Президент Республики Таджикистан, Лидер нации, уважаемый Эмомали Рахмон зарекомендовал себя как выдающийся деятель международной дипломатии, чьи инициативы и стратегическое видение формируют глобальную повестку в области миростроительства, устойчивого развития, культурного единства и цифровой инклюзии. Его деятельность охватывает водную и климатическую дипломатию, сохранение культурного наследия и культурную дипломатию, укрепление региональной стабильности, развитие зеленой энергетики и достижение цифрового равенства. Эмомали Рахмон инициировал и поддержал ключевые резолюции и программы в рамках ООН, ЮНЕСКО, Шанхайской организации сотрудничества (ШОС) и Содружества Независимых Государств (СНГ), демонстрируя уникальную способность объединять страны для решения глобальных вызовов. В 2024 году он поддержал Глобальный цифровой договор (ГЦД) и заложил основу для новых инициатив, таких как создание регионального центра ИИ в Центральной Азии и продвижение возобновляемой энергии через развитие гидроэлектростанций. Настоящая статья представляет собой расширенный анализ его роли в международной дипломатии, структурированный по трем ключевым направлениям: водная и климатическая дипломатия, культурное наследие и культурная дипломатия, а также региональная стабильность, с акцентом на правовые аспекты и новаторские идеи для глобального лидерства.

1. Водная и климатическая дипломатия: новаторский подход

1.1. Водная дипломатия: вода как инструмент мира

Эмомали Рахмон зарекомендовал себя как пионер водной дипломатии, продвигая инициативы, которые предотвращают конфликты и способствуют устойчивому развитию. Его вклад в глобальную водную повестку начался с инициирования Резолюции Генеральной Ассамблеи ООН «Провозглашение 2003 года Международным годом пресной воды» (20 декабря 2000 года, A/RES/55/196). Эта резолюция акцентировала внимание на воде как инструменте мира, вдохновив международное сообщество на разработку программ по рациональному использованию водных ресурсов. Успех этой инициативы привел к принятию Резолюции «Международное десятилетие действий «Вода для жизни», 2005–2015 годы» (23 декабря 2003 года, A/RES/58/217), которая мобилизовала страны для проведения реформ в водном секторе, включая улучшение доступа к чистой воде и санитарии.

В 2016 году Эмомали Рахмон инициировал Резолюцию «Международное десятилетие действий «Вода для устойчивого развития», 2018–2028 годы» (21 декабря 2016 года, A/RES/71/222). Эта инициатива связала водные ресурсы с Целью устойчивого развития (ЦУР) , направленной на обеспечение доступа к воде и санитарии для всех. Резолюция подчеркнула важность воды для мира, устойчивого развития и предотвращения конфликтов. Для реализации этой программы были организованы Душанбинские конференции по водным вопросам, которые стали платформой для обмена передовым опытом и координации международных усилий. Обзоры выполнения десятилетий, проведенные в 2009 и 2019 годах (A/RES/64/198 и A/RES/73/295), укрепили влияние Эмомали Рахмона как лидера водной дипломатии.

1.2. Климатическая дипломатия: сохранение ледников и криосферы

В области климатической дипломатии Эмомали Рахмон сделал акцент на сохранении ледников и криосферы, осознавая их критическую роль в глобальных экосистемах. Его инициатива, Резолюция «Провозглашение 2025 года Международным годом сохранения ледников» (14 декабря 2021 года, A/RES/76/203), привлекла внимание к проблеме таяния ледников, угрожающего водоснабжению миллионов людей. Эта резолюция стала отправной точкой для глобальных усилий по защите криосферы. В 2024 году была принята Резолюция «Десятилетие действий в поддержку криосферных наук, 2025–2034 годы» (13 августа 2024 года, A/RES/78/317), которая закрепила приверженность международного сообщества к научным исследованиям и практическим мерам по сохранению ледников.

Кроме того, Эмомали Рахмон предложил проект резолюции «Провозглашение 2026–2035 годов Десятилетием укрепления мира» (2024), который подчеркивает его миротворческие амбиции через призму экологической устойчивости. Эта инициатива направлена на интеграцию климатических и водных вопросов в миротворческие процессы, подчеркивая взаимосвязь экологии и стабильности.

1.3. Поддержка прав человека и глобальной безопасности

Эмомали Рахмон активно поддерживал резолюции, направленные на укрепление прав человека и глобальной безопасности. Его вклад включает поддержку «Протокола о предупреждении и пресечении торговли людьми» (15 ноября 2000 года, A/RES/55/25), «Конвенции ООН против коррупции» (31 октября 2003 года, A/RES/58/4) и «Глобальной контртеррористической стратегии ООН» (8 сентября 2006 года, A/RES/60/288). Эти документы укрепили международные правовые рамки для борьбы с глобальными угрозами, демонстрируя приверженность Таджикистана принципам справедливости и безопасности.

1.4. Новые идеи: цифровая инклюзия и зеленая энергетика

В 2024 году Эмомали Рахмон поддержал Глобальный цифровой договор (22 сентября 2024 года), подчеркивая важность цифровой безопасности и инклюзии. Его новая инициатива — создание регионального центра искусственного интеллекта в Центральной Азии — направлена на развитие инновационных технологий для решения экологических и социальных вызовов. Кроме того, Таджикистан под его руководством активно продвигает зеленую энергетику, включая строительство новых гидроэлектростанций, таких как Рогунская ГЭС, которая станет крупнейшей в регионе. Эти проекты не только обеспечивают энергетическую независимость, но и способствуют сокращению выбросов углерода, поддерживая глобальные климатические цели.

2. Культурное наследие : мосты единства

2.1. Сохранение нематериального наследия

Эмомали Рахмон внес значительный вклад в сохранение культурного наследия Центральной Азии, рассматривая его как инструмент объединения народов. Под его руководством Таджикистан инициировал 14 номинаций в списки ЮНЕСКО, укрепляя культурные связи в регионе. Решение о включении музыкальной традиции «Шашмаком» (25 ноября 2003 года, 1.COM 2003) и праздника «Навруз» (30 сентября 2009 года, 4.COM 2009) в списки нематериального культурного наследия ЮНЕСКО способствовало популяризации центральноазиатской культуры. Эти инициативы объединили страны региона, включая Иран, Узбекистан и Казахстан, вокруг общих традиций.

Другие номинации, такие как «Оши палав» (6 декабря 2016 года, 11.COM 2016), традиционная вышивка «Чакан» (29 ноября 2018 года, 13.COM 2018) и музыкальный жанр «Фалак» (15 декабря 2021 года, 16.COM 2021), подчеркнули гастрономическое и ремесленное богатство Таджикистана. В 2023 году были включены «Куллиёти Мавлоно» (24 мая 2023 года) и традиция ношения женских головных платков (5 декабря 2023 года, 18.COM 2023), что укрепило литературное и женское искусство в глобальном контексте.

2.2. Материальное наследие и экологические инициативы

Эмомали Рахмон также поддерживал сохранение материального наследия. Включение древнего города «Саразм» (31 июля 2010 года, 34 COM 8B.3) и «Таджикского национального парка» (17 июня 2013 года, 37 COM 8B.15) в список Всемирного наследия ЮНЕСКО повысило международный статус Таджикистана. Эти объекты подчеркивают историческое и природное богатство страны, привлекая внимание к необходимости их сохранения.

В рамках экологической дипломатии Таджикистан поддержал программу ПРООН по адаптации к изменению климата (2010-е–2023 годы), которая дополняет усилия по сохранению природного наследия. Кроме того, Эмомали Рахмон поддержал включение традиций приготовления «Лаваша» (30 ноября 2016 года, 11.COM 2016) и «Долмы» (6 декабря 2017 года, 12.COM 2017), укрепляя гастрономические связи с другими странами.

2.3. Международный Навруз: символ единства

Эмомали Рахмон сыграл ключевую роль в популяризации Навруза как международного праздника. Резолюция «Международный день Навруза» (18 декабря 2014 года, A/RES/69/137) и празднование «Международного Навруза — 2024» (15 февраля 2024 года) укрепили культурные связи между странами Центральной Азии, Ближнего Востока и других регионов. Эти инициативы подчеркивают роль культуры в миротворчестве и межнациональном диалоге.

2.4. Новые идеи: культурная дипломатия в цифровую эпоху

Для дальнейшего укрепления культурной дипломатии Эмомали Рахмон предложил создание цифровой платформы для популяризации культурного наследия Центральной Азии. Эта платформа будет включать виртуальные музеи, интерактивные выставки и образовательные программы, доступные на нескольких языках. Такая инициатива позволит привлечь молодое поколение к изучению и сохранению традиций, а также укрепит международное сотрудничество в области культуры.

3. Региональная стабильность: лидер Центральной Азии

3.1. Роль в ШОС и СНГ

Эмомали Рахмон укрепляет региональную стабильность через активное участие в ШОС и СНГ. Его инициатива «Душанбе — Город мира ЮНЕСКО» (14 сентября 2004 года) стала символом постконфликтного восстановления Таджикистана. Душанбинские декларации ШОС (28 августа 2008 года и 12 сентября 2014 года) и Декларация по водным вопросам (10 июня 2018 года) усилили сотрудничество в области безопасности и водных ресурсов. Соглашение о миротворческих силах СНГ (15 мая 1992 года) сыграло ключевую роль в стабилизации Таджикистана после гражданской войны.

3.2. Двусторонние и многосторонние соглашения

В 2024 году Эмомали Рахмон подписал исторический Договор с Узбекистаном (18 апреля 2024 года), который укрепил двусторонние отношения и способствовал региональной интеграции. Он также поддержал программу ШОС по борьбе с терроризмом (15 июня 2018 года), соглашения СНГ по торговле и безопасности (18 октября 2011 года и 15 мая 1992 года), а также концепцию ШОС по развитию портов (4 июля 2024 года). Коммюнике ШОС (16 октября 2024 года) подчеркнуло приверженность Таджикистана региональному сотрудничеству.

3.3. Новые идеи: региональный центр ИИ и зеленая экономика

Эмомали Рахмон предложил создание регионального центра искусственного интеллекта в Душанбе, который станет платформой для разработки ИИ-решений в области экологии, здравоохранения и образования. Этот центр будет способствовать технологическому развитию Центральной Азии и укрепит позицию региона на глобальной арене. Кроме того, Таджикистан под его руководством активно развивает зеленую экономику, включая проекты солнечной и ветровой энергетики, которые дополняют гидроэнергетические инициативы.

Все инициативы Эмомали Рахмона опираются на прочные правовые рамки, включая резолюции ООН, ЮНЕСКО, ШОС и СНГ. Его подход к дипломатии характеризуется строгим соблюдением международного права и стремлением к созданию универсальных стандартов для решения глобальных вызовов. Например, поддержка «Конвенции ООН против коррупции» и «Глобальной контртеррористической стратегии» демонстрирует его приверженность правовым принципам в борьбе с глобальными угрозами.

Эмомали Рахмон вносит вклад в развитие международного права через продвижение новых концепций, таких как «водная дипломатия» и «климатический мир». Его проект резолюции о «Десятилетии укрепления мира» (2026–2035 годы) предлагает интегрировать экологические и миротворческие инициативы в международные правовые рамки, создавая прецедент для будущих глобальных соглашений.

Эмомали Рахмон продолжает формировать будущее международной дипломатии через инновационные идеи, такие как создание регионального центра ИИ, продвижение зеленой энергетики и цифровизация культурного наследия. Его лидерство характеризуется дальновидностью, способностью к диалогу и стремлением к устойчивому развитию, что делает его ключевой фигурой в решении глобальных вызовов XXI века.

Лидер нации, уважаемый Эмомали Рахмон демонстрирует исключительное лидерство в международной дипломатии, объединяя страны вокруг общих целей мира, устойчивого развития и культурного единства. Его инициативы в области водной и климатической дипломатии, сохранения культурного наследия и укрепления региональной стабильности опираются на прочные правовые основы и новаторские идеи. Поддержка Глобального цифрового договора, создание регионального центра ИИ и развитие зеленой энергетики подчеркивают его приверженность глобальным вызовам. Эмомали Рахмон продолжает вдохновлять международное сообщество, формируя будущее, в котором сотрудничество и устойчивое развитие станут основой глобального порядка.

Рустам ХАЙДАРЗОДА, - директор Института изучения проблем стран Азии и Европы Национальной академии наук Таджикистана, доктор философских наук, профессор

Дониёр САНГИНЗОДА, - заместитель директора Института изучения проблем стран Азии и Европы Национальной академии наук Таджикистана, доктор юридических наук, профессор.

Рӯзҳои 17-18 апрели 2025 Раиси Маҷлиси миллии Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Рустами Эмомалӣ дар ҷаласаи 58-уми пленарии Ассамблеяи Байнипарламентии Иттиҳоди Давлатҳои Мустақил (АБИ ИДМ) дар Санкт-Петербург иштирок намуд. Ин сафар нақши муҳими Тоҷикистонро дар таҳкими дипломатияи парлумонӣ, густариши ҳамкориҳои минтақавӣ ва муаррифии мавқеи кишвар дар арсаи байналмилалӣ нишон дод. Дар доираи сафар, мулоқотҳои дуҷониба, муҳокимаи масъалаҳои муҳими сиёсӣ, иқтисодӣ ва амниятӣ, инчунин иштирок дар чорабиниҳои фарҳангӣ доир гардиданд.

Дар ҷаласаи 58-уми пленарии АБИ ИДМ, ки дар Қасри Таврии Санкт-Петербург баргузор шуд, масъалаҳои муосир, аз қабили рақамикунонии маориф, истифодаи технологияҳои зеҳни сунъӣ, баҳодиҳии кадастрии давлатӣ ва таҳкими амнияти наздисарҳадӣ, баррасӣ шуданд. Тоҷикистон дар муҳокимаҳо фаъолона иштирок намуда, аз таҳияи қонунҳои намунавӣ, аз ҷумла «Дар бораи муқобила бо истифодаи зеҳни сунъӣ дар ҳадафҳои террористӣ», пуштибонӣ кард. Ин қонун ба пешгирии хавфҳои марбут ба иттилооти бардурӯғ ва ҳамлаҳои кибернетикӣ нигаронида шудааст.

Раиси Маҷлиси миллии Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Рустами Эмомалӣ дар ҷаласаи Шурои АБИ ИДМ суханронӣ карда, ба мавқеи Тоҷикистон оид ба амнияти минтақавӣ, мубориза бо таҳдидҳои трансмиллӣ ва рушди қонунгузории муштарак ишора намуд. Ӯ аз шаффофияти интихоботи парлумонии Тоҷикистон дар соли 2024 ва саҳми мушоҳидони АБИ ИДМ дар арзёбии он изҳори қаноатмандӣ кард. Бо назардошти марзи тӯлонӣ бо Афғонистон, Тоҷикистон ба зарурати ҳамоҳангсозии амалҳо дар доираи Шартномаи амнияти дастаҷамъӣ (СААД) ва баргузории машқҳои муштараки ҳарбӣ дар соли 2026 таъкид намуд.

Раиси Маҷлиси миллии Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Рустами Эмомалӣ бо роҳбарони парламентҳои Русия, Узбекистон ва Қазоқистон мулоқотҳои муҳим анҷом дод, ки ба таҳкими равобити дуҷониба нигаронида шуданд:

Мулоқот бо Валентина Матвиенко (Русия): Муҳокимаҳо ба густариши шарикии стратегӣ миёни Тоҷикистон ва Русия, аз ҷумла сармоягузорӣ дар энергетика, саноат ва инфрасохтор, равона шуданд. Фаъолияти Комиссияи муштараки байнипарламентӣ ҳамчун омили муҳими таъмиқи муносибатҳо арзёбӣ гардид. Ҷонибҳо ба лоиҳаҳои муштарак дар соҳаи гидроэнергетика ва содироти маҳсулоти кишоварзии Тоҷикистон таваҷҷуҳ зоҳир карданд.

Мулоқот бо Танзила Нарбаева (Узбекистон): Муносибатҳои Тоҷикистону Узбекистон, ки пас аз имзои Аҳдномаи ҳампаймонӣ дар соли 2024 ба сатҳи нав баромаданд, мавриди баррасӣ қарор гирифтанд. Ҷонибҳо ба идораи захираҳои об, рушди энергетикаи сабз ва афзоиши тиҷорати дуҷониба таъкид намуданд. Масъалаҳои минтақавӣ, аз қабили амнияти сарҳадот, низ муҳокима шуданд.

Мулоқот бо Маулен Ашимбаев (Қазоқистон): Мулоқот ба таҳкими равобити иқтисодӣ ва фарҳангӣ нигаронида шуд. Сафари Президенти Қазоқистон ба Тоҷикистон дар соли 2024 ва имзои Аҳдномаи ҳампаймонӣ ҳамчун омили рушди ҳамкориҳо қайд гардид. Ҷонибҳо ба имкониятҳои сармоягузорӣ дар соҳаҳои технология, сайёҳӣ ва маориф таваҷҷуҳ карданд.

Ин мулоқотҳо заминаи мусоид барои тавсеаи ҳамкориҳо дар сатҳи дуҷониба ва минтақавӣ фароҳам оварданд.

Иштирок дар маросими гулгузорӣ дар Оромгоҳи ёдгории Пискарёв рамзи эҳтиром ба қаҳрамонони тоҷик дар Ҷанги Бузурги Ватанӣ буд. Гузоштани гулдаста дар назди Лавҳаи хотиравии сарбозони тоҷикистонӣ ваҳдати таърихии халқҳои ИДМ-ро таъкид кард. Дар ҷаласаи тантанавии бахшида ба 80-солагии Ғалаба, Раиси Маҷлиси миллии Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Рустами Эмомалӣ саҳми Тоҷикистонро дар ғалаба бар фашизм қайд намуд. Ӯ ёдовар шуд, ки аз 300 ҳазор нафар иштирокчиёни ҷанг аз Тоҷикистон, беш аз 100 ҳазор нафар ҳалок гардиданд, ва мардуми кишвар дар ақибгоҳ низ саҳми бузург гузоштанд. Ин чорабиниҳо аҳамияти ҳифзи хотираи таърихӣ ва муқобила бо таҳрифи онро нишон доданд.

Раиси Маҷлиси миллии Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Рустами Эмомалӣ пешниҳод кард, ки ҷаласаи навбатии Шуро ва 59-уми пленарии АБИ ИДМ моҳи ноябри 2025 дар Душанбе баргузор шавад. Ин ташаббус аз ҷониби Раиси Шурои АБИ ИДМ Валентина Матвиенко ва дигар иштирокчиён пуштибонӣ гардид. Баргузории чорабинӣ дар Душанбе имконият медиҳад, ки Тоҷикистон афзалиятҳои раёсати худ дар ИДМ, аз қабили таҳкими амнияти минтақавӣ, рушди иқтисоди рақамӣ ва ҳамкориҳои гуманитарӣ, муаррифӣ намояд. Инчунин, Душанбе метавонад ҳамчун маркази муколамаи минтақавӣ ҷалби сармоягузориҳо ва густариши сайёҳиро тақвият бахшад.

Тоҷикистон ҳамчунин аз таҳияи стандартҳои байналмилалии мушоҳидаи интихоботҳо пуштибонӣ карда, ба зарурати чаҳорчӯбаи ягонаи ҳуқуқӣ барои пешгирӣ аз дахолати хориҷӣ таъкид намуд. Бо назардошти таҷрибаи мусбати мушоҳидаи интихоботи парлумонии соли 2025, Тоҷикистон омодагии худро барои мубодилаи таҷриба дар ин самт изҳор кард. Ин ташаббус ба ҳифзи истиқлолияти сиёсӣ ва риояи стандартҳои демократӣ мусоидат мекунад.

Сафари Раиси Маҷлиси миллии Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Рустами Эмомалӣ ба Санкт-Петербург мавқеи Тоҷикистонро ҳамчун узви фаъоли ИДМ мустаҳкам карда, замина барои густариши ҳамкориҳои сиёсӣ, иқтисодӣ ва фарҳангӣ фароҳам овард. Мулоқотҳои дуҷониба бо намояндагони Русия, Узбекистон ва Қазоқистон имкониятҳои нав барои сармоягузорӣ, тиҷорат ва ҳамкориҳои минтақавӣ эҷод карданд. Иштирок дар чорабиниҳои фарҳангӣ аҳамияти ваҳдати таърихии кишварҳои ИДМ-ро таъкид намуд.

Пешниҳоди баргузории ҷаласаи АБИ ИДМ дар Душанбе як қадами стратегӣ барои баланд бардоштани нуфузи Тоҷикистон аст. Ин чорабинӣ ба муаррифии лоиҳаҳои иқтисодӣ, экологӣ ва амниятӣ, инчунин ҷалби сармоя ва рушди сайёҳӣ мусоидат хоҳад кард. Ташаббуси таҳияи стандартҳои мушоҳидаи интихоботҳо мавқеи Тоҷикистонро дар ташаккули меъёрҳои ҷаҳонии демократӣ мустаҳкам мекунад. Дар маҷмӯъ, ин сафар Тоҷикистонро ҳамчун шарики боэътимод ва фаъол дар минтақа муаррифӣ кард, ки барои рушди устувори кишвар заминаи мусоид фароҳам меорад.

Шарифзода Сурайё, - ходими хурди илмии Шуъбаи Осиёи Ҷанубу Шарқии Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои АМИТ

Покизагию зебоӣ, сабзу хуррамӣ, гулгулшукуфоӣ, назму низом, риояти қонуну қоидаи пиёдаравону ҳаракати нақлиёт ва ободии шаҳр аз рӯи хусусиятгириҳои этикаю эстетикаи миллӣ ва арзишҳои байналмилалӣ - нишондиҳадаи фарҳангу тамаддун ва ваҳдату ягонагии шаҳрвандон ва роҳбарияти ҳар як шаҳри пешрафтаи замонавӣ мебошад. Меарзад, ки чанд сухане аз рӯи инсоф ва адолат дар бораи фаъолияту хизматҳои арзишманди Раиси бо маърифату хушсалиқаи шаҳри Душанбе муҳтарам Рустами Эмомалӣ гӯем, ки ӯ бо фарҳангу маънавиёт ва ақлу хиради волои худ шаҳри Душанберо дар як муддати кутоҳе ба маркази давлатдории муосири миллӣ, ки ҷавобгӯи талаботи тамаддуни шаҳрдорӣ мебошад, табдил дод.

Дар ибтидо дар бораи шаҳрдорӣ як назаре ба таърихи халқи тоҷик намуда, барои мисол метавонем аз мутафаккири бузурги халқи тоҷик Сайидои Насафӣ, ки дар замони сахтарин зиндагии вазнину қашшоқонаеро аз сар гузаронида буд, намунае биёрем. Ӯ дар достони «Дар бораи ҳазрати Абдуллохон шаҳри Бухороро ойин бастан» навиштааст, ки баъд аз рӯзгоре ба рӯи тахт омад шаҳриёре, чӣ шаҳи фархундаиқбол ва чӣ шоҳи шаҳзодаи тимсоли хуршед буд ба исми Абдуллохон, ки тамоми зулму истибдод ва харобазорҳоро аз байн бурд:

Ба аҳдаш золимон гаштанд ранҷур,

Гурезон гашта чун тир аз камон дур.

Бухоро пир буд, акнун ҷавон шуд,

Ба даврон Абдуллохон шуд.

Мувофиқи навиштаи Сайидо, маҳз бо баракати қадами хайри ин ҳокими даврон, аз кавкаби ӯ шаҳри Бухоро чароғон гашта, ба зеботарин ва тозатарин шаҳр табдил шуд:

Мунаввар шуд чун субҳи наврӯз,

Баробар шуд ба аҳди ӯ шабу рӯз.

Зи ҳукмаш кӯчаҳо гардида равшан,

Зи шаб то рӯз натавон фарқ кардан.

Баъзе вақтҳо таърих дар як шакле такрор мешавад. Ин дар мисоли «ҷанги шаҳрвандӣ»-е, ки дар сарзамини кишварамон сар зад ва тамоми ноҳияю шаҳрҳо, аз он ҷумла шаҳри Душанберо ба ҳам рехта, мардумро дар вазъияти сахту ногувор ва фақру нодорӣ қарор дод. Махсусан, аҳли илму адаб бо рӯзгори хеш дар ҳолати парешонию дармондагӣ буданду китобу қаламро як тараф гузошта, рӯ ба деҳоту корҳои хадамотӣ, махсусан руфтани кӯчаҳо оварда, барои беҳбудии зиндагӣ талош менамуданд. Шукр, ки барқ дурахшиду ба майдон Шахси ҷассуру боиродаву қавӣ, бо қалби бузургу қадамҳои устувор омад ва дар як муддати кутоҳе мардум аз нав рӯ ба зиндагӣ ва саодат умед бахшиданд.

Ҳамин тариқ, бо ба майдон омадани Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон мардум аз нав ба ҳаёти осудаю зиндагии аз нав эҳёшуда муваффақ шуданд. Муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон бо саъю талошҳои зиёде Тоҷикистон ва мардуми онро ба дунё муаррифӣ кард. Ва дар айни замон фарҳангу тамаддуни гузаштаи тоҷиконро рӯи об баровард ва таърихи ғанию қадима доштани мардуми тоҷикро боз як бори дигар пеши тамоми кишварҳои дунё исбот кард. Дар бораи хизматҳои арзишноки Президенти кишварамон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон нисбати ободию сохту сози сарзамини Тоҷикистон китобҳо нависӣ боз ҳам кам аст. Вале барои аҳли фаҳм ҳамин мухтасар кифоят аст.

Дар сохтану аз нав бунёдкунии шаҳри Душанбе саҳм ва хизмати Раиси шаҳри Душанбе, дастпарвари мактаби инсонгароӣ ва ободкории Эмомалӣ Раҳмон муҳтарам Рустами Эмомалӣ ниҳоят бузург ва дорои арзишҳои баланди меҳанпарварию инсондӯстӣ ва заҳматкашӣ аст. Бо заҳмати шаҳрдори ҷавон чун ахтари нурафшон муҳтарам Рустами Эмомалӣ шаҳр дар муддати кутоҳе ба як шаҳри афсонавии мутараққии мутамаддин, ки мардум тасаввур ҳам карда наметавонист табдил ёфт. Шаҳр бо тамоми ҳастияш дар айни ҳол шукуфону сабзу хуррам шуд: биноҳои баланду зебои дунявӣ бо фарҳангҳои омехта қомат баланд карданд. Гулгашту чаманзорҳо, боғу боғчаҳо, варзишгоҳу майдончаҳои бозӣ, роҳҳои аз нав таъмиршудаву васеъ бо истгоҳҳои ҳозиразамон, бозору мағозаҳои замонавӣ, бемористону клинакаҳои ба замони муосир ҷавобгӯ, тарабхонаю қаҳвахонаҳои барҳавою рӯҳбахш, қасрҳои фарҳангӣ-варзишӣ, ороишгоҳҳо ва амсоли инҳо қомат рост карда, ба кору фаъолият шурӯъ намуданд.

Ин ҳама гулгулшукуфиҳо ва зебоиҳои шаҳрамон аз қадами хайру нияти поки ин шаҳрдори ҷавони гуногунандеш, эҷодкору бо фарҳанг ва ватандӯсту поктинат Рустами Эмомалӣ мебошад, ки бигузор ҳамеша солиму бардам, қавию устувор ва ба иродаи матин бошанд ва аз Пешвои миллатамон пайравӣ намоянд ва бо нури гарму хуррамиҳои худ ба рӯҳу равони шаҳрвандон оромишу осудагӣ бахшанд. Шаҳрвандон низ дар навбати худ бояд заҳмату талошҳои Раиси шаҳрамонро нодида нагиранд ва ба ҳифзу тозагию ободии шаҳри хеш ва баҳри истифодаи солимӣ аз ин неъматҳои фаровони табиию маънавӣ истифода баранд ва шукргузори ин сарзамини бо баракату раҳмати хеш бошанд.

Муродова Тоҷинисо – н.и.фалсафа, дотсент, ходими пешбари

илмии ИФСҲ-и ба номи А.Баҳоваддинови АМИТ

Пойтахт ин оинаи давлат муаррифгари миллат аст, ва маданияту маърифати миллатро низ дар пойтахти он мушоҳида кардан мумкин аст. Оре, ҳар як давлатро аз пойтахташ дида, баҳои миллатро медиҳанд. Душанбе ҳануз як қарн пеш яъне соли 1924 рисолати пойтахтро дар худ касб намудааст. Албатта, ки аз таърихи гузаштаи тоҷикон маълум аст, ки тоҷикон аз азал ҳамчун миллати донишманду китобдор ва соҳибдавлату шаҳрдору шаҳрсоз буданду ҳастанд ва ҳамеша пойтахтро маркази илму ирфон макони баргузории чорабиниҳои илмиву фарҳангӣ қарор дода, дар назди дигар халқиятҳо нишон додаанд.

Гар чанде, ки дар раванди тақсимоти ҳудудии давлатҳои Осиёи Миёна соли 1924 аз нав ҳудуди Ҷумҳурии Тоҷикистон муайян карда шудааст ва дар асл тибқи таҳқиқоти бостоншиносон Шаҳри Душанбе таърихи беш аз 2400-сола дорад, ки далели ин гуфтаҳо бозёфтҳои бостоншиносон дар ҳудуди шаҳри Душанбе аст. Тибқи маълумоти шабакаҳои интернетӣ «Тамаддуни Ҳисор» аст. Ҳисор тамаддуни бостонии аҳди неолит буда, давраи интиҳои асри сангро дар қисмати Тоҷикистони Марказӣ ва Ҷанубӣ фаро мегирад, ки ба ҳазорсолаҳои 7–2 то милод мансуб мебошад. Шаҳри душанбе пойтахти ватани азизамон яке аз пойтахтҳои тараққикардаи Осиёи Миёна ба шумор рафта, ҳамчун шаҳри сулҳ дар тамоми дунё шинохта шудааст. пойтах ин оина ва муаррифгарӣ ҳар як давлату миллат аст.

Албатта, дар замони соҳибистиқлолии ватани азизамон Бо ташаббусҳои созандаву бунёдкоронаи Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ва Раиси ҷавони шаҳри Душанбе муҳтарам Рустами Эмомалӣ пойтахти ватани азизамон шаҳри Душанбе макони баргузории чорабиниҳои сиёсӣ, фарҳангӣ, илмӣ – адабии сатҳи байналмилалӣ гаштааст, ки ин шаҳодат аз ворисони асили нобиғагони миллати тоҷик, Абӯалӣ ибни Сино, Абӯабдуллоҳи Рӯдакӣ, Ал – Хоразмӣ, Абӯрайҳони Берунӣ, Мавлоно Ҷалолуддини Балхӣ, Бобоҷон Ғафуров, Садриддин Айнӣ ва садҳову ҳазорҳо амсоли инҳо нобиғагони нотакрор будани насли навро фаҳмонида, соҳибдавлату соҳибпойтахту тамаддундор будани тоҷиконро далел аст.

Дар солҳои соҳибистиқлолии ватани азизамон пойтахти давлатамон шаҳри Душанбе симои зоҳирии худро ба куллӣ дигар карда, ба макони сайру тамошо ва фароғат табдил гаштааст, ба хусус дар солҳои охир рӯз то рӯз ободу зебо гардидани Душанбешаҳр дили садҳо бинандаро тасхир намудааст, аз ҷумла иншоотҳои хуштарҳу замонавӣ ва дорои санъати баланди меъморӣ – сохтмонӣ будани иншоотҳои дар солҳои охир қоматафрухта аз қабили Маҷмааи Истиқлол, (Кохи Истиқлол) Кохи Наврӯз, Китобхонаи миллӣ, Парлумони Тоҷикистон, донишкадаву донишгоҳҳо, осорхонаҳо, боғҳои фарҳангӣ – фароғатӣ ва гулгашту хиёбонҳо ба ҳусни пойтахтамон шаҳри Душанбе ҳусни зиёдатӣ зам намуда, диққати шаҳрвандон, саёҳон ва хориҷиёнро низ ба санъати меъморию сохтмонии меъморони ватани ҷалб намудааст.

Душанбе макони илму ирфон, хонаи умеди тоҷикони ҷаҳон, шаҳри ормонҳо, шаҳри гулҳо, шаҳри сулҳ, макони тамошои ҳазорҳо одамони дохил ва хориҷи кишвар ва қалби Тоҷикистони азиз аст.

Зебову дилоро ва тамошобоб гаштани пойтахти азизамон шаҳри Душанберо на танҳо мо шаҳрвандони Тоҷикистон, балки хориҷиёне, ки ба ватани мо ташриф меоранд, бо як ҳиссиёту ҳаяҷон ва хушҳолӣ оид ба зебогиву дилрабо ва оромию осоиштагӣ ибрози андеша намуда, ба дигар хориҷиён, сайёҳон низ барои тамошо ва истироҳат омадан шаҳри Душанберо тавсеа медиҳанд.

А. Саидов – ходими илмии Шуъбаи Осиёи Ҷануб ва Шарқӣ – и Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои АМИТ

Мутобиқи Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи рӯзҳои ид» аз 1 марти соли 2005 ҳамасола шанбеи сеюми моҳи апрел ҳамчун Рӯзи пойтахти Ҷумҳурии Тоҷикистон – шаҳри Душанбе таҷлил мегардад. Ин сана рамзи ифтихор аз таъриху фарҳанг ва дастовардҳои пойтахти кишвар буда, барои ҳар як шаҳрванди Тоҷикистон аҳамияти вижа дорад. Шаҳри Душанбе на танҳо маркази сиёсӣ ва иқтисодии мамлакат, балки қутби илму маърифат ва фарҳанги миллӣ низ мебошад.

Дар ин росто, Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон ҳамчун муассисаи пешбари илмӣ дар рушди маънавию зеҳнии пойтахт ва умуман кишвар нақши муҳим мебозад.

Рӯзи пойтахт имконият фароҳам меорад, ки сокинони Душанбе ва меҳмонони он аз дастовардҳои иқтисодӣ, иҷтимоӣ ва фарҳангии шаҳр ёд кунанд. Ин рӯз бо баргузории чорабиниҳои гуногун, аз қабили намоишҳои фарҳангӣ, конфронсҳои илмӣ, фестивалҳо ва барномаҳои варзишӣ ҷашн гирифта мешавад. Душанбе ҳамчун шаҳри сулҳу дӯстӣ дар сатҳи байналмилалӣ низ эътироф шудааст, ки ин ифтихори ҳар як тоҷикистониро афзун мегардонад.

Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, ки дар қалби пойтахт ҷойгир аст, яке аз муассисаҳои калидии илмии кишвар ба ҳисоб меравад. Ин ниҳод дар тӯли солҳои мавҷудияти худ барои пешрафти илм, таҳкими маърифат ва тарбияи кадрҳои баландихтисос саҳми арзанда гузоштааст. Дар доираи таҷлили Рӯзи пойтахт, Академия бо ташкили конфронсҳо, семинарҳо ва намоишҳои илмӣ фаъолона иштирок мекунад, ки ба баланд бардоштани сатҳи маърифати ҷомеа ва муаррифии дастовардҳои илмии тоҷик мусоидат менамояд.

Академия дар омӯзиши таъриху фарҳанги Душанбе, инчунин масъалаҳои муосири шаҳрсозӣ, экология ва рушди устувор нақши муҳим дорад. Таҳқиқотҳои илмии олимони Академия ба ҳалли мушкилоти пойтахт, аз ҷумла беҳтар намудани инфрасохтор, ҳифзи муҳити зист ва баланд бардоштани сифати зиндагии сокинон равона шудаанд. Масалан, лоиҳаҳои илмии марбут ба истифодаи оқилонаи захираҳои табиӣ ва рушди технологияҳои сабз ба Душанбе имкон медиҳанд, ки ҳамчун шаҳри муосир ва дорои муҳити мусоид барои зиндагӣ рушд кунад.

Яке аз вазифаҳои муҳими Академияи миллии илмҳо ин пайванди илм бо ҷомеа мебошад. Дар рӯзҳои ҷашни пойтахт, олимони Академия бо баргузории лексияҳои оммавӣ ва мулоқот бо ҷавонон кӯшиш мекунанд, ки донишҳои илмиро ба таври содда ва дастрас ба мардум расонанд. Ин иқдом на танҳо ба боло рафтани савияи маърифати сокинон мусоидат мекунад, балки ҷавононро ба омӯзиши илм ва ихтироъкорӣ ҳавасманд месозад.

Рӯзи пойтахти Ҷумҳурии Тоҷикистон – шаҳри Душанбе на танҳо як ҷашни расмӣ, балки фурсати муносиб барои арҷгузорӣ ба таъриху фарҳанг ва дастовардҳои ин шаҳри зебост. Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон бо фаъолияти пурсамари худ дар ин рӯз ва умуман дар рушди пойтахт саҳми назаррас дорад. Тавассути таҳқиқотҳои илмӣ, тарбияи кадрҳо ва таблиғи дониш, Академия ба пойтахти кишвар – Душанбе дар роҳи пешрафт ва шукуфоӣ кумак мерасонад. Ин аст, ки Рӯзи пойтахт бо ифтихор аз дастовардҳои илмию фарҳангӣ ва ваҳдати миллӣ таҷлил мегардад.

Олимҷон Азизов – мудири шуъбаи муносибатҳои байналмилалӣ ва робита бо ҷомеаи Агентии амнияти ХБРЯ-и АМИТ

Ҳар инсон гӯшае аз дунёро бо қалбаш дӯст медорад — гоҳ кӯчаи кӯдакиҳояш, гоҳ деҳаи зебои кӯҳистон ва ё як шаҳри дилчасп. Барои мо ин гӯшаи дӯстдоштатарини дунё — Душанбе аст. Душанбе, пойтахти зебо ва дили Тоҷикистон. Як шаҳри пур аз таърихи амиқ ва фарҳанги бой мебошад. Шаҳре, ки бо кӯчаҳояш, боғҳояш, манзараҳои зебо, табиати аҷиб ва меъмории хос боиси ифтихори мардум гардидааст.

Шаҳре, ки на танҳо пойтахти кишвар, балки маркази рӯшноӣ, фарҳанг ва зиндагии пур аз умед аст. Шаҳре, ки бо нурпошии офтоб субҳ медамад ва шабонгоҳ бо чароғҳои рангин нурафшон мегардад.

Душанбе барои мо фақат як шаҳр нест — як ҳиссиёт аст. Ҳар боре ки дур мешавем, хаёлам бармегардад ба ҳамин ҷо: ба боғи Рӯдакӣ, ба Муҷассамаи Сомонӣ, ба кӯчаҳои равшани шабона. Ин шаҳр бо ҳар як гӯшааш қисса мекунад — аз гузаштаи пурифтихор то ормонҳои оянда. Аз фарҳанг то технологияи нав. Он зебоӣ танҳо дар манзараҳояш нест, балки дар одамон, рӯҳия ва муҳити он ҷой дорад. Пойтахт — шодобтарин ва рӯшантарин гӯшаи ҳар як кишвар аст. Барои Тоҷикистон, шаҳри Душанбе дар давраи истиқлолият фақат маркази сиёсиву маъмурии кишвар набуда, балки нишони бузургтарини рушд ва азнавсозии миллат мебошад.

Пойтахти Тоҷикистон - шаҳри Душанбе дар давраи истиқлолият бо бунёди биноҳои муосир ва бехатар, сохтмони роҳҳои асосии байнишаҳрӣ ва нақбҳо рушд кард. Яке аз бузургтарин муваффақиятҳо дар ин самт сохтмони Фурудгоҳи байналмилалии Душанбе аст, ки ба талаботи байналмилалӣ ҷавобгӯ мебошад. Бунёди марказҳои савдо, тарабхонаҳо, меҳмонхонаҳо, таъмир ва таҷдиди кӯчаҳо ва боғҳо низ шаҳодат аз онро медиҳад, ки Душанбе дигар бо паймонҳои модерн муносибат мекунад.

Бо ташаббуси Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарм Эмомалӣ Раҳмон дар 33 соли истиқлолият, Душанбе пойтахт ва маркази рушди иқтисодии Тоҷикистон гашт. Дар ин давра, шаҳри Душанбе ба як маркази тиҷоратӣ ва молиявӣ табдил ёфта, бахши хизматрасонӣ, манзил ва сохтмони корхонаҳо дар тамоми шаҳр паҳн гардид. Нақши калидии Ҳукумати мамлакат ва вазорату идораҳои давлатии Душанбе дар пешбурди иқтисоди миллӣ ва устувор кардани вазъи иқтисодӣ дар кишвар мунтазам шудан ба муассисаҳои хориҷӣ ва ташкили форуми иқтисодӣ на танҳо ба иқтисоди маҳаллӣ, балки ба кишварҳои ҳамсоя низ таъсир гузошт. Пойтахт дар давраи истиқлолият ба як маркази фарҳангӣ табдил ёфт. Муассисаҳои фарҳангӣ ба мисли Театри опера ва балети ба номи Садриддин Айнӣ, Осорхонаи Миллӣ, мақбараи Исмоили Сомонӣ ва дигар ҷойҳои таърихӣ ва фарҳангии Душанбе на танҳо шоҳиди азнавсозӣ ва бозсозӣ гардиданд, балки бо ифтихор то имрӯз аз таърих ва фарҳанги Тоҷикистон нақл мекунанд.

Пойтахти Тоҷикистон - шаҳри Душанбе, инчунин дар соҳаи маориф ва илм пешрафт намуда, муассисаҳои таълимии муосир, донишгоҳҳо, муассисаҳои тадқиқотӣ ва мактабҳои махсуси байналмилалӣ таъсис ёфтанд. Маҷмӯи ин кӯшишҳо ба рушди афкори шаҳрвандӣ ва эҳё кардани донишҳои илмӣ кӯмак расонида, дар рушди ҷомеаи шаҳр таъсири назаррас дошт.

Душанбе бо манзараҳои зебои кӯҳии Ҳисору Варзоб ва дарёи равон аз кӯҳ, дар фазои гарм ва ором ҷой гирифтааст аст. Ин кӯҳҳо ба шаҳр як ҳисси оромиш ва шодобӣ мебахшанд, ки хеле хос аст. Ҳангоми рафтан дар хиёбонҳои Душанбе, бо дидани кӯчаҳои зебо ва гулзорҳои рангоранг, ба одамон оромиш ва эътидол медиҳад. Душанбе дар шомгоҳон бо чароғҳои ва манзараҳои зебо обод медурахшад. Шабҳои шаҳр ба як рамзи равшании оянда табдил меёбанд ва чароғҳои рангин ва тарроҳӣ шудаи хиёбонҳо як намуди зебоии бештари шаҳрро ба назар мегузоранд.

Душанбе: рамзи тавоноии миллат Душанбе, ки имрӯз бо меъмории муосир, хиёбонҳои замонавӣ, ва марказҳои тиҷоратии ҷолиб шӯҳрат пайдо кардааст, дар замони истиқлолияти Тоҷикистон рӯйдодҳои муҳим ва тағйироти амиқро таҷриба кардааст. Он на танҳо ҳамчун як пойтахт, балки рамзи тавоноии миллӣ ва рушди давлати ҷавон мебошад, ки бо қарори Маҷлиси вакилони халқи шаҳри Душанбе №11-2 аз 28 декбри соли 2000-ум қабул гардиааст. Барои дарки маъсулият дар назди ҷомеа пойтахти ватанамон –ш.

Душнбе дар оянда низ ҳамчун маркази ваҳдат, ризояти ҷомеа, волояти қонун Маромномаи пойтахт ин як усули муҳими таълимӣ ва фарҳангии таҳкими зиндагии осоишта ва масъулияти шаҳрвандӣ дар шаҳр аст. Дар Душанбе, пойтахти Ҷумҳурии Тоҷикистон, эҳтиром ба қонун, одоби ҷамъиятӣ ва хати ахлоқӣ барои ҳар як сокини шаҳр аз аҳамияти хосе бархурдор аст. Аз ин рӯ, пос доштани маромнома ва риояи тартиб ва қонунҳо на танҳо ба беҳдошти муҳити шаҳр кӯмак мерасонад, балки нишон медиҳад, ки ҳар як шаҳрванд ба таҳкими арзишҳои миллӣ ва иҷтимоии ҷомеа таъсир мерасонад.

Хулоса, Душанбе дар давраи истиқлолият аз нуқтаи назари сиёсиву иқтисодӣ ва фарҳангӣ ба муосиртарин ва густурдатарин маркази шаҳрсозӣ ва фарҳангии кишвар табдил ёфтааст. Тағйироти асосӣ, бунёди инфрасохтори нав ва амали муҳими таърихии Душанбе дар давраи истиқлолият ба мо нишон дод, ки пойтахт метавонад рамзи рушди як миллат бошад. Шаҳри Душанбе имрӯз на танҳо маркази сиёсӣ, балки як қалби зинда ва рушдкунандаи Тоҷикистон мебошад. Рушд ва муваффақиятҳо дар пойтахт нишона аз он аст, ки Тоҷикистон қадамҳои устуворро барои бунёди як ояндаи мустаҳкам ва рушдёбанда меҷаҳад.

Пойтахти мо танҳо маркази сиёсиву иқтисодӣ нест — ин шаҳри умеду илҳом, дӯстиву ормон, ва муҳимтар аз ҳама, зеби дунёи мост.

Меҳрангез Муминова – котиби илмии Агентии амнияти ХБРЯ - и АМИТ, ФАРЗОНА Муҳиддинова –Ходими илмии Агентии амнияти ХБРЯ - и АМИТ

Айни замон яке аз масъалаи ҳалталаб ва мубраме, ки тамоми аҳли сайёраро ба ташвиш овардааст, таъсири тағйирёбии глобалии иқлим ба захираҳои обӣ ва ҳолати зуд обшавии пиряхҳо мебошад. Масъалаи вобаста ба ин мушкилот дар қатори дигар таҳдиду хатарҳо, ки ҷаҳони мутамаддинро фаро гирифтааст, муҳим арзёбӣ мегардад.

Мусаллам аст, ки масоили ҳифзи пиряхҳо, таъсири тағйирёбии глобалии иқлим ба захираҳои обӣ ва ҳолати зудобшавии пиряхҳо аҳли сайёраро ба ташвиш овардааст. Бояд зикр кард, ки масъалаи мазкур ҳамеша дар мадди назари Пешвои муаззами миллатамон қарор дошта, оид ба ҳалли ин масоил муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон аз тариқи минбарҳои бонуфузи дунё иқдомҳои наҷибро ироа доштанд, ки ин ташаббусҳо аз ҷониби тамоми мамолики ҷаҳон ҳамаҷониба дастгирии худро ёфтанд.

Пӯшида нест, ки кишварҳои узви Созмони Милали Муттаҳид солҳои охир ба масоили глобалии ҳифзи обу иқлим ва обшавии пиряхҳо дар саросари сайёра таваҷҷуҳи хоса доранд. Мусаллам аст, ки ба сатҳи ҷаҳонӣ баровардани ҳалли мушкилоти экологӣ яке аз ташаббусҳои беназири Роҳбарияти Ҳукумати мамлакат ва ҳамзамон Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон мебошад.

Лоиқи зикри хос аст, ки Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон Эмомалӣ Раҳмон ба масъалаҳои муҳимтарини вобаста ба ояндаи инсоният муносибати дурбинона ва ҷиддӣ доранд. Бо пешниҳоди Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон Созмони Милали Муттаҳид соли 2003-ро “Соли байналмилалии оби тоза”, солҳои 2005-2015 - ро Даҳсолаи байналмилалии амалиёти “Об барои ҳаёт”, соли 2013 - ро “Соли байналмилалии ҳамкорӣ дар соҳаи об”, солҳои 2018-2028-ро Даҳсолаи байналмилалии амал “Об барои рушди устувор” ва соли 2025-ро Соли байналмилалии “Ҳифзи пиряхҳо” эълон кард. Ҳамчунин тибқи қатъномаи Маҷмаи Умумии СММ аз соли 2025 ба баъд ҳар сол 21-уми март ҳамчун “Рӯзи ҷаҳонии пиряхҳо” таҷлил карда мешавад.

Эълон гардидани 21- уми март ҳамчун “Рӯзи ҷаҳонии пиряхҳо” ва соли 2025 ҳамчун “Соли байналмилалии ҳифзи пиряхҳо”, инчунин таъсис додани Фонди байналмилалии ҳифзи пиряхҳо ва моҳи майи соли 2025 дар шаҳри Душанбе баргузор намудани Конфронси сатҳи баланд оид ба ҳифзи пиряхҳо, яке аз чор банди асосии қатънома ба ҳисоб меравад. Аз ин рӯ, мо шаҳрвандони ҷумҳурӣ, сарфароз аз онем, ки дар як қатънома чор ташаббуси Ҷумҳурии Тоҷикистон дарҷ гардида, аз ҷониби ҷомеаи ҷаҳонӣ пазируфта шуд. Татбиқи ин чорабиниҳо аз ҷониби Кумитаи ҳифзи муҳити зист ҳамчун мақоми ваколатдор марҳала ба марҳала амалӣ карда мешавад, ки боиси ифтихор аст.

Дар ҷумҳурӣ ҳифзи пиряхҳо дар доираи татбиқи Барномаи давлатии ҳифзи пиряхҳо барои солҳои 2010-2030 амалӣ гардида, аз ҳисоби мутахассисони Агентии обу ҳавошиносии Кумитаи ҳифзи муҳити зисти назди Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон экспедитсияҳо ба ҳавзаи дарёҳо ва пиряхҳои гуногуни кишвар сафарбар карда мешаванд. Бо ин мақсад, ҳанӯз соли 2014 дар назди Агентии обу ҳавошиносӣ Маркази яхшиносӣ таъсис ёфта, мутахассисони марказ ба омӯзиши пиряхҳо, ченкунии қабати барф, инчунин, пешгӯйи офатҳои табиии тармафароӣ, сел ва мушоҳидаи кӯлҳои рахнашаванда, ки аз обшавии пиряхҳо хавфи калон доранд, машғуланд ва маълумоти заруриро ба вазорату идораҳо ва аҳолӣ сари вақт ва бетаъхир мерасонанд.

Ҳоло дар ҳавзаи дарёҳо пиряхҳои калидӣ ҳамчун пиряхҳои назоратӣ муайяншуда, боназардошти дар онҳо фаъолият кардани нуқтаҳои мушоҳидавӣ, аз ҷумла реперҳо, сатҳи об ва зиёду камшавии пиряхҳо мунтазам аз ҷониби мутахассисони соҳавӣ санҷида мешаванд. Инчунин, аз тарафи Агентии обу ҳавошиносӣ ҳамасола ду маротиба, моҳҳои март-апрел ва май-июн дар ҳавзаи дарёҳои Панҷ, Вахш ва минтақаи Канаск мушоҳидаҳои аэровизуалӣ гузаронида мешаванд.

Омӯзиши пиряхҳо аз ҷониби мутахассисони Агентии номбурда дар баъзе минтақаҳо бо усули пиёда низ бештар сурат мегирад. Як омилро бояд ба инобат гирифт, ки дар кишварҳои дорои пиряхҳо ҳифзу нигоҳдорӣ мувофиқ ба мавқеи ҷойгиршавии пиряхҳо анҷом дода мешавад. Дар кишвари мо азбаски пиряхҳо дар баландии то 4-5 ҳазор метр аз сатҳи баҳр ҷой гирифтаанд, ҳифзу нигоҳдорӣ ба тариқи гузарондани омӯзиш ва мушоҳидаҳои аэровизуалӣ сурат мегиранд. Аз ҷониби дигар, бунёди неругоҳҳои хурду бузург ва дигар иншооти барқию обӣ то андозае ба ҳифзу нигоҳдории захираҳои об дар кишвар ҳамаҷиҳата мусоидат менамоянд.

Дар ҳавзаи дарёи Зарафшон тибқи мушоҳидаҳои бисёрсола, обшудани пиряхҳо бештар ба мушоҳида мерасанд. Пиряхи Зарафшон дар масоҳати 38,7 километри мукааб ва дарозии 27,8 метри мураббаъ ҷойгир буда, ҳоло ба таназзулёбӣ дучор шудааст. Сарҳади забонаи пирях ба ҳисоби миёна 1700 метр қафо нишастааст ва масоҳати он баандозаи 1,3 километри мураббаъ коҳиш ёфтааст. Тибқи мушоҳидаҳои пойгоҳи обу ҳавосанҷии Зарафшон, пиряхҳои водии Зарафшон боназардошти мавқеи ҷойгиршавиашон дар давраи ҳисоби миёнаи бисёрсола аз ҳама пиряхҳои осебпазиртарин дониста мешаванд ва обшавии онҳо босуръат ҷараён дорад. Дар Ҷумҳурии Тоҷикистон Стратегияи миллии мутобиқшавӣ ба тағйирёбии иқлим амал менамояд, ки дар он шаш самти афзалиятнок-энергетика, захираҳои об, нақлиёт, кишоварзӣ, иҷтимоӣ ва ҳифзи муҳити зист муайян шудаанд. Дар доираи татбиқи стратегия аз тарафи Кумитаи ҳифзи муҳити зисти назди Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон якҷоя бо шарикони рушд барои ҷалби сармоя ба таври мунтазам тадбирҳои зарурӣ андешида мешаванд.

Фаъолияти Маркази татбиқи лоиҳаҳои дар назди Кумита буда, боназардошти дар ҳамкорӣ бо шарикони рушд таҳия кардани нақша ва инчунин боназардошти таҳияи Консепсияи лоиҳаҳо хеле пурсамар арзёбӣ мешавад. Бо ташаббуси Роҳбарияти Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон ва инчунин Раёсати Кумитаи ҳифзи муҳити зисти назди Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон ҳамчун мақоми ваколатдор калонтарин фонди маблағгузорӣ барои мутобиқшавӣ ба тағйирёбии иқлим - Фонди иқлими сабз таъсис дода шудааст, ки айни замон фаъолият менамояд. Феълан аз ҷониби Кумитаи номбурда, аллакай таҳияи барномаи сармоягузорӣ ба маблағи умумии 400 миллион доллари амрикоӣ омода гардида, татбиқи лоиҳаҳо соҳаҳои афзалиятноки ҷумҳуриро фаро хоҳанд гирифт.

Ҳамин тариқ, ҳамкориҳои ҳамаҷонибаи Ҷумҳурии Тоҷикистон бо кишварҳои узви Созмони Милали Муттаҳид барои бисёр масъалаҳои иқтисодию иҷтимоӣ, аз ҷумла ҳалли масъалаҳои марбут ба масоили экологӣ ёрирасон хоҳад буд. Ба пиндори мо баргузории конфронсу семинарҳои илмию амалӣ дар сатҳҳои гуногун барои ҳалли масъалаҳои экологӣ такони ҷиддӣ хоҳанд бахшад.

Боиси ифтихор аст, ки Ҷумҳурии Тоҷикистон дар сатҳи байналмилалӣ ҳамчун кишвари ташаббускор дар ҳалли масъалаҳои марбут ба обу иқлим эътироф шудааст. Чунончӣ, 14-уми декабри соли 2022 Маҷмаи умумии Созмони Милали Муттаҳид дар бораи “Соли байналмилалии ҳифзи пиряхҳо” эълон кардани соли 2025 ва 21-уми март ҳамчун “Рӯзи ҷаҳонии пиряхҳо”, ки аз ҷониби Тоҷикистон пешниҳод шуда буд, якдилона қатънома қабул намуд. Қабули қатъномаи мазкур дар миқёси ҷаҳон иқдоми муҳим ва таърихӣ буда, тавассути он ҷомеаи ҷаҳонӣ имкон пайдо мекунад, ки барои ҳифзи бузургтарин манбаъҳои оби ошомиданӣ тадбирҳои муштарак андешад.

Яке аз мушкилоти экологии замони муосир ин проблемаи обшавии пиряхҳо мебошад, чунки пиряхҳо манбаи асосии оби тозаи ошомиданӣ мебошанд. Об дар ҷомеаи инсонӣ аз сарвати нодиртарин ва дастрастарини табиӣ ба сарвати сиёсӣ табдил ёфта. Мураккабтарин мавзӯи матраҳшавандаи сатҳи олии сиёсӣ дар ҷаҳони муосир гардидааст.

Ҷиҳати пешгирии ин масъалаи экологӣ зарур аст, ки тамоми кишварҳои минтақа ва ҷаҳон дастаҷамъона амал намоянд. Мусаллам аст, ки солҳои охир аз таъсири манфии гармшавии иқлим обшавии пиряхҳо мушоҳида мегардад, ки ин метавонад оқибатҳои номатлуберо ба мисли тақсимоти нодурусти об дар обанборҳои сунъӣ, неругоҳҳои барқи обӣ, киштзорҳо, маҳалҳои аҳолинишин ба миён орад. Тағйирёбии иқлим ба соҳаи таъмину истифодаи захираҳои оби тоза таъсири манфӣ расонида, хавфи обхезӣ ва селу ярчҳо, хушксолӣ ва фалокатҳои дигари табии вобаста ба обро бештар мегардонад.

Тағйирёбии иқлим масъалаи бе ин ҳам душвори камбуди оби тозаро дар минтақаҳои алоҳидаи сайёра боз ҳам мураккабтар мегардонад. Дар кӯҳистони Тоҷикистон, ки қариб 60 дарсади захираҳои оби минтақа ташаккул меёбанд, дар давоми 30 соли охир аз 14 ҳазор пирях зиёда аз 1000 пирях нобуд шудааст. Ҷомеаи ҷаҳониро тағйирёбии иқлим, обшавии босуръати пиряхҳо, норасоии оби ошомиданӣ нигарон кардааст. Аҳамияти пиряхҳо ҳамчун манбаи асосии захираҳои об масъалаи бунёдӣ аст.

Тоҷикистон ба туфайли ибтикороти стратегӣ ва иқдомҳои худ дар мавриди истифодаи оқилонаи захираҳои об ва рафъи оқибатҳои ногувори тағйирёбии иқлим, ки таҳти роҳбарии Президенти кишвар Эмомалӣ Раҳмон амалӣ мегарданд, дар самти пешбурди барномаҳои глобалии вобаста ба об ва иқлим мавқеи пешсафиро соҳиб шудааст.

Тибқи мушоҳидаи олимону муҳаққиқони соҳаи пиряхшиносӣ имрӯзҳо пиряхҳо дар кӯҳҳои Осиёи Миёна ва инчунин дигар манотиқи ҷаҳон хело ҳам кам шуда, ҳамзамон босуръат об мешаванд. Дар натиҷа нигарониҳо зиёд мешаванд, ки тағйирёбии иқлим метавонад норасоии обро афзоиш диҳад ва он ба экосистемаҳо, истеҳсоли ғизо ва саломатии инсон таъсири манфии худро расонад.

Аз таърихи Осиёи Марказӣ маълум аст, ки саҳлангорӣ нисбат ба истифодаи захираҳои табиӣ чӣ гуна оқибатҳои ногувор дошта метавонад. Хушкшавии воқеии баҳри Аралро таъкид намуда, мо набояд ба нобуд гардидани пиряхҳо, ки манбаи асосии ҳаёт дар Осиёи Марказӣ мебошанд, роҳ диҳем. Дар робита ба ин, ба назари мо зарурати таъсиси Бунёди байналмилалии ҳифзи пиряхҳо, ки метавонад кӯшиши кишварҳои минтақа ва ҷомеаи ҷаҳониро дар ин самти аз ҷиҳати стратегӣ муҳим муттаҳид намояд, ба миён омадааст.

Имрӯз ҷомеаи ҷаҳон нақши Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Президенти он муҳтарам Эмомалӣ Раҳмонро дар масъалаи обу экология, пешбарии рӯзномаи ҷаҳонии об ва ҳамкорӣ бо Созмони Милали Муттаҳид баланд арзёбӣ намуда, ҳамаи чорабиниҳои дар самти обу иқлим то ин муддат баргузоршударо ҳамчун “Раванди Душанбе оид ба масоили марбут ба об” ё “Раванди оби Душанбе” эътироф намудааст. Ин воқеан дастоварди дигари Тоқикистони сиҳибистиқлол маҳсуб меёбад.

Ҳамин тариқ, тағйирёбии глобалии иқлим имрӯзҳо ба сифати яке аз мушкилоти муосир, пеш аз ҳама, ба ҳолати пиряхҳо, захираҳои барф ва об таъсири манфии худро мерасонад. Ҷомеаи ҷаҳонӣ хуб дарк мекунад, ки коҳиш ва харобшавии минбаъдаи обҳои ошомиданӣ дар сайёра метавонад аҳли башарро ба фалокатҳои зиёди ҷонӣ, иҷтимоӣ ва иқтисодӣ дучор намояд. Бинобар ин дар ҳолати тағйирёбии иқлим - ҳифзи пиряхҳо ва захираҳои об яке аз масъалаҳои умдатарин ҷаҳони муосир маҳсуб меравад.

Давлиёрова Сафаргул Тешаевна ходими пешбари илмии шуъбаи Иттиҳоди Давлатҳои Мустақили Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои АМИТ, номзади илмҳои фалсафа, дотсент,

(Memory of the World Programme, UNESCO)

Бо фараҳмандӣ хотирнишон менамоем, ки маҷмӯаи нодири ҳуҷҷатҳои куҳи Муғ, ки яке аз ёдгориҳои беназири таърихӣ ва фарҳангии халқи тоҷик маҳсуб меёбанд, расман ба Феҳристи “Хотираи ҷаҳон” – барномаи байналмилалии ЮНЕСКО барои ҳифз ва арҷгузории мероси хаттӣ – ворид карда шуданд.

Дар таърих гоҳо як кашфиёти ба назар хурд метавонад гиреҳи муаммои бузурги гузаштаҳоро боз кунад, дар ҳоле ки таҳқиқоти тулониву муфассал гоҳе аз равшан кардани як ҳақиқати таърихӣ оҷиз мемонад. Дар ин миён, ёдгориҳои таърихиву фарҳангии Тоҷикистони азизи мо ҳамчун шоҳидони зиндаи ҳаводиси таърихӣ, ҷойгоҳи беназире дар бозсозии таърихи башарӣ ва миллӣ доранд. Аз ҷумла, ҳуҷҷатҳои суғдии кашфшуда дар Қалъаи Кӯҳи Муғ, ки аз муҳимтарин кашфиёти асри XX ба шумор мераванд, аз равшантарин саҳифаҳои таърихи аҷдодиро бозгӯи мекунанд. Онҳо бо шаҳодати бевоситаи худ дониши моро дар бораи ҷомеа, идора, забон, тиҷорат ва ҷаҳонбинии мардуми Суғди бостон ба таври бесобиқа ғанӣ мегардонанд.

Қалъаи Кӯҳи Муғ (чунин низ зикр мешавад:

Қалъаи Муғ ё Қалъаи Кӯҳи Муғ) дар баландии 1411 метр аз сатҳи баҳр, дар болои теппаи табиие бо номи Кӯҳи Муғ ҷойгир аст. Ин мавзеъ дар соҳили чапи дарёи Зарафшон ва назди дарёчаи Кум, тақрибан 2 км шарқтар аз деҳаи Хайробод, 15 км ғарбтар аз маркази ноҳияи Айнӣ ва 80 км шарқтар аз шаҳри Панҷакент қарор дорад. Қалъа рӯ ба рӯи мавзеъи маъруфи “Оби Тоғмат” – манзараи шинохта барои мусофирони роҳи Панҷакент–Айнӣ ҷой гирифтааст (ҳамоҳангшуда бо арзи шимолии 39°27'14.90" ва тӯли шарқии 68°24'44.17"). Ёдгорӣ дар доираи номинаи “Роҳи Абрешим: долони Зарафшон-Қароқум” аз соли 2023 ба Феҳрести мероси умумибашарии ЮНЕСКО ворид гаштааст.

Қалъа дар манбаи таърихии арабӣ (ат-Табарӣ) зери номи "Қалъаи Абаргар" низ зикр шудааст ва ҳамчун охирин паноҳгоҳи Деваштич – охирин ҳокими Панҷакент ва шоҳи Суғд – маъруф аст.

Баҳори соли 1932 сокини деҳаи Хайрободи ноҳияи Заҳматобод (ҳоло ноҳияи Айнӣ), Ҷураалӣ Муҳаммадалӣ, дар харобаҳои Қалъаи Кӯҳи Муғ дастхатеро дарёфт намуд, ки бо забони номаълум навишта шуда буд. Дастхат чанд моҳ аз дасти сокинони деҳаҳои атроф мегузашт, аммо касе натавонист мазмуни онро фаҳмад. Ниҳоят, он ба дасти раиси вақти ноҳияи Заҳматобод – Абдулҳамид Пулодӣ мерасад. Бо ташаббуси ӯ, нусхаи дастхат ба Сталинобод (Душанбе), ва баъдан ба Ленинград (ҳозира Санкт-Петербург) ирсол мешавад. Баъди муайян гаштани он ки дастхат бо хати суғдӣ навишта шудааст, моҳи майи соли 1933 А. Пулодӣ, ва сипас моҳи ноябри ҳамон сол ҳайати таҳқиқотии бо роҳбарии шарқшинос А.А. Фрейман барои омӯзиш ба қалъа меоянд. Соли 1946 низ гурӯҳи бостоншиносони Шӯравӣ ба ёдгорӣ ташриф оварда, онро дубора андозагирӣ мекунанд.

Дар натиҷаи ҳафриёти соли 1933, аз Қалъаи Кӯҳи Муғ 75 дастхати суғдӣ, як дастхати арабӣ (дар яке аз ҳуҷҷатҳо бо хитоӣ навишта шуда буд, ки эҳтимол аз ҷониби суғдиён ҳамчун маводи сиёҳнавис истифода шудааст) пайдо гардиданд. Ғайр аз бойгонии хаттӣ, зиёда аз 400 бозёфти фарҳанги моддӣ ва чанд сикка низ ёфт шуданд. Мундариҷаи ҳуҷҷатҳо асосан матнҳои ҳуқуқӣ, хоҷагидорӣ, муроҷиатӣ ва мукотибаи дипломатиро дар бар мегирад.

Аҳамияти ин ёдгорӣ дар он аст, ки он ба сарчашмаи муҳими омӯзиши ёдгориҳои асрҳои миёнаи барвақтаи водии Зарафшон мубаддал шудааст. Қалъаи Кӯҳи Муғ ба яке аз рӯйдодҳои муҳими таърихи охири асри VII ва ибтидои асри VIII ҳуҷуми аҷнабиён ба сарзамини Суғд ва вазъияти сиёсиву иҷтимоии он давра, ҳамчунин шаҳрдорӣ, хоҷагидорӣ, расму оинҳои оиладорӣ, савдои дохилӣ ва дигар паҳлуҳои ҳаёти суғдиёнро инъикос менамояд марбут аст. Ба шарофати таҳлил ва хониши дастхатҳои Кӯҳи Муғ, олимон тавонистанд то ҳадди имкон таърихи сиёсии Осиёи Марказиро дар он давра баррасӣ намоянд.

Бозёфтҳои Қалъаи Кӯҳи Муғ ҳам барои таҳқиқи умумии таърихи Осиёи Марказӣ ва ҳам барои омӯзиши ҷузъиёти фарҳанги Суғди асримиёнагӣ хеле муҳиманд. Махсусан, дастхатҳои суғдии ёфтшуда ба таҳқиқи ҷараёни таърихи тоисломӣ ва замони истилои араб дар минтақа равшанӣ андохтанд. Ба шарофати ин ҳуҷҷатҳо, инчунин топонимҳои суғдӣ ва номҳои маҳалҳои асримиёнагии Осиёи Марказӣ мавриди таҳлил қарор гирифтанд.

Масалан, номи деҳаи Мадрушкати Кӯҳистони Мастчоҳ, ки имрӯз маълум аст, аллакай дар яке аз дастхатҳои суғдӣ тақрибан соли 716 мелодӣ бо номи Матрушкат зикр гардидааст. Ҷолиб он аст, ки дар соҳили чапи дарёи Зарафшон, рӯ ба рӯи ҳамин деҳа, ёдгории дигари беназир – Қалъаи Ҳисорак (аз соли 2023 ба Феҳрести мероси умумибашарии ЮНЕСКО ворид гаштааст) ҷойгир аст, ки аз соли 2008 инҷониб мавриди омӯзиши муштараки бостоншиносони тоҷик ва рус қарор дорад. Дар он ҷо низ бозёфтҳое аз асрҳои VII–IX, ба хусус дастхатҳои суғдӣ пайдо гардидаанд, ки робитаи мустақими онро бо Матрушкати асримиёнагӣ тасдиқ мекунанд. Ёдгории Қалъаи Ҳисорак низ дар доираи номинаи “Роҳи Абрешим: долони Зарафшон-Қароқум” аз соли 2023 ба Феҳрести мероси умумибашарии ЮНЕСКО ворид гаштааст.

Ин мисолест равшан аз он ки чӣ гуна дастхатҳои Қалъаи Кӯҳи Муғ ба шинохти маҳалҳои таърихии Суғд мусоидат мекунанд. Ҳамчунин, дар ин дастхатҳо бори нахуст номи Панҷакент низ зикр гардидааст. “Бори аввал мо бо номи Панҷакент дар дастхатҳои суғдии Кӯҳи Муғ, ки ба чоряки аввали асри VIII тааллуқ доранд, дучор меоем,” – менависад шарқшиноси варзида ва яке аз муҳаққиқони дастхатҳои суғдӣ, О.И. Смирнова.

Асноди Қалъаи Кӯҳи Муғ имкон доданд, ки як қатор масъалаҳои марбут ба ҳаёти иқтисодӣ, иҷтимоӣ ва сиёсӣ дар Кӯҳистони Суғд дар асрҳои VII-VIII низ таҳлилу баррасӣ шаванд. Бахши зиёди ҳуҷҷатҳо ба мукотибаи дипломатӣ тааллуқ доранд ва аз вазъи сиёсии мураккаби Суғд дар арафаи ҳуҷуми арабҳо шаҳодат медиҳанд. Бояд гуфт, ки ин бозёфтҳо дар омӯзиши таърихи асримиёнагии Суғд нақши калидӣ бозидаанд ва ин дар шоҳасари аллома Б.Ғ.Ғафуров – “Тоҷикон” хеле хуб дарҷ ёфтааст.

Ҳамаи дастхатҳои суғдии Қалъаи Кӯҳи Муғ дар солҳои 1962–1963 пурра ба табъ расонида шуданд. Бо вуҷуди ин, таҳрири онҳо то имрӯз аз ҷониби мутахассисони соҳа идома дорад. Соли 2008, шарқшиноси варзида, шодравон Владимир Аронович Лившитс бо таҳрири нав ҳуҷҷатҳоро бознашр намуд. Нашри англисии ин таҳрир соли 2015 таҳти муҳарририи шарқшиноси англис Николас Симс-Уилиямс дар силсилаи бонуфузи Corpus Inscriptionum Iranicarum ба табъ расид. Соли 2023 бошад дар Феҳрести ҳуҷҷатҳои суғдӣ бо таҳрири забонҳои русӣ ва англисӣ бо иловаи дастхатҳои нав (ин қисмат аз ҷониби П.Б.Лурье) нашр гардиданд.

Нодирият ва муҳимияти бузургии илмии он аллакай ганҷинаи нотакрор будани ин ёдгории мероси таърихию фарҳангиро муайян мекунад. Вале масъалаи ҳифз ва нигоҳдошти он, ҳолати кунунии он, дастрасии он, муарифии он ба доираи васеи ҷомеа ташвишовар аст. Мавқеъи ҷойгиршавии чашма ва мавзеи Оби Тоғмат дар доманаи қаторкӯҳи Туркистон ва ҷойгиршавии худи ёдгорӣ дар манзараи зебои доманаи қаторкӯҳи Зарафшон метавонад як мавзеи фарҳангиву фароғатӣ ва сайёҳӣ бошад. Аз ҳамин лиҳоз ҳифзу истифодаи самараноки ин ёдгорӣ метавонад, чӣ дар рушди туризми бостоншиносӣ ва чӣ дар рушди туризми кӯҳӣ мусоидат намояд. Афзалияти ин ёдгорӣ имкон медиҳад, то мо бо боварии комил иброз дошта бошем, ки ҳифзу истифодаи ин ёдгории таърихии кишвар натанҳо барои ҷалби сайёҳон муҳим, балки барои олами илм низ муҳим аст.

Ҳамин тавр ҳалли масоили марбут ба ҳифз ва истифодаи ёдгориҳои таърихию фарҳангии кишвар мисли Қалъаи Кӯҳи Муғ метавонанд дар баробари объекти муҳими сайёҳиву фароғатӣ ташкил шуданашон инчунин нуқтаи калидӣ барои ташаккулии омилҳои худшиносии фарҳангиву миллӣ, тарбият ва бедоршавии ҳисси ватандӯстии наслҳои оянда мусоидат намояд.

Пӯлотов Абдурҳамон – директори Осорхонаи миллии бостонии Тоҷикистон