(Бахшида ба Рӯзи Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон)

Барои миллати шарафманди тоҷик боиси сарфарозӣ мебошад, ки Пешвои маъруфу этирофшудаи сатҳи ҷаҳонӣ дорад. Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон имрӯз ҳамчун сарвари сиёсии муваффақи ҷаҳонӣ шинохта шуда, мактаби давлатдориаш ҳамчун таҷрибаи нодир истифода мешавад. Ба назари мо чунин омилҳо боис шудааст, ки муҳтарам Эмомалӣ Раҳмонро маъруфу маҳбуб гардонидааст:

Садоқат ба миллат ва истиқлоли Ватан. Аз таҷрибаи таърихи давлатдории башарият бармеояд, ки на ҳама сарварони сиёсӣ хидматгори шоистаи халқи хеш буданд. Ҳамон сарвари сиёсие дар масири давлатдорӣ ва ҳукуматаш муваффақ шудааст, ки ирода ва манфиати мардумашро дар сиёсати хеш афзалу муҳим шуморидааст. На ҳама сарварони сиёсӣ мардумӣ ва иҷтимоӣ буданд. Омилҳои маҳбубияти Куруши Кабир, Яъқуб ибни Лайс ва Исмоили Сомонӣ маҳз дар мардумӣ будани онҳо зоҳир мешуд. Садоқатмандӣ ба халқи хеш умри давлат ва ҳукуматро меафзояд. Ҳамон сарваре метавонад муваффақ шавад, ки пеш аз ҳама ба истиқлоли давлатӣ арҷгузор бошаду ба мардумаш содиқ. Таҷрибаи 34 соли мактаби давлатдории Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон аз он далолат медиҳад, ки дар мадди аввал ӯ ҳомии истиқлол асту содиқ ба миллат. Аз рӯзҳои нахустини ба саҳнаи сиёсат ворид шудан дар меҳвари ҳадафҳои сарвари давлат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон масъалаи таҳкими истиқлоли давлатӣ қарор дошт.

Сарвари давлат хуб дарк намуда буданд, ки бе нигаҳдошт ва устувории истиқлоли давлатӣ ба ҳадафҳои дигари миллӣ расидан ғайримкон аст. Истиқлоли миллӣ дар он ҳолат устувор мегардад, ки миллат ҳамчун манбаи ҳокимияти давлатӣ эътироф гардаду ҳуқуқу озодиҳои он дар назди мақомоти давлатӣ арзиши олӣ дошта ва кафолат дода шаванд. Пешвои миллат дар майдони сиёсат бо рӯҳи қавии миллӣ на танҳо вазъро ба эътидол оварда, ризоияти миллиро дар ҷомеа таъмин намуданд, балки дар эъмори давлатдории миллӣ, таҳкими Истиқлоли давлатӣ ва амалӣ сохтани сиёсати дохилию хориҷии кишварамон дар миқёси ҷаҳонӣ саҳми шоиста гузоштанд. Ҳама талошу заҳмат ва ҷонисориҳои муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон танҳо баҳри ҳифзу гиромидошти манфиатҳои миллӣ, ки асосашро истиқлоли давлатӣ ташкил медод, равона шуда буд. Сарвари давлат савганд ёд намуда, гуфт: «…кори худро аз сулҳ сар хоҳам кард... Ман тарафдори давлати демократӣ ва ҳуқуқбунёд мебошам. Мо ҳама бояд ёру бародар бошем, то ки вазъиятро ором намоем…» Ин садоқату самимиятро дар раванди 34 соли мактаби давдатдориаш Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар назди халқу Ватан ба таври барҷаста собит намудаистодааст.

Ҷасорати миллӣ. Ҷасорат, мардонагӣ, гузашт, дурандешӣ, таҳаммулпазирӣ, такя ба халқ ва аз дарди халқ бохабар будан ба Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон имкон дод, ки истиқлоли воқеии давлатиро таъмин намояд. Аз байни халқ баромадан ва ҳамеша бо халқ будан Эмомалӣ Раҳмонро маҳбуб гардонид. Хидмати бузургу таърихии муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар назди мардуми шарафманди Тоҷикистон дар он аст, ки ин чеҳраи мондагор ва сиёсатмадори ҷасуру дурандеш дар шароити ҳассос ва ҷанги таҳмилии шаҳрвандӣ, давлатдории тоҷикон ва бақои ин миллатро аз роҳи нестшавӣ ва парешонӣ ҳифз намуда, истиқлоли воқеии давлатиро таъмин намуд. Бо ин хидмати бузургу сабтшаванда дар яке аз саҳифаҳои тилоии таърихи миллат метавон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмонро бунёдгузори давлати соҳибистиқлоли комил ва миллии Тоҷикистон номид. Пешвои миллат ба таври хеле хуб дарк карда буданд, ки дар он шароите, ки Тоҷикистон қарор гирифта буд, таърих ва сарнавишт барояш рисолати бузург, вале ниҳоят душвори бунёди давлати навини миллиро рӯёрӯ гузоштааст.

Дурандешӣ. Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон замоне зимоми сиёсати давлатиро ба дӯш гирифт, ки давлат танҳо дар рӯи қоғаз вуҷуд дошту дар амал бошад ҳеҷ аркони собиту устувори давлатӣ вуҷуд надошт. Давлати соҳибистиқлол рукнҳои муҳимме, ба монандӣ Конститутсия, артиши миллӣ ва мақомоти мутамаркази ҳифзи ҳуқуқ надошт. Давлат аз лиҳози сиёсӣ пароканда буда, қувваҳои мухолиф дар минтақаҳои гуногуни кишвар роҳҳои марказгурезиро пеш гирифта, ҳатто баъзеашон ҳадафи тақсим намудани Тоҷикистонро пеш гирифта буданд. Хатари ба тамомияти арзии кишвар таҳдидкунандаро Сарвари давлат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба назар гирифта, дар раванди иҷлосия қарорҳое қабул намуданд, ки дар ҳифзи якпорчагии Ватан ва истиқлоли комили давлатӣ аҳаммияти муҳим доштанд. Муҳимтарин хидмати Сарвари давлат, ки ифодагари дурандешӣ ва хирдамандии ӯст, ин роҳи дунявӣ, демократӣ ва ҳуқуқбунёдро пеш гирифтан буд. Маҳз ҳамин роҳ боис шуд, ки Тоҷикистон аз ҷониби ҷомеаи ҷаҳонӣ ҳамчун давлати мутамаддин эътироф ва шинохта шуд.

Таҳкими робита бо халқ ва дарки ниёзу мушкилоти ӯ. Ҳанӯз аз рӯзҳои аввали ба сари қудрат омадан Сарвари давлат ҳаққи табиии халқро эҳтиром гузошта таъкид намуданд, ки «Халқи Тоҷикистон худ роҳи фардои идораи давлатро муқаррар мекунад». Сарвари давлат ҳаққи худмуайянкунии халқро эҳтиром гузошта, ҷонибдорӣ аз санадҳои ҳуқуқии байналмилал карданд. Сониян ҳамчун роҳбари демократ иродаи шахсии худро ба иродаи мардум пайвастанд. Хишти аввали бунёди ҷомеаи шаҳрвандиро бо пешниҳоди ҳаққи худмуайянкунӣ ва худфаъолшавӣ ба халқ тарҳрезӣ карданд. Халқи Тоҷикистон ба шоҳроҳи бунёди давлати демократӣ, ҳуқуқбунёд, дунявӣ ягона ва иҷтимоӣ думболи кишварҳои пешрафтаи ҷаҳонӣ баромад. Расидан ба ин мақсадҳои олӣ вақтро тақозо менамояд, зеро ин раванд аст ва он пайваста дар идома мебошад. Муҳим он аст, ки раванд оғоз шудааст. Ҳамчунин, ташрифоти Сарвари давлат ба шаҳру навоҳии кишвар, ки ба ҳукми анъана даромадааст, нишоне аз мардумӣ будани ӯст.

Ворид будан ба сиёсати бузурги ҷаҳонӣ. Сиёсатмадори бузург будани Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар он зоҳир шуд, ки тавонистанд бо абарқӯдратҳо ва давлатҳои минтақа тавозуни манфиатҳоро барқарор намоянд ва сиёсати мустақилона ва мусбатро пеш баранд. Хусусан, дар давраи ҷаҳонисозӣ, ки ҳифзи асолати миллӣ дар ҷабҳаҳои иқтисодӣ, иҷтимоӣ ва фарҳангӣ кори осон нест. Имрӯз Тоҷикистон ҳамчун субъекти мустақили муносибатҳои байналмилалӣ эътироф гардида, бо зиёда аз 180 давлати ҷаҳон муносибатҳои ба роҳ мондааст. Ҳамчунин, дар тайи 34 соли истиқлоли давлатӣ Тоҷикистон бо зиёда аз 70 созмони минтақавию ҷаҳонӣ ҳамкориҳои судманро роҳандозӣ намудааст. Имрӯз дар сатҳи ҷаҳонӣ Тоҷикистон бо сарварии Пешвои миллати тоҷик муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ҳамчун давлати ташаббускор дар ҳалли масъалаҳои мубрами глобалӣ эътироф гардидааст. Ташаббусҳои ҷониби Тоҷикиктсон дар роҳи муборизаи самаранок бар зидди терроризм ва экстремизм, гардиши ғайриқонунии маводи мухаддир, ҳалли масъалаҳои экологӣ ва махсусан, ба оби тоза таъмин намудани сокинони сайёра аз ҷониби ҷомеаи ҷаҳонӣ хуш қабул гардид. Маҳз баромадҳои Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон аз минбари созмонҳои бонуфузи байналмилалӣ, махсусан СММ кишвари моро дар сатҳи ҷаҳонӣ чун субъекти мустақил ва ташаббускор муаррифӣ ва маъмул гардонид.

Ҳимояи мақом ва манфиатҳои давлатӣ дар сатҳи ҷаҳонӣ. Муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон имрӯз ҳамчун сарвари сиёсии дар сатҳи ҷаҳон эътирофшуда мақом ва ҷойгоҳи миллати тоҷик ва давлати Тоҷикистонро тавассути ташаббусҳои башардӯстонааш устувор намуд. Дар меҳвари сиёсати хориҷии Сарвари давлат ҳимояи манфиатҳои миллӣ қарор дошта, ҷиҳати таҳкими мақоми кишвар корҳои мондагореро амалӣ намуданд. Таъмини истиқлоли комили давлатӣ, ба роҳ мондани муносибатҳои самаранок бо созмону ташкилотҳои минтақавию ҷаҳонӣ, густариши равобити дипломатӣ бо кишварҳои хориҷӣ, мубориза ба муқоибили падидаҳои номатлуби замон, махсусан терроризму экстремизм ва амсоли ин аз ҷумлаи ташаббусҳои Пешвои миллат ҷиҳати ҳимояи манфиатҳои миллӣ мебошад.

Ифтихори миллӣ. Бидуни муболиға, барои миллати мо муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон на танҳо Сарвари давлат, балки ҳамчун шахсияти арҷгузор ба таъриху фарҳанги миллӣ, гиромидошти шахсиятҳои номвари миллат ва эҳёи суннатҳои мардумию фарҳанги миллӣ, ҳам дар сатҳи дохилӣ ва ҳам дар арсаи байналмилалӣ, корҳои бениҳоят зиёдеро ба сомон расонида истодаанд. Таҷлили бузургдошти воқеаҳои муҳимми таърихӣ-фарҳангӣ, аз қабили 1100-солагии давлати Сомониён (1999), 680 ва 700-солагии Мир Сайид Алии Ҳамадонӣ (1995 ва 2015), 675 ва 700-солагии Камоли Хуҷандӣ (1996 ва 2020), 2700-солагии китоби «Авасто» (2001), 90-солагии Мирзо Турсунзода (2001), 2500-солагии шаҳри Истаравшан (2002), 1000-солагии Носири Хусрав (2004), 1125-солагии Абуалӣ ибни Сино (2005), Соли тамаддуни ориёӣ (2006), 2700-солагии Кӯлоб (2006), 800-солагии Ҷалолиддини Балхӣ (2007), 1150-солагии Абӯабдуллоҳи Рӯдакӣ (2008), 3000-солагии Ҳисор (2009), 100-солагии Бобоҷон Ғафуров (2009), 1310-солагии Имоми Аъзам (2009), 110-солагии Сайидалӣ Вализода (2010), 130-солагии Ҳоҷӣ Ҳусайни Кангуртӣ (2012), 100-солагии Зиёдулло Шаҳидӣ (2014), 600-солагии Абдураҳмони Ҷомӣ (2014), 150-солагии Нақибхон Туғрал (2015), 1150-солагии Закариёи Розӣ (2016), 100-солагии Ғаффор Валаматзода (2016), 100-солагии Муҳаммад Осимӣ (2020), 5500-солагии Саразм (2020) ва ғайра дар сатҳи ҷумҳурӣ ва байналмилалӣ далели равшани гуфтаҳои болост, ки ҳамагӣ бо ташаббуси бевоситаи Пешвои муаззами миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон бо шаҳомати бағоят бузург баргузор гардиданд. Яке аз нишондиҳандаҳои асосии сиёсати хирадмандонаву фарҳангдӯстонаи Пешвои муаззами миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар сатҳи баланди ташкиливу сиёсӣ ҷашн гирифтани «Соли тамаддуни ориёӣ» ва аз тарафи ЮНЕСКО ҷашн гирифтани 2700-солагии китоби муқаддаси ниёконамон «Авасто» мебошад. Таҷлили бошукӯҳи солгарди тамаддуни ориёӣ дар соли 2006 ва китоби «Авасто» ва дар ин замина таҳқиқ шудани он аз тарафи олимону донишмандони Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон чун мероси хаттии умумибашарӣ шаҳодати тамаддуни бостониасоси тоҷикон мебошад.

Тарбияи насли наврас ва ҷавон дар рӯҳияи худшиносии миллӣ. Эмомалӣ Раҳмон таъкид намудаанд, ки миллати тоҷик ҳамеша соҳиби китоб будааст ва фарҳанги он аз давраҳои қадим ба хат ва китоб пайванди ногусастанӣ доштааст. Яке аз сабабҳои асосии боқӣ мондани миллати тоҷик ҳамин забон будааст, ки дар қаламрави бузурге доман паҳн карда буд. Бесабаб нест, ки яке аз ташаббусҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон таҳти сарварии Президент дар солҳои охир дар бораи баргузории озмуни «Фурӯғи субҳи доноӣ китоб аст» мебошад, ки он маҳз ба бедор кардани шавқи кӯдакон ва ҷавонон ба мутолиаи осори беҳтарини адабии халқи тоҷик ва адабиёти ҷаҳонӣ равона гардидааст ва мақсади он босаводии саросарӣ, касби донишҳои нав аз роҳи мутолиаи осори назмию насрӣ ва шифоҳии мардум мебошад. Озмунҳои дигар, аз ҷумла «Илм – фурӯғи маърифат», «Тоҷикистон Ватани азизи ман», «Тоҷикон» – оинаи таърихи миллат» ва ғайра барои боло бурдани сатҳи худогоҳии миллии насли наврас ва дар рӯҳияи ватандӯстӣ, донишандӯзӣ, меҳру муҳаббат ба илму маърифат ва ҳифзи анъанаҳои асили аҷдодӣ равона шудаанд.

Маҳз сиёсати дурандешона ва хирдамандони Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон боис гардид, ки миллати тоҷик дар масири бунёди давлати мутамаддин муваффақ шаваду истиқлоли комилашро ҳифз намояд. Бо дарназардошти таҳлилу баррасии таърихи Тоҷикистони соҳибистиқлол имрӯз ба боварии хосса метавон гуфт, ки асосгузори истиқлоли воқеии Тоҷикистон маҳз Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон мебошад.

Президенти Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, академик Хушвахтзода Қобилҷон Хушвахт

Таърихи навини тоҷикон саҳифаест, ки дар он нақши роҳбарии хирадмандона ва сиёсати ваҳдатофарини Сарвари давлати Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон, бо ҳарфҳои заррин сабт гардидааст. Ҷаҳониён гувоҳанд, ки дар замони душвори пас аз ҷанги шаҳрвандӣ маҳз бо иродаи қавӣ, ҷасорат ва фидокориҳои Роҳбари давлат Тоҷикистон аз доми буҳронҳои шадид раҳо ёфт ва роҳи истиқлоли комилро пеш гирифт. Дар натиҷаи талошҳои пайвастаи ӯ, давлате, ки дар оғози солҳои навадум ба парокандагӣ рӯ оварда буд, дубора ба ваҳдати миллӣ расид ва суботи устувори сиёсӣ дар он пойдор гардид.

Пайванди шимолу ҷануби кишвар, бунёди нақбҳо ва нерӯгоҳҳои стратегӣ, аз ҷумла Нерӯгоҳи барқи обии Роғун, ва рушди инфрасохтори муосир намунаи рӯшани сиёсати созанда ва бунёдкоронаи давлат мебошанд. Дар паи ин талошҳо, Тоҷикистон ба кишвари амну осуда табдил ёфта, ба гуфтаи пажӯҳишҳои байналмилалӣ, дар раддабандии амнтарин давлатҳои ҷаҳон ҷойгоҳи баланд касб кардааст.

Фаъолияти сулҳофарию ваҳдатсози роҳбарияти олии кишвар таҷрибаи нодирест, ки таърих мисоли онро кам ёд дорад. Ин раванд, ки бо хирад, таҳаммулпазирӣ ва эътиқоди воқеӣ ба арзишҳои инсонӣ роҳандозӣ шуд, миллати тоҷикро аз ҳолати ҷудоӣ ба сӯи якдилӣ ва суботи устувор овард.

Сиёсати дӯстона нисбат ба кишварҳои ҳамсоя ва эҳёи эҳсоси бародарӣ дар миёни мардумон намунаи беназири сиёсати хирадмандонаи миллӣ гардид.

Бо вуҷуди он ки дар таърихи миллат шахсиятҳои барҷаста ва шоҳони одил зиёд будаанд, дар саҳифаҳои таърихи муосир шахсе чун Эмомалӣ Раҳмон бо чунин меҳру садоқати комил ба миллат кам ёфт мешавад. Намунаҳои зиёде аз эҳтироми амиқи ӯ ба фарҳанг ва таърихи миллат вуҷуд доранд. Аз ҷумла, тақдими китобҳои “Тоҷикон”-и аллома Бобоҷон Ғафуров ва “Шоҳнома”-и Ҳаким Фирдавсӣ ба ҳар хонадони кишвар на танҳо арҷгузорӣ ба ниёгони фарҳангии миллат, балки рамзи эҳёи худшиносии миллӣ ва пойдории забону адабиёти форсӣ-тоҷикӣ мебошад.

Ташаббусҳои ҷаҳонии роҳбари давлат дар ҳифзи табиат ва захираҳои об, бахусус масъалаи пиряхҳо, мавқеи Тоҷикистонро дар сатҳи байналмилалӣ таҳким бахшиданд. Ҷаҳон шоҳид шуд, ки роҳбарияти ин кишвар барои ҳифзи унсурҳои ҳаётбахши инсоният — об, иқлим ва муҳити зист — бо садои баланд сухан гуфт ва ҷомеаи ҷаҳониро ба ҳамбастагӣ даъват намуд.

Бо ибтикори ин сиёсатмадори донишманд, бисёре аз арзишҳои фарҳанги миллӣ аз нав эҳё гардиданд. Ҷашнҳои куҳанбунёди ориёӣ, аз қабили Сада ва Меҳргон, дубора ҷойгоҳи шоистаи худро дар зиндагии мардум пайдо карданд. Наврӯз, ки аз амиқтарин рамзҳои тамаддуни ориёист, ба ташаббуси Тоҷикистон мақоми ҷаҳонӣ гирифт ва имрӯз ба унвони ҷашни сулҳу дӯстӣ дар саросари ҷаҳон шинохта шудааст.

Ҳамчунин таваҷҷуҳи хоса ба бузургон ва шахсиятҳои таърихӣ — аз Рӯдакиву Фирдавсӣ то Мавлоно, Камоли Хуҷандӣ ва Мир Саид Алии Ҳамадонӣ — ба эҳёи ифтихори миллӣ ва бедории фарҳангии ҷомеа мусоидат намуд. Баргардонидани хоки муқаддаси ин бузургон ба зодгоҳҳои аслии онҳо ва бунёди мақбараҳои нав рамзи эҳтироми миллат ба гузаштаи пурифтихораш аст.

Ин ҳама далолат бар он дорад, ки сиёсати фарҳангии Тоҷикистон бар пояи эҳёи арзишҳои миллӣ, ҳифзи анъанаҳои ниёгон ва тақвияти ваҳдати маънавии мардум устувор шудааст.

Шахсияти Пешвои миллат на танҳо дар сиёсати дохилӣ, балки дар арсаи байналмилалӣ низ ба ҳайси намунаи давлатмардии муосир пазируфта шудааст. Суханрониҳои ӯ дар минбарҳои ҷаҳонӣ ҳамеша бар пояи ҳикмати шарқӣ, андешаи сулҳ, дӯстӣ ва инсондӯстӣ қарор доранд. Ин суханон симои Тоҷикистонро ҳамчун кишвари фарҳангӣ ва сулҳдӯст ба ҷаҳон муаррифӣ кардаанд.

Бо назардошти ҳамаи ин, метавон гуфт, ки роҳбари имрӯзаи давлат бо сиёсат, хирад ва муҳаббати беандоза ба миллат на танҳо пояҳои давлатдориро мустаҳкам сохт, балки худшиносии миллиро ба сатҳи нав баровард. Дар замони ӯ тоҷикон худро чун як миллати ягона, соҳибтамаддун ва соҳибсарнавишт эҳсос мекунанд.

Ардамеҳр Ашуров н.и.т., ходими пешбари илмии шуъбаи Осиёи Ҷанубӣ ва Шарқии

Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон

Рӯзи Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон яке аз санаҳои муҳиму арзишманди тақвими давлатӣ мебошад, ки ҳар сол дар мамлакат бо эҳсоси ифтихор, эҳтиром ва арҷгузорӣ ба дастовардҳои давлати соҳибистиқлол таҷлил мегардад.

Ин рӯз ифодаи равшани эҳтиром аз роҳбарияти олии кишвар, аз шахсият ва сиёсати хирадмандонаи Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон аст, ки дар давраҳои муҳими таърихӣ роҳи пешрафт, субот ва рушду нумӯи давлатро муайян намудаанд.

Таърих гувоҳ аст, ки солҳои навадуми садаи гузашта яке аз давраҳои душвортарини барои миллати тоҷик буд. Ҳодисаҳои фоҷиабор, ҷанги шаҳрвандӣ, парокандагӣ ва гум шудани умеди мардум ба оянда кишварро ба буҳронҳои амиқи сиёсӣ, иқтисодӣ ва иҷтимоӣ кашида буд.

Миллат ба шахсияте ниёз дошт, ки тавонад аз миёни оташи ҳодисаҳо роҳеро барои сулҳу субот ва давлатдории воқеӣ боз кунад.

Рӯзи Президент на танҳо ҷашни як шахсият, балки ҷашни устувор шудани давлатдории миллӣ, эҳёи худогоҳии тоҷикон, ваҳдату иттиҳод ва марҳалаи нави рушд аст.

Ин рӯз рамзи арҷгузории мардум ба шахсе мебошад, ки масъулияти гарони сарнавишти миллатро ба зимма гирифт ва ба хотири суботи давлат, оромии ҷомеа ва эҳёи давлатдории тоҷикон тамоми қувваро равона сохт.

Имрӯз Тоҷикистон ҳамчун давлати ҳуқуқбунёд, дорои сиёсати хориҷии мутавозин, иқтисоди босуръат рушдёбанда ва ҷомеаи мутамаддин шинохта шудааст. Ниҳоди давлатдорӣ мустаҳкам, сохторҳои меҳварӣ фаъол, сиёсати иҷтимоӣ ба ниёзҳои мардум мутамарказ гардида ва иқтисоди миллӣ ба марҳалаҳои нави саноатикунонӣ ворид шудааст. Ба ҳамаи ин нишондиҳандаҳои муҳим заминаи сиёсӣ ва идории устувор ниёз дошт, ки маҳз бо роҳбарии Президенти кишвар ва бо дастгирии мардуми заҳматдӯст амалӣ гардид.

Истиқлолият дар афкори ҷомеа на танҳо дастоварди сиёсист, балки арзиши маънавист. Барои ҳифз кардани он сиёсати устувори давлатӣ, коркарди стратегияи дуруст ва иродаи мустаҳками роҳбарӣ зарур аст. Таҳкими пояҳои давлатдорӣ аз қабили Конститутсия, қонунгузорӣ, эҷоди сохторҳои муосири идорӣ, артиш, дипломатия, низоми маорифу тандурустӣ, фарҳанг ва иқтисоди миллӣ намунаи ифодагари сиёсати дурандешона ва пайгирии роҳбари давлат мебошад.

Имрӯз ҳар шаҳрванди Тоҷикистон ифтихор мекунад, ки кишвараш дар харитаи ҷаҳонӣ ҳамчун давлати сулҳпарвар ва устувор шинохта шудааст.

Ҷумҳурии Тоҷикистон, ки баъди ҷанги шаҳрвандӣ ба як марҳалаи пур аз хатар ворид шуд, тавонист бо роҳбарии оқилонаи Пешвои миллат роҳи сулҳ, ваҳдат ва якдилиро пеш гирад. Таҷрибаи сулҳи тоҷикон ҳамчун “мактаби сулҳофаринӣ” дар сатҳи байналмилалӣ мавриди омӯзиш ва таҳлил қарор гирифт. Ин ҳама бо шарофати сиёсати фавқулода хирадмандона ва иродаи қавии роҳбарияти кишвар ба даст омад.

Ҳадафи асосии давлат зиндагии шоиставу осудаи шаҳрвандон аст. Имрӯз дар Тоҷикистон садҳо иншооти иқтисодӣ, иҷтимоӣ, фарҳангӣ ва инфрасохторӣ бунёд мегардад, роҳҳо ва нақбҳои азими стратегӣ кишварро ба ҳам мепайванданд, барномаҳои миллии рушди саноат, энергетика, кишоварзӣ, технологияҳои иттилоотӣ ва дигар самтҳо амалӣ мешаванд. Ҳадафи чоруми миллӣ – саноатикунонии босуръати кишвар, ки ба ояндаи иқтисодии Тоҷикистон нигаронида шудааст, ифодагари диди стратегӣ ва таҳаввулоти ҷиддии давлатӣ мебошад.

Таҷлили Рӯзи Президент барои ҳар як шаҳрванди кишвар рӯзест, ки бо эҳтиром аз хизматҳои шоёни роҳбарияти давлат, бо назар ба таърих ва дарк кардани дастовардҳои Истиқлолият ба қадри сулҳу субот мерасем. Ин рӯз моро ба ҳамдигарфаҳмӣ, ваҳдат, меҳнатдӯстӣ, эҳтиром ба давлат ва масъулиятшиносӣ даъват мекунад.

Рӯзи Президент на танҳо рамзи эҳтиром ба роҳбарияти давлат, балки таҷассумгари масъулиятшиносии ҳар як шаҳрванд дар назди Ватан мебошад. Миллате, ки роҳбари хирадманду вафодор дорад, ба ояндаи дурахшон ва пешрафти устувор умед мебандад. Дар навбати худ, ҳар як шаҳрванди ин Тоҷикистони соҳибистиқлол низ бояд ба арзишҳои миллӣ, давлатдории конститутсионӣ ва ҳифзи амнияти ҷомеа содиқ монад.

Имрӯз, вақте ба роҳи тайкардаи давлат назар меафканем, бо ифтихор гуфта метавонем, ки Тоҷикистон дар масири дуруст қарор дорад. Сулҳу субот, ваҳдати миллӣ, пешрафти иқтисод, рушду нумӯи фарҳангу илму маориф ва баланд шудани сатҳи зиндагии мардум натиҷаи сиёсати давлат ва заҳмати шабонарӯзии тамоми ҷомеа аст.

Ҷашни Рӯзи Президент ин ҳама дастовардҳоро ба ҳам мепайвандад ва ҳамчун рамзи худшиносии миллӣ дар худ таҷассум мекунонад. Дар ин рӯзе, ки мардуми кишвар бо эҳсоси ифтихор ба гузашта менигарад ва бо боварӣ ба оянда қадам мегузорад, масъулияти ҳар як фарди ҷомеа бештар мегардад. Ояндаи давлат аз дониш, меҳнат, ваҳдат ва садоқати ҳар як шаҳрванди он вобаста аст.

Бигзор Тоҷикистони азизи мо ҳамеша дар фазои сулҳу субот, ваҳдату ҳамдигарфаҳмӣ рушд кунад ва ҳар як рӯзи кишвар баҳри таҳкими пояҳои давлатдорӣ, пешрафти иқтисодӣ ва боз ҳам ободу шукуфон гардидани Ватан халқи моро ба ваҳдати бештари миллӣ ҳидоят намояд.

ДАВЛИЁРОВА Сафаргул Тешаевна, ходими пешбари илмии Шуъбаи Иттиҳоди Давлатҳои Мустақили

Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои АМИТ, номзади илмҳои фалсафа, дотсент

Иҷлосияи XVI- уми Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон, ки 16 ноябри соли 1992 дар шаҳри Хуҷанд баргузор гардид, дар таърихи навини кишвар ҳамчун рӯйдоди сарнавиштсоз пазируфта мешавад. Ин иҷлосия дар шароите баргузор шуд, ки давлати ҷавони тоҷикон дар як давраи буҳронии амиқи сиёсӣ, иҷтимоӣ ва амниятӣ қарор дошт, сохторҳои идоракунӣ фурӯпошида, низоъҳои дохилӣ ба ҷанги шаҳрвандӣ мубаддал гардида буданд ва хатари пурраи аз байн рафтани давлатдорӣ ба таври воқеӣ вуҷуд дошт. Дар чунин вазъияти бисёр ҳассос Иҷлосияи XVI- ум ҳамчун ягона минбари қонунӣ тавонист иродаи миллӣ, иқдоми сиёсӣ ва масъулияти давлатдориро ҷамъоварӣ намуда, ба самти барқарорсозии низоми идоракунӣ ва эҳёи ҳокимияти қонунӣ раҳнамои воқеӣ гардад. Ин иҷлосия дар худ аҳамияти таърихӣ дошт, зеро сарнавишти давлат, суботи ҷомеа ва ояндаи миллат маҳз дар ҳамин ҷаласаи тақдирсоз ҳаллу фасл гардид.

Дар Иҷлосияи XVI- уми Шурои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон масъалаи асосӣ интихоби роҳбари нави давлат буд, зеро идомаи беназмиҳо агар идома меёфтанд, кишвар аз идора баромада, ба марҳилаи парокандашавӣ мерасид. Дар чунин лаҳзаи муайянкунандаи таърихӣ муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон, ки таҷрибаи корӣ, заковати сиёсӣ ва ҷаҳонбинии давлатдорӣ дошт, бо иродаи вакилони мардумӣ ба сифати Раиси Шӯрои Олӣ интихоб гардид. Интихоби ӯ на танҳо як қадами ташкилии парлумонӣ, балки оғози давраи нави муҳими давлатсозӣ гардид. Маҳз аз ҳамин иҷлосия марҳилаи эҳё ва устуворсозии давлатдории тоҷикон шуруъ шуд, ки дар маркази он шахсияти муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ҳамчун роҳбари хирадманд, боирода ва ваҳдатофар қарор гирифт.

Хизматҳои Пешвои миллат дар марҳилаи пас аз иҷлосия бениҳоят бузург ва сарнавиштсоз мебошанд. Дар шароити ҷанги шаҳрвандӣ ӯ пеш аз ҳама ба боздоштани хунрезӣ ва барқарор кардани сулҳ талош намуданд. Сиёсати сулҳҷӯёна, иродаи устувор ва нақши шахсии муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон имкон дод, ки музокироти сулҳ оғоз гардад, гурӯҳҳои даргир ба мубоҳисаи сиёсӣ ҷалб шаванд ва дар сатҳи байналмилалӣ Тоҷикистон ҳамчун давлати сулҳхоҳ муаррифӣ гардад. Сафарҳои пайдарпайи ӯ ба кишварҳои хориҷӣ, мулоқотҳо бо сарварони давлатҳо ва намояндагони созмонҳои ҷаҳонӣ ба ин раванд неруи тоза бахшид. Дар натиҷа, пас аз чанд соли кӯшишҳои пайгирона Созишномаи умумии истиқрори сулҳ ва ризоияти миллӣ ба имзо расид, ки яке аз дастовардҳои беназири таърихӣ буда, дар минтақа намунаи барҷаста ба шумор меравад.

Пешвои миллат на танҳо сулҳро барқарор намуд, балки ба эҳёи низоми давлатдорӣ асос гузошт. Дар заминаи сиёсати оқилона ва талошҳои пайвастаи ӯ сохторҳои идории давлат аз нав эҳё шуданд, ташкилотҳои низомию ҳуқуқӣ фаъолиятро барқарор намуданд, механизми амнияти миллӣ мукаммал гардид ва барқарорсозии иқтидорҳои иқтисодӣ оғоз шуд. Маҳз бо иқдоми муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон Конститутсияи нави Ҷумҳурии Тоҷикистон соли 1994 қабул гардид, ки пояи ҳуқуқӣ ва арзишии давлатдории навинро муайян кард. Ин Конститутсия ба тамоми соҳаҳо – ҳуқуқ, идоракунӣ, иқтисод, сиёсати хориҷӣ ва иҷтимоъ – такони ҷиддӣ бахшид ва Тоҷикистонро ба самти давлатдории демократӣ ва ҳуқуқбунёд равона сохт.

Дар баробари ин, Пешвои миллат ба масъалаи барқарорсозии зиндагии шаҳрвандон, бозгардонии гурезагон ва ҳалли мушкилоти иҷтимоӣ таваҷҷуҳи махсус дод. Бо талошҳои ӯ садҳо ҳазор гурезагон ба ватан баргардонда шуданд, хонаҳои харобгардида барқарор гардиданд ва оҳиста-оҳиста фаъолияти мактабҳо, беморхонаҳо, инфрасохтори нақлиётӣ ва энергетикӣ эҳё ёфт. Ин раванд барои таҳкими ваҳдати миллӣ ва ба фазои ором баргардондани ҷомеа нақши ҳалкунанда бозид.

Аз нуқтаи назари иқтисодӣ, саҳми Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар барқарорсозии иқтисоди миллӣ ва таъсиси асосҳои рушди дарозмуддат асосӣ ба ҳисоб меравад. Дар давраи душвори пасоҷангӣ, ки буҷет холӣ, корхонаҳо аз фаъолият монда ва инфрасохтор хароб буд, бо роҳбарии ӯ барномаҳои ислоҳоти иқтисодӣ қабул гардиданд, муносибатҳои нави бозорӣ ба роҳ монда шуданд ва Тоҷикистон ба марҳилаи рушди устувор қадам гузошт. Ҳамчунин, бо дастгирии ӯ лоиҳаҳои бузурги инфрасохторӣ, аз ҷумла роҳҳои байналмилалӣ, нақбҳо, пулҳо ва иншооти гидроэнергетикӣ амалишавӣ ёфтанд, ки кишварро аз бунбасти коммуникатсионӣ раҳо намуданд.

Аз ҷиҳати сиёсати хориҷӣ, Тоҷикистон бо роҳбарии Пешвои миллат сиёсати мутавозин ва ҳушмандонаро пеш бурд. Солҳои аввали истиқлол кишвар дар арсаи байналмилалӣ шинохти кофӣ надошт, аммо талошҳои пайвастаи муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон барои мустаҳкам кардани робитаҳо бо кишварҳои ҳамсоя, давлатҳои абарқудрат ва созмонҳои байналмилалӣ имкон дод, ки мавқеи сиёсӣ ва иқтисодии Тоҷикистон дар миқёси ҷаҳонӣ таҳким ёбад. Ин сиёсати мутавозин имрӯз Тоҷикистонро ҳамчун иштирокчии фаъоли равандҳои минтақавию байналмилалӣ нишон медиҳад.

Бар асоси ин ҳама далелҳо метавон гуфт, ки Иҷлосияи XVI- уми Шӯрои Олӣ нуқтаи ибтидоии давлати навини тоҷикон гардид. Ин иҷлосия на танҳо сохторҳои давлатиро эҳё кард, балки ба миллат умед, ба ҷомеа оромӣ ва ба давлат роҳе барои рушди минбаъда бахшид. Ҳамаи ин натиҷаҳо бо роҳбарии хирадмандона ва хизматҳои беназири Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон имконпазир шуданд, ки бо иродаи сиёсӣ, ҷасорати давлатӣ ва диди дурбинона тавонистанд сарнавишти миллатро аз буҳрони ҳалокатбор ба сӯи ояндаи орому босаодат равона созанд. Иҷлосияи XVI- уми Шурои олии Ҷумҳурии Тоҷикистон имрӯз ҳамчун рамзи эҳёи давлатдорӣ, сарчашмаи ваҳдати миллӣ ва заминаи устувори бунёди давлати муосири тоҷикон шинохта мешавад.

Саидов А. - Ходими хурди илмии Шӯъбаи география ва зондкунонии Раёсати АМИТ

“Барои халқ, ҳукумат ва давлати мо Иҷлосияи 16- уми Шурои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон аҳамияти бузурги таърихӣ дорад. Он ҷомеаро аз муқовимати сиёсии фоҷиабор, аз ҷанги таҳмилии бародаркуш, аз оворагиву дарбадарӣ наҷот дод. Асолати таърихии халқамон, яъне одамият, маърифатпарварӣ ва сӯлҳдӯстиро ба ӯ баргардонд. Дастархонашро пурфайз кард”

Эмомалӣ Раҳмон

Таърихи куҳандиёри Тоҷикистони соҳибистиқлол саршор аз воқеаҳои бузурги сиёсӣ ва саҳифаҳои рангине аст, ки инъикосгари як марҳалаи ташаккул ва рушди давлатдории миллӣ мебошад.

Сарнавишти миллати тоҷик дар давоми асрҳо чун дигар қавмҳои ориёинажод бисёр ҳам печ дар печ буда, халқи тоҷик дар мубориза барои озодӣ ва эҳёи давлатдорӣ дар масири таърих ҷоннисориҳои зиёде кардааст.

Лозим ба ёдоварист, ки 16-уми ноябри соли 2025 аз гузашти Иҷлосияи XVI – уми Шурои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон 33- соли рассо пур мешавад. Мардуми шарифи Тоҷикистон ҳамасола ин санаи муҳими тақдирсозро дар фазои танинандози сулҳу ваҳдати миллӣ таҷлил менамоянд. Зеро маҳз 33 сол муқаддам бо иштироки вакилони халқ, баҳри ба як низоми муайян овардани авзои сиёсии ҷомеа дар шаҳри бостонии Хуҷанд Иҷлосияи XVI – уми Шурои Олӣ баргузор гардид. Вақте сухан аз Иҷлосияи XVI – уми Шурои Олӣ, даъвати XII меравад, ёдовар мешавем, ки то расидан ба ин айём чӣ мушкилотро аз сар гузаронидем ва ниҳоят ба ҳадаф расидем.

Дар ҳамон авзои мураккаби сиёсии ҷомеа, дар меҳвари “Маҷлиси машваратӣ” доир ба эътидол овардани вазъи сиёсӣ, қабули конститутсияи нав, барқарор намудани ҳокимияти конститутсионӣ ва интихоби роҳбарияти нави сиёсӣ, ҳалли масъалаи фирориён, ҳолати вазнини иқтисодию иҷтимоии ҷумҳурӣ садо дод ва аз Шурои Олӣ талаб гардид, ки оид ба ин ва дигар масоили мубрам қарорҳои дахлдор ва созанда қабул намояд.

Масъалаи муҳим ва мубрами Иҷлосия интихоби роҳбари нави ҷумҳурӣ маҳсуб меёфт. Ҳамин тавр, баррасии масоили интихоби Раиси нави Шурои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон мавриди муҳокима қарор гирифт. Намояндаи халқ Мирзоев А. аз ҳавзаи интихоботии № 47, аз номи намояндагони шаҳри Турсунзода ва ноҳияҳои Ҳисору Шаҳринав сухан намуда, номзадии вакили халқ Эмомалӣ Шарифович Раҳмоновро аз ҳавзаи интихоботии Данғара ба вазифаи Раиси Шурои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон пешниҳод намуд. Дар натиҷаи овоздиҳии пинҳонӣ аз 193 нафар вакили халқ, ки дар Иҷлосия ширкат меварзиданд, 186 нафар ба тарафдории Эмомалӣ Раҳмонов овоз доданд. Дар маҷмӯъ 74 санади ҳуқуқӣ, аз ҷумла 15 қонун, 52 қарор, 6 фармон ва 2 муроҷиатнома қабул гардид. Тибқи Қарори Шурои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон 19 – уми ноябри соли 1992 Эмомалӣ Шарифович Раҳмонов ба вазифаи Раиси Шурои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон интихоб гардид.

Пешвои муаззами миллат, Эмомалӣ Раҳмон бо як ҷасорату мардонагӣ савганд ёд намуд, ки дар хидмати мардуми Тоҷикистон қарор хоҳад дошт ва ба Конститутсия, Парчаму Нишони давлатӣ ҳамеша содиқ мемонад ва суханони хешро бо чунин матлаб оғоз намуд, ки “Ман кори худро аз сулҳ оғоз хоҳам кард. Ман тарафдори давлати демократӣ ва ҳуқуқбунёд мебошам. Мо ҳама бояд ёру бародар бошем, то ки вазъиятро ором намоем…”

Маҳз бо туфайли амалӣ гардидани ҳамон қарору қонунҳои Иҷлосия XVI-уми Шурои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон буд, ки имрӯзҳо кишвари азизамон Тоҷикистони биҳиштосо тавонист, дар фазои сулҳу оромӣ, дустӣ, эҳтиром ва эътирофи якдигар рушду равнақ намояд.

Маҳз натиҷаи ҳамон Иҷлосия буд, ки заминаи муҳим барои истиқрори сулҳ, ризояти миллӣ ва ҳамбастагии мардуми кишвар гузошт, волоияти қонун барқарор шуд ва ҳалли масъалаҳои муҳими сиёсӣ бо роҳи конститутсионӣ шурӯъ гардид.

Иҷлосия исбот кард, ки миллати тоҷик дорои қувваи солим ва иродаи қавиест, ки кишварро аз буҳрони сиёсӣ берун бароварда метавонад. Аҳамияти таърихии Иҷлосия барои дарки худшиносӣ ва ҳуввияти миллии тоҷикон ва мардуми Тоҷикистон арзиши бузурги таърихие дорад, ки имрӯз мояи ифтихор аст. Иҷлосия истиқлоли воқеии миллати тоҷикро бо сарварии Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон мӯҳтарам Эмомалӣ Раҳмон таъмин карда, барои худшиносии миллӣ ва иқдоми муҳими сиёсию иҷтимоӣ ва фарҳангӣ заминаи мусоид фароҳам овард.

Воқеан, имрӯз, таҳлили роҳи 31- солаи ҷумҳурии мустақил ва соҳибихтиёри Тоҷикистон нишон медиҳад, ки сарчашмаи дастовардҳои назарраси дар ин фосила ба даст омада, пеш аз ҳама, суботу ваҳдати ҷомеа, эъмори аркоми давлатдории навини миллӣ, раҳоӣ аз бӯҳрони иҷтимою иқтисодӣ ва фарҳангӣ маҳз ҳамин иҷлосияи таърихӣ мебошад.

Натиҷа ва самараи ҳамон Иҷлосияи тақдирсоз аст, ки солҳои охир гулгашту хиёбонҳои пойтахти азизамон таҳти сарварии Пешвои муаззами миллат ва ҷидду ҷаҳди бевоситаи Раиси шаҳри Душанбе муҳтарам Рустами Эмомалӣ, ободтару зеботар гашта, маҳбуби дили сокинони пойтахту кишвари азизамон ва сайёҳони хориҷӣ гаштаанд. Пешрафти иқтисодиёт ва таъмини амнияти шаҳрвандон боис гашт, ки ҳамасола ба Тоҷикистон ҳазорон сайёҳони хориҷӣ ташриф меоранд.

ДОСТИЕВА Дилафруз, ходими хурди илмии шуъбаи Осиёи Ҷанубу Шарқии Институти

омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон

Воқеан ҳам дар шароити соҳибистиқлолӣ ҷиҳати таҳкими рукнҳои давлати соҳибистиқлол, демократӣ, дунявӣ ва иҷтимоии Тоҷикистон иқдомҳои муассир ба вуқуъ пайваста, самтҳои асосии сиёсати дохиливу хориҷии давлат, бо назардошти манфиатҳои миллӣ муайян шудаанд. Дар муддати кӯтоҳи таърихӣ Ҷумҳурии Тоҷикистон дар баробари дигар дастовардҳо дар сиёсати хориҷии худ ба комёбиҳои назаррас ноил гардад. Тавре маълум аст, Пешвои миллат дар давроне ба ҳайси сарвари сиёсӣ фаъолиятро оғоз намуд, ки Тоҷикистон баъди ба даст овардани истиқлолияти давлатӣ ба нооромиҳои сиёсӣ рӯбарӯ гардида буд. Аз вазъи дохилии кишвар қувваҳои манфиатдори хориҷӣ истифода намуда, дар кишварамон оташи ҷанги таҳмилиро фурӯзон намуданд. Нахустин комёбии Сарвари давлат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ин буд, ки тавонист дар Иҷлосияи XVI - уми Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон ҳамчун чеҳраи сиёсӣ бо як шуҷоату мардумсолорӣ худро муаррифӣ намуд. Далели ин садҳо барқияҳое мебошанд, ки ба иҷлосия ва садову симо меомаданду қариб як хел шурӯъ мешуданд: «Аз суханронии аввалини Шумо дар дили мо шуълаи умед фурӯзон гашт...».

Албатта, дар нутқи Раиси тозаинтихоби Шӯрои Олӣ ифтихори ватандорӣ, дурандешӣ, ҳисси баланди масъулият ва қотеияту матонат дида мешуд ва чунин хусусиятҳояш ба сарвари давлати тоҷикон Эмомалӣ Раҳмон имкон дод, ки дар сухани худашон содиқ монда, барои хотима бахшидан ба низоъ ва хусумати дохилӣ, таҳкими сулҳу салоҳ ва ваҳдати миллӣ миёни мардуми кишвар комёб гарданд. Дар чунин шароит мебоист сиёсати хориҷии Тоҷикистон муҳтавои амалгаро ва воқеъбинона дошта бошад ва ба татбиқи пайгиронаи ҳадафҳои милливу давлатии мамлакат мусоидат намояд.

Бояд гуфт, ки Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон 29 сентябри соли 1993 нахустин бор аз минбари Созмони Милали Муттаҳид сухан ронда, ҷомеаи ҷаҳониро бо ҳадафҳои сиёсии сулҳҷӯёна ва таҳкиму тақвияти ҳамкориҳо бо ҳама кишварҳои дӯсту сулҳпарвари ҷаҳон ошно намуд. Маҳз бо шарофати сиёсати сулҳҷӯёна ва бунёдкоронаи Асосгузори сулҳу Ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон Тоҷикистон дар арсаи љањонӣ мавқеи худро пайдо карда, ба ҳайси як субекти муносибатҳои байналмилалӣ шинохта шуд.

Таҳлилҳо нишон медиҳанд, ки Ҷумҳурии Тоҷикистон зери роҳбарии Сарвари давлат бо кишварҳои зиёди ҷаҳон равобити дипломатӣ барқарор карда, муносибатҳои шарикиро бо ҷомеаи ҷаҳонӣ дар чорчӯби созмонҳои байналмилаливу минтақавӣ роҳандозӣ намуда, рушди ҳамкориҳоро дар ин самт идома медиҳад. Тоҷикистон бо ташкилотҳои байналмилаливу минтақавӣ, аз ҷумла бо Созмони Милали Муттаҳид ва ниҳодҳои тахассусии он, Созмони ҳамкории Шанхай, Созмони Аҳдномаи амнияти дастҷамъӣ, Созмони амният ва ҳамкорӣ дар Аврупо, Созмони ҳамкории иқтисодӣ ва Созмони ҳамкории исломӣ, инчунин, бо шарикони рушд ва ниҳодҳои молиявии байналмилаливу минтақавӣ ба роҳ мондааст.

Тавре ки дар Консепсияи сиёсати хориҷии Ҷумҳурии Тоҷикистон омадааст: «Сиёсати хориҷии Ҷумҳурии Тоҷикистон сиёсати «дарҳои кушода», сулҳхоҳона ва беғараз буда, зимни татбиқи он, Тоҷикистон омодааст бо ҳамаи кишварҳои дуру наздик робитаҳои дӯстона ва эътирофи манфиатҳои тарафайнро дар асоси эҳтироми ҳамдигар, баробарӣ ва ҳамкориҳои мутақобилан судманд густариш диҳад».

Қайд намудан зарур аст, ки аз ҷониби ҷомеаи ҷаҳонӣ дастгирию пуштибонӣ ёфтани ташаббусҳо ва пешниҳодоти Тоҷикистон, бахусус, дар ҳалли масъалаҳои обу энергетика, пиряхҳо, сулҳу субот, мубориза бар зидди терроризм, ифротгароӣ ва муомилоти ғайриқонунии маводи мухаддир, аз байн бурдани мушкилоти Афғонистон ва ғайра баёнгари мавқеи фаъоли Тоҷикистон мебошад. Ин ҳама аз имиҷи байналмилалии Тоҷикистон дар низоми ҷаҳонӣ ва обрӯи баланди Президенти кишвар дар арсаи сиёсии олам шаҳодат медиҳад.

Маҳз бо кӯшишу талошҳои Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон мавзӯи «дипломатияи об» ба рӯзномаи байналмилалии масъалаҳои ҳалталаб ба таври доимӣ дохил гардид. Ҳуқуқи истифодаи об ҳамчун сарвати табиӣ ва ҳифзи он дар сатҳи зарурӣ масъалаи глобалие буд, ки маҳз тавассути Роҳбари давлати мо ба сатҳи масоили байналмилалӣ бароварда шуд. Албатта, манфиат аз он на танњо барои миллат, балки барои кулли инсоният аст. Бинобар ин, ҷонибдорӣ ёфтани ташаббусҳои глобалии Тоҷикистон вобаста ба ҳалли масъалаи об дар сатҳи ҷаҳонӣ, аз он шаҳодат медиҳад, ки масъалаи об дар сиёсати хориҷии Тоҷикистон мавқеи махсусро ишғол менамояд. Аз ҷумла, ташаббуси нахустини Ҷумҳурии Тоҷикистон оид ба эълон намудани соли 2003 - Соли оби тоза аз ҷониби 148 кишвари ҷаҳон дастгирии пурра ёфта, ин кишварҳоро дар ҳалли як масъалаи пураҳамият гирди ҳам овард.

Воқеан, ташаббусҳои Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон дар ҳалли масъалаҳои об муҳим ва саривақтӣ маҳсуб мегарданд. Зеро тибқи маълумотҳои созмонҳои минтақавию байналмилалӣ зиёда аз 750 миллион нафар ба оби нӯшокии безарар дастрасӣ надошта, интизор меравад, ки бо дарназардошти афзоиши тадриҷии аҳолӣ то соли 2030 қариб 40 дарсади аҳолии ҷаҳон ба мушкилоти норасоии об дучор гарданд.

Маҳз глобалӣ будани мушкилоти оби нушокї дар сайёра боиси он гардид, ки СММ пешниҳоди Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон оид ба эълон намудани солҳои 2005-2015 ҳамчун Даҳсолаи байналмилалии амал “Об барои ҳаёт” дастгирӣ намуда, 23 декабри соли 2003 Маҷмаи Умумии СММ дар асоси Эъломияи Душанбе Қатъномаи дахлдорро қабул кард. Дар баробари ин, соли 2013 ҷомеаи байналмилалӣ Соли байналмилалии ҳамкорӣ дар соҳаи обро ки муаллифаш Тоҷикистон аст, қайд намуд.

Тазаккур бояд дод, ки пешниҳоди дигари Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон оид ба эълон намудани солҳои 2018-2028 ҳамчун Даҳсолаи байналмилалии амал “Об барои рушди устувор” - ро 21 декабри соли 2016 Маҷмаи Умумии СММ тавассути Қатънома эълон кард. Қайд кардан ба марид аст, ки бахшида ба оғози расмии Даҳсолаи байналмилалии амал «Об барои рушди устувор, солҳои 2018-2028», рӯзи 22 марти соли 2018 дар Иёлоти Муттаҳидаи Амрико чорабинии сатҳи баланд доир гардид, ки Пешвои миллат низ ба ҳайси роҳбари кишвари ташаббускори масоили об дар он иштирок ва суханронӣ намуданд. Яке аз ҳадафҳои Даҳсолаи байналмилалии амал «Об барои рушди устувор, солҳои 2018-2028»-ро Сарвари давлат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон зимни маърӯза дар чорабинии мазкур «эҷоди майдони васеъ барои густариши таҷрибаи андӯхта ва ҳамкориҳо дар соҳаи об» баён намуданд. Албатта, ташаббусҳои мазкур саривақтӣ мебошанд. Зеро раванди биёбоншавӣ, афзудани офатҳои табиии вобаста ба об ва ғайраҳо, ки ба захираҳои обӣ ва сифати он таъсири манфӣ мерасонанд, аз ҷомеаи ҷаҳонӣ татбиқи чораҳои фавриро талаб мекунанд.

Қайд кардан ба маврид аст, ки ташаббуси панљуми Тољикистон ин соли 2025 соли байналмилалии ҳифзи пиряхҳо ва ҳамасола 25 март рӯзи ҷаҳонии пиряхҳо мебошад, ки аз ҷониби ҷомеаи ҷаҳонӣ сазовори дастгирии ҳамаҷониба гардид. Дар асоси Қатъномаи СММ Фонди мақсадноки байналмилалӣ оид ба ҳифзи пиряхҳо таъсис ёфт. Қатъномаи номбурда аҳаммияти пиряхҳоро ҳамчун ҷузъи таркибии даври гидрологӣ ва таъсири ҷиддии обшавии босуръати онҳоро ба иқлим, муҳити зист, саломатии инсон ва рушди устувор қайд намудааст. Инчунин дар ин санад таъкид шудааст, ки таъсири гармшавии глобалӣ боиси қоҳиши густурдаи криосфера шудааст, ки дар натиҷа устуворӣ дар минтақаҳои баландкуҳҳо кам шуда, миқдору мавсими маҷрои об ва захираҳои обро дар ҳавзаҳои дарёҳои барфу пиряхдор тағйир додааст.

Аз ин лиҳоз, боиси ифтихор аст, ки дар таърихи 13 августи соли 2024, зимни баргузории Иҷлоси 78-уми Маҷмаи Умумии Созмони Милали Муттаҳид (СММ) қатъномаи ҷадиде таҳти унвони «Даҳсолаи амал барои илмҳои криосфера, солҳои 2025-2034» қабул гардид. Даҳсолаи мазкур ташаббуси 6-уми ҷаҳонии Ҷумҳурии Тоҷикистон аст, ки дар ҳамкорӣ бо Ҷумҳурии Фаронса пешбарӣ гардидааст.

Бо қабул гардидани ин қатънома бо мақсади пешбурди ҳамкориҳои илмии сатҳи ҷаҳонӣ тавассути баргузории тадқиқоту мониторинги илмии алоқаманд ва инчунин, талошҳои рушди устувор дар доираи сохтору захираҳои мавҷуда ва саҳмҳои ихтиёрӣ барои ҳалли масоили марбут бакоҳишёбӣ (деградатсияи) пиряхҳо ва тағйирот дар криосфера эълон гардиданд.

Тавре маълум аст, 23 сентябри соли 2024 Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар шаҳри Ню-Йорки Иёлоти Муттаҳидаи Амрико дар Ҳамоиши оянда иштирок ва суханронӣ намуданд. Зимни суханронӣ пешниҳод намуданд, ки тавассути қатъномаи махсуси Созмони Милали Муттаҳид “Даҳсолаи таҳкими сулҳ ба хотири наслҳои оянда” қабул карда шавад. Ин аст, ки кишвари мо бо эҷоди мактаби сулҳу салоҳу созандагӣ мақом ва манзалат пайдо карда, ба яке аз амнтарин кишвар табдил ёфт. Иқдоми мазкур бори дигар аз сулҳофару ваҳдатпарвар будани миллати тоҷик гувоҳӣ дода, беҳтарин муждае барои тамоми башарият хоҳад буд. Зеро сулҳу субот ва оромишу осоиштагӣ асоси пешрафт, зиндагии арзанда, рушди босуботи ҷомеа ва волотарин арзишҳои инсоният маҳсуб мешаванд.

Дарвоқеъ, дар баланд бардоштани нуфузу эътибори байналмилалии Тоҷикистон ва ҳаллу фасли масъалаҳои глобалии олам талошҳои пайдарпайи эъмори сулҳи тоҷикон ва сипари боътимоди миллат, Пешвои маҳбубу муаззамамон ниҳоят бузург ва саривақтӣ буданду ҳастанд. Ногуфта намонад, ки ки 6 ноябри соли 2025 зимни иҷлоси 43-юми Конфронси генералии ЮНЕСКО қатънома таҳти унвони “Устувонаи Куруш: Эъломияи ибтидоии ҳуқуқи башар ва гуногунрангии фарҳангӣ” қабул гардид. Қатънома аҳаммияти таърихӣ ва маънавии “Устувонаи Куруш” - ро ҳамчун яке аз нахустин санадҳои башардӯстона, ки арзишҳои озодии виҷдон, эҳтиром ба гуногунрангии фарҳангӣ ва ҳамзистии осоиштаро тарғиб менамояд, таъкид месозад.

Бояд зикр намуд, ки ташаббуси мазкур тибқи дастури Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон, ки зимни Паёми Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон "Дар бораи самтҳои асосии сиёсати дохилӣ ва хориҷии ҷумҳурӣ" ироа гардида буд, пешбарӣ шуд. Аз ин рӯ, қабул гардидани санади зикршуда ба таҳкими арзишҳои умумибашарӣ, густариши ҳамдигарфаҳмӣ миёни тамаддунҳо ва мусоидат ба рушди муколамаи фарҳангҳо дар доираи ЮНЕСКО саҳми арзанда мегузорад. Қатъномаи мазкур бо ташаббуси Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Ҷумҳурии Исломии Эрон пешниҳод гардида, аз ҷониби кишварҳои аъзои созмон ҷонибдорӣ ёфт.

Ташаббусҳои сатҳи ҷаҳонии Пешвои миллат дар ҷодаи дифоъ аз арзишҳои умумибашарӣ сабаби афзудани эътибори байналмилалии Тоҷикистон гардид. Нияту мароми миллати ватандӯсту истиқлолхоҳи мо ин аст, ки Тоҷикистони азизи мо боз ҳам дар роҳи мавқегирии манфиатҳои миллӣ дар сиёсати хориҷии худ ба мувафаққиятҳои бузург ноил гардад.

Чуноне ки Пешвои миллат дар Паёми худ ба Маҷлиси Олӣ қайд намуданд, «имрӯз Ҷумҳурии Тоҷикистон дар арсаи байналмилалӣ ҳамчун кишвари пешбарандаи сиёсати хориҷии сулҳҷӯёнаву созанда эътироф гардида, эътибор пайдо кардааст. Ба шарофати сиёсати «дарҳои кушода», ки ҷавҳари равобити байналмилалии Тоҷикистонро ташкил медиҳад, мо тавонистем бо аксари давлатҳои дунё муносибатҳои нек ва ҳамкориҳои судманди гуногунҷанбаро дар соҳаҳои мухталиф ба роҳ монда, тақвият бахшем. Мо минбаъд низ ин сиёсатро, бо дарназардошти воқеиятҳои нави байналмилалӣ, идома дода, кӯшиш ба харҷ медиҳем, ки ҳамкориҳоямонро бо шарикони стратегӣ ва минтақавию байналмилалӣ ба сатҳи сифатан нав барорем».

Ҳамин тариқ, аз таҳлили равандҳои сиёсӣ маълум аст, имиҷи байналмилалии Тоҷикистон бештар бо ташаббусҳои глобалӣ дар соҳаи об, иқлим ва фарҳанг шинохта мешавад. Пешвои миллат Эмомалӣ Раҳмон бо ташаббусҳои сулҳҷӯёна ва иқдомҳои ҷаҳонӣ Тоҷикистонро ба як кишвари ташаббускори глобалӣ табдил додааст. Тољикистон тавассути дипломатия ва ҳамкориҳои илмӣ эътибори худро дар арсаи ҷаҳонӣ тақвият медиҳад. Пеш аз ҳама, саҳми Пешвои миллат дар ташаккули имиҷи байналмилалии Тоҷикистон аз сулҳоварӣ, ташаббусҳои глобалӣ ва муаррифии арзишҳои миллӣ иборат аст. Ин аст, ки имрӯз Тоҷикистон дар ҷаҳон ҳамчун кишвари сулҳҷӯ, ташаббускор ва дорои мероси фарҳангии бой шинохта мешавад. Аз ин лиҳоз, ташаббусҳои глобалии Пешвои миллат оид ба ҳалли масоили обу иқлим, масъалаҳои амниятӣ, мубориза бо терроризму экстремизм, гардиши ғайриқонунии маводи мухаддир, ҳимоя аз дини мубини ислом ва ғайра аз мавқеи башардӯстонаи кишвари мо дарак медиҳад ва боиси рушди имиҷи байналмилалии Ҷумҳурии Тоҷикистон мегардад.

Мавзунаи Сайдамир – магистранти АМИТ

Ба истиқболи Рӯзи Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон -16 ноябр

Аз рӯзҳои аввал соҳибистиқлоли Тоҷикистон сиёсати хориҷии кишвар дар асоси принсипи «дарҳои боз»-ро амалӣ мегардад. Имрӯзҳо Тоҷикистон воқеъан бо беш аз 185 кишвари ҷаҳон ҳамкории дипломатию иқтисодию фарҳангиро ба роҳ монда, баҳри рушду нумуи кишвар талош меварзад. Дар ин раванд, нақши Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ-Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар самти ҳамкорӣ бо кишварҳои аврупоӣ беназир аст. Бинобар сиёсати хирадмандона ва дипломатияи миллии тоҷикон муносибатҳои дӯстона бо кишварҳои аврупоӣ амсоли Шоҳигарии Белгия, Фаронса, Олмон, Шветсария ва Италия барқарор гардида, таҷрибаи пешрафтаи ин кишварҳоро барои Тоҷикистон муҳим арзёбӣ карда мешавад.

Агар мо ба оинаи таърих назар андозем, Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ-Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба Шоҳигарии Белгия сафар карданд ва бо Аълоҳазрат Алберто Филипп мулоқот карданд. Яке аз мавзуъҳои асосии музокироти Президент муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон бо ноиби Президенти Иттиҳоди Аврупо оид ба амният Жозеф Борелл мушкилоти Афғонистон, инчунин таҳдидҳо ва чолишҳое, ки дар ин кишвар вуҷуд дорад мавриди суҳбат қарор гирифт.

Зимни ин вохӯрӣ ва музокироти сатҳи баланд ҳайати Тоҷикистон дар сатҳи муовини вазири корҳои хориҷии Ҷумҳурии Тоҷикистон ва ҳайати Шоҳигарии Белгия дар сатҳи Директори генералии Хадамоти федеролии корҳои хориҷӣ оид ба равобити дуҷониба масоили муҳими дуҷониба ва судовари ҳамкориҳои тарафайнро мавриди баррасӣ қарор доданд.

Баъдан нишастҳои Форуми сармоягузории Тоҷикистон-Белгия дар шаҳри Брюссел барпо гардида , ҳаҷми гардиши савдо байни Тоҷикистон ва Белгия дар соли 2019 – 11 млн. долл. ШМА-ро ташкил дод. Содирот бо Белгия аз фулузот ва маснуоти саноати бофандагӣ иборат буда, моддаҳои химиявӣ ва пластикӣ, озуқаворӣ воридот ба Тоҷикистонро ташкил доданд.

Ба мақсади тақвияти ҳамкориҳои иқтисодиву фарҳангӣ Белгия Консулгарии фахрии худро дар Душанбе ифтитоҳ намудааст. Пояи шартномавӣ-ҳуқуқии ҳамкории ду давлат созишномаҳои байниҳукуматӣ ва байниидоравиро дар бар мегирад.

Ҳамин тариқ нақши Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар самти ҳамкориҳо бо давлатҳои Аврупо хеле назаррас аст. Муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар доираи сафари расмии худ ба шаҳри Париж дар як чорабинии фарҳангӣ - "Тоҷикистон - кишвари дарёҳои тиллоӣ" ширкат варзида, дар Рӯзи фарҳангии Ҷумҳурии Тоҷикистон дар ЮНЕСКО суханронӣ карданд.

Қобили зикр аст, ки "Тоҷикистон - кишвари дарёҳои тиллоӣ" - бузургтарин намоишгоҳи нигораҳои таърихии марбут ба ниёгони Тоҷикон дар Осорхонаи миллии ҳунарҳои зебои Париж - Осорхонаи Гимет кушода шуд. Дар намоиши фарҳанги дар Фаронса 9 млн. фаронсавиҳо аз таърих ва фарҳанги Тоҷикон аз наздик ошно шуданд. Президенти Фаронса Эммануэл Макрон таассуроташро пас аз боздиди намоиши нигораҳои таърихии Тоҷикистон бо забони тоҷикӣ баён дошт ва иброз намуд: “Тоҷикистон чорроҳаи воқеии тамаддун” мебошад.

Президенти Фаронса Эммануэл Макрон намоишгоҳи бостоншиносии кишвари моро дар Париж “ҳайратангез” номид ва ин таваҷҷуҳи фаронсавиёнро нисбат ба фарҳанги тоҷикон зиёд намуд. Эммануэл Макрон аз муносиботи қотеъонаи Президенти Ҷумхурии Тоҷикистон дар мубориза бар зидди терроризм ва ҳифзи ҳуқуқи занони Афғонистон истиқбол кард.

Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар доираи сафари расмӣ бо раиси Шӯрои Иттиҳоди Аврупо Шарл Мишел ва Президенти Ҷумҳурии Фаронса Эммануэл Макрон дар бораи самтҳои асоси сиёсати дохилӣ ва хориҷии кишвар суҳбат намуд. Дар доираи сафари расмӣ мулоқоти Эмомалӣ Раҳмон бо Президенти Фаронса Эммануэл Макрон ва раҳбарони баландпояи ин кишвар доир гардид, ки мавзӯи асосии музокирот вазъи Афғонистон пас аз ишғоли қудрат дар ин кишвар аз ҷониби ҷунбиши тундгароёни динӣ буд.

Моҳи ноябри соли 2019 зимни сафари кории Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба Конфедератсия Швейтсария бо Президенти Швейтсария Ули Маурер вохӯрӣ анҷом доданд. Дар мулоқот роҳбарони давлатҳо баррасии масъалаҳои ҳамкориҳои дуҷониба ва бисёрҷониба ибрози ақида намуданд. Ули Маурер қайд намуд, ки ҳарду кишвар кӯҳистонӣ буда, дар марзи болооб зиндагӣ менамоем, мо омода ҳастем ҳама лоиҳаҳои Шуморо дастгирӣ намоем. Дар натиҷа мубодилаи савдо байни ду кишвар ба ҳаҷми 132 млн. Доллари ШМА ба имзо расид.

Ҳамчунин Асосгузори судҳу Ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат Эмомалӣ Раҳмон дар мулоқоти сарони давлатҳо, ки дар қасри Белвю қароргоҳи Президенти Олмон, дар Берлин баргузор шуд, иштирок карданд. Чунин чорабинӣ дар сатҳи олӣ бо роҳбарони кишварҳо имкон медиҳад, ки масоили гуногунҷанба, аз қабили сиёсат, иқтисод, амният ва мубодилаи фарҳангиро баррасӣ намоянд. Дар ин вохӯриҳои судманд 40 созишномаҳои ҳамкории иқтисодӣ оид ба тадқиқот ва инноватсия, маориф ва илм ҳамкориҳои энергетикӣ, фарҳангӣ, амнияти ва ғайраҳо ба имзо расиданд. Ногуфта намонад, ки мулоқоти сарони давлатҳо дар қасри Белвю қароргоҳи Президенти Олмон Франк Валтер Штайнмайер баргузор гардида буд.

Бояд қайд кард, ки кишварҳои Аврупо дар сиёсати берунаи Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ҷойгоҳи махсус дорад. Сиёсати беназири Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар сафари кориашон ба кишварҳои аврупоӣ, аз ҷумла Шоҳигарии Белгия, Италия, Фаронса ва Шветсария буд, ки хело муваффақ шуданд. Дар натиҷаи сафари хеш бо як қатор роҳбарон ва шахсони воломақоми ин кишварҳо вохӯрда, қариб бо ҳама самтҳои стратегӣ ва афзалиятноки кишвар аҳдномаҳо ва созишномаҳо ба имзо расидааст.

Асосгузори сулҳу Ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон оид ба захираҳои ғании табиии Тоҷикистон, иқтидорҳои бахши саноат, энергетика ва кишоварзӣ дар зимни вохӯрӣ ибрози ақида намуданд. Чунки Тоҷикистон барои ҷалби сармояи хориҷӣ махсусан Италия ворид намудани технологияи наву навтарин ҳавасманд аст.

Воқеаи таърихӣ ин аст, ки ширкати «Салини Импреджило» (Salini Impregilo) дар барқарорсозии иншооти гидроэнергетикӣ инчунин нерӯгоҳи обии барқии Роғун саҳми беназир дорад.

Қобили қайд аст, ки азбаски иқлиму оби тозаву табиати пурғановати Тоҷикистон аз ҷумла Варзоб, Алмосӣ шабеҳияти фарҳангу ҷуғрофии Рими Қадим мебошад, мо метавонем дар соҳаи сайёҳӣ аз таҷрибаи Италия омӯзем. Воқеаи таърихӣ ин аст, ки Водии Алмосии Тоҷикистон аввалин маконест, ки дар ИДМ ҳамчун мероси ҷаҳонии кишоварзӣ эътироф шудааст. Дар ҷаласаи гурӯҳи машваратии илмии СММ дар санаи 8 июли соли 2025 ба ин мако чунин мақом додааст. Ин рӯйдоди таърихӣ Тоҷикистонро аввалин кишваре дар саросари ҷаҳони пасошӯравӣ ба ҳисоб рафта, ки макони худро ба феҳристи бонуфузи GIAHS (системаҳои муҳими мероси кишоварзӣ) дохил кардааст.

Дар ин росто, ёдгориҳои замонҳои қадим аз замони Рим, романтикаи дилрабои Венетсия, панорамаи кӯҳии Тоскана, нишебиҳои ҷанубии Алп, табиати аҷиб, офтоб, баҳр, ҳаво - ҳама инҳо Италия аст! Он дар қисми марказии баҳри Миёназамин мавқеи “беназири ҷуғрофӣ” дошта, ба гаҳвораи тамаддуни Аврупо табдил ёфтааст.

Бояд тазаккур дод, ки омӯхтани таҷрибаи Ҷумҳурии Италия дар соҳаҳои мухталиф, аз ҷумла индустриализатсия (саноатикунонии кишвар), рушди бахшҳои саноат, савдо, хидматрасонӣ - бахусус хидматрасониҳои саноатӣ, молиявӣ, нақлиётӣ ва сайёҳӣ барои Ҷумҳурии Тоҷикистон хеле муҳим ва саривақтӣ ба ҳисоб меравад. Зеро имрӯз Италия дар сатҳи ҷаҳонӣ дар ин бахшҳо мавқеи пешсафро ишғол менамояд ва таҷрибаи он метавонад барои татбиқи стратегияҳои рушди ҳамкориҳои Тоҷикистон ҳамчун намунаи муассир ва муфид хизмат кунад.

Ҳамин тариқ, Ҷумҳурии Тоҷикистон метавонад таҷрибаи ғании кишварҳои мутараққии Аврупоро, амсоли Шоҳигарии Белгия, Фаронса, Олмон ва Италияро модели иқтисодиёти ин кишварҳоро омӯхта дар шароити Тоҷикистон барои пешрафти рушди кишвар қабул намоем.

Азбаски кишвари Тоҷикистон стратегияи чаҳоруми саноаткунонии кишварро паси сар карда истодааст, бо технологияи наву навтарин, истифодаи зеҳни сунъӣ ва “Иқтисоди сабз”-ро ҳамчун калиди пешрафати ҷомеъаи Тоҷикистон муҳим ва саривақтӣ арзёбӣ мешавад.

Бахусус тарзи хидматрасонӣ ба меҳмонони хориҷӣ, муоширати инсонӣ, дониши баланди кишваршиносӣ, таърихи зиёратгоҳо ҳамчун намуна қабул карда, механизҳои муосири сайёҳии кишвари Италия ва Фаронсаро дуруст ба роҳ монем. Бо дар назардошти чунин пешниҳодот, кушишҳо барои дар сатҳи баланд бардоштани ҳамкориҳо бо Иттиҳоди Аврупо идома дорад. Дар ин самт сиёсати беназири Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ-Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар самти кишварҳои аврупоӣ барои омӯхтани таҷрибаи кишварҳои пешрафтаи аврупоиро ҳамчун модел карда дар шароити имрӯзаи Тоҷикистон бояд истифода барем. Инчунин дар суханронии Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба истифода аз инноватсия, технологияи наву навтарин ва зеҳни сунъӣ ҷанбаҳои афзалиятнок мебошад.

Пеш аз ҳама саҳми Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ-Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар сиёсати хориҷӣ, махсусан бо кишварҳои аврупоӣ беназир аст.

Воҳидова Санавбарбону, мудири шуъбаи Аврупои Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои

Осиё ва Аврупои Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, доктори илмҳои таърих, профессор

Воситаи таълимии «Пешвои миллат – муаллифи ислоҳотҳои ҳуқуқӣ дар Тоҷикистон ва ҷаҳон», ки аз ҷониби муаллиф Сангинзода Дониёр Шомаҳмад – муовини директор оид ба илм ва таълими Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, доктори илмҳои ҳуқуқшиносӣ профессор– таҳия шудааст, асаре мебошад, ки соли 2025 ба ифтихори Рӯзи Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон ва 35-умин солгарди Истиқлолияти давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон – ба чоп расида, нахустин пажӯҳиши мукаммали илмӣ дар бораи сиёсати ҳуқуқии кишвар аз соли 1991 то 2025 мебошад. Муаллиф бо маҳорати баланди илмӣ, равандҳои ҳуқуқэҷодкунӣ, ислоҳотҳои ҳуқуқӣ ва нақши калидии Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмонро дар чор давраи асосӣ (1990–2010, 2011–2017, 2018–2023, 2024–инҷониб) таҳлил намудааст.

Асар бо қарори Шурои олимони Институти мо аз 30 январи соли 2025 (№1) ҳамчун воситаи таълимӣ тавсия шуда, барои донишҷӯён, унвонҷӯён, омӯзгорон ва мутахассисони мақомоти давлатӣ пешбинӣ гардидааст. Он на танҳо таърихро тасвир мекунад, балки ҳамчун илҳомбахши арзишҳои ватандӯстӣ ва маводи омӯзиши Мактаби давлатдории Пешвои миллат хизмат мекунад. Чунки ислоҳоти ҳуқуқӣ (ё ислоҳоти қонунӣ) — ин тағйирот ва такмилдиҳии низоми ҳуқуқӣ, қонунгузорӣ, муассисаҳои судӣ ва ҳифзи ҳуқуқ дар як кишвар бо мақсади баланд бардоштани адолат, шаффофият, ҳифзи ҳуқуқи инсон, мубориза бо коррупсия ва мувофиқ кардани қонунҳо ба стандартҳои байналмилалӣ мебошад.

Фасли аввал – «Пешвои миллат ва ташаккули сиёсати ҳуқуқӣ дар Тоҷикистон» – бо тасвири марҳалаи бунёди давлати соҳибихтиёр, демократӣ, ҳуқуқбунёд, дунявӣ ва иҷтимоӣ оғоз меёбад. Муаллиф бо далелҳои муайян нишон медиҳад, ки Эъломияи Истиқлолият (24 августи 1990), Изҳорот дар бораи истиқлолияти давлатӣ (9 сентябри 1991) ва Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон (6 ноябри 1994) заминаи ҳуқуқии давлатдории муосирро гузоштаанд. Таҳлили Иҷлосияи XVI Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон (16 ноябри 1992, Қасри Арбоб) ҳамчун нуқтаи гардиши таърихӣ. Муаллиф бо истинод ба 74 санадҳои ҳуқуқии қабулшуда дар ҳамон иҷлосия, нақши муайянкунандаи муҳтарам Эмомалӣ Раҳмонро дар ҳифзи давлатдории миллӣ ва инкишофи ниҳодҳои демократӣ равшан мегардонад.

Дар давраи аввал (1990–2010), муаллиф ба Қонуни танзими анъана ва ҷашну маросим (8 июни 2007, №272) таваҷҷуҳи хоса зоҳир мекунад. Ин қонун, ҳамчун маҳсули ташаббуси Пешвои миллат, ба паст кардани сатҳи камбизоатӣ, мубориза бо зиёдаравӣ ва ҳифзи фазои маънавии ҷомеа мусоидат кардааст. Суханронии Пешвои миллат дар мулоқоти 10-солагии қонун (11 июли 2017) ҳамчун далели амиқи таъсири он истифода шудааст.

Давраи дуюм (2011–2017), муаллиф бо маҳорат Консепсияи пешгӯии инкишофи қонунгузорӣ (19 феврали 2011, №1021) ва Қонуни масъулияти падару модар дар таълиму тарбияи фарзанд (2 августи 2011, №762)-ро таҳлил мекунад. Ин санадҳо ба тарбияи ватандӯстӣ, эҳтиром ба арзишҳои миллӣ ва мубориза бо тақлидҳои бегонапарастона равона шудаанд. Суханронии Пешвои миллат ба муносибати иди Фитр (29 августи 2011) ҳамчун далели аҳамияти ин ислоҳотҳо истифода шудааст.

Давраи сеюм (2018–2023), Консепсияи сиёсати ҳуқуқӣ барои солҳои 2018–2028 (6 феврали 2018, №1005) ҳамчун ҳуҷҷати стратегии рушди ҳуқуқӣ тасвир шудааст. Ислоҳотҳо дар соҳаҳои энергетика, иқтисод, мубориза бо коррупсия ва экстремизм бо таҳлили амиқ пӯшонида шудаанд.

Давраи чорум (аз 2024 инҷониб), муаллиф ба ташаббусҳои инноватсионӣ – Стратегияи рушди зеҳни сунъӣ то соли 2040, қонунҳо дар бораи ҳифзи пиряхҳо ва қатъномаи A/79/L.94 (2025) дар бораи зеҳни сунъӣ дар Осиёи Марказӣ – таваҷҷуҳ мекунад. Инҳо нишонаи гузариши Тоҷикистон ба сиёсати ҳуқуқии рақамӣ ва устувор мебошанд.

Муаллиф бо ростқавлӣ мушкилоти давраҳои аввал (номувофиқатии қонунҳо, коррупсия, дастрасии нокифояи аҳолӣ ба санадҳо)-ро зикр карда, нишон медиҳад, ки чӣ гуна Пешвои миллат тавассути ислоҳотҳои минбаъда ин мушкилотро ҳал кардааст.

Фасли дуюм – «Ташаббусҳои байналмилалӣ ва саҳми ҷаҳонии Пешвои миллати миллат» – асарро ба сатҳи пажӯҳиши глобалӣ мебардорад. Муаллиф бо далелҳои муайян нишон медиҳад, ки Тоҷикистон таҳти роҳбарии Пешвои миллат 15 қатъномаи Маҷмаи Умумии СММ-ро пешниҳод кардааст, аз ҷумла:

- Даҳсолаи байналмилалии «Об барои рушди устувор» (2018–2028)

- Соли байналмилалии ҳифзи пиряхҳо (2025)

- Қатъномаи A/79/L.94 дар бораи зеҳни сунъӣ дар Осиёи Марказӣ (2025) ва ғайра.

Муаллиф нақши Пешвои миллат дар таҳкими Созмони Ҳамкории Шанхай (раёсат дар солҳои 2008, 2014, 2021), ҳамкориҳои «Осиёи Марказӣ – Чин» ва эътирофи Наврӯз ҳамчун мероси ҷаҳониро таҳлил мекунад. Нишони фахрии сарони давлатҳои Осиёи Марказӣ (6 августи 2021, Туркманистон) ҳамчун эътирофи байналмилалии хизматҳои Пешвои миллат зикр шудааст.

Муаллиф бо маҳорат нишон медиҳад, ки чӣ гуна Пешвои миллат ҳамчун ҳомии иқлим, об ва пиряхҳо дар арсаи ҷаҳонӣ шинохта шудааст. Ин фасл асарро ба як пажӯҳиши муқоисавии ҳуқуқи байналмилалӣ табдил медиҳад.

Асар бо мундариҷаи муфассал, 2 фасл, 35 боб, хулоса, адабиёт (76 адабиёт) ва истинодҳои дақиқ барои омӯзиши ҳуқуқ, сиёсат ва таърих мувофиқ аст. Он барои донишҷӯёни факултетҳои ҳуқуқшиносӣ, унвонҷӯёни илмҳои сиёсӣ ва фалсафа, омӯзгорони мактабҳои олӣ, мутахассисони мақомоти давлатӣ ва омӯзандагони Мактаби давлатдории Пешвои миллат пешбинӣ шудааст.

Воситаи таълимии «Пешвои миллат – муаллифи ислоҳотҳои ҳуқуқӣ дар Тоҷикистон ва ҷаҳон» як пажӯҳиши нодир аст, ки:

1. Нахустин тадқиқоти мукаммал дар бораи сиёсати ҳуқуқӣ дар даврони истиқлолият мебошад.

2. Саҳми бузурги Пешвои миллатро дар бунёди давлати ҳуқуқбунёд ва мавқеи ҷаҳонии Тоҷикистон нишон медиҳад.

3. Ҳамчун воситаи таълимӣ ва тарбиявӣ барои наслҳои оянда хизмат мекунад.

Тавсия дода мешавад, ки:

1. Ба барномаҳои таълимии донишгоҳҳо (факултетҳои ҳуқуқшиносӣ, сиёсатшиносӣ) ворид карда шавад.

2. Дар семинарҳои илмӣ ва тренингҳои мақомоти давлатӣ истифода шавад.

3. Ба забонҳои русӣ ва англисӣ тарҷума гардида, дар арсаи байналмилалӣ муаррифӣ шавад.

Ин асар на танҳо таърихро тасвир мекунад, балки ҳамчун чароғи роҳи рушди минбаъдаи ҳуқуқ ва сиёсат хизмат мекунад. Бо ифтихор тавсия медиҳем, ки ин воситаи таълимӣ дар ҳамаи муассисаҳои таълимӣ ва илмӣ мавриди омӯзиш қарор гирад.

ҲАЙДАРЗОДА РУСТАМ ҶУРА, директори Институти омӯзиши масъалаҳои

давлатҳои Осиё ва Аврупои АМИТ, доктори илмҳои фалсафа, профессор