ДУШАНБЕ, 22.02.2024 /АМИТ «Ховар»/. Дар Тоҷикистон оид ба ҳифзи бабри барфӣ тадбирҳои муассир андешида шуда, бо қарори Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон «Барномаи давлатӣ оид ба ҳифзи бабри барфӣ дар Ҷумҳурии Тоҷикистон барои солҳои 2024-2028» қабул гардид. Барнома дар се марҳила -солҳои 2024-2026, соли 2027 ва соли 2028 амалӣ гардида, имконият фароҳам меорад, ки барои ҳифзу нигаҳдории бабри барфӣ- ин ҳайвони нодир ва зери таҳдиди маҳвшавӣ қарордошта тадбирҳои амалӣ андешида шаванд.

Ҳифзи бабри барфӣ — ҳадафи асосии Барнома

Ноиби президенти Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, узви вобастаи Академия, доктори илмҳои биологӣ Абдусаттор Саидов дар суҳбат ба хабарнигори АМИТ «Ховар» гуфт, ки ҳифзи муҳити хоси сукунати бабри барфӣ ва объектҳои ғизоии он, коҳиши таҳдидҳо ва таъсири фаъолияти инсон ба популятсияи табиии бабри барфӣ бо назардошти тағйирёбии иқлим аз ҳадафҳои асосии «Барномаи давлатӣ оид ба ҳифзи бабри барфӣ дар Ҷумҳурии Тоҷикистон барои солҳои 2024-2028» мебошад.

Ин Барномаи давлатӣ ҷиҳати муҳофизат, истифодаи оқилона ва барқароркунии олами ҳайвоноти Тоҷикистон, ҳифзи намудҳои нодир ва зери таҳдиди маҳвшавӣ қарордоштаи ҳайвоноте, ки ба Китоби сурхи Ҷумҳурии Тоҷикистон дохил шудаанд, таҳия гардидааст.

Дар доираи Барнома мониторинг ва таҳқиқоти илмӣ гузаронида мешавад

Дар доираи «Барномаи давлатӣ оид ба ҳифзи бабри барфӣ дар Ҷумҳурии Тоҷикистон барои солҳои 2024-2028» ҳамоҳангсозии заминаҳои ҳуқуқӣ, мониторинг ва таҳқиқоти илмӣ, мубориза бар зидди шикори ғайриқонунӣ, таҳияи чорабиниҳо оид ба беҳдошти манбаъҳои ғизоӣ, тарҳрезии чорабиниҳо оид ба паст намудани хавфи ҳуҷуми бабри барфӣ ба чорвои хонагӣ, танзими чаронидани чорво ва пешгирии таназзули муҳити зист, пурзӯр намудани нақши ҳудудҳои табиии махсусмуҳофизатшаванда оид ба ҳифзи бабри барфӣ, ҷалби аҳолии маҳаллӣ дар ҳифзи бабри барфӣ, тарғиби донишҳо, ҳамкории байналмилалӣ ва байнисарҳадӣ, ҳифзи намудҳои нодир ва зери таҳдиди маҳвшавӣ қарордошта дар шароити тағйирёбии иқлим, таҳияи чораҳои таъхирнопазир ва муассир амалӣ мешаванд.

Дар нақшаи амали Барнома ба таҳқиқи популятсияи бабри барфӣ, аз ҷумла тартиб додани харитаи ҷойҳои маълуми паҳншавӣ, истифодаи домҳои аксбардорӣ, ташхиси генетикӣ ва дигар усулҳои муосири таҳқиқот барои баҳодиҳии зичии популятсияи бабри барфӣ, баҳодиҳии таъсири тағйирёбии иқлим ба популятсияи сумдорони ваҳшӣ ва бабри барфӣ ва таъсиси хазинаи марказонидаи маълумот оид ба бабри барфӣ диққати махсус дода шудааст.

Барнома дар се марҳила амалӣ мешавад

«Барномаи давлатӣ оид ба ҳифзи бабри барфӣ барои солҳои 2023-2028» аз ҷониби Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон дар асоси Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи олами ҳайвонот», Низомнома дар бораи Китоби сурхи Ҷумҳурии Тоҷикистон ҷиҳати ҳифзи объектҳои олами ҳайвонот ва набототе, ки ба Китоби сурхи Ҷумҳурии Тоҷикистон дохил шудаанд, барномаҳои давлатӣ, стратегияҳои миллӣ ва талаботи конвенсияҳои байналмилалии «Оид ба гуногунии биологӣ» ва «Дар бораи савдои байналмилалии намудҳои ёбоии фауна ва флораи зери таҳдиди маҳвшавӣ қарордошта» (СITES), ки Тоҷикистон онҳоро ба тасвиб расонидааст, таҳия шудааст.

Барнома дар се марҳила -солҳои 2024-2026, соли 2027 ва соли 2028 амалӣ гардида, имконият фароҳам меорад, ки барои ҳифзу нигаҳдории бабри барфӣ- ин ҳайвони нодир ва зери таҳдиди маҳвшавӣ қарордошта тадбирҳои амалӣ андешида шаванд.

Иҷрои барнома, нақшаҳои амали он, инчунин мониторинг ва арзёбии амалисозии он ба уҳдаи Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, Кумитаи ҳифзи муҳити зист, Агентии хоҷагии ҷангал ва дигар вазорату идораҳои марбута вогузор гардидааст. Бо мақсади таъмини иҷрои ин барнома ва нақшаҳои амали он созмонҳои байналмилалии соҳаи ҳифзи табиат, созмонҳои ҷамъиятии соҳаи экология ва ширкатҳои сайёҳӣ ҷалб мешаванд.

Тоҷикистон дар Осиёи Марказӣ — минтақаи калидии паҳншавии бабри барфӣ

Абдусаттор Саидов иброз намуд, ки тибқи маълумоте, ки соли 2017 дар Китоби сурхи Ҷумҳурии Тоҷикистон оварда шудааст, саршумори эҳтимолии бабри барфӣ дар Тоҷикистон тақрибан 250-350 сарро ташкил медиҳад. Таҳлили аксҳои зимни истифодаи домҳои аксбардорӣ ба даст оварда мавҷудияти беш аз 180 сар бабри барфиро дар ҳудуди баъзе қаторкӯҳҳои Тоҷикистон ба таври эътимоднок тасдиқ менамояд. Маълумоти наве, ки оид ба паҳншавӣ ва саршумори бабри барфӣ дар қитъаҳои алоҳидаи макони сукунати он ба даст оварда шудааст, бозгӯи он аст, ки дар Тоҷикистон на камтар аз 500 сар бабри барфӣ сукунат менамояд.

Тоҷикистон дар ҳудуди Осиёи Марказӣ минтақаи калидии паҳншавии бабри барфӣ буда, экосистемаҳои кӯҳие, ки дар онҳо бабри барфӣ паҳн гардидааст, ба экосистемаҳои осебпазири сайёра мансуб мебошанд.

70 фоизи масоҳати паҳншавии бабри барфӣ ба Бадахшон рост меояд

Дар қаламрави ҷумҳурӣ аз даҳ қитъаи паҳншавии бабри барфӣ нуҳтои он дар ҳудуди Помиру Олой ҷойгир шудааст. Бабри барфӣ дар Тоҷикистон дар ҳудуди 20 қаторкӯҳ – Туркистон, Зарафшон, Ҳисор, Қаротегин, Ҳазратишоҳ, Вахш, Дарвоз, Академияи илмҳо, Пётри Якум, Ванҷ, Язғулом, Рӯшон, Шоҳдара, Пшарт, Музкӯл, Сарикӯл, Аличури Ҷанубӣ, Аличури Шимолӣ, Вахон ва Паси Олой паҳн гардидааст. Барои ҳифзи бабри барфӣ ҳудуди Вилояти Мухтори Кӯҳистони Бадахшон аҳамияти калон дорад, зеро ба он 70 фоизи масоҳати паҳншавии бабри барфӣ дар Тоҷикистон рост меояд.

Бабри барфӣ ба рӯйхати сурхи Иттиҳоди байналмилалии ҳифзи табиат дохил гардидааст

Абдусаттор Саидов афзуд, ки бабри барфӣ, ки онро озодапаланг ҳам меноманд, яке аз зеботарин ҷонвари дарандаи кӯҳӣ буда, сукунати он дар кӯҳҳои баланду барфпӯши Тоҷикистон бозгӯи поктарин экосистема дар ин сарзамин аст. Бабри барфӣ ҳайвони ваҳшии нодире аст, ки соли 1963 дар «Китоби сурх»-и байналмилалӣ ва соли 1988 дар «Китоби сурх»-и Тоҷикистон сабт гардидааст. Шикори бабри барфӣ дар Тоҷикистон аз соли 1968 расман манъ гардидааст. Ҳамчунин он ба рӯйхати сурхи байналмилалии Иттиҳоди байналмилалии ҳифзи табиат ҳамчун намуди зери хатари нобудшавӣ қарордоштаи дараҷаи (VU) ворид шуда, ба муҳофизати махсус эҳтиёҷ дорад. Бабри барфӣ калонтарин намояндаи оилаи гурбаҳои ваҳшӣ буда, дар ҳудуди беш аз 10 давлати дунё — Тоҷикистон, Қазоқистон, Узбекистон, Қирғизистон, Афғонистон, Русия, Чин, Муғулистон, Ҳиндустон, Покистон, Бирма, Бутан ва Непал паҳн гардидааст. Зарурати махсуси ҳифзи бабри барфиро ба эътибор гирифта, аксар давлатҳо оид ба ҳифзи ин ҳайвони нодир стратегия ва нақшаҳои миллии амалро таҳия ва татбиқ намудаанд, афзуд Абдусаттор Саидов.

Кӯҳҳои баланду барфпӯши Осиё-макони сукунати бабри барфӣ

Бабри барфӣ дар баландкӯҳҳои Осиё – Ҳимолой, Қароқурум, Ҳиндукуш, Помир, Тиён-Шон, Олтой, Саян ва Кунлун паҳн шудааст. Масоҳати паҳншавии он 3 миллион километри мураббаъро ташкил медиҳад. Тоҷикистон дар маркази масоҳати паҳншавии бабри барфӣ ҷойгир шудааст. Ҳудуди паҳншавии бабри барфӣ дар ҷумҳурии мо 85,7 ҳазор километри мураббаъро дар бар мегирад, ки 2,9 фоизи масоҳати ҳозираи паҳншавии ин намудро дар миқёси олам ташкил медиҳад.

Нишебиҳои буридашудаи кунҷашон аз 30° зиёд- макони сукунати бабри барфӣ

Мавзеъҳои мусоиди сукунати бабри барфӣ қариб дар тамоми қитъаҳои паҳншавии он дар баландиҳои 3000-4000 метр аз сатҳи баҳр ҷойгир буда, муҳити хоси зисти бабри барфӣ минтақаҳои алпӣ ва субалпии дорои релефи ноҳамвор бо нишебиҳои тезу дараҳои чуқур мебошанд, ки дар баландиҳои аз 2000 то 4500 метр аз сатҳи баҳр ҷойгир ҳастанд. Бабри барфӣ одатан нишебиҳои буридашудаи кунҷашон аз 30° зиёдро меписандад. Мавзеъҳои хоси сукунати бабри барфӣ дар ҳудуди қаторкӯҳҳои Ҳисору Дарвоз ва Помир, ки қисми зиёди релефашонро харсангҳо ва нишебиҳои тез ташкил медиҳанд, ҷойгир шудаанд. Дар ҳудуди Помири Шарқӣ, ки релефи нисбатан ҳамвор дорад, бабри барфӣ асосан дар минтақаи марғзорҳои алпии харсангдор сукунат менамояд.

Баҳодиҳии саршумори бабри барфӣ кори душвор аст

Бо сабаби дастнорас будани мавзеъҳои зист бабри барфӣ объекти мураккаби мушоҳида ва омӯзиш ба ҳисоб меравад. Аз ин рӯ, баҳодиҳии саршумори он кори душвор аст,- мегӯяд Абдусаттор Саидов. Саршумори умумии ин даранда дар олам тақрибан 3,5-6 ҳазор сар арзёбӣ шудааст. То нимаи солҳои 60-уми асри гузашта саршумори бабри барфӣ дар Тоҷикистон нисбатан зиёд буд ва дар ҳудуди 1000 сар баҳогузорӣ гардидааст.

Марзия САИДЗОДА,
АМИТ «Ховар»

Гаравидан ба ҳизбу ҳаракатҳои ифротӣ омилҳои зиёде дорад. Пеш аз ҳама омилҳои иҷтимоию иқтисодӣ ва сиёсӣ ба тундгароӣ сабаб мегарданд ва дар шароити паст будани дониши сиёсӣ ва набудани имкониятҳои дигар ифротгароиро дар шакли исломгароӣ ба вуҷуд меоранд. Омили динӣ ба ифротиҳо ҷиҳати тақвият бахшидани барномаҳои худ кӯмак мекунад. Аммо он омили аслӣ нест, яъне исломгароӣ нисбат ба ифротгароӣ иртиботи ғайримустақим дорад.

Чуноне ки Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон аз минбарҳои Созмони Милали Муттаҳид ва дигар ташкилотҳои бонуфузи байналмилалӣ чандин маротиба қайд намудаанд “Терроризм ба ягон дин, мазҳаб ё миллат хос нест, яъне террорист ватан, миллат ва дину мазҳаб надорад”. Ин гувоҳӣ он аст, ки ин амалҳои номатлуб рабте ба ягон миллат, давлат, дин ва аҳкоми он надоранд.

Мутаассифона, дар ҷаҳони имрӯза ҷавонони гумроҳе ҳастанд, ки ба сафи ифротгароён шомил шуда, обрӯи падару модар, миллату Ватани худро дар арсаи ҷаҳонӣ паст мезананд ва оқибатҳои сангину талх ба бор меоваранд.

Инҷо саволе ба миён меояд, киҳо аз ҷавонон ба гурӯҳҳои ифротгаро шомил мешаванд? Онҳое, ки саводу маърифати дурусти илмиву динӣ надоранд, фаҳмиши радикалию хушунатомези меъёрҳо ва таълимоти сирф сиёсишудаи исломиро ба эътиқоди худ табдил додаанд, бехабар аз он, ки ҳимоятгару созмондиҳандагони ин гурӯҳҳо, манфиатҳои мушаххаси қудратҳои минтақавӣ ва ҷаҳониро бо истифода аз ҷавонони гумроҳ ва мушкилоту ихтилофи иҷтимоӣ амалӣ мегардонанд.

Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон Эмомалӣ Раҳмон дар Паёми худ ба Маҷлиси Олии кишвар, чунин таъкид намудаанд: «Терроризм ва экстремизм ба хатарҳои аввалиндараҷаи ҷаҳони муосир табдил ёфтаанд».

Имрӯз терроризм қудрати ҷанги идеологию иттилоотиро дорад ва азми ба даст овардани аслиҳаи биологӣ, кимиёӣ ва ҳастаиро пайгирӣ мекунад. Амали террористии11-уми сентябри соли2001 дар шаҳри Ню-Йорки Иёлоти Муттаҳидаи Амрико исбот намудааст, ки ягон кишвари дунё аз хатари терроризми байналмиллалӣ эмин нест.

Бо дарназардошти воқеъаҳои солҳои охир дар Сурия, Ироқ, Лубнон ва Афғонистон изтироби махсусан ҷиддиро фаъолияти таҳрибкории чунин ташкилотҳои байналмилалии террористӣ, ба монанди, “Толибон”, “Ансоруллоҳ”, “Ҷабҳат-ан-нусра”, ТЭТ ҲНИ ва “Давлати исломӣ” ба миён меорад. Зиёдтар аз ин, иштироки шаҳрвандони ИДМ дар сафҳои ин ва дигар ташкилотҳои дар ҳудуди Сурия, Ироқ ва Афғонистон амалкунанда дер боз инҷониб боиси ташвиши ҷиддии кишварҳои ИДМ гаштааст.

Сиёсатшиносон ва корбарон бар он ақидаанд, ки ин гурӯҳи шахсон ба амнияти миллии кишвар, ҳамчунин барои кишварҳои дигари ИДМ таҳдид ба миён меоранд. Аз озмоишҳо гузашта, барои ҷалби аъзои нав, паҳн кардани ғояҳои ҷиҳод ва тарғиботи бунёди давлати исломӣ фаъолона амал мекунанд. Дар ин маврид одамҷалбкунӣ тавассути шабакаҳои иҷтимоӣ васеъ доман густурдааст. Чунин ақидаҳо мавҷуданд, ки ин шаҳрвандон барои ташкили ҷанговарони гурӯҳҳои нави ифротгаро аз ҳисоби ҷавонони ҷалбшуда фоида низ ба даст меоранд.

Ояндаеро, ки мо мехоҳем бисозем, ҷамъияти дорои имкониятҳои васеъ, сатҳи баланди зиндагӣ, таъмини баланди амният ва субот аст. Имкони таъмини ҳамаи инро дорем. Бояд якҷоя, дастаҷамъона мубориза барем, истиқлолияти давлатӣ ва ваҳдати миллиро таҳким бахшем, оқилона ва бомулоҳизаю созанда илм омӯзем.

Натиҷаи омӯзиш ва таҳлили сарчашмаҳои боэътимод аз он гувоҳӣ медиҳанд, ки дар шароити кунунӣ терроризм ва экстремизм, хусусан дар тобиши динӣ ва сиёсии худ, имрӯз хусусияти трансмиллиро касб намудааст. Ташкилотҳои террористиву экстремистӣ аз арзишҳои умумиинсонии ислом ноогоҳ будани мардумро ҳамчун заминаи мусоид истифода карда, ҳар гуна таблиғоти ифротӣ ва экстремизму радикализми диниро ба роҳ монда, кӯшиш мекунанд, ки ҷомеа ғояҳои ба дину фарҳанги миллӣ бегонаи онҳоро ҳамчун ҳақиқати том қабул намояд.

Имрӯз зарурият пеш омадааст, ки дар мубориза алайҳи ин зуҳуротҳои хатарнок, ки ба соҳибихтиёриву истиқлолияти давлатии Тоҷикистон ва амнияти ҷомеаи башар дар умум таҳдид мекунанд, дар қатори кормандони мақомоти ҳифзи ҳуқуқ ва сохторҳои қудратӣ, тамоми қувваҳои солими ҷомеа, ҳар як шахси бонангу номус, ватандӯсту соҳибмаърифат мубориза баранд. Мубориза алайҳи терроризм ва экстремизм бояд ба вазифаи муқаддас ва иҷрои қарзи инсониву шаҳрвандии ҳар як фарди ҷомеа табдил ёбад.

Қайдкардан ба маврид аст, ки нақши фарҳанг, ташвиқу тарғиби таълиму тарбияи насли наврас дар ҳамин раванд, дар таҳкими эҳсоси ватандорӣ, худшиносии миллӣ, эҳтиром ба таърихи ниёгон ва дар пешгирӣ аз низоъҳои иҷтимоӣ ниҳоят бузург аст. Беҳуда нест, ки қувваҳои манфиатҷӯй дар оғози амалҳои ғаразноки худ аввал арзишҳои фарҳангӣ-маънавӣ (ахлоқию динӣ)-ро коҳиш дода, фалаҷ месозанд, баъдан ҳисси нобоварӣ ва таҳдид намуда, ба амалҳои зишт ва хавфноки худ даст мезананд.

Сабаби пайдоиш ва паҳн гардидани ин гуна падидаҳои номатлуб аз он шаҳодат медиҳад, ки бехабар будан аз маърифати ҳуқуқӣ ва худшиносӣ, таълиму тарбияи нокифояи насли наврас, хусусан ҷавонон боиси шомил шудани онҳо ба ҳар гуна гурӯҳҳои ифротӣ мегардад.

Дар шароити ҷаҳоншавию душвор гардидани муносибатҳои байналмилалии сиёсию иқтисодӣ ба масъалаҳои ҳифзи симои миллату давлат, пос доштани арзишҳои маънавӣ, баланд бардоштани сатҳи фарҳангӣ-сиёсӣ ва маърифати ҳуқуқии аҳолии кишвар, хусусан ҷавонон диққати махсус зоҳир намудан ба мақсад хеле мувофиқ аст.

Бинобар ин мо – шаҳрвандони кишвар, омӯзгорон, мураббиён ва дигар фаъолони ҷомеаро зарур аст, ки дар маҷрои ҷаҳонишавӣ бо дарки масъулият истиқлолияти худро натанҳо бо шиору гуфтор ситоишу парастиш, балки бо меҳнати софдилона ва самимӣ дар ҳама соҳаҳо таҳким бахшем, бепарво ва масъулиятношинос набошем ва барои таълиму тарбияи наврасон, ҷавонон дар рӯҳияи ватандӯстӣ, худогоҳиву худшиносӣ, инчунин ҷалби онҳо дар корҳои созандагиву ободкорӣ, ҳифзи дастовардҳои истиқлолият, таҳким бахшидани ваҳдати миллӣ саҳмгузор бошем.

Бо дарназардошти ин ки ифротгароии ҷавонон ба ҳайси таҳдиди миёнамуҳлат ва дарозмуддат ба амнияти миллӣ ва минтақавии кишварҳои ИДМ боқӣ мемонад, зарурияти қотеъонаи таҳияи чорабиниҳои амалии ҳам хислати қудратӣ ва ҳам идеологӣ, иҷтимоиву иқтисодӣ ва сиёсиву ҳуқуқӣ дошта зарур аст.

Ҳалли масоили мазкур дар баланд бардоштани самаранокии механизмҳои таъмини амнияти миллии Ҷумҳурии Тоҷикистон такмили пойгоҳи меъёриву ҳуқуқӣ, мустаҳкам кардани фаъолияти идораҳои дахлдори давлатӣ, таҳкими ҳамкориҳои байналхалқӣ ва амсоли инҳо дида мешавад. Дар ин бора Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар паёми имсолаашон низ муфассал ибрози назар кардаанд. Мо медонем, ки тамоми олам ва созмонҳо терроризми байналмиллалиро «вабои аср» унвон кардаанд, ки ин бесабаб нест, зеро он аллакай мақоми фаромилливу глобалиро ба худ касб кардааст. Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар баромадҳои худ қотеъона иброз намуданд, ки Тоҷикистон бо чунин падидаҳои номатлуб, ифротгароӣ ва тероризм мавқеи оштинопазир дорад ва омода аст дар ин ҷода ҳамкориҳои нафъоварро бо ҳамаи давлатҳои манфиатдор суръат бахшад.

Аз ин рӯ, ҳар як фарди соҳибшуур ва бомаърифати ҷомеа, махсусан ҷавононро, ки қисми асосии ҷамеаро ташкил медиҳанд мебояд ба ин афкори манфур фирефта нашаванд, дар ҷустуҷӯи омӯзиш ва ғанигардонии маърифати ахлоқӣ, ҳуқуқӣ ва сиёсии худ бошанд, то дар таҳкими суботи комили сиёсии Тоҷикистон саҳмгузор бошанд. Чунки суботу амнияти Тоҷикистон, устувории суботу амнияти минтақа ва ҷамеаи ҷаҳонӣ аст.

Қудратов К.А - н.и.т., мудири шуъбаи Осиёи Ҷанубӣ ва Шарқии Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои АМИТ

Чилаева Муҳайё Тоҳировна – докторанти доктор PhD – и шуъбаи сотсиологияи Институти фалсафа, сиёсатшиносӣ ва ҳуқуқи ба номи А.Баҳоваддинови АМИТ

Дар ташаккули ҳар як халқу миллат бузургоне ҳастанд, ки номи онҳо дар ҳеҷ давру замон аз хотираи мардум фаромӯш нагашта, ҳамеша дар ёдҳо боқӣ мемонад. Хушбахтона, чунин шахсиятҳо дар миллати тоҷик низ кам нестанд, ки онҳо ифтихори на танҳо миллати мо, балки боиси сарфарозии мардуми тамоми олам гардидааст. Ин бузургон бо таҳлилу баррасиҳои амиқи худ дар соҳаҳои алоҳидаи илм саҳми сазовор гузоштаанд. Охири асри XX ва аввали асри XXl низ дорои чунин бузургон ва абармардони сатҳи ҷаҳонӣ мебошад. Бо шахсияте, ки айни ҳол мехоҳам дар васфашон нависам дер боз шиносу аз сӯҳбатҳои самимияшон бархурдор ҳастам. Ин устоди бузургвор ва накӯном Шоназар Шоисматуллоев мебошад. Устод ҳанӯз аз курси 1-ум буданам ба мо дарс мегуфтанд ва нозукиҳои илми сотсиологияро меомӯзониданд. Усули дарсгузаронии Устод чунон содда ва фаҳмо буд, ки ҳар як донишҷӯ дарк мекарду мефаҳмид. Агар ин ҷо ман ҳамчун як шогирди камтарини Устод васфи ин шахсиятро соатҳо намоям, боз ҳам кам аст, чунки дар Устод хислатҳои наҷиб хело зиёд аст, ки шумурда намешавад.

Устод тамоми ҳаёт ва фаъолияти худро ба таҳқиқ ва омӯзиши ҷанбаҳои гуногуни ҳаёти иҷтимоии ҷомеа равона бахшидааст. Солҳои тӯлонӣ Ӯ ба таҳқиқи ҷомеаи тоҷик машғул аст. Ҳамзамон яке аз аввалин созмондиҳандаи моҳири соҳаи илм, аз ҷумла, сотсиология буда, барҳақ яке аз бунёдгузорони ин илми муосири тоҷик ба шумор мераванд. Хизмати ин олими забардаст дар интишори силсилаи асарҳои сотсиологӣ басо бузург аст. Дар тӯли ҳаёт ва фаъолияти илмӣ Устод як қатор вазифаҳои пурмаҳсулро ба уҳдаи худ ба монанди Моҳи январи соли 1970 ба шуъбаи фалсафаи АИ ЉСС Тоҷикистон дар вазифаи лабаранти калон, солҳои 1970 – 1974 дар Институти таҳқиқотҳои сотсиологии АИ СССР (Ш. Москва) аввал таҷрибаомӯз ва баъдан дар аспирантура (аз соли 1991 Институти фалсафа ва ҳуқуқ) АИ Ҷумҳурии Тоҷикистон дар вазифаҳои корманди хурди илмӣ, котиби илмӣ, мудири сектор, мудири шуъба фаъолият намудааст. Аз соли 1993 то соли 1997 докторанти Институти сотсиолгияи АИ Федератсияи Россия, Аз соли 1997 то соли 2001 корманди пешбари Институти фалсафа ва ҳуқуқи АИ ҶТ, аз соли 2001 мудири шуъба шуда фаъолият кардааст. Аз соли 2002 то соли 2009 ҷонишини дирктори ҳамин Институт оид ба илм, аз 2009 то ин ҷониб ба ҳайси мудири шуъбаи Институти фалсафа, сиёсатшиносӣ ва ҳуқуқи АТ ҶТ фаъолият менамояд. Воқеан, яке аз дастовардҳои пурарзиши Устод, ки ӯро абадан дар радифи дигар шахсиятҳо бузурги миллат ҷой дод, асарҳои безаволи ӯ мебошад. Ин асарҳо аз тарафи маъруфтарин мутахассисони сатҳи Осиёи Марказӣ ва ҷаҳонӣ эътироф шуда ва ба таври сазовор арзёбӣ гардид. Таҳқиқоти ӯ доир ба илми сотсиология дар тамаддуни башарият ба густариши равобити илмиву фарҳангии Тоҷикистон бо кишварҳои минтақаву ҷаҳон ва дар айни замон таҳкими худшиносии миллии тоҷикон мусоидат намудаанд.

Шоназар Шоисматуллоев яке аз арҷмандтарин устод баҳри мо шогирдон ба ҳисоб мераванд. Вақте, ки мо асарҳои Устодро мутолиа мекунем, пеши чашми мо як олами дигари маънӣ боз мегардад. Кам нафароне ҳастанд, ки дурри ин маъниҳоро дарёбанду ва аз он баҳра гиранд. Яке аз афзалиятҳои Устод нисбат ба дигар ҷомеашиносон дар он аст, ки эшон маълумотҳои ба дастовардашудаашонро ба таври нуқтасанҷ ва борикбинона таҳлил намуда, онҳоро бо дигар таҳлилҳо муқоиса намуда, баъдан хулосаи амиқи худро мебароранд. Чунин тарзи баҳодиҳӣ маҳз ба сабки навишти Устод хос аст.

Мо шогирдон дар Устод сифатҳои инсондустӣ, меҳрубонӣ, шавқату раҳм, падарвор ғамхор буданро ва серғайрат буданро дар рафторҳои онҳо мушоҳида намудем. Саҳми арзандаи устод дар пажӯҳиш ва мӯайян намудани масоили иҷтимоии ҷомеа хеле назаррас аст. Асарҳои эҷоднамудаи Устод, ки зиёда аз 150 асари илмиро ташкил медиҳад, натиҷаи заҳматҳои бисёрсолаи ин шахсият ба ҳисоб меравад.

Имрӯз устод шогирдони зиёдеро ба воя расонидааст, ки ҳар яки онҳо бо роҳнамоии устод дар соҳаи илми нақши боризеро иҷро менамоянд. Агар мо соатҳо дар бораи ҳаёт ва фаъолияти эъҷодии устод сухан намоем, мо бешубҳа гуфта метавонем, ки ин соатҳо камӣ менамоянд. Чунки Устод пухтаи кори худ ҳастанд ва мо шогирдон ҳуқуқи баҳо гузоштан ба эъҷодиёти ӯро надорем.

Ҳар кишвар дорои артиши миллии худ аст, вале Артиши миллии Тоҷикистон замоне таъсис додашуд, ки раванди тезутундшавии вазъи сиёсию иқтисодӣ ва иҷтимоии кишвар дар ҳолати ноором қарор дошт ва низомиёни касбӣҳам дар кишвар камбуданд. Баъди пош хӯрдани Иттиҳоди Шӯравӣ сарфи назар аз он, ки кишварро вазъи печидаи ҳарбӣ сиёсӣ ва муноқишаҳои дохилӣ фарогирбуд, Тоҷикистони тозаистиқлол ба таъсиси Қувваҳои Мусаллаҳи худ шурӯънамуд. Вале барои бунёди он ягон заминаи моддиву техникӣ вуҷуд надошт. Яъне ташкили Артиши миллии мо дар заминаи холӣ, аз сифр шурӯъ шуд,ки ин қудрати воқеии давлатро нишон медиҳад. 18-уми декабри соли 1992 аз ҷониби Раиси Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон Эмомалӣ Раҳмон Қарор «Дар бораи таъсиси Қувваҳои Мусаллаҳи Ҷумҳурии Тоҷикистон» ба имзо расида, он дар заминаи «Фронти халқӣ» ва қувваҳое, ки Ҳукумати конститутсиониро ҷонибдорӣ мекарданд, таъсис дода шуд. Ҳаминтариқ, 23-юми феврали соли 1993 дар пойтахти кишвар шаҳри Душанбе, бори нахуст паради ҳарбӣ баргузор гардид, ки он рӯз расман санаи таъсисёбии Қувваҳои Мусаллаҳи Ҷумҳурии Тоҷикистон эълонкарда шуд. Бояд, ҳаряк афсару сарбози шуҷои кишвар, ҳамчун сипари боэътимоди Ватан дар иҷрои вазифаҳои хизматиашон бояд ҳамеша ҳушёру зирак бошанд ва ҳаргиз фаромӯш накунанд, ки фазои орому осудаи имрӯзаи Тоҷикистони соҳибистиқлол бар ивази ҷони садҳо нафар ҷавонмардони бо нангу номуси миллат бадаст омадааст. Илова бар ин, ҳамеша дар хотир дошта бошанд, ки мардуми Тоҷикистон бо хизматчиёни ҳарбии Қувваҳои Мусаллаҳи худ ифтихор намуда, дар симои ҳар яки онҳо фарзандони далеру шуҷои Ватани азизамонро мебинанд ва бовар доранд, ки онҳо ба савганди ҳарбии худ ҳамеша содиқу вафодор мемонанд. Мо ҷавонон, ки ояндагони ин миллати пурғановат ва ин диёри биҳишт осоем, талош бар он меварзем, ки дар пешрафти Артиши миллӣ саҳми худро гузошта, ба халқу Ватани худ сарбаландонаю ҷавонмардона хизмат кунем. Хизмат дар сафи Артиши миллӣ ва ҳифзи давлату миллат, марзу буми кишвар барои ҳар як шаҳрванде, ки онро сарбаландона иҷро намудааст, ифтихори бузург аст. Маҳз ҷавонон бояд Ватанро ҳамчун модари худ, ҷони худ дӯст дошта, ба савганди худ содиқ монда, онро ҳамчун гавҳараки чашм ҳифз намоянд. Тавре Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Пешвои миллат, Сарфармондеҳи Олии Қувваҳои Мусаллаҳи Чумҳурии Тоҷикистон, генерали артиш, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон борҳо таъкид намудаанд, «Қувваҳои Мусаллаҳ кафили амнияту якпорчагии давлати соҳибистиқлоли Тоҷикистон буда, хизматчиёни ҳарбии ҷузъу томҳои низомӣ дар ҳифзи марзу буми Ватан, таъмини амнияти давлат ва зиндагии осудаи сокинони кишвар саҳми бузург дорад. Илова бар ин, ҳамеша дар хотир дошта бошанд, ки мардуми Тоҷикистон бо хизматчиёни ҳарбии Қувваҳои Мусаллаҳи худ ифтихор намуда, дар симои ҳар яки онҳо фарзандони далеру шуҷои Ватани азизамонро мебинанд ва бовар доранд, ки онҳо ба савганди ҳарбии худ ҳамеша содиқу вафодор мемонан. Ҳар ҷавон бо хизмати содиқона бояд исбот намояд, ки Қувваҳои Мусаллаҳи кишвар дар ҳақиқат сипари боэътимоди давлат, ҳимоятгари сокинони кишвар ва сулҳу ваҳдат дар ҷомеа мебошад. Артиши миллии Ҷумҳурии Тоҷикистон бо иродаву азми қавӣ ҳамаи мушкилиҳову маҳрумиятҳои дар пеши роҳ бударо бартараф карда, давра ба давра шакл гирифт ва муҷаҳҳазу мусаллаҳ гардид. Ҳоло Артиши миллии Тоҷикистон ҳамчун нерӯи обутобёфта, ҷангдида, бошуҷоату ватандӯст ва яке аз муқаддасоти миллӣ – рукни муҳими давлатдории миллӣ дониста мешавад. Имрӯзҳо маҳз бо шарофати кӯшишу заҳматҳои Сарфармондеҳи Олии Қувваҳои Мусаллаҳи кишвар Эмомалӣ Раҳмон Артиши миллии Тоҷикистон дар ҳоли рушду тараққиёт қарор дошта, хеле пурқувват низ гардидааст. Мувофиқи баҳогузории коршиносони ҷаҳониву минтақавии соҳа Артиши миллии Тоҷикистон, бинобар ҷангдида ва корозмуда будан, аз қудратмандтарин қувваҳои мусаллаҳи минтақа шуморида мешавад.

Фазилатпочои Махмадюсуф докторанти PhD курси 1 уми институти фалсафа сиёсатшиноси ва ҳуқуқи ба номи А Баҳоваддинови АМИТ

Основатель мира и национального единства, Лидер нации, Президент Республики Таджикистан, уважаемый Эмомали Рахмон, в своём выступлении 28 декабря 2023 года, подчеркнул значительный прогресс и достижения страны в области банкинга и финансовых технологий. Он обозначил ряд ключевых показателей, свидетельствующих о развитии и цифровизации финансовой сферы Таджикистана. Было отмечено впечатляющее увеличение активов финансовых и кредитных структур, а также расширение предложения банковских займов и повышение общего объема сбережений населения и юридических лиц. Эти достижения отражают более широкие усилия по внедрению цифровых технологий в финансовом секторе и стремлению к обеспечению более инклюзивного финансового ландшафта.

В 2023 году Таджикистан демонстрирует значительный прогресс в развитии своих финансово-кредитных структурах, подтвержденный значительным увеличением активов на 22%, достигнув общей суммы в 39,6 миллиарда сомони. Особенно банковский сектор показал пример динамичности, с увеличением предложения кредитов банковской системой на 31,1%, достигнув 18,5 миллиарда сомони — ясный индикатор процветания предпринимательского и инвестиционного духа, поддерживаемого гибкими финансовыми механизмами.

Одновременно развертывается улучшенный инклюзивный финансовый ландшафт, как показывает значительное увеличение кредитов для женщин-предпринимателей на 30%, достигнув 4,8 миллиарда сомони и подчеркивающее стратегию инклюзивного роста, приоритетом которой является обеспечение равных возможностей и расширение полномочий традиционно недопредставленных слоев общества. Кроме того, общий объем сбережений населения и юридических лиц в отечественных кредитных организациях значительно увеличился на 32%, достигнув 18,6 миллиарда сомони, что свидетельствует о растущем доверии к финансовым институтам Таджикистана и в целом к экономическим перспективам страны.

Соответствуя мировым тенденциям к цифровизации финансовых услуг, которые имели ключевое значение для расширения доступа к формальным финансовым услугам, особенно среди наименее обеспеченных слоев населения по всему миру, Основатель мира и национального единства, Лидер нации, Президент Республики Таджикистан, уважаемый Эмомали Рахмон выступил за всеобъемлющую интеграцию цифрового банкинга и широкое использование финансовых технологий. Это стратегическое совпадение с мировыми финансовыми сдвигами не просто адаптация, но продемонстрировало скоординированные усилия по обеспечению финансовой инклюзивности на национальном уровне что является важным фактором, ключевым двигателем экономического роста, инноваций в бизнесе и сокращения бедности.

Эта всеобъемлющая стратегия и ее значительные достижения в 2023 году, особенно в сферах цифрового банкинга и финансовых технологий, очерчивают путь к более инклюзивному, инновационному и процветающему экономическому будущему для Таджикистана. Она не только символизирует национальный этос устойчивости и прогресса, но и позиционирует Таджикистан как развивающегося ключевого игрока на глобальной арене цифровых финансов.

Рассматривая эти значительные национальные достижения, Таджикистан может в значительной степени извлечь выгоду из глобальной поддержки, сотрудничества и принятия новых финансовых тенденций и передовых практик. Международные организации предлагают богатство знаний и финансовую помощь, которая может дополнительно укрепить финансовый сектор Таджикистана. Учеба на примере глобальных лучших практик, таких как регуляторные песочницы, открытое банковское дело и системы цифровой идентификации, может предоставить Таджикистану проверенные рамки для повышения прочности, инклюзивности и инновационной способности его финансового сектора.

Кроме того, двигаясь в новых направлениях, таких как технология блокчейна, Центральные банковские цифровые валюты (CBDC) и устойчивое финансирование, Таджикистан имеет потенциал не только держать темп с мировыми финансовыми достижениями, но и возглавлять некоторые из них. Эти новые технологические и направления предлагают возможности для повышения безопасности, эффективности и более широкой доступности финансовых услуг, открывая при этом возможности для экономического разнообразия и устойчивости.

Следует отметить, что роль Основателя мира и национального единства, Лидера нации, Президента Республики Таджикистан, уважаемого Эмомали Рахмона и его стратегических инициатив неоценима для финансового сектора Таджикистана. Перспектива будущего, основанная на цифровом прогрессе и глобальных передовых практиках, обещает эру финансового инклюзива, инноваций и благополучия для Таджикистана, ставя его в качестве образца в глобальной финансовой экосистеме. Этот нарратив — не только отражение прошлых достижений, но и призыв к продолжению эволюции и стратегической синхронизации с мировыми финансовыми тенденциями, подчеркивая необходимость развития динамичного, устойчивого и доступного финансового сектора, способствующего непрецедентному экономическому развитию.

В заключение, благодаря дальновидному руководству Основателя мира и национального единства, Лидера нации, Президента Республики Таджикистан, уважаемого Эмомали Рахмона, был задан мощный импульс для всестороннего развития финансового сектора Таджикистана. Единство усилий в поиске инноваций и углубленном изучении мировых тенденций ускорит путь к трансформации Таджикистана в процветающий финансовый центр, раскрывающий перед каждым жителем страны новые горизонты возможностей.

Литература:

1. Rahmon, Emomali. "Об основных направлениях внутренней и внешней политики республики" [On the Main Directions of the Internal and External Policy of the Republic]. December 28, 2023, 15:40. President of the Republic of Tajikistan. Available at: https://president.tj/ru/node/32195.

2. Schwab, Klaus. "The Global Competitiveness Report 2019." World Economic Forum. Available at: https://www3.weforum.org/.../WEF....

3. Agency on Statistics under the President of the Republic of Tajikistan. "Макроэкономические показатели" [Macroeconomic Indicators]. Available at: https://stat.tj/ru/macroeconomic-indicators.

4. "Роль цифровизации в экономическом развитии Республики Таджикистан" [The Role of Digitalization in the Economic Development of the Republic of Tajikistan]. January 17, 2023. Available at: https://mts.tj/ru/4440/news/.

5. "Таджикистан, при поддержке Всемирного банка, будет стимулировать развитие финансового и частного сектора" [Tajikistan, with the Support of the World Bank, Will Stimulate the Development of the Financial and Private Sectors]. Press Release. July 10, 2023. World Bank. Available at: https://www.vsemirnyjbank.org/ru/news/press-release/2023/07/10/tajikistan-to-boost-financial-and-private-sector-development-with-world-bank-support

Рахимов Фаридун - Институт изучения проблем стран Азии и Европы НАНТ

Атаханова Фарангис - Институт экономики и демографии НАНТ

(дар ҳошияи иштироки фаъоли тими футболи Тоҷикиситон дар Ҷоми Осиё-2023)

Дар рушди ҷомеаи солим нақш ва ҷойгоҳи варзиш муҳим арзёбӣ шуда, дар забони дипломатия он қосиди сулҳу дӯстӣ миёни кишварҳои ҷаҳон буда дар таҳаввулу таҳкими ҳамгироии муносибатҳо хеле бузург аст. Зеро кишварҳо ба ҳадафҳои умумибашарӣ ба як навъ ҳамгироиву иттиҳоду ҳамбастагӣ ниёз доранд. Аз ҳамин лиҳоз мусобиқаҳои варзишӣ имкон фароҳам меоранд, ки давлатҳо ҳамкориҳоро дар доираи як рушди ҷомеаи солим таҳким бахшида тавсеа бахшанд. Аз ин сабаб, дар кишварҳои ҷаҳон пайваста мусобиқаҳо баргузор мешаванд, ки нақши созандаи худро мегузоранд.

Варзиш дар Тоҷикистон яке аз самтҳои афзалиятноки сиёсати иҷтимоии кишвар ба шумор меравад. Президент ва Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон ба рушди бемайлони тарбияи ҷисмонӣ ва варзиш ҳамчун омили тарғиби ҳаёти солим ва яке аз воситаҳои беҳтарини таҳкими дӯстии миёни инсонсонҳо таваҷҷуҳи зиёд зоҳир менамоянд.

Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон аз16 апрели 2012 №825 «Дар бораи тарбияи ҷисмонӣ ва варзиш» асосҳои ҳуқуқӣ, ташкилӣ, иҷтимоию иқтисодӣ ва таъмини фаъолиятро дар соҳаи тарбияи ҷисмонӣ ва варзиш дар Ҷумҳурии Тоҷикистон муқаррар ва танзим менамояд. Дар давоми 20 соли истиқлол варзиш дар Тоҷикистон хеле рушд карда соли 1992 Кумитаи миллии олимпии Ҷумҳурии Тоҷикистон ташкил карда шуд, ки уви Кумитаи байналмилалии олимпӣ мебошад. Истиқлолият ба варзишгарони Тоҷикистон имкон фароҳам овард, ки онҳо фаъолона дар мусобиқаҳои ҷаҳон иштирок намоянд.

Дипломатияи варзишӣ дар таҳкими сулҳ ва муносибатҳои байналмилалӣ нақши муҳим дорад. Дар тӯли таърих, он ҳамчун воситаи баланд бардоштани дарки ҷаҳонии миллат ва таҳкими робитаҳои беҳтар байни кишварҳо хизмат мекунад. Дар ин зимн, олимпиадаи Юнони Қадим яке аз намунаҳои аввалини дипломатияи варзишӣ буд, ки варзишгарони давлатҳои гуногуни инсонҳову шаҳрҳоро муттаҳид мекард ва ягонагиро таҳким мебахшид.

Дар замони муосир, дипломатияи варзишӣ барои бартараф кардани ихтилофҳо бештар кӯмак намуда, мусоидат ба муколама байни миллатҳо идома медиҳад. Ҳамин тариқ, намунаи беҳтарини онро байни Иёлоти Муттаҳида ва Чин дар солҳои1970 метавон мушоҳида кард. Зеро дар сафари тими тенниси рӯи миз ба Чин ба коҳиши танишҳо мусоидат кард.

Дар моҳи октябри соли 2023 тими крикетиПокистонро дар Аҳмадобод истиқболи гарм намуда, пешвоз гирифтанд. Дар ин зимн, моҳи феврали 2024 капитани тими Ҳиндустон, ки дар даври плей-офф дар Ҷоми ҷаҳонии Дэвис дар гурӯҳи 1-ум бо Покистон қувваозмоӣ намуда, аз истиқболи хеле гарм ва меҳмоннавозӣ ин кишвари ҳамсоя қадрдонӣ ва ташаккурӣ намуда чунин изҳор кард: «Пеш аз омадан ба ин ҷо нигарониҳои муайян вуҷуд доштанд, аммо аз лаҳзаи фуруд омадан моро дар Покистон меҳмоннавозӣ ва истиқболи самимӣ гирифтанд. Аз замони омадани мо ба мо хеле хуб ғамхорӣ карда шуд ”. Ҳамин тариқ, тими духатарони ҳендболи Тоҷикистон дар солҳои 2022 бо тими Узбекистон мусобиқа намуда ҷойи дуюм ва дертар соли 2023 дар мусобиқаи Челенҷ трофи дар шаҳри Файсалобод-и Покистон ҷойи 3-юмро ишғол карда, соҳиби медал гаштанд, ки шаҳодат аз заминаҳои хуби иқтидори дипломатияи варзишӣ ва дӯстӣ миёни кишварҳо медиҳад.

Ин ҳамаи мисолу масалҳои тавоноии варзишро дар рафъи монеаҳо ва оғози муколамаи дипломатӣ ба таври дуруст нишон медиҳад. Илова аз он, дипломатияи варзишӣ як қувваи муҳим дар муносибатҳои байналмилалӣ буда, муколамаро ривоҷ дода, робитаҳоро истеҳком мебахшад.

Ҳамин тариқ, дипломатияи варзишӣ заминаро дар таҳкими муносибатҳо ва хатм ва коҳиш додани муноқишаҳо ба таври муассир ба вуҷуд оварда, дарҳоро барои ҳамкорӣ боз менамояд.

Дар даврони ҳозир дипломатияи варзишӣ ҳам дар соҳаҳои амалӣ ва ҳам дар соҳаи таълимӣ таваҷҷӯҳи бештар пайдо кардааст. Он инчунин иқтидори варзишу варзишгарҳоро дар гузаштан аз марзҳои сиёсӣ ва ба ҳам оварданиодамон таҷассум намуда, чун воситаи муҳим дар муносибатҳои байналмилалӣнақшу симои миллатҳоро ташаккул дода, дӯстиро таҳким медиҳад.

Хулоса, дипломатияи варзишӣ бо барномаҳои хубу созандаи ҷомеаи солим ба монанди ташкилоту клубҳои варзишӣ, тарбияи таълими варзишгарон, расму одоби мухлисондар эҷоди шаҳрвандони солиу сулҳпарвар нақши муҳим мебозад. Рушди ҳамаи намуди варзиш ва наќши мураббиёни болаёқатдар ташаккули муносибатњои байналмилалї созанда хоҳад буд. Ҳамин тариқ, дипломатияи варзишӣ шомили барномаҳои хуб буда, тарғибгару қосиди сулҳу суботи ҷомеаи солиму созанда мебошад.

Дипломатияи варзишӣ як соҳаи муҳим ҳисоб шуда, таҷрибаи он дар ҷаҳон потенсиали назаррас дорад. Зери сарпарастии Кумитаи олимпии Тоҷикистон якчанд ҷамиятҳои варзишӣ аз ҷумла Федератсияи шоҳмоти Тоҷикистон, соли таъсисёбӣ 1992, Федератсияи футболи Тоҷикистон, соли таъсисёбӣ 1992, Федератсияи шиноварии Тоҷикистон ,соли таъсисёбӣ 2008, Федератсияи бокси Тоҷикистон, соли таъсисёбӣ 2009,Федератсияи гимнастикаи Тоҷикистон,соли таъсисёбӣ 1993, Федератсияи гуштии Тоҷикистон ,соли таъсисёбӣ 2007,Федератсияи гандболи Тоҷикистон соли таъсисёбӣ 2004, Федератсияи бадминтони Тоҷикистон, соли таъсисёбӣ 2010, Федератсияи варзиши сабуки Тоҷикистон ,соли таъсисёбӣ 2009, Федератсияи тирандозии Тоҷикистон соли таъсисёбӣ 2002, Ассотсиатсияи миллии намудҳои зимистонаи варзиши Тоҷикистон(АМНЗВТ) соли таъсисёбӣ 2016 ва Федератсияи тенниси рӯйи мизи Тоҷикистон соли таъсисёбӣ 1993 барои рушди ҷомеаи солиму созанда фаъолият мекунанд.

Дар ин зимн, Федератсияи футболи Тоҷикистон созмони ҷамъиятии варзишиест, ки дар футболи Тоҷикистонро идора ва назорат мекунад. Ҳамин тариқ, он дар рушди дипломатияи варзишӣ нақши муҳим бозида, тими миллӣ, дастаҳои мунтахаби наврасону ҷавонон, дастаи мунтахаби миллии олимпӣ ва футзалу футболи занонаи Тоҷикистонро ташкил намуда, сарпарастӣ карда, иштироки онҳоро дар мусобиқаҳои расмии байналмилалӣ таъмин менамояд. Президенти Федератсияи футболи Тоҷикистон шаҳрдори Душанбе Рустами Эмомалӣ мебошад.

Федератсияи футболи Тоҷикистон соли 1936 ба сифати як шӯъбаи футбол дар сохтори кумитаи варзиши ҶШС Тоҷикистон таъсис дода шуда аст. Пас аз соҳибистиқлолии Тоҷикистон, соли 1994 ФФТ ҳамчун ташкилоти варзишӣ дубора эҳё гардид ва худи ҳамон сол ба ҳайати Федератсияи байналмилалии футбол (FIFA) ва Конфедератсияи футболи Осиё (AFC) пазируфта шуд.

Дар ин зимн, дар даврони истиқтиқлолияти кишвар аввалин маротиба дастаи мунтахаби Тоҷикистон дар Ҷоми Осиё-2023 дар шаҳри Доҳа-и Қатар фаъолони иштирок кард. Дар бозии даври чорякниҳоӣ футболбозон лаҳзаҳои зиёди голзанӣ ба вуҷуд оварда, дар як рақобати баробар аз тими миллии Урдун бо ҳисоби0:1 мағлуб шуданд.

Дар маҷмуъ мунтахаби Тоҷикистон дар Ҷоми Осиё-2023 панҷ вохӯрӣ анҷом дод. Тими Тоҷикистон бар Лубнон пирӯз шуда, бо Чин мусовӣ намуд ва аз дастаи Қатар шикаст хӯрд. Ба ин тартиб, мунтахаби Тоҷикистон дар нахустин баромади худ дар Ҷоми Осиё-2023 ба қатори ҳаштгонаи беҳтарини қитъа ворид шуд.

Ин чорабании варзишӣ қобилияти варзишгаронро барои муаррифгарии Тоҷикистон ва пешрафти сулҳу суботу созандагӣ нишон дод. Дипломатияи варзишӣ ба ғайр аз рамзҳо ба ҳамкории мустақим мусоидат мекунад ва дар байни шахсони алоҳида аз миллатҳои гуногун ҳамгирову ҳамдигарфаҳмиро инкишоф медиҳад.

Ин шакли ҷалб дар дипломатия ҷойгоҳҳи назаррасе дошта, робитаҳоро осон мекунад, ки дипломатияи анъанавӣ аксар вақт барои ноил шудан ба он талошу муборизаҳо менамояд. Ҷаҳони футбол шоҳиди афзоиши назаррас буда, нақши муҳим мебозад.

Ташаббусҳои созандаи дипломатияи варзишӣ ба муносибатҳои байналмилалӣ миёни кишварҳо кӯмак расонида, чун қосиди сулҳ таҳти унвони «ҷаҳони бо суботу созанда тавассути варзиш ва рушди ҷомеаи солим» дӯстиро таҷассум мекунанд.

Бо чунин арзишҳои воло ва рушди ҷомеаи солиму созанда ҳамаи намуди варзиш аз ҷумла футболро барои таҳкими башардӯстӣ ва сулҳ дар саросари ҷаҳон истифода бояд кард. Он чун дипломатияи хуби варзишӣ ҳам дар кишварҳои пешрафта ва ҳам дар кишварҳои ҳоли рушд ҷойгоҳу муҳим дошта, мусобиқаву муҳорибаҳои варзишӣ ҳамчун қосидисулҳ бештару хубтар истифода шаванд.Чунин табодулҳо таъсири амиқи дипломатӣ дошта, робитаҳоеро осон мекунанд, ки аксар вақт тавассути воситаҳои анъанавии дипломатӣ дарёфти онҳо мушкилтар мебошад.

Хулоса, дипломатияи варзишӣ ҳамчун як нерӯи тавоно нақши фаъол, аз қабили созмонҳои варзишӣ, варзишу варзишдӯстон муҳим арзёбӣ шуда, имкон медиҳад, ки робитаҳое, ки бо одамони тамоми қишрҳои ҳаёт таҳкиму тавсеа ёбанд.

Ҷаҳони футбол намунаи барҷастаи иқтидори дипломатияи варзишӣ мебошад. Бо узвияти густурдаи худ ва ташаббусҳои байналмилалӣ метавонад ба сулҳ, ҳамдигарфаҳмӣ ва ҳамкориҳои ҷаҳонӣ мусоидат кунад. Иқтидору рушди дипломатияи варзишӣ барои эҷоди робитаҳои байни одамон ва таҳкими эҳтироми ҳамдигар ягона мебошад. Нигорандаи сатрҳо ҳамчун шаҳрванди кишвар ба тамоми мухлисон барои дастгирии тими миллии кишвар дар бозиҳои Ҷоми Осиё-2023 дар Қатар изҳори сипос намуда, миннатдории самимӣ баён менамояд.

Мирсаид Раҳмонов - коршиноси минтақа ва ходими калони илмии Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои АМИТ

Дар бунёди давлати демократию дунявӣ мақоми ҷавонон бағоят бузург аст. Зеро дар тамоми кишварҳои дунё махсусан ҷавонон ба сифати як нерӯи ниҳоят пуриқтидори бунёдкор ва пешбарандаи ҳаёти ҷомеа шинохта ва эътироф шудааст.

Ин буд, ки Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар Паёми навбатии худ (28.12.2023) ба ин масъалаи муҳимми давлатдорӣ – сиёсати давлатии ҷавононро қувваи асосии ватанхоҳӣ ҳисобида, гуфтаанд, ки: “Ғамхорӣ нисбат ба ҷавонон, ҳалли мушкилоти онҳо ва истифодаи дурусти ин захираи стратегии миллӣ барои пешрафту ободии Ватан ва таъмини амнияту суботи ҷомеа яке аз афзалиятҳои асосии Ҳукумати мамлакат ба шумор меравад, зеро шумораи бештари аҳолии Тоҷикистонро ҷавонон ташкил медиҳанд”.

Татбиқи босамари сиёсати давлатии ҷавонон аз рӯзҳои нахустини соҳибистиқлолӣ дар меҳвари фаъолияти ҳукумати кишвар қарор дошт, зеро пас аз 6 моҳи ба даст оварданиИстиқлоли сиёсӣ Парлумони кишвар Қонун «Дар бораи сиёсати давлатии ҷавонон»-ро қабул кард. Табиист, ки бе иштироки фаъолонаи ин неруи бузург рушди иқтисодиву иҷтимоӣ ва сиёсиву фарҳангии давлатамонро тасаввур кардан ғайриимкон аст. Таваҷҷуҳи пайваста, ғамхориҳои хирадмандонаю дурандешона ва дастгириҳои ҳамешагии Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон нисбат ба ҷавонон рушди ин тамоюлро бозҳам болотар бурд. Воқеанҳам ҷавонон бояд аз ҳама қишрҳои ҷомеа бештар фаъол бошанд ва он ташаббусҳои созандае, ки аз ҷониби Сарвари давлатамон роҳандозӣ мешавад дар татбиқи он пешоҳанг бошанд.

Ҷавонони Ҷумҳурии Тоҷикистон аз рӯзҳои соҳибистиқлолӣ ташаббусҳои ватандӯстона нишон дода, барои ҳифзу якпорчагии Ватани маҳбуб ҷоннисориҳо карданд, дар ҳаёти сиёсии кишвар иштироки фаъолона карда, ҳамеша ҷонибдори сулҳу амният ва оромиву осудагии давлату миллати хеш мебошанд.

Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ҳамвора таъкид менамоянд, ки: “Ҷавонони мо, ки насли замони истиқлол мебошанд, дар тамоми соҳаҳои ҳаёти ҷомеа ва давлат, аз ҷумла дар ҳимояи марзу буми Ватан, амнияти мардум ва давлати Тоҷикистон, сохтмонҳои бузурги аср, аз ҷумла неругоҳи барқи обии «Роғун» ва пешрафти илму фарҳанг саҳми бисёр назаррас гузошта истодаанд”.

Дар даврони соҳибистиқлоли Ҷумҳурии Тоҷикистон нақш ва мақоми ҷавонон боз ҳам пурсамар ба назар мерасад. Ҳар гуна тадбирҳое, ки дар кишвар андешида мешавад, пеш аз ҳама, ба манфиати ҷавонон ва барои беҳбудии ҳаёти онҳо амалӣ мегардад.

Боиси сарфарозист, ки Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ баъд аз 70 рӯзи сарварии Роҳбари давлат 2 феврали соли 1993 бо намояндагони ҷавонони кишвар вохӯрии судмандро анҷом доданд. Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон аз ҳамон лаҳза шуруъ карда, пайваста ба дастгирии ҷавонон эҳтимол варзида, пешниҳодҳои ҷавононро баҳри инкишофи Ватани азизамон дастгирӣ менамоянд ва шароити мусоиди кору фаъолиятро барои онҳо пайваста таъмин месозанд. Ба ҳамин мақсад Пешвои миллат таъкид менамоянд: “Ҷавонон қувваи бузург, нерӯи созанда ва ояндаи миллатанд”.

Дар шароити муосир сиёсати давлатии ҷавонон бо назардошти на танҳо вазъият ва равандҳои хоси дохили давлатӣ, балки дар заминаи омилҳои минтақавӣ ва байналмилалӣ ба амал бароварда мешавад.

Ҷавонон, ки қисми ҷудонопазири ҷомеа маҳсуб меёбанд, барои тақдири имрӯз ва ояндаи давлати худ масъуланд. Масъулияти насли ҷавон дар асоси аз худ намудан ва такмил додани низоми арзишу меъёрҳо ва истифодаи онҳо дар рафтору фаъолияти хеш, ки ба тараққиёти Ҷумҳурии Тоҷикистон мусоидат мекунад, амалӣ карда мешавад.

Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ҳангоми суханронӣ дар маҷлиси ботантана бахшида ба 20-умин солгарди Иҷлосияи ХХ Шӯрои Олии Тоҷикистон ҳануз гуфта буданд: «Мо бояд дар замири насли ҷавон ҳисси баланди миллӣ, эҳсоси худшиносиву ватандӯстӣ, ахлоқи ҳамида, сабру таҳаммул, омӯзиши илм ва касбу ҳунарҳои муосир, ҷиддияту меҳнатдӯстӣ ва эҳтироми волоияти қонунро талқин намоем, то онҳо тавонанд, дар оянда ҳамчун намояндагони сазовор ва шоистаи миллати хеш, Ватани азизамонро дар арсаи ҷаҳон муаррифӣ намоянд».

Маҳз сиёсати сулҳпарварона ва ҷавонпарваронаи Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон буд, ки дар самти дастгирии ҷавонон санадҳои муҳими давлатӣ қабул ва самтҳои фаъолияти онҳо дар шароити муносибатҳои нави сиёсиву иҷтимоӣ муайян карда шуданд. Аз ҷумла, 13 марти соли 1992 Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи сиёсати давлатии ҷавонон» ба тасвиб расонида шуд, ки бо мурури замон қонуни мазкур дар таҳрири нав бо номи Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи ҷавонон ва сиёсати давлатии ҷавонон» аз 15 июли соли 2004 қабул гардид.

Сиёсати ғамхорӣ ва таваҷҷуҳ нисбат ба ҷавонон аз рӯзҳои нахустини Истиқлолияти давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон оғоз гардида, он дар Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 13 марти соли 1992 «Дар бораи сиёсати давлатии ҷавонон» инъикос гардидааст.

Бинобар ин, бо мақсади фароҳам овардани шароити мусоид барои рушду такомули ҷавонон ва зиндагии арзандаи онҳо дар ҷомеаи муосиру давлати соҳибихтиёру, демократии ҳуқуқбунёд ва дунявии ягона, аз ҷониби Ҳукумати кишвар тадбирҳои зиёде андешида шудаанд.

Дар ин замина Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон таъкид намуданд, ки “Тайи беш аз се даҳсола ҷиҳати пешбурди сиёсати давлатии ҷавонон, фароҳам овардани шароити мусоид барои рушду инкишофи қобилияту истеъдоди онҳо ва боз ҳам беҳтар гардонидани сатҳу сифати зиндагиву фаъолияти ин қишри фаъоли иҷтимоӣ як силсила нақшаву барномаҳо қабул ва амалӣ шуда истодаанд”.

Аз рӯзҳои ба даст овардани Истиқлолияти давлатӣ Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон бо мақсади баланд бардоштани нақши ҷавонон дар ҷомеа, фаъолгардонии мақоми онҳо дар ҳаёти иҷтимоиву иқтисодии кишвар тадбирҳои амалӣ андешида истодааст. Дар ин муддати кӯтоҳ вобаста ба ҳифзи ҳуқуқҳои ҷавонон, ҷиҳати ҳалли масъалаҳои муҳими ҳаёти онҳо, инчунин татбиқи босамари сиёсати давлатии ҷавонон як қатор санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ, аз ҷумла:

Барои дар амал татбиқ намудани қонуни мазкур аз ҷониби Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон давра ба давра, аниқтараш 5 маротиба Барномаи миллии «Ҷавонони Тоҷикистон», 3 маротиба «Барномаи давлатии тарбияи ватанпарастии ҷавонони Тоҷикистон», «Барномаи рушди саломатиии ҷавонони Тоҷикистон», 2 маротиба «Барномаи миллии рушди иҷтимоии ҷавонон дар Ҷумҳурии Тоҷикистон» барои солҳои 2013-2015 ва 2016-2018, «Консепсияи миллии сиёсати давлатии ҷавонон», «Стратегияи сиёсати давлатии ҷавонон то соли 2020» қабул гардидаанд, ки дар маҷмӯъ, барои татбиқи самараноки сиёсати давлатии ҷавонон ва барои ба ҳадафҳои ниҳоии сиёсати давлатии ҷавонон расидан заминаи мусоидеро фароҳам оварданд.

Омӯзиш ва таҳлили татбиқи сиёсати давлатии ҷавонон дар Ҷумҳурии Тоҷикистон имкон медиҳад, ки онро ба якчанд марҳалаҳои таърихӣ ҷудо намоем. Замина ва меъёрҳои ҷудо намудан ба марҳалаҳо ин қабули Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи сиёсати давлатии ҷавонон» (13 марти соли 1992), имзои Созишномаи истиқрори сулҳ ва ризоияти миллӣ (27 июни 1997), қабули Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи ҷавонон ва сиёсати давлатии ҷавонон» (15 июли 2004), таъсиси Шӯрои миллии кор бо ҷавонон дар назди Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон (19 июли соли 2015) ва эълон гардидани соли 2017 ҳамчун «Соли ҷавонон» мебошанд.

Марҳалаи якуми татбиқи сиёсати давлатии ҷавонон моҳи марти соли 1992– моҳи июни соли 1997-ро дар бар мегирад. Ин марҳала бо қабули Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи сиёсати давлатии ҷавонон» сарчашма гирифта ва бо имзо расидани Созишномаи умумии истиқрори сулҳ ва ризоияти миллӣ хотима меёбад. Маҳз дар ҳамин марҳала Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 13 марти соли 1992 «Дар бораи сиёсати давлатии ҷавонон» саҳифаи навро дар рушди ҳаракати ҷавонон кушод.

Рушди минбаъдаи сиёсати давлатии ҷавононро метавон пас аз Иҷлосияи XVI таърихии Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон алоқаманд намуд. Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон бори нахуст 2 феврали 1993 бо ҷавонони кишвар мулоқот карда, 4 сентябри соли 1993 дар ҷаласаи Шӯрои Марказии Иттифоқи ҷавонони Тоҷикистон ва 17 марти соли 1994 дар Анҷумани якуми Иттифоқи ҷавонони Тоҷикистон иштирок намуда, ҷавононро аз хатогиҳои гузаштаи таърих дарси ибрат гирифтан, муттаҳид ва якҷоя амал намудан ва ба роҳи Ваҳдат ва якдигарфаҳмӣ даъват намуданд: «Идеали сиёсии мо ваҳдати миллӣ, муттаҳидию ягонагӣ, дӯстию бародарӣ ва пешрафти Ватани азизамон мебошад». Бешубҳа, ин вохӯрӣ дар ҳаёти ҷавонон ва умуман дар ҳаракати ҷавонони мамлакат ҳамчун рӯйдоди муҳими таърихӣ ворид гардид.

Таърихи воқеан фаромӯшнашавандаи Ҷумҳурии Тоҷикистон ин мулоқоти Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон бо ҷавонон мебошад, ки 23 майи соли 1997 баргузор гардида буд. Ин вохӯрӣ дар арафаи ба даст овардани ризояти комили миллӣ рост меояд. Раванди нобоварӣ ва низоъ ба марҳилаи ҳамкорӣ дар роҳи бунёди давлатӣ демократӣ табдил ёфт.

Сиёсати давлатии ҷавонон яке аз самтҳои калидии фаъолияти Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон маҳсуб мешавад. Зеро кишварҳои ҷаҳон, аз ҷумла Ҷумҳурии Тоҷикистон ба ин қишри ҷомеа дар сиёсати худ таваҷҷуҳи асосиро равона месозанд. 23 майи соли 1997 дар мулоқот бо ҷавонон Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон қайд намуда буданд, ки “Ҷавонон, ки 70 фисади аҳолии ҷумҳурианд, неруи такондиҳанда ва пешбарандаи ҳаёти ҷамъият буда, ҳама чиз вобаста ба он аст, ки аз неруи азим чи тавр истифода бурда мешавад. Ин неру метавонад ҳам созанда бошад ва ҳам сӯзандабоз ҳам”.

Бо мақсади татбиқ намудани Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи сиёсати давлатии ҷавонон» 23 майи соли 1997 Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон Фармон «Дар бораи баъзе тадбирҳо оид ба беҳтар намудани кор бо ҷавонон» имзо намуд, ки дар натиҷа 27 майи ҳамон сол Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон Қарор «Дар бораи таъсис намудани Кумитаи кор бо ҷавонони назди Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон»-ро тасвиб намуд. Дар назди Дастгоҳи иҷроияи Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон Раёсати сиёсати ҷавонон ба фаъолияти худ оғоз намуд. Таъсиси Кумитаи кор бо ҷавонони назди Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон – ин оғози як марҳилаи нав дар ҳаллубартараф намудани масъалаҳои ҷойдоштаи сиёсати давлатии ҷавонон буд.

Марҳалаи дуюми татбиқи сиёсати давлатии ҷавонон аз давраи ба имзо расидаи Созишномаи истиқрори сулҳ ва ризоияти миллӣ то қабули Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи ҷавонон ва сиёсати давлатии ҷавонон» дар таҳрири навро фаро мегирад.

Муҳимтарин нишонаи ин марҳала – таъйини ҷавонон ба мансабҳои гуногуни роҳбарикунанда дар мақомотҳои давлатии минтақаҳои мухталифи Ҷумҳурии Тоҷикистон буд. Тибқи қонуни Конститутсионии Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи интихоботи Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон», «Дар бораи интихоботи вакилон ба Маҷлиси маҳаллии вакилони халқ» намояндагони қишри ҷавонон сазовори курсии вакилонро сарфароз гардиданд.

Бояд зикр намуд, ки маҳз дар ана ҳамин марҳилаи рушд бо Қарори Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон 23 май, ҳамчун «Рӯзи ҷавонони Тоҷикистон» эълон карда шуд.

Марҳалаи сеюми татбиқи сиёсати давлатии ҷавонон дар Ҷумурии Тоҷикистон соли 2004 бо қабули Қонун «Дар бораи ҷавонон ва сиёсати давлатии ҷавонон» дар таҳрири нав оғоз ва то таъсис ёфтани Шӯрои миллии кор бо ҷавонон дар назди Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон идома меёбад.

Марҳалаи чоруми татбиқи сиёсати давлатии ҷавонон дар Ҷумҳурии Тоҷикистон 19 июли соли 2015 бо таъсис ёфтани Шӯрои миллии кор бо ҷавонон дар назди Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон оғоз меёбад.

Ҳайати Шӯро аз ҳисоби роҳбарони ниҳодҳои сохтори алоқаманди Дастгоҳи иҷроияи Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, вазорату идораҳо, мақомоти иҷроияи ҳокимияти давлатӣ дар вилояти мухтори куҳистони Бадахшон, вилоятҳои Суғд ва Хатлон, шаҳри Душанбе ва шаҳру ноҳияҳои тобеи ҷумҳурӣ ва ташкилотҳои ҷамъиятии кор бо ҷавонон иборат буда, онро бевосита Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон роҳбарӣ менамояд.

27 майи соли 2016 иштирок ва суханронии Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар ҷаласаи нахустини Шӯрои миллии кор бо ҷавонони дар назди Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон як саҳифаи навро дар таърихи ҳаракати ҷавонони кишвар кушод. Дар назди аъзои Шӯро, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон суханронӣ намуда, таъкид доштанд, ки ҳадафи ин сохтор – баррасии масъалаҳои марбут ба татбиқи сиёсати давлатии ҷавонон ва ҷалби ҷавонон ба корҳои муҳими давлатӣ ва ҷамъиятӣ, амалӣ намудани усулҳои самараноки ҳамкорӣ ва ҳамоҳангсозии фаъолияти мақомоти марказӣ ва маҳаллии ҳокимияти давлатӣ бо иттиҳодияҳо ва ташкилотҳои ҷавонон мебошад.

Дар рафти ҷаласаи мазкур Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба масъалаҳои марбут ба ҳаёт ва фаъолияти ҷавонон, татбиқи сиёсати давлатии ҷавонон, рафъи камбудиҳои ҷойдошта дар ҷомеа, дуруст эҳсос намудани набзи ҷомеа, эмин нигоҳ доштани ҷавонон аз таъсири ҳама гуна омилҳо ва ақидаҳои носолим, инчунин тарғиби тарзи дурусту мақсадноки ҳаёти ҷавонон мавриди баррасӣ қарор доданд.

Марҳалаи панҷуми татбиқи сиёсати давлатии ҷавонон дар Ҷумҳурии Тоҷикистон бо ироаи Паёми Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон мӯҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон, ки 22 декабри 2016 сол баргузор гардида буд оғоз ёфт ва то ин ҷониб идома дорад.

Бояд тазаккур намуд, ки дар рафти ироаи Паёми худ Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон зикр намуданд, ки: «Татбиқи босамари сиёсати давлатии ҷавонон аз рӯзҳои нахустини соҳибистиқлолӣ дар меҳвари фаъолияти Ҳукумати Тоҷикистон қарор дорад. Бо назардошти саҳми ҷавонон дар рушди ҷомеа ва иштироки фаъолонаи онҳо дар ҳаёти сиёсиву иқтисодии мамлакат пешниҳод менамоям, ки соли 2017 дар Ҷумҳурии Тоҷикистон Соли ҷавонон эълон карда шавад».

Эълон гардидани соли 2017, ҳамчун «Соли ҷавонон» ин ифтихор ва сарбаландии тамоми ҷавонони ҷумҳурӣ маҳсуб меёбад ва ин маънои онро дорад, ки ҷавонони Ҷумҳурии Тоҷикистон сазовори боварии Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон гардидаанд.

Дар баробари ин, ҷавононро зарур аст, ки ҳарчи бештар аз манфиатҳои сиёсии кишвар истифода намоянд, забонҳои хориҷиро омӯзанд, донишҳои замонавӣ азбар намоянд ва саҳми худро дар рушду устувории кишвари азизамон – Ҷумҳурии Тоҷикистон гузоранд.

Дар барабари ин Пешвои миллат вазифадор намуданд, ки барои расидан ба мақсадҳои гузошташуда зарур аст, ки Кумитаи кор бо ҷавонон ва варзиш якҷо бо мақомоти иҷроияи маҳаллии ҳокимияти давлатӣ барномаҳои кор бо ҷавононро таҳия ва амалӣ намояд.

Дар зарфи 32 соли соҳибистиқлолӣ Ҷумҳурии Тоҷикистон дар самти баланд бардоштани нақши ҷавонон дар ҳаёти ҷомеа, муҳайё сохтани шароити мусоид барои таълиму тарбияи онҳо, илму касбомӯзӣ, аз худ кардани забонҳои хориҷӣ ва технологияи муосири иттилоотию хизматрасонӣ тамоми шароитҳои зарурӣ муҳайё карда шудааст.

Ҳамин тариқ, сиёсати давлатии ҷавонон дар Ҷумҳурии Тоҷикистон аз солҳои аввали бадастовардани истиқлоли сиёсӣ то ба имрӯз такмил ёфта истодааст ва Ҳукумати кишвар баҳри фароҳам овардани шароити мусоид барои ҷавонон, баланд бардоштани ҳисси меҳанпарастии ҷавонон, тақвият бахшидани корҳои ҳарбию ватандӯстӣ ва баланд бардоштани маърифати ахлоқии ҷавонон ва таҳкими ҳувияти миллии онҳо дар замони ҷаҳонишавӣ, пешгирӣ аз гаравиши ҷавонон ба ҳизбу ҳаракатҳои ифротӣ, ҷинояткорӣ, паст кардани бегонапарастӣ миёни ҷавонон, ободу зебо гардонидани ҳар як гӯшаи диёр, таҳкими робитаҳои дӯстона, ҳамкорӣ, ҳамдигарфаҳмӣ, сулҳу суботи комил ва муқаддас доштани арзишҳои миллӣ, ташаккули идрок, зеҳн, малака ва савияи дониши наврасону ҷавонон баҳри ҳавасманд гардонидани ҷавонони болаёқат ва соҳибилму маърифат тамоми нерӯи худро равона намудааст.

Вобаста ба ин, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар Паёми навбатиашон ба Маҷлиси Олии кишвар қайд намуданд, ки: “Ҷиҳати боло бурдани сатҳу сифати тарбияи наврасону ҷавонон бояд ба масъалаи баланд бардоштани ҳисси худшиносии миллӣ, ватандӯстиву ватанпарастӣ ва инсонпарварии онҳо таваҷҷуҳи аввалиндараҷа дода шавад”.

Раҳмонзода Азимҷон Шералӣ – н.и.т., муовини директор оид ба илм ва таълими Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои АМИТ

Таъмини ваҳдати миллӣ шарти муҳими бунёди давлати демократӣ, дунявӣ, ҳуқуқӣ ва иҷтимоӣ мебошад. Афзоиши иқтисодӣ, пешрафти иҷтимоӣ ва демократии мамлакат танҳо дар сурати мустаҳкам намудан ва маҳфуз доштани ягонагӣ ва иттиҳоди ҷомеа имконпазир аст. Барои ҳалли ин мушкилот Тоҷикистон ҳамчун давлати соҳибистиқлол, соҳибихтиёр ва дар сатҳи байналмилалӣ эътирофшуда иродаи сиёсӣ ва тамоми захираҳои иқтисодию иҷтимоии заруриро дорад. Ҳифзи истиқлолият ва таҳкими давлатдорӣ, баробарии имконият ва ҳифзи ҳуқуқу озодиҳои шаҳрвандон, бунёди миллати зеҳнгаро ва рушди руҳияи миллӣ бояд таҳкурсии асосии ваҳдати миллӣ ва принсипҳои зиндагии ҳар яки мо гардад. Ҳамаи ин барои тараққиёти пуравҷ ва пайдарпайи мамлакат дар дурнамои наздик замина ба вуҷуд меоварад.

Барои иттиҳоди ҷомеа ва давлат таҳкими ватандӯстии созандаву рушди маърифати ҳуқуқӣ зарур аст. Ҷавҳари маърифати ҳуқуқии миллатро, бешубҳа, Конститутсия ташаккул медиҳад, ки он дар навбати худ ба амалишавии ҳуқуқу озодиҳои инсон ва шаҳрванд кафолат медиҳад. Соли маърифати ҳуқуқӣ эълон шудани соли 2024, ки дар Паёми Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон ба Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон Дар бораи самтҳои асосии сиёсати дохилӣ ва хориҷии ҷумҳурӣ» 28 декабри соли 2023 садо дод, албатта, иқдоми бамаврид ва илман асоснокшуда маҳсуб мешавад. Зеро ҳаёти инсон доим дар ҳолати такмил ёфтан қарор дорад ва вобаста ба ин талаботу ниёзи мардум ҳам пайваста тағйир меёбад.

Ҷаҳони имрӯза, ки бо рақобати ниҳоят шадиди абарқудратҳо, набарди корпоратсияҳои бузурги иқтисодӣ ва тиҷоратӣ барои дастрасӣ ба бозорҳои бузурги ашёи хом ва истисмори қувваи кории арзон дар сар то сари олам идома дорад, омодабошии ҳар давлати соҳибистиқлол барои ҳифзи худ тақозо менамояд. Дар ҳар давру замон танҳо он миллатҳо қодир ба ҳимояти худ буданд, ки аз ҷиҳати зеҳнӣ ва технологӣ пешрафту дастовардҳо доштанд. Яъне онҳо пеш аз ҳама, ба таҳқими зарфияти зеҳнӣ ва технологиашон камар бастанд. Абзори асосии мустаҳкамнамудаи зарфияти зеҳнӣ бо сатҳи маърифати ҳуқуқии шаҳрвандон дар дилхоҳ мамлакати пешрафтаи дунё иртибот дошт ва дорад. Таърихи инсоният собит менамояд, ки маърифати ҳуқуқӣ фаъолияти мақсаднок ва мунтазами давлат ва ҷомеа оид ба ташаккул ва баланд бардоштани шуури ҳуқуқӣ ва фарҳанги ҳуқуқӣ мебошад.

Агар мо ба таърихи рушди давлатҳои пешқадами дунё рӯй оварем, пас маълум мешавад, ки бунёди рушди ин давлатҳо аз баланд шудани сатҳи маърифати ҳуқуқии онҳо иборат мебошад. Надонистан ё худ ноогоҳӣ аз ҳуқуқҳо ва вазифаҳои худ мувофиқи Конститутсия ба ақибмонии иқтисодӣ, фарҳангӣ, сиёсӣ ва иҷтимоӣ дар дилхоҳ мамлакат сабаб мешавад.

Президенти ҷумҳурӣ таъкид менамоянд, ки «Конститутсияи Тоҷикистони соҳибистиқлол, ки заминаи эъмори давлати мустақили миллӣ ва пешравии тамоми ҷанбаҳои ҳаёти мардуми ҷумҳуриро фароҳам овардааст, яке аз дастовардҳои муҳимтарини мо мебошад.

Амалӣ намудани меъёрҳои Конститутсия ба мо имкон дод, ки пояҳои устувори ҷомеа ва давлатро созмон диҳем, сулҳу оромӣ, суботи сиёсӣ ва ваҳдати миллиро таҳким бахшем, рушди устувори иқтисодии мамлакатамонро таъмин намоем, барои ҳар шаҳрванди мамлакат шароити зиндагии арзанда ва инкишофи озодонаро муҳайё созем».

Дар ҳар давру замон масъалаҳои баланд бардоштани маърифати ҳуқуқӣ, ташаккули фарҳанги олии ҳуқуқӣ, мубориза бар зидди инкоркунии ҳуқуқ, рушди ниҳодҳои ҷомеаи шаҳрвандӣ ва таҳкими принсипҳои волоияти қонун дар дилхоҳ давлати олам ҳамеша аҳамияти бузург доштанд. Имрӯз ба шарофати суръати азими дигаргунсозии иҷтимоӣ, печидатар шудани муносибатҳои геоиқтисодӣ, равандҳои афзояндаи иттилоотикунонӣ ва рақамикунонӣ масоили маърифати ҳуқуқӣ ва тарбия ҳуқуқӣ на танҳо муҳим боқӣ мондаанд, балки мазмуни нав касб менамояд. Самти умедбахши рушди Тоҷикистони соҳибистиқлол дар ин масир ташаккул ва рушди низоми пешрафтаи маърифати ҳуқуқии аҳолӣ мебошад, ки ба ҳалли масоили мубрами ҷомеи муосир мусоидат менамояд.

Барои баланд бардоштани маърифати ҳуқуқии миллати тоҷик имрӯз Тоҷикистон ба сиёсати давлатӣ дар соҳаи рушди маърифати ҳуқуқӣ ва шуури ҳуқуқии шаҳрвандон ниёз дорад, ки он принсипҳо, ҳадафҳо, самтҳои асосӣ ва мундариҷаи сиёсати давлатиро дар соҳаи маърифатии ҳуқуқӣ муайян мекунад. Асосҳои сиёсати давлатӣ дар соҳаи рушди маърифати ҳуқуқӣ ва шуури ҳуқуқии шаҳрвандон ба ташаккули эҳтироми устувор дар ҷомеа нисбат ба қонунгузорӣ ва рафъи падидаи инкор намудани ҳуқуқ, баланд бардоштани сатҳи фарҳанги ҳуқуқии шаҳрвандон, аз ҷумла сатҳи огоҳӣ ва саводнокии ҳуқуқӣ, таъсиси низоми ҳавасмандгардонии раванди риояи қонун ҳамчун модели асосии рафтори иҷтимоӣ, дар шуури ҷомеа ҷорӣ намудани идеяи иҷрои софдилонаи вазифа ва риояи меъёрҳои ҳуқуқӣ бояд нигаронида шаванд. Дар ҳолати коркард ва татбиқи сиёсати давлатӣ дар соҳаи тарбияи ҳуқуқии аҳолӣ рушди мудаввоми фарҳанги олии ҳуқуқии ҷомеа ба амал меояд. Аз ҷониби дигар, татбиқи сиёсати давлатӣ дар соҳаи рушди маърифати ҳуқуқӣ имкон фароҳам меоварад, ки дархости ҷомеа барои ташаккули фарҳанги пешрафтаи ҳуқуқӣ сари вақт ва босифат ба амал бароварда шавад. Дар давлати иҷтимоии ҳуқуқӣ, ки Тоҷикистон ба инкишофи он кӯшиш менамояд, фарҳанги ҳуқуқӣ бояд ҳамчун муҳити табиии рушди инсон ва муҳимтарин соҳаҳои ҳаёти ӯ амал намояд.

Дараҷаи муносиби шуури ҳуқуқӣ, фарҳанги рушднамудаи ҳуқуқӣ ва иҷтимоисозии кофии ҳуқуқии ҳар фарди ҷомеа, аз як тараф, замина ва шарти асосии дарки дараҷаи олии масъулияти шахсии ҳар шаҳрванд барои некӯаҳволии худ дар ҳама соҳаҳо маҳсуб шуда, аз тарафи дигар, уҳдадории ӯро дар раванди ҳамеша дар назар нигоҳ доштани манфиатҳои дилхоҳ узви ҷомеа, ки аз ҷиҳати ҳуқуқ ва уҳдадориҳои инсонӣ бо вай баробар аст, тақозо менамояд. Аз ин рӯ, яке аз вазифаҳои асосии маърифати ҳуқуқӣ баланд бардоштани ҳиссаи раванди мақсадноки ташаккули шуури ҳуқуқӣ ва ба ин васила таъмин намудани сатҳу сифати зарурии иҷтимоии ҳуқуқии шаҳрвандон мебошад.

Маърифати ҳуқуқӣ мутаҳаррики асосии фаъолияти созандаи инсон дар ҷомеаи муосир маҳсуб мешавад. Фаъолияти ҳуқуқӣ зуҳуроти олии рафтори ҳуқуқии шахс буда, ба шуури ҳуқуқӣ асос меёбад ва ба он вобаста буда, ҳаракати бошууронаи шахсро ба сӯи қонун пешбинӣ менамояд. Рафтори фаъолонаи ҳуқуқӣ- ин падидаи амиқу бошуурона, мақсаднок, ташаббускор буда, ба татбиқи меъёрҳои ҳуқуқӣ, ҳифзи тартиботи ҳуқуқӣ, қонуният, ҳифзи манфиатҳои давлат, ҷомеа ва дигар шаҳрвандон нигаронида шудааст. Дар ин қарина меъёрҳои ҳуқуқро шахс ҳамчун падидаи воқеӣ ва зарурӣ ҳадафмандона қабул менамояд, ки нуқтаи назар, ниёзҳо ва орзуҳои фардро дар худ таҷассум намудааст. Дар ин замина иртиботи қавии ҳуқуқро ҳамчун ниҳоди иҷтимоӣ бо падидаи дигари иҷтимоӣ – ахлоқ гуфтан зарур аст.

Қонун ва ахлоқ дар доираи фарҳанги ахлоқию ҳуқуқӣ бо ҳам иртибот дошта, ба соҳаи озодӣ, ки асоси рушди маънавии шахс ва тамоми ҷомеа мебошад, таъсири танзимкунанда мерасонанд. Ҳадафи маърифати ҳуқуқӣ аз он иборат аст, ки иҷтимоишавии пурраи хуқуқии шахсро таъмин намояд. Қонун ва ахлоқ барои иҷтимоишавии фард заминаҳои заруриро барои идомаи ҳаёти пурсаодат ба вуҷуд меоранд. Ба фикри мо, маҳз иҷтимоишавии комили ҳуқуқӣ шарти зарурӣ ва муайянкунандаи рафтори фаъолонаи ҳуқуқии шаҳрвандон дар ҷомеа мебошад.

Мувофиқи асосҳои ҷомеашиносӣ, сохтори иҷтимоишавиро ҳамчун раванди ягонагии таълим, тарбия ва худомӯзии шахс дарк намудан лозим аст. Дарвоқеъ, иҷтимоишавии фард раванди дуҷониба аст, ки дар он ҳам ҷомеа ва ҳам худи фард бояд баробар шомил шаванд. Иҷтимоишавӣ, аз як тараф, таъсири мақсадноки муҳити иҷтимоӣ, ниҳодҳои гуногуни иҷтимоиро ба шахс дар бар мегирад, то ӯро бо низоми мафҳумҳо, арзишҳо, идеяҳо, меъёрҳои иҷтимоӣ ва дигар арзишҳои фарҳангии дар ҷомеа қабулшуда шинос намояд ва аз тарафи дигар, он аз фаъолияти ҷамъиятии худи фард дар раванди иҷтимоишавӣ ва ташаккули шахсият иборат мебошад. Аз ин рӯ иҷтимоишавии ҳуқуқӣ на танҳо ҳадаф, балки натиҷаи интизории таъсири маърифати ҳуқуқӣ мебошад. Тарбия ва маърифати ҳуқуқӣ ҳам шакл ва ҳам воситаи таъсиррасонӣ буда, ба раванди худтарбиякунии шахсият ҳавасмандӣ мебахшанд ва замина мегузоранд, ки ба иҷтимоишавии пурраи ӯ шароит фароҳам оварда шавад ва муттасилии ин раванд таъмин гардад.

Маърифати ҳуқуқӣ воситаи ягонаи ташаккули фарҳанги ҳуқуқӣ тавассути таъсиррасонӣ ба шуури ҳуқуқӣ маҳсуб мешавад, ки он дар навбати худ рафтори ҳуқуқии дилхоҳ фардро муайян менамояд. Дар ин росто таъкид кардан ҷоиз аст, ки фарҳанги ҳуқуқии ҳар миллат таърихан дар заминаи сатҳи рушди иқтисодӣ, сиёсӣ, иҷтимоӣ ва маънавии ҷомеа ба вуҷуд омада, як навъи фарҳанги миллӣ маҳсуб меёбад ва он дар эҷод, интиқол, ҳифзи арзишҳои ҳуқуқӣ инъикос мегардад. Татбиқи фарҳанги ҳуқуқӣ аз ҷониби ҷомеа амалишавии принсипҳои қонуният ва тартиботи ҳуқуқиро дар давлат таъмин менамояд.

Сатҳи шуури ҳуқуқӣ ва фарҳанги ҳуқуқӣ, ки мақсадҳои ҳадафманди маърифати ҳуқуқӣ мебошанд, бешубҳа, мавҷудияти маорифи ҳуқуқӣ ва низоми эътиқодҳоеро тақозо менамоянд, ки эътирофи ҳуқуқ, дарки ҳуқуқҳо, риояи талаботи он, доштани таҷрибаву малакаи татбиқи қонунгузориро пешбинӣ менамояд. Донише, ки дар раванди маърифати ҳуқуқӣ ба даст меояд, бояд ба эътиқоди шахсӣ, ба муносибати масъулиятшиносона ба риояи қатъии меъёрҳои ҳуқуқӣ ва баъдан ба талаботи ботинӣ ва одати ҳамарӯзаи ҳар фард нисбат ба риоя намудани қонун, нишон додани фаъолияти ҳуқуқию сиёсӣ мубаддал гардад.

Тоҷикистон имрӯз рӯ ба рушди бемайлони иқтисодӣ, иҷтимоӣ, фарҳангӣ ва технологӣ овардааст. Сиёсати муваффақи дохилӣ ва хориҷии Ҳукумати Тоҷикистон ба давлати мо имкон дод, то Тоҷикистонро ҳамчун субъекти комилҳуқуқи муносибатҳои байналмилалӣ эътироф намоянд.

Тоҷикистон бо маром ва устоворона ба пеш меравад. Аммо дигар давлатҳои ҷомеи башарӣ низ ба пеш ҳаракат доранд, яъне бо ин роҳ онҳо кӯшиш доранд, ки чӣ дар арсаи геополитикӣ ва чӣ фазои геоиқтисодӣ рақобатпазир бошанд. Аз ин рӯ дилхоҳ давлати муосир кӯшиш менамояд ба маърифати сиёсӣ, иқтисодӣ, фарҳангӣ ва ҳуқуқиаш ҳар чӣ бештар аҳамият диҳад. Чунки танҳо дар асоси баланд бардоштани маърифати шаҳрвандон дар соҳаҳои гуногуни хоҷагии халқ истиқлоли давлатии дилхоҳ кишвари дунё таҳким меёбад. Аз ин рӯ шаҳрвандони ватандӯст, хусусан олимони ҷомеашиноси Тоҷикистон дар Соли маърифати ҳуқуқӣ, яъне соли 2024 дар баланд бардоштани маърифати ҳуқуқии қишрҳои гуногуни иҷтимоӣ дар ҷомеа бояд саҳми арзанда гузоранд.

Бознашр: Аз сомонаи расмии АМИТ "Ховар"

https://khovar.tj/.../marifati-u-u-kafili-ifzi-isti-loli.../

Рустам ҲАЙДАРОВ - мудири шуъбаи Иттиҳоди Давлатҳои Мустақили Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон