Ба ифтихори 700-солагии Ҳофизи Шерозӣ

Дар як нусхаи нафис ва рангину мунаққаши “Девон”-и Ҳофиз, ки дар таърихи 19 моҳи раҷаби соли 1202 ҳиҷрии қамарӣ, мутобиқ ба соли 1787 мелодӣ дар сарзамини Ҳинд китобат шудааст, ғазали дилнишине бо радифи “секинак” ба мушоҳида мерасад. Ин ғазал дар нусхаи мавриди назар наққошии ҷолибе ҳам ҳамроҳ дорад, ки мазмуни онро мунъакис мекунад. Ногуфта намонад, ки ғазали мазкур дар байни тоҷикони Осиёи Миёна маҳбубияти зиёд дорад ва дар маҳфилу маъракаҳо суруда мешавад:

Ман дӯш пинҳон мешудам то қасри ҷонон секинак,

Нармак ниҳодам пойро рафтам бар айвон секинак.

Дидам нигори хешро бар тахти зар дар хоби хуш,

Ман аз ниҳеби ишқи ӯ чун бед ларзон секинак.

Кардам ду ангуштак дароз оҳистакак - оҳистакак,

Бардоштам бурқаъ ба ноз аз рӯйи ҷонон секинак.

Гуфто: Куҷоӣ, бехабар? Гуфтам: Манам мискини ту,

Ногаҳ касе ёбад хабар, эй роҳати ҷон секинак.

Як нимнаргис боз кард, аз хоб ҷунбонид сар,

Шуд бар рухи ҳамчун маҳаш зулфи парешон секинак.

Тарсон даҳон бурдам ҳаме то назди лаъли дилкашаш,

Бӯса рабудам ногаҳон аз шаккаристон секинак.

Гуфтам: Ҳамехоҳам буто, к-андар барат гирам, вале

Гуфто, ки аввал шамъро бархезу биншон секинак.

Боре ба коми хештан овардамаш дар бар, вале

Бонгу наво зад он замон мурғи саҳархон секинак.

Гуфто, ки Ҳофиз хезу рав то хидмати айвони шоҳ,

Бар шоҳ хон ин қиссаро аз халқ пинҳон секинак.

Дар нусхаҳои муътамади “Девон”-и Ҳофиз, ки бо тасҳеҳи донишмандони маъруф Қосими Ғанию Муҳаммади Қазвинӣ ва ҳофизшиносону ҳофизпажуҳони дигар дар Теҳрон ба нашр расидаанд, ин ғазал ба назар намерасад ва дар баъзе нусхаҳо танҳо дар шумори ғазалҳои мунтасаб, яъне ба Хоҷа нисбатдодашуда оварда шудааст. Яке аз сабабҳои ба “Девон” ворид нашудани ин ғазал шояд бастагӣ ба вожаи баҳсангези “секинак” дорад, ки ба сифати радифи ғазал дар он даҳ бор мавриди корбурд қарор гирифтааст.

Вожаи “секинак”, аслан дар шеваи баёни тоҷикони Осиёи Миёна ба маънии “оҳистакак” истифода мешавад ва дар дар “Ғиёс-ул-луғот”-и Ғиёсиддин Муҳаммад ба гунаи “сиканак” ба ҳамин маънӣ лафзи туркӣ дониста шудааст.

Шарҳи ин вожа дар “Фарҳанги анҷуманорои Носирӣ”-и Ризоқулихони Ҳидоят ба маънии “оҳиста” истеъмол шудани онро сареҳан таъйид мекунад: “сиканак – ба касри син ва фатҳи кофи порсӣ ва нуни мафтуҳ ба кофи зада ба луғати Қоиноти Хуросон хосса Тун ва Тибс ба маънии оҳиста-оҳиста аст.

Ва дар силки ғазалиёти Ҳофизи Шерозӣ ғазале аст, ки матлаи он ин аст: “Дӯшина ман пинҳон шудам дар қасри ҷонон сиканак // Нармак ниҳодам пойро рафтам ба айвон сиканак”. Ва ҷамъе надониста “санкинак” мехонанд, бо “шин” низ мехонанд”.

Дар “Луғатнома”-и аллома Алиакбари Деҳхудо ҳам вожаи “сиканак” бо истинод ба “Фарҳанги Онандроҷ” ва “Ғиёс-ул-луғот” “оҳиста” маънӣ шуда, дар зимн ҳамон тавзеҳи дар боло ёдшудаи Ризоқулихони Ҳидоят аз “Анҷуманорои Носирӣ” бо каме ихтисор айнан дарҷ гардидааст.

Дар баъзе нусхаҳои “Девон”-и Ҳофиз вожаи “секинак” – “сангинак” ва “шангинак” сабт шудааст, ки дуруст ба дид намеояд. Котибон ва нусханависоне, ки аз асли ин вожа огоҳ набуданд, онро “сангинак” ва “шангинак” хонда, ба ҳамин ду шакл дар нусхаҳо сабт кардаанд. Калимаҳои “сангинак” дар “Луғатнома”-и Деҳхудо аслан ба маънии ғалладонаи “ҳабб-ул-бақар” ё “говдона” омадааст.

Дурустии таъйину ташхиси ин вожа аз тарафи муаллифи “Фарҳанги анҷуманорои Носирӣ” Ризоқулихони Ҳидоят шояд ба ин алоқаманд аст, ки вай солҳо ба сифати фиристода дар Хоразм маъмурият дошт ва аз шеваи баёни тоҷикони Осиёи Миёна ба хубӣ огоҳ буд.

Гузашта аз ин, ин вожа дар баъзе қисматҳои Хуросон ҳам роиҷ будааст ва Ризоқулихони Ҳидоят ёдовар мешавад, ки дар Қоиноти Хуросон, ба хусус дар маконҳои Туну Тибси Хуросон ҳам вожаи “сиканак” ба маънии оҳиста-оҳиста дар истеъмол қарор доштааст.

Вожаи “секинак” (дар гӯйиши тоҷикӣ бо йо-и маҷҳул) ва “сиканак” (дар гӯйиши форсӣ бо йо-и маъруф) бар хилофи гуфтаи муаллифи “Ғиёс-ул-луғот”, ки онро туркӣ донистааст, комилан вожаи туркӣ нест ва дар қолаби калимасозии форсӣ-тоҷикӣ аз калимаи эҳтимолан туркиасли “секин” бо афзудани пасванди -aк (< умумиэронии -аkа) ба маънии оҳистакак сохта шудааст. Нуктаи ҷолиб ин аст, ки дар забонҳои имрӯзаи туркӣ, аз ҷумла ӯзбекӣ ва қирғизӣ ин калима бештар бо ҷуфти муродифии тоҷикии “аста” (кӯтоҳшудаи оҳиста) истифода мешавад: аста-секин, секин-аста.

Пасванди асили форсӣ-тоҷикии -ак ба калима асосан маънии хурдию навозиш мебахшад ва дар ғазали зикргардида дар чанд маврид: секинак, нармак, ангуштак ва оҳистакак-оҳистакакба кор рафтааст. Зикри ин нукта ҳам муҳим аст, ки пасванди мазкур дар калимаҳое, ки бо садоноки -а анҷом меёбанд, шакли -как мепазирад: оҳистакак.

Як вежагии дигари нусхаи мавриди назари “Девон”-и Ҳофиз ин аст, ки бар хилофи нусхаҳои нашри Теҳрон ба он ғазалҳои дар байни мардуми мо маъруф бо матлаи “Ин чи шӯрест, ки дар даври Қамар мебинам / Ҳама офоқ пур аз фитнаву шар мебинам” ва “Баъд аз ин ҳаргиз набинад ҳеҷ майхори дигар / Ҳамчу ман майхораву мисли ту хуммори дигар” ворид гардидааст. Дар ин нусха ғазал бо матлаи “Ин чи шӯрест, ки дар даври Қамар мебинам...” аз ҳафт байти зер иборат мебошад:

Ин чи шӯрест, ки дар даври Қамар мебинам,

Ҳама офоқ пур аз фитнаву шар мебинам.

Ҳеҷ меҳре на бародар ба бародар дорад,

Ҳеҷ шафқат на падарро ба писар мебинам.

Духтаронро ҳама ҷанг асту ҷадал бо модар,

Писаронро ҳама бадхоҳи падар мебинам.

Аблаҳонро ҳама шарбат зи гулобу қанд аст,

Қути доно ҳама аз хуни ҷигар мебинам.

Аспи тозӣ шуда маҷруҳ [ба] зери полон,

Тавқи заррин ҳама бар гардани хар мебинам.

Мардумон рӯйи беҳӣ металабанд аз айём,

Мушкил ин аст, ки ҳар рӯз батар мебинам.

Панди Ҳофиз шунав, эй хоҷа, бирав некӣ кун,

З-онки ин панд беҳ аз ганҷу гуҳар мебинам.

Ғазал бо матлаи “Баъд аз ин ҳаргиз набинад ҳеҷ майхори дигар...” ҳамагӣ панҷ байт дорад:

Баъд аз ин ҳаргиз набинад ҳеҷ майхори дигар,

Ҳамчу ман майхораву мисли ту хуммори дигар.

Соқие дорем чандоне ки май аз дасти вай,

Мехурему боз мегӯяд, ки як бори дигар.

Хирқаи пашмина мепӯшему бифрӯшем зуҳд,

Аз сари кӯйи ту мепӯшем зунноре дигар.

Кор агар ин аст, к-ин мастӣ, азизон мекунанд,

Пас намедонем мо ҷуз ошиқӣ кори дигар.

Ҳурмати дастори Ҳофизро бидор, эй майфурӯш,

К-ӯ ҷуз ин куҳна надорад ҳеҷ дастори дигар.

Дар мисраи шашуми ғазали мавриди назар эҳтимол бо саҳви қалами нусханавис калимаи “мебандем” – “мепӯшем” сабт шудааст, зеро зуннор ба маънии ришта ё камарбандест, ки масеҳиён ва зардуштиён онро ба миён мебанданд.

Ба андешаи мо, маъруфияти зиёди ин се ғазал дар байни мардуми мо шояд бастагӣ ба он дорад, ки шуруъ аз асрҳои миёна то ибтидои садаи бист сокинони Осиёи Миёна ба нусхаҳои Ҳинд дастрасии бештар доштанд. Илова бар ин, аксари котибону нусханависони Ҳинд ҳам касоне будаанд, ки аз ҷавру бедоди замон ба хотири рӯзгори орому осуда аз сарзамини аҷдодии мо ба Ҳиндустон паноҳ овардаанд ва ҳатто дар нусхаҳои китобати онҳо шеваи баён ва талаффузи тоҷикон риоя шудааст (масалан, дар нусхаи мазкур бо таваҷҷуҳ ба шеваи баёни тоҷикӣ калимаи “ҳеч” ба гунаи “ҳеҷ” корбаст шудааст).

Албатта, дар бобати комилан ба Хоҷа мансуб донистани ин се ғазал ҳанӯз ҷойи баҳс боқист, вале дар хусуси шуҳрату маҳбубияти ин ғазалҳо дар байни тоҷикони Осиёи Миёна ва вожаи фарорӯдии “секинак” ба маънии “оҳистакак” ё “оҳиста-оҳиста” будани радифи ғазали якум шакку шубҳа вуҷуд надорад.

Ҳамчунин дар робита ба маҳбубияти сурудаҳои Ҳофиз дар байни тоҷикони Осиёи Миёна бояд таъкид кард, ки баъзеи онҳо ба ганҷинаи мусиқии миллии мо – “Шашмақом” ворид шудаанд ва то ба имрӯз аз тарафи мақомсароён суруда мешаванд.

Масалан, ғазали “Сабо зи манзили ҷонон гузар дареғ мадор...”, матни “Насри уззол”, сурудаи “Ки Ҳофиз чу мастона созад суруд...” матни супориши аввалини “Насри уззол”-и шуъбаи “Уззол” ва сурудаи “Муғаннӣ куҷоӣ, ки вақти гул аст...” матни “Соқиномаи муғулчаи бузрук”-и мақоми аввали “Шашмақом” – “Бузрук”-ро ташкил медиҳанд.

Ғазали “Соқӣ ба нури бода барафрӯз ҷоми мо...” дар ҳавои “Сарахбори рост”, ғазали “Агар он турки шерозӣ ба даст орад дили моро...” дар ҳавои “Насри ушшоқ”-и шуъбаи “Ушшоқ”, ғазали “Сабо ба лутф бигӯ он ғизоли раъноро...” дар ҳавои “Наврӯзи сабо”, рубоии “Рӯзе, ки фироқ аз ту дурам созад...” дар ҳавои “Талқинчаи сабо”, ғазали “Соқӣ биёр бода, ки омад замони гул” дар ҳавои “Талқинчаи савти ушшоқ”, ғазали “Сабо вақти саҳар бӯе зи зулфи ёр меовард...” дар ҳавои “Савти сабо”-и шуъбаи “Сабо” ва сурудаи “Муғаннӣ, навои тараб соз кун...” дар ҳавои “Соқиномаи савти наво” суруда мешаванд, ки ба мақоми дувуми “Шашмақом” – “Рост” иртибот доранд.

Рубоии “Дар сунбулаш овехтам аз рӯйи ниёз...” матни таронаи яки “Талқини баёт”-и шуъбаи “Баёт”, ғазали “Ҳумои авҷи саодат ба доми мо афтад...” матни “Орази наво”, сурудаи “Шаби суҳбат ғанимат дон, ки баъд аз рӯзгори мо...” матни таронаи дуи “Орази наво”, ғазали “Эй офтоб, ойинадори ҷамоли ту...” матни “Талқинчаи савти наво”, ғазали “Чун шавам хоки раҳаш доман бияфшонад зи ман...” матни “Қашқарчаи савти наво”, сурудаи “Муғаннӣ куҷоӣ, ки вақти гул аст...” матни “Соқиномаи савти наво”, ғазали “Тоби бунафша медиҳад турраи мушксои ту...” матни “Уфари савти наво” ва сурудаи “Биё соқӣ аз май надорам гузир...” матни “Соқиномаи муғулчаи наво”-ро аз мақоми севуми “Шашмақом” – “Наво” ташкил медиҳанд.

Ғазали “Дарахти дӯстӣ биншон, ки коми дил ба бор орад...” матни таронаи дуи “Орази дугоҳ”, сурудаи “Биё, соқӣ, акнун ки шуд чун биҳишт...” матни “Соқиномаи савти калон” ва сурудаи “Биё, соқӣ, он роҳи райҳоннасим...” матни “Соқиномаи муғулчаи дугоҳ” аз мақоми чорум – “Дугоҳ” мебошанд.

Ғазали “Ба чашм кардаам абруи моҳсимое...” матни “Сарахбори сегоҳ” ва ғазали “Равоқи манзари чашми ман ошёнаи туст...” матни “Насри сегоҳ”-ро аз мақоми панҷум – “Сегоҳ” ташкил медиҳанд.

Ғазали “Ман тарки ишқбозию соғар намекунам...” дар ҳавои “Савти гиря” ва ғазали “Дилбари ҷонони ман, бурда дилу ҷони ман...” дар ҳавои таронаи шаши “Сарахбори Ироқ” суруда мешаванд ва ин ҳар ду наво аз мақоми шашум – “Ироқ” мебошанд.

Дар робита ба берун мондан ва роҳ наёфтани баъзе сурудаҳои Ҳофиз дар китобҳои банашррасида ҳамчунин бояд ёдовар шуд, ки ин воқеиятро донишманди маъруф, узви вобастаи АИ ИҶШС Е.Э. Бертелс ҳам ба мушоҳида гирифта, дар ин бобат навишта буд: “Шеърҳои Ҳофиз, ки дар шуъбаҳои ҷудогонаи “Шашмақом” истифода бурда мешаванд, ба ин муаллиф тааллуқ дошта бошанд ҳам, ба нашри танқидии лирикаи ӯ баъзан мувофиқат намекунанд”.

Дар маҷмуъ, Хоҷа Ҳофиз аз маҳбубтарин шоирони миллии мост, ки доманаи шукӯҳу шуҳрати сурудаҳои дилпазираш аз дирӯз ба имрӯз кашида мешавад ва аз имрӯз ба фардо ва фардоҳои дур идома пайдо хоҳад кард.

Ҳасани СУЛТОН, узви вобастаи АМИТ

Модар нахустин мураббӣ ва ғамхорест, ки бо дилу ҷон барои хушбахтии фарзандон заҳмат мекашад. Ҳар сухан ва ҳар амали модар саршор аз муҳаббату дилсӯзист. Бе муҳаббати модар зиндагӣ холӣ аз гармиву меҳрубонӣ буда, гулзори бе насими баҳорро мемонад.

Меҳрубонии модар беинтиҳост. Аз он лаҳзае, ки тифл дар батни ӯ офарида мешавад, модар бо тамоми вуҷудаш ғамхориву дилсӯзиро ба ӯ мебахшад. Дардҳои таваллуд, бедорхобиҳои шабона, афғону зории кӯдак, ҳама ва ҳама бо муҳаббати беандозаи модар сабук ва хушоянд мешаванд. Ин муҳаббатест, ки дар миёни ҳама мавҷудоти олам беназир ва муқаддас аст. Фарзанд, новобаста ба синну сол, барои модар ҳамон кӯдаки хурдсол боқӣ мемонад. Вай ҳамеша бо дили пур аз умед ба сӯи фарзанд менигарад, ба камол расидани ӯро орзу мекунад ва аз сидқи дил талош менамояд, ки ӯро дар роҳи рост ҳидоят кунад.

Ҳамаи неъмати дунё ҳамон лаҳзаи кӯчаке, ки дар лабони модар табассум меорад, арзиш дорад. Шоир чуноне ки мегӯяд:

Сад ҷону дил фидои як муддаои модар,

Фатҳу кушоиш орад, дасти дуои модар,

Бишнид гар садоям дунёи сахтгӯшон,

Ангезаест шояд аз аллаҳои модар.

Ин мисраъҳо баёнгари онанд, ки муҳаббати модар чун баҳри беканор аст. Ҳар чӣ қадар фарзанд кӯшиш кунад, наметавонад меҳрубониҳои модарро пурра посух диҳад. Аммо бо амалҳои нек, суханони нарм ва ғамхорӣ нисбат ба модар метавонем каме ҳам бошад, заҳматҳои ӯро қадрдонӣ намоем. Дуои модар калиди ҳамаи дарҳои бастаи зиндагист. Ҳар нафаре, ки дуои модарро гирад, дар ҳама кор муваффақ ва хушбахт мегардад. Қиссаҳои зиёде дар ҳаёт ва таърих шаҳодат медиҳанд, ки дуои модар чӣ гуна фарзандро ба қуллаҳои баланд мерасонад. Баръакс, беэҳтиромӣ ба модар инсонро дар зиндагӣ аз баракат ва саодат маҳрум месозад.

Зарбулмасале ҳаст, ки мегӯяд: "Осмон аз дуои модарон баракат меёбад". Ин маънои онро дорад, ки дуои модар на танҳо барои фарзанд, балки барои тамоми хонадон ва ҳатто ҷомеа таъсири нек мегузорад.

Ҳар фарде, ки мехоҳад зиндагии хушу обод дошта бошад, бояд азизтарин шахси худро – модарашро қадр кунад. Ҳурмату эҳтироми модар на танҳо дар сухан, балки дар амал ҳам бояд зоҳир гардад. Ҳар лаҳза бояд аз саломатии модар огоҳ бошем, муҳаббат ва ғамхориро ба ӯ нишон диҳем.

Дар фарҳанги мо, модар мақоми хеле баланд дорад. Ғамхориҳои Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Пешвои муаззами миллат ин таваҷҷӯҳи махсусест, ки назираш дар дигар лавлатҳои дунё нест. Ин ғамхорӣ ва таваҷҷӯҳ дар ҳама суханрониҳои Пешвои муаззами миллат эҳсос мегардад. Дар тамоми суханрониҳо ва сиёсати Пешвои миллат мақоми модар ҳамчун шахсияти муқаддас таъкид мешавад.

Президенти кишвар борҳо иброз доштаанд, ки модарон дар рушди маънавӣ ва иқтисодии ҷомеа нақши муҳим доранд. Аз ин рӯ, давлат пайваста мекӯшад, ки шароити зиндагии занону модаронро беҳтар гардонад, ҳуқуқ ва манфиатҳои онҳоро ҳифз намояд ва саҳмашонро дар ҷомеа баланд бардорад.

Яке аз самтҳои муҳими сиёсати иҷтимоии Ҳукумати Тоҷикистон ин баланд бардоштани мақому манзалати занону модарон ва фароҳам овардани шароити мусоид барои онҳо мебошад. Бо дастгирии бевоситаи Пешвои миллат дар солҳои охир як қатор қонунҳо ва қарорҳо ба тасвиб расидаанд, ки ҳифзи ҳуқуқ ва манфиатҳои занонро таъмин мекунанд. Ба хусус, Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи кафолатҳои давлатии баробарҳуқуқии занон ва мардон ва имкониятҳои баробарии амалии онҳо» як санади муҳими ҳуқуқиест, ки барои беҳтар кардани вазъи иҷтимоии занон ва модарон равона шудааст. Ғайр аз ин, таъсиси Кумитаи кор бо занон ва оила, татбиқи Барномаи давлатӣ оид ба баланд бардоштани мақоми занон ва дастгирии онҳо дар соҳаҳои гуногуни ҷомеа намунаи возеҳи ғамхории Пешвои миллат нисбат ба модарон ва занон мебошад.

Албатта, вобаста ба таваҷҷӯҳи Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон нисбат ба модарон ва умуман ҷойгоҳи модар дар ҳаёт метавон садҳо китоб навишт, як мақола ва ҳазорон достон наметавонад ифодагари пурраи сифатҳои модар бошад. Ҳанӯз, ки фурсати ба модар ба ягона ғамхорӣ беинтиҳо будан ҳаст, бояд ғамхорию меҳрубонӣ кард.

Бузургтарин дарди башар низ, ки ҳамсафари инсон аст дарди бемодарӣ будааст. Аз ин рӯ, шоире навишта:

Расида рӯзи Модар, Модарам нест.

Шукӯҳи ид дар бому дарам,нест.

Ба ҷузъ як каф дуои гиряолуд.

Барояш армуғони дигарам нест.

Модар оинаи муҳаббат, даргоҳи саодат ва чароғи равшани зиндагист. Ҳар касе, ки мехоҳад умри пурбаракат ва хушбахтӣ дошта бошад, бояд модарашро дӯст дорад, эҳтиром намояд.

Ситора Абдумуминзода, номзади илмҳои педагогӣ, Корманди ИФСҲ АМИТ

“Зан - Модар гавҳораву оламро бо ҳам мепайванданд, рисолати пурзаҳмати парвариши наслҳоро ба дӯш кашида, бо сиришту замири покаш барои ҳастии фарзанд, ободии хонадон ва осоиши ҷомеа талош менамояд”

Эмомалӣ Раҳмон

Нақш ва мақоми зан дар ҳамаи давру замонҳо дар ҳаёти ҷомеаи башарӣ ҳамчун офарандаи ҳаёт, пайвандгари наслҳо ва низомбахши рӯзгор ниҳоят бузург аст. Зан- модар худ гул ва баҳори зиндагии башар аст. Дар ин маврид яке аз файласуфони гузашта фармудааст: “Ҳеҷ гуле атр, ранг ва зебогии модарро надорад”. Дар урфият низ мегӯянд, ки “Зани соҳибмаърифату боиффат, гавҳар ва зани ҳунарманду кадбонуи сариштакор, хазина аст”. Дар ҳақиқат ҳам занон ва модарони мо хазинаи бебаҳое мебошанд, ки тамоми қувваи худро барои тарбияи фарзандони соҳибмаърифату ватандӯст, дорои ахлоқи ҳамида ва ба ҳаёти мустақилона омода намудани онҳо сарф менамояд.

Ба саҳифаҳои гузаштаи таърихи халқи тоҷик каме назар намоем. Зан ва модари тоҷик ҳам шоҳ будаасту ҳам сарвари шуҷоъ ва хирадпешаи сарзамини худ. Далели ин бонувони тоҷик мебошад, ки дар замонҳои ҳассос ватандӯстона ҷавшан ба тан кардаву силоҳ ба даст гирифта, далерона ба ҳимояи ватани худ бархоста, дар майдонҳои набард на кам аз мардон қаҳрамониву шуҷоат ва ҷоннисорӣ нишон дода, ватанро аз истилои таҷовузгорон эмин доштаанд.{1}

Мисоли яке аз онҳо, шуҷоату корномаи таърихии Томирис мебошад, ки тавонистааст барои дифоъи кишвари худ ва интиқоми фарзанди шаҳидаш бо тавонотарин шоҳи таърихи замон Куруши Кабир ба майдони набард барояд ва ӯро мағлуб кунад.

Мисоли дигар номдортарин зани низомӣ дар замони Ҳахоманишиён бону Ортамис буд, ки дар лашкаркашиҳои Хушёршоҳ ба Юнон бевосита ширкат доштааст. Падари таърих Ҳеродот аз далерию шуҷоати занони форс ёдовар шуда, аз забони Хушёршоҳ нақл мекунад, ки: “Эй кош, мардони иронӣ ба андозаи Ортамис шуҷоат доштанд”.

Инчунин дар даврони Сосониён низ зан дар баробари мард аз ҳуқуқҳоиболотрае бархӯрдор буд. Ҷуръату ҷасорати занон онҳоро дар ҷомеа соҳиби ҷойгоҳ ва мақоми баланд карда буд. Дар таърихи миллӣ занонро дар симои шоҳони мамлакат ҳам вохӯрдан мумкин аст. Масалан, Бӯрондухт дар замони Сосониён зане буд, ки тибқи ривоёт, дар беш аз даҳ кишвари Осиёи имрӯз подшоҳӣ кардааст.

Дар асрҳои7-уми мелодӣ Бӯрондухт ва Озармидухт ҳамчун духтарони Хусрави Парвиз ба тахти подшоҳӣ расидаанд. Ҳумо, Данёк ва Ортамис аз ҷумлаи заноне буданд, ки дар ҷойгоҳи фармондеҳии сипоҳиён қарор дошта низоми подшоҳиро бар даст гирифта буданд. Илова бар ин метавон аз таърихи халқи тоҷик якчанд занону бонувони шуҷоъро ба мисли Понтео, Истотиро, Пари Сотис ва ба мисли инҳо даҳҳо нафаронеро ном бурд, ки бо ҷасорат, матонат ва заковати худ салтанат ронда дар набардҳои низомӣ бо сарбаландӣ ғолибият ба даст оварданд.

Дар замони Иттиҳоди Шуравӣ (солҳои 1924-1991) занон ва модароне буданд, ки бо кору заҳмати шабонарӯзӣсоҳибэҳтиром буданд. Махсусан дар Ҷанги Бузурги Ватанӣ32 ҳазор бонувони тоҷик ширкат варзиданд. Аз ин теъдод 350 нафар нишонзан, 1420 нафар автоматчӣ, 435 нафар хаткашон, 3750 нафар алоқачӣ, 4195 нафар тирандоз ва теъдоди зиёдашон ҳамшираи шафқат буданд. Дар солҳои Ҷанги Бузурги Ватанӣ занон тамоми ҷанговаронро бо маводи ғизоӣ ва яроқу аслиҳа таъмин мекарданд. Ҳазорон зан баробари мардҳо ба майдони ҷанг рафта, бо душмани инсоният – фашизм мубориза бурданд. Занони шуҷои миллат ҳам дар ақибгоҳ ва ҳам дар майдони ҷанг фаъолона ҷангида, ҳатто бо номаю муроҷиатномаҳои худ ҳамаро ба мардонагию қаҳрамонӣ даъват мекарданд.

Хушбахтона дар даврони соҳибистиқлолӣниз чунин занони фидокору қаҳрамон кам нестанд. Занону модарони бонангу номуси мо ҳанӯз дар солҳои ниҳоят мушкили оғози истиқлол обрӯ ва шарафи мамлакатро нигоҳ доштанд ва ба хотири ҳифзи ҳуқуқи худ мисли Гурдофарид устувор истоданд ва дар таҳкими рукнҳои давлат, сулҳу субот, ваҳдати миллӣ саҳми арзишманд гузоштанд. Барҳақ бузурге фармудааст: “Агар мехоҳед андозаи тамаддун ва пешравии миллатро бидонед, ба занони он миллат нигаред”.

Маврид ба зикр аст, ки дар Паёми имсолаи Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон саршор аз таҷассуми бузургиву матонати модарону бонувон буда, ва ҷойгоҳи онҳо дар ташфиқу тарғиби пойдории оила ва ҷомеаи солим замина гузоштанд. Пешвои муаззами миллат, муҳтарамЭмомалӣ Раҳмон зикр намуданд, ки “Мо ба азму ирода ва масъулиятшиносии бонувону духтарони тоҷик ҳамчун неруи бузург эътимоди комил дорем ва дастгирии ҳамаҷонибаи онҳоро идома медиҳем. Бовари дорем, ки бонувону занон ва модарону духтарони азизи мо, дар амалисозии талаботу муқаррароти қонунҳои миллӣ, пешгири кардани бегонапарастӣ, аз ҷумла сару либос ва ойинҳои барои мардуми мо бегона, ба камол расонидани наслҳои солим, таҳкими сулҳу субот дар ҷомеа, пешрафти давлат ва ободии Ватан минбаъд низ саҳми арзишманди худро мегузоранд”.{2}

Таъкидҳои пайвастаи Сарвари давлат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар баланд бардоштани ҷойгоҳи зан–модар ва ба ин васила эҳтиром гузоштан нисбат ба онҳо ҷиҳати ба қуллаҳои мурод расидани ҳар як шахс гувоҳӣ медиҳад. Аз ин ҷост, ки ҷашни бонувон бо “Рӯзи модар” номгузорӣ шуд, то ки эҳтироми эътимод ва арҷгузорӣ нисбат ба бузургиву зебоӣ ва олиҳимматии модарони поксиришту поктинат зиёд гардад.

Бигзор, дилҳои шумо модарони азиз ҳамеша ба монанди чашмаҳои кӯҳистони тоҷик поку мусаффо ва мисли табиати ҳамешабаҳори Тоҷикистони азизамон зебову муҷалло бошад!

Адабиёти истифодашуда

1. Б. Ғафуров. “Тоҷикон”. Таърихи қадим ва асри миёна. Китоби 1. - Д., 1973;

2. Паёми Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон «Дар бораи самтҳои асосии сиёсати дохилӣ ва хориҷии ҷумҳурӣ», 28.12.2024.

Достиева Дилафруз - ходими хурди илмии шуъбаи Осиёи Ҷанубӣ ва Шарқии Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои АМИТ

“Мо ба азму ирода ва масъулиятшиносии занон ҳамчун неруи бузурги ҷомеа эътимоди комил дорем. Баробари ин, медонем, ки зан модар аст, яъне ягона мавҷудест, ки инсонро ба дунё меорад ва ба ӯ ҳаёт мебахшад. Ба ин хотир, мо масъул ҳастем, ки ба ин мавҷуди офарандаи инсоният арҷ гузорем ва эҳтиромашро ҳамеша ба ҷой орем”.

Эмомалӣ РАҲМОН

Тавре ҳамагон хуб медонем баъди соҳибистиқлолии кишварамон ба тасвиб расидани Фармони Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Ҷаноби Олӣ, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон аз таърихи 3-юми декабри соли 1999 “Дар бораи баланд бардоштани мақоми зан дар ҷомеа” дар сиёсати иҷтимоии давлату Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон оид ба масъалаи боз ҳам баланд бардоштани мақоми занон дар ҷомеа таваҷҷуҳи бештар дода мешавад.

Зеро Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон маҷмӯи тадбирҳои мушаххасро бо мақсади боз ҳам баланд бардоштани мақоми занон дар ҷомеа, таъмини риояи ҳуқуқҳои конститутсионии онҳо, густариши фаъолияти ҷамъиятию меҳнатӣ, инчунин ҳалли масоили демографӣ, ташаккули тарзи ҳаёти солим ва баланд бардоштани сатҳи маърифатнокӣ, пешбарии онҳоро ба мансабҳои роҳбарикунанда амалӣ гардонида истодааст.

Чунки ҳуқуқҳои занон қисми таркибии ҳуқуқҳои умумии инсон маҳсуб ёфта, бо мақсади фароҳам овардани шароити мусоид баҳри иштироки ҳамаҷониба ва баробарии занон дар соҳаҳои сиёсӣ, иқтисодӣ, иҷтимоӣ ва фарҳангии ҷомеа самти афзалиятноки сиёсати давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон ба шумор меравад, ки ин гуфта асоси воқеии худро низ дорад.

Беҳуда нест, ки Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон аз ҷумла ҳангоми шиносоӣ бо кору фаъолияти бонувони эҷодкори мамлакат зимни суханронии пурмуҳтавои худ аз он ҷумла чунин иброз дошта буданд: “Давлате, ки нисбат ба Модар – сарчашмаи ҳаёт ва бақои насли инсонӣ бепарво бошад, ояндаи худро аз даст медиҳад”.

Дар ҳамбастагӣ ба ин гуфтаҳо Роҳбарияти давлату Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон дар доираи сиёсати иҷтимоии худ бо мақсади ҳалли бисёр масъалаҳои марбут ба ҳаёти занон як қатор барномаҳои муҳимми давлатиро амалӣ намуда, ҳамзамон ба таври пайваста низ кӯшиш ба харҷ медиҳад, ки ҷиҳати боз ҳам баланд бардоштани мақому манзалати занон дар ҷомеа беш аз пеш мусоидат намояд.

Зимнан бояд қайд кард, ки аз оғози соҳибистиқлолии кишвар бо саъю талош ва инчунин ба туфайли ғайрату кӯшишҳои пайвастаи Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Пешвои муаззами миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон яке аз вазифаҳои аввалиндараҷаи Ҳукумат ин пеш аз ҳама баланд бардоштани ҳуқуқи зан ва мақоми ӯ дар ҷомеа маҳсуб меёфт.

Аз ин рӯ, бо мақсади иҷроиши масъалаи мазкур Ҷумҳурии Тоҷикистон сиёсати пешбарандаи рушди баробар ва одилонаи ҷинсҳоро тавассути мустаҳкам кардани мавқеи зан бо меъёрҳои конститутсионӣ ва минбаъд такмил додани онҳо тавассути қонунҳои соҳавӣ пеш гирифт. Ин амалкарди Роҳбари давлати тоҷикон ва шахсияти шинохта баҳри боз ҳам баланд бардоштани ҳуқуқ ва мақоми зан дар ҷомеаи Тоҷикистон низ ҳамчун асоси ҳуқуқӣ гардид, гӯем ҳам ягон хел иштибоҳ нахоҳем кард.

Лозим ба тазаккур аст, ки дар баробари ин дар сатҳи қонунгузории алоҳида низ ҳифзи ҳуқуқи занон дар як қатор санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ ва санадҳои зерқонунӣ низ қабул гардиданд, ки аз он ҷумла, тибқи муқаррароти қонунҳои амалкунандаи Ҷумҳурии Тоҷикистон “Дар бораи кафолатҳои давлатии баробарҳуқуқии мардону занон ва имкониятҳои баробари амалигардонии онҳо” аз санаи 1-уми марти соли 2005, таҳти рақами 89, “Стратегияи миллии фаъолгардонии нақши занон дар Ҷумҳурии Тоҷикистон барои солҳои 2021-2030” аз 30-юми апрели соли 2021, таҳти рақами 167, “Дар бораи грантҳои Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон ҷиҳати дастгирӣ ва рушди фаъолияти соҳибкории занон барои солҳои 2021 – 2025” аз таърихи 28-уми январи соли 2021, зери рақами 5 дарҷ гардидаанд.

Бар замми ин гуфтаҳои зикршуда дар “Стратегияи миллии фаъолгардонии нақши занон дар Ҷумҳурии Тоҷикистон барои солҳои 2021-2030” аз санаи 30-юми апрели соли 2021, таҳти рақами 167 бошад ҳамзамон самтҳои асосии сиёсати давлатӣ оид ба фаъолгардонии нақши занон муайян гардида, он ба татбиқи принсипи баробарии ҳуқуқу озодиҳои мардону занон ва фароҳам овардани имкониятҳои баробар барои амалисозии он аз ҷониби занон, таъмини намояндагии баробари мардон ва занон дар соҳаҳои мухталифи фаъолият, пешгирӣ ва аз байн бурдани зӯроварӣ нисбати занон равона гардидааст.

Стратегияи мазкур ҷиҳати иҷрои дастуру супоришҳои Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон, ки зимни суханронӣ дар маросими савгандёдкунии худ баён доштанд, дар асоси муқаррароти Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон, Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи кафолатҳои давлатии баробарҳуқуқии мардону занон ва имкониятҳои баробари амалигардонии онҳо» ва дигар санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ, инчунин санадҳои ҳуқуқии байналмилалии эътирофнамудаи Тоҷикистон таҳия гардидааст.

Лозим ба тазаккур аст, ки ҳадафи асосии Стратегия аз фароҳам овардани замина ва шароитҳои зарурӣ барои ба пуррагӣ нишон додани қобилияти занон дар ҳама соҳаҳои ҳаёти ҷомеа, татбиқи сиёсати давлатии гендерӣ, механизмҳои татбиқи кафолатҳои конститутсионии баробарҳуқуқии мардону занон, пешгирӣ ва аз байн бурдани зӯроварӣ дар оила, рушди соҳибкории занон, баланд бардоштани сатҳи маърифатнокии занон, таъмини иштироки васеи онҳо дар тамоми соҳаҳои ҳаёти ҷамъиятӣ ва ҳамзамон ба ин васила таъмини рушди устувори давлат мебошад.

Иди саидатон муборак, модарону хоҳарони азизу меҳрубон!

РАҲИМЗОДА Алишер Орзу - номзади илмҳои физикаву математика, директори Институти математикаи ба номи А. Ҷӯраеви Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон

“Зан - Модар гавҳораву оламро бо ҳам мепайванданд, рисолати пурзаҳмати парвариши наслҳоро ба дӯш кашида, бо сиришту замири покаш барои ҳастии фарзанд, ободии хонадон ва осоиши ҷомеа талош менамояд”

Эмомалӣ Раҳмон

Нақш ва мақоми зан дар ҳамаи давру замонҳо дар ҳаёти ҷомеаи башарӣ ҳамчун офарандаи ҳаёт, пайвандгари наслҳо ва низомбахши рӯзгор ниҳоят бузург аст. Зан- модар худ гул ва баҳори зиндагии башар аст. Дар ин маврид яке аз файласуфони гузашта фармудааст: “Ҳеҷ гуле атр, ранг ва зебогии модарро надорад”. Дар урфият низ мегӯянд, ки “Зани соҳибмаърифату боиффат, гавҳар ва зани ҳунарманду кадбонуи сариштакор, хазина аст”. Дар ҳақиқат ҳам занон ва модарони мо хазинаи бебаҳое мебошанд, ки тамоми қувваи худро барои тарбияи фарзандони соҳибмаърифату ватандӯст, дорои ахлоқи ҳамида ва ба ҳаёти мустақилона омода намудани онҳо сарф менамояд.

Ба саҳифаҳои гузаштаи таърихи халқи тоҷик каме назар намоем. Зан ва модари тоҷик ҳам шоҳ будаасту ҳам сарвари шуҷоъ ва хирадпешаи сарзамини худ. Далели ин бонувони тоҷик мебошад, ки дар замонҳои ҳассос ватандӯстона ҷавшан ба тан кардаву силоҳ ба даст гирифта, далерона ба ҳимояи ватани худ бархоста, дар майдонҳои набард на кам аз мардон қаҳрамониву шуҷоат ва ҷоннисорӣ нишон дода, ватанро аз истилои таҷовузгорон эмин доштаанд.{1}

Мисоли яке аз онҳо, шуҷоату корномаи таърихии Томирис мебошад, ки тавонистааст барои дифоъи кишвари худ ва интиқоми фарзанди шаҳидаш бо тавонотарин шоҳи таърихи замон Куруши Кабир ба майдони набард барояд ва ӯро мағлуб кунад.

Мисоли дигар номдортарин зани низомӣ дар замони Ҳахоманишиён бону Ортамис буд, ки дар лашкаркашиҳои Хушёршоҳ ба Юнон бевосита ширкат доштааст. Падари таърих Ҳеродот аз далерию шуҷоати занони форс ёдовар шуда, аз забони Хушёршоҳ нақл мекунад, ки: “Эй кош, мардони иронӣ ба андозаи Ортамис шуҷоат доштанд”.

Инчунин дар даврони Сосониён низ зан дар баробари мард аз ҳуқуқҳоиболотрае бархӯрдор буд. Ҷуръату ҷасорати занон онҳоро дар ҷомеа соҳиби ҷойгоҳ ва мақоми баланд карда буд. Дар таърихи миллӣ занонро дар симои шоҳони мамлакат ҳам вохӯрдан мумкин аст. Масалан, Бӯрондухт дар замони Сосониён зане буд, ки тибқи ривоёт, дар беш аз даҳ кишвари Осиёи имрӯз подшоҳӣ кардааст.

Дар асрҳои7-уми мелодӣ Бӯрондухт ва Озармидухт ҳамчун духтарони Хусрави Парвиз ба тахти подшоҳӣ расидаанд. Ҳумо, Данёк ва Ортамис аз ҷумлаи заноне буданд, ки дар ҷойгоҳи фармондеҳии сипоҳиён қарор дошта низоми подшоҳиро бар даст гирифта буданд. Илова бар ин метавон аз таърихи халқи тоҷик якчанд занону бонувони шуҷоъро ба мисли Понтео, Истотиро, Пари Сотис ва ба мисли инҳо даҳҳо нафаронеро ном бурд, ки бо ҷасорат, матонат ва заковати худ салтанат ронда дар набардҳои низомӣ бо сарбаландӣ ғолибият ба даст оварданд.

Дар замони Иттиҳоди Шуравӣ (солҳои 1924-1991) занон ва модароне буданд, ки бо кору заҳмати шабонарӯзӣсоҳибэҳтиром буданд. Махсусан дар Ҷанги Бузурги Ватанӣ32 ҳазор бонувони тоҷик ширкат варзиданд. Аз ин теъдод 350 нафар нишонзан, 1420 нафар автоматчӣ, 435 нафар хаткашон, 3750 нафар алоқачӣ, 4195 нафар тирандоз ва теъдоди зиёдашон ҳамшираи шафқат буданд. Дар солҳои Ҷанги Бузурги Ватанӣ занон тамоми ҷанговаронро бо маводи ғизоӣ ва яроқу аслиҳа таъмин мекарданд. Ҳазорон зан баробари мардҳо ба майдони ҷанг рафта, бо душмани инсоният – фашизм мубориза бурданд. Занони шуҷои миллат ҳам дар ақибгоҳ ва ҳам дар майдони ҷанг фаъолона ҷангида, ҳатто бо номаю муроҷиатномаҳои худ ҳамаро ба мардонагию қаҳрамонӣ даъват мекарданд.

Хушбахтона дар даврони соҳибистиқлолӣниз чунин занони фидокору қаҳрамон кам нестанд. Занону модарони бонангу номуси мо ҳанӯз дар солҳои ниҳоят мушкили оғози истиқлол обрӯ ва шарафи мамлакатро нигоҳ доштанд ва ба хотири ҳифзи ҳуқуқи худ мисли Гурдофарид устувор истоданд ва дар таҳкими рукнҳои давлат, сулҳу субот, ваҳдати миллӣ саҳми арзишманд гузоштанд. Барҳақ бузурге фармудааст: “Агар мехоҳед андозаи тамаддун ва пешравии миллатро бидонед, ба занони он миллат нигаред”.

Маврид ба зикр аст, ки дар Паёми имсолаи Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон саршор аз таҷассуми бузургиву матонати модарону бонувон буда, ва ҷойгоҳи онҳо дар ташфиқу тарғиби пойдории оила ва ҷомеаи солим замина гузоштанд. Пешвои муаззами миллат, муҳтарамЭмомалӣ Раҳмон зикр намуданд, ки “Мо ба азму ирода ва масъулиятшиносии бонувону духтарони тоҷик ҳамчун неруи бузург эътимоди комил дорем ва дастгирии ҳамаҷонибаи онҳоро идома медиҳем. Бовари дорем, ки бонувону занон ва модарону духтарони азизи мо, дар амалисозии талаботу муқаррароти қонунҳои миллӣ, пешгири кардани бегонапарастӣ, аз ҷумла сару либос ва ойинҳои барои мардуми мо бегона, ба камол расонидани наслҳои солим, таҳкими сулҳу субот дар ҷомеа, пешрафти давлат ва ободии Ватан минбаъд низ саҳми арзишманди худро мегузоранд”.{2}

Таъкидҳои пайвастаи Сарвари давлат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар баланд бардоштани ҷойгоҳи зан–модар ва ба ин васила эҳтиром гузоштан нисбат ба онҳо ҷиҳати ба қуллаҳои мурод расидани ҳар як шахс гувоҳӣ медиҳад. Аз ин ҷост, ки ҷашни бонувон бо “Рӯзи модар” номгузорӣ шуд, то ки эҳтироми эътимод ва арҷгузорӣ нисбат ба бузургиву зебоӣ ва олиҳимматии модарони поксиришту поктинат зиёд гардад.

Бигзор, дилҳои шумо модарони азиз ҳамеша ба монанди чашмаҳои кӯҳистони тоҷик поку мусаффо ва мисли табиати ҳамешабаҳори Тоҷикистони азизамон зебову муҷалло бошад!

Адабиёти истифодашуда

1. Б. Ғафуров. “Тоҷикон”. Таърихи қадим ва асри миёна. Китоби 1. - Д., 1973;

2. Паёми Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон «Дар бораи самтҳои асосии сиёсати дохилӣ ва хориҷии ҷумҳурӣ», 28.12.2024.

Достиева Дилафруз - ходими хурди илмии шуъбаи Осиёи Ҷанубӣ ва Шарқии Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои АМИТ

Мо ҳамеша ба неруи созандаи занону бонувони ватандӯсту ободгари кишвар такя мекунем ва нақши онҳоро дар устувор гардонидани оила, тарбияи шоистаи фарзандони боадабу соҳибмаърифат, инчунин заҳмату талошҳои пайгиронаи онҳоро дар рушди мамлакат басо арзишманд мешуморем.

Эмомалӣ Раҳмон

Дар таърихи башар басе занҳои далеру мубориз арзи ҳастӣ намудаанд, ки дар ҳайёти сиёсиву иҷтимоӣ ва умури давлатдори нақши калидӣ доштаанд. Занони тоҷик дар масири таърихи миллат қаҳрамониву корнамоиҳои зиёде кардаанд, ки намунаи ибрат барои наслҳои имрӯзу оянда мебошанд. Зеро онҳо пайвандгари дирӯзу имрӯзи таърихи миллат ва машъали ифтихори занону бонувони тоҷиканд.

Имрӯз мехоҳам дар бораи як чеҳраи шинохтаи Тоҷикистон Хайринисо Юсуфӣ, ки дар таърихи давлатдории навини тоҷикон – даврони Истиқлолият ҳамчун як зани муваффақ ва ходими сиёсиву давлатӣ, муовини раиси ҲХДТ маъмулу машҳур мебошанд, ибрози назар дошта бошам. Зеро ҳаёт ва фаъолияти он кас барои насли наврас ва мо - ҷавонондухтарон намунаи ибрат мебошад.

Хайринисо Юсуфӣ яке аз дурахшонтарин чеҳра ва намояндагони зани тоҷик дар ҷодаи сиёсат мебошад. Хайринисо Юсуфӣ аз сиёсатмадорони маъруфи Тоҷикистон буда, дар ҳаёти сиёсии кишвар фаъолона ширкат меварзад. Ӯ бо фаъолияти худ дар самти ҳуқуқи занон, ҳифзи иҷтимоӣ ва рушди ҷомеаи шаҳрвандӣ дар Тоҷикистон маъруф буда, дар вазифаҳои гуногуни давлатӣ кору фаъолият кардааст. Ин мавқеъҳо ба ӯ имкон доданд, ки ба ташаккули сиёсати давлатӣ оид ба занон, кӯдакон ва ҳифзи иҷтимоӣ таъсиргузор бошад. Талошу захматҳои ин Зан - Модар бозгӯи онанд, ки то чӣ андоза дастрасии занон ба таҳсил ва пажӯҳишҳои илмӣ барои пешрафт ва рушди ҷомеа муҳим буда, занон метавонанд дар соҳаҳои гуногун: аз сиёсат шуруъ карда то илму фарҳанг муваффақ шаванд.

Дар бораи ин зани зебову хушандом, сиёсатмадору забондон ҳанӯз аз давраҳои донишҷӯӣ шунида будам. МаърӮзаву баромадҳояшонро ягон-ягон аз телевизион тамошо намуда будам. Соли 2024 ба мо як гурӯҳ ҷавондухтарон – кормандони илмии муассисахои мухталифи АМИТ муяссар гардид, ки ба курси “Зан- Сарврон” -и сиёсии АМИТ шомил гардем. Дар тӯли ду ҳафтае, ки мо ҳамчун шунавандагони сиёсӣ дарс мехондем, аз сӯҳбатҳо ва таҷрибаи устодону донишмандони барҷаста баҳравар мегаштем. Дар яке аз ин дарсҳои таълими, муаллимаи азиз Хайринисо Юсуфӣ, ташриф оварда бо шунавандагони курс сӯҳбати озод доштанд, ки бароям хеле хотирмон буд. Иштирок дар дарси муаллима ва шунидани сӯҳбати он кас бароямон як ҷаҳон таассурот ва хотираи нек боқӣ гузошт. Чеҳраи гарм ва симои зебову нӯрониашон басе дилкаш ва забони ширини тоҷиконаи он кас басе гуворо садо медод. Вақти суханронии он кас мо дарк кардем, ки ин қадар зани бомаърифат ва донишманд буда, бар замми он хеле хоксор ва самими мебошанд. Ҷаҳонбини ва сатҳи забондониашон хеле баланд мебошад. Маълум гашт, ки он кас донандаи чанд забонҳои хориҷӣ, аз ҷумла русӣ, англисӣ, узбекӣ мебошанд. Аз ҳама аҷибаш барои мо он буд, ки Хайриниссо Юсуфӣ гурӯҳи забонҳои бадахшониро низ хуб медонистаанд. Ҳангоме ки бо забони шуғнонӣ ҳарф мезаданду шеър мехонданд, моро эҳсоси ифтихор аз он ки ба сӯҳбати ин зани соҳибному муваффақ мушарраф гаштам, фаро мегирифт. Аз нақлҳои ақоиб ва насиҳатҳои модаронаи он кас маълум шуд, ки чӣ қадар зани шеърдону кордон ва ҳазлгую зарофатчӣ низ мебошанд.

Инчунин боиси зикр аст, ки Хайринисо Юсуфӣ дар ҳаёти сиёсӣ ва ҷамъиятии Тоҷикистон ба комёбиҳои назаррас ноил гардид. Махсусан, ҳамаи мо шоҳиди он будем, ки замони ихтилофу муҳорибаҳои хунин дар марз бо Қирғизистон аз намояндагони расмии Тоҷикистон маҳз Хайринисо Юсуфӣ на танҳо ба забони тоҷикиву русӣ, балки қирғизӣ ҳам муроҷиатномаи видеоӣ карда буд. Инчунин ӯ ягона зан-муовини раиси ҲХДТ аз Тоҷикистон мебошад, ки дар Конфронси ҷаҳонии сатҳи баланд доир ба мақом ва тавонмандии бонувон 6 – 8 ноябри соли 2023 дар шаҳри Ҷиддаи Арабистони баргузор гардида буд, ширкат дошта, бо забони англисӣ суханронӣ намуд ва ба гирифтани Ҷоизаи махсуси тиллоӣ сарфароз гардид.

Хайринисо Юсуфӣ, дар чандин конфронсу ҷаласаҳои муҳим ширкат кардаву бо забони русӣ суханронӣ ва Тоҷикистонро муаррифӣ намудаст. Зимнан, аз кишварҳои Осиёи Миёна ягона бонуест, ки дипломи “Эътирофи ҷомеа” (“Общественное признание”) -ро дорад. Аз Тоҷикистон маҳз Хайринисо Юсуфӣ буд, ки сентябри соли 2024 дар Форуми бонувони АвруОсиё, ки бо ширкати занони сиёсатмадорӣ муҳими кишварҳои минтақа сурат гирифт, иштирок дошт ва дар сатхи баланд суханрони намуд, ки шоистаи таҳсин ва ифтихори миллати тоҷик мебошад.

Ногуфта намонад, ки кору фаъолияти Хайринисо Юсуфӣ барои ҷавондухтарони имрӯзи Тоҷикистон намунаи ибрат буда он пайвандгари аҳли илму фарҳанг ва ҷомеа гардида, занону духтаронро на танҳо ба дастовардҳои илмӣ, балки ба комёбиҳои касбӣ дар соҳаҳои гуногун илҳомбахш мебошад. Саҳми ин бонуи сиёсатмадор ва модари гамхор дар рушди мақому манзалати занон дар ҷомеаи мутамаддин намунаи дурахшон буда, бозгӯи он аст, ки занон дар пешрафти ҳаёти сиёсӣ ва иҷтимоии кишвар нақши калидӣ дошта метавонанд. Шоире барҳақ гуфтааст, ки :

Занонро гар зи дониш зеваре ҳаст,

Умеди рӯзгори беҳтаре ҳаст,

Агарчи аз занон паямбаре нест,

Ҳама паямбаронро модаре ҳаст.

Хулоса, Хайринисо Юсуфӣ на танҳо сиёсатмадори шинохта, яке аз барчастатарин чеҳраҳои сиёсии занони Тоҷикистон, балки шахсияти беназиру Фарзона, роҳбари масъулиятшиносу бунёдкор мебошад, ки дар хориҷи кишвар низ маъруфу машҳур гаштаст. Зиндагиномаи Хайринисо Юсуфӣ барои тамоми бонувоне, ки мехоҳанд ҷаҳонро тағйир диҳанд ва сарфи назар аз мушкилоту монеаҳо дар рушди илму фарханг саҳм гузоранд, намунаи ибрат шуда метавонад. Муваффақиятҳои ӯ дастовард ва ифтихори ҳамаи бонувони Тоҷикистон мебошад. Зеро ӯ дар симои худ ҳамаи бонувони сарбаланд ва озодаи тоҷикро дар сатҳи баланд ҳам дар дохил ва ҳам берун аз кишвар муаррифи менамояд. Нақши Хайриниссо Юсуфи ҳамчун ходими сиёсиву давлати дар пойдории сулҳу субот, ҳифзи арзишҳои милливу фарҳангӣ, дар ниҳоди фарзандон тарбия намудани ҳисси ватандӯстӣ, ифтихори миллӣ, инсондӯстиву масъулиятшиносӣ хеле назаррас ва арзишманд мебошад. Хайриниссо Юсуфӣ бонуест, ки шиори “пиндори нек, гуфтори нек ва рафтори нек” мароми зиндагиаш буда, эҳтирому эътибори халқу миллатро сазовор гаштааст.

Ҳоло, ки дар остонаи таҷлили Рӯзи Модар қарор гирифтаем аз фурсат истифода бурда ин зани шоистаи ибрат, модари мушфиқу меҳрубон Хайринисо Юсуфиро ва дар шахсияти он кас тамоми модарону хоҳарони азизро бо ин ҷашни пуршукӯҳ табрик намуда, ба онҳо тансиҳативу хушбахтӣ, саодати рӯзгор ва некномию сарбаландиро орзу менамоям.

Бигзор, Рӯзи Модарон ба ҳар пиру барнои диёр, занону модарони азиз ва духтарони меҳрубони мо хушрӯзиву саодатмандӣ насиб гардонад!

Юсуфӣ Фарзона, - ходими хурди илмии Шуъбаи Аврупои Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои АМИТ

«Бонувону занон ва модарону духтарони азизи мо дар амалисозии талаботу муқаррароти қонунҳои миллӣ, пешгирӣ кардани бегонапарастӣ, аз ҷумла сару либос ва ойинҳои барои мардуми мо бегона, ба камол расонидани наслҳои солим, таҳкими сулҳу субот дар ҷомеа, пешрафти давлат ва ободии Ватан минбаъд низ саҳми арзишманди худро мегузоранд. Зеро онҳо эҳёкунандаву нигоҳдоранда ва тарғибкунандаву посдорандаи беҳтаринсуннату анъанаҳои миллӣ ва расму оинҳои асилу бостонии халқамон мебошанд».

Эмомалӣ Раҳмон

Имрӯз рушди тамоми соҳаро бидуни ширкати занону духтарон тасаввур кардан номумкин аст. Роҳбарияти Олии мамлакат, ҷиҳати баланд бардоштани ҳуқуқ ва озодиҳои занону модарон, ҷалби васеи онҳо ба раванди татбиқи сиёсати давлатӣ, интихобу тарбия ва ҷобаҷогузории кадрҳои роҳбарикунанда аз ҳисоби занону бонувон тадбирҳои зарурӣандешида, ин масъала дар маркази таваҷҷуҳи Президент ва Ҳукумати кишвар қарор дорад. Аз ин рӯ, Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон бо назардошти воқеияти сиёсӣ, иқтисодӣ ва хусусиятҳои фарҳангиву суннатӣ шакли муайяни сиёсати беҳбуд бахшидани вазъи иҷтимоии занонро ба миён гузошт.

Дар даврони соҳибистиқлолӣ маҳз бо сиёсати оқилонаи Пешвои муаззами миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон мақому манзалати занону бонувон дар ҷомеа марҳила ба марҳила боло рафта вобаста ба ин якчанд фармону қонунҳо қабул гардидааст. Фармони Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи тадбирҳои баланд бардоштани мақоми зан дар ҷомеа», Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи кафолатҳои давлатии баробарҳуқуқии мардону занон ва имкониятҳои баробари амалигардонии онҳо», Нақшаи миллии тадбирҳо дар хусуси баланд бардоштани мақом ва нақши зан, барномаҳои давлатии «Самтҳои асосии сиёсати давлатӣ оид ба таъмини ҳуқуқу имкониятҳои баробари мардон ва занон», «Тарбия, интихоб ва ҷобаҷогузории кадрҳои роҳбарикунандаи Ҷумҳурии Тоҷикистон аз ҳисоби занону духтарони лаёқатманд», Стратегияи миллии фаъолгардонии нақши занон дар Ҷумҳурии Тоҷикистон, ҷудо намудани квотаҳо барои духтарони ноҳияҳои дурдаст, аз ҷумлаи санадҳои меъёрию ҳуқуқи ва тадбирҳое мебошанд, ки баҳри иштироки фаъолонаи занон дар ҳаёти ҷомеа мусоидат менамояд.

Яке аз масъалаҳое, ки дар Паёмҳои Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон ҳамасола мавриди таҳлилу баррасии амиқ қарор мегирад, ин баланд бардоштани мақоми зан дар ҷомеа ва андешидани тадбирҳои судманд дар ин самт мебошад.

Аз ҷумла, дар Паёми имсола ба Маҷлиси Олӣ, қайд намуданд, ки «Дар фарҳангу тамаддуни мо – тоҷикон иззату эҳтироми зан – модар ҳамеша ҷойгоҳи хос дорад. Ҳоло дар кишвар 25 фоизи хизматчиёни давлатӣ, 73 фоизи кормандони соҳаи маориф, 71 фоизи кормандони соҳаи тиб, 47 фоизи кормандони соҳаи фарҳанг, 37 фоизи олимон ва 30 фоизи соҳибкоронро бонувону занон ташкил медиҳанд. Аз оғози ҷорӣ гардидани квотаи президентӣ, яъне дар 28 соли охир 11 ҳазору 600 нафар духтарон муассисаҳои таҳсилоти олиро бо квотаи президентӣ хатм кардаанд. Имрӯз беш аз 110 ҳазор бонувону занони кишвар ба фаъолияти соҳибкорӣ машғул мебошанд».

Воқеан ҳам бо дастгириҳои Президенти кишварамон Эмомалӣ Раҳмон зан мавқеи худро дар ҷомеа пайдо намуда тавонист нерӯи созандаи худро баҳри ободию пешравии кишвари худ сарф намуда, дар ҳама ҷабҳаҳои ватансозӣ дар баробари мардон содиқона ширкат варзад.

Пешвои миллат пайваста ба масъалаи дастгирӣ ва фаъолнокии занон, эҳтиром ба зан – модар таваҷҷуҳи хосса доранд. Натиҷаи ҳамин дастгириҳост, ки имрӯз дар мамлакат нақши занон сол то сол дар ҳаёти иҷтимоию сиёсӣ ва иқтисодию фарҳангӣ боризтар гашта, мавқеи онҳо дар пешбурди равандҳои иҷтимоию сиёсӣ фаъолтар мегардад.

Мо аз он ифтихормандем, ки Ҷаноби Олӣ мо занону духтаронро ҳамеша пуштибониву дастгирӣ мекунанд. Дар замони соҳибистиқлолӣ бонувони кишвар, дар баробари мардон, бо ҳисси волои ватандӯстона, дар соҳаҳои мухталифи ҳаёти ҷомеа ва давлат фаъолият карда, бо ташаббусҳои созандаву бунёдкории хеш дар ободии Тоҷикистони азизамон саҳм мегузоранд.

Қодирова Зулайхо,- ходими илмии Шуъбаи Осиёи Ҷанубӣ ва Шарқии Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои АМИТ

Рӯзи байналмилалии занон, ки ҳар сол 8-уми март ҷашн гирифта мешавад, таърихи тӯлонӣ дорад. Ин ҷашн дар саросари ҷаҳон ҳамчун иди миллӣ, ҳимояи ҳуқуқ ва ӯҳдадориҳои занон эътироф шудааст ва бо шукуҳи хоса таҷлил карда мешавад. Ин ҷашн беҳтарин анъанаҳои таърих ва бузургии зан-модарро нишон медиҳад.

Дар шароити рушди иқтисодӣ ва дигаргуниҳои иҷтимоӣ дар Тоҷикистон вазъи занон дар ҷомеа низ тағйир меёбад. Имрӯз онҳо торафт бештар дар ҷомеа фаъол мешаванд, лоиҳаҳои худро эҷод намуда, дар иқтисодиёт мавқеи назаррас доранд. Аммо, ҳамзамон бо ин, модели анъанавии оила боқӣ мемонад, ки дар он зан дар тарбияи фарзанд нақши калидӣ мебозад. Ин аз модарон устувории баланд, қобилияти якҷоя кардани ӯҳдадориҳои оилавӣ бо кор, фаъолияти ҷамъиятӣ ва рушди шахсиро талаб мекунад.

Дар Паёми навбатии худ Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон “Дар бораи самтҳои асосии сиёсати дохилӣ ва хориҷии кишвар”, ки санаи 28-уми декабри соли 2024 дар бинои нави Парлумон баргузор гардид, қайд намуданд, ки: “Дар фарҳангу тамаддуни мо – тоҷикон иззату эҳтироми зан – модар ҳамеша ҷойгоҳи хос дорад. Вале бояд гуфт, ки мақому манзалати занону бонувон ва нақши онҳо дар эъмори давлати муосир ва рушди ҷомеа маҳз дар замони соҳибистиқлолӣ воқеан боло рафтааст.”

Воқеан ҳамаз рӯзҳои аввали эълони соҳибистиқлолӣ Ҳукумати кишвар усули идоракунии демократиро чун шакли тамаддуннок қабул намуд ва истифодаи баробари имкониятҳои ташаккули занро бо мард муҳайё сохт. Меъёри мазкури демократӣ ва муносибатҳои бозоргонӣ нақши ҳалкунандаро дар таъмини ҳуқуқҳои зан мусоидат намуд. Аз ҷумла:

– Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 6 ноябри соли1994;

– Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи кафолатҳои давлатии баробарҳуқуқии мардону занон ва имкониятҳои баробари амалигардонии онҳо» аз1 марти соли 2005, №89;

– Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи баробарӣ ва барҳам додани ҳама гуна шаклҳои табъиз» аз19 июли соли 2022, №1890;

– Стратегияи миллии фаъолгардонии нақши занон дар Ҷумҳурии Тоҷикистон дар ду марҳила (солҳои 2011-2020 ва солҳои2021-2030);

– Барномаи давлатии «Самтҳои асосии сиёсати давлатӣ оид ба таъмини ҳуқуқу имкониятҳои баробари мардон ва занон дар Ҷумҳурии Тоҷикистон барои солҳои 2001-2010», ки бо қарори Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 6 августи соли2001, №391 тасдиқ гардидааст;

– Барномаи давлатии тарбия, интихоб ва ҷобаҷогузории кадрҳои роҳбарикунандаи Ҷумҳурии Тоҷикистон аз ҳисоби занону духтарони лаёқатманд дар се марҳила(барои солҳои 2007-2016; солҳои 2017-2022 ва солҳои2023-2030);

– Консепсияи рушди оила дар Ҷумҳурии Тоҷикистон, ки бо қарори Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 30 декабри соли 2015, №801 тасдиқ шудааст;

– Фармони Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи тадбирҳои баланд бардоштани мақоми зан дар ҷомеа» аз 3 декабри соли 1999, №5.

Қобили зикр аст, ки занону бонувони тоҷик маҳз бо дастгирӣ ва сиёсати пешгирифтаи Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба дастовардҳои назаррас ноил шуда, меъёрҳои дар боло зикршуда имконият ва ҳуқуқи онҳоро дар ҷомеа боз ҳам васеътар менамояд.

Имрӯз занони тоҷик дар мақоми баланди давлатӣ қарор доранд, ки ин аз аҳамияти баробарии гендерӣ дар сиёсати кишвар шаҳодат медиҳад. Бо иштирок дар кори муассисаҳои давлатии сатҳҳои гуногун, онҳо на танҳо ба татбиқи сиёсати нав мусоидат мекунанд, балки ҳамчун шахсиятҳои бонуфуз ва намунаҳои илҳомбахши ватандӯстӣ барои насли оянда хизмат мекунанд.

Занон инчунин дар ҳифз ва рушди фарҳанг нақши назаррас доранд. Иштироки фаъолонаи онҳо дар ташкилотҳои фарҳангӣ ва бадеӣ имкон медиҳад, ки арзишҳои миллию фарҳангии мардум ҳифз карда шаванд ва инчунин бо ҷомеаи ҷаҳонӣ муколама барқарор карда шавад. Рушд ва пешрафти фарҳанг бештар аз фаъолияти иҷтимоӣ ва эҷодии занон вобаста аст, ки барои таҳкими мероси фарҳангии кишвар заминаи мустаҳкам фароҳам меорад.

Хулоса, зани тоҷик бо покӣ ва зебоӣ, шаъну шараф, фурӯтанӣ ва дониш ба ҳаёти ҷомеа тозагӣ ва покӣ меорад. Аз ин рӯ, аз оғози таърих то имрӯз мардуми мо ба таҳсилоти занон аҳамияти махсус дода, кӯшиш мекарданд, ки занонро дар ҷомеа пешрав гардонанд. Зеро зан олиҳаест, ки дар садафаш ганҷҳои гаронбаҳои инсоният барои равшан кардани ҷаҳон рушд ва такмил ёфтаанд.

Давлатова Фарида, - ходими хурди илмии шуъбаи Шарқи Миёна ва Наздики Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои АМИТ