“Дастоварди бузурги мо дар бахши сиёсати забон аз ин иборат аст, ки забони давлатӣ дар марҳалаи кӯтоҳ, вале ниҳоят ҳассоси таърихӣ нақши ваҳдатофариро адо намуд”.
Эмомалӣ РАҲМОН
Бояд қайд кард, ки баъди ба сари кор омадани Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон, моҳи декабри соли 1992 ва нисбатан ором гаштани вазъият дар қаламрави кишварамон Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон таҳти сарварии хирадмандонаи ҳомию пуштибони забони тоҷикӣ Ҷаноби Олӣ, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон аз пайи ҳалли масъалаҳои забон гардиданд, ки ба ин васила ҳамасола ҷашни Рӯзи забони давлатӣ таҷлил гардида, ҳамзамон бо мақсади татбиқи Қонуни забони тоҷикӣ чорабиниҳои Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон ба таври пайваста ва марҳала ба марҳала иҷро мегарданд.
Тавре аз таърихи гузашта бармеояд дар натиҷаи ин гуна саъю талошҳо рӯзи 22-юми июли соли 1989 Қонун «Дар бораи забони тоҷикӣ» қабул шуд. Аз ҳамон сол инҷониб гузаронидани Рӯзи забони тоҷикӣ дар қаламрави кишварамон ҳамасола дар санаи 22-юми июл таҷлил мешуд.
Ҳамин тариқ, метавон хулоса намуд, ки таҳаввул ва тағйироте, ки дар солҳои аввали соҳибистиқлолӣ ва айни замон ба он дучор гардидааст, хеле бунёдӣ ва сарнавиштсоз маҳсуб ёфта, аслан гирем аз давраҳои охири мавҷудияти даврони Шуравӣ маншаъ мегирад.
Аз ин рӯ, марҳалабандии инкишофу густариши забони тоҷикиро дар даврони соҳибистиқлолӣ ба се давраи асосӣ метавон тақсимбандӣ намуд, аз ҷумла: даврони бозсозӣ ва оғози Истиқлол – солҳои 1985-1992, даврони гузариш солҳои 1993 – 2009 ва ниҳоятан соҳиби мақоми давлатӣ гардидан – солҳои 2009 – 2020 мебошанд.
Бар замми ин метавон гуфт, ки нимаи дуюми солҳои 2000 – 2010 як давраи басо ҳам пурсамари рушду густариши забони давлатӣ дар даврони Истиқлол мебошад. Умуман гирем соли 2000-ум соли гардиши куллӣ дар самти сиёсати забони давлатӣ ба ҳисоб меравад.
Чунки маҳз соли 2000 ҷараёни гузариши муассисаҳои давлатӣ ва ғайридавлатии қаламрави кишварамон ва ҳамзамон тамоми сохторҳои қудратии ҷумҳурӣ ба забони давлатӣ боз ҳам бештар қувват гирифт. Зеро ба таври пурра ба роҳ мондани коргузорӣ ба забони давлатӣ, бар замми ин қабули оинномаҳо, амру фармонҳо, гузоришҳо ва ҳамзамон тасдиқу тарҷума шудани онҳо ба забони дар тамоми ҷузъу сохторҳои Қувваҳои Мусаллаҳи Ҷумҳурии Тоҷикистон аҳаммияти боризи худро доштанд.
Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ҳамеша ва дар ҳама маврид ҳомию пуштибони забони модарии мо ба ҳисоб мераванд.Ба ифодаи Шоири халқииТоҷикистон Муҳаммад Ғоиб:
Забонрову суханро зинда кардӣ,
Бузургонро, Ватанро зинда кардӣ.
Феълан дар тобеияти Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон Институти забон ва адабиёти ба номи Рӯдакӣ фаъолият менамояд. Бунёдгузории он ба ташкили Базаи тоҷикистонии Академияи илмҳои Иттиҳоди Ҷамоҳири Шуравии Сотсиалистии Тоҷикистон, ки дар ҳайати он мувофиқи қарори Президиуми АИ ИҶШС аз 17-уми марти 1932 сектори таъриху забон таъсис ёфт, вобаста аст. Дар асоси он 19-уми ноябри 1940 Институти таърих, забон ва адабиёт ташкил гардид ва чун муассисаи мустақили илмӣ ба ҳайати Шуъбаи тоҷикистонии АИ ИҶШС ворид шуд.
Баъд аз таъсиси Академияи илмҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон соли 1951 тибқи қарори Шурои Вазирони Ҷумҳурии Шуравии Сотсиалистии Тоҷикистон дар таърихи 14. 04. 1951 ҳамчун муассисаи мустақил ташкил ёфт. Ба муносибати ҷашни 1100-солагии маликушшуаро Абуабдуллоҳи Рӯдакӣ соли 1958 номи ин шоири бузургро гирифт. Ҳоло ин институт дар тобеияти Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон қарор дорад.
Соли 2004 ҷашни 70-умин солгарди Институти забон ва адабиёти ба номи Рӯдакӣдар сатҳи баланд таҷлил гардид. Президенти мамлакат Ҷаноби Олӣ муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар баробари арҷгузорӣ ба забони модарӣ ҳамзамон дар назди зиёиён ва махсусан кормандони ин ниҳоди зарурӣ як силсила вазифаҳои мушаххас гузошта, инчунин ба фаъолияти илмию амалиаш баҳои сазовор дода, аз ҷумла чунин ибрози андеша карда буданд: “Яке аз вазифаҳои асосӣ ва пурифтихори Институти забон ва адабиёт дар давраи истиқлол пеш аз ҳама пуштибонӣ ва густариши забони давлатӣ, таҳкиму мақому мартабаи он аз ҳисоби захираи забони классикӣ ва халқӣсуфтаву ғанитар намудани забони адабӣ, оммафаҳм сохтани забони матбуоти даврӣ, пеш аз ҳама китобҳои дарсӣ ва ҳамзамон поку беолоиш нигоҳ доштани забони нобу пурғановатамон мебошад. Инчунин зарурати эҷод ва эҳёи забони илмии тоҷикӣ кайҳо расидааст, ки ин ҳам аз ҷумлаи вазифаҳои муҳиммтарини муҳаққиқон ва зиёиён, хусусан Институти забон ва адабиёт аст”.
Лозим ба зикр аст, ки бо ташаббуси мақомоти қонунгузорӣ соли 2009 бо ворид кардани тағйироту иловаҳо ба Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи Забони тоҷикӣ» санаи 5-уми октябри соли 2009 минбаъд бо санаи нав таҷлил карда мешавад, ки басо бамаврид аст.
Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон бо қабули як силсила қарору тадбирҳои мушаххас марҳала ба марҳала ҷиҳати беҳтар кардани вазъи ҳуқуқии забони тоҷикӣ ва татбиқи ҳамаҷонибаи Қонуни забони тоҷикӣ дар назди Комиссияи татбиқи Қонуни забони назди Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон бо мақсади таҷдиди қонун ва таҳияи қонуни нави забон комиссияи махсус таъсис дод, ки муддати солҳои 2007 - 2008 матни қонуни нави забонро бо номи Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи забони давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон» таҳия карда, ба Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон пешниҳод намуд, ки мутобиқи он рӯзи 5-уми октябри соли 2009 қонуни нави Ҷумҳурии Тоҷикистон бо номи «Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон дар бораи забони давлатӣ» қабул гардид.
Бо мақсади рушду такомули забони ноби тоҷикӣ дар назди кулли олимон, муҳаққиқон ва донишмандони Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон як силсила вазифаҳои муҳим истодаанд, ки татбиқи бемайлони тамоми ин тадбирҳои судманду мушаххас баҳри боз ҳам беш аз пеш рушду густариши забони модарӣ бешак мусоидат хоҳад намуд.
Дар ҳаду сарҳадшиносии ҷаҳон,
Сарҳади тоҷик забони тоҷик аст.
Алише РАҲИМЗОДА, н.и.ф.м., директори Институти математикаи ба номи А.Ҷӯраеви Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон
