Дар ҷаҳони имрӯза, ки бо таҳдидҳои гуногуни амниятӣ, чун низоъҳои маҳаллӣ, терроризм ва ноустувории сиёсӣ рӯбарӯ аст, нақши роҳбарони сиёсӣ дар ҳифзи сулҳ ва амният ҳаҷми хеле бузург дорад. Боиси ифтихори миллӣ ва сарбаландии ҳар як фарди ҷомеаи тоҷик аст, ки дар арафаи ҷашни мубораки Истиқлолияти давлатӣ, Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон бо Ҷоизаи байналмилалии сулҳи ба номи Лев Толстой сарфароз гардиданд. Ин қадрдонӣ нишонаи равшани эътирофи ҷаҳонӣ аз хизматҳои мондагори Пешвои миллат дар таҳкими сулҳу субот, рушди ҳамкориҳои дӯстона миёни кишварҳои Осиёи Марказӣ ва талошҳои пайвастаи Ӯ барои пойдории сулҳи абадӣ мебошад.

Фонди ҷоиза ин тасмими таърихии худро ба натиҷаҳои фаъолияти роҳбарони Тоҷикистон, Ӯзбекистон ва Қирғизистон вобаста ба таҳкими амният ва суботи минтақа асоснок кардааст. Ҳамзамон бо Пешвои миллат, бо ин ҷоиза Президенти Ҷумҳурии Ӯзбекистон Ш.Мирзиёев ва Президенти Ҷумҳурии Қирғизистон С.Жапаров низ қадрдонӣ шуданд. Ёдовар бояд шуд, ки ҷоизаи ба номи Лев Толстой ба шахсиятҳое дода мешавад, ки барои пешгирии ҷангҳо, бунёди ҷомеаи адолатпарвар ва бидуни зӯроварӣ, инчунин рушди фаъолияти сулҳҷӯёна саҳми назаррас мегузоранд.

Ҷоизаи Лев Толстой ба афроде супурда мешавад, ки дар ҳифзи амният бар пояи риояти ҳуқуқҳои байналмилалӣ саҳми арзишманд гузоштаанд. Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар суханрониҳои худ дар СММ ва дигар созмонҳои байналмилалӣ ҳамеша ба риояти Оинномаи СММ ва ҳуҷҷатҳои ҳуқуқӣ таъкид мекунанд. Масалан, дар суханронии худ дар Саммити муштараки ғайринавбатии арабию исломӣ дар 11 ноябри соли 2024, ӯ гуфт: “Пасомадҳои фоҷеабори амалиётҳои ҷангӣ дар минтақаҳои Ғаза ва Лубнон минтақаро дар баробари бӯҳрони бесобиқаи инсонӣ қарор додаанд. Бо назардошти ин вазъ, мо қарори парлумони Исроил дар бораи манъи фаъолияти Агентии имдодрасонӣ ва корҳои оворагони фаластинии СММ-ро ҳамчун нақзи ошкори ҳуқуқҳои байналмилалӣ мешуморем. Мо дубора аз ҷонибҳои даргир даъват мекунем, ки ҳама ихтилофҳоро фақат тавассути музокира ва абзорҳои дипломатӣ бо истинод ба принсипҳо ва меъёрҳои эътирофшудаи ҳуқуқҳои байналмилалӣ, хусусан Оинномаи СММ ҳал кунанд.

Дар ин раванд, мо ҳамчунин аз тақвияти нақши ҳамоҳангсозии СММ ва ҳар гуна талошҳои дигари созмонҳои бонуфузи байналмилалӣ, аз ҷумла Созмони Ҳамкории Исломӣ барои ба эътидол овардани вазъ дар минтақа ҷонибдорӣ мекунем. Ҳамчунин, аз ҳама кишварҳои минтақа ва ҷаҳон даъват мекунем, ки барои пешгирии ҷанги доманадор дар Ховари Миёна дар рӯҳияи ҳамбастагӣ ва эътимоди хуб иқдомҳои муассиртар андешанд. Мо бовар дорем, ки ҳалли ҳақиқии масъалаи Фаластин ва таъмини сулҳи одилона дар минтақа фақат тавассути иҷрои қатъномаҳои СММ дар бораи таъсиси давлати мустақили Фаластин имконпазир аст”.

Саҳми барҷастаи Пешвои миллат дар ҳифзи амнияти ҷаҳонӣ бар пояи ҳуқуқҳои байналмилалӣ бо қабули 15 қатъномаи Маҷмаи СММ бо ташаббуси Тоҷикистон ва далелҳои зерин тасдиқ мешавад:

1. Мактаби дипломатияи сулҳофарии Пешвои миллат. Анҷоми ҷанги дохилии Тоҷикистон (1992-1997) тавассути Созишномаи умумии сулҳ ва ризоияти миллӣ (1997) мисоли риояти принсипҳои СММ дар ҳалли осоиштаи низоъҳо аст. Ин раванд устувории дохилиро фароҳам овард ва ҳамчун модели сулҳ дар сатҳи ҷаҳонӣ шинохта шуд. Ин таҷриба на фақат барои Тоҷикистон, балки барои дигар минтақаҳои ноустувор ҳамчун намуна хидмат мекунад, ки чӣ тавр гуфтушунид ва ҳамгироӣ метавонанд мушкилотро ҳал кунанд. Ин амали таърихии Пешвои миллат дубора исботи равшани ҷонибдории мардуми Тоҷикистон аз қабули Қонуни конститутсионии “Дар бораи Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат” аз 14 ноябри 2016, № 1356 ва арзишмандии ҳама гуна дастгириҳои Пешво аст.

Муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ҳамчун шахсияти барҷастаи таърихӣ, ки дар Иҷлосияи 16-уми Шӯрои Олии Тоҷикистон Сарвари давлат интихоб шуд, дар бунёди давлатдории соҳибистиқлол, барқарорсозии низоми конститутсионӣ, ба даст овардани сулҳу ваҳдат саҳми беназир гузошт. Тибқи Конститутсияи 1994, ӯ дар интихоботи умумихалқӣ Президенти Тоҷикистон шуд ва дар бунёди давлати соҳибихтиёр, демократӣ, ҳуқуқӣ, дунявӣ ва иҷтимоӣ нақши калон бозид, миллатро аз парокандагӣ, давлатро аз нестӣ ва мардумро аз ҷанги шаҳрвандӣ наҷот дод ва дар рушди сиёсӣ, иқтисодӣ, иҷтимоӣ ва фарҳангӣ хизматҳои тақдирсоз кард. Пешниҳоди қатъномаи “Даҳсолаи таҳкими сулҳ ба хотири наслҳои оянда” (2024) муҳити амнро барои оянда таъмин мекунад ва бо ҳадафҳои устувори СММ мувофиқ аст.

Сиёсати Тоҷикистон, ки дар Конститутсия (1994) бо таъкид ба сулҳҷӯӣ ва эҳтироми соҳибистиқлолии давлатҳо инъикос ёфтааст, ин иқдомҳоро дастгирӣ мекунад ва заминаи ҳуқуқӣ барои ҳамкориҳои байналмилалӣ эҷод мекунад. Дар ҷаҳони муосир, ки бо афзоиши низоъҳои мусаллаҳона, таҳдидҳои экологӣ ва нобаробариҳои иҷтимоӣ-иқтисодӣ печида шудааст, таҳкими сулҳ ба як зарурати ҳаётӣ табдил ёфтааст. Ин масъала на фақат барои насли ҳозира, балки барои ояндаи башарият ҳам аҳамият дорад. Дар ин замина, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон бо пешниҳоди ташаббуси қатъномаи “Даҳсолаи таҳкими сулҳ ба хотири наслҳои оянда” дар СММ нақши муҳим адо кард. Ин ташаббус дар Иҷлосияи 79-уми Маҷмаи Умумии СММ (24 сентябри 2024) эълон шуд ва нишонаи ҷиддии ӯҳдадории Тоҷикистон ба сиёсати сулҳпарварӣ ва таъмини ояндаи бехатар барои инсоният аст. Қатъномаи “Даҳсолаи таҳкими сулҳ ба хотири наслҳои оянда” дар чаҳорчӯбаи СММ пешниҳод шуд ва бо меъёрҳои ҳуқуқҳои байналмилалӣ ҳамоҳанг аст.

Моддаи 1-и Оиномаи СММ (1945) “ҳифзи сулҳ ва амнияти байналмилалӣ”-ро ҳадафи асосӣ муайян мекунад, дар ҳоле ки моддаи 33 давлатҳоро ба ҳалли осоиштаи низоъҳо даъват мекунад. СММ дар ҳифзи сулҳ нақши роҳбарӣ дорад ва қатънома ба таъмини амният ва пешгирии муноқишаҳо равона аст. Дар ҳолати қабул, ин қатънома қувваи ҳуқуқии байналмилалӣ пайдо мекунад ва барои давлатҳои узв иҷроӣ мешавад. Қатънома бо Конвенсияи ҳуқуқҳои кӯдак (1989) пайванд дорад, ки моддаи 38-аш давлатҳоро муваззаф мекунад, кӯдаконро аз ҷалб ба низоъҳои мусаллаҳ ҳифз кунанд. Ин бо ҳадафи қатънома барои пешгирии ҷалби ҷавонон ба гурӯҳҳои тундрав мувофиқ аст. Ин ҳуҷҷатҳои байналмилалӣ заминаи ҳуқуқии қатъномаро барои ҳифзи амнияти наслҳои оянда мустаҳкам мекунанд. Татбиқи қатъномаи “Даҳсолаи таҳкими сулҳ ба хотири наслҳои оянда” механизмҳои ҳуқуқии мушаххасро талаб мекунад. Созмонҳои байналмилалӣ, ҳукуматҳо ва ҷомеаҳои шаҳрвандӣ бояд дар иҷрои барномаҳо ва ташкили иқдомҳои муштарак ҳамоҳанг шаванд. Ин бо моддаи 13-и Оиномаи СММ, ки рушди ҳамкории байналмилалиро таъкид мекунад, мувофиқ аст ва заминаи ҳуқуқӣ барои татбиқи қатънома фароҳам меорад. Қатънома ба омӯзиши сулҳ ва ҳамгироии ҷавонон дар сулҳсозӣ диққат медиҳад, ки дар чаҳорчӯбаи Ҳадафҳои рушди устувори СММ (ҲРУ 16 – сулҳ, адолат ва ниҳодҳои қавӣ) амалӣ мешавад. Омӯзиши арзишҳои сулҳпарварӣ барои татбиқи қатънома муҳим аст. Ин механизмҳо бо Конвенсияи ҳуқуқҳои кӯдак (моддаи 38) ва Конвенсияҳои Женева (1949), ки ҳифзи ғайринизомиёнро пешбинӣ мекунанд, пайванд дошта, барномаҳои махсус барои ҳифзи ҷавонон ва пешгирии ҷалби онҳо ба низоъҳо таъмин мекунанд. Қатънома ба амалисозии барномаҳои мубодила ва истифодаи технологияҳои нав барои паҳн кардани паёмҳои сулҳ равона аст. Ин пешниҳодҳо дар доираи моддаи 13-и Оиномаи СММ ва ҲРУ 16 қобили татбиқ буда, нишон медиҳанд, ки қатънома дорои механизмҳои ҳуқуқии самарабахш барои амалиёт аст.

2. Мактаби дипломатияи об ва иқлими Пешвои миллат. Иқдомҳои байналмилалии Пешвои миллат, Президенти Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар арсаи ҷаҳонӣ эътирофи васеъ пайдо кардаанд ва ба масъалаҳои об, иқлим ва рушди устувор нигаронида шудаанд. Ин иқдомҳо аз минбари СММ пешниҳод шуда, барои ҳалли мушкилоти глобалӣ саҳми калон гузоштаанд:

1. Соли байналмилалии оби тоза (2003). Дар соли 1999, дар Иҷлосияи 54-уми Маҷмаи Умумии СММ, Пешвои миллат пешниҳод карданд, ки соли 2003 ҳамчун "Соли байналмилалии оби тоза" эълон шавад. Ин пешниҳод бо қабули қатъномаи СММ ҷонибдорӣ ёфт ва ба ҷалби диққати ҷаҳон ба масъалаи дастрасӣ ба оби тоза кӯмак кард.

2. Даҳсолаи байналмилалии "Об барои ҳаёт" (2005-2015). Дар соли 2003, дар Форуми сеюми ҷаҳонӣ оид ба об дар Киото, Эмомалӣ Раҳмон пешниҳод карданд, ки солҳои 2005-2015 ҳамчун даҳсолаи "Об барои ҳаёт" эълон гардад. Ин ташаббус аз ҷониби 140 кишвар дастгирӣ ёфт ва ба истифодаи оқилонаи захираҳои об ва ҳифзи онҳо равона шуд.

3. Соли байналмилалии ҳамкорӣ дар соҳаи об (2013). Бо иқдоми Тоҷикистон, соли 2013 аз ҷониби СММ ҳамчун "Соли байналмилалии ҳамкорӣ дар соҳаи об" эълон шуд. Ин иқдом ҳамкориҳои байналмилалиро дар идораи захираҳои об тақвият бахшид.

4. Даҳсолаи байналмилалии "Об барои рушди устувор" (2018-2028). Ин ташаббус аввал дар соли 2015 дар Форуми ҷаҳонии об дар Кореяи Ҷанубӣ аз ҷониби Пешвои миллат пешниҳод шуд ва дар соли 2016 Маҷмаи Умумии СММ онро бо қатънома қабул кард. Даҳсола ба ҳалли мушкилоти об дар чаҳорчӯбаи ҳадафҳои рушди устувор нигаронида шудааст.

5. Соли байналмилалии ҳифзи пиряхҳо (2025) ва Рӯзи ҷаҳонии пиряхҳо (21 март). 6. Қабули Қатъномаи Маҷмаи Умумии СММ “Даҳсолаи амал барои илмҳои Криосфера дар солҳои 2025–2034” аз 13 августи 2024 таҳти № 78/321. Бо ташаббуси Пешвои миллат, соли 2025 ҳамчун “Соли байналмилалии ҳифзи пиряхҳо” эълон шуд ва 21 март Рӯзи ҷаҳонии пиряхҳо ном гирифт. Ин иқдом ба ҳифзи пиряхҳо ҳамчун манбаи муҳими оби тоза дар шароити тағйири иқлим равона аст. Дар чаҳорчӯбаи ин ташаббус, дар соли 2025 дар Душанбе Конфронси байналмилалии сатҳи баланд баргузор мешавад. Ин ташаббусҳо на фақат обрӯи Тоҷикистонро дар арсаи байналмилалӣ афзуданд, балки кишварро ҳамчун пешоҳанг дар ҳалли масъалаҳои ҷаҳонии обу иқлим муаррифӣ карданд. Пешвои миллат бо ин иқдомҳо нишон доданд, ки Тоҷикистон омода аст дар пешбурди рӯзномаи глобалии марбут ба захираҳои табиӣ саҳми фаъол гузорад ва устувории экологии байналмилалиро таъмин кунад.

3. Мактаби дипломатияи фарҳангии Пешвои миллат. Яке аз ҷанбаҳои калидии ин мактаб пешниҳоди номзадҳо ба рӯйхатҳои ЮНЕСКО аст, ки ваҳдати фарҳангиро тақвият медиҳад. Аз соли 2003 то 2025, Тоҷикистон 14 номзадро ба Рӯйхати мероси ғайримоддии инсоният ва дигар барномаҳои ЮНЕСКО пешбарӣ кардааст. Мисолҳои барҷаста:

«Шашмақом» (2003), навъи мусиқии анъанавӣ, ки арзишҳои фарҳангии Осиёи Марказиро инъикос мекунад;

«Наврӯз» (2009), ҷашни баҳорӣ ва рамзи навсозӣ; «Оши палов» (2016), таоми миллӣ ва воситаи ваҳдати иҷтимоӣ;

«Чакан» (2018), ҳунари гулдӯзии тоҷикӣ, ки заҳмати занонро таҷассум мекунад; «Фалак» (2021), жанри мусиқии фолклорӣ, ки ба ҳифзи забон ва анъанаҳо кӯмак мекунад; «Куллиёти Мавлоно» (2023), осори шоири бузурги форсӣ-тоҷикӣ Ҷалолиддини Балхӣ; «Рӯймолҳои занона» (2023), ки ба ҳунари бофандагии атлас ва адрас ишора мекунад, ҳамчун мероси ҳунарҳои дастӣ. Ин номзадҳо на фақат мероси Тоҷикистонро дар ҷаҳон муаррифӣ карданд, балки ба таҳкими робитаҳои байнифарҳангӣ ва ваҳдати миллӣ дар кишвар мусоидат намуданд. Масалан, дар соли 2024, Тоҷикистон номзадҳои навро, чун фестивали «Меҳргон» ва ҳикояҳои фолклорӣ, ба рӯйхатҳои ЮНЕСКО ворид кард, ки ин идомаи сиёсати фаъоли Пешвои миллат аст. Таҳлили ин иқдомҳо нишон медиҳад, ки дипломатияи фарҳангсолории Пешвои миллат ба ҳадафҳои устувори рушд ва сулҳ нигаронида шудааст. Аз як тараф, ин номзадҳо ба ҳифзи арзишҳои миллӣ кӯмак мекунанд, ки пас аз ҷанги шаҳрвандӣ (1992–1997) барои ваҳдати миллӣ муҳим буданд. Аз тарафи дигар, онҳо Тоҷикистонро ҳамчун давлати пешбар дар Осиёи Марказӣ муаррифӣ карда, ба ҳамкориҳои минтақавӣ ва байналмилалӣ замина мегузоранд.

Масалан, «Наврӯз» ҳамчун ҷашни муштарак бо кишварҳои ҳамсоя (Эрон, Афғонистон ва Ӯзбекистон) ба муколамаи байнифарҳангӣ мусоидат кардааст, ки аз принсипҳои мактаби дипломатияи фарҳангсолорӣ бармеояд. Инчунин, дар соли 2025, номзадҳои нав, чун бозиҳои фолклорӣ ва ҳунари қолинбофӣ, пешниҳод шуданд, ки ин равандро идома медиҳанд ва ба ҷалби ҷавонон ба ҳифзи мерос кӯмак мекунанд. Яке аз дастовардҳои муҳими ин мактаб ворид шудани ёдгориҳои Хуттали Қадим ба Феҳристи мероси ҷаҳонии ЮНЕСКО аст. Ин ёдгориҳо, ки дар вилояти Хатлон ҷойгир буда, аз асрҳои IX–XII боқӣ мондаанд, 12 июли 2025 дар иҷлосияи 47-уми Кумитаи мероси ҷаҳонии ЮНЕСКО дар Париж ба рӯйхат ворид шуданд. Хуттали Қадим, ки 152.409 гектарро дар бар мегирад, ҳамчун маркази тиҷоратӣ ва фарҳангӣ дар Роҳи Абрешим шинохта шуда, критерийҳои (ii) ва (iii)-и ЮНЕСКОро қонеъ мегардонад – мубодилаи фарҳангӣ ва намунаи ҳунари меъморӣ. Ин воридшавӣ панҷумин ёдгории Тоҷикистон дар ин рӯйхат аст ва мақоми кишварро дар ҳифзи мероси ҷаҳонӣ боло бурдааст. Таҳти роҳбарии Пешвои миллат, ин дастовард ба ҳамкориҳои байналмилалӣ ва рушди туризми устувор мусоидат кардааст. Пешниҳоди платформаи рақамии мероси фарҳангӣ қадами инноватсионӣ дар ин самт аст, ки ҷавононро ба ҳифзи анъанаҳо ҷалб мекунад. Дар соли 2025, Тоҷикистон чанд лоиҳаи рақамиро оғоз кард, аз ҷумла намоишгоҳи рақамии "Threads of Tradition" дар ARTECHOUSE, ки бо технологияҳои immersive мероси тоҷикӣ, чун ҳунари чакан ва мусиқии шашмақомро муаррифӣ мекунад.

Инчунин, дар майи 2025, дар Нью-Йорк намоишгоҳи интерактивӣ кушода шуд, ки аз ҷониби Раиси Маҷлиси Миллии Маҷлиси Олии Тоҷикистон, Раиси шаҳри Душанбе муҳтарам Рустами Эмомалӣ ифтитоҳ гардид ва ба ҳифзи мероси фарҳангӣ тавассути платформаҳои рақамӣ нигаронида шудааст. Ғайр аз ин, галереяи рақамии аввалини Тоҷикистон дар январи 2025 кушода шуд, ки ҳунари муосирро бо масъалаҳои иҷтимоӣ (зӯроварӣ дар оила ва ҳифзи муҳит) мепайвандад. Ин платформаҳо ҷавононро ба омӯзиши таърих ва анъанаҳо ҷалб карда, ба рушди рақамии фарҳанг мусоидат мекунанд ва бо барномаҳои омӯзишии ЮНЕСКО ҳамоҳанганд. Ин ташаббусҳо дипломатияи фарҳангро ҳамчун воситаи сулҳ ва муколама истифода мебаранд. Таҳти роҳбарии муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон, Тоҷикистон фарҳангро барои ҳалли масъалаҳои глобалӣ, чун тағйири иқлим ва сулҳи минтақавӣ, истифода мебарад. Масалан, ҷашни Наврӯз ҳамчун платформаи дипломатӣ барои таҳкими робитаҳо бо кишварҳои ҳамсоя ва байналмилалӣ хидмат мекунад.

4. Мактаби дипломатияи минтақавии Пешвои миллат. Пешвои миллат дар марти 2013 дар вохӯрӣ бо дипломатҳои кишвар ҳангоми ифтитоҳи бинои нави Вазорати корҳои хориҷӣ таъкид карданд, ки “... роҳбарияти давлати Тоҷикистон ҳамкории васеи минтақавиро ҳамчун абзори муҳимтарини ҳалли масъалаҳои иқтисодӣ, иҷтимоӣ, экологӣ ва таъмини амният ва субот дар Осиёи Марказӣ мешуморад ва ин дидгоҳро дар амалияи сиёсии худ дар тӯли бист соли охир борҳо нишон додааст. Мо якҷоя ва дар ҳамкории созанда бо ҳам метавонем ба таҳдидҳои глобалии муосир дар минтақа муқовимат кунем”. Дар Паёми 2019, Сарвари давлат яке аз дастовардҳои муҳими сиёсати хориҷиро барқарорсозии ҳамкориҳои дуҷониба ва бисёрҷониба бо Ӯзбекистон арзёбӣ карда, гуфтанд, ки “... соли 2018 дар муносибатҳои дуҷониба бо кишвари ҳамҷавор ва дӯсти мо – Ӯзбекистон - таҳаввулоти таърихӣ рух дод ва мо ҳама масъалаҳои ҳалталаб ва шиддатнокро, ки дар тӯли зиёда аз бист сол байни ду кишвар ба миён омада буданд, пурра ҳал кардем ва ҳамкориҳоро ба сатҳи шарикии стратегӣ баровардем”. Сарвари давлат 6 августи 2021 дар вохӯрии машваратии сарони давлатҳои Осиёи Марказӣ афзуданд, ки “мо ба ҳамкории зич дар соҳаҳои тиҷорат, саноат, иқтисоди рақамӣ, инноватсия ва технологияҳои муосир, сайёҳӣ, амнияти озуқаворӣ, нақлиёт ва амнияти энергетикӣ омода ҳастем”.

Муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар бунёд ва рушди созмонҳои минтақавӣ ва байналмилалӣ нақши мусбат доранд. Масалан, табдили “Панҷгонаи Шанхай” ба Созмони Ҳамкории Шанхай дар мулоқоти саронҳо (5 июли 2000) дар Душанбе аз ҷониби Эмомалӣ Раҳмон пешниҳод шуд. Баъдтар, дар Шӯрои сарони давлатҳо, 15 июни 2001, СҲШ дар ҳайати Чин, Россия, Тоҷикистон, Ӯзбекистон, Қазоқистон ва Қирғизистон таъсис ёфт. Аз замони узвият, Тоҷикистон корҳои зиёдеро анҷом дод. Аз ҷумла, раёсати СҲШ-ро дар солҳои 2008 ва 2014 ба уҳда дошт, ҳамчунин дар солҳои 2006–2010 ва 2018 раёсати Шӯрои сарони ҳукуматҳои СҲШ ба Тоҷикистон вогузор шуд. Дар соли 2021, ҷаласаи ҷашнии сарони СҲШ дар Душанбе таҳти раёсати Тоҷикистон баргузор гардид. 6 августи 2021 дар асоси Қарори муштараки сарони давлатҳои Осиёи Марказӣ дар Туркманбошӣ, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар вохӯрии машваратии сарони давлатҳо (бо ширкати президентҳои Қазоқистон, Қирғизистон, Ӯзбекистон ва Туркманистон) бо “Нишони фахрии сарони давлатҳои Осиёи Марказӣ” барои хизматҳои шоиста дар рушди дӯстӣ, ҳамсоягии нек, ҳамдигарфаҳмӣ, таҳкими сулҳу амният ва пешбурди манфиатҳои муштарак сарфароз гардонида шуд. Дар мулоқоти сеҷонибаи сарони Тоҷикистон (Эмомалӣ Раҳмон), Ӯзбекистон (Шавкат Мирзиёев) ва Қирғизистон (Садир Жапаров) дар Хуҷанд (31 марти 2025), Эъломияи Хуҷанд дар бораи дӯстии абадӣ ва Шартномаи нуқтаи пайвастшавии сарҳадҳои се кишвар имзо шуданд. Ин ҳуҷҷатҳо ба ҳалли баҳсҳои марзӣ, хусусан дар минтақаи Фарғона (Ӯзбекистон), Ботканд (Қирғизистон) ва Исфара (Тоҷикистон), мусоидат карданд. Бо имзои созишномаҳои муҳим ва таъкиди арзишҳои дӯстӣ, Тоҷикистон ҳамчун ташаббускор баромад кард ва минтақаро ба ваҳдат ва пешрафт ҳидоят намуд. Ин ҳамкориҳо на фақат сулҳро таъмин карданд, балки барои рушди иқтисодӣ ва фарҳангӣ роҳ кушоданд. Осиёи Марказӣ бо ин қадамҳо ба минтақаи муттаҳид ва шукуфон наздик шуд, ки дар он дӯстӣ ва шарикӣ асоси ҳама аст. Ин мулоқот мисоли равшани он аст, ки кишварҳои минтақа чӣ гуна метавонанд бо ҳамкории муштарак аз мушкилот гузаранд ва ба ояндаи дурахшон раҳнамоӣ кунанд. Заминаи ҳуқуқии муносибатҳои дуҷониба байни Тоҷикистон ва Қирғизистон, ки зиёда аз 128 ҳуҷҷатро дар бар мегирад, ҳамкориҳои сиёсӣ, иқтисодӣ ва гуманитариро танзим мекунад. Танзими баҳсҳои марзӣ дар соли 2025 бо имзои Шартнома дар бораи сарҳади давлатӣ ҳал шуд.

5. Мактаби дипломатияи суботсолории Пешвои миллат. Тоҷикистон дар чаҳорчӯбаи СММ, СҲШ, ИДМ ва дигар ташкилотҳои байналмилалӣ бо терроризм ва ҷинояткории муташаккил мубориза мебарад, ки бо ҳуҷҷатҳои ҳуқуқии байналмилалӣ мувофиқ аст. Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар суханронии худ дар маросими ифтитоҳи Конфронси байналмилалии сатҳи баланд дар мавзӯи “Муқовимат бо терроризм ва ифротгароии хушунатомез” 4 апрели 2018 гуфтанд: “Дар солҳои охир зиёда аз 100 кишвари дунё ҳадафи амалҳои харобкоронаи террористон қарор гирифтанд, ва бар асари ҳамлаҳои террористӣ садҳо ҳазор нафар аҳолии осоишта ҳалок шуданд ва миллионҳо манзили зисташонро тарк карданд. Зарари иқтисодӣ садҳо миллиард долларро ташкил медиҳад. Фақат дар Афғонистон соли гузашта бар асари ҷанг ва амалҳои террористӣ зиёда аз 10 ҳазор нафар зарар диданд, тақрибан 4 ҳазор қурбон шуданд. 32 фоизи қурбониён ва 53 фоизи маҷрӯҳон занону кӯдакон буданд. Пӯшида нест, ки дар чунин вазъ кишварҳо дар танҳоӣ наметавонанд ба хавфҳои афзояндаи амният муқовимат кунанд ва суботро таъмин намоянд.

Аз ин рӯ, бо назардошти воқеият, мо дар сатҳи минтақа ва ҷаҳон тақвияти ҳамкориву шарикиро барои таъмини амнияти фарогир тавассути иқдомҳои муштарак дар мубориза бо терроризм ва ифротгароӣ ва аз байн бурдани омилҳои дастгирии сиёсӣ, низомӣ ва молиявии онҳо ҳамчун роҳи самарабахши раҳоӣ аз ин хатарҳо арзёбӣ мекунем. Дар ин раванд, ба фикри мо, вокуниш ба таҳдидҳои афзояндаи терроризм ва ифротгароӣ бояд бо нақши калидӣ ва ҳамоҳангсозии СММ ва ниҳодҳои он фарогир шавад. Стратегияи глобалии СММ оид ба мубориза бо терроризм ва конвенсияҳои зиддитеррористӣ, қатъномаҳои Шӯрои Амният ва Маҷмаи Умумӣ бояд асоси муборизаи муштаракро ташкил диҳанд”. Ҷумҳурии Тоҷикистон ҳамчун давлати фаъол дар арсаи байналмилалӣ саҳми калон дар пешгирии терроризм, экстремизм, фурӯши маводи мухаддир, савдои одам ва дигар ҷиноятҳои муташаккил ва таҳдидҳои глобалӣ дорад. Таҳти роҳбарии Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон, Тоҷикистон ташаббусҳои зиёдеро пеш мебарад, ки ба таҳкими амнияти минтақавӣ ва ҷаҳонӣ нигаронида шудаанд.

Ин саҳмҳо дар чаҳорчӯбаи созмонҳои байналмилалӣ, чун СММ, СҲШ, ИДМ ва СААД амалӣ мешаванд. Қадрдонӣ аз ҷониби Фонди сулҳи Русия бо Ҷоизаи Лев Толстой эътирофи саҳми Президенти Тоҷикистон дар таъмини амнияти ҷаҳонӣ ва минтақавӣ бар пояи ҳуқуқҳои байналмилалӣ аст. Саҳми Пешвои миллат дар ҳалли низоъҳо, дипломатияи обӣ ва иқлимӣ, ҳифзи мероси фарҳангӣ ва суботи минтақавӣ Тоҷикистонро ҳамчун давлати пешоҳанг дар арсаи ҷаҳонӣ муаррифӣ мекунад. Ин ташаббусҳо ба чаҳорчӯбаҳои ҳуқуқии СММ, ЮНЕСКО, СҲШ ва ИДМ такя карда, ба рушди устувор ва ваҳдати фарҳангӣ мусоидат мекунанд. Бори дигар ин қадрдонӣ собит кард, ки мактаби давлатдории муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон барои сарони давлатҳои ҷаҳон намунаи ибрат гаштааст.

Ин дастоварди муҳими сиёсиву дипломатӣ барои миллати тоҷик мояи ифтихор буда, бори дигар нишон дод, ки сиёсати хирадмандонаи Пешвои миллат мавқеи устувори ҷаҳонӣ пайдо намудааст. Бо эҳтироми самимӣ Пешвои миллатро ба ин дастоварди таърихӣ табрику таҳният намуда, ба эшон саломатии бардавом ва муваффақиятҳои нав дар роҳи хизмат ба давлат ва миллат орзумандем.

ҲАЙДАРЗОДА РУСТАМ ҶУРА - директори Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои АМИТ доктори илмҳои фалсафа, профессор.

САНГИНЗОДА ДОНИЁР ШОМАҲМАД - муовини директори Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои АМИТ оид ба илм ва таълим доктори илмҳои ҳуқуқшиносӣ, профессор