
Наврӯз қадимтарин ва зеботарин ҷашни ориёиҳо мебошад. Наврӯз дар фарҳанги мо тоҷикон рӯзи нав, рӯзи зиндагии нав, рӯзи шодӣ, рӯзи адлу эътидол, рӯзи бахшоиши гуноҳҳои якдигар, рӯзи оштӣ аст. Табиат дар ин рӯз ҷони тоза меёбанд. Ин навшавӣ ҷузъи фарҳанги қадимаи мост, ки имрӯз ҷаҳонро ба беҳтар зистан даъват мекунад.
Бо пешниҳоди Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон Эмомалӣ Раҳмон 30 сентябри соли 2009 ва баъдан 23 феврали соли 2010 дар иҷлосияи 64-умин Сессияи генералӣ аз ҷониби Созмони Милали Муттаҳид - Рӯзи байналмилалии Наврӯз эълон карда шуда, аз ҷониби ЮНЕСКО ба феҳристи ёдгории ғайримоддии фарҳангии башарият, ки дар доираи барномаи ин ташкилоти бонуфуз, тартиб дода мешавад, дохил карда шуда, ҷашни миллӣ “Наврӯз” дар саросари ҷаҳон бо шукӯҳу шаҳомат таҷлил мегардад.
Ҳамаи ҷашнҳо бешак дар андозаи макону замон (фазову вақт) мавқеи муайянро дороянд. Ин ҳолат барои ҷашни Наврӯз ангуштнамост, чароки он дар гунбази фалак (сфераи осмон) мақоми хосаеро дорад, ки он ба оғози соли навӣ астрономӣ мувофиқ омада, ба ин маъни дорои заминаи боэътимоди илмию амалист. Мутобиқи маълумотҳои фарҳанги бостон, гузаштагони мо аз замонҳои қадим дар кураи осмон чаҳор ҳолати нисбатан хосаи аз ҳамдигар фарқкунандаи мавқеъгирии Офтобро зимни ҳаракати солонааш миёни бурҷҳои ситоравӣ, дақиқ медонистанд. Олимон барои муайян намудани мавқеъгирии Офтоб ва низоми он дар андозаи фазову вақт, муайян намудани фаслҳои сол, методҳои таҳқиқ, дастгоҳҳои мушоҳидавӣ ва иншоотҳои махсусро ҳанӯз аз замонҳои қадим бунёду мавриди истифода қарор медоданд, ки дар ин маврид далелҳои зиёде мавҷуданд.
Дар байни мардуми ориёиҳо чаҳор ҳолати мавқегирии хосаи Офтоб дар кураи осмон аз қадим хамчун ҷашнҳои Наврӯз, Меҳргон, Сада ва Тиргон маъруфу маъмул буданд. Ҳатто дар замони салтанати Ҳахоманишиён дар Эрони ғарбӣ, ҷашни соли нав дар эътидоли тирамоҳӣ бо унвони ҷашни Митракон ё Меҳргон таҷлил мегардид. Маъруфият ва фосила миёни дар асари авастошиносӣ номии Эрон Ҳошими Разӣ “Ҷашнҳои об” чунин таъкид шуда: “Ду ҷашне (Наврӯзу Меҳргонро дар назар дорад), ки солро ба ду бахш тақсим мекарду миёни ҳиндувон низ собиқа дошт…”, ки аз ин иқтибос мутаалиқ будани ҷашни Меҳргон ба баробаршабу рӯзии тирамоҳӣ аён аст. Дар илми астрономия (ситорашиносӣ) нуқтаи баробаршабонарӯзии баҳорӣ ҳамчун нуқтаи сарҳисоби вақт ва муайянкунандаи мавқеи ҷирмҳои мунири осмон зимни тадқиқотҳои илмӣ миёни тамоми олимон ва муҳаққиқон сарфи назар аз дину оин, нажоду миллаташон пазируфта шудааст. Ин тақвим аз оғози рӯзи нави сол – яъне ҷашни Наврӯз, ки Офтоб аз нимкураи ҷанубӣ хатти экватори оламро буррида ба нимкураи шимолӣ осмон ворид мешавад, шурӯъ гардида давомнокии сол 365 рӯзу, 5 соату, 48 дақиқаву 46 сония баробар аст.
Наврӯзи имсола (2025) санаи 20 уми март соати 14:01:25 бо вақти Душанбе фаро мерасад, ки дар ин лаҳза Офтоб аз нимкураи ҷанубӣ хатти экватори оламро буррида ба нимкураи шимолӣ осмон мегузарад. Астрономҳо ин мавқеъгирии Замину Офтобро нуқтаи эътидоли баҳорӣ (Баробаршавии шабу рӯз) мегуянд.
Оғози Наврӯз -нуқтаи эътидоли баҳорӣ - Баробаршавии шабу рӯз мутобиқи ҳисоботҳо ҳар сол тақрибан 20-22 март фаро мерасад, ки ин тафовуд ба далели таъсири қувваи ҷозиба ҳангоми гардиш Замин дар мадор аз тарафи дигар сайёраҳо ба амал меояд.
Маълум аст, ки нуқтаи сарҳисоби вақт, ки дар шумори (пайдарҳамии) рӯзҳову моҳҳо,солу солшумориҳо ба таври анъанавӣ дар шакли тақвим ба хидматгузории миллатҳои гуногун вобаста ба дину оину анъанаҳои миллашон пешниҳод карда шудаанд, хело ҳам гуногунанд. То имрӯз ба ҳамагон зиёда аз даҳҳо тақвимҳои (ҳисоби вақт), маълуманд, ки бархе аз онҳо вобаста ба шахсҳои маъруфи таърихӣ ба хусус пайғомбарон ва ё ровиёни маъруфи динҳо асос ёфтаанд. Вале новобаса аз интихоби оғози солшумориҳо ҳамаи ин тақмимҳо вобаста ба ҳаракати Замин дар атрофи тири меҳвари худ (шабонарӯзӣ) ва дар атрофи Офтоб, ҳаракати Моҳтоб дар атрофи Замин ва ҳаракати якҷояи Замину Моҳтоб дар атрофи Офтоб тартиб дода мешавад. Ва дар ин замина ба ҳамагон се намуди тақвим- қамарӣ, қамарӣ- шамсӣ ва Шамсӣ маълуманд, ки дар Тоҷикистон тақвими Шамсӣ ва Қамарӣ мустақиман мавриди истифода қорор доранд.
Тақвими қамарӣ ба навшавии фазаҳои Моҳ, ки дар натиҷаи ҳаракати Моҳтоб дар атрофи Замин ба амал меояд тартиб ёфтааст. Ин навшавии моҳ дар тӯли сол 12 маротиба сурат гирифта теъдоди рӯзҳо дар ин тақвим ба 355- 356 баробар аст. Тағйирёбии фазаҳои Моҳ, яъне аз як навшавӣ то навшавии навбатиро моҳи синодӣ гӯянд, ки давомнокии он ба 29,53059 ё худ 29 рӯзу 12 соату, 44 дақиқаю 2,9 сония баробар аст.
Тақвими шамсӣ бошад ба ҳаракати солонаи Замин дар атрофи Офтоб асос ёфта теъдоди рӯзҳои сол 365- 366 рӯзро ташкил медиҳад. Бо назардошти он ки теъдоди рӯзҳои тақвими қамарӣ аз шамсӣ 10 -12 ш.р фарқ доранд, ҳар сол идҳои рамазону қурбон бо ин теъдод пештар фаро мерасанд.
Дар соҳаи илми астрономия ва кайҳоншиносӣ бошад, тамоми олмони Дунё новобаста ба дину оин ва миллияти хеш зимни коргузорӣ ва муайян намудани замону маконӣ (координатаҳои), ҷирмҳои мунири осмон аз тақвими астрономӣ, ки дар он давомнокии сол дар асоси мушоҳидаҳо ва омилҳои ба саҳеҳии вақт таъсиркунанда дақиқ муайян карда мешавад, истифода менамоянд. Вақтҳои охир олимон маҳз ҳамин тақвими астрономиро барои истифода ба тамоми мамлакатҳои олам пешниҳод намуда истодаанд, ки микдори рӯзҳои солҳои оддӣ дар он ба 365 ш.р баробар буда, дар соли қабиса ба он боз як рӯз илова мешавад, ва ин тақвими пешниҳодшуда тақвими шамсӣ буда бартарияти он аз тақвимҳои пешин дар саҳеҳияти он буда зарурияти нашри ҳамасолаи онро аз миён мебарад.
Ҳамин тариқ аз ваҷҳҳои болоӣ чунин бар меояд, ки оғози сол Наврӯз дар сарзамини бостонии мо бунёди фарҳангӣ дошта (он бо далелҳои илмӣ- мушоҳидавӣ асос ёфта) на ин ки он ҷашни мардумии кишварамон, балки ҷашни кулли фарҳангиёни сайёраю байналмиллалӣ маҳсуб меёбад ва дар ҳар баромадашон Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон Эмомалӣ Раҳмон қайд карда мегузаранд “Тоҷикистон ватани Наврӯз аст”.
Букризода Анвар Маҳмад - директори Институти астрафизикаи АМИТ
ОЛИМОНИ АКАДЕМИЯИ ИЛМҲО ВАЗИФАДОРАНД, КИ ДАР ИҶРОИ СЕ ҲАДАФИ СТРАТЕГИИ ДАВЛАТ – ТАЪМИНИ ИСТИҚЛОЛИЯТИ ЭНЕРГЕТИКӢ, РАҲОӢ АЗ БУНБАСТИ КОММУНИКАТСИОНӢ ВА ҲИФЗИ АМНИЯТИ ОЗУҚАВОРИИ МАМЛАКАТ НАҚШИ ФАЪОЛОНА ДОШТА БОШАНД.
Навид
Categories
Наворҳои видеоӣ
Имрӯз, 10 июл президенти Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, академик Хушвахтзода Қобилҷон Хушвахт бо Сафирони кишварҳои Фаронса, Япония ва Шветсария дар Ҷумҳурии Тоҷикистон мулоқот анҷом дод.
Дар мулоқот президенти Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, академик Хушвахтзода Қобилҷон Хушвахт, Сафири Ҷумҳурии Фаронса дар Ҷумҳурии Тоҷикистон Элза Пинол, Сафири Фавқулода ва Мухтори Ҷопон дар Ҷумҳурии Тоҷикистон хонум Фурута Кейко, Сафири Фавқулода ва Мухтори Конфедератсияи Швейтсария дар Ҷумҳурии Тоҷикистон ва дигар намояндагон иштирок намуданд.
Мақсад аз мулоқот ба роҳ мондани ҳамкориҳо дар самти илмҳои яхшиносӣ (криосфера) мебошад. Дар ин робита зимни мулоқот президенти Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, академик Хушвахтзода Қобилҷон Хушвахт иброз доштанд, ки ҳифзи пиряхҳо яке аз ҳадафҳои асосии ташаббусҳои байналмилалии илмӣ ба шумор меравад, ки ба муҳофизати хотираи иқлим ва муҳити зисти сайёра равона шудааст. Яке аз чунин ташаббусҳо Ісе Метогу мебошад, ки моҳи сентябри соли 2015 бо ибтикори марказҳои таҳқиқотии Фаронса, Италия ва Швейтсария оғоз ёфта, аз ҷониби ЮНЕСКО ва аз он ҷумла Бунёди шоҳи Монако дастгирӣ дорад.
Таъкид гардид, ки соли 2023 дар ҳамоиши One Planet-One Summit дар шаҳри Париж Президенти Фаронса Эммануэл Макрон ташаббуси Ісе Метогу-ро ҳамчун «унсури калидии Даҳсолаи криосфера» тавсиф намуд. Ин иқдом дар сатҳи Созмони Милали Муттаҳид низ дастгирӣ ёфт ва қатъномаи дахлдор рӯзи 13 августи соли 2024 бо пешниҳоди муштараки Тоҷикистон ва Фаронса қабул гардид.
Гуфта шуд, ки ҳадафи лоиҳа дар давоми 20 сол ҷамъоварӣ ва нигоҳдории кернҳои ях аз 20 пиряхи зери хатари обшавӣ бо мақсади таъсиси як бойгонии яхӣ дар Антарктида мебошад. Ин бойгонӣ дар пойгоҳи ягонаи байналмилалии "Конкордия" воқеъ буда аз ҷониби Фаронса ва Италия дар платои Антарктида идора мешавад ва имкони нигоҳдории доимии намунаҳоро дар ҳарорати 50°С фароҳам меоварад. Дар ин ҷо маълумоти иқлимӣ ва экологии 300 000 соли охир нигоҳ дошта мешавад.
Ҳамзамон зикр гардид, ки барои идомаи ҷамъоварии ин намунаҳо, гурӯҳи байналмилалии олимон бо номи Рamir Project ният дорад моҳи сентябри соли ҷорӣ дар Парки миллии Помир корҳои саҳрой анҷом диҳад. Ҳадафи ин иқдом илова намудани хотираи экологӣ аз минтақаи Қутби сеюм ба маҷмӯаи Ісе Метогу мебошад. Ҷойи интихобшуда кӯҳи Кон-Чуқурбошӣ дар баландии 5800 метр воқеъ дар ноҳияи Мурғоб аст. Нияти олимон гирифтани ду керни яхии 100-метра аз ин кӯҳ мебошад. Яке аз ин намунаҳо барои нигоҳдории дарозмуддат ба Антарктида интиқол дода мешавад. Бунёди Ісе Метогу ва кумитаи илмии он саҳми Тоҷикистон ва Олимонро аз лоиҳаи Раmir Project-po 60 хушнудӣ истиқбол менамояд. Ин ташаббус асосан бо дастгирии Пажӯҳишгоҳи қутбии Швейтсария маблағгузорӣ шуда, ба шарофати ҳамкории илмии байналмилалӣ байни Точикистон, Ҷопон, Италия, Швейтсария, Олмон ва Фаронса амалӣ мегардад.
Дар идомаи мулоқот ҷонибҳо барои таҳким бахшидани ҳамкориҳо дар ин самт ва барои ба натиҷаҳои назаррас ноил гардидан изҳори қаноатмандӣ намуданд.
9 июли соли равон ба Ганҷинаи дастнависҳои Маркази мероси хатии назди Раёсати Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон беш аз 100 нусхаи нодир аз китобҳои чопи сангӣ ва дастнависҳои қадим, ки дорои аҳамияти илмиву таърихӣ мебошанд, эҳдо гардид. Ин коллексияи беназир аз ҷониби Очилова Меҳриннисо, д.и.ф., профессор, мудири кафедраи забонҳои шарқии Донишгоҳи давлатии Хуҷанд ба номи академик Б. Ғафуров, ба Марказ тақдим шуд.
Дар маросими эҳдои китобҳои мазкур, ки дар толори Маркази мероси хаттӣ баргузор гардид, Президенти Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, академик Хушвахтзода Қобилҷон Хушвахт маъмурияти Марказ ва бону Меҳринисо Очилова ширкат намуданд.
Президенти Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, академик Хушвахтзода Қобилҷон Хушвахт бо қадрдонӣ аз иқдоми мазкур гуфт, ки кори анҷомдодаи профессор Меҳринисо Очилова бисёр арзишманд, омӯзанда ва қобили таҳсин мебошад. Чунин иқдом дар ҳифзу нигаҳдорӣ ва бақои мероси гаронбаҳои хаттии халқи тоҷик нақши муассир мегузорад. Президенти Академияи миллии илмҳо афзуд, ки ин иқдоми волои хонум Очилова Меҳриннисо ва эҳсоси баланди масъулияти фарҳангии эшонро намунаи арзандаи эҳё ва нигаҳдории мероси хаттии миллӣ медонад. Эҳдои чунин коллексияи арзишманд на танҳо барои ғанӣ сохтани ганҷинаҳои илмии кишвар, балки барои рушди таҳқиқотҳои хатшиносӣ, матншиносӣ ва таърихи илм дар Тоҷикистон мусоидати ҷиддӣ хоҳад кард.
Директори Марказ н.и.т. Раҳматкарими Давлат иброз дошт, ки яке аз вазифаҳои Маркази мероси хаттӣ тибқи салоҳиятҳои оинномавӣ ва таъкиду супоришҳои Пешвои муаззами миллат мабни бар “Институти шарқшиносӣ ва мероси хаттӣ, ки ба нашри феҳристи нусхаҳои хаттӣ машғул аст, бояд номгӯй ва миқдори нусхаҳои нодири хаттиеро, ки дар дигар китобхонаву муассисаҳо мавҷуданд, зери назорат бигирад”, ҳамин ҷамъоварӣ ва тармиму ҳифзи мероси хаттӣ мебошад.
Ин нусхаҳо, ки дар давоми чанд насл аз ҷониби падарону бобоёни ин хонум гиромӣ дошта ва бо эҳтиром нигаҳдорӣ шудаанд, акнун бо ирода ва эҳсоси баланди фарҳангии профессор Очилова ба Ганҷинаи дастхатҳои ба номи академик Абдулғанӣ Мирзоев вогузор гардиданд, то дар хазинаи мероси хаттии миллат сабт ёфта, аз онҳо барои омӯзиши таърихи илм, забон, адабиёт ва фарҳанг вориди феҳристи умумӣ шаванд ва истифода гардад.
Коллексияи эҳдошуда аз китобҳо ва дастнависҳое иборат аст, ки аксаран ба асрҳои XIX ва аввали асри XX мансубанд. Дар байни онҳо нусхаҳои чопи сангии китобҳои адабӣ ва ахлоқӣ, тибб, фиқҳӣ, дарсӣ, луғатномаҳо дучор мешаванд, ки дар марказҳову нашриётҳои маъруфи чопи сангӣ, ба монанди Бухоро, Самарқанд, Тошканд, Қазон, Лоҳур, Ҳинд ва Теҳрон нашр гардидаанд.
Аз ҷумла, “Махзан-ул-адвия”, аз китобҳои муҳим дар мавриди доруҳо ва вожагони пизишкии суннатӣ ба забони тоҷикӣ аст, ки дар қарни 12 ҳиҷрӣ навишта шуда ва муаллифи он Муҳаммад Ҳусайн Ақилӣ Хуросонӣ пизишки номдор аст. “Ғиёс-ул-луғот” навиштаи Ғиёсуддин Муҳаммад ибни Ҷалолуддини Роҳпурӣ ва “Мунтахаб-ул-луғот”-и Абдуррашид Ҳусайнӣ аз зумраи ин нусхаҳои нодир мебошад. Бархе аз ин нусхаҳо бо зеботарин намунаҳои хаттотӣ, ҳошиянависӣ ва истифодаи муҳаррароти анъанавӣ оро ёфтаанд.
Нусхаҳои дастхат, ки шумораи онҳо низ қобили таваҷҷуҳ аст, дорои арзиши хосанд. Аксари онҳо бо хатти настаълиқ, шикаста ва насх ба зебоии хос сабт шудаанд. Мавзуоти онҳо гуногун буда, аз адабиёти классикӣ то илмҳои динӣ ва луғату шеърро фаро мегиранд. Дар баъзе нусхаҳо ёддоштҳои соҳибони нусха, муҳаррир ё омӯзгори гузашта дида мешавад, ки ба арзиши таърихии онҳо меафзояд.
Марказ ният дорад, ки коллексияи эҳдошударо пурра рӯйхат ва тавсиф намуда, дар феҳристҳои махсус ворид намояд ва ба муҳаққиқон муаррифӣ кунад. Ҳамзамон, дар оянда як намоиши вижаи китобҳои эҳдошудаи хонум Очилова М. дар доираи як чорабинии фарҳангӣ низ ба нақша гирифта шудааст.
Ин иқдоми фарҳангии д.и.ф. профессор Очилова Меҳриннисо намунаи равшани иртиботи наслҳо, ҳифзи мероси аҷдодӣ ва эҳёи арзишҳои милливу маънавии мост. Маркази мероси хаттӣ бо камоли эҳтиром изҳори сипос намуда, умедвор аст, ки чунин ибтикор дар ҷомеа фарҳанги эҳдо ва ҳифзи меросро бештар густариш хоҳад дод.
4 июли соли равон ҷиҳати иҷрои қарори дахлдори Раиси шаҳри Душанбе, дар толори Муассисаи таҳсилоти миёнаи умумии №63-и ноҳияи Шоҳмансур вохӯрии вакили Маҷлиси вакилони халқи шаҳри Душанбе Хушвахтзода Қобилҷон Хушвахт, вакили Маҷлиси вакилони халқи ноҳияи Шоҳмансур Муродзода Зафар бо интихобкунандагон - сокинони маҳаллаи Каротегин баргузор гардид.
Дар вохурӣ Қобилҷон Хушвахтзода зимни баромад вобаста ба пешгирии ҳолатҳои гаравидани ҷавонон ва ҷарёнҳои терористию экстремистӣ ва дар ин замина тарғиби истифодаи дуруст ва мақсадноки шабакаҳои иҷтимоӣ аз ҷониби ҷавон, истифодаи самаранок ва сарфакоронаи қувваи барқ ва пайваста ташкил намудани суҳбат-вохӯриҳои раисони маҳалла ва бурдани корҳои фаҳмонидадиҳӣ оид ба оқибатҳои роҳ додани қоидавайронкунӣ дар ин самт, бо азму иродаи қавӣ барои хизмат ба сафи қувваҳои мусаллаҳ ҷалб намудани ҷавонони маҳалла ва ҷустуҷӯйи роҳҳои ҳавасмадгардонии ҷавонон барои ихтиёрона ба сафи қувваҳои мусаллаҳ рафтани ҷавонон ва доир ба дигар масъалаҳои мубрам суханронӣ намуданд.
Дар идомаи мулоқот вакили Маҷлиси вакилони халқи ноҳияи Шоҳмансур Муродзода Зафар дар баромади хеш вобаста ба ҷалби фарзандон барои омӯзиши илмҳои замонавӣ, аз ҷумла ба самти технологияҳои информатсионӣ ва омӯзиши пайвастаи забонҳои хориҷӣ (забони русӣ ва англисӣ), ҳамчунин таъмини иштироки фаъоли фарзандон дар Озмунҳои сатҳи ҷумҳуриявӣ (ёдоварӣ аз ибтикороти Пешвои миллат ҷиҳати қадрдонии пулии ғолибони озмунҳо) ва дигар масъалаҳо суханронӣ намуд.
Дар фарҷом, сокинони маҳалла фикру андешаҳои худро баён сохта, барои таваҷҷуҳи давлату Ҳукумат ҷиҳати рушду бунёдкориҳои созанда дар кӯчаву маҳаллаҳои пойтахт миннатдории самимии худро изҳор доштанд.
Дар асоси дастуру супоришҳои Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ҷиҳати таъмини заминаҳои моддиву техникии муассисаҳои илмӣ, таъсиси озмоишгоҳҳои наву замонавӣ танҳо дар нимсолаи якуми соли 2025 бо ташаббуси президенти Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, академик Хушвахтзода Қобилҷон Хушвахт 8 озмоишгоҳи замонавӣ бо техникаву технологияҳои муосир дар заминаи муасссисаҳои - илмӣ таҳқиқотӣ мавриди истифода қарор дода шуданд.
ОЗМОИШГОҲҲОИ ЗАМОНАВӢ ДАР МУАССИСАҲОИ ИЛМИИ ЗЕРИН БА ИСТИФОДА ДОДА ШУДААНД:
Институти кимиёи ба номи В.И. Никитини Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон 3- адад.
Институти физикаю техникаи ба номи С.У. Умарови Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон 1- адад.
Институти биологии Помир ба номи Х. Юсуфбекови Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон 2- адад
Муассисаи давлатии Маркази омӯзиши пиряхҳои Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон 2- адад.
Бояд гуфт, ки пас аз ба истифода додани 3 озмоишгоҳ Институти кимиёи ба номи В.И. Никитини Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон пурра бо базаи модиву техникӣ таъмин гардид.
Ёдовар мешавем, ки ин ҳама иқдомҳои созандагиву бунёдкорӣ дар Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон маҳз аз дастгириҳои пайвастаи Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон нисбат ба олимон мебошад.
#Ҳисобот. БАРРАСИИ ФАЪОЛИЯТИ АКАДЕМИЯИ МИЛЛИИ ИЛМҲОИ ТОҶИКИСТОН ДАР НИМСОЛАИ ЯКУМИ СОЛИ 2025
Имрӯз, 4 июл дар толори Раёсати Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон маҷлиси умумии ҳисоботӣ оид ба муҳимтарин натиҷаҳои фаъолияти илмӣ ва илмию ташкилии Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон дар нимсолаи якуми соли 2025 ва вазифаҳо барои нимсолаи дуюми 2025 мавриди муҳокима ва баррасӣ қарор гирифт.
Дар маҷлиси умумӣ президенти Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, академик Хушвахтзода Қобилҷон Хушвахт, аъзои раёсат, олимону академикон ва роҳбарону намояндагони сохторҳои гуногуни академия иштирок доштанд.
Баъд аз суханронии академики Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон Ҳисориев Ҳикмат ҳисоботи президенти Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, академик Хушвахтзода Қобилҷон Хушвахт дар нимсолаи якуми соли 2025 ва вазифаҳо барои нимсолаи дуюми соли 2025 мавриди муҳокима қарор гирифт, ки он бо мақсади дастуру супоришҳои Асосогузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар Паёми худ ба Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон “Дар бораи самтҳои асосии сиёсати дохилӣ ва хориҷии ҷумҳурӣ” аз 28 декабри соли 2024 ба роҳ монда шуд.
Зимни ироаи ҳисоботи худ президенти Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, академик Хушвахтзода Қобилҷон Хушвахт дар бораи ҳар як бахши фаъолияти Раёсати Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон дар нимсолаи якуми соли 2025 ба тафсил сухан ронд.
Таъкид гардид, дар нимсолаи якуми соли 2025 олимони АМИТ таҳқиқотро аз рӯйи 110-мавзуъ, аз ҷумла 68-мавзуи илмӣ-таҳқиқотии бунёдӣ, 14-мавзуи илмӣ-таҳқиқотии амалӣ ва 28-мавзуи илмӣ-таҳқиқотии бунёдию амалӣ идома дода, натиҷаҳои назаррас ба даст оварданд. Ҳамзамон аз рӯйи натиҷаҳои илмии бадастомада дар давраи ҳисоботӣ аз ҷониби кормандони муассисаҳои илмии АМИТ беш аз 1130-кори илмӣ ба нашр расонида шуд, аз ҷумла 40-монография, беш аз 75-китобу маҷмуаҳои илмӣ, брошюра, тавсиянома, атлас, каталог, беш аз 1015-мақолаи илмӣ, аз онҳо беш аз 830-мақола дар маҷаллаҳои илмии ҷумҳурӣ, беш аз 185-мақолаи илмӣ дар маҷаллаҳои кишварҳои ИДМ ва маҷаллаҳои давлатҳои хориҷи дур (аз ҷумла, 14-мақола – дар SCOPUS).
Бояд зикр намуд, ки тавассути Муассисаи нашриявии “Дониш”-и АМИТ дар ин давра 73-номгӯй китобу монографияҳои кормандони илмии АМИТ бо теъдоди 8000-нусха ба нашр расонида шуд. Мавриди зикр аст, ки АМИТ дар нимсолаи якуми соли 2025 дар раддабандии байналмилалӣ байни муассисаҳои илмию таҳқиқотӣ ва муассисаҳои таҳсилоти олӣ, аз ҷумла китобхонаи электронӣ (e-library) ва Шохиси россиягии иқтибосоварии илмӣ (яъне РИНЦ) мавқеи худро мустаҳкамтар намуд. Айни замон 524-нафар ходимони илмии АМИТ номи худро дар китобхонаи электронӣ (e-library) ба қайд гирифтаанд. Айни замон ХИРШ-и олимони АМИТ аз рӯйи ҳамаи нашрияҳои e-library - 52, аз рӯйи РИНЦ - 50 ва аз рӯйи ҳамаи маводи дар ҷавҳари РИНЦ нашршуда - 43-ро ташкил медиҳад.
Ҳамчунин дар ин давра аз тарафи кормандони илмии АМИТ беш аз 1000-мақолаи илмию оммавӣ дар рӯзномаю маҷаллаҳо ва сомонаҳои интернетӣ ба нашр расонида шуд. Дар ин давра аз тарафи олимони АМИТ ҳамагӣ 9-патент, аз ҷумла 8-патенти Ҷумҳурии Тоҷикистон ва 1-патенти АвроОсиё барои ихтироъ, ҳамчунин 4-қарори мусбат оид ба додани нахустпатенти Ҷумҳурии Тоҷикистон барои ихтироъ ва 2-шаҳодатнома дар бораи бақайдгирии давлатии захираи иттилотӣ ба даст оварда шуданд.
Дар ин давра вобаста ба масъалаҳои муҳимми илмӣ дар Академияи миллии илмҳо беш аз 100-чорабинии илмӣ омода ва баргузор карда шуд, аз ҷумла, 2-форуми байналмилалӣ, 4-конференсияи илмии байналмилалӣ, 22-конференсияи илмии ҷумҳуриявӣ, 45-семинари ҷумҳуриявӣ ва байналмилалӣ, 18-мизи мудаввар ва 2-курси омӯзишӣ.
Ҳамчунин дар доираи Маҳфили илмии “Хирад”-и Раёсати АМИТ, ки мақсади он муаррифии олимон ва дигар намояндагони аҳли зиёии кишвар мебошад, 13-маҳфили илмӣ-фарҳангӣ оид ба ҳаёт ва фаъолияти илмии олимони шинохтаи ҷумҳурӣ бо иштироки васеи кормандони АМИТ ва меҳмонон доир карда шуд.
Зикр шуд, ки бо мақсади таҳким ва рушди заминаи илмию таҷрибавии муассисаҳои илмию таҳқиқотии АМИТ бо мусоидат ва иштироки роҳбарияти АМИТ 8-озмоишгоҳи нав дар муассисаҳои илмию таҳқиқотии зерини АМИТ таъсис дода шуд: Институти химияи ба номи В.И. Никитин (3 адад), Институти физикаю техникаи ба номи С. У. Умаров (1 адад) ва Институти биологии Помир ба номи Х. Юсуфбеков (2 адад), Маркази омӯзиши пиряхҳо (2 адад).
Дар робита ба ҳисоботи президенти Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, академик Хушвахтзода Қобилҷон Хушвахт дар нимсолаи якуми соли 2025 олимону академикон фикру андешаҳои худро иброз дошта, ҳисоботро қаноатбахш ҳисобиданд.
Имрӯз, 3 июл дар Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон бахшида ба 700 – солагии шоири классики тоҷику форс Хоҷа Ҳофизи Шерозӣ намоишгоҳи нусхаҳои хаттии осори ин шоири ғазалсаро, ки дар Ганҷинаи дастхатҳои Маркази мероси хаттии назди Раёсати АМИТ нигоҳдорӣ мешавад, баргузор гардид.
Ба кори намоиш директори Маркази мероси хаттии назди Раёсати АМИТ Раҳматкарим Давлатов ҳусни оғоз бахшида, қудуми иштирокдорони намоишгоҳро хайрамақдам гуфт.
Президенти Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, академик Хушвахтзода Қобилҷон Хушвахт дар сухани ифтитоҳии хеш иброз доштанд, ки Хоҷа Ҳофизи Шерозӣ яке аз маҳбубтарин шоирони тоҷику форси асри 14 мебошад, ки бо ашъори нобаш пас аз гузашти қарнҳо ҳамчунон дар қалби на танҳо тоҷикзабонон, балки дар қалби ҳазорон ҳаводорони шеъру фарҳанг, дар саросари ҷаҳон ҷой дорад.
Таъкид гардид, ки осори ин шоири бузурги тоҷик форсу ҳануз дар асрҳои 18 ва 19 ба забонҳои мухталифи аврупоӣ тарҷума шуда буд. Шоир ва суханвари машҳури олмонӣ Гёте “Девони Шарқӣ”-и худро бо илҳом гирифтан аз осори Ҳофиз тадвин карда, онро ба номи ҳамин шоири тоҷик форсу гузоштааст. Ҳофиз асосан бо сароидани ғазалҳои бисёр равону шево шуҳрати ҷаҳонӣ касб кардааст. Бар асоси барварди муҳаққиқон Девони Ҳофиз иборат аз 500 ғазал, 42 рубоӣ ва чанд қасида мебошад, ки онро дар тули умри пурбаракати худ эҷод намудааст. Девони Ҳофиз дар Тоҷикистони мо борҳо ба хати кириллии тоҷикӣ чоп гардида, дастраси ҳамагон гардидааст.
Гуфта шуд, ки ғазалҳои ин шоири забардаст дар мавзуҳои гуногун аз ҷумла ишқу ошиқӣ, майу майгусорӣ, риндӣ, интиқоди иҷтимоӣ ва зуҳду тақвои дуруғин, зебоии табиат ва амсоли он эҷод шудаанд. Осори ин шоири забардасти ғазалсарои тоҷику форс дар бисёре аз китобхонаҳо ва марказҳои илмиву фарҳангии дунё нигаҳдорӣ мешавад, ки худ гувоҳи маҳбубияти ӯ мебошад.
Дар Ганҷинаи Маркази мероси хатии Академияи миллии илмҳо ва дигар китобхонаҳои илмии Ҷумҳурии Тоҷикистон ҳазорон нусхаи хаттии осори Ҳофиз мавҷуд аст. Пас аз истиқлолияти Тоҷикистон бо шарофати сиёсати хирадмандона ва фарҳангдустонаи Пешвои миллат, Призиденти Ҷумҳурии Тоҷикистон-муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон иқдомоти бесобиқае дар ростои посдорӣ аз фарҳангу гузаштагони тоҷик сурат гирифт, ки ин сиёсат ҳамчунин бо суръат идома дорад.
Дар ростои ҳамин сиёсати фарҳангдӯстонаи Пешвои Миллат буд, ки имсол дар таърихи 11 то 14 июн дар қароргоҳи ЮНЕСКО дар шаҳри Париж ба муносибати 700 солагии Ҳофизи Шерозӣ канфронс ва намоишгоҳ доир гардид. Дар ин чорабинӣ намояндагон аз Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон фаъолона ширкат намуданд. Аз тарафи Маркази мероси хаттии назди Раёсати Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон дар ин чорабинии байналмиллалӣ 15 нусхаи дастнавис, 1 китоби чопи сангӣ ва 10 қитъаи хаттотии ашъори Хоҷа Ҳофиз, ки дорои аҳамияти илмию фарҳангӣ мебошанд, ба маърази тамошо гузошта шуд, ки мавриди таваҷҷуҳи махсуси боздидкунанадагон аз даҳҳо кишвари ҷаҳон қарор гирифт.
Дар идомаи намоишгоҳ дӯстдорони шеъру ғазали Ҳофиз мисраҳои пурмазмуну пурмуҳтавои ин шоири хушкаломро замзама намуда, диққати иштирокдоронро дубора ба осори ин марди хирад ва нобиғаи бузури тоҷику форс ҷалб намуданд. Ҳамзамон аз ҷониби масъули Ганҷинаи нигоҳдории дастхатҳои маркази мазкур Мирзоев Изатулло оид ба дастхатҳои ба марази тамошогузоштаи Ҳофизи Шерозӣ ба иштирокдорони намоишгоҳ маълумоти муфассал дод.
МУЛОҚОТ БО ПРЕЗИДЕНТИ ЛАНДТАГИ МУЗОФОТИ ФЕДЕРОЛИИ САКСОНИЯ-АНҲАЛТИ ҶУМҲУРИИ ФЕДЕРАТИВИИ ОЛМОН
Имрӯз, 1 июл президенти Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, академик Хушвахтзода Қобилҷон Хушвахт бо Президенти Ландтаги музофоти федеролии Саксония-Анҳалти Ҷумҳурии Федеративии Олмон ҷаноби Гуннар Шелленберген мулоқот анҷом дод.
Дар мулоқот президенти Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, академик Хушвахтзода Қобилҷон Хушвахт меҳмонони олиқадрро бо хушнудӣ истиқбол намуда, дар робита ба ҳамкориҳои илмии дуҷониба ва самтҳои афзалиятноки фаъолияти илмии Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон маълумоти муфассал дод.
Зимни мулоқот ҷонибҳо ҷиҳати ҳамкориҳои дар пешистода бо намояндагони Парлумон ва муассисаҳои Тоҷикистон, масъалаҳои фаъолити парлумонӣ, муносибатҳои байналмилалии фарҳангӣ ва мероси ҷаҳонии Юнескоро мавриди баррасӣ қарор доданд.
Таъкид гардид, ки пас аз ба роҳ мондани равобит ҳамкориҳо дар самтҳои ҳифзи гуногунии биологӣ, кишоварзӣ, таърих, энергетика тақвият дода мешаванд.
Президенти Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, академик Хушвахтзода Қобилҷон Хушвахт иброз дошт, ки дар доираи ҳамкориҳо бо Ҷумҳурии Федеративии Олмон дар заминаи Маркази рушди инноватсионии илм ва технологияҳои нави Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон Институти таҳқиқотии ҳифзи гуногунии биологӣ таъсис дода шуд, ки дар доираи ин олимони тарафайн дар самтҳои ҳифзи гуногунии биологӣ, омӯзиши пиряхҳо, энергияи сабз корҳои илмӣ - таҳқиқотии хешро ба роҳ мемонанд.
Инчунин, зимни мулоқот дар масъалаи таълими забонҳои хориҷӣ, омодасосии мутахассисон аз ҳисоби магистрантон, аспирантон ва докторантони PhD ва ҷалби онҳо ба муассисаҳои илмии Ҷумҳурии Федералии Олмон таваҷҷуҳи хоса зоҳир карда шуд.
Дар охир барои дар оянда ба имзо расонидани ёдошти тафоҳум байни Парлумони Саксония-Анҳалт ва Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон ҷонибҳо ба мувофиқа омаданд.
Имрӯз 30 июн дар маҷлисгоҳи Маркази мероси хаттии назди Раёсати Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон дар чаҳорчӯби маҳфили “Хирад”-и Раёсати АМИТ бо ҳузури доираҳои илмию академӣ ва адабию маданӣ (аз ҷумла, доктори илмҳои филологӣ, профессор Олимҷон Хоҷамуродов, файласуфи миллӣ устод Комил Бекзода, адабиётшиноси варзида Шоҳзамон Раҳмон, рӯшангари миллӣ Ҷамолиддин Саидзода ва дигарон) нишасти вежаи илмӣ таҳти унвони “Ҳиндшиносии ватанӣ: гузашта, имрӯза ва оянда”, ки ба ифтихори 58-солагии фаъолияти илмию эҷодии доктори илмҳои филологӣ, профессор Ҳабибулло Раҷабов ихтисос дода шуд, баргузор гардид.
Маҳфилро ноиби президенти Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон доктори илмҳои филологӣ, профессор Маҳмаддовуд Саломиён ифтитоҳ намуда, ба таври иҷмолӣ аз вазъи ҳиндшиносии муосири миллӣ ва дар ин замина ибтикороту навовариҳои илмию эҷодии ҳиндшиноси муваффақи ватанӣ устод Ҳабибулло Раҷабов сухан ба миён оварда, сухани ифтитоҳиро ба президенти Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, академик Қобилҷон Хушвахтзода вогузошт.
Президенти Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, академик Қобилҷон Хушвахтзода зимни суханронӣ бар он таъкид кард, ки ҳиндшиносии муосири ватанӣ ҳамчун шохаи муқаввои ховаршиносии миллӣ дар шароити истиқлоли давлатӣ бомаром пеш рафта, дар рушди ин соҳаи илмӣ саҳми ховаршиноси маъруфи тоҷик устод Ҳабибулло Раҷабов асосист.
Гуфта шуд, ки устод Ҳабибулло Раҷабов аз ҷумлаи ховаршиносони матраҳи ҷумҳурӣ ва поягузорони ҳиндшиносии ватанӣ маҳсуб шуда, пас аз хатми муассисаи бонуфузи таҳсилоти олии вақти шуравӣ (Шуъбаи урду ва ҳиндии факултаи шарқшиносии Донишгоҳи давлатии Ленинград ба номи А.А. Жданов), ба муҳити илмӣ-академии ҷумҳурӣ пайваста, солҳои 1967-1970 ходими илмии Институти шарқшиносии Академияи илмҳои Ҷумҳурии Шуравии Сотсиалистии Тоҷикистон, солҳои 1970-1973 аспиранти Институти шарқшиносии Академияи илмҳои Иттиҳоди Ҷамоҳири Шуравии Сотсиалистӣ, тайи солҳои 1974-1981 дар симати ходими калони илмӣ, котиби илмии Институти шарқшиносии Академияи илмҳои Ҷумҳурии Шуравии Сотсиалистии Тоҷикистон фаъолият кардааст.
Таъкид гардид, ки тайи солҳои 1982—1984 устод Раҷабов ба кори тарҷумонӣ ҷалб шуда, дар хориҷи кишвар хидмати расмӣ ва тарҷумониро адо намудааст. Замони ифтитоҳи ниҳоди нави илмӣ-пажуҳишӣ (соли 2017) ба муҳити илмӣ-академӣ аз нав пайваста, тули солҳои 2017-2022 мудирияти Шуъбаи Осиёи Ҷанубӣ ва Шарқии Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои Академияи миллии илмҳои Тоҷикистонро бар дӯш доштааст. Бемуҳобо, метавон устод Раҷабовро асосгузори ҳиндшиносии ҳирфаи ватанӣ дар ҷумҳурӣ номиду муаррифӣ намуд”.
Дар идома устод Ҳабибулло Раҷабов дар мавзуи “Ҳиндшиносии ватанӣ: гузашта, имрӯза ва оянда” суҳбати ҷолиби илмӣ анҷом дод. Зикр гардид, ки саҳми ҳиндшиносони номии ватанӣ дар омӯзишу таҳқиқи мавзуъ ва масъалаҳои муҳимми адабӣ, бадеӣ, иҷтимоӣ, иқтисодӣ, мафкуравӣ, сиёсӣ ва фарҳангии соҳати Ҳинд бениҳоят бузург аст.
Сипас, ходими пешбари илмии Шуъбаи таҳқиқоти стратегии назди Раёсати Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон Меҳр Собириён дар мавзуи “Бозтоби масоили ҳассоси замонӣ дар таҳқиқот ва таҳия-тарҷумаҳои устод Ҳабибулло Раҷабов” гузориши хуби илмӣ ироа дода, иброз дошт, ки устод Ҳабибулло Раҷабов на танҳо дар таҳқиқи масоили муҳимми адабу фарҳангу суннату ойинҳои Ҳинд, балки дар таҳия ва тарҷумаи осори арзишманди адибони қаламрави бузурги Ҳиндустон, ҳамчунин ошноии мардуми тоҷик бо муҳити илмию адабӣ ва фарҳангии сарзамини афсонавии Шарқӣ саҳми шоиста гузоштааст.
Дар фарҷом файласуфи муосири миллӣ устод Комил Бекзода, матншинос, шоир ва муҳаққиқ Алии Муҳамммадии Хуросонӣ, фарҳангшинос Нозим Нурзода, ироншинос Олимҷон Хоҷамуродов, муаррих-шарқшинос Санавбарбону Воҳидова, доктори илми таърих, профессор Ниёзбадал Мирзоев, шеършинос Маҳмадёр Шарифов ва чанде аз донишмандону ховаршиносони варзидаи ватанӣ мулоҳизоти хешро атрофи вазъи ҳиндишносии муосири ватанӣ дар замони соҳибистиқлолӣ ва саҳми ҳиндшиноси маъруфи миллӣ профессор Ҳабибулло Раҷабов ҳамчун мактабдори ҳирфаӣ дар рушду нумуи ховаршиносии миллӣ ихтисоран ироа доштанд.