар мавзеъҳои саҳроии таҷрибавӣ-таълимӣ мутобиқ ба нақшаи таълимӣ доир менамуданд. Хусусан, донишҷӯёни курсҳои поёнии факултаи геологияи ДМТ ин таҷрибаомӯзиҳоро дар мавзеъи Зиддии ноҳияи Варзоб мегузарониданд, ки то 2 моҳ (барои донишҷӯёни курсҳои 2-юм) давом мекарданд. Имрӯз муҳлати баргузории чунин таҷрибаомӯзиҳо хело кӯтоҳ карда шудаанд ва ҳеҷ як донишҷӯ наметавонад, ки дар ин 2 ҳафта барномаҳои таълимии таҷрибаомӯзиҳоро (чунин таҷрибаомӯзиҳо на кам аз 4-тоанд) аз худ намояд. Аз ин рӯ, ба андешаи мо зарур аст, ки:

- ба таҷрибаомӯзиҳо таҷдиди назар карда, мӯҳлати пурраи баргузории онҳоро барқарор намоем ва онро дар пойгоҳҳои таълимӣ ба таври бояду шояд ба роҳ монем. Баҳри гузаронидани таҷрибаомӯзиҳо мутахассисони болаёқату соҳибтаҷрибаро аз корхонаву муассисоти геологӣ ҷалб намоем.

-таҷдиди назар кардани ҳама барномаҳои таҷрибаомӯзиҳои таълимӣ ва истеҳсолӣ ва мутобиқати онҳо ба самтҳои асосии фаъолияти корхонаву муассисоти соҳавӣ.

Солҳои қаблӣ донишҷӯёни курсҳои болоӣ (3-4) таҷрибаомӯзиҳои истеҳсоливу пешаздипломии худро бевосита дар корхонаву муасиссоти илмӣ-истеҳсолии соҳавии чӣ ватаниву чӣ хориҷ аз кишвар (хосса, Русия) доир менамуданд. Аз ин рӯ, ин ҷо моро мебояд, ки:

-таҷрибаомӯзии истеҳсоливу пешаздипломии бакалаврону магистрҳоро бевосита дар чунин корхонаҳои истеҳсоливу илмӣ ба роҳ монем;

-сарварони ин корхонаву ташкилотҳо муваззаф карда шаванд, ки ҳангоми баргузории корҳои саҳроӣ-экспедитсионӣ ҷалби ҳатмии ин донишҷӯён-таҷрибаомӯзонро ба роҳ монда, рафти онро пурра таҳти назорат қарор дода, дар давраи баргузории чунин корҳо эшонро аз ҷиҳати моддӣ-молиявӣ дастгирӣ намоянд;

- ба ин васила, донишомӯзон метавонанд соҳиби таҷрибаи бойу ғанӣ ва ҳам соҳиби маблағи муайяне гарданд;

-дар ин муҳлат имконият пайдо мегардад, ки таҷрибаомӯзонро ба ҳайси 0.5 ҳисса чун техник ва техник-геолог ба кор қабул намоянд;

Солҳои пеш баҳри донишҷӯёни ихтисоси “Геология ҷустуҷӯй ва иктишофи конҳои канданиҳои фоиданок” як зумра устодони болаёқату соҳибкасб ва соҳибунвон дар хондани дарсҳои лексиониву гузаронидани дарсҳои амалӣ ҷалб карда мешуданд. Ҳоло дар факултаи геологияи ДМТ, ки махзани асосии тайёр намудани кадрҳо дар ин самти геология маҳсуб мешавад, чунин устодон камшуморанд. Ғайр аз чанд нафаре, ки дар ин самт малакаи хуби дарсдиҳӣ доранд, боқӣ устодонеанд, ки соҳиби таҷрибаи бой нестанд. Ғайр аз он, дар самти мазкур теъдоди адабиёту китобҳои дарсӣ (хусусан, бо забони давлатӣ) хело ночизанд. Аз ин рӯ, ин самт як таккони ҷиддиеро тоқазо дорад. Ҳатто аз баъзе фанҳои асосии ихтисосӣ адабиёту китобҳои дарсӣ умуман вуҷуд надоранд ва агар вуҷуд дошта бошанд, ҳам ба талаботи имрӯза ҷавобгӯй нестанд. Аз ин чост, ки моро лозим аст:

-дар хондани лектсияҳо ба донишҷӯёни ин соҳа ҷалби мутахассисони баландпояи соҳавиро аз корхонаву муасиссоти истеҳсоливу илмии кишвар ба роҳ монем, то ҷавонони маҳаллӣ аз таҷрибаи бойи чунин устодон-мутахассисон дониши назариявии хешро тақвият бахшанд;

-устодону мутахассисони соҳибкасбу ботаҷрибаро баҳри иншову таҳияи китобҳои дарсиву дастурамалҳо ҷалб намоем;

-лоақал он матни лектсияҳоро, ки устодон аз рӯйи онҳо сабақ медиҳанд, ба таври чопӣ дар сайтҳои интернетӣ ҷой додан зарур аст, то ҳама донишҷӯён тавонанд, ки аз онҳо ба таври васеъ истифода намоян

Зеро, ҳеҷ як устод наметавонад, ки ба таври пурра ва бояду шояд мӯҳтавои асосии матни лексияи худро дар чанд соате, ки ҷудо карда шудааст, ба донишҷӯйпешкаш кунад.

Ҳамин нуктаро бояд зикр намуд, ки Тоҷикистон имрӯз баҳри тайёр намудани мутахассисини ҷавон ба кадрҳои баландихтисоси илмӣ ниёз дорад.

Имрӯзҳо дар соҳаҳои мухталифи геология, хоса, геологияи канданиҳои фоиданок ҷавонони маҳаллӣ пурмаҳсул фаъолият карда истодаанд. Миёни эшон номзадони илм низ ҳастанд. Лек, барои рӯйи кор овардани кадрҳои баландихтисоси илмӣ - докторони илм, ки тавонанд чун мушовири илмӣ барои ҷавонон раҳбалад бошанду эшонро ба соҳаи илм раҳнамун созанд, дар ҳоли имрӯз дар кишвар намерасанд. Ин ҳолат низ шигифтангез ва дарднок аст, баҳри илми геологияи тоҷик!

Ва маҳз аз ин сабаб, дар самти мазкури соҳаи геология тайи 50 сол аст, ки касе рисолаи доктории худро ҳимоя нанамудааст. Гузашта аз он, маҳз бо ин сабаб, дар Тоҷикистон Шӯрои диссертатсионӣ оид ба ҳимояи рисолаҳои докторӣ фаъолият надорад. Бинобар ин, мо зарур медонем, ки:

-ташкили Шӯроҳои диссертатсионӣ оид ба ҳимояи рисолаҳои номзадӣ ва докторӣ аз рӯйи ихтисоссоти “Геологияи ҷустуҷӯй ва иктишофи конҳои канданиҳои фоиданок” ва “Минералогия ва кристаллография” тақозои замон буда, метавонад дар рушди соҳаи геология пешравиеро ба амал орад.

Хушбахтона, соли ҷорӣ роҳбарияти КОА-и назди Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон иқдоми хуберо пиёда намудаст, то ҳимояҳои якдафъаинаи рисолаҳои докториро дар ин самт ба роҳ монад. Ва мо метавонем, дар сурати ба таври бояду шояд ба роҳ мондани чунин иқдом сафи докторони илмро дар самти геологияи канданиҳои фоиданок афзун намуда, дар ташкили Шуроҳои диссертатсионӣ дар ин самт то ҷое мушарраф гардем. Дар сурати амалӣ гардидани ин иқдомот имконияти васеъ пайдо мегардад, то 2-3 доктори илмро дар ин самт рӯйи кор орем.

Пешниҳоди ташкил ва роҳандозии як Донишкадаи алоҳидаи соҳавӣ – Донишкадаи илмҳои геологӣ дар назди Саридораи геологияи назди Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистонро низ дар айни замон қобили қабул медонем. Ва инро ҳатто метавон дар назди Институти геология, сохтмони ба заминҷунбӣ тобовар ва сейсмологияи АМИТ ташкил дод.

Дар ин маврид, донишҷӯён метавонанд, ки ҳам таҳсили худро давом диҳанд ва ҳам аз таҷрибаи бойи мутахассисини корхонаҳои истеҳсоливу илмии соҳа васеъ истифода баранд. Ғайр аз он, донишҷӯён метавонанд, ки аз пояи илмӣ ва таҷҳизоти лаборатории муассисаву корхонаҳо баҳравар гардида, дониши назариявиву амалии худро ғанӣ гардонанд. Ин ҷо бояд зикр намоем, ки чунин таҷрибаро ҷумҳурии бародарии Узбекистон ҳанӯз 4 сол қабл амалӣ намуда буданд, ки натиҷаҳои хело хубу назаррасро ба даст овардаанд. Мо, ки тайи чандин бор ба Донишгоҳи илмҳои геологии Кумитаи саноати кӯҳӣ ва геологияи Ҷумҳурии Узбекистон, ки дар пояи чаҳор Институт – Институти геология ва геофизика, Институти нафту газ, Институти ашёҳои минералӣ ва Институти гидрогеология ва геологияи муҳандисӣ ташкил карда шудааст, сафар намуда будем ва худ огаҳ гаштем, ки ин иқдом натиҷаҳои хубро ба бор овардааст. Он ҷо донишҷӯён дар як вақт ҳам таҳсили илм мекунанду ҳам аз истифодаи таҷҳизоти замонавии лабораторӣ баҳравар мегарданд ва ҳам метавонанд ба ҳайси 0.5 ҳисса дар ин муассисот фаъолияти илмии худро пеш баранд. Ва ҷолиби диққат он аст, ки донишҷӯён метавонанд ҳангоми корҳои саҳроӣ-экспедитсионӣ дар ҳайати гурӯҳҳо экспедитсияҳои геологии ин муассисот ба мавзеъҳои корӣ сафарбар карда шаванд. Ба ин минвол, таҷрибаомӯзон метавонанд, ки бевосита дар амалияи корҳои саҳроӣ ба сохти геологии маҳал ошноии бештар пайдо намуда. Дар гузаронидани корҳои саҳроии геологӣ таҷрибаи кофӣ ба даст оранд.

Мо, ходимони илмии Институти геология, сохтмони ба заминҷунбӣ тобовар ва сейсмологияи АМИТ, кормандони соҳаҳои мухталифи истеҳсолии геологияи кишвар ва устодони Донишгоҳу Донишкадаҳо ва коллеҷҳои соҳавиро имрӯз зарур аст, ки дар пиёда намудани сиёсати кунунии давлат, хоса дар самти амалӣ намудани Барномаҳову Стратегияҳои давлатӣ дар самти омӯзиши конҳои канданиҳои фоиданоки сарзаминамон ва хоса, дар аз худ намудани захираҳои металлҳои камёфту нодир ва элементҳои радиоактивӣ паҳлӯи ҳам истода, кадрҳои баландихтиссоси маҳаллиеро рӯйи кор орем, ки воқеан ҳам ҷавобгӯйи талаботи кунунии иқтисоди кишвар бошанд.

Фарҳод Ғафурзода, - мудири лабораторияи геодинамикаи фанерозой ва петрогенезиси ИГСЗТ ва С- и АМИТ, И.в. сарходими илмӣ, доктори илмҳои геология ва минералогия

Фирӯз Малахов, - сардори КВДҶ Экспедитсияи сангҳои қиматбаҳо ва ороишии Саридораи геологияи назди Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон, номзади илмҳои геология ва минералогия

Зи дониш беҳ андар ҷаҳон ҳеҷ нест

Тавре аз таърих маълум аст, солҳои ҳафтодуми асри сипаригашта, давраи авҷи рушд, тараққӣ ва парастиши илм буданд.

Муаллим пурифтихортарин касб ба шумор мерафт.

Ӯ боқадртарин шахсияти ҷомеа, аз ҳама бологузар ва дар ҳифзи арзишҳои ҷомеаву сохти давлатдорӣ саҳмгузор буд. Кӯшиш мекард, ки аз одам инсон ва аз инсон шахсият созад.

Асоси таълимоти муаллим ва мактаб­ро илм ташкил мекард.

Сухани муаллим вазн дошт. Зеро он саршор аз таҳлили таҷрибаи инсонӣ, назарияе, ки дар амал бо мисолу далелҳо тасдиқ шудааст, иборат буд.

Роҳ ёфтани назарияи носанҷида, барои зиндагии одӣ ва заминӣ нодаркор ва ба пешрафти маънавиёт ва рушди ҷомеа носозгор, ба мактаб ғайриимкон ба шумор мерафт.

Ба фикрам, ҳамин шароит буд, ки мардуми Осиёи Марказӣ, аз ҷумла тоҷикон, ба қавли таърихшинос ва этнографи дақиқкор Е.К. Мейендорфф (1795 – 1863), тавре дар асараш «Сафар аз Оренбург ба Бухоро» менависад, ҳаштод дарсади мардуми ин минтақа, ки хондану навиштан наметавонистанд, соҳиби хатту савод шуданд.

Акнун аз байни фарзандони коргару деҳқон, дорову нодор, олимони барҷаста, шоирон, нависандагон, ходимони давлатӣ ба камол расиданд.

Муаллимон дар Донишгоҳи Кӯлоб, аз рӯзҳои аввал, кӯшиш мекарданд, ба мо муҳассилин фарқи илмро аз дониш фаҳмонанд.

Ба ифодаи муаллими адабиёти тоҷик Ёралӣ Содиқов, илм гуфта, маҷмуи донишҳоеро меноманд, ки қонуниятҳои пайдоиш ва инкишофи ҳодисаҳои табиат, ҷамъият ва тафаккурро меомӯзад. Ин донишҳо дар натиҷаи таҷрибаи инсонӣ тасдиқ гаштаанд ва ба беҳбудии зиндагии одамон нигаронида шудаанд.

Муаллимон, ҳар кадом дар доираи мавзуи худ, таъкид менамуданд, ки на ҳама донистанҳо илм аст. Ва баръакс, ҳамаи илмҳо донишро ташкил мекунанд.

Барои мисол, афсонаву ривояту қиссаву достонҳо ва он чизе, ки дар фазо ва вақт дар шакли тахайюли идеявӣ ва бадеӣ арзи ҳастӣ мекунанд, манзалати дарки воқеияти ҳастиро дар шаклҳои гуногун муаррифӣ менамоянд, тасаввурот ва навъи ҷаҳонбинӣ мебошанд. Ҳаққи зиндагӣ кардан доранд. Аммо онҳо илм нестанд.

Илм бояд ба саволи «Барои чӣ?» ҷавоб дошта бошад. Ҳақиқати воқеӣ – табиат, ҷамъият ва тафаккурро бо хосиятҳо, муносибатҳо ва қонунмандиҳои пайдоиш, тағйирот, инкишоф тафсир ва исбот карда тавонад. Омили рушди инсонӣ гардад. Ба ниёзҳои рӯзмарраи судманди инсонӣ нигаронида шуда бошад. Рӯзгори одамонро осон намояд.

Адабиёти бадеӣ дар доираи донис­танҳо ва тафсири воқеияти ҳастӣ бо роҳ ва услуби махсус, талаботи рӯзмарраи иҷтимоӣ метавонад барои инсоният хизмати бузург анҷом диҳад.

Ёралӣ Содиқов аз муаллимони дониш­манд, ҳамзамон, сахтгири мо буд. Ӯ аз фанни адабиёт дарс мегуфт. Ҳам лексия мехонд ва ҳам семинар мегузаронд. Дарсҳои ӯ хеле ҷолиб ва шавқовар мегузаштанд. Ҳангоми таҳлили илмӣ-бадеӣ маълум буд, ки Содиқов методҳои тадқиқи адабӣ, назарияи адабиёт, услубшиносӣ, санъатҳои бадеӣ ва хусусан, морфологияву синтаксисро ба навъи аъло медонад. Аз ҳамин лиҳоз, машғулиятҳоро шавқовар доир мекард. Аммо донишҷӯйҳо аз ӯ ибо мекарданд. Мегуфтанд, ки баҳо гирифтан аз Ё. Содиқов кори саҳл нест. Усулияти баҳогузории муаллим иборат аз он буд, ки мегуфт:

– Хоҳед, ки донишгоҳ бо соҳибдип­ломҳои корноомад беобрӯ гардад, ба донишҷӯ баҳое гузоред, ки ба дараҷаи донишҳои ӯ мувофиқат намекунад.

Тибқи барномаи таълимӣ, дар нимсолаи дуюми курси дуюм, ҳамаамон аз адабиёт кори курсӣ – аввалин кори илмӣ менавиштем.

Хотирнишон бояд кард, барномаҳои таълимии донишгоҳ аз фанҳои забоншиносӣ, адабиётшиносӣ, назарияи адабиёт, таърих ва фалсафа тарзе тартиб дода ва амалӣ мешуданд, ки аллакай, донишҷӯ эҳсоси ботинии кӯшиши «дар илм чизе гуфтан» пайдо мекард.

Ҳамин тариқ, дар кафедраи адабиёт номгӯйи мавзуъҳо барои интихоб ва навиштани корҳои курсӣ, ному насаби муаллим – роҳбари кори илмӣ пешниҳод мешуд.

Ман барои худ каме дертар мавзуъ интихоб карданӣ будам. Чун мавзуъҳои осон аз муаллимони «хуб», мисле ки талошак мешуда бошад, дар рӯзи аввал тақсим мешуданд, мушкилтарин мавзуъҳо бо «мушкилтарин» муаллимҳо мемонд.

Ба кафедраи адабиёт омадам. Рӯйхати мавзуъҳои корҳои курсиро дидам. Аллакай, ҳамаи донишҷӯён мавзуъҳояшонро интихоб карда буданд. Ҳамагӣ чанд мавзуъ аз баъзе муаллимон боқӣ монда буду халос.

Дар ин миён, аз ҳафт мавзуи пешниҳодкардаи муаллим Ёралӣ Содиқов ягон донишҷӯ номгӯе интихоб накарда буд.

Донишҷӯёни курсҳои боло курсҳои поёниро таъкид мекарданд, ки зинҳор аз муаллим Содиқов кори курсӣ нагиранд, зеро ҳимояи он мушкил хоҳад буд. Муаллим ниҳоят сахтгир аст. Барои навиштани кори курсӣ камаш панҷоҳ китоби илмии марбут ба мавзуъро бояд хонӣ. Онро дар майнаат хуб муҳокимаву гирдгардон кунӣ. Фақат аз рӯйи хулосаи онҳо бояд кори курсӣ нависӣ.

Ростӣ, ман муаллим Ёралӣ Содиқовро ниҳоят эҳтиром мекардам. Ба ӯ эъти­қод доштам. Ӯ бо тайёрии хуб ба дарс меомад. Тарзе ишора шуд, машғулиятҳоро дар дараҷаи баланди илмӣ, хеле ҷолиб ва хотирмон мегузаронд.

Муҳокимарониҳояш ғайриодӣ, пурмуҳтаво ва мантиқӣ буданд. Агар дар доираи мавзуъҳои адабӣ гап занад, назарияҳои илмии вобаста ба мақсади дарсро тавассути методҳои тадқиқот бо мисолҳо хуб тафсир мекард.

Як хислати ҷолиби диққат ва ба фикри ман, барои муаллим зарури Ё. Содиқов аз он иборат буд, ки хусусиятҳои руҳӣ, равонӣ, характер, маънавиёт ва тавони мафкураи илмии донишҷӯёнро ҷиддан меомӯхт. Медонист ва тибқи он рафтор мекард.

Дар намуд як шахси одӣ, дидадаро, хушсуҳбат ва андак хушҳол менамуд. Дар омади сухан аз шӯхиву мутоиба ҳам истиҳола намекард. Ин хислат дарсҳои ӯро хотирмон, заминӣ ва боз ҳам ҷолибтар мегардонданд. Аммо дар асл, муаллим ниҳоят ҷиддӣ, серталаб, сахтгир ва нисбат ба донишҷӯёни танбалу бепарво комилан бераҳм буд.

Аз мавзуъҳои пешниҳодкардаи муаллим Ё. Содиқов, барои ман «Таҳлили ғоявӣ ва услубии повести фантастикии Абдумалик Баҳорӣ «Сунбула» писанд омад. Ному насаби худро дар баробари он навиштам.

Рӯзи дигар пеши муаллим Содиқов рафтам.

Ӯ маро хуш пазируфт. Рӯйхати басандаи адабиёти илмиро пешниҳод намуд. Ғайричашмдошт ба хонааш таклиф кард.

Муаллим як духонагии «хрушёвӣ»-и хурд доштааст. Ба ин нигоҳ накарда, як хонаашро ба пуррагӣ китобхона кардааст. Аммо фаҳмидагӣ барин, аввал ӯ маро ба хоначаи майдаи хӯрокпазӣ даъват кард. Дар он ҷо дастурхон партофтагӣ, чой дам кардагӣ бо ду нон, се дона себу як хӯша ангур.

Тухмшӯрборо завҷаи муаллим дар табақ бардошта овард. Бо муаллим нонро дукаса реза карда, хеле бомазза тановул кардем.

– Ҳо, ошно, наволаатро катта-катта ва бо дили пур бигир. Мо вақте бо донишҷӯён ба деҳаи Ориёни шумо ба пахтачинӣ мерафтем, падарат чандин маротиба мо муаллимонро ба хӯрдани мурғшӯрбо даъват карда буд. Қарз ба қиёмат намонад гуфта, ман туро барои хӯрдани тухмшӯрбои ҳамон мурғҳо даъват кардаам, – гуфт муаллим табассуми гуворое карда.

Ман аз ин илтифоти муаллим шод шудам. Аммо омадани муаллим Содиқовро ба хонаамон ба ёд оварда натавонистам. Як зарбулмасали падарам ба хотирам омад, ки дар тафсири кадом воқеаи нек ё бад гуфта буд:

– Бачам, «иззат ҳам қарз асту изо ҳам». Ин ҳикматро набояд одам фаромӯш кунад.

Баъд муаллим маро бо китобхонааш шинос кард. Аз он ҷо ду брошюраро интихоб намуда, ба ман дод. Яке аз онҳо китоби Г. Рузавин «Методы научного исследования», дигараш асари Е. Воронтсов «Фантастика как предмет литературного исследования» буданд.

Ман китобҳоро аз дасти муаллим норозиёна, бо дили нохоҳам гирифтам. Муаллим ин авзои маро гӯё эҳсос карда бошад, ки:

– Бе омӯхтани ин асарҳо навиштани кори курсӣ имкон надорад, – гуфт, ба ман нигоҳи ҷиддӣ карда.

– Муаллим, ман чунин адабиёти илмиро бо забони русӣ бори аввал мебинам. Хонам ҳам, намефаҳмам, – софдилона иқрор шудам ман.

– Додар, – гуфт муаллим, – ҳар оғоз мушкил аст. Аммо инсон набояд аз он тарсад. Забондонӣ ва илм заҳмат талаб мекунад. «Дар илм роҳи рости ҳамвор вуҷуд надорад. Ва фақат касе ба қуллаҳои дурахшандаи он баромада метавонад, ки аз хастагӣ нотарсида, ба пайраҳаҳои пурпечутоби сангини он часпида барояд».

Агар нафаҳмӣ ҳам, ҳар як китобро дар танҳоӣ панҷ бор бо овоз, мисли наттоқон хон. Фақат ҷойҳои фаҳмидагиатро дар як дафтар кӯтоҳнавис кун. Ҷойе, ки завқи фаҳмишат боло гирифт, луғат истифода бар. Ту, аллакай, дарсҳои муқаддимаи забоншиносӣ, муқаддимаи адабиётшиносӣ, асосҳои фалсафа ва монанди инҳоро хонда, имтиҳон ҳам супоридаӣ. Яъне бо ҳуҷҷат тасдиқ кардаӣ, ки он илмҳо моли туанд. «Ҳақиқат наметавонад муқобили ҳақиқат бошад». Донишҳои илмӣ хосияти ҳамашумулӣ доранд, умумианд. Якдигарро тафсир мекунанд. Ин ду китобе, ки ман ба ту додам, давоми он илмҳост. Ҳамзамон, дониста бош, ки китобҳо китобҳоро тавлид мекунанд. Ва чунин натиҷагириҳо бояд илмро ҳадди ақал, заррае пеш барад. Муаммоҳоеро тафсир намояд, шарҳ диҳад, ки барои одамизод судманд оянд. Сухани Абуабдуллоҳи Рӯдакӣ «Гирд карданду гиромӣ доштанд, То ба санг андар ҳаме бингоштанд» маънои ҷамъкунӣ – аккумулятсияи донишҳои инсониро дорад. Таъиноти он бошад, равшансозии роҳи ояндаи одамизод аст.

Мавзуе, ки ту интихоб кардӣ, аз рӯйи муҳтаво ва мантиқи илмӣ ҳамин маъниро дорад. Ин китобҳо ба ту методологияи тадқиқотро нишон медиҳанд.

Ин суханҳоро муаллим Ё. Содиқов устодона, бо қотеият гуфт. Ман ғайр аз ҳақ шуморидан ва иҷро кардани ин супоришот чораи дигар надоштам. Бори дигар фаҳмидам, ки барои чӣ донишҷӯён аз гирифтани корҳои курсӣ аз чунин устод худдорӣ мекардаанд.

Аммо дар ҳар сурат, аз тақдир ва аз чунин муаллими сахтгир сидқан розӣ будам.

Муаллим як ба чеҳраи ман ва як ба китобҳо нигариста, як моҳ муҳлати гузориши «омодагии назариявӣ»-ро барои тартиб додани нақшаи кори курсӣ дод.

Дар шабеҳи ин лаҳза, ҷумлаи дар таҳлили грамматикӣ машҳури устод Сад­риддин Айниро ёдоварӣ кардан мумкин аст: «Падарам барои ин кор ба ман як каландча харида дод ва ман ба кор сар кардам».

Давоми якуним моҳ, иловатан, ин ду китоб ва повести «Сунбула»-и Абдумалик Баҳориро то тавонистам, шабонарӯзӣ хондам. Ба қавле «қориазёд» кардам. Назди муаллим омадам. Ӯ тибқи таъкиди донишҷӯёни «огоҳ ва дониста», суҳбатро аз «садсавол»-и худ сар кард.

Аз маҷмуи саволу ҷавоби дусоата дарк карда натавонистам, ки муаллим аз натиҷаи он қаноатманд аст ё норозӣ.

Ман бо гирифтани кори курсӣ ба сифатҳои шахсии муаллим Ё. Содиқов боз ҳам бештар зеҳн мемондагӣ шудам.

Медидам, ки ӯ доим бо риши пок тарошида, мӯйи сиёҳи бисёр нозук ба самти рост шонакарда, куртаи сафеди покиза ва бодиққат дарзмолгашта, шими сиёҳи гӯё ҳаргиз қатнохӯрда, як навъ корманди хадамоти махсусро мемонд.

Даме ягон сухани шӯхиомезро дар маъниву мантиқ тар карда ҳам, ки мегуфт, тез авзои ҷиддӣ мегирифт ва мақсади худро ба ҳамсуҳбат, махсусан, бо шогирдон мефаҳмонид.

Ҳангоме муаллим ба ман суол медод ва ҷавобро бодиққат гӯш мекард, ҳамзамон, ба дафтари ман ҳам гоҳ-гоҳе нигоҳ мекард, ки ман муҳимтарин қисмати хондагиҳоямро навиштаам ё не. Ман қариб ба онҳо нигоҳ накарда, гап мезадам.

Дар охир, муаллим Содиқов дар бораи предмет ва объекти тадқиқот аз ман пурсид. Ман гӯё посухи дурусти китобӣ дода бошам. Ӯ вокунише ба ҷавоби ман нишон надода, таъкид кард:

– Додарам, дониста бош, ки ширкаткунандагони тадқиқоти илмӣ се қисматанд: субъект, объект ва методи тадқиқ. Илова бар ин, ҷузъиёти муҳими тадқиқотро предмет ё ҳадафи мушаххасгардонидашудаи мавзуи илмӣ меноманд. Агар бо ҳамин се, ҷамъи ду — ирода ва ҷаҳду кӯшиш илова шавад, ҳадафи илмӣ ба даст меояд.

Ба муаллим хуш меомад, вақте ман ҳар як сухани ӯро дар дафтари худ бо ду ранги ручкаи ситинаи донишҷӯӣ, дар вобастагӣ ба таносуби мавзуъ ва мантиқ менавиштам. Ин замон эҳсос менамудам, ки ӯ боз ҳам бо ҷиддият ва масъулияти бештар сухан мегӯяд. Ҳар ҷумлааш китобӣ ва мисли қоидаи имло садо медод.

Чунин муносибат на шаклӣ ва на барои гирифтани баҳо буд. Аз лиҳози ботинӣ ҳам, ман як умр одамонеро, ки ба касби худ эҳтиром мегузоштанд, донишҳои хуби тахассусмандӣ дош­танд, дар иҷрои масъулияти ба зиммаашон гузошташуда содиқият нишон медоданд, хосса ҳурмат мекардам. Мехостам, заррае ҳам бошад, аз онҳо омӯзам. Имкон даст диҳад, ба онҳо монанд бошам.

Солҳо гузаштанд. Дар умри худ бо одамони касбу кори гуногун, аз ҷумла, номзадҳо, докторҳои илм ва академикҳо ҳам вохӯрдам. Аммо то ҳол тааҷҷуби ман аз он кам нашудааст, чӣ гуна ин муаллимони ҷавон ва беунвони Донишгоҳи музофотии Кӯлоб, дар суҳбат бо донишҷӯёни одӣ, бо нутқи саршор аз категория, дефинитсия, қонунмандиҳо, истилоҳот ва иқтибосоти илмӣ сухан мегуфтанд. Ҳангоми фаҳмонидани ин мафҳумҳо аз завқ чашмонашон мисли барқ медурахшид. Мехостанд, бо тамоми ҳастӣ донишу малакаи худро дар мағзи донишҷӯёне, ки фардо ҳамагӣ муаллими мактаби ибтидоӣ ё миёна мешаванд, ҷой кунанд. Онҳоро фаҳмонанд. Аз онҳо мутахассис тарбия намоянд.

Дар муддати ду моҳи дигар ман кори курсиамро бо роҳбарии муаллим Ёралӣ Содиқов навиштам. Ҳимоя кардам.

Муҳимтарин сабақе, ки ман дар ҷараёни навиштани он аз худ кардам, методологияи ибтидоии эҷоди кори илмӣ буд.

Баъдтар, аз фанни адабиёт кори курсии охиронро дар мавзуи «Калимаҳои арабӣ дар «Шоҳнома»-и Фирдавсӣ» навиштам. Роҳбари илмӣ муаллими ҷавон Саидқул Сабзаевро интихоб кардам.

Хулосаи илмии кори курсии ман ҳақиқати ҳамашумул буд: Фирдавсӣ тавассути иншо кардани шоҳасари бе­заволи худ на танҳо миллати падардор, соҳибтамаддун, фарҳангӣ, таърихӣ ва асрҳо соҳибдавлат будани тоҷиконро исбот кардааст. Гузашта аз ин, ба аҷнабиёни ғосиб собит намудааст, ки дар натиҷаи таҷрибаи чандҳазорсолаи таърихӣ, ҷараён ва такмили муносибатҳои ҷамъиятӣ баробари ноил гаштан ба сарватҳои бузурги моддӣ ва маънавӣ, ифодаҳои мантиқии ҳамсони тамаддунӣ тавлид кардааст. Ин дастовард забони бузурги муқтадири ӯст.

Ҳамин тариқ, дар «Шоҳнома»-и нуҳҷилдаи Фирдавсӣ калимаҳое, ки шак­лан, бо аломатҳои морфологӣ ҳам шабоҳат ба забони арабӣ доранд, аз лиҳози этимологӣ суханҳои аслии забони тоҷикӣ мебошанд. Онҳо дар тӯли сайри таърихӣ ба забони арабӣ ворид гашта, баъдан бозгашт ба решаи худ пайвастаанд.

Мусаллам аст, ки Фирдавсии тимсоли қаҳрамонони асари безаволи худ, исбот кардааст, забони тоҷикӣ маҳсули таърихии маънавиёти халқест, ки тавассути ин муҳимтарин абзори муоширати баниодам тамоми рӯйдодҳои табиат, ҷамъият ва тафаккурро қудрати ифода кардан дорад.

Ҳамин тариқ, муаллимони мактаби олӣ нуқтагузори тафаккури илмӣ дар масири пурпечутоб ва беохири дарки воқеияти зиндагӣ барои насли ҷавон – ояндаи миллат ва давлатдории миллӣ мебошанд.

С. Ятимов, узви вобастаи АМИТ

Июль 3, 2024 08:43

ДУШАНБЕ, 03.07.2024 /АМИТ «Ховар»/. Дар шароити мушкилоти печидае, ки мамлакатҳои минтақа ва дар саросари ҷаҳон рӯбарӯ ҳастанд, кишварҳои узви Созмони ҳамкории Шанхай барои пешбурди ҳадафу мақсадҳои он якҷоя кор мекунанд. Ҳадафи он ҳалли масъалаҳои таъхирнопазир ва мусоидат ба амнияти минтақавӣ, шукуфоии иқтисодӣ ва табодули фарҳангӣ мебошад. Он на танҳо барои Созмони ҳамкории Шанхай ҳамчун як созмони байналмилалӣ арзишманд, балки ҳамчунин дорои потенсиали намунавӣ барои муносибатҳои байни мамлакатҳои ҷаҳон мебошад. Бо ташвиқи ҳамоҳангӣ ва ҳамкорӣ, барои пешрафти дастаҷамъӣ ва шукуфоии ҳама шарикон илҳом мебахшад.

Осиёи Марказӣ аз аввали даврони истиқлолият бо минтақаи Осиёи Ҷанубӣ равобити хубу ҳасана барқарор карда, бо доштани пайвандҳои муштараки адабу фарҳангу забону таърих, лоиҳаву барномаҳо дар коркард ва мубодилаи иқтидори фаровони табиӣ ва ташаббусҳои созандаи худ дар ҳалли масоили гуногуни ҷаҳон нақши стратегӣ мебозанд.

Дар ин зимн, Тоҷикистон аз мамлакатҳоест, ки бо Покистон пайванди ҷуғрофии наздик дошта, муносиботи дипломатӣ байни ҳар ду давлат 6 июни 1992 барқарор гардид. Аввалин маротиба соли 1993 Сафорати Ҷумҳурии Исломии Покистон дар Душанбе боз гардида, фаъолияти он аз ибтидои 1994 оғоз шуд. Президенти Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон нахустин маротиба соли 1994 ба Покистон сафар намуданд, борҳо барои иштирок дар нишасту ҷаласаҳо ба ин мамлакат сафар карданд, ки ахиран санаи 14-уми декабри соли 2022 вориди ин ҷумҳурӣ шуданд.

Бо даъвати Ҳукумати Покистон, Президенти Тоҷикистон 2 ва 3 июни соли 2021 ба Покистон сафари расмӣ анҷом дода, бо Сарвазир, Президент ва дигар раҳбарияти олии ин мамлакат дидору мулоқот намуданд, ки дар натиҷа 12 санади ҳамкорӣ дар соҳаҳои мухталиф байни ҳар ду давлат ба имзо расид.

Мавриди ёдоварист, ки дар 11 моҳи соли 2020 гардиши мол байни ду мамлакат ба 16,2 миллион расид, ки аз он содирот 6,6 миллион доллар ва воридот 9,6 миллион долларро ташкил медиҳад. Тибқи омори нав, дар даҳ соли охир табодули тиҷоратии ҳар ду мамлакат то 100 миллион доллари амрикоӣ расидааст ва тарафҳо талош доранд, то онро афзоиш дода, ба 500 миллион доллар расонанд.

Яке аз дигар самтҳое, ки Тоҷикистон ва Покистонро бо ҳам наздик месозад, ин амалисозии лоиҳаи КАСА-1000 мебошад, ки ҳамоҳангсозии асосии он Тоҷикистон, Қирғизистон, Афғонистон ва Покистон мебошанд. Бояд гуфт, ки мақсаду ҳадафи асосии лоиҳаи КАСА-1000 тавлид ва интиқоли барқи обӣ аз Осиёи Марказӣ ба Осиёи Ҷанубӣ мебошад. Бо амалисозии ин лоиҳа Покистон 1300 мегаватт барқ дарёфт менамояд, ки бо ин васила равобити минтақавиро боз ҳам бештару хубтар тақвият мебахшад.

Вазоратҳои корҳои хориҷии ҳар ду мамлакат равобити хуби дипломатиро дар чаҳорчӯбаи созишномаҳо тақвият дода, он рушд меёбад.

Ҳар ду ҷумҳурӣ узви фаъоли Созмони Милали Муттаҳид, Созмони ҳамкории иқтисодӣ (ECO), Созмони ҳамкории Шанхай ва Созмони кишварҳои исломӣ ва дигар форуму ташкилоти минтақавии худ мебошанд.

Ҷумҳурии Тоҷикистон дар соҳаи дипломатияи бисёрҷониба ба рушди робитаҳои самаранок дар доираи Созмони ҳамкории Шанхай таваҷҷуҳи махсус зоҳир менамояд. Дар Консепсияи сиёсати хориҷии Ҷумҳурии Тоҷикистон чунин омадааст: «Ҳадафи иштироки фаъоли Ҷумҳурии Тоҷикистон дар Созмони ҳамкории Шанхай таҳкими муносиботи неки ҳамсоягӣ, робитаҳои боэътимод ва дӯстона байни давлатҳои аъзо ва нозирон дар созмон, инчунин таъмини амнияту субот ва рушди устувори иқтисодӣ дар минтақа мебошад».

Бинобар ин, Ҷумҳурии Тоҷикистон самтҳои афзалиятноки фаъолияти худро дар доираи созмони мазкур на танҳо дар соҳаи амният ва ҳамкории иқтисодӣ, балки дар рушду таҳкими ҳамкории бисёрҷониба дар соҳаи фарҳангиву гуманитарӣ низ мебинад.

Созмони ҳамкории Шанхай як созмони сиёсӣ, иқтисодӣ ва байналмилалии Авруосиё аст. Он бузургтарин созмони минтақавӣ дар ҷаҳон аст, ки тақрибан 60 фоизи минтақаи Авруосиё ва 40 фоизи аҳолии ҷаҳонро фаро мегирад. Созмони ҳамкории Шанхай вориси Панҷгонаи Шанхай мебошад, ки соли 1996 байни Ҷумҳурии Мардумии Чин, Қазоқистон, Қирғизистон, Русия ва Тоҷикистон ташкил шудааст. 15 июни соли 2001 раҳбарони ин мамлакатҳо ва Узбекистон дар Шанхай мулоқот карданд, то созмони нави ҳамкориҳои амиқи сиёсиву иқтисодиро эълон карданд.

Покистон 9 июни соли 2017 дар ҷаласаи 17-уми Шурои сарони давлатҳои Созмони ҳамкории Шанхай дар Остонаи Қазоқистон расман ба узвияти комилҳуқуқи созмон пазируфта шуд. Дохил шудани Покистон як марҳалаи муҳими сиёсати хориҷӣ, таҳкими ҳамкории он бо кишварҳои узви Созмони ҳамкории Шанхай ва имкон додани нақш дар суботи минтақа муҳим арзёбӣ мегардад.

Покистон аз гузашта таҷрибаи хуб дар бахшаҳои саноат, тиҷорату туризм ва ҳарбӣ дошт, ки мисолу намунаҳои онро дар сектору форуму бахшҳои гуногуни созмонҳои ҷаҳон аз ҷумлаи Созмони Милали Муттаҳид метавон мушоҳида кард. Лиҳозо раисии Созмони ҳамкории Шанхай аз ҷониби Покистон барои солҳои 2023-2024 як қадами мусбат дар самти таҳкими суботи минтақа ва шукуфои муштарак байни мардумони он хоҳад буд.

Ҳамин тариқ, Тоҷикистон ва Покистон якҷоя метавонанд ҳамкории бештари худро дар чаҳорчӯбаи форуму лоиҳаҳои мазкур масири аслии рушди иқтисодӣ, тиҷоратӣ ва энергетикиро тавсеа бахшида, шароитҳои созгору хуберо барои эҷод ҳамкорӣ ва рушди ҳамгироии минтақавӣ фароҳам карда, аз сарватҳои инҷо барои рифоҳи зиндагии мардум истифода хоҳанд кард. Ҳамин тариқ, ҳар ду ҷумҳурӣ чун аъзои фаъоли Созмони ҳамкории Шанхай метавонанд дар пешбурди сулҳу субот ва иқтисоду тиҷорату саноату саёҳат саҳми муҳим ва муассир гузоранд.

Мамлакатҳои аъзои Созмони ҳамкории Шанхай дурнамои худро дар бораи расидан ба амнияту сулҳи пойдор бо унсуру моделҳои хос, аз ҷумла тарғибу ташфиқи фарҳангӣ, рушду пешрафти иқтисодӣ, фаъолсозии лоиҳаву барномаҳои муассири пазируфташудаи худ, ҳамкории муштарак, пайвастшавӣ ва раҳоӣ аз таҳдиду хатарҳо кору фаъолияти муштарак барқарор намуда, минтақа ва ҷаҳонро ба самти созандагиву сулҳофаринӣ ҳидоят фармуда, дипломатияи мардумиро тавсеаву тақвият бахшанд.

Мирсаид РАҲМОНОВ,таҳлилгар, ходими калони илмии шуъбаи Осиёи Ҷанубӣ ва Шарқии Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои
Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон

Мусаллам аст, ки ҳама гуна муносибатҳои Тоҷикистон бо кишварҳои дигар дар замони Шуравӣ дар доираи равобити Иттиҳоди Шуравӣ бо ин давлатҳо сурат мегирифт ва бештари он алоқаҳо ҷанбаи илмӣ-фархангӣ дошт. Бояд ёдовар шуд, ки равобити Тоҷикистону Покистон бо марҳалаҳои гуногун оғоз шудааст, ки аввалини он шиносои адабӣ ва забонии ин ду сарзамини соҳибфарҳанг дар замони собиқ Шуравӣ бо мавҷуд будани шуъбаҳои урду ва ҳиндии марказҳои илмӣ буд, ки бисёре аз мутахассисони кишвар хадамоти илмиро барои рушди фарҳанг то ба имрӯз ба иҷро расонданд. Пайвандгари адабии Тоҷикистону Покистон омӯзиш ва ҳифзи забони урду мебошад, ки он барои мо мардуми Тоҷикистон чун духтари зебои форси-тоҷикӣ хело аҳамият дошта, таърихи ғании 350 солаи ин забони ошиқона саршор аз адабиёт, фарҳанг, шеъру ғазал ва осори исломист, ки мо онро мавриди омӯзиши илмӣ қарор диҳем, зеро он бо шеваҳои забони форсӣ-тоҷикӣ ҳамвасл ва ҳамнасл буда, дорои манобеъи маҳфузшудаи ғанӣ мебошад.

Мукотибаҳо, навиштаҷот ва робитаҳои адабии Мирзо Турсунзода, Сотим Улуғзода, Мирсаид Миршакар бо адибони минтақаи Осиёи Ҷанубӣ ва хусусан Покистон ба монанди Аллома Муҳаммад Иқбол (тав. 9-ноябри 1877 ваф. 21 апрели 1938), Ҳофиз Ҷалондари (офарандаи суруди милии Покистон), Мирзо Асадулло Ғолиб (1797-1869), Файз Аҳмад Файз (1911-1984) ва Надим Қосимӣ (тав. 20-ноябр 1916 ваф. 10 июли 2006) шавоҳиди ин марҳалаи таърих мебошад, ки зиёиёни тоҷик онҳоро чун сарчашмаи илмию адабӣ мавриди истифода қарор медиҳанд. Эълони бародаршаҳрии байни Душанбе ва Лоҳур аз солҳои пеш аз даврони истиқлол низ дастовардҳои фарҳангии ин ду сарзамин мебошад, ки то ҳол боқӣ мондааст.Аз рӯи сарчашмаҳои гуногун ва китоби нависандаи Покистон, профессор Муҳаммад Ахтар (1934-1915) дар ин кишвар зиёда аз 1.2 миллион қавми тоҷиктабор умр ба сар мебаранд, ки аксари онон аз даврони ҳокимияти сулолаи муғулон ин ҷоро ватани доимии худ қарор додаанд. Бояд қайд кард, ки бештари гузаштагони сулолаи муғулони инҷо ба касби тиҷорат, сарбозӣ, илму дониш, меъморӣ, дин ва ирфон машғулият доштанд, ки то имрӯз осорашон боқӣ мондааст.

Дар бораи муносибатҳои дуҷонибаи илмӣ-фархангии Покистон ва Тоҷикистон таи солҳои 50-90 дар китоби Қ. Расулиён “Покистон" маълумоти муфассал гирд оварда шудааст. Дар китоби муаррих Қаҳҳор Расулиён “Покистон” таваҷҷӯҳи асоси ба оғози муносибатҳои илмию фарҳангӣ ва вазъи кунуниву дурнамои равобити гуногунҷабҳаи тарафайн равона карда шудааст. Пас аз ба истиқлолият соҳиб шудани кишварҳои собиқ шуравӣ давлатҳои гуногуни ҷаҳон ба ҷумҳуриҳои нави соҳибихтиёр мароқи зиёд зоҳир намуданд. Яке аз муҳимтарин омилҳое, ки Тоҷикистонро бо Покистон мепайваст ин умумияти таърихӣ, фархангӣ ва динӣ доштани ин халқҳо буд. Ҳамчунин дар як минтақа ҷойгир шудани онҳо ва вобаста ба ин манфиатҳои умумии таъмини амнияти минтақа барои барқарор намудани густариши муносибатҳои ҳамаҷониба заминаи хуб фароҳам оварда буд. Ин буд, ки Покистон бо Тоҷикистон ва дигар кишварҳои Осиёи Марказӣ яке аз аввалинҳо шуда муносибатҳои расмии дипломатӣ барқарор намуд.

Бояд зикр намуд, ки айни замон дар муассисаҳои таҳсилоти олии Ҷумҳурии Исломии Покистон дар доираи барномаҳои мухталиф шаҳрвандони зиёди Ҷумҳурии Тоҷикистон таҳсил мекунд. Дар навбати худ имрӯзҳо дар муассисаҳои таҳсилоти олии Ҷумҳурии Тоҷикистон низ шумораи зиёди шаҳвандони Ҷумҳурии Исломии Покистон дар риштаҳои гуногун ба омӯзиш фаро гирифта шуданд.

Роҳбарони Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Ҷумҳурии Исломии Покистон борҳо эътироф намудаанд, ки кишварҳояшон «якдигарро ҳамчун шарики дарозмуддати худ мешуморанд ва барои истифода аз имкониятҳои фаровоне, ки дар заминаи ҳамкроӣ дар тамоми соҳаҳо доранд, ҳамаи корҳоеро, ки аз дасташон меояд, мекунанд». Хусусан, ки чунин заминаҳо барои суръат бахшидан ва амалӣ гардонидани ҳамкориҳои ҳаматарафа дар соҳаҳои истеҳсоли нерӯи барқ, бунёди корхонаҳои муштарак, дорусозӣ, туризм, роҳсозӣ, тиҷорат, фарҳанг, илм, тарбияи мутахасисон, мубориза барзидди терроризм ва экстремизм ва ғайра мебошад.

Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар раванди гуфтугӯҳои ҳайатҳои Тоҷикистону Покистон таъкид намуда буданд, ки «Ҷумҳурии Тоҷикистон ба муносибатҳои худ бо Покистон дар чаҳорчӯбаи робитаҳои дутарафа ва бисёртарафа ҳамчун омили сулҳ ва оромӣ дар минтақа назар мекунад».

Дар самтҳои сиёсӣ, идеологӣ ва дар миқёси байналмилалӣ дар чорчӯбаи созмонҳои байналмилалӣ, аз ҷумла Созмони Милали Муттаҳид, Созмони Конфронси Исломӣ, Созмони Ҳамкории Иқтисодӣ, Созмони Амният ва Ҳамкорӣ дар Аврупо ва созмонҳои дигар Тоҷикистону Покистон ҳамеша мавқеъҳои якдигарро дастгирӣ менамоянд, ки ин аз ҳамоҳангии хуб ва наздик будани мавқеъҳои сиёсӣ ва байналмилалии ҳар ду кишвар шаҳодат медиҳад.

Бояд зикр кард, ки дар минтақаи Осиё кишварҳое ҷойгиранд, ки аз ҷиҳати иҷтимоиаашон пешқадам мебошад. Дар ин радиф Сингапур, Филипин, Корея, Малайзия, Таиланд, Чин, Туркия, Эрон, Ҳиндустон ва Покистонро, ки аз давлатҳои абарқудрати минтақавӣ ба шумор мераванд, метавон зикр кард. Кишварҳои Осиёи Ҷанубу Шарқӣ, аз ҷумла Афғонистон, Покистон ва Чин аз лиҳози ҷуғрофӣ бо Осиёи Марказӣ, хусусан бо Тоҷикистон, Узбекистон ва Туркманистон, пайванди сарҳадӣ дошта, минтақаро бо уқёнуси Ҳинд мепайванданд. Мавқеи ҷуғрофӣ ва сиёсии Осиёи Марказӣ барои бозкушоии масирҳои тиҷоратӣ бо манотиқи Осиёи Ҷанубу Шарқӣ, аз ҷумла Покистон мувофиқанд. Лоиҳаи “Даҳлези иқтисодии Чину Покистон” яке аз барномаҳои муштараки иқтисодии минтақа мебошад, ки таввасути амалисозии он масири тиҷоратии онҳо рушд меёбад. Лоиҳаи мазкур аҳамияти муҳими тиҷоратӣ дошта аз ҷониби роҳбарони ин кишварҳо мавриди дастгирӣ қарор гирифтааст ва амалисозии он имконияти нави иқтисодиро дар пайвасти роҳи тиҷоратии Қазоқистон, Қирғизистон, Тоҷикистон, Чин Ӯзбекистон ва Туркманистон фароҳам меорад. Ин даҳлез аз лоиҳаҳои мадди аввали барномаи “Як камарбанд-як роҳ” мебошад. Лоиҳаи Даҳлези иқтисодии Покистон-Чин аз лоиҳаҳоест, ки дар саросари Покистон барномарезӣ шуда, арзиши иқтисодии он ба 55 миллиард доллар расидааст. Лоиҳаи “Даҳлези иқтисодии Чину Покистон” василаи навест, ки таввусути он, хусусан бандари “Гводар”, кишварҳои Осиёи Марказӣ дар фурсати кӯтоҳ моли содиротии худро ба ҷаҳониён расонида метавонад.

Ҳамин тавр, 23 феврали соли 2005 Сафоратхонаи Ҷумҳурии Тоҷикистон дар Ҷумҳурии Исломии Покистон ба фаъолият шурӯъ намуда, ҳар ду кишвари дӯст зиёда аз50 санадҳои меъёрӣ-ҳуқуқӣ ба имзо расониданд. Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон нахустин бор дар моҳи марти соли 1994, дертар соли 1996, 2002, 2004, 2005, 2009, 2011, 2015, 2017, 2021 ва 2022 аз Ҷумҳурии исломии Покистон боздиди расмӣ ба амал оварданд, ки дар таърихи муносибатҳои дуҷониба саҳифаи тозаро боз намуд. Самтҳое, ки Тоҷикистон ва Покистонро бо ҳам наздик месозад, бунёд ва амалисозии лоиҳаи КАСА-1000 мебошад, ки ташаббусгар ва ҳамоҳангсози асосии он Тоҷикистон, Қирғизистон, Афғонистон ва Покистон мебошанд. Бояд қайд кард, ки ҳадафи асосии лоиҳаи КАСА-1000 тавлид ва интиқоли барқи обӣ аз Осиёи Миёна ба Осиёи Ҷанубӣ мебошад. Тибқи сарчашмаҳо лоиҳаи мазкур дорои 3 бахш аст, ки иборат аз сохтани 1,222 км хатти интиқолӣ ва истгоҳҳо, эҷоди кӯмакҳои техникӣ ва молӣ тавассути комиссияҳои муштарак ва рушд ва кӯмак намудани мардуми ҷойгирифтаи масири лоиҳа амалӣ мегардад. Бо амалисозии он кишвари Покистон1300 мегаватт барқдарёфт менамояд, ки бо ин восита ба андозаи кофӣ аз буҳрони масорифи энергетикӣ раҳоӣ меёбад. То ба имрӯз бо барқарории муносибатҳои дипломатӣ зиёда аз50 ширкатҳои хусусии Покистон, дар Ҷумҳурии Тоҷикистон фаъолият менамоянд. Тибқи омор дар даҳ соли охир табодули тиҷоратии ҳар ду кишвар то 100 миллион доллари амрикоӣ расида, тарафҳо талош доранд, ки онро афзоиш додато ба 500 миллион доллар расонанд.

Дар аксари Муассисаҳои олии касбии Тоҷикистон, забони урду барои донишҷуён таълим дода шуда, ҳамзамон маркази омӯзишии Покистон низ фаъолият дорад, ки ба манфиати равобитии таълимиву фарҳангии ҳар ду кишвар кӯмак мерасонад. Устодони ботаҷриба дар ин боргоҳ ба донишҷӯён дарс медиҳанд. Дар ин зимн, барои таҳкими бештар ва табодули илмию адабӣ Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Аврупо ва Осиёи Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон шуъбаеро ба кишварҳои Осиёи Ҷанубӣ ва Шарқӣ таъсис дод, ки ин ҳам аз аҳамият доштани ҳамкории стратегии минтақа шаҳодат медиҳад.

Илова бар ин, Ҷамъияти дӯстии Тоҷикистону Покистон барои таҳкими адабию фарҳангӣ, сиёсату сайёҳат чун дипломатияи мардумӣ фаъолият дорад.

Бо даъвати Сарвазири Ҷумҳурии Исломии Покистон, муҳтарам Муҳаммад Шаҳбоз Шариф, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон 14-15 декабри соли 2022 бо сафари расмӣ дар Ҷумҳурии Исломии Покистон қарор дошт. Зимни музокирот, Сарони ду давлат роҷеъ ба доираи васеи масъалаҳои ҳамкориҳои дуҷониба, инчунин мавзӯъҳои минтақавӣ ва байналмилалии мавриди таваҷҷуҳи тарафайн табодули афкор намуданд. Ҷонибҳо бори дигар азми худро ҷиҳати таъмиқи муносибатҳои бародаронаи ду кишвар, ки бар маънои муштаракоти таърихию фарҳангӣ, ҳамбастагии ҷуғрофӣ ва эътиқод асос ёфтаанд, тасдиқ карданд. Сарони давлатҳо аз густариши бемайлони муносибатҳои дуҷониба изҳори қаноатмандӣ намуда, ба хулосае омаданд, ки рушди онҳоро ба самти ҳамкории стратегӣ, ки ба нафъи ду кишвар аст, идома диҳанд. Сарвазири Покистон аҳаммияти ҳамкорӣ бо Тоҷикистонро дар доираи сиёсати "Дидгоҳи Осиёи Марказӣ"-и Покистон, ки бар панҷ рукни ҳамкориҳои дуҷониба, яъне сиёсӣ, тиҷорату сармоягузорӣ, энергетика ва иттисол, амнияту мудофиа ва робитаҳои байнимардумӣ асос ёфтааст, таъкид кард. Сарони давлатҳо тасмим гирифтанд, ки ҳаҷми тиҷорати дуҷонибаро, ки айни замон ба сатҳи равобити сиёсӣ мувофиқ нест, ба сатҳи зарурӣ афзоиш диҳанд. Сарони давлатҳо ба тадриҷ рушд намудани ҳамкориҳои дуҷонибаро дар бахшҳои мубориза бо терроризм ва амният қайд карданд. Онҳо бори дигар азми худро барои густариши минбаъдаи фаъолият баҳри рафъи чолишҳои амниятии ду кишвар ва минтақа таъкид карданд. Ҷонибҳо терроризмро дар ҳама шаклу зуҳуроташ маҳкум намуданд. Ҳар ду ҷониб саҳму талошҳои якдигарро дар муборизаи ҷаҳонӣ бар зидди терроризм баланд арзёбӣ карданд. Зарурати таҳкиму густариши ҳамкорӣ дар самти мубориза бо терроризму ифротгароӣ, ҷиноятҳои муташаккили фаромарзӣ, савдои одамон ва қочоқи маводи мухаддир таъкид гардид. Ҷонибҳо аз таҳдидҳои нав ва зуҳурёбанда, бинобар афзоиши ҳамлаҳои террористӣ бар асари бегонаситезӣ, табъизи нажодӣ, ифротгароӣ ва дигар шаклҳои таҳаммулнопазирӣ ба хотири дин ё эътиқод изҳори нигаронӣ карданд. Тоҷикистон аз кӯмакҳои доимии башардӯстона ва моддию техникии Покистонро барои рушду равнақи кишвар қадрдонӣ кард. Президенти Тоҷикистон ҳамчунин бартарият ва таҷрибаи ниҳодҳои Покистон дар самти омӯзонидан ва тайёр кардани мутахассисонро дар соҳаҳои гуногун баланд арзёбӣ гардид. Ҷонибҳо густариши минбаъдаи ҳамкориҳо дар соҳаи маорифро тариқи табодули донишҷӯён ва ҷудо намудани бурсияҳо барои донишҷӯёни ҳар ду кишвар тасдиқ карданд. Баъд аз фарҷоми музокироти сатҳи олӣ маросими имзои санадҳои нави ҳамкорӣ байни Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Ҷумҳурии Исломии Покистон баргузор гардид.

Бояд таъкид намуд, ки санаи 2 июл Сарвазири Ҷумҳурии Исломии Покистон Шаҳбоз Шариф бо сафари расмӣ ба Ҷумҳурии Тоҷикистон ташриф овард.

Маросими истиқболи расмии меҳмони воломақом дар майдони Қасри миллат, ки ба ин хотир идона ороста буд, баргузор гардид. Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ — Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон Сарвазири Ҷумҳурии Исломии Покистон Шаҳбоз Шарифро самимона истиқбол гирифта, ба болои шоҳсуфаи фахрӣ даъват намуданд. Маросими истиқбол бо гузориши командири қаровули фахрӣ, садо додани сурудҳои миллии ду кишвар, гузаштан аз назди сафи қаровули фахрӣ, арзи эҳтироми меҳмони олимақом ба Парчами давлатии Тоҷикистон ва шиносоӣ бо ҳайатҳои расмии ду ҷониб ҷараён гирифта, бо қадамзании мутантан ва гузаштани ҷузъу томҳои қаровули фахрӣ аз назди Пешвои миллат ва меҳмони воломақом анҷом ёфт.

Пас аз анҷоми мулоқоту музокироти сатҳи олии Тоҷикистону Покистон маросими имзои санадҳои нави ҳамкорӣ баргузор гардида, дар ҳузур ва бо иштироки Пешвои миллат ва Сарвазири Покистон 9 санади муҳим ба имзо расид.

Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ва Сарвазири Ҷумҳурии Исломии Покистон, муҳтарам Шаҳбоз Шариф ба Изҳороти муштарак байни Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Ҷумҳурии Исломии Покистон аз натиҷаи сафари расмии Сарвазири Ҷумҳурии Исломии Покистон ба Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Созишномаи шарикии стратегӣ байни Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Ҷумҳурии Исломии Покистон имзо гузоштанд.

Дар зарфи зиёда аз 30 соли охир ҳамкориҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон бо Ҷумҳурии Покистон дар соҳаҳои гуногун ба роҳ монда шуда, натиҷаи самарабахш ба бор овард. Дар натиҷаи ҳамкориҳои дуҷониба имрузҳо гардиши молу маҳсулот, содироту воридот миёни ду кишвар беш аз пеш зиёд гардидаанд, ки амалишавии онҳо ба таъмини сулҳу амният дар минтақа, баланд бардоштани рушди иқтисодиёт инчунин, тақвияти илму фарҳангии халқҳои ду сарзамин мусоидат хоҳад кард. Ҳамин тариқ, ташаккули робитаҳои гуманитарии Тоҷикистон бо Покистон дар шароити кунунӣ дар ҳоли тағйирёбӣ қарор дорад.

Мирзоев Ҳабибҷон – номзади илмҳои таърих, ходими илмии шуъбаи Осиёи Ҷанубӣ ва Шарқии Институти Омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон

(дар ҳошияи сафари расмии Сарвазири Покистон ба Тоҷикистон 2- 3 июли 2024)

Санаи 2-уми июли соли 2024 Сарвазири Ҷумҳурии Исломии Покистон муҳтарам Шаҳбоз Шариф бо сафари расмӣ ба Ҷумҳурии Тоҷикистон ташриф овард. Меҳмони олиқадро дар Фурудгоҳи байналмилалии Душанбе Сарвазири Ҷумҳурии Тоҷикистон Қоҳир Расулзода ва дигар шахсони расмӣ истиқбол карданд.Меҳмони олиқадр паз аз дидору мулоқотҳо 3-уми июл аз Тоҷикистон ба Қазоқистон барои иштирок дар ҷаласаи сарони кишварҳои узви Созмони Ҳамкориҳои Шанхай (минбаъд СҲШ) сафар хоҳад кард. СҲШ як созмони сиёсӣ, иқтисодӣ ва байналмилалии АвруОсиё аст. Он бузургтарин созмони минтақавӣ дар ҷаҳон аст, ки тақрибан 60% минтақаи АвруОсиё ва 40% аҳолии ҷаҳонро фаро мегирад. СҲШ вориси Панҷгонаи Шанхай мебошад, ки соли 1996 миёни Ҷумҳурии Халқии Хитой, Қазоқистон, Қирғизистон, Русия ва Тоҷикистон ташкил шудааст. Дар 15 июни соли 2001 раҳбарони ин кишварҳо ва Ӯзбекистон дар шаҳри Шанхай мулоқот карданд, то созмони нави ҳамкориҳои амиқи сиёсиву иқтисодиро эълон намоянд.

Покистон 9 июни соли 2017 дар ҷаласаи 17 – уми Шурои сарони давлатҳои СҲШ дар Остонаи Қазоқистон расман ба узвияти комилҳуқуқи СҲШ пазируфта шуд. Дохил шудани Покистон як марҳалаи муҳими сиёсати хориҷӣ, таҳкими ҳамкориҳои он бо кишварҳои узви СҲШ ва имкон додани нақш дар суботи минтақа муҳим арзёбӣ мегардад.

Тибқи барнома Сарвазири Ҷумҳурии Исломии Покистон Шаҳбоз Шариф бо Президенти Тоҷикистон, Раиси Маҷлиси намояндагони Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Сарвазири Ҷумҳурии Тоҷикистон мулоқот намуда, санадҳои зерин ба имзо расид:

— Барномаи ҳамкорӣ байни Вазорати корҳои хориҷии Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Вазорати корҳои хориҷии Ҷумҳурии Исломии Покистон барои солҳои 2025-2026;

— Протоколи нияти ҳамкорӣ байни Вазорати саноат ва технологияҳои нави Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Вазорати федералии корҳои баҳрии Ҷумҳурии Исломии Покистон дар бораи густариши ҳамкорӣ дар содирот ва воридоти молҳо ва маҳсулоти саноатӣ;

— Cозишнома оид ба ҳамкории илмӣ байни Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон ва Академияи илмҳои Покистон;

— Харитаи роҳ байни Кумитаи рушди сайёҳии назди Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Корпоратсияи рушди сайёҳии Ҷумҳурии Исломии Покистон;

— Ёддошти тафоҳуми иловагӣ байни Агентии авиатсияи граждании назди Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Маъмурияти авиатсияи граждании Ҳукумати Ҷумҳурии Исломии Покистон оид ба хизматрасонии алоқаи ҳавоӣ;

— Ёддошти тафоҳум миёни Донишгоҳи миллии Тоҷикистон (Душанбе, Тоҷикистон) ва Донишгоҳи Панҷоб (Лаҳор, Покистон)

— Ёддошти тафоҳум оид ба ҳамкорӣ байни Федератсияи крикети Тоҷикистон ва Шурои крикети Покистон.

Пас аз анҷоми маросими имзои санадҳо муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ва муҳтарам Шаҳбоз Шариф нишасти матбуотӣ ороста, натиҷаҳои мулоқоту музокироти Тоҷикистону Покистонро неку самарабахш арзёбӣ намуданд.

Мавриди зикр аст, ки Тоҷикистон аз байни манотиқи Осиёи Миёна ягона кишваре ҳаст, ки бо Покистон пайванди ҷуғрофии наздик дорад.

Муносиботи дипломатӣ миёни Тоҷикистон ва Покистон 6 июни 1992 барқарор шуд. Соли 1993 Сафорати Ҷумҳурии Исломии Покистон дар Душанбе боз гардида, фаъолияти он аз ибтидои 1994 оғоз шуд. Тибқи сарчашмаҳо Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳури Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон аз соли 1994 то кунун ҳафт бор ба Покистон сафар анҷом додаанд. Инчунин, бори охир моҳи марти соли 2017 барои ширкат дар нишасти сарони СҲШ ба Покистон сафар кард.

Бо даъвати Ҳукумати Покистон Президенти Тоҷикистон рӯзҳои 2 ва 3 июн 2021 ба Покистон сафар намуда бо Сарвазир, Президент ва дигар раҳбарияти олии ин кишвар дидору мулоқот карданд, ки дар натиҷа 12 санади ҳамкорӣ дар соҳаҳои мухталиф миёни ҳар ду давлат ба имзо расид. Дар ин зинм, санаи 14 декабр соли 2022 сафари расмии Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба Покистон бо баргузории маросими истиқболи расмии меҳмони олимақом дар қароргоҳи Сарвазир сурат гирифт. Ба ифтихори сафари расмӣ ва пазироии Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар Покистон қароргоҳи Сарвазири ин кишвар низ бо шукӯҳи хоса омода гардид.

Қайд кардан ба маврид аст, ки дар 11 моҳи соли 2020 гардиши мол байни ду кишвар ба 16,2 млн. мерасид, ки аз он содирот 6,6 млн. доллар ва воридот 9,6 млн. долларро ташкил медиҳад. Тибқи омори нав дар даҳ соли охир табодули тиҷоратии ҳар ду кишвар то 100 миллион доллари амрикоӣ расидааст ва тарафҳо талош доранд,то онро афзоиш дода ба 500 миллион доллар расонанд.

Кишвари Покистон узви фаъоли СММ, СААРК, СҲИ (ЭКО), Созмони ҳамкории Шанхай ва СТҶ мебошад.

Аз рӯи сарчашмаҳои гуногун дар ин кишвар зиёда аз 1.2 миллион қавми тоҷиктабор умр ба сар мебаранд, ки аксари онон аз даврони ҳокимияти сулолаи муғулон инҷоро ватани доимии худ қарор додаанд. Бояд қайд кард, ки бештари гузаштагони сулолаи муғулони инҷо ба касби тиҷорат, сарбозӣ, илму дониш,меъморӣ, дин ва ирфон машғулият доштанд, ки то имрӯз осорашон боқӣ мондааст.

Тоҷикистон ва Покистон якҷоя метавонанд бо ҳам масири аслии энергетикии хуберо барои эҷоди ҳамкорӣ ва рушди ҳамгироии минтақавӣ ба вуҷуд оваранд, ки тавассути он ҳамаи сарзаминҳо аз сарватҳои инҷо истифода хоҳанд кард. Бо эҷоди равобит байни Тоҷикистон ва Покистон метавон масири тиҷоратӣ дар байни дигар манотиқ низ тақвият ёфта, густариш ёбад.

Қобили зикр аст, ки кишвари Покистон кишоварзӣ буда, воҳиди пулиаш руппия, содироти асосии он нафт, чарм, либос, матоъ, пахта, биринҷ, хӯрокворӣ ва молҳои ороишӣ мебошанд. Воридот бошад маҳсулоти мошинсозии ва вазнин ва саноати химия, таҷҳизоти нақлия, сӯзишвориҳо ва равғанҳои молиданӣ ташкил медиҳад.

Бояд қайд кард, ки баргузории нахустин Комиссияи муштараки байниҳукуматии Тоҷикистону Покистон дар моҳи октябри соли 2002 дар Исломобод муносибатҳо байни тарафайн рушд кард. Ҷумҳурии Тоҷикистон низ талош дорад, то бо истифода аз бандари Гводари Покистон дарвозаҳои тиҷоратиашро ба тамоми кишварҳои олам густариш диҳад.

Кишварҳои минтақаи Осиёи Ҷанубӣ аз ҷумла Покистон аз манобеъ ва захираҳои табии кишвари Ҷумҳурии Тоҷикистон, ки яке аз умдатарин кишварҳои дорои захираҳои табии ва тавлиди барқ аст, хуб истифода кунад. Дар ин кишвар 8,000 пиряхҳоест, ки истифодаи дурусти онҳо метавонанд ба аҳолии кишвар ва сайёра манфиат бирасонанд. Тоҷикистон 4% иқтидори гидроэнергетикаи ҷаҳонро доро буда, саввумин тавлидкунандаи барқ ба шумор меравад.

Яке аз дигар самтҳое ки Тоҷикистон ва Покистонро бо ҳам наздик месозад, ин амалисозии лоиҳаи КАСА-1000 мебошад, ки ҳамоҳангсозии асосии он Тоҷикистон, Қирғизистон, Афғонистон ва Покистон мебошанд. Бояд қайд кард, ки ҳадафи асосии лоиҳаи КАСА-1000 ин тавлид ва интиқоли барқи обӣ аз Осиёи Миёна ба Осиёи Ҷанубӣ мебошад. Бо амалисозии ин лоиҳа кишвари Покистон 1300 мегаватт барқ дарёфт менамояд, ки бо ин васила равобити минтақавиро тақвият мебахшад.

Кишварҳои Тоҷикистон ва Покистон метавонанд дар бахши кишоварзӣ ва саноат низ ҳамкории худро низ рушд ва тақвият диҳанд. Зеро ҳар ду кишвар дорои манобеи хуби кишоварзӣ ва саноатӣ ҳастанд, ки иборат аз киштикартошка, пахта, шолӣ, меваҷот, гугирдсозӣ, семент, либосворӣ, зарфсозӣ, тубсозӣ ва ғайра мебошанд.Тоҷикистон метавонад дар бахши коркарди ғизо ва нассоҷӣ аз таҷриба ва саноати Покистон истифода намояд. Зеро ин кишвар дар тавлид ва коркарди маҳсулоти пахтагин дар ҷаҳон ҷойи саввумро ишғол мекунад.

Аз 1 то 2 июни соли 2021 дар Покистон дуввумин конференсияи умумии Ассамблеяи Парлумонии Созмони Ҳамкории Иқтисодӣ (ECO-economic Cooparation Organization) таҳти унвони “Мусоидат ба шарикони парлумони барои ҳамгироии минтақавӣ” баргузор гардид. Дар конференсияи дурӯза роҳбарону намояндагон аз Туркия, Эрон, Афғонистон, Озарбойҷон, Қазоқистон, Қирғизистон, Тоҷикистон, Туркманистон, Узбекистон ва Покистон ширкат варзиданд.

То ибтидои соли 1992 дар чаҳорчубаи СҲИ ҳамкориҳо миёни давлатҳои аъзои Созмони мазкур дар маҷмӯъ шакли дуҷонибаро доштанд. Дертар аз соли 1992 фаъолияти СҲИ бо воридшавии ихтиёрии ҳафт кишвари аъзои нави Созмон, фаъолтар шуд. Тӯли 12 соли охир, кишварҳои аъзои СҲИ баҳри таъмини рушди босуботи муносибатҳои минтақавӣ фаъолона ҳамкорӣ мекунанд. Коршиносони соҳа ЭКО-ро ба АСЕАН медонанд, зеро он ташкилоте мебошад, ки дорои амалисозии тиҷорат дар байни кишварҳои соҳибихтиёр мебошад.

Мавриди зикр аст, ки 20 декабри соли 2011 дар Покистон ҷаласаи якуми Шурои сарпарастони Бунёди Илмии СҲИ баргузор шуд. Бояд қайд кард, ки моҳи марти соли 2017 сарони давлатҳои аъзо дар Саммити 13-уми худ дар шаҳри Исломободи Покистон шиори «Дидгоҳи СҲИ 2025»-ро, мавриди баррасӣ қарор дода, тасдиқ карданд.

Муносибатҳои дуҷониба ва бисёрҷонибаи Тоҷикистону Покистон дар чаҳорчубаи созмонҳои байналмилалӣ ва минтақавӣ дар ҳоли тағйирёбӣ қарор дошта, сафари роҳбарони ҳарду ҷониб нек арзёбӣ мегардад. Инчунин, ҳамкориҳои гуногунҷанба миёни ҳар ду кишвар дар минтақа дар ҳоли рушд қарор дорад.

Ҳамин тариқ, Тоҷикистон ва Покистон якҷоя метавонанд ҳамкориҳои бештари худро дар чаҳорчубаи форуму лоиҳаҳои мазкур масири аслии рушди иқтисодӣ, тиҷоратӣ ва энергетикиро тавсеа бахшида, шароитҳои созгору хуберо барои эҷоди ҳамкорӣ ва рушди ҳамгироии минтақавӣ фароҳам созад. Лозим ба ёдоварист, ки ҳар ду кишвар чун аъзои фаъоли СҲШ метавонанд дар пешбурди сулҳу субот, иқтисод, тиҷорат, саноат ва сайёҳӣ саҳми муҳим ва муассир гузоранд.

Кишварҳои аъзои СҲШ дурнамои худро дар бораи расидан ба амнияту сулҳи пойдор бо унсуру моделҳои хос, аз ҷумла тарғибу ташвиқи фарҳанг, рушду пешрафти иқтисод, фаъолсозии лоиҳаву барномаҳои муассири пазируфташудаи худ, ҳамкории муштарак, пайвастшавӣ ва раҳоӣ аз таҳдиду хатарҳо кору фаъолияти муштарак барқарор намуда, минтақа ва ҷаҳонро ба самти созандагиву сулҳофаринӣ ҳидоят намоянд. Инчунин, дипломатияи мардумиро тавсеаву тақвият бахшанд.

Мирсаид Раҳмонов Ходими илмии шӯъбаи Осиёи Ҷанубу Шарқ Институти Омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупо Академияи миллли илмҳои Тоҷикистон

Бояд тазаккур дод нахуст, ки ҷашни Тиргон дар баробари ҷашнҳои Наврӯзу Меҳргон ва Сада аз муҳимтарин ҷашнҳои ориёитаборон маҳсуб меёфтааст. Чанд соли охир Ҷашни Тиргон низ дар феҳристи ҷашнҳои миллӣ сабти ном гардида, ҳама сола онро таҷлил мекунанд.
Дар хусуси пайдоиши ҷашни Тиргон ду ривоят дар кутуби муаррихину донишварон сабт гаридидааст. Нахуст мардум ба ин бовар Тиргонро ҷашн мегирифтанд, ки дар ин рӯз “Тиштар”- фариштаи борон бо “Упуш”- деви хушксолӣ набард мекунад ва бо ёрии Аҳуро ба ин дев пирӯз мешавад. Ва мардум солгарди ин пирӯзиро ҳар сол ҷашн мегирифтанд. Бовари дуввум дар миёни мардум ин будааст, ки солҳои тӯлони миёни Афросиёб- шоҳи Турон ва Манучеҳр- шоҳи Эрон ҷанг будааст ва ин ҷанг мардумро дилгиру афгор карда, дар ин миён Ораши камонгир, ки ҳамчун паҳлавону далеру ғаюр дар он замон дар сарзамини Эрон маъруфу машҳур будааст, барои хатм ҷанг болои куҳи Давоман мебарояд ва барои марзи Турону Эронро муайян кардан бо камон тир партоб мекунад. Чӣ гунае, ки дар ривоятҳо омадааст, Ораш бо тамоми нерӯ камонро гирифта, тирро партоб мекунад, ки худ пора-пора мешавад ва тир омада дар соҳили дарёи Ҷайҳун қарор мегирад, марзи Эрону Турон аз рӯи ин нишона ҷудо мегардад. Мардум барои ин амали накӯи Ораш ин рӯзро ҷашн мегиранд.

Дар баргузории ин ҷашни бостонӣ оинҳои махсус низ иҷро мешавад, ки аз ҷумлаи онҳо метавон ба “Обпошӣ, “Фоли Куза”, “дастбанди тиру бод” ва хурдани меваю гандуми пухта ишора кард.
Барои мардуми ориёитабор об муқаддас ва барои покиза нигаҳдоштанаш маконҳои махсусу гуфторҳои таъкидӣ, ки обро покиза бояд нигаҳ дошт, дар об ҳар ифлосиро набояд андохт, обро исроф накун ва амсоли инҳо суханону гуфторҳо ҳаст, ки гувоҳӣ ба муқаддас будани об дар миёни мардуми ориёӣ мебошад. Чунончӣ, дар адабиёти классик низ дар хусуси покиза нигаҳдоштани об зиёд шеъру достонҳо гуфта шудааст, ба мисол:

Зи ҷуе, ки хурдӣ аз он оби пок,
Набояд фикандан дар он сангу хок.

Дар гузашта ниёгони тоҷикон чор унсурро муқаддасоти зиндагӣ медонистанд, ки онҳо, обу хок ва оташу ҳаво будааст ва аз ин бар меояд, ки ҷашни Тиргон аз ин пиндору кирдор сарчашма мегирад.
Мардум ҷашни Тиргонро бо далели оинҳои болозикр бо номҳои “Обрезгон” ва “Обпошон” низ ном бурдаву таҷлил мекардаанд.
Оини “Обпошон” ба ҳамдигар обпошидан будаву орзуи борон карда ва дури аз хушксолӣ мекардаанд.

Оини дигаре, ки дар ин ҷашн иҷро мешавад, “Фоли куза” буд. Рӯзи пеш аз ҷашн барои баргузории ин оин, духтаре интихоб мешуд, ки кузаи сабзранги даҳонаш кушодаро аз оби чашмаи зулол пур карда, дастмоли абрешимӣ рӯи он меандохтанд ва назди касоне мебурданд, ки орзу ё нияте дар дили худ доштанд. Онҳо низ чизи кучаке аз қабили ангуштар, сикка ва амсоли инҳоро дохили куза меандохтанд ва он духтар дар ниҳоят кузаро зери дарахти ҳамешасабз мебараду мегузорад. Сипас дар рӯзи ҷашн кузаро аз зери дарахт ба миёни ҷамъ гузошта, пиронсолон бо садои баланд шеърхонӣ мекунанд. Дар анҷоми ҳар шеърхонӣ он духтар яке аз он чизҳое, ки дохили куза партофта буданд, берун меорад ва соҳиби чиз ба мазмуни шеър, ки ба нияти ӯ ҳамсон аст, тахмин мезанад, ки хостаи ӯ бароварда карда шудааст. Ин амал фолест, ки дар дигар ҷашнҳои миллӣ низ ба тарзу навъи дигар анҷом дода мешавад.

Оини “Дастбанди тиру бод” бошад дар ин ҷашн чунин иҷро мегардид, дар он мардум дар оғози ҷашн, баъд аз хӯрдани ширинӣ, дастбанде, ки тиру бод номдошт ва аз ҳафт таноби бо ҳафт ранги гуногун бофта шударо ба дасти худ мебастанд ва нуҳ рӯз баъд ба ҷои баланди мерафтанд ва онро ба дасти бод месупурданд ва ба ҳамроҳии он орзуҳои хешро ҳам талаб мекарданд.

Хӯрдани мева ва гандуми пухта аз дигар расмҳои ин оин будааст, ки ин расмро Абурайҳони Берунӣ низ дар китоби “Осор-ул-боқия”-и худ ёд карда, навиштааст, ки ҷиҳати гиромидошти ранҷҳои Манучеҳр дар ҷанги бо Афросиёб, мардум либоси кишоварзонро бар тан карда ва маҳсулотро ба сурати мева ва гандуми пухта масраф мекарданд.

Аз ин бар меояд, ки мардум ҷашни Тиргонро дар гузашта бо шукуҳу шаҳомати хоса таҷлил мекардаанд ва бо омадани идеалогияи бегона дар замони қуруни вусто таҷлили онро маън карда буданд. Вале оину маросими он дар миёни мардум боқӣ монд ва мардум ҳамасола ба ҳар ном таҷлил мекарданд.

Пас аз истиқлолӣ сиёсӣ Ҳукумати кишвар ва ба хусус Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба ҷашнҳои миллӣ таваҷҷуҳи хоса зоҳир карда, барои эҳёи онҳо иқдом карданд. Ҷашни Тиргон низ дар шумори ҷашнҳои миллӣ, ки чандин аср ба таври иҷборӣ ба гӯшаи фаромӯшӣ супурда шуда буд, вале имрӯз дар кишвар ба таври расмӣ таҷлил карда мешавад.

Зоҳири САЙФУЛЛО- ходими илмии шуъбаи фалсафаи фарҳанги Институти фалсафа, сиёсатшиносӣ ва хуқуқи ба номи А.Баҳоваддинови АМИТ

Муносибатҳои дуҷонибаи Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Ҷумҳурии Исломии Покистон аз ибтидои соли 1991 бо эътирофи расмии ҳарду давлат шуруъ шуда, муносибатҳои дипломатӣ байни ду кишвар 6 июни соли 1992 барқарор гардида, сафорати ҶИП дар Душанбе (с.1993) ва сафорати ҶТ дар Исломобод (с.1994) фаъолиятҳои хешро оғоз намуданд.

Ҳамкориҳои дуҷонибаи Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Ҷумҳурии Исломии Покистон бо кӯшишҳои тарафайн бемайлона рушд меёбанд. Тайи ин солҳо муносибатҳо бо сафарҳои расмӣ ва давлатии Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон ба Ҷумҳурии Исломии Покистон ва Сарвазирони Ҷумҳурии Исломии Покистон ба Ҷумҳурии Тоҷикистон рушду тақвият меёбанд.

Сафари расмии Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба Покистон 14-15 декабри соли 2022 баргузор гардид, ки дар рафти он як қатор санадҳои ҳамкорӣ имзо гардиданд.

Таҳдоби ҳуқуқии муносибатҳои дуҷонибаро беш аз 20 санади ҳамкорӣ ташкил медиҳанд. Раванди рушду тавсеаи бомароми муносибатҳои дӯстӣ ва ҳамкориҳои гуногунҷанбаи судманди ду кишвар бар пояи усулҳои ҳусни тафоҳум ва эҳтирому эътимод ба ҳамдигар ва муколамаи байнидавлатии ҷонибҳо қарор доранд. Миёни ду кишвар Комиссияи байниҳукуматӣ оид ба ҳамкориҳои тиҷоратӣ, иқтисодӣ, илмӣ ва техникӣ фаъолият дорад, ки яке аз механизмҳои асосии рушди ҳамкориҳои дуҷонибаи иқтисодӣ ба ҳисоб меравад. 2 июли соли 2019 ҷаласаи шашуми Комиссияи муштараки байниҳукуматии Тоҷикистону Покистон оид ба ҳамкориҳои тиҷоратӣ, иқтисодӣ ва техникӣ дар Душанбе баргузор гардида буд.

Ҷумҳурии Тоҷикистон бо аксарияти кишварҳои минтақа равобити тиҷорaтӣ-иқтиcодии xyдро ривоҷ дода иcгодaacт, ки дар ин caмт Ҷумҳурии Иcломии Покистон мавқеи xоc дорад. Покистон дaвлaти муҳимми минтақа мебошад ва метавонад ба ҳайси кишвари дӯсту ҳамсояи мо яке аз сapмоягузоpонu асосӣ ба иқтисодиëти Тоҷикистон гардад. Гардиши мол миёни кишвар беш аз 50 млн долл.-ро ташкил медихад, ки нисбат ба соли 2022 6% афзоиш ёфтааст. Аз Тоҷикистон ба ҳамсоякишвари Покистон мaҳcyлоти боѓдорӣ, нaxи пaxтa ва аз Покистон ба Тоҷикистон мaҳcyлоти caноати caбyк ва кишоварзӣ ворид мегардад.

Яке аз caмтҳои ояндадори ҳамкориҳои Тоҷикиcтон бо Покиcтон рушди корxонaи нерӯи барқ ва интиқоли он ба кишварҳои минтақа мебошад. Иншооти бузурги cтрaтегӣ дар ин минтақа рушди xaти интиқоли нерӯи барқ бо унвони «CASA-1000» мебошад, ки соли 2015 cоxтмони он оғоз ëфтa, тaвaccyти он нерӯи барқи арзон аз Қирѓизистон ва Тоҷикистон ба Афѓониcтон ва Покиcтон интиқол дода хоҳад шуд. Ин тарҳ норасоии барқро коҳиш дода, дар ташаккули бозори энергетикӣ ба роҳ мондани ҳамкориҳои тиҷоратии кишварҳои шарик, тавсеаи ҷойҳои корӣ бо дарназардошти як қатор манфиатҳои иқтиcодӣ, иҷтимоӣ ва экологӣ ҳиccaгyзор xоҳaд буд.

Яке аз мухимтарин омиле, ки Точикистонро бо Покистон мепайвандад, умумияти таърихӣ ва фарҳангии халқҳои ҳарду кишвар мебошад. Густариши забон ва адабиёти форсии дарӣ дар сарзамини зебои Кашмир дар асри XVI оѓоз ёфта, дар нимаи дувуми асри XIX ва асри XX намояндагони барчастаи назми форсии Покистон Аллома Муҳаммад Иқбол, Файз Аҳмад Файз ва дигарон осори хешро ба ин забон навиштаанд. Бо ташаббуси Иттифоқи нависандагони Тоҷикистон ва дастгирии ҳамаҷонибаи сафорати Покистон дар Душанбе Анҷумани Иқбол таъсис ёфт. Фаъолияти Анҷумани Иқбол аз ҳар ҷихат боиси дастгирӣ ва сазовори таҳсин аст, зеро он дар рушду инкишофи равобити илмиву фарҳангии ду кишвар саҳми арзанда мегузорад. Ҳадафи аслии он натанҳо омӯзиш, таҳия ва табъу нашри осори Иқбол, балки ошно сохтани мардуми тоҷик бо симоҳои барҷастаи адабиёти Покистон, тарҷума ва табъу нашри осори онҳо, гузаронидани ҳар гуна шабнишиниҳо ва чорабиниҳои дигари илмиву фарҳангӣ мебошад.

Ҳамкориҳои бисёрҷониба байни Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Ҷумҳурии Исломии Покистон дар чорчӯбаи Созмони ҳамкории иқтисодӣ, Созмони ҳамкории исломӣ, Созмони ҳамкории Шанхай сурат мегирад.

Дар самти сиёсӣ ва миқёси байналмилалӣ дар чорчубаи созмонҳои байналмилалӣ Тоҷикистону Покистон ҳамеша мавкеъҳои якдигарро дастгирӣ менамоянд, ки ин аз ҳамоҳангии хуб ва наздик будани мавқеъхои сиёсӣ ва байналмилалии харду кишвар шаҳодат медиҳад.

Таври мисол, 15 сентябри 2022 Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар ҳошияи ҷаласаи Шӯрои сарони давлатҳои аъзои Созмони ҳамкории Шанхай дар шаҳри Самарқанди Ҷумҳурии Ӯзбекистон бо Сарвазири Ҷумҳурии Исломии Покистон муҳтарам Шаҳбоз Шариф мулоқот анҷом доданд.

13 октябри 2022 Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар шаҳри Остонаи Ҷумҳурии Қазоқистон дар ҳошияи Ҳамоиши Машварати ҳамкорӣ ва тадбирҳои боварӣ дар Осиё бо Сарвазири Ҷумҳурии Исломии Покистон муҳтарам Шаҳбоз Шариф мулоқот карданд. Дар ҷараёни мулоқот маҷмӯи васеи масоили ҳамкории Тоҷикистону Покистон мавриди баррасӣ қарор дода шуд.

8 ноябри соли 2022 Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар шаҳри Шарм-уш-Шайхи Ҷумҳурии Арабии Миср дар ҳошияи Иҷлоси бисту ҳафтуми Конфронси ҷонибҳои Конвенсияи қолабии Созмони Милали Муттаҳид оид ба тағйирёбии иқлим (КОП-27) бо Сарвазири Ҷумҳурии Исломии Покистон муҳтарам Шаҳбоз Шариф мулоқот карданд.

Рӯзи 28 августи соли 2023 Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ-Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон Раиси Кумитаи муштараки сардорони ситодҳои Артиши Ҷумҳурии Исломии Покистон генерал Соҳир Шамшод Мирзоро ба ҳузур пазируфтанд.

26 октябри соли 2023 дар шаҳри Бишкеки Ҷумҳурии Қирғизистон дар доираи ҷаласаи Шурои сарони ҳукуматҳои давлатҳои аъзои Созмони ҳамкории Шанхай Сарвазири Ҷумҳурии Тоҷикистон Қоҳир Расулзода бо иҷрокунандаи вазифаи вазири корҳои хориҷии Ҷумҳурии исломии Покистон Ҷалил Аббос Ҷелонӣ мулоқот намуд.

Ҳамзамон ройзаниҳои сиёсӣ байни вазоратҳои корҳои хориҷии Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Ҷумҳурии Исломии Покистон хеле феъол мебошад. Ба туфайли муколамаи доимии сатҳи баланд робитаҳои дуҷонибаю бисёрҷонибаи Тоҷикистону Покистон дар ҳама самтҳо мазмуни нав пайдо намуда, дар оянда соҳаҳои зиёди манфиатҳои тарафҳоро фаро мегиранд.

28 июли соли 2022 дар шаҳри Тошканд дар ҳошияи ҷаласаи Шӯрои вазирони корҳои хориҷии давлатҳои аъзои Созмони ҳамкории Шанхай мулоқоти вазири корҳои хориҷии Ҷумҳурии Тоҷикистон Сироҷиддин Муҳриддин бо вазири корҳои хориҷии Ҷумҳурии Исломии Покистон Биловал Бҳуто Зардарӣ баргузор гардид.

23 январи соли 2023 дар шаҳри Тошканд дар доираи баргузории ҷаласаи Шӯрои вазирони корҳои хориҷии Созмони ҳамкории иқтисодӣ вазири корҳои хориҷии Ҷумҳурии Тоҷикистон Сироҷиддин Муҳриддин бо вазири корҳои хориҷии Ҷумҳурии Исломии Покистон Биловал Бҳутто Зардарӣ вохӯрӣ анҷом дод.

13 апрели соли 2023 дар шаҳри Самарқанд дар ҳошияи 4-умин Вохӯрии вазирони корҳои хориҷии кишварҳои ҳаммарз бо Афғонистон мулоқоти дуҷонибаи вазири корҳои хориҷии Ҷумҳурии Тоҷикистон Сироҷиддин Муҳриддин бо вазири давлатии корҳои хориҷии Ҷумҳурии Исломии Покистон хонум Ҳина Раббонӣ Кхар баргузор гардид.

Ба муносибати солгараи барқарории муносибатҳои дипломатии Точикистон ва Покистон миёни Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ-Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ва Президенти Ҷумҳурии Исломии Покистон муҳтарам Шаҳбоз Шариф мубодилаи барқияҳои табрикӣ сурат гирифт. Дар он Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ-Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон бо қаноатмандӣ қайд намуданд, ки тайи ин солҳо ҳамкориҳои судманд ва муносибатҳои анъанавии дӯстонаи кишварҳои мо дар ҳама арсаҳои мавриди таваҷҷуҳи тарафайн ба таври назаррас густариш ёфта, сатҳ ва мазмуни тозаро касб кардаанд ва изҳори итминон намуданд, ки бо саъю эҳтимоми ҳар ду ҷониб муносибатҳои шарикӣ дар соҳаҳои мухталиф дар оянда низ ба манфиати мардумони ҳар ду кишвар бо суръати бештар рушду тавсеаи пайгир хоҳанд ёфт. Ҷониби Тоҷикистон барои таҳкими ҳар чӣ бештари ин равобит саъю кӯшиши заруриро ба харҷ хоҳад дод.

Сарвазири Ҷумҳурии Исломии Покистон муҳтарам Шаҳбоз Шариф низ таъкид намуданд, ки кишварҳои моро робитаҳои неки таърихӣ, динӣ ва фарҳангӣ мепайванданд. Покистон дар рушд ва таҳкими ҳамкориҳои минбаъда дар соҳаҳои сиёсӣ, фарҳангӣ, энергетика ва мудофиа манфиатдор аст. Покистон ҳамеша тарафдори сулҳу субот, равобити судманд ва ҳамгироӣ дар минтақа мебошад. Ногуфта намонад, ки Ҷумҳурии Иcломии Покиcтон аз зумраи он кишвархоеcт, ки дар гуфтушуниди cyлхи тоҷикон ҳамчун кишвари кафил баромад карда, дар раванди дастёбӣ ба cyлҳ дар Тоҷикиcтон caҳми нaзaррac гyзоштaacт.

Дар тули ин муддат робитаҳои дипломатӣ байни Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Ҷумҳурии Исломии Покистон дар сатҳи олӣ ҷараён доранд, ташаббусҳои фаъоли тиҷоратӣ, қадамҳои мушаххаси байни кишварҳоямон дар соҳаҳои мухталиф, бо натиҷаҳои мушаххас, фаҳмиши дақиқ ва манфиатҳои тарафайн дар муносибатҳои дуҷониба пеш мераванд. Кӯшишҳои дастаҷамъии ҳарду кишвар дар ҳошияи созмонҳои байналмилалӣ ва минтақавӣ ҷиҳати ба даст овардани ҳадафҳои матлуб кумак хоҳанд кард. Имрӯз Тоҷикистон робитаҳои байналмилалии худро бо кишвари дӯсти Ҷумҳурии Исломии Покистон бо пайгирӣ аз сиёсати «дарҳои боз» муваффақона пеш мебарад.

Шуъбаи ҳуқуқи байналмилалии ИФСҲ ба номи А.Баҳоваддинови АМИТ

Таърихи бостонии тоҷик аз ҷашну маросими рангин бой буда ҳар яке аз онҳо натанҳо ҳовии хотираи таърихии арҷгузорӣ ба беҳратин арзишҳои миллӣ, балки пайвандгари имрузу фардои миллат ба шумор меравад. Он таърихан бо чунин ҷашнҳои тақвимӣ монанди Навруз, Меҳргон ва Сада тавъам буда мазмунан дар ҳошияи онҳо таҷлил мегардад.

Аз мутафаккирони барҷастае, ки баъди асрҳо ҷашни Тиргонро зинда ва ба таври илмӣ онро таҳлилу баррасӣ намуд Абурайҳони Берунӣ мебошад, ки дар китоби худ “Осорул боқия” ба таври муфассал онро эҳоё кардааст. “Осор – ул – боқия” – и олим, мутафаккир ва ҳакими барҷаста Абураҳайҳон Муҳаммади Берунӣ шоҳкори афкори илмии асрҳои X – XI ба шумор меравад, ки дар он таҳлили ташаккули шаклҳои мухталифи фарҳанги инсонӣ, сабабҳои пайдоиши ҷараёнҳои гуногуни мазҳабӣ ва мубориза байни онҳоро омузиш ёфта, афкори мутафаккирони гузашта ва муосир нисбат ба онҳо муайян гардидааст. Берунӣ дар асари худ оид ба идҳои даврони Ҷамшед сухан карда Тиргонро тавсиф карда аст. Ӯ мегуяд, ки Тиргон рузи сездаҳуми моҳи Тиргон аст ва он ду номро бо ҳам пайваста аст. Зеро Афросиёб, ки ба кишвари Эрон ғалаба кард, Манучеҳрро ба Табаиристон ба муҳосира гирифт. Манучеҳр аз Афросиёб хост, ки аз кишвари Эрон ба андозаи партоби як тир дар худ ба ӯ бидиҳад. Фаришта Исфандормуз ҳозир шуда ӯро амр кард, ки тиру камон бигирад ва Орашро ба партоб кардани ин тир супориш дод. Ораш барпо хосту бараҳна шуд ва гуфт: “Эй подшоҳ ва эй мардум, бадани маро бубинед, ки комилан аз чароҳату захм солим аст. Аммо яқин дорам, ки чун ин тирро аз камон биандозам, пора пора хоҳам шуд вале ман худро қурбони мардум хоҳам кард”. Ва чун камонро кашиду тир андохт, пора пора шуд. Бо амри худованд тири ӯ аз куҳи Руён то ба ақсои Хуросон, яъне то байни Фарғонаву Табаристон расид. Он тир ба танаи чормағзи азиме расид ва баъзеҳо гуфтанд, ки ин тир беш аз ҳазор фарсахро тай кардааст. Манучеҳру Афросиёб ба чунин миқдор замин бо ҳам сулҳ карданд. Ба ин сабаб дар ин руз ид карданд. Дар рузи чордаҳи Тир ба хотири аз Афросиёб раҳои ёфтан мардум асбоби табху танурро мешикастанд. Бинобар он, ки қаҳти фаро гирифта буду мардум гандуму мевафи пухтаро надоштанд, ки бихуранд, дар ин руз пухтани меваву гандум расм шудааст. Дигар ин ки ба хотири пос доштани иморати дунё ва зироату қисмати он, инчунин касби котибӣ, ки ситораи онон Уторид аст, мардум либоси котибӣ ва деҳқонӣ мепушиданд. Инчунин расми ғусл кардан дар ин руз мавҷуд аст. Зеро дар ин руз Кайхусрав дар чашмае фариштаеро дида беҳуд шуд ва ба руи ӯ Бежан чанд қатра об пошида ба худ овард. Бо ин сабаб расми ғусл кардан дар обҳои чашмаву рудҳо аз роҳи табаррук ҷорӣ гардид. Берунӣ меафзояд, ки дар ин руз аҳли Омул ба дарёи Хазар мераванд ва тамоми руз оббозӣ мекунанд.

Дар асотири Эрон бошад, Ҷашни Тиргонро чун яке аз ҷашнҳои мавсимии таърихиву бостонии мо аз он маросимҳои неки мардумӣ меноманд, ки тавъам бо ҳисси ягонагӣ бо табиат ва бо ҳам пайвастани мардум дар пешруи кору пайкори оянда будааст. Он бо тақвими бостонӣ ба 13 Тир ё 1 ми июл рост меомад, ки дар ин рӯз Ораши камонвар ба қуллаи куҳи Дамованд баромада аз камони худ тире партоб кардааст. Ҷашни Тиргонро ҳоло ҳам дар Эрону кишварҳои форсзабон, инчунин дар Тоҷикистон низ ҷашн мегиранд. Ин ҷашн ҳоло ба унвони мероси маънавии кишвар дар феҳристи миллии Эрон ба сабт расидааст.

Аз ҷумлаи оинҳои ин ҷашн обпошӣ, фоли куза, дастбанди тиру бод ва хурдани мева ва гандум, ба намоиш гузоштани ин маҳсулот ва маҳсулоти дигари деҳқонӣ, намоиши китоб ва нигораҳо, афрухтани машъалу оташ ва амсоли ин мавҷуданд.

Бо ҷашни Тиргон асосан ду навъ достонҳо мавҷуданд. Яке аз онҳо марбути бузургдошти Тиштар-ситораи бороновар буда дигар-бузургдошти Ораши камонвар мебошад. Тиштар дар ривояте фариштаи об аст, ки дар набарди ҳамешагии некиву бадӣ ширкат дорад. Ӯ бар зидди Опус, ки деви хушксолӣ аст. Тиштар ҳар даҳ рузи моҳ аввал сурати ҷавони 15 сола, баъд сурати гови нар ва баъд сурати аспро ба худ мегирад. Тиштар ба сурати аспи сафеди зебое дар набард бо Опус ворид гардида дар дарёи кайҳонӣ фуру рафт. Дар тарафи дигари маҷро Опус низ ба сурати аспи сиёҳе даромада буд, ки ёлу думи дарози сиёҳи бадҳайбате дошт. Дар набарди аввал Тиштар аз Опус шикас мехурад ва ба ёрии парвардигор Аҳуро ниёзманд мешавад. Дар набарди баъдӣ бо кумаки Аҳуро Тиштар метавонад дар ин ҷанг пируз шавад. Баъд аз пирузӣ даврони хушксолӣ ба поён мерасад ва дубора об ба тамоми мазореъ ва заминҳо ҷорӣ мешавад. Аз он даврон то ба имруз мардум пирузӣ ба хушксолӣ ва дубора зинда шудани заминҳояшонро ҷашн мегиранд.

Қисаи дигар – Ораши камонвар дар бораи он аст, ки дар афсонаҳо ӯ марзи Эрони бостонро буда бо камони худ аз фарози Дамованд муайян кард. Моҷаро байни сипоҳи Афросиёб- турониён ва Манучеҳр-сипоҳи эрониён буда ин зиддият солҳо тул мекашад. Сипоҳи эрониён дар рузи Тир аз сипоҳи турониён шикаст мехурад. Бо ин сабаб сипоҳи эрониён дар Мозандарон ба сахтӣ меафтад ва азият мекашад.

Баъди солҳои ҷангу набард ду тараф тасмими сулҳро мегиранд ва азм мекунанд, ки аз Мозандарон ба суи Ховар тир андохта марзи ду тарафро муайян созанд. Орашро ба ин кор интихоб мекунанд, зеро ӯ аз ҳама пурқувват ва дар камонварӣ чирадаст буд. Ӯ бо фармони фариштаи замин ин масъулиятро қабул кард. Баъди дар қуллаи Дамованд партофтани тир ба самти Ховар ӯ ҷонашро аз даст дод. Бо дастури ходованд, бод тири Орашро ба дуриҳо овард. Он тир аз бомдод то нимруз дар ҳаракат буда дар ниҳоят ба дарахти чормағз дар канори руди Ҷайҳун фуруд омад. Ин дарахт ба унвони марзи Турону Эрон маъруф гардид. Ҳамин тавр ин ҷашн рузи ёдовард аз фидокорӣ ва ватанпарастии Ораш мебошад. Ва дар ин маврид шеъре низ боқӣ мондааст:

Аз он хонанд Орашро камонгир,

Ки аз Мавр ба Омул андохт як тир.

Дар адабиёти мардумшиносӣ оид ба оинҳои Тиргон гуфта мешавад, ки он ба хотири одоб ва русуми махсусаш зебост. Дар ин ҷашн бозиҳо ва обпошӣ мекунанд. Яъне об дар ин ҷашн мақоми муҳиме дорад. Дар даврони бостон Тиргонро дар канори чашма, рудхона ё наҳре баргузор мекардаанд ва ба руи ҳамдигар об мепошидаанд, то гармии Тирмоҳро барҳам зананд. Дигар расме, ки дар ин давра аз даворони бостон анҷом дода мешудааст, фолбинии куза мебошад. Дар ин руз бокирае кузаи сабз дар даст, онро бо оби софтарини чашма пур карда бо порчаи абрешимӣ даҳони онро мебандад. Ҳар касе, ки орзуе дорад, танга, сузанак, ангуштарӣ ё ягон чизи хурдеро ба куза мепартояд. Баъди гузаштани чашн, занони солхурда шеърҳо мехонанд ва духтар аз куза чизеро берун мекунад. Аз пораи шеъри шунида соҳиби чиз маъноеро бардошта онро бо орзуи худ вобаста мекунад.

Расми дастбандбандӣ низ хоси Тиргон аст. Дар ин руз баъди хурдани ширинӣ одамон ба дасти худ дастбанди тиру бодро мебанданд, ки ба хотири аз байн бурдани банду уқдаҳо баста мешавад. Дастбанд аз ҳафт ранг порчаи ресмони ранга бофта мешавад. Пагоҳи рузи ҷашн дастбанд дар болои бом кушода шуда ба бод дода мешавад, то ин ки бод орзуҳояшонро бо худ бубарад. Дигар оин ин будааст, ки тамоми оила ба ҳам омада дар атрофи хони идона муттаҳид мешудаанд ва он рузи шабро ҳамроҳ мегузаронидаанд. Он шабнишинӣ ва ҷамъ шудани бузургони оила ном доштааст, модаркалон ва бобоҳои оила дар канори набераву аберагони худ мебуданд. Навҷавонони номзадшуда ба номзадони худ ҳадя мебурдаанд, ки иборат аз ҳадяҳои мухталиф монанди себ, анор, санҷид, ангур, апелсин ва ғайра, инчунин як ҷуфт кафш, пораи матоъ барои арус будааст.

Мардум дар кучаҳо суруду мусиқӣ, шодиву хурсандӣ мекарданд ва дар бегоҳӣ машъалҳо меафрухтаанд. Кишоварзон мекушиданд ҳамаи корҳои саҳроии худро ба охир расонанд ва ба истиқболи ҷашни Тиргон бо хотири ҷамъ омада дар он шодиву хурсандӣ ва истироҳат кунанд.

Дигар оини ин ҷашн – руймолеро ба оинаи хонаҳо партофтани ҷавонон ва онро бо шириниҳо пур кардани соҳибхона мебошад. Зимнан, ин расм дар Бадахшон, дар рузҳои Навруз анҷом дода мешавад.

Ҳамин тавр, ҷашнҳои бостонии мо аз даврони қадим то ба имруз зиндаанд ва хусусиятҳои этникӣ-равонии миллатро бозгу менамоянд. Онҳо пайванди воқеии наслу асрҳо мебошанд, ки аз даври таърихӣ то ба имруз мавҷуданд ва дар ташаккул додани ҳувияти миллӣ нақши худро мебозанд. Дар муроҷиат ба онҳо мо ояндаи миллатро эъмор менамоем, зеро онҳо барандаву ҳовии арзишҳои муҳими маънавианд, ки ҳаёти онро мазмун мебахшанд. Ҷашну оинҳои бостонӣ аз ояндаи миллат дарак медиҳанд, зеро аз умқи асрҳо ба имруз расидаанд ва неруи созандаи фардо мебошанд.

Маҳмадҷонова М.Т.,

сарходими илмии Шуъбаи таърихи

фалсафаи ИФСҲ АМИТ

Тиргон баробари ҷашнҳои Сада, Наврӯз ва Меҳргон яке аз ҷашнҳои қадимтарини мардуми тоҷику форси бостон аст ба шукронаи раҳоӣ аз хушксолӣ ва ҳифозати марзҳо, ки ҷашни он дар сездаҳуми моҳи тир (якуми июл) баргузор мегардад.

Дар кишвари мо ҳам, бо ба даст овардани Истиқлоли миллӣ, бо ташаббусу заҳматҳои раҳбари давлатамон, Президенти Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон, ин ҷашнҳои таърихиву бостонии тоҷикон ба мисли Сада, Наврӯз, Тиргон ва Меҳргон аз нав эҳё шуданд ва истиқболу ҷашнгирии ин маросимҳои ҷашнии арзишманди гузаштагонамон аз нав муяссар гардид, ки ин дар худшиносии миллии мардуми кишварамон низ нақши босазое хоҳад дошт.

Дар боби ба вуҷуд омадани ҷашни Тиргон чанд ривояте зикр шудааст, ки инҷо ба яке аз он ривоятҳо ишора мекунем. Тиргон дар гиромидошти ситораи Тиштар, ки бо унвони ситораи бороновар дар сарчашма ва фарҳанги тоҷику форси даврони бостон машҳур буд, гузаронида мешуд. Дар ойини Меҳр ва ё митроизм, зардуштия ва сарчашмаҳои таърихӣ «Бундаҳишн», «Динкард» ва ҳамчунин дар «Авесто» дар бораи Тиштар ва мавқеияту иртиботи вай бо олами ҳастии заминӣ ва дигар ахтарони осмонӣ ривояту матнҳои зиёде вуҷуд дорад.

Ҷашни Тиргон дар фарҳанги бостонии тоҷикон ҷашни тобистонии табиат мебошад ва чунонки дар боло зикр гардид, дар ибтидои моҳи июл, ки ба 13-уми тирмоҳ мутобиқат мекунад, оғоз мегардад. Ин ҷашн дар шаҳру вилоятҳои Эрон дар канори дарёчаҳо ва чашмаҳо, ҳамроҳ бо базмҳои вобаста бо обу обпошӣ ва орзуи боридани борону покии дарахту гиёҳони рӯи замин, бо нияти аз байни бурдани касофату разолатҳо ва монанди инҳо гузаронида мешавад. Дар айни ҳол мардум дар ин маросим бо пошидани об ба якдигар орзӯи боридани борон, баракати осмонӣ ва наҷот ёфтан аз хушксолию неруҳои бад мекунанд.

Дар бисёр сомону бумсорҳо ва маҳалҳои тоҷику форснишин садҳо сол аст, ки ин маросими ҷашнӣ бо равиши бошукуҳ дар оғози тирмоҳ баргузор мегардад, ки маросими об пошидан ба якдигар бо дуо ва дархости дар давоми сол бориши борони матлуб ва дур будан аз хушксолӣ, аз муҳимтарин саҳнаҳои ин ҷашн ба ҳисоб меояд.

Дар байни мардум ва сарчашмаҳои таърихӣ ривояте дар робита бо ситораи Тиштар, ки «фаришта»-и боронаш мегӯянд ва он рамзи муборизаи неруи некӣ бар бадӣ, рушноӣ бар зулмот, ростӣ бар дуруғ аст, вуҷуд дорад. Аз ин ҷо, Тир исми изади борон дар асотири тоҷику форси бостон аст. Махсусан дар «Авесто» бахши «Тир Йашт» пурра дар бораи сифату хусусиятҳо ва нақши ситораи Тиштар дар ҳастии ҳаёт дар рӯи замин ва наҷоти он аз офату бадбахтиҳои пешомади аҳриманӣ бахшида шудааст. Албатта дар ин ҷо, агар қисса каме ба шакли устуравӣ бошад ҳам, вале донишмандони дунёи бостон, дар шахси Зардушт ва пайравони ӯ тавонистаанд, иртиботу ҳамоҳангии кайҳони осмонӣ – ахтарон ва саёраҳои онро бо олами заминӣ – маъданӣ, наботӣ, ҳайвонӣ ва инсонӣ хуб муаррифӣ кунанд. Аз ин ҷо, бар меояд, ки онҳо худро аз хурофот канор гирифта, дар паи кашфи воқеият ва беохирии дунёи ҳастӣ қарор додаанд.

Дар «Авесто» дар кардаи якуми бахши «Тир Йашт» дар бораи сифату хусусиятҳо ва нақши ситораи Тиштар омадааст, ки Тиштар – ситораи ройуманди фароманд ва Сатависи обрасони тавоно… Тиштар – ситораи бахшанда, фурри сафедафшони дурахшони дармонбахши тезпарвози тобону рушноии покафшон… Тиштар – ситораи ройуманди фарраманд, ки тухмаи об дар ӯст. Аз ин рӯ, Тиштар – ҳаётбахшанда аз осмон ба замину хок ва обу гиёҳу чашмаҳои об ва кулли ҳастии рӯи замин ва оварандаи соли хушу хушбахтиҳо барои тамоми мавҷудоти заминӣ ва аз он ҷумла инсонҳо мебошад.

Бо ин навиштаи мухтасар дар бораи ҷашни Тиргон умедворем, ки мардуми сарзамини мо дар оянда бо огоҳӣ ин маросими ҷашнии баракату раҳмати ҳаётбахшро бо хушнудӣ ва тантана пешвоз мегиранд ва аз заҳмату талошҳои Пешвои миллатамон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар эҳёи ин фарҳангҳои бостонӣ, ки аз ҳувияти миллӣ ва худшиносӣ доштани мардуми тоҷик гувоҳӣ медиҳад, қадрдонӣ мекунанд.

Муродова Тоҷинисо – н.и. фал., ходими пешбари илмии ИФСҲ ба номи А.Баҳоваддинови АМИТ