Одамон аз дустии ёбанд бахт

Душмани орад ба мардум рузи сахт

Ҳали мушкилоти якасра дар минтақаи Осиёи Марказӣ вобаста ба муайян намудани сарҳадҳо миёни ин давлатҳо метавонад ояндаи некеро ба мардумони ин минтақа фароҳам орад.

Сафари Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба Ҷумҳурии Қирғизистонро дар сана 12-13 моҳи марти ҳамин сол метавон яке аз сафарҳои таърихӣ донист, зеро дар ин сафар ҳалли мушкилоти марзии миёни ин давлатҳо ба анҷом расид.

Бастани созишномаи марзиро ба ҳарду давлатро Котиби Генералии СММ ҷаноби Гутериш муборакбод намуда бо роҳи осоишта ҳал гаштани ин низоъро аз сатҳи баланди фарҳангдории ин мардумон медонад, инчунин як қатор давлатҳо ба мисли Россия, ИМА, Британия,ҶХХ, ҶИЭ, Покистон ва ҳатто Ҳукумати Толибон ин созишномаро муборакбод гуфтанд.

Халқи тоҷику қирғиз аз давраҳои қадим ҳамзисти таърихӣ, фаҳангӣ, иҷтимоӣ ва ҳамсоягии хубу накуе дошта, мардумони таҳамулпазире буданд

Мушкилоти асоси баъди тақсимоти марзиву ҳудуди давраи коммунистон оғоз гардида ва дар солҳои 70-уми асри 20 ба авҷи аълои худ расид. Аввалин нофаҳмиҳо миёни мардуми тоҷику қирғиз охири солҳои 80-уми асри 20-ум бо “ҷанги кедманӣ” сар зад, ки аз ҳарду тараф якчанд нафар захмӣ шуд. Ҳамин тариқ хусумати миёни халқҳо руз то руз боло рафта муносибатҳо низ тезу тунд гаштанд. Муносибатҳои Тоҷикистону Қирғизистон махсусан дар даҳсолаҳои охир ба баҳсҳои марзӣ печида шуда буд, ки ин ҳолат боиси танишҳо ва муноқишаи даврӣ дар минтақаи сарҳадӣ гардиданд.

Ду низоъе, ки солҳҳои 2021 ва 2022 дар сарҳади ин давлатҳо ба вуқуъ пайваст боиси куштор ва вайрониҳои зиёде аз ҳарду тараф гашт

Баъди соҳибистиқлол гаштани ин давлатҳо аз 14 январи соли 1993 муносибатҳои дипломатро барқарор намуда фаъолиятҳои сафоратҳои худро дар шаҳрҳои Душанбе ва Бишкек оғоз намуданд. То ба имруз миёни ин давлатҳо зиёда аз 100 шартнома ва созишномаҳои дутарафа ба имзо расидаааст.

Яке аз муҳимияти ин сафари расмии Пешвои муазами миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ин ба, имзо расонидани Созишномаи сарҳади давлатии миёни Тоҷикистон ва Қирғизистон буд. Ин ҳуҷҷат натиҷаи раванди тулониии гуфтушунидҳо , дар масъалаи делимитатсия ва демаркатсияи сарҳади давлатӣ, ки ба таъмини эътимод ва субот дар минтақа мусоидат менамояд, дар ин қатор имзои ин Созишнома сабабҳои эҳтимолии низоъҳоро дар минтақа аз миён бурда, барои рушду инкишофи муносибатҳои сиёсӣ, фарҳангӣ, иқтисодӣ ва иҷтимоӣ шароит фароҳам месозад. Дигар ин, ки дар ин сафар 16 санади дуҷониба ба имзо расонода шуд, ки соҳаҳои гуногуни ҳамкориҳоро дар бар мегиранд.Ҷонибҳо тасмим гирифтанд, ки ҳаҷми муомилоти молиро ба 500млн доллари ИМА расонанд. Бо ин иқдом ҳамкориҳоро дар соҳаи саноат, кишоварзӣ ва энергетика рушд диҳанд. Бо амали гаштани ин иқдомҳо тарафҳо қарор доданд, ки Шӯрои байниҳукумати таҳти роҳбарии нахуствазирони ду кишвар таъсис дода шавад. Қарор оид ба барқарорсозии парвозҳои ҳавои миёни Душанбе ва Бишкек, ки баъди чор соли қатъ гаштанашош аз 16 марти соли равон амалӣ гардид.Кӯшодани гузаргоҳҳои марзии “Қайрағоч” ва “Қизил-Бел” дар рафту омади шаҳрвандон ва таҳкими додугирифти онҳо мусоидат намуда равбити дустии ин ду халқро мустакам менамояд. Дигар ин ҳакориҳои энергетикӣ буда ба анҷом расонидани лоиҳаи CASA-1000 .имкони наверо барои рушд додани иқтисодиёт ва ҳамкориҳои митақавӣ ба манфиати ҳаду давлат фаҳмида мешавад

Бояд зикр намуд Тоҷикистон дар заминаи сиёсати оқилонаву дурбинонаи Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон бо ҳама кишварҳои Осиёи Марказӣ аз ҷумла бо Ҷумҳурии Қирғизистон муносибатҳои дустонаро барқарор намуда мушкилоти якасраи марзиро ҳал намуд.

Дар маҷмуъ ин сафари Пешвои миллат ба кишвари Қирғизистон ба таҳкими муносибатҳо таъсири амиқ гузошта гардиши молу маҳсулотро авҷ дода ва муносибатҳои фарҳангиву иҷтимоии ин ду давлатро фаъол намуда дустиву рафоқатро миёни ин ду халқ қавӣ месозад.

Бедилзода Ҳ.-мудири шуъбаи масоли сиёсии муносибатҳо байналмилалии ИФСҲ.АМИТ

Дар миёни тамоми ҷашну маросимҳое, ки аз замонҳои қадим то ба имрӯз дар дунё ҷашн гирифта мешавад Наврӯз яке аз ҷашнҳои зеботарин ва қадимтарини ниёгони мо ба ҳисоб меравад. Муҳаббати беандозаи халқи тоҷик мо ба тозагии ватан ва диёри хеш ҳифзу ҳимояи сарватҳои фарҳангии худ ҳанӯз аз замонҳои қадим дар ниҳоди онҳо ҷой гардида буд, ки Наврӯз намунаи олии онҳо мебошад. Наврӯз ҳамчун ҷашни бостонӣ дар таърих ва фарҳанги кишварҳо форсизабон мақоми хоса дошта, таъсири худро ба минтақа низ гузоштааст. Кишварҳои масири Наврӯз аз қадимулайём равобити қадимии таърихӣ дар арсаҳои мухталиф доштаанд ва ҳарчанд равобити онҳо дар солҳои ахир пастиву баландиҳои гуногунро паси сар кардаанд, ҷашни Наврӯз баҳонае барои таҳкими дӯстӣ ва густариши равобит миёни миллатҳо ва кишварҳои минтақа будааст. Ҷашни мазкур паёми иттиҳоди башариро ифшо мекунад, ки бо табиат тамоми сардӣ, душманӣ ва мушкилотро як сӯ гузошта, ҳама чизро аз нав барқарор кардан мумкин аст. Мо метавонем мисли Модари- табиат меҳрубон бошем ва на танҳо барои як маҳал ва миллати мушаххас, балки барои тамоми инсонияту зиндагон саховатмандӣ, рушду ободӣ орзу кунем, ки инҳо аз муҳтавао ва фалсафаи асосии пайдоиши ҷашни Наврӯз ҳастанд. Тибқи ақидаи шарқшиноси маъруф Р.Фрай фарҳанг ва тамаддуни тоҷикон дар равнақи тамаддуни ҷаҳони ислом он қадар бузург аст, ки саҳми тамаддуни юнониҳо дар барқарории фарҳанги масеҳӣ ҳамон қадар мебошад.

Қадамҳои устувор барои ҷаҳонӣ шудани ҷашни Наврӯз дар Конфронси байналмилалии Кумитаи ҳифзи мероси фарҳангии Созмони Милали Муттаҳид дар шаҳри Абу Даби 28 сентябри соли 2009 гузошта шуда, 30 сентябри соли 2009 Наврӯз аз ҷониби ЮНЕСКО ба феҳристи ёдгории ғайримоддии фарҳангии башарият, ки дар доираи барномаи ин ташкилоти бонуфуз, тартиб дода мешавад, дохил карда шуд. Бо пешниҳоди Ҷумҳурии Тоҷикистон ва як қатор мамлакатҳои ҷаҳон ҷашни ниёгони мо Наврӯз, 19 феврали соли 2010 дар Иҷлосияи 64 Маҷмаи Умумии Созмони Миллали Муттаҳид - Рӯзи байналмилалии Наврӯз эълон карда шуда, дар саросари ҷаҳон бо шукӯҳу шаҳомат таҷлил мегардад. Ҷаҳонишавии Наврӯз бо пешниҳод ва талошҳои бевоситаи Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомали Раҳмон сурат гирифтааст, ки дар пойдории анъанаҳои миллӣ саҳми бузург аст. Ин иқдом аз бузургиву шаҳомати Наврӯз, ки минбаъд доманаи анъанаҳои он, чун пайвандгари тамаддунҳо ва халқу кишварҳо густариш хоҳад ёфт, шаҳодат медиҳад.

Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар мавриди ин ҷашни бузурги милли мефармояд: «Шояд дар олам мисли Наврӯз кам ҷашне вуҷуд дошта бошад, ки русуми дилчасп ва суннатҳои зиндагисози онро миллату халқҳои дигари олам чун дастоварди беназири фарҳангӣ пазируфта, бо ҳамин номи зебои тоҷикӣ таҷлил намоянд. Наврӯз асолатан ибтидои корҳои наҷибу азму иродаи тоза, ҷашни парвариши руҳ ва афкори солим, пиндору кирдору рафтори нек аст». Вобаста ба таърихи қадима доштани Наврӯз ва ҷашнгирии он ақидаҳои олимони соҳаи таъриху фарҳангшиносӣ гуногун мебошад. Масалан, яке муҳаққиқони соҳавӣ профессор Меҳрдоди Баҳор чунин меҳисобад, ки ҷашнгирии Наврӯз аз сеҳазорсолаи пеш аз милод оғоз мегардад, ва кулли муҳаққиқон итминони онро доранд, ки Наврӯз ҷашни миллии маҳз мардуми ориёиҳо мебошад. Сабаби чунин пойдории ин ҷашни оламшумули мардуми ориёӣ - Наврӯзи аҷам дар он мебошад, ки тамоми ҷузъҳои зебои ҳаёт, хотироти накӯ ва қаҳрамонҳои асотирии ин мардумон маҳз ба ҳамин рӯз рост меояд, аз ҷумла: тавлиди шоҳ Каюмарс ва Зардушт, ки дар ин рӯз ба дунё омадаанд. Умуман ин ҷашн ба ҷаҳонбинӣ ва ҳуввияти миллии мардуми ориёӣ алоқаи бениҳоят зич дорад”. Наврӯз, ки бо таърихи ҳазорсолаҳои худ ба фарҳангҳои гуногун таъсири амиқ гузоштааст, на танҳо ҳамчун як ҷашни хос барои халқҳои Осиёи Марказӣ ва Ховар Миёна маъруф аст, балки дар бисёр кишварҳо ва миллатҳо ба унвони рамзи эҳтиром ба ҳудуди таърихии ва фарҳангии ҷомеаҳои гуногун маълум аст. Илова бар ин, ҳамчун рамзи ваҳдати фарҳангӣ байни халқҳои гуногун амал мекунад, ки бо нигоҳ доштани асли манофеи муштараки фарҳангӣ ва равобити кӯҳнаи таърихӣ, имконияти рушди ҳамкории байни онҳо фароҳам меорад.

Гузашта аз ин, Наврӯз метавонад ҳамчун як васила барои тавсеаи муколамаи дипломатӣ хизмат кунад, эҳтиром ба муттаҳидсозии фарҳангҳоро бештар тақввият диҳад. Наврӯз, ки ба унвони Соли нави форсӣ таҷлил мешавад, ба далели иртиботи амиқ бо табиат ва зарфияташ барои густариши ҳамкориҳои байналмилалӣ ва табодули фарҳангӣ рамзи дипломатияи “сабз”-ро низ бе шак ифода мекунад. Ҳамчун ҷашни фарорасии баҳор, мавзуҳои навсозӣ, ҳамоҳангӣ бо табиат ва ҳамбастагии ҷомеа барои нигоҳдории муҳити зист, тоза кардани экологияи гирду атрофро таҷассум мекунад, ки ба принсипҳои дипломатияи сабз мувофиқат мекунанд. Ин чорабинии фарҳангӣ на танҳо аҳамияти огоҳии муҳити зистро таъкид мекунад, балки ҳамчун аслиҳаи бунёдӣ барои мусоидат ба сулҳ ва ҳамдигарфаҳмӣ байни миллатҳои гуногун хизмат менамояд.

Дар ҷараёни ин ҷашн, кишварҳо ва ҷомеаҳо имкон пайдо мекунанд, ки арзишҳои хешро бо дигарон мубодила кунанд, ки ин робитаҳо ва муколамаҳоро дар сатҳи байналмилалӣ мустаҳкам менамояд. Яке аз муҳаққиқони Ҳинд дар мақолаи худ “Дипломатияи сабз: роҳи ноил шудан ба SDG-17” оид ба муҳимияти дипломатияи сабз ва нақши муҳими он дар замони имрӯз зикр карда, арзишҳои наврӯзиро, ки муҳимтаринаш эҳё ва зиндашавии табиату экология ва тозаву озода намудани муҳити зист мебошад овардааст: “Ба таваҷҷӯҳ бо он, ки Наврӯз ҳамчун ҷашни бузурги таърихӣ ба табиат ва муҳити зист робитаи қавӣ дорад, рамзҳои он метавонанд бо талошҳои дипломатияи сабз тавассути пешбурди огоҳии экологӣ ва ҳамкории байни миллатҳо мувофиқат карда, ҳадафҳои дипломатияи сабзро инъикос менамояд”. Тавассути муаррифии ин арзишҳо, кӯшиши ҳалли мушкилоти глобалии экологиро метавон ба ҳадафҳои муштараки кишварҳои ҳавза табдил дод. Тасвир кардани Наврӯз ҳамчун як ҷашн, ки аз марзҳои фарҳангӣ гузашта, заминаи барномаҳои умумии ҷаҳониро таъсис медиҳад, як асли рушд ва тавассути муносибатҳои дипломатӣ ба ҳамгироии фарҳангии ҷаҳонӣ имконияти бузурги фароҳам меорад.

Вожаи "Наврӯз", ки аз забони форсӣ-тоҷикӣ гирифта шудааст, ба маънои "рӯзи нав" тарҷума мешавад ва рамзи фарорасии Соли нав дар бисёре аз фарҳангҳо дар саросари Осиёи Марказӣ, Қафқоз ва берун аз он аст. Ҳарчанд дар манотиқи мухталиф калимаи "Наврӯз" ба таври гуногун талаффуз мешавад, вале ҳамоно ба маънои аслии худаш боқӣ мемонад. Ин мероси муштараки забонӣ имкони муколамаи дипломатиро фароҳам меорад, пуле байни миллатҳо эҷод мекунад, дар рушди дипломатияи нарм тавассути убури марзҳои забонӣ ва миллӣ, бо ҳам пайвастани кишварҳо тавассути анъанаҳои муштараки фарҳангӣ ва маънои рамзӣ мегардад, ки мушаххастарини онҳо тоза ва озода нигоҳ доштани табиати гирду атроф мебошад. Бинобар ин бояд гуфт, ки аҳамияти фарҳангии Наврӯз фаротар аз ҷашнҳост, аммо, илова бар ин он ҷашнест, ки рамзи амиқи экологиро дар бар мегирад, ки ба давраи мухими эҳёи табиат ва тавозуни ҳаёт тамаркуз мекунад. Дар Тоҷикистон он робитаи рамзӣ бо табиат, бахусус дар ҳоле, ки кишварҳо бо мушкилоти зиёди экологӣ, аз ҷумла норасоии об, тағирёбии иқлим ва таназзули замин рӯбарӯ аст, робитаи ногусастанӣ дорад. Дар соҳаи муносибатҳои байналмилалӣ, дипломатияи нарм ба истифодаи таъсири фарҳангӣ, иҷтимоӣ ва муҳити зист, на усулҳои маҷбурӣ барои эҷоди муносибатҳои мусбӣ байни кишварҳо дахл дорад. Он аксар вақт барои мусоидат ба сулҳ, таҳкими ҳамдигарфаҳмӣ ва пешбурди манфиатҳои муштарак истифода мешавад. Наврӯз ҳамчун як ҷашне, ки аз ҷониби миллионҳо нафар истиқбол мешавад, ҳамчун воситаи муассири дипломатияи нарм мусоидат ба муколама ва ҳамкориҳои байни кишварҳо тавассути табодули фарҳангӣ хидмат менамояд. Бинобар, таҷлили ботантанаи ҷашни аҷдодии мо- Наврӯз ҳамчун рамзи ҳамкориҳои экологӣ дар чаҳорчӯби дипломатияи нарм бо таваҷҷӯҳ ба нақши Тоҷикистон дар пешбурди устувории муҳити зист ва густариши ҳамкориҳои минтақавӣ ва ҷаҳонӣ метавонад, роҳи хеле муассире бошад. Чун дар Тоҷикистон ба истиқболи ин ҷашн, яъне фарорасии баҳор, ки рамзи таҷдиди табиат оғоз мегарданд пеш аз ҳама, таҷассуми робита бо замин аст, ки дар он мавзуъҳои навсозӣ, ҳаёт ва устуворӣ шинохта мешавад. Дар кишвар ин ҷашн аз шеваҳои гиромидошти табиат иборат мебошад, ки шуруъ рӯбучини хонаҳо то гиду атроф ва сабзухурамгардониву ниҳолшинонӣ ва покиза нигоҳ доштани муҳити зист, аз муҳимтарин қисмати таҷлили Наврӯз мебошанд, ҷараёни тоза мегиранд. Яъне дар айёми Наврӯз тоҷикон дар шинондани дарахтон, дуохонӣ барои нашъунамои ҳосил ва тарғиби дигар корҳое, ки рамзи эҳтиром ба муҳити зист мебошанд, ширкат мекунанд. Ҳатто маросимҳое, ки дар ҷараёни баргузории ин ҷашни миллӣ амалӣ мегарданд, ба одамон аҳамияти мувозинати экологӣ ва таҷдиди ҳаётро хотиррасон мекунанд ва барои ҳалли мушкилоти экологӣ, ба монанди тағирёбии иқлим ва устуворӣ заминаи беҳтарин фароҳам меоранд. Ҳароина, Наврӯз замони мусоиде, барои андешаи дастаҷамъона дар бораи муносибати инсоният бо замин аст. Он бо ғояҳо ва арзишҳои бунёдиаш нишон медиҳад, ки масъалаҳои муҳими экологӣ, аз қабили идоракунии захираҳои об, кишоварзии устувор ва таъсири тағирёбии иқлим ба экосистемаҳои маҳаллӣ то чӣ андоза муҳиманд. Аз ин рӯ бо назардошти аҳамияти фарҳангии Наврӯз, он ҳамчун воситаи беҳтарин барои пешбурди ҳамкориҳои экологӣ ва муколамаи минтақавӣ хизмат мекунад.

Стратегияи дипломатии Тоҷикистон дар солҳои охир ба таври қобили мулоҳиза таҳаввул ёфт, зеро кишвар ҳарчӣ бештар аз дипломатияи нарм истифода бурда, худро ҳамчун яке аз пешоҳангҳои минтақавӣ дар мубодилаи фарҳангӣ ва устувории экологӣ муаррифӣ мекунад. Тоҷикистон бо дарки аҳамияти бунёди равобити қавии байналмилалӣ бар пояи арзишҳои муштарак ва ҳамдигарфаҳмии фарҳангӣ, ҷашни Наврӯзро ҳамчун василаи дипломатӣ барои таҳкими равобити мусбат бо кишварҳои ҳамсояи Осиёи Марказӣ ва ҳамчунин бо ҷонибҳои манфиатдори байналмилалӣ истифода карда истодааст. Истифода аз ҷашни миллӣ ба монанди Наврӯз ҳамчун абзори дипломатӣ фаротар аз ҷашни оддӣ аст, он метавонад кӯшишҳои стратегии кишварро барои эҷоди пули фарҳангӣ барои ҳамкорӣ, бахусус дар соҳаи устувории экологӣ инъикос кунад. Ҳукумати Тоҷикистон дипломатҳои байналмилалӣ, созмонҳо ва раҳбарони кишварҳои ҳамсояро барои ширкат дар ин ҷашн фаъолона даъват карда, шаҳомати таҷлили ин ҷашни аҷдодиро дар кишвар нишон медиҳад. Табиист, ки ташаббусҳои иқлими сабзи Тоҷикистон дар заминаи Наврӯз ҳамчун рамзи навсозӣ муаррифӣ мешаванд. Кишвар ин иртиботи рамзиро дар иқдомоти сабзи худ, аз қабили лоиҳаҳои идоракунии об, коҳиш додани тағирёбии иқлим ва ҳифзи гуногунии биологӣ эътироф кардааст. Чунон ки пештар ҳам зикраш рафт, Маҷмаи Умумии Созмони Милали Муттаҳид дар соли 2010 Наврӯзро расман ба унвони як ҷашни байналмилалӣ эътироф кард ва Тоҷикистон яке аз ҳомиёни аслии ин эътироф буд. Эътирофи ҷаҳонӣ на танҳо аҳамияти Наврӯзро ҳамчун рамзи сулҳ таъкид мекунад, балки бо ҳадафҳои васеътари дипломатияи экологии Тоҷикистон мувофиқат мекунад. Бо баргузории чорабиниҳои байналмилалӣ дар атрофи Наврӯз, Тоҷикистон нақши худро дар пешбурди Ҳадафҳои Рушди Устувори СММ (SDGs), бахусус SDG 6 (Оби тоза ва беҳдошт) ва SDG 13 (Амал оид ба иқлим) намоиш медиҳад.

Ҳамин тавр, ҷашни Наврӯз ҳамчун василаи дипломатӣ барои гирд овардани раҳбарони минтақа ва баррасии стратегияҳои ҳамкорӣ барои идоракунии захираҳои оби минтақа хеле ба манфиати кор аст. Дар айёми Наврӯз мақомоти давлатӣ ва дипломатҳои кишварҳои ҳамсоя аксар вақт ба Тоҷикистон даъват мешаванд, ки дар ҷараёни баргузории ҷашни Наврӯз дар бораи тағйири иқлим, камбуди об ва рушди устувор мубодилаи афкор менамоянд. Тавассути маросимҳои ниҳолшинонӣ, тозакунии ҷӯйборҳо ва дигар чорабиниҳои марбут ба муҳити зист, ки ба муносибати Наврӯз бахшида шудаанд, Тоҷикистон ба аҳамияти идоракунии устувори об ва зарурати ҳалли муштарак барои таъмини дастрасии об барои наслҳои оянда нишон медиҳад. Истифодаи Наврӯз ҳамчун василаи дипломатияи нарм ба пешбурди ҳамкориҳои минтақавӣ, эҷоди ҳисси масъулияти муштарак ва таваҷҷӯҳи мутақобила ба саломатии экологии минтақа мусоидат мекунад. Аҳамият додан ба ин арзишҳои инсонӣ ва ахлоқӣ дар муносибатҳои байналмилалӣ ҳамеша метавонад барои сулҳу субот замина гузорад, зеро бо авлавият додани ин анъанаҳои умумӣ дар баробари ҳадафҳо ва манфиатҳои дастаҷамъӣ мо метавонем худхоҳиро коҳиш дода, ихтилофро пешгирӣ кунем. Кишварҳое, ки ҷашни Наврӯзро баргузор мекунанд, метавонанд бо такя ба ойинҳои муштараки ин ҷашни бостонӣ ба сӯи созишномаҳои ҳамкорӣ, сулҳу дӯстии байни ҳамдигар ва дигар давлатҳои минтақавӣ тақввият диҳанд. Дар ҳамин ҳол, тавсеаи гардишгарии наврӯзӣ метавонад иқтисоди кишварҳои ин соҳаро тақвият бахшида, боиси фараҳи онҳо гардад. Пажӯҳишгари эронӣ муқими Аврупо Замонӣ Фараҳонӣ дар ин робита гуфтааст; «Таҷлили Наврӯз дар саросари миллатҳои гуногун имкони табодули фарҳангӣ ва муколама, густариши равобити дипломатӣ ва саҳм дар талошҳои эҳёи сулҳро фароҳам меорад. Ё ин ки муҳақиқи шинохтаи дигар Алии Музаффарӣ аз муҳим ва ғояҳои арзишноки на танҳо фарҳангӣ, балки табииву экологӣ доштани Наврӯз зикр карда мегӯяд, ки кишварҳои гуногунро, ки гоҳе ихтилофт доранд, ба хотири арзишҳои табиатдӯстории ин ҷашн ба ҳам меорад: «Дар ҳоле ки Наврӯз ҳамчун рамзи пурқудрати дипломатияи сабз хидмат мекунад, эътироф кардани динамикаи геополитикӣ, ки метавонад ба нақши он дар муносибатҳои байналмилалӣ таъсир расонад, муҳим аст. Рақобат байни кишварҳое мисли Эрон ва Туркия бар даъвоҳои мероси фарҳангӣ нишон медиҳад, ки то чӣ андоза мероси ғайримоддӣ метавонад ҳам нерӯи муттаҳидкунанда ва ҳам нуқтаи баҳс дар заминаҳои дипломатӣ бошад»

Имрӯз Наврӯз метавонад ҳамчун рамзи тавонои ҳамкориҳои экологӣ ва дипломатияи нарм хизмат мекунад. Ҷашне, ки ҳазорсолаҳоро дар бар мегирад, дар бофтаи фарҳангии бисёр миллатҳо, бахусус дар Тоҷикистон, амиқ ҷой гирифтааст, ки дар он на танҳо таҷдиди табиат, балки ҷашни мероси муштараки фарҳангӣ низ мебошад. Наврӯз тавассути тамаркуз ба мавзӯъҳои экологӣ, аз қабили навсозӣ, ҳамоҳангӣ ва эҳтиром ба табиат, як намунаи беҳтарин барои густариши муколамаи байналмилалӣ оид ба устуворӣ ва ҳифзи муҳити зист мегардад. Аз ин рӯ, Тоҷикистон Наврӯзро ба ҳайси василаи хеле муҳим, ки ғояҳои ҷолиб ва башардустона дорад, дар дипломатияи «сабз» истифода бурда, аз он баҳри таҳкими робитаҳои минтақавӣ ва пешбурди ҳамкорӣ дар масъалаҳои муҳими экологӣ, бахусус идоракунии захираҳои об ва тағирёбии иқлим истифода кунад. Бо нишон додани ташаббусҳои экологӣ ба истиқболи таҷлили ин ҷашн, аз қабили тоза кардани муҳити зист, ниҳолшинонӣ, то ҳифзи пиряҳо ва муколамаҳои экологӣ, Тоҷикистон он ақидаро тақвият медиҳад, ки дипломатияи нарм, ба мисли муаррифии арзишҳои миллӣ амсоли Нарӯз, метавонад як нерӯи тавоно барои ҳамкориҳои ҷаҳонӣ бошад. Гузашта аз ин Наврӯз барои тақвият ва амалисозии нақшаҳои Стратегии ва аҳдофи кишварҳои ҷаҳон дар робита ба иқлим ва муҳити зист беҳтарин намунаи ифодагари ғояҳои табиатдӯстдорӣ ва ҳифзи он аст. Ҳамин тариқ, имкон дорад, минбаъд Наврӯз ба як рамзи тааҳҳудоти Тоҷикистон ба дипломатияи экологӣ низ табдил ёфта, дар он ҷашнҳои фарҳангӣ бо таблиғоти экологӣ ва ҳамкориҳои байналмилалӣ ба ҳам биёянд.

Мадимарова Гулҳаё, - ходими пешбари шуъбаи Аврупои Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои АМИТ

Сарчашмаҳои истифодашуда:

1. Абдуфаттох Шариф. Роль Эмомали Рахмона в процессе приобретения праздником Навруз международного статуса. Муаррих.-2019.с 8

2. Ali Mozaffari. Heritage diplomacy and soft power competition between Iran and Turkey: competing claims over Rumi and Nowruz, International Journal of Cultural Policy (Routledge) - , 2023 pp 1-18

3. Krishnan Suresh. Green diplomacy: A way to achive SDG-17. Sustainable development goals series (Springer International Publishing) - pp 225-234

4. Elena Iftime Stefan. Ecoforum. Mare University of Suceava- University of Suceava, Romania, Faculty of Economics Public Administration - Economy, Business Administration and Tourism Department.)- Jan 2014 Vol. 3, Iss: 2, pp

5. Saeed Vosoghi. Future studies and scenario making for cultural relations of Iran and Central Asia based on the Nowruz tradition. Batumi International Conference on law and Politics.2018, p 187

6. Эмомали Рахмон. «Навруз-это праздник соединяюший народи и културы» //http:khovar.tj/rus/archive/ саннаи муроҷиат (11.03.2025)

7. Сомонаи расмии Вазорати фарҳанги Ҷумҳурии Тоҷикистон https://vfarhang.tj/

Наврӯз ҳамқадам ва тавъам бо рӯзгору пайкори инсоният буда, ҳамеша тараннумгари саодату пирӯзии мардуми олам ба сӯйи ҳамдигарфаҳмию таҳаммулпазирӣ, некуиву самимият, хирадмандию ақлгароӣ, собитқадамию устуворӣ, хештандорию худогоҳӣ, худшиносию ҳувиятписандӣ мебошад.

Ба ибораи дигар, Наврӯз маъмултарин, машҳуртарин ва қадимтарин ҷашнҳои миллӣ маҳсуб ёфта, дар ҳаёти фарҳангии тоҷикон мақом ва нақши мондагор дорад.

Дар даврони Истиқлоли давлатии Тоҷикистон бо ибтикор ва саъю таваҷҷуҳу самтгириҳои созанда ва пайгиронаи Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ–Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ҷашни Наврӯз ҳамчун мероси фарҳанги миллӣ мазмуну шукуҳи тоза пайдо кард ва ба ҷаҳон шиносонида шуд. Яъне дар ин замина, Наврӯз мақоми байналмилалӣ касб намуд, ки минбаъд таваҷҷуҳ ба омӯзишу таҳқиқи он доираи васеъ гирифта, дар ин иртибот рисолаву пажӯҳишҳои илмӣ ба таври фаровон рӯи кор омаданд.

Мавриди зикр аст, ки аслан аз рӯзҳои аввали дастёбӣ ба Истиқлоли давлатӣмасъалаи ҳифзу гиромидошт ва пешниҳоду муаррифии ёдгориҳои таърихиву фарҳангии Тоҷикистон ба феҳристҳои бонуфузи ҷаҳонӣ яке аз масъалаҳои меҳварӣ дар сиёсати фарҳангии Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба ҳисоб мерафт. Зеро Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон роҳандозии ташаббусҳои Тоҷикистонро дар доираи Созмони Милали Муттаҳид ва ниҳодҳои он, аз ҷумла ЮНЕСКО дар ҳифзи мероси фарҳангӣ, муаррифии таърихи қадимаи тоҷикон ва фарҳанги бостониву ғании миллати тоҷик зарур ва саривақтӣ дониста, таъкид доштаанд, ки «дар даврони истиқлолияти давлатӣ ойину ҷашнҳои миллӣ ва арзишҳои фарҳангие, ки дар давоми асрҳо ягонагии маънавии мардумро ҳифз мекарданд, аз қабили Наврӯз, Меҳргон, Сада, Шашмақом, Фалак, атласу адрас, чакан ва монанди инҳо эҳё гардидаданд.». Аз ин бармеояд, ки саҳми Пешвои миллат дар эҳё ва шиносонидани Наврӯз дар арсаи ҷаҳонӣ аҳаммияти бузурги таърихӣ дорад. Зеро Пешвои миллатдар саргаҳи таъсис додани ҳавзаи нави фарҳангии Наврӯз байни давлатҳои Шарқ қарор мегиранд, ки мардумони ин қаламрави Наврӯзто ба кунун бо номи неки Наврӯз бо ҳам муттаҳид мешаванд, амалҳои созандаву мондагореро анҷом медиҳанд, фарҳанги ягонаеро густариш мебахшанд, ки дар рушди маънавиёт ва маърифатнокии мардум нақши бориз дорад. Аз ин лиҳоз, Наврӯз дар ҳавзаи фарҳангии худ қодир аст, фазои устувори таҳаммулпазириро ба вуҷуд оварад, ки ин на танҳо омилии муттаҳидии давлату миллатҳои минтақа, балки василаи асосии пайванди инсонҳои Замин дар рӯҳияи дӯстиву рафоқат ва ҳамкориву ҳамдигарфаҳмӣ аст. Аз ин ҷост, ки имрӯз Наврӯз аз ҷониби Созмони Милали Муттаҳид ба сифати ҷашни ҷаҳонӣ шинохта шуда, таҷлили саросарии он дар манотиқи гуногуни сайёра пазируфта шудааст.

Агар сухан перомуни масъалаи нақши омилҳои фарҳангӣ дар сиёсати хориҷӣ ба миён ояд, бемуҳобо Наврӯз ҳамчун унсури асосӣ дар ин соҳа ифода мешавад. Бо ақидаи мутахассисони соҳаи муносибатҳои байналмилалӣ фарҳанг ҳамчун рукни чаҳоруми сиёсати хориҷии давлат буда, аксари муноқиша ва низоъҳоро дар се даҳсолаи охир тавассути дипломатияи фарҳангӣ баррасӣ мегардад. Пас, Наврӯз дар меҳвари дипломатияи фарҳангӣ қарор гирифта, яке аз ҷузъи асосии фарҳанги миллии тоҷикон аст, ки ин омили муҳимми ҳувиятсоз ҷиҳати барпо кардани ваҳдату ягонагӣ дар дохили кишвар ва устувор гардонидани мақому ҷойгоҳи давлат унсури калидӣ маънидод мегардад.

Албатта, Наврӯз дар шароити муосири муносибатҳои байналмилалӣ механизму муҳаррики асосии дипломатияи фарҳангӣ маҳсуб меёбад. Аз ин лиҳоз, дипломатияи фарҳангӣ барои Тоҷикистон имкон медиҳад, мо ҷашнҳои миллиамонро дар арсаи ҷаҳонӣ ба таври барҷаста муаррифӣ намоем. Масалан, имрӯзҳо дар аксари сафоратҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон дар кишварҳои хориҷа ба ин муносибат мулоқоту вохӯриҳо бо намояндагони аҳли фарҳангу санъат ва чеҳраҳои саршиноси кишварҳои хориҷӣ доир шуда, дар он аксҳо ва асарҳое, ки доир ба таърихи маросиму ҷашнвораҳо ва ёдгории бостонии тоҷикон маълумот медиҳанд, ба маърази тамошо гузошта мешванд. Меҳмонон ба ин васила ба таърих, фарҳанг ва санъати тоҷикон ошноӣ пайдо менамоянд. Ин навъ муаррифӣ имкон медиҳад, ки намояндагони дигар халқу миллатҳо ба мероси маънавии тоҷикон шинос шаванд ва ин меросро қадр ва тарғиб намоянд.

Ба тариқи хулоса метавон қайд кард, ки ҷаҳон дар пешорӯи ҷаҳонишавӣ ва бархӯрди тамаддунҳо қарор гирифтааст. Дар ҷараён ва густариши ин тамоюл фарҳанг ба қисми таркибии сиёсати байналмилалӣ ва “дипломатияи фарҳангӣ”-и давлатҳо ворид гардида, барои таҳкими робитаҳои дӯстона ва ҳамкориҳои мутақобилан судманд миёни давлатҳо мусоидат менамояд. Аз ин рӯ, Наврӯз яке аз омилҳои калидии пешбурди сиёсати хориҷии фарҳангии Тоҷикистон ба шумор рафта, ҳамчун унсури калидӣ дар рушди дипломатияи фарҳангӣ нақши асосӣ дорад. Яъне ба ибораи дигар, ҷиҳати таҳкиму тақвияти мавқеи Тоҷикистон дар арсаи ҷаҳонӣ бо истифода аз густариши ҳамкориҳои фарҳангӣ ва дар ин замина вусъати корбарӣ аз “неруи нарм”, Наврӯз василаи умда ва саривақтиву мантиқӣ арзёбӣ мегардад.

Ардамеҳр Ашурзода, номзади илмҳои таърих, ходими пешбари илмии Шуъбаи Осиёи Ҷанубу Шарқии Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон

Барои ҷаҳонишавии Наврӯз саҳми Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон бениҳоят бузург мебошад. Бо талошҳои ҳамаҷонибаи Пешвои миллат аз 30-юми сентябри соли 2009 Наврӯз аз ҷониби ЮНЕСКО ба феҳристи ёдгории ғайримоддии фарҳанги башарият дохил карда шуд ва 19-уми феврали соли 2010 дар Иҷлосияи 64-ум аз ҷониби Маҷмааи Умумии СММ Рӯзи байналмиллалии Наврӯз эълон карда шуда, дар саросари ҷаҳон бо як шаҳомат таҷлил мегардад.

Мардум, алалхусус, деҳқонон аз қадимулайём дар арафа ва рӯзҳои баҳорӣ-Наврӯзи оламафрӯз таронахонӣ мекарданд, ҳамдигарро бо фаро расидани соли нав-иди сари сол табрик гуфта, тӯҳфаҳо эҳдо менамуданд, русуми аҷоибро иҷро менамуданд. Дар тӯли солиёни мутамадӣ як идда мифу пешгӯиҳо низ арзи вуҷуд кардаанд, ки дар онҳо ҷаҳонбинӣ, орзуву ормон, дақиқназарӣ ва кӯшишу ғайрати фарҳангиён, барзгарон, молдорон, косибон ҷиҳати рӯзгори осудаҳолона ифода гардидаанд. Мо мехоҳем, алъон танҳо роҷеъ ба баъзе шугун-пешгӯӣ ва фолу одоби халқӣ, ки марбут ба корҳои зироат сурат мегирифтанд, таваққуф намоем.

Мардуми Бухоро агар лаклакро, ки дар арафа ва рӯзҳои Наврӯзӣ аз ҷойҳои гарм парида меомад, аз пешаш медиданд, фоли нек мегирифтанд. Ба он мӯътақид буданд, ки корашон омад мекунад ва ба муроди дил хоҳанд расид. Мардум ба ашхосе, ки корашон омад кардааст, мегуфтанд:

-Ибӣ, лаклака ап пешаш дидед? Лаклак паррандаи зебою сафед, қосиди баҳору Наврӯз буда, рамзи хубию хушнудӣқарор гирифтааст. Беҳуда нест, ки оид ба он шугуну тарона ва фолу пешгӯиҳо пайдо шудаанд:

Барфҳо об мешавад, баҳор меояд,

Лаклак ба ҳаво қатор-қатор меояд.

Моҳи Ҳамалу Сарв гулҳо шукуфанд,

Булбул ба сайри лолазор меояд.

Турна низ яке аз он паррандаҳое мебошад, ки ба мардум аз фаро расидани баҳор ва Наврӯзи дилафрӯз мужда меоварад. Деҳқонони мо аз рӯи ҳолати парвози он чӣ тавр омадани соли ҷадиди деҳқониро пешгӯӣ мекарданд, фоли нек мегирифтанд. Турнаҳо бо низом парвоз мекарданд, агар баланд гузаранд, деҳқонон ба таҳлука меафтоданд, ки сол қиматӣшуда, мардум азият хоҳанд кашид. Ва агар онҳо пасту мавзун ва хомуш бигзаранд, мардум фоли нек мегирифтанд, ки зироаташон омад меканад ва сол серҳосил мешавад ва рӯзгорашон осуда хоҳад шуд. Чунин ақидаҳо дар таронаҳои халқӣ ва мифу пешгӯиҳои мардумии оид ба паррандаҳо ифода ва инъикос ёфтаанд:

Турна қатор меояд,

Пайки баҳор меояд.

Мавсими кор меояд,

Фасли баҳор меояд.

Дар авали баҳорон,

Дар домани кӯҳсорон.

Мардуми води Қаротегину Дарвоз фоле доштанд, ки тибқи он авали баҳор ҳар касе бори аввал овози ғукро бишнавад, чашмонашро пӯшида, даст ба замин мениҳод. Ба дасташ сабза ояд, фоли нек мегирифт, ки сол серборон омада, зироати деҳқонӣ хуб нумӯъ мекунад, водиҳо сабзу хуррам гардида, рӯзгори мардум осуда мешавад. Ва агар ба дасти он шахс хок, санг, кулух меомад, фол нек намебаромад. Инсон гӯё камризқ шуда, соли пешомад бефайзу бебаракат ва наҳс шуданаш аз эҳтимол дур набуд.

Дар водиҳои Қаротегин, Хатлон, Дарвоз ва Ҳисор ҳамин, ки пеш аз Наврӯз раъду барқ шуду борони аввали баҳорӣба боридан шурӯъ кард, яке аз аҳли хонавода чумчаро аз равзан ба бом мепартофт. Сипас баромада медид, ки чумча чӣхел афтодааст. Чумча агар рӯяш боз афтода бошад, ин рамзи серборонӣ, серҳосилӣ, фаровонӣ ва файзу баракат буд. Чумча парӯ меафтод, одамон фоли бад мегирифтанд, ки сол камбориш, хушк ва камҳосил меояд. Тибқи ин пешгӯӣ пару мондани даҳани чумча рамзи хушк мондани даҳони мардум будааст.

Дар Самарқанд ва гирду навоҳии он одате буд, ки ҳангоми дидани тиру камони аввалин духтарҳо занҷири дарро мегазиданд, ки то соли оянда ва тиру камони дигар дандонҳояшон дард накунанд ва мисли занҷири дар устувору қавӣ бошанд.

Дар бисёр маҳалҳои кӯҳдоман вақте ки раъду барқ шуда, борон борад, мардум, алалхусус, ҷавонон ба чидани хорчу қӯзақарнӣ(қӯзақандӣ) мебаромаданд. Кассе қӯзақарнии аввалинро, ки пайдо кард, таронаи зайлро тараннум менамуд:

Қӯзақандӣёрата гӯй,

Ёри чилу чората гӯй.

Кампири айёрата гӯй,

Дугонаи зората гӯй.

Бо тараннуми ин қабил таронаҳо одамон табиатро афзун карданӣ мешуданд. Тибқи ақидаи ниёгон хорчу қӯзақарнӣмахлуқи ҷондоре пиндошта мешуданд ва мардум мехостанд, ки бо ин роҳ ёрони онҳоро пайдо намоянд.

Баъзе солҳо баҳор сербориш шуда, зироат ва корҳои боғдорӣосеб медид. Мардум барои пеши офати табиатро гирифтан дегдонро тафсонда оби боронро ба он мепошиданд. Чунин вонамуд мекарданд, ки пои боронро сӯхтаанд, то ки чанд муддате наояд.

Мардуми Қаротегин ва Дарвоз одате доштанд, ки он «домони офтобсӯзӣ» номида мешуд. Деҳқонон рӯзҳои аввали баҳори камофтоб ба писаре, ки дар фасли баҳор таваллуд шуда бошад, латтаи кабудро дар дода мефармуданд, ки онро ба ҷои нури Офтоб расидаи утоқ бимонад. Он латта бояд сӯхта хокистар мешуд. Бо ин маросим одамон гӯё домони Офтоб, яъне абрҳоро месӯхтанд, ки дигар пинҳон нашаванд ва мардум аз пинҳоншавиашон азият набинанд.

Дар деҳоти водии Ҳисор дар ин маврид бачаҳо ба Офтоб муроҷиат мекарданд, ки:

Офтоб, Офтоб!

Дари осмона кушо,

Бачаякон бозӣ кунанд,

Духтаракон шодӣ кунанд.

Дар баъзе маҳалҳои дигар бачаҳо ба Офтоб рӯ оварда, чунин мегуфтанд:

Офтоб, офтоб,

Биё нону ҷурғот хӯрем!

Дар Хатлон ва баъзе нуқоти дигари кишвар хурдтаракон дар ин маврид ба Офтоб мегуфтанд, ки:

Офтоб, Офтоб, биё,

Кулчаву ҳалвот диҳам.

Таронаи дигаре, ки дар он парастиши Офтоб ба таври возеҳхеле равшан ифода ёфтааст, дар байни аҳолии шаҳри Бухоро мураввиҷ буда, ки он «Анҷило» номида мешуд. Ва инро ҳам баъди дилбазан шудани борони бе маврид бо мақсади ҳар чи зудтар аз таги абрҳо баромада, ба мардум гармӣ ато намудани Офтоб тараннум менамуданд:

Анҷилову манҷило,

Ба ҳаққи гумбази тилло.

Ба ҳаққи шоҳи авлиё,

Хуршедхоним фирор кун,

Нимаи биринҷа об кун.

Булур (яъне абр) равад ба шаҳри дур,

Офтоб биёд ба шаҳри мо.

Ба фикри мо чунин маросимҳо осори ақидаи қадимаи парастиши офтоб ва таронаҳое мебошанд, ки ниёгони мо барои парастидан ва бузургдошти Офтобу Моҳтоб месуруданд, ки мо намунаҳои онҳоро дар «Авасто» мушоҳида мекунем.

Соли сербориш дар водиҳои Қаротегину Ҳисор ва Хатлон аз ҳар хонаи аҳли деҳа орд ҷамъ карда, кулчаҳои хушк мепухтанд ва байни мардум қисм мекарданд. Дар яке аз кӯчаҳои деҳа кундаҳоро оташ зада, базм меоростанд ва дар атрофи гулхан мардум рақсу бозӣ менамуданд. Кулчаҳо, ки гирда буданд, рамзи Офтоб ба шумор мерафтанд.

Дар водиҳои Қаротегин, Дарвоз ва Кӯлоб дар фасли баҳор борон наборад, мардум ба таҳлука афтода, маросиме тартиб медоданд, ки он «Ашаглон» номида мешуд. Ин маросимро тоҷикони шимолӣ, алалхусус, вилояти Ленинобод ва баъзе деҳаҳои води Зарафшон, аҳолии Самарқанд, вилоятҳои Қашқадарё ва Сурхандарё «Сусхотун» меномиданд. Ҳангоми иҷрои маросим мардуми Хатлонзамин таронаи зайлро месуруданд:

Гандум синачок аст,

Гандум зери хок аст.

Аз ташнагӣ ҳалок аст,

Ё раб, бидеҳ, ту борон!

Аҳли кӯҳистони марказӣ ва ҷанубу шарқӣ дар ин маврид таронаи:

Ашаглони ростина,

Оста биҷунбон остина.

Гандуми сабзам қоқшудай,

Як бор бирезон боруна-ро тараннум менамуданд.

Дар байни мардум бисёр шугуну пешгӯӣва фолу одатҳое мавҷуданд, ки онҳо ба фаслҳои сол мутааллиқ буда, қобили таҳқиқу баррасии махсус мебошанд. Масалан, деҳконон дар натиҷаи мушоҳидаҳои тӯлонӣмуқаррар кардаанд, ки агар дар чилла борон биборад, зимистон бардавом шуда, сербарфу сард меояд. Аз ин рӯ, мардум гуфтаанд:

Дар чилла чу об дидӣ,

Баҳора ба хоб дидӣ.

Муллоева Н.М. н.и.х., Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, МД Маркази таҳқиқоти технологияҳои инноватсионии АМИТ

Баъди ба даст овардани Истиқлолияти давлатӣ, Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон ба таъриху фарҳанг ва ҷашну маросимҳои мардумӣ диққати ҷиддӣ дода, барои эҳёи арзишҳои миллӣ талош намуд. Дар қатори ҷашнҳои миллию мардумӣ таҷлили Ҷашни Наврӯз миёни мардуми тоҷик ва тоҷикистониён мақоми хосаро пайдо кард.

Имрӯз барои мо тоҷикон ва кулли кишварҳои ҳавзаи тамаддуни Наврӯз боиси ифтихор аст, ки ин ҷашни куҳану бостонӣ ва ҷашни зебои табиат аз тарафи Созмони Милали Муттаҳид ҳамчун ҷашни байналмилалӣ эълон шуд. Ин дастоварди арзишманд натиҷаи азму талоши муштарак ва пайгириҳои чандинсолаи Тоҷикистон ва чандин давлатҳои дӯсту бародар мебошад. Наврӯз бузургтарин ҷашни миллии ниёгони мо ба ҳисоб рафта, дорои таърихи ҳазорсолаҳо мебошад.

Тавре ки дар сарчашмаҳои таърихӣ омадааст, аввалин касе ки ин идро ҷашн гирифт подшоҳи форс бо номи Ҷамшед буд. Наврӯз дар луғатҳо ба маънои "рӯзи нав" ва "тоза", "рӯзи нахустин", аввали рӯзҳои сол, яъне рӯзе ки соли нав аз он оғоз мегардад омадааст. Дар ин маврид Абурайҳони Берунӣ донишманд ва олими қарни даҳум дар китоби машҳури худ «Осор-ул-боқия» аз забони Алӣ бинни Яҳё навиштааст, ки

«Рӯзи Наврӯз ягона рӯзест, ки тағйирнопазир аст”. Бояд зикр намуд, ки ин донишманд ба таври густурда дар бораи ҷашни Наврӯз ки чигуна мардуми давронаш аз пиростани хонаву кошона аз Наврӯзи оламафрӯз истиқбол менамуданд, маълумотҳои ҷолиб овардааст.

Бояд гуфт, ки барои ҷаҳонишавии Наврӯз саҳми Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон бениҳоят бузург мебошад. Бо талошҳои ҳамаҷонибаи Пешвои миллат аз 30-юми сентябри соли 2009 Наврӯз аз ҷониби ЮНЕСКО ба феҳристи ёдгории ғайримоддии фарҳанги башарият дохил карда шуд ва 19-уми феврали соли 2010 дар Иҷлосияи 64-ум аз ҷониби Маҷмааи Умумии СММ Рӯзи байналмиллалии Наврӯз эълон карда шуда, ки ҳамасола дар саросари ҷаҳон бо як шаҳомат таҷлил мегардад.

Дар замони соҳибистиқлолӣ Наврӯз боз шукӯҳу таҷаллои тоза пайдо намуд ва мо тоҷикон ин ҷашнро ҳамчун мероси муқаддастарини ниёгонамон ва ҷашни покию зебоӣ дар фазои истиқлолу ваҳдат бо шукргузорӣ таҷлил менамоем. Дар яке аз суханрониҳои худ Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон таъкид кардаанд, ки "Наврӯз ҷашнест, ки инсонро ба покию нафосат, некию накӯкорӣ, дӯстиву бародарӣ ва ваҳдату ҳамдилӣ ҳидоят мекунад." Инчунин, лозим ба ёдоварист, ки ҷашни Наврӯз рамзи эҳёи табиат ва шодии мардум, арзёби гардида, ин ҷашн баёнгари пиндори нек, гуфтори нек ва рафтори нек мебошад.

Воқеан ҳам мардуми куҳанбунёди тоҷик тавонист ҷашнҳои муқаддаси миллиамон – Наврӯз, Меҳргон ва Садаро дар тули асрҳо нигоҳ дошта, то ба имрӯз бирасонад ва онро ҷаҳонӣ гардонанд. Ҷашни Наврӯз арзишҳои чун сулҳ, оштӣ ва ҳамбастагиро тақвият дода, дӯстӣ миёни қавму миллатҳои гуногунро афзоиш медиҳад.

Ҳамасола дар Душанбе ва дигар манотиқи кишвар чорабиниҳои бузурги Наврӯзӣ баргузор мешаванд, ки на танҳо тоҷикон, балки меҳмонони хориҷиро низ ба худ ҷалб мекунанд.

Дар сатҳи фарҳангӣ ва сиёсӣ, Наврӯз ба як воситаи муҳими таҳкими ҳамкориҳои байналмилалӣ табдил ёфтааст. Ҷумҳурии Тоҷикистон бо дигар кишварҳои минтақа ҳамкорӣ намуда, барои таблиғ ва ҳифзи арзишҳои Наврӯз талош мекунад. Ин ҷашн ба мустаҳкам шудани робитаҳои фарҳангӣ ва дӯстонаи кишварҳои гуногун мусоидат менамояд.

Наврӯз на танҳо як ҷашн, балки як мактаби худшиносӣ, эҳтиром ба гузашта ва пайвастагии инсон бо табиат ва ҷомеа мебошад. Ин ҷашн ҳамеша мардумро ба сӯи якдигар наздик мекунад, рӯҳияи дӯстиву ҳамбастагиро таҳким мебахшад.

Фарзона Маҳмадова - ходими хурди илмии ИФСҲ АМИТ

Шартномаи сарҳадии нави байни Тоҷикистону Қирғизистон намунаи барҷастаи дипломатияи минтақавӣ ва муваффақияти роҳбарони ин ду давлат дар роҳи таъмини сулҳу суботи давомдор мебошад. Дар як вақте, ки Осиёи Марказӣ ба шиддат ниёзманди роҳҳои нави ҳамкории дипломатӣ ва рушди иқтисодӣ аст, ин созишнома нишон медиҳад, ки муколама ва тафоҳуми мутақобил метавонанд дар ҳалли масоили деринаи марзӣ нақши калидӣ дошта бошанд.

Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон, ва Президенти Қирғизистон, Содир Ҷабборов, нақши калидӣ дар ин муваффақият доранд. Таҳлилҳо нишон медиҳанд, ки бидуни талошҳои зиёди онҳо ва алоқамандӣ ба пайдо кардани роҳи ҳал барои муноқишаҳои дерина, расидан ба чунин созишномаи муҳим мумкин намебуд.

Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон, ки дар мақоми роҳбарии Тоҷикистон қарор дорад, ба шахсе шинохта шудааст, ки метавонад дар вазъиятҳои мушкил ҳалли дипломатӣ пешниҳод кунад. Ӯ дар ин раванди мушкил роҳбарӣ кард, то ки муноқишаи дербоз миёни ду ҳамсоя, ки чанд маротиба ба зӯроварӣ кашида шуда буд, ба сулҳи пойдор мунҷар шавад. Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ҳамеша таъкид мекард, ки бидуни субот ва ҳамкории минтақавӣ, рушди иқтисодӣ ва иҷтимоӣ имконнопазир аст.

Аз ҷониби дигар, Содир Ҷабборов, ки соли 2021 ба мақоми Президентӣ омад, худро ҳамчун роҳбари динамикӣ нишон дод, ки омода аст барои ҳалли масоиле, ки қаблан давомдор буданд, роҳи ҳал ҷустуҷӯ кунад. Вай аксар вақт таъкид мекунад, ки амнияти минтақавӣ ва рушди иқтисодии кишвараш ба суботи марзӣ вобаста аст ва ҳар гуна муноқиша метавонад таъсири манфии дарозмуддат ба оромии кишвар дошта бошад.
Ин ду раҳбар тавонистанд бо вуҷуди фишорҳои дохилӣ ва байналмилалӣ ба музокироти созанда даст зананд ва ниҳоят ба созишномаи таърихӣ расиданд, ки имкон медиҳад ҳарду ҷониб марзҳои худро бе низоъ идора кунанд ва барои рушди минтақавӣ асоси мустаҳкам гузоранд.

Созишномаи ниҳоии сарҳадӣ миёни Тоҷикистону Қирғизистон ҳамчун як дастоварди таърихӣ барои поён бахшидан ба баҳсҳои тӯлониву хатарнок арзёбӣ мешавад. Ин созиш ба даъвоҳои давомдори беш аз се даҳа хотима гузошта, хатари ноустувории минтақавиро як далели ҷиддӣ коҳиш медиҳад. Бисёре аз таҳлилгарон онро қадами мусбат ба сӯи сулҳ мешуморанд.

Масалан, Фараҳ Каримӣ, намояндаи махсуси Маҷлиси парлумонии САҲА оид ба Осиёи Марказӣ, эълом дошт, ки ин созишнома «қадаме муҳим ба сӯи сулҳу суботи пойдор» мебошад ва муваффақ шудани он нишони нерӯи муколама ва эътимоди мутақобила дар ҳаллу фасли ихтилофҳо аст ҳамин тавр, Брюс Панниер, хабарнигор ва таҳлилгари масоили Осиёи Марказӣ, таъкид мекунад, ки ин тавофуқ ба низоъҳое хотима медиҳад, ки сарҳади Тоҷикистону Қирғизистонро дар даврони пасошӯравӣ ба хатарноктарин нуқтаи минтақа табдил дода буданд.
Ба таври умум, нуктаи назаре байни коршиносони байналмилалӣ шакл гирифтааст, ки созишномаи мазкур як қадами мусбат ва таърихист, вале бояд эҳтиёткорона татбиқ гардад. Таҳлилгари масоили байналмилалӣ Филиппо Коста Буранелли таъкид мекунад, ки “ҳеч яке аз ҷонибҳо наметавонист пурра гузашт накунад, вагарна созиш ҳосил намегардид.”

Созмонҳои байналмилалӣ ва кишварҳои минтақаи васеъ низ созишномаи сарҳадии Тоҷикистону Қирғизистонро ҳамчун қадами мусбат истиқбол карданд. Масалан, Созмони Аҳдномаи Амнияти Дастаҷамъӣ (СААД/CSTO), ки ҳар ду кишвар узви он мебошанд, бо пахши изҳороте имзои ин санадро таҳният гуфт. Дар баёнияи СААД таъкид шудааст, ки бо иродаи сиёсӣ ва талошҳои пайвастаи раҳбарияти ҳар ду кишвар хатти қариб ҳазоркилометраи сарҳад мувофиқа гардид. Ин ҳалли масъалаи сарҳадӣ “бешубҳа ба рушди ҳамкории минтақаӣ дар соҳаҳои гуногун мусоидат намуда, амниятро дар доираи масъулияти СААД тақвият медиҳад"

Барои Қирғизистон низ ин созишнома як дастоварди дипломатӣ дониста мешавад. Президенти Қирғизистон Содир Ҷабборов тавонист бо ин созиш ҳамаи марзҳои кишварро бо ҳамсоягон ниҳоӣ кунад (Қирғизистон қаблан бо Ӯзбекистон низ баҳси марзиро ҳал намудааст). Ҳукумати Қирғизистон созишномаро ҳамчун пирӯзии сиёсӣ муаррифӣ карда, изҳор дошт, ки баҳси сарҳадӣ бо тамоми ҳамсояҳо хатм шуд ва ин барои амнияти миллӣ ва рушди минбаъдаи кишвар судманд аст.

Аз назари иқтисодӣ, ин созиш барои минтақа низ натиҷаҳои мусбат дорад. Бо аз байн рафтани монеаи сарҳадӣ, рафтуомад ва савдои байни Тоҷикистон ва Қирғизистон осонтар мешавад. Дар воқеъ, баъди имзои протоколи ниҳоии сарҳадӣ, ду гузаргоҳи муҳим – Қайрағоч ва Қизил-Бел – ки аз баҳори соли 2021 бо сабаби задухӯрдҳо баста буданд, дубора боз шуд ва ҳаракати озоди мардуму мол барқарор мегардад.
Таҳлилгарони Eurasianet пешбинӣ мекунанд, ки ин созиш рушди тиҷорати минтақавиро таҳрик хоҳад дод ва роҳи ҳамкории густурдатарро ҳамвор мекунад.

Зимни мулоқоти ниҳоӣ дар Бишкек, танҳо марзро хаттамнамуда нагузошта, ҳайатҳои ду кишвар дар бораи рушди роҳҳои транзити байнидавлатӣ, идоракунии муштараки иншооти тавлиди барқ ва захираҳои об низ ба мувофиқа расиданд.

Бо кушода шудани сарҳад, лоиҳаҳои минтақавии нақлиётӣ ва энержӣ низ нафаси тоза мегиранд. Масалан, яке аз лоиҳаҳои муҳими энергетикӣ – CASA-1000 (хати интиқоли барқ аз Осиёи Марказӣ ба Ҷанубӣ) – аз марзи Тоҷикистону Қирғизистон мегузарад. Ҳалли баҳси сарҳадӣ акнун амалӣ шудани чунин тарҳҳоро осонтар мекунад, зеро суботу эътимод дар минтақа меафзояд.

Таҳлилгарон мегӯянд, ки пайвандҳои иқтисодиву нақлиётии кишварҳои Осиёи Марказӣ сол то сол бештар мегарданд ва ҳалли ихтилофоти сарҳадӣ заминаро барои рушди муштараки иқтисодӣ ва иҷтимоӣ фароҳам месозад.

Дар сатҳи маҳаллӣ низ, акнун ки хатти марз дақиқ мешавад, имкони татбиқи лоиҳаҳои рушди минтақаҳои наздисарҳадӣ ба вуҷуд меояд. Аз ҷумла, интизор меравад, ки дар ду тарафи марз рушди инфрасохтор, савдо ва ҳамкориҳои иҷтимоӣ суръат гирад, зеро дигар ноамнии доимӣ садди роҳ нахоҳад шуд.

Хушбахтона, барои чунин ҳолатҳо низ дар қарордод механизмҳои муштараки ҳамкорӣ, аз ҷумла комиссияҳои махсуси дуҷониба, пешбинӣ гардидаанд. Чунончи, таҷрибаи истифодаи муштараки оби маҳаллаи Головной аллакай нишон медиҳад, ки ду кишвар метавонанд ба тавофуқҳои амалӣ бирасанд: тибқи созиш, дар ин иншооти обтақсимкунӣ ҳар ду ҷониб соҳиби ҳаққи баробар шуданд, то ки минбаъд ихтилофи обӣ рух надиҳад.

Мақомоти Созмони Амният ва Ҳамкорӣ дар Аврупо (САҲА) низ ин пешрафтро нақши муҳим дар таҳкими суботи минтақавӣ хонданд. Фараҳ Каримӣ аз ҷониби САҲА изҳор намуд, ки созиши мазкур нишон дод, ки тавассути муколама ва эътимоди мутақобил ҳатто баҳсҳои сахти дерина ҳалшавандаанд.

Созмони Ҳамкории Шанхай (СҲШ) ва ҳамсоякишварҳо мисли Ӯзбекистон ва Қазоқистон низ аз эълони созиши Тоҷикистону Қирғизистон истиқбол карданд. Ба навиштаи расонаҳо, ин кишварҳо ором шудани вазъ дар водии Фарғонаро ба нафъи кулли минтақа арзёбӣ намуданд ва омодагии худро барои мусоидат ба расидагии минбаъда ба масъалаҳои марбута баён доштанд.

Ҳатто кишварҳое чун Туркия ба таври алоҳида изҳороти дастгирӣ доданд – Вазорати корҳои хориҷии Туркия созишномаро сутуда, гуфт ин иқдом ба сулҳу субот ва ҳамкории минтақа мусоидат хоҳад кард.
Чунин эътирофи байналмилалӣ нишон медиҳад, ки ҷомеаи ҷаҳонӣ ба ин муомила на танҳо ҳамчун баҳси маҳаллии ду кишвар, балки ҳамчун омили таъсиргузор ба амнияти куллии Осиёи Марказӣ менигарад. Созмонҳои ҷаҳонӣ ва минтақавӣ омодагии худро барои кӯмак ба татбиқи созиш, аз ҷумла барномаҳои рушди сарҳадот ва эътимодсозӣ, изҳор кардаанд.

Хулоса ба натиҷа расидани шартномаи сарҳадии байни Тоҷикистону Қирғизистон барои Осиёи Марказӣ рӯйдоди таърихист. Аксари коршиносони хориҷӣ мувофиқанд, ки ин созиш талотумҳои чандинсоларо поён дода, имконияти воқеии таъмини суботи дарозмуддатро фароҳам меорад.Дар маҷмӯъ, назари коршиносони байналмилалӣ чунин аст, ки ин шартнома тавозуни нави мусбатеро дар равобити Душанбе ва Бишкек эҷод мекунад. Он як “гиреҳи бағализ”ро кушод, ки солҳои дароз рушди ду кишвар ва оромии мардуми наздисарҳадиро халалдор менамуд.

Манбаъҳои истифодашаванда: BBC, Reuters, The Diplomat, Eurasianet, Радиои Озодӣ (RFE/RL), Eurasia Review, (aa.com.tr), Jamestown Foundation ва изҳороти созмонҳои байналмилалӣ.

Носирҷон Мирзоев – унвонҷуйи Институти фалсафа, сиёсатшиносӣ ва ҳуқуқи ба номи А. Бҳоваддинови АМИТ

Аз дидгоҳи таъриху фарҳанги бостон ҷашнҳои қадимаи халқи тоҷик ва мардумони ориёитабор ин Наврӯз, Тиргон, Меҳргон ва Сада, мебошанд. Ин ҷашнҳо баёнгари фарҳанги пешрафтаи қадима, тарзи ҳаёти мардумони минтақаанд. Наврӯзро ҳамчун оғози соли нав, ҷашни бедоршавии табиат ва ҷашни кишоварзон метавон номид. Маънои вожаи Наврӯз рӯзи нав буда, ба рӯзи аввали моҳи Фарвардин яъне моҳи аввали солшумории хуршедӣ рост меояд. Ин ҷашн дар байни мардуми ориёӣ, аз ҷумла тоҷикон аз замонҳои қадим бо тамоми шукӯҳу шаҳомати ба худ хос қайд мегардад.

Тавре Президенти мамлакат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар яке аз суханрониҳои худ қайд менамоянд: “Миллати тоҷик ҷашни Наврӯзро дар тӯли садсолаҳо ба монанди забони модарӣ ҳифз намуда, дар замони навин онро ҷузъи таркибии ҳувияти миллӣ ва мояи сарбаландии маънавии худ медонад.”

Наврӯз дар баробари дигар идҳо дорои расму анъанаҳои ба худ хос мебошад. Бояд қайд намуд, ки омодагӣ ба ҷашнгирии Наврӯз ҳанӯз 2 – 3 ҳафта пештар оғоз меёбад. Занону бонувони тоҷик баҳри поку тоза намудани хонаҳои худ мекӯшанд, кӯдакону наврасон бошанд, барои огоҳ намудани мардум аз омад – омади иди Наврӯз гулҳои наврӯидаи баҳориро ҷамъ намуда, ба хонаи якдигар мераванд. Ин анаъана дар байни мардуми тоҷик бо номи “гулгардонӣ” маъмул буда, паёмрасонандаи оғози фасли баҳор, айёми кишту кор ва бедории табиат мебошад.

Анъанаи дигаре, ки дар рӯзҳои ҷашнгирии Наврӯз ҷойгоҳи махсус дорад ин суманак ё худ суманакпазӣ мебошад, ки иди Наврӯзро бе он тасаввур кардан мумкин нест. Ин хӯроки миллӣ аз давраҳои хеле қадим ородиҳандаи дастурхони Наврӯзии тоҷикон мебошад. Барои омода намудани суманак занону бонувон меҳнати зиёд намуда, ин хӯрокро қариб 8 – 12 соат дар якшабонарӯз омода мекунанд. Дар ин айём кадбонуҳо тамоми хешу ақрабои худро ба омода намудани суманак даъват намуда, дар гирди деги суманак рақсу шодӣ мекунанд. Дар байни мардуми тоҷик аз замонҳои қадим боварие вуҷуд дошт, ки гӯё агар инсон оғози соли навро чӣ гунае ҷашн гирад то охири сол зиндагиаш ҳамон гуна мегузарад. Аз ин рӯ, чун иди Наврӯз дар оғози соли солшумории аҷдодӣ қайд карда мешавад, мардум мекӯшанд то онро дар ҳалқаи дӯстону наздикон бо хушиву хурсандӣ гузаронанд, то ин ки то фарҷоми сол дар зиндагиву хонандони эшон хушӣ ҳукумфармо бошад.

Яке аз расму оинҳои дигаре, ки ородиҳандаи дастурхони Наврӯзӣ аст ин ҳафтсин ва ҳафтшин мебошад. Тамоми он маҳсулоте, ки дар доираи ҳафтсин ва ҳафтшин рӯйи дастурхони идона гузошата мешаванд, тараннумгари расму оин ва табиати бой мебошанд.

Яке аз рукнҳои дигари Наврӯз ин бозиҳои суннатии варзишӣ мебошанд. Дар айёми ҷашнгирии Наврӯз мусобиқаҳои варзишӣ аз қабили човандозӣ, пойгаҳ, бандкашӣ, аспдавонӣ ва гӯштингирӣ қариб дар тамоми шаҳру ноҳияҳои мамлакат баргузор мегарданд, ки ба ҷашн шукӯҳу шаҳомати дигар мебахшанд.

Бояд қайд намуд, ки ҷашни Наврӯз на танҳо дар Тоҷикистон, балки дар дигар давлатҳои ҷаҳон низ қайд карда мешавад. Аз ҷумла, дар Эрон, Афғонистон, Ҳиндустон, Покистон, Ироқ, Қазоқистон, Қирғизистон, Озарбойҷон, Туркия, Туркманистон ва Ӯзбекистон низ ин ҷашн маъмул буда, дар тӯли таърих мардумони ин миллатҳо низ ин идро ҷшн мегиранд.

Ин буд, ки 23 – юми феврали соли 2010 дар ҷаласаи 64 – уми Ассамблеяи генералии Созмони Милали Муттаҳид, қатъномаи “Рӯзи ҷаҳонии Наврӯз” (№ 64/ 253) ба тавсиб расид. Дар қатъномаи мазкур дарҷ гардидааст, ки ҳамасола дар тамоми ҷаҳон 21 – уми март ҳамчун Рӯзи байналмилалии Наврӯз таҷлил мегардад. Инчунин аз кишварҳои ҳавзаи Наврӯз даъват ба амал оварда шуд, ки ҷиҳати истиқболу ҷашнгирии ин рӯз диққати махсус дода, оид ба таърихи пайдоишу анаъанаҳои қадимаву ҳозираи он пажӯҳишҳо баранд ва мардумро аз он огоҳ созанд.

Дар доира эълон гардидани ҷашн ҳамчун ҷашни ҷаҳонӣ ҳамасола давлатҳои ҳавзаи Наврӯз ин идро дар кишварҳои худ дар сатҳи баланд таҷлил менамоянд. Баъди қабули қарори мазкур дар ҷумҳурии мо низ 25 уми марти соли 2012 Конфронси байналмилалии Наврӯз – 2012 баргузор гардида буд, ки дар он роҳбарони давлатҳои Эрон, Афғонистон, Покистон, роҳбарони ҳайатҳои воломақоми кишварҳои дӯсти Озарбойҷон, Ҳиндустон, Хитой, Қазоқистон, Қирғизистон, Туркманистон ва Ӯзбекистон, намояндагони олирутбаи Созмони Милали Муттаҳид, Созмони амният ва ҳамкорӣ дар Аврупо, ташкилотҳои дигари байналмилалӣ иштирок намуданд.

Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат муҳтарамЭмомалӣ Раҳмон дар конфронси мазкур аз пазируфта шудани ин ҷашни миллии ниёгон изҳори хушнудӣ баён намуда, чунин қайд намуданд: “Дар сатҳи Созмони Милали Муттаҳид ба ҳайси ҷашни ҷаҳонӣ пазируфта шудани Наврӯзи Аҷам ҳаргиз тасодуфӣ нест. Ин иқдоми муҳим на фақат дар рушди тамаддуни муосир фоли нек аст, балки гувоҳи он мебошад, ки имрӯз ҷаҳон беш аз ҳар вақти дигар ба арзишҳои олии маънавию ахлоқии фарҳанги наврӯзӣ ниёз дорад. Чандин ҳазор сол қабл ниёгони фарзонаи мо ба суннати фарҳангие асос гузоштанд, ки баёнгари пирӯзии нур бар зулмот, некӣ бар бадӣ ва тантанаи покиву садоқат ва тозагиву озодагии инсонӣ мебошад.”

Дар фарҷом ҳаминро бояд қайд намуд, ки таҷлили ҷашнҳои бузурги ниёгон барҳи худшиносии миллии ҳамаи қишрҳои ҷомеа ва тарғибу ташвиқи фарҳанги бою ғании халқи тоҷик ва расму анъанаҳои миллӣ нақши муассир дошта, омили побарҷо будани миллати куҳанбунёду тамаддунофари тоҷик мебошад.

Раҷабова Умеда, ходими илмии Институти таърих, бостоншиносӣ ва мардумшиносии ба номи А.Дониши АМИТ

Ба ифтихори оғози таҷлили 21 март- Рӯзи байналмилалии ҳифзи пиряхҳо

Сиёсати хориҷии Ҷумҳурии Тоҷикистон замоне тарҳрезӣ шуд, ки ба дӯши ҳамватанони мо ҷанги шаҳрвандӣ таҳмил гардида, гузашта аз он роҳҳои раҳоии мамлакат аз буҳрони сиёсӣ барномаи мукаммали дипломатиро иқтизо менамуд. Хушбахтона, чунин барномаи мукаммали сиёсӣ ва дипломати аз ҷониби Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон барои ҷомеаи мо ва ҷаҳониён муаррифӣ гашт.

Айни замон бо густариш ёфтани раванди ҷаҳонишавӣ дар минтақаву ҷаҳон ва тарҳрезии барномаҳои гуногуни хатарзо бобати кам кардани насли башар дар дунё, коршиносон авзои геополитикии ҷаҳонро ҳамчун вазъияти мураккаб арзёбӣ мекунанд. Сарвари давлати тоҷикон авзои кунунии ҷаҳонро дар Паёми навбатии худ чунин тавзеҳ додаанд: “Вазъи ноором ва равандҳои пуртазоду мураккаб дар минтақаҳои гуногуни ҷаҳон, ки пайомадҳои буҳронии сиёсиву иқтисодӣ доранд, ҳамоно боиси нигаронӣ мебошанд. Гузашта аз ин, ҷомеаи байналмилалӣ ҳанӯз дар масири дарёфти роҳҳои муносиби ҳалли хавфу таҳдидҳои глобалии марбут ба тағйири иқлим қарор дорад. Бо дарназардошти ин омилҳо, моро зарур аст, ки зимни пешбурди сиёсати хориҷӣ саъю талошамонро дар ҳамбастагӣ бо ҷомеаи ҷаҳонӣ барои расидан ба ҳадафҳои созанда ҷиҳати пойдории сулҳу субот ва тавсеаи ҳамкориҳои гуногунҷанба тақвият диҳем” [4, с. 31].

Аз рӯзҳои нахустини Истиқлоли кишвар масоили беҳбудии шароити кору зиндагӣ ва баррасии мушкилоти сатҳи ҷаҳонӣ ҳамеша дар маркази таваҷҷӯҳи Асосогузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат, Президенти кишвар, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон қарор дошт. Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон бо дарназардошти воқеияти сиёсӣ, иқтисодӣ ва хусусияти фарҳангиву суннатӣ шакли муайяни сиёсати беҳбуд бахшидани вазъи дохилӣ ва байналмилалии Ҷумҳурии Тоҷикистонро ҳамеша пайгирӣ ва таҳияву татбиқ намудааст. Президенти кишвар, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар ҳар як вохӯрию баромадҳояшон дар мавриди рисолати воқеии инсони муосир дар ҷомеа фикру андешаҳоро бо дарназардошти раванди ҷаҳонишавӣ иброз намуда, таъкид менамоянд, ки дилхоҳ мушкилоти ҷаҳон хоҳ нохоҳ ба ҳар як кишвари дунё таъсир хоҳад расонид .

Ҳанӯз аз ибтидои даҳсолаи охири садаи сипаришуда, ҷомеаи ҷаҳонӣ роҳи интихобкардаи Президенти мо, ки шахсияти таъсиррасон дар низоми муносибатҳои байналмилалӣ дар олам маҳсуб мегарданд, махсусан, вижагиҳои хосси ибтикоронаву ташаббускоронаи Пешвои миллатро бобати ҳалли норасоии об, пешгирӣ аз обшавии пиряхҳо, дастрасӣ ба оби ошомиданӣ, ҷаҳонӣ гардидани Наврӯз ба ҳайси ҷашни байналмилалии оғози баҳор ва амсолашон, мавриди таваҷҷӯҳ қарор дод ва бо ин васила ҳусни эътимоди давлатҳои дуру наздик бо Тоҷикистон қавитар гардид.

Сарвари давлати мо шахсияти сулҳофар ва ҳамзамон, меъмори сиёсати хориҷии мутавозин ва ҳусни ҳамҷавории Тоҷикистон аст. Бинобар ин, ба ҳеҷ кас пӯшида нест, ки меъмори чунин давлате бо сиёсати дарҳои боз танҳо инсони фавқуллода шуда метавонист, ки худро ҷиҳати татбиқи ормонҳои миллӣ бахшида бошад. Заминаи ҳуқуқии сиёсати хориҷии Ҷумҳурии Тоҷикистон, ки ҳадафу самтҳои асосӣ, роҳу василаҳои татбиқи манфиатҳои дарозмуддати миллиро муайян мекунад, маҳз тавассути лаёқати камназири Пешвои миллат ташаккул ёфтааст.

Яке аз муҳаққиқони сиёсати хориҷии Ҷумҳурии Тоҷикистон Рамазон Раҳимзода зимни баррасии ташаббусҳою пешниҳодҳои сатҳи ҷаҳонии Сарвари давлат ба чунин хулоса омадааст: “Ташаббус ва пешниҳодҳои мубрами байналмилалӣ, ки аз ҷониби Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон пешниҳод шудаанд, бо дарназардошти вазифаҳои муштараки кишварҳои минтақа дар рафъи хатар ва таҳдидҳои муосири бавуҷудомада саривақтӣ ва воқеӣ мебошанд. Ташаббуси дигари муҳимми сиёсати хориҷии Ҷумҳурии Тоҷикистон таҳти роҳбарии бевоситаи муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон аз он иборат аст, ки Тоҷикистон ба кишвари пешоҳанг ва таъсиргузор дар пешбурди рӯзномаи ҷаҳонии марбут ба обу иқлим эътироф гардидааст” [1, с. 395].

Муҳаққиқон ва коршиносони соҳа инчунин сиёсати Сарвари давлатро дар масири сиёсати хориҷӣ таҳти унвони “Дипломатияи обии Эмомалӣ Раҳмон” баррасӣ карда, ибтикору ташаббусҳои ҷаҳонии Президенти мамлакатро аз муваффақтарин падидаҳои ҷаҳонии созанда ва муфид барои башар гуфтаанд. Воқеан, об сарчашмаи ҳаёт асту бояд кулли инсоният аз захираҳои обӣ дар дунё баҳраманд бошанд, аммо норасоии об омили асосии муноқишаҳои байналмилалӣ гардидааст. Аз ҳамин хотир, ҷиҳати рафъи низоъҳо, ки марбут ба тақсимоти об мебошанд, боис ба пайдоиши доктринаҳои мухталиф дар ҷаҳони муосир шудаанд. Яке аз доктринаҳои мутааллиқ ба обба ғояи соҳибихтиёрии мутлақи давлат бар захираҳои обе, ки дар ҳудуди маъмурии он ҷорӣ мешаванд, асос ёфтааст. Моҳияти доктринаи дигар аз он иборат аст, ки захираҳои оби фаромарзӣ ба ҳамаи давлатҳои ҳавза тааллуқ доранд. Тибқи доктринаи баъдӣ, дилхоҳ минтақа ва ё ҳавза воҳиди ягонаи гидрологӣ маҳсуб мешаванд. Мутобиқ ба доктринаи минбаъда, давлатҳо ҳуқуқ доранд соҳибихтиёрии худро дар сарҳадҳои ҳудуди худ эҳтиром кунанд, аммо истифодаи об бояд бо талаботи оқилона барои истифодаи захираҳои об аз ҷониби дигар давлатҳои ҳавзаи обӣ маҳдуд карда шавад. Дипломатияи об, ки аслан, гидродипломатия мебошад, дилхоҳ кишварро водор хоҳад кард, ки бобати тақсимоти обу захираҳои обии кураи Замин адолати инсониро дар мадди аввал бигзоранд. Муҳаққиқи варзидаи тоҷик Рамазон Раҳимзода дар ин радиф қайд менамояд, ки “талошҳои Сарвари давлат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар хусуси тақсими одилонаи захираҳои обӣ дар байни кишварҳои минтақа хеле таъсиргузор буда, ҳангоми суханрониҳояшон омодагии Тоҷикистонро ҷиҳати истифодаи оби кӯли Сарез барои ҳамаи кишварҳои минтақа борҳо иброз доштанд, ки аз сиёсати инсондӯстонаву сулҳпарваронаи Сарвари давлат ва хизмати шоистаи ӯ барои тамоми мардумони минтақа буда, ғамхории доимӣ нисбат ба сарнавишти инсоният ва мардуми ҷаҳон як самти фаъолияти рӯзмарраи ин сиёсатмадори сатҳи ҷаҳонӣ гаштааст” [1, с. 397]. Яъне , дар ин қарина Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон аввалин сиёсатмадори сатҳи ҷаҳонӣ мебошад, ки ғояи тақсими одилонаи обро пешниҳод намудааст.

Имрӯз дипломатияе, ки хосси Сарвари давлат буда, бо номи дипломатияи сулҳофари Эмомалӣ Раҳмон муаррифӣ мешавад, дар заминаи сиёсати дурандешонаи Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомали Раҳмон падид омада, дар се даҳсолаи садаи XXI густариш ёфтааст. Илова бар ин, давлатҳои дигари ҷаҳон низ ба пешбурди сиёсати хориҷӣ дар соҳаи об таваҷҷуҳ намуда, бобати падид омадани гурӯҳи давлатҳои “дӯстони об” ҷиҳати танзиму баррасии мушкилиҳои глобалӣ дар соҳаи об дар атрофи ташаббусҳои байналмилалии Тоҷикистон муттаҳид шудаанд. Эмомалӣ Раҳмон дар ҳақиқати ҳол бунёдгузори сиёсати хориҷии Тоҷикистон ва асосгузори дипломатияи об дар минтақа ва ҷаҳон мебошад. Ба қавли доктори илмҳои ҳуқуқшиносӣ Рамазон Раҳимзода омили асосии истиқбол гардидани ташаббусҳои сатҳи ҷаҳонии Сарвари давлат дар он нуҳуфтаанд, ки онҳо бар нафъи башар хидмат намудаанд: “Аз ҷониби ҷомеаи ҷаҳонӣ пазируфта шудани ташаббусҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон барои ҳар як нафар суолеро ба миён оварданаш мумкин аст, ки чаро маҳз ташаббусҳое, ки Сарвари ин кишвар пешниҳод менамояд, якдилона қабул мешаванд? Ҷавоб метавонад чунин бошад, ки пешниҳоду ташаббусҳои Тоҷикистон на барои як кишвар ё минтақа ва ё миллат, балки ба нафъи аҳли башар, таъмини мувозинати ҳаёту табиат ва амнияти сайёра нигаронида шуда, аз ҷониби шахсияте чун чеҳраи намоёни сиёсати ҷаҳонӣ Эмомалӣ Раҳмон пешниҳод мегарданд, ки амалаш бо қавлу иродаи устувораш асос меёбад” [1, с. 409].

Нақши Пешвои миллат дар роҳандозӣ шудани сиёсати хориҷии кишвар хеле густурда ва бағоят камназир аст. Рамазон Раҳимзода зимни баррасӣ ва таҳқиқи сиёсати хориҷии кишвар иброз медорад, ки Эмомалӣ Раҳмон поягузори мактаби нави дипломатӣ мебошад: “Дар солҳои истиқлоли давлатӣ сиёсати хориҷии Тоҷикистон зери сарварии хирадмандонаи муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон марҳила ба марҳила рушд ёфт, ки дар он хизмати Пешвои миллат ҳамчун асосгузори мактаби дипломатияи навини тоҷик бисёр ҳам назаррас мебошад. Рушди минбаъдаи сиёсати хориҷӣ, ки дар он дар ҳалли масъалаҳои иҷтимоию иқтисодии дохилии кишвар нақши хосса дорад ва аз татбиқи муваффақонаи консепсияи сиёсати хориҷии муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон вобастагии амиқ дорад” [1, с. 405].

Он солҳои мудҳиш барои шаҳрвандони ҷумҳуриамон зарурати муаррифии кишвар дар сатҳи байналмилалӣ чун давлати мустақил дар харитаи сиёсии ҷаҳони муосир ва таҳияву татбиқи созишномаҳои дутарафа бо кишварҳои дуру наздик пайдо шуда, ҷиҳати роҳандозӣ шудани ормонҳои миллӣ ниёз ба Сарвари пуркору доно ва хирадпешае пайдо гардид. Аз ҳамин хотир, ворид шудани Пешвои миллат ба сиёсати ҷаҳонӣ ва нақши ӯ дар таҳия ва шаклгирии фазои сиёсии минтақа ва ҷаҳон лозим ба ёдоварист, чунки маҳз бо ибтикори Пешвои миллат давлати мо аз ҷанги таҳмилӣ хориҷ гардида, роҳи сулҳу суботро барои хеш интихоб намуд. Рамазон Раҳимзода бобати он рӯзҳои басе нигаронкунанда ва мушкилзо таваққуф намуда, иқрор менамояд, ки бузургтарин дастоварди сиёсии тоҷикон истиқрори сулҳу ваҳдати миллӣ аст. Номбурда нақши Сарвари давлатро ба ҳайси татбиқкунандаи сиёсати хориҷӣ зикр намуда, бар ин бовар аст, ки агар муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон сиёсатмадори муваффақ намебуд, мо айни замон дар дӯстию рафоқат ва осоиш зиндагӣ намекардем: “Сиёсати хориҷии Ҷумҳурии Тоҷикистон ба маънои томаш зодаи даврони истиқлол аст, ки тарроҳи он сиёсатмадори пуртаҷриба, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон мебошанд. Маълум аст, ки барқароркунии робитаҳои дуҷонибаю бисёрҷониба бо кишварҳои дуру наздик ва муаррифӣ намудани кишварамон ҳамчун давлати мустақил яке аз масъалаҳои муҳимми давлатсозӣ ҳанӯз дар оғози соҳибистиқлолӣ ба ҳисоб мерафт ва имрӯз низ чунин аст” [1, с. 386].

Бояд мутазаккир шуд, ки бобати муаррифии кишвари тоҷикон ба ҷаҳониён нақши Конститутсия бағоят бузург мебошад. Чунки маҳз тавассути ин ҳуҷҷати асосии кишварҳо ҷаҳониён дарк намуданд, ки Ҷумҳурии Тоҷикистон чун давлати мустақили минтақа аслан демократӣ, ҳуқуқбунёд, дунявӣ ва ягона аст ва Консепсияи сиёсати хориҷии Ҷумҳурии Тоҷикистон дар асоси Конститутсия таҳия ва ба тасвиб расидааст. Айни ҳол, Тоҷикистон дар арсаи байналмилалӣ ҳамчун кишвари пешбарандаи сиёсати хориҷии сулҳҷӯёнаву созанда эътироф шудааст, чунки раванди ноилшавии миллати мо бо раҳбарии Пешвои муаззами миллат ба сулҳу осоиш гувоҳӣ медиҳад, ки давлати мо дар тӯли сӣ соли ахир озмоиши басе гарону мушкилзоро паси сар намудааст. Бинобар татбиқи сиёсати “дарҳои боз” давлати мо равиши хосси дипломатияи худро дарёфта, айни ҳол, дар арсаи байналмилалӣ ба ҳайси як кишвари пешсаф ва пешбарандаи ташаббусҳои аҳаммияти глобалидошта эътироф гардидааст. Яке аз хусусиятҳои асосии сиёсати хориҷии Тоҷикистон сиёсати «Дарҳои боз»-и эълон намудаи Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон Эмомалӣ Раҳмон мебошад. Ҷумҳурии Тоҷикистон сиёсати хориҷии “Дарҳои боз”-ро пайгирона дар амал татбиқ намуда, эҷоди воситаҳои самарабахши ба ҳам овардани манфиатҳои миллӣ ва кӯшишҳои байналмилалӣ, муттаҳид намудани саъю талошҳои ҳамаи давлатҳоро дар ин раванд имконпазир мешуморад. Бинобар ин, инчунин сиёсат яке аз роҳҳои баҳамоӣ ва татбиқи ҳамбастагии давлатҳо буда, стратегияи сулҳро дар сиёсати хориҷӣ мавриди баррасӣ қарор медиҳад.

Рамазон Раҳимзода зимни баррасии масъала муътаққид аст, ки агар маҳорату кордонии муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон намебуд, ифротгароӣ чун падидаи номатлуби асри ҳозир дар тамоми минтақа паҳн мешуд: “Кишвари мо бо сарварии Президенти мамлакат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон бо қатъи ҷанги таҳмилӣ аз тариқи муколамаву музокира ва таъмини сулҳ ба тамоми мардуми Осиёи Марказӣ хизмати беназирро анҷом дод, зеро ҷанги Тоҷикистон метавонист ба монанди ҷанги Сурия кишварҳои ҳамсояро ба коми оташ кашад. Дар бораи мақом ва нақши таъсиргузори сарвари сиёсии пуртаҷриба, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар ҳалли масоили ҷаҳон ва минтақа роҳбарони кишварҳои Осиёи Марказӣ таъкид кардаанд, ки агар Эмомалӣ Раҳмон дар аввали солҳои истиқлол пеши роҳи ифротгароиро дар минтақа намегирифт, ҳоло тамоми Осиёи Марказӣ ба минтақаи бесубот мубаддал мегардид” [1, с. 392].

Аз аҳди бостон то кунун аксари кишварҳои рушдёфта дар заминаи сиёсати кишваркушоӣ маъруф гардидаанд. Ин навъи сиёсат, ки ғасбкориҳои пайҳамро фаро мегирифт, дар лаҳни муосир бо унвони “сиёсати хориҷӣ” муаррифӣ мешавад. Аммо падидаи навтарин дар ҳалли масоили мансуб ба сиёсати хориҷӣ, ки хосси қудратҳои ҷаҳонӣ мебошад, таҳти унвони “геополитика” баррасӣ ёфта, ғолибан, ҳадафҳоеро дар бар мегирад, ки дар онҳо манофеъ беш аз пеш такмил ёфта, роҳҳои барангехтани низоъҳою моҷароҳои марзиву минтақавӣ ҳамеша баррасӣ мешаванд. Бинобар ин, хатарҳое, ки баъзе қудратҳои ҷаҳонӣ алъон таҳия намуда, дар паҳншавии он сахткӯш мебошанд, ғолибан дар манотиқи гуногун ҷиҳати афзудани нуфуз ва таҳкими ғоратгариҳои муосир интиқол ёфта, тухми кину адоватро миёни мардумон кишт мекунанд. Яке аз чунин иқдомҳои номақбул дар ниқоби дин баррасӣ намудани ҳадафҳоест, ки дилхоҳ қудрати ҷаҳонӣ аз он сӯистифода мекунад. Аллакай ин мафҳум дар лаҳни коршиносон бо номи “сиёсигардонии ислом” баррасӣ мешавад ва яке аз хатарҳои асосиест, ки қудратҳо бобати заифсозии рақибони хеш таҳия намудаанд. Ба ибораи дигар, ин ормони хатарзо ифротгароии динӣ буда, терроризму дигар анвои зӯровариро тавлид намудааст. Ҳаводиси соли 2024 дар Русия гувоҳӣ медиҳад, ки қудратҳо маҳз тавассути роҳандозӣ шудани кирдорҳои террористӣ алайҳи якдигар меҷанганд. Аҳаммияти иҷтимоии терроризм имрӯз шаклҳои васеътар пайдо мекунад. Чунин падида дарки онро тақозо менамояд. Ва гарчанде, ки решаҳои терроризм ба замонҳои қадим бармегарданд, аммо рушди иҷтимоию сиёсӣ ва технологии ҷомеаи башарӣ дар даҳсолаҳои охир ба он мусоидат кардааст, ки он аҳаммияти воқеан ҷаҳонӣ пайдо кунад. Мутаассифона, ҷомеа ва сохторҳои давлатӣ дар дилхоҳ давлат ба ҳамлаи терроризм омода набуданд. Ҳаминро қайд кардан кифоя аст, ки то ҳол хатто таърифи ягонаи терроризм вуҷуд надорад. Терроризми муосир дорои хислату сифатҳои зиёде мебошад, ки то ҳол назир надоштааст. Масалан, ҷанбаи динии он, аммо бояд таъкид намоем, ки терроризм аслан як падидаи сирф сиёсӣ аст ва ҳеҷ алоқа бо дин надорад, агарчи дар ниқоби динӣ матраҳ мешавад. Бинобар ин, терроризми байналмилалӣ, ки дар атрофи маблағҳои гушношуниди ба он ҷудошуда ташкил ёфта буд, айни замон силоҳи дасти абарқудратҳо маҳсуб мешавад. Албатта, асоси стратегии терроризм пеш аз ҳама ба ҷузъҳои иқтисодӣ асос ёфтааст. Ин як навъ лоиҳаи тиҷоратӣ аст, ки на майдони фаъолият дорад ва на ягон принсипи маънавии башариро медонад.

Бо дарназардошти сабабҳои геополитикии ин падида коршиносони соҳа чунин изҳор медоранд, ки терроризм субъекти мустақили сиёсати ҷаҳонӣ нест, балки танҳо як абзор, василаи таъсиси низоми нави ҷаҳонӣ бо маркази ягонаи идоракунии ҷаҳонӣ ва бартарияти элитаи нав мебошад. Ҳадафи терроризм ноором кардани пояҳои давлат, халалдор кардани идоракунӣ ва аз ҷиҳати равонӣ саркӯб кардани ҳадаф мебошад. Аслиҳаи асосӣ иттилоотию равонӣ ва силоҳи ёрирасон ҳамлаҳои террористӣ буд. Сабабро дар бархӯрди сармояи бузург дар сатҳи фаромиллӣ, дар доираҳое, ки аз суръати равандҳои ҷаҳонишавӣ ё самти он норозианд, бояд ҷустуҷӯ кард.

Дар миқёси ҷаҳонӣ зуҳури терроризми байналмиллалӣ боиси дарки он гардид, ки низоми якқутбии геополитикии ҷаҳон, ки баъзе кишварҳо ба он саъй доранд, ҳам барои ҷомеаи ҷаҳонӣ ва ҳам барои худи давлати ташаббускор хатарнок аст. Ба андешаи мо, ҷузъи геополитикии мавқеъҳои давлатҳои алоҳида дар хусусияти иштироки онҳо дар эътилофи байналмиллалии зиддитеррористӣ, аз як тараф ва аз тарафи дигар, дар робита ба сохтори сиёсии ояндаи бидуни низоъ дар ҷомеаи ҷаҳонӣ зоҳир мешавад.

Ҳамин тариқ, ба дараҷаи самаранокии сиёсати давлатӣ дар соҳаи мубориза бо терроризм гурӯҳи зерини омилҳои геополитикӣ таъсир мерасонад: Аввал, рушди нобаробари иқтисодиёт ва мавҷудияти захираҳои табиӣ ҳам дар минтақаҳои қафомонда ва ҳам пешрафта. Дуввум, муҳоҷират, аз ҷумла муҳоҷирати дохилии аҳолӣ ва тақсимоти соҳаҳои таъсири сиёсидошта ва иқтисодӣ, ки боиси ҷустуҷӯи маркази алтернативии ҷалби шаҳрвандон мегардад. Саввум, ҳифзи арзишҳои муайяни сиёсӣ ва ҳифзи арзишҳои миллӣ- фарҳангӣ.

Рамазон Раҳимзода чун муҳаққиқи сиёсати хориҷӣ дар мубориза бо терроризми байналмилалӣ нақши Тоҷикистонро тазаккур дода, ба хулосае меояд, ки кишвари мо дар ин бобат мавқеи пешсафро дар минтақа ишғол менамояд: “Бо таваҷҷуҳ ба ин, ки Ҷумҳурии Тоҷикистон таҳти роҳбарии муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар мубориза бо терроризму ифротгароӣ таҷриба ва саҳми бузург дорад, кишвари мо дар ин самт ҳамчун давлати пешсаф ва ташаббускор дар сатҳи минтақавӣ ва ҷаҳонӣ эътироф гардидааст” [1, с. 392].

Ин ҷо лозим медонем тазаккур диҳем, ки сиёсати хориҷии кишварамон таҳти унвони “Дарҳои боз” шаффофтарин навъи сиёсат аст, ки алайҳи кишваре таҳия намегардад. Ин навъи сиёсат ба он мусоидат намуд, ки Тоҷикистон узви шоистаи созмонҳои байналмилалӣ гардад ва равобити сиёсӣ ва ҳамкориҳои судмандро бо аксари давлатҳои ҷаҳон ба роҳ андозад. Тоҷикистон имрӯз дар арсаи сиёсати ҷаҳонӣ симои хосси худро дошта, ҳамчун узви соҳибэътибори ҷомеаи ҷаҳонӣ шинохта шудааст. Сиёсати мазкур ба мо имкон дод, ки доираи робитаҳоро бо кишварҳои хориҷӣ васеъ намуда, сафи давлатҳои бо мо дӯстро ривоҷу равнақ бахшем.

Ҳайдарзода Рустам, директори Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои АМИТ, доктори илмҳои фалсафа

Ширин ҚУРБОНОВА, сарходими илмии Шуъбаи Осиёи Ҷанубу Шарқии Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои АМИТ, доктори илмҳои таърих

Рӯйхати адабиёти истифодашуда:

1. Раҳимзода Р.Ҳ. Рисолати давлатдории Эмомалӣ Раҳмон. – Душанбе: ЭР-граф, 2025, - 484 с.

2. Сайидзода З.Ш. Фаъолияти байналмилалии Пешвои миллат Эмомалӣ Раҳмон: бозгашти давлати миллии тоҷикон ба арсаи сиёсати ҷаҳонӣ. – Душанбе: ҶДММ «Контраст», 2016, – 216 с.

3. Шарифзода А, Ғафуров А. Спасатель нации. – Душанбе: 2012. – 320 с.

4. Паёми Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон “Дар бораи самтҳои асосии сиёсати дохилӣ ва хориҷии ҷумҳурӣ”, 28 декабри соли 2024. - Душанбе: Шарқи озод, 2025. – 40 с.