Сулҳу субот ва ваҳдати миллӣ барои мо ҳамчун арзишҳои бисёр азизу муқаддас аҳамияти ниҳоят калон доранд ва ҳифзу таҳкими онҳо вазифаи ватандӯстонаи ҳар як шаҳрванди бонангу номуси Тоҷикистон мебошад.

Эмомалӣ Раҳмон

Ваҳдати миллӣ ҳамчун падидаи нодири даврони соҳибистиқлолии ватани азизамон барои сарҷамъ намудани миллати дар ҳоли парокандашавӣ қарордоштаи тоҷик ва аз вартаи нестӣ раҳоӣ бахшидани давлати навини тоҷикон нақши басо бузургро иҷро кард.

Ваҳдати миллӣ маънои ҳамдигарфаҳмӣ, якдилӣ ва ҳамбастагии тамоми табақаҳои ҷомеаро дорад, новобаста аз миллат, мазҳаб ва мавқеи иҷтимоӣ. Он кафолат медиҳад, ки тамоми қишрҳои ҷомеа барои расидан ба ҳадафи ободии Ватан ва беҳбудии ҳаёти иҷтимоӣ-иқтисодӣ муттаҳид шаванд.

Имрӯз мо медонем, ки маҳз ваҳдати миллӣ буд, ки Тоҷикистонро баъд аз ҷанги шаҳрвандӣ аз вартаи фано раҳоӣ бахшид ва ба сӯи рушду шукуфоӣ роҳнамоӣ кард.

Воқеан, ҷанги таҳмилии солҳои 1992-1997 дар Тоҷикистон, ки зарари зиёди ҷонию моддӣ ба бор овард, барои имрӯзу ояндаи миллат бояд дарси ибрат бошад. Он солҳо истиқлоли давлатӣ, тамомияти арзӣ ва ҳастии миллати тоҷик зери хавфу хатари зиёд қарор гирифта буд. Дар ҷомеа се гурӯҳи ба ҳам зид ташаккул ёфт. Якум – онҳое, ки Ҳукуматро ба даст доштанду аз боиси ноуҳдабароии онҳо тамоми мақомоти давлатӣ фалаҷ гардида буд. Дуюм – онҳое, ки бо сарпарастии молиявии қудратҳои хориҷӣ ва хоҷагонашон мехостанд тавассути ҷанг ва зӯран ба Ҳукумат соҳиб шаванд. Сеюм – онҳое, ки аз ҳаммиллатони фурсатталабамон дар хориҷи кишвар интизори ғалабаи қувваҳои мухолифин буданд ва ба мухолифин дасти ёрӣ дароз мекарданд.

Ваҳдати миллӣ ҳамчун яке аз арзишҳои муқаддас ва сарнавиштсози миллати тоҷик, нақши бузурге дар таъмин намудани суботи сиёсӣ, рушди иҷтимоиву иқтисодӣ ва таҳкими давлатдории миллӣ дорад. Пас аз солҳои душвори ҷанги шаҳрвандӣ, ки ҳазорон нафар ҷони худро аз даст доданд ва ҳазорон нафари дигар кишварро тарк карданд, имзои Созишномаи умумии сулҳ ва ризоияти миллӣ дар соли 1997 роҳи наҷоти Тоҷикистон гардид. Ин созишнома, ки бо ибтикори Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон амалӣ шуда, пояи ваҳдати миллӣ ва сулҳи пойдорро дар кишвар гузошт.

Бо расидан ба Рӯзи Ваҳдати миллӣ, ки он 27-уми июн муқаррар шудааст, ҳар сол мардуми Тоҷикистон ин рӯзи муборак дар сарнавишти миллати тоҷикро таҷлил мекунанд. Ин рӯз на танҳо як ҷашни расмӣ, балки рамзи истиқлол, оромӣ ва ояндасозии миллат аст. Ваҳдати миллӣ шароит фароҳам овард, ки ҷомеа аз вартаи нобудӣ раҳо ёбад ва ба сӯи рушди устувор қадам гузорад.

Суботи сиёсӣ ва амниятии кишвар, ки маҳз дар заминаи ваҳдати миллӣ таъмин шудааст, шароити мусоидро барои ҷалби сармоя, иҷрои лоиҳаҳои бузурги инфрасохторӣ ва пешрафти соҳаҳои муҳими иқтисоди миллӣ, аз ҷумла энергетика, саноат, кишоварзӣ ва сайёҳӣ муҳайё намуд. Имрӯз Тоҷикистон тавонистааст дар арсаи байналмилалӣ мавқеи худро устувор созад ва ҳамчун кишвари сулҳпарвар шинохта шавад.

Насли ҷавон, ки дар фазои сулҳу субот ва Истиқлол ба камол мерасанд, бояд масъулияти ҳифз ва тақвияти ваҳдати миллиро ҳамчун амри виҷдон ва қарзи шаҳрвандӣ дарк намоянд. Мақомоти давлатӣ, созмонҳои ҷамъиятӣ ва васоити ахбори омма дар таблиғу ташвиқи арзишҳои ваҳдати миллӣ ва баланд бардоштани худшиносии миллӣ нақши муҳим доранд.

Ваҳдати миллӣ дар Тоҷикистон танҳо як шиор нест, балки воқеияти таърихӣ ва заминаи асосии ҳаёти осоиштаву пешрафта мебошад. Маҳз ваҳдат буд, ки моро аз санҷишҳои сахти таърих гузаронд ва ба даврони шукуфоӣ овард. Пас, вазифаи ҳар як шаҳрванди бедордилу ватанпарвар аст, ки ин неъмати бузургро чун гавҳараки чашм ҳифз намояд ва барои таҳкими он саҳмгузор бошад.

Ҳамин тавр ваҳдати миллӣ, ҳамчун рукни асосии суботи сиёсӣ ва оромии иҷтимоӣ, яке аз омилҳои калидӣ дар пешрафти ҳар як ҷомеа ба шумор меравад. Дар Ҷумҳурии Тоҷикистон, ваҳдати миллӣ на танҳо рамзи сулҳ, балки таҳкурсии воқеии рушди устувори кишвар ва омили таҳкими давлатдорӣ маҳсуб меёбад. Бидуни ваҳдати миллӣ, ҳеҷ як ҷомеа наметавонад ба суботи сиёсӣ, рушди иқтисодӣ ва муваффақияти иҷтимоӣ ноил гардад. Таҷрибаи Тоҷикистон собит кард, ки ягонагӣ ва иттифоқи миллат тавонист онро аз буҳрони шадид наҷот диҳад ва ба марҳилаи нави рушди устувор ворид намояд. Ваҳдат на танҳо як арзиш, балки асоси пешрафти Тоҷикистон аст, ки бояд ҳамеша ҳифз шавад ва ба наслҳои оянда ҳамчун муқаддасот мерос монад.

Нуруллозода Ҳангомаи Мирзошариф – докторант (PhD) – и курси сеюми Институти таърих, бостоншиносӣ ва мардумшиносии ба номи А.Дониши АМИТ.

“Идеали сиёсии мо Ваҳдати миллӣ аст. Мо ягон масъалаи принсипии аслии ҷомеамонро бо роҳи зӯрӣ ва аз тариқи набарди мусаллаҳона ҳал карданӣ нестем. Муроду мақсадамон бунёдкорӣ асту бас”.

Эмомалӣ Раҳмон

Ваҳдати миллӣ дар баробари Истиқлоли сиёсӣ барои миллати тоҷик арзиши олӣ эътироф гардидааст. Бинобар ин, Ваҳдати миллӣ тавонист, ки миллати куҳанбунёди тоҷикро аз парокандагӣ эмин нигоҳ дорад. Маврид ба зикр аст, ки дар давлате, ки ҷанг ба вуҷуд меояд албатта миллатро ба парешонӣ, нофаҳмӣ, бадбинӣ, хушунат, маҳалгароӣ ва ноустуворӣ меорад. Миллати тоҷик бо ин вазъият дар солҳои 1992-1997 рӯ ба рӯ гардид. Ҳангоми ҷанги таҳмилии шаҳрвандӣ, мардуми мо ба даҳшат ва хатари азим рӯ ба рӯ гашта, дар вазъияти ҳассосе қарор дошт. Парокандагии миллӣ, нобоварӣ нисбати якдигар, фаро гирифтани ваҳму тарс дар дил, боиси бесарусомониҳои зиёд гардид. Бояд қайд намуд, ки ба даст овардани Ваҳдати миллӣ корӣ саҳлу осон набуда, иттифоқ бастан ва якдил будани миллати алоҳида фаъолияти мураккаб мебошад.

Дар таърихномаи ҳар миллат саҳифаҳои сабақомӯз ва арзишманде ҳастанд, ки ба наслҳои оянда ҳамчун дарси ватандорию худшиносӣ хизмат мекунанд. Чунин саҳифаи заррин барои миллати тоҷик рӯзи ба имзо расидани Созишномаи Истиқрори сулҳ ва ризоияти миллӣ дар Ҷумҳурии Тоҷикистон мебошад. Ин санади муҳимми таърихӣ, ки 27 июни соли 1997 дар Маскав ба имзо расид, маҳз пайғоми ҷонбахше аз фарорасии сулҳи деринтизор дар сарзамини тоҷикон буд. Дар он ормони халқи мо бо каломи ширини Сулҳ ва Ваҳдат таҷассум ёфтааст. Сулҳу субот ва ризоияти миллӣ ба халқи тоҷик ба осонӣ муяссар нашудааст. Барои расидан ба ин рӯзи фирӯз моро лозим омад, ки роҳи тӯлонии ноҳамворро тай намоем, мамониатҳои сангинро аз миён бардорем ва мушкилоти гаронро паси сар кунем.

Муҳимтарин ҳуҷҷат – Созишномаи истиқрори сулҳ байни тоҷикон ба оғози марҳалаи сифатан нави таърихӣ – бозсозию ободкорӣ дар асоси ғояи Тоҷикистони азизу соҳибистиқлол – Ватани маҳбуби ҳамаи мо шуруъ шуд. Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар Паёми худ ба Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон зикр кард, ки таҷрибаи арзишманди гузаштагони мо дар мубориза барои озодӣ ва истиқлол дар асри ХХ – даврони ниҳоят мураккаби сарнавишти миллати тоҷик аҳамияти фавқулодаи ҳаётӣ дошт ва ин масъала то ҳанӯз мавриди таваҷҷуҳи ҷиддӣ ва баррасиву таҳқиқи ҷомеашиносон ва таърихнигорон қарор нагирифтааст. Дар охири асри ХIX ва оғози садаи ХХ миллати тоҷик таҳти таъсири омилҳои зиёди сиёсиву иҷтимоӣ дар марҳалаи ниҳоят ҳассос ва хатарноки ҳастии хеш қарор дошт.

Бояд қайд намуд, ки Ваҳдати миллӣ яке аз дастоварди нодири миллати тоҷик дар даврони соҳибистиқлолият мебошад, ки ба яке аз ҷашнҳои умумимиллӣ мубаддал гашта, нишони муттаҳидиву ҳамбастагӣ ва ҳамдигарфаҳмӣ мебошад. “Сулҳу субот ва ваҳдати миллӣ ҳамчун омилҳои муттаҳидсозандаи мардуми тоҷик имкон фароҳам овард, ки бо истифодаи арзишҳои аз ҷониби ҷомеаи ҷаҳонӣ пазируфташуда дар кишварамон таҳкурсии ташаккули ҷомеаи шаҳрвандӣ гузошта шавад. Инчунин, барои беҳтар гардидани сатҳу сифати зиндагии мардум, ободии Ватан ва ояндаи давлати соҳибистиқлоламон заминаи мусоид муҳайё гардад”.

Қобили зикр аст, ки ин дастоварди бузурги миллати тоҷик маҳз бо талошҳои шабонарӯзӣ ва заҳматҳои фидокоронаи Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба даст омадааст. Ин марди ҷасуру ватандӯст аз рӯзи аввали ба мансаби сарвари давлат таъин шудан, ба эҳё намудани сулҳу субот дар кишвар ва баргардонидани шаҳрвандоне, ки маҷбур шуданд тарки ватан намоянд, шуруъ намуда, дар ин кор муваффақ ҳам шуданд.

Ваҳдати миллӣ пас аз Истиқлоли сиёсӣ дуюмин дастоварди бузурги миллати тоҷик маҳсуб ёфта, барои халқи тоҷик кафили сулҳу субот ва саҳифаи нави таърихсозии миллӣ гардид. Инак, бо гузашти 28 сол аз истиқрори сулҳ ва ризоияти миллӣ, халқи тоҷик бо гиромидошти ин рӯзи таърихӣ, пос доштани хотираи шаҳидони ҷанги таҳмилии шаҳрвандӣ ва эҳтиром гузоштан ба заҳматҳои сулҳофаринии фарзандони миллат ба хотири ояндаи дурахшони Тоҷикистон – Ваҳдати миллиро дар мақоми сазовор ҷашн мегиранд.

Инчунин, самараи Ваҳдати миллӣ ва тарғиби пайвастаи ғояҳои он буд, ки Тоҷикситон дар муддати кӯтоҳи таърихӣ ба марҳалаи рушди устувор ворид шуда, дар самти беҳтар намудани сатҳу сифати зиндагии аҳолӣ ба дастовардҳои назаррас ноил гардид. Дар баробари ин, раҳоӣ бахшидани кишвар аз бунбасти коммуникатсионӣ, гузоштани заминаи устувор барои таъмини рушди иқтисодӣ бунёди зерсохторҳои энергетикӣ ва роҳу нақбҳо, хатҳои баландшиддати интиқоли барқ, зерсохторҳои барқӣ, рушди бомароми саноату кишоварзӣ, соҳибкорӣ ва бахши хусусӣ, бунёди даҳҳо ҳазор гектар боғу токзор дастовардҳои назарраси ин марҳила мебошад. Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ҳамчун ҳокими Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон дар таҳкими сулҳу ваҳдати миллӣ, ҳифзи ягонагӣ ва тамомияти арзӣ, таъмини суботи сиёсию ҳамгироии ҷомеа, пойдориву бардавомии давлати демокративу ҳуқуқбунёд, қабули аввалин Конститутсияи давлати мустақил, такмили заминаҳои ҳуқуқии кишвар ва таъсиси низоми самарабахши мақомоти ҳокимияти давлатӣ саҳми беандоза дошта, Тоҷикистонро ҳамчун кишвари сулҳпарвар дар арсаи ҷаҳонӣ муаррифӣ намуданд. Пойдории сулҳу субот ба рушди устувори соҳаҳои иқтисодӣ, иҷтимоӣ, сиёсию ҳуқуқии мамлакат мусоидат намуда, обрӯ ва нуфузи Тоҷикистони соҳибистиқлол рӯз аз рӯз дар арсаи байналмилалӣ боло гардад ва давлати мо ҳамчун қисми ҷудонашавандаи ҷомеаи ҷаҳонӣ пазируфта шавад. Ба шарофати сулҳу субот ва иродаи қавии мардуми шарифи мамлакат дар муддати кӯтоҳ рушди муназзами иқтисодиву иҷтимоӣ ва фарҳангиву маънавии кишвар таъмин гардид.

Ҳамин тариқ, бо боварии комил метавон гуфт, ки таҷрибаи сулҳофаринии Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон як намунаи беҳтарин дар ҷомеаи ҷаҳонӣ ба шумор меравад. Имрӯз тамоми кишварҳои ҷаҳон Ҷумҳурии Тоҷикистонро ҳамчун кишвари сулҳпарвар ва ташаббускори сулҳофариниш эътироф намудаанд. Инчунин, бо ташаббуси Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар Созмони Милали Муттаҳид “Даҳсолаи таҳкими сулҳ барои наслҳои оянда” пешниҳод гардида, аз ҷониби ҷомеаи ҷаҳонӣ пазируфта шуд, ки ифтихори ҳар як фарди тоҷик мебошад. Бо татбиқи ҳарчи бештари ғояҳои миллӣ ва созандагӣ, пояҳои давлатдории миллии мо ҳамон андоза мустаҳкам гардида, ки боиси болоравии камолоти маънавии мардум ва ҷомеа гардидааст. Худшиносӣ ва худогоҳии миллӣ гӯё пандест аз гузаштаи дуру пешрафти маънавиёти кишвар. Танҳо бо роҳи якдигарфаҳмӣ истиқлолу сулҳу ягонагии давлату миллатро устувор карда метавонем. Чунки дар фазои сулҳу ваҳдат душвориҳо ва монеаҳо паси сар мешаванд, рӯзгори мардум рӯ ба тараққӣ ниҳода, кишвари азизи биҳиштосоямон дар шоҳроҳи пешрафти тараққиёт мавқеи боз ҳам мустаҳкамро соҳиб мегардад. Аз ин рӯ, ҳар як шаҳрванди тоҷик хурду бузург махсусан насли ҷавон бояд ба қадри ин неъмати бебаҳо расида, арҷгузорӣ намуда, баҳри рушду пешрафти кишвар ва ҳифзи манфиатҳои миллӣ саҳми худро гузоранд.

Файзуллаева Нигора, ходими илмии Шуъбаи Осиёи Ҷанубӣ ва Шарқии Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои АМИТ

Ибрагимова Мадина, лаборанти калони Шуъбаи Осиёи Ҷанубӣ ва Шарқии Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои АМИТ

Ба ифтихори 28-умин солгарди Рӯзи Ваҳдати миллӣ

Ваҳдати тоҷикон ва тоҷикистониён имсол бисту ҳашт сола мешавад. Бисту ҳашт сол муқаддам, 27 июни соли 1997, фарзанди фарзонаи миллати тоҷик, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба Созишномаи умумии истиқрори сулҳ ва ризояти миллӣ имзо гузоштанд. Таъмини сулҳ ва оштии миллӣ муҳимтарин дастоварди таърихи муосири халқи тоҷик, омили наҷот ва дастоварди давлату миллатамон мебошад.

Бисту ҳашт сол муқаддам бо ташаббуси Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ--Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон Созишномаи умумии истиқрори сулҳу ризоят дар Тоҷикистон имзо шуд, ки боиси тағйирёбии сарнавишти давлати тоҷикон ва тақдири шаҳрвандони кишвари азизамон гардид. Ҳамин тавр, давлатдории миллии тоҷикон ҳифз шуд ва миллат аз вартаи нобудӣ наҷот ёфт. Акнун шароити мусоиди ба зиндагии осоишта баргаштани сокинони кишвар ва ба такмили сохтори давлатӣ машғул шудан, ба миён омад.

Дар раванди омодагӣ ба таҷлили ҷашни Ваҳдати миллӣ ба таърих ва саргузашту сарнавишти миллатамон назар афканда, аз дастовардҳо ва бурду бохти он ёдовар шудан зарур ва ҳатмӣ ба он хотир аст, ки имрӯзҳо бояд тамоми мардуми кишвар, махсусан наслҳои ҷавони имрӯзу ояндасози мо аз он ифтихор намоянд, сабақ гиранд, ба мероси бузурги маънавӣ ва фарҳангии ниёгонамон арҷгузорӣ карда, ин неъмати олӣ – иттиҳоду ҳамбастагӣ, ҳамзистию осоиштагии миллиро чун гавҳараки чашм ҳифз намоянд. Зеро ғояҳои олии Ваҳдати миллӣ ва эҳёи Тоҷикистон, ки саросари ҷомеаи моро имрӯзҳо торафт бештар фаро мегиранд, ормони азалии халқи бунёдкори мо мебошад.

Бояд таъкид кард, ки рисолати мазкур мавсимӣ набуда, балки доимист. Бо татбиқи ҳарчӣ бештари ғояҳои миллӣ ва созандагӣ пояҳои давлатдории миллии мо ҳамон андоза мустаҳкам гардида, боиси болоравии камолоти маънавии мардум ва ҷомеа мегардад.

Бо кӯшишҳои пайваста ва заҳматҳои пайгиронаи Сарвари давлатамон, Пешвои муаззам муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ғояи Ваҳдати миллӣ ба яке аз самтҳои сиёсати доимии давлат ва Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон табдил ёфт. Он баҳри рушди минбаъдаи сиёсати дохилию хориҷии давлати тозаистиқлоли тоҷикон, интихоби самтҳои дурусти рушду пешрафти минбаъдаи кишвар, таъмини амнияти дохилию хориҷӣ ва ниҳоят барои имрӯзу фардои халқу миллати мо заминаҳои мустаҳкам ба вуҷуд овард. Ноил шудан ба итмоми ҷанги дохилӣ ва ҳифзи якпорчагии мамлакат қадами устуворе ба сӯйи Ваҳдати миллӣ буд. Сарвари давлат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ҳангоми ҷашнгирии яксолагии Иҷлосияи шонздаҳуми Шӯрои Олӣ чунин гуфта буданд: «Имрӯз дар арафаи яксолагии Иҷлосияи шонздаҳуми Шӯрои Олӣ ман ба халқи худам гуфта метавонам, ки ҳарчанд зисту зиндагонии мардум беҳбудӣ наёфта бошад, ҳарчанд мушкилоти азими иқтисодӣ пешорӯйи мо бошад, вале дар бобати хотима бахшидан ба ҷангҳои бародаркушӣ, нигоҳ доштани якпорчагии Ватани азиз ва таъмини сулҳу осоиш барои шаҳрвандон, мо вазифаи аввалиндараҷаи худро иҷро кардем».

Ба хотири таъмини сулҳу ваҳдати миллӣ бо роҳи мусолиҳатомез ҳал намудани масъалаҳои сиёсӣ яке аз масъалаҳои хеле муҳим ба шумор мерафт.. Ба ҷуз мулоқотҳое, ки ҳайати намояндагони Ҳукумати Тоҷикистон бо ҳайати мухолифин дар хориҷи кишвар доир намуданд, инчунин, гуфтушуниди Президенти Тоҷикистон Эмомалӣ Раҳмон бо роҳбарияти неруҳои мухолифин дар сатҳи олӣ баргузор шуд. Ин вохӯриҳо дар Кобул ва Хустдеҳ (Афғонистони шимолӣ, солҳои 1995, 1996), Теҳрон (1995), Маскав (1996), Машҳад (1997) ва Бишкек (1997) шаш маротиба ба вуқӯъ пайвастанд. Дар музокироти мазкур масъалаҳои мушкили сиёсӣ, ҳарбӣ, гурезаҳо ва амсоли инҳо муҳокима гардиданд, ки онҳо Тоҷикистони азизро ҳарчи бештар ба ваҳдати воқеӣ наздиктар меоварданд. Дар санаде, ки дар бораи шартҳои истиқрори сулҳ ва оштии миллӣ дар Тоҷикистон бо имзоҳои Эмомалӣ Раҳмон, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон ва роҳбарияти мухолифини тоҷик қабул шудааст, доир ба ба аҳди тарафайн дар моддаи якуми он чунин гуфта шудааст: «Аз 18-уми сентябри соли 1995 сар карда, бо мақсади ҳарчи зудтар ба анҷом расонидани Созишномаи умумӣ дар бораи барқарор кардани сулҳ ва оштии миллӣ дар Тоҷикистон давраи бетанаффуси музокирот ташкил карда шавад. Ҷойи гуфтушунид бо тарафайн бо миёнравии намояндаи махсуси Муншии умумии СММ муайян карда мешавад». Самараи кори Комиссияи Оштии Миллӣ (КОМ) буд, ки 27-уми июни соли 1997 дар Москав бо иштироки Русия ва Эрон ва иштироки фаъолонаи намояндаи махсуси Муншии умумии СММ Гетрих Мереем Созишномаи умумии истиқрори сулҳ ва оштии миллӣ дар Тоҷикистон ба имзо расид. Ҳамин тавр, ба ҷанги хонумонсӯзи шаҳрвандӣ дар кишварамон нуқтаи таммат гузошта шуд. Дар таърихи навини давлатдории тоҷикон давраи нави таърихӣ оғоз ёфт.

Ҷанги шаҳрвандӣ ба иқтисодиёти Тоҷикистон хисароти калони моддӣ ва ба миллати тоҷик зарари бузурги маънавӣ расонид.Зиёда аз 30 ҳазор хонаҳои истиқоматӣ, садҳо биноҳою иншоот, заводу фабрикаҳо, муассисаҳои тиб ва маориф ва идораҳои давлатӣ сузонида харобу валангор карда шуданд. Ба иқтисодиёти кишвар зиёда аз 10 миллиард доллари амрикоӣ зарари моддӣ расонида шуд.

Имзои созишномаи сулҳ ва ризоияти миллӣ бори дигар ба аҳли олам исбот намуд, ки миллати бофарҳанг, ватандӯст, сулҳхоҳи тоҷик дар он давраи хеле сангину мудҳиш муттаҳид шуда роҳи музокироти сулҳро пеш гирифт,аз ақлу фарҳанги азалии хеш истифода намуд, аз роҳи ба тариқи зури ҳал кардани мушкилоти сиёсӣ ва иҷтимои даст кашид, сиё- -сати пешгирифтаи Сарвари давлатро ба хотири таъмини сулҳи сарто- -сарӣ самимона дастгири намуд.

Доир ба аҳамият ва арзиши таърихии сулҳи тоҷикон барои наҷоти давлату миллат донишмандон, ходимони давлатӣ, сиёсатшиносону таҳлилгарон бисёр навиштаанд, вале мо танҳо ба овардани суханони Асосгузори сулҳу Ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон иктифо мекунем, ки гуфта буданд: ”Созишномаи умумии истиқрори сулҳ ва ризояти миллӣ аз аҳамияти бузурги худ бо Эъломияи Истиқлолияти давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон дар як радиф меистад. Агар Эъломия ба ҷумҳурии мо ба таври расмӣ истиқлолият ва соҳибихтиёриро дода бошад, пас Созишнома дар ватани мо сулҳу салоҳро таъмин намуд. Агар дар ватани мо бо шарофати Созишнома сулҳу салоҳ пойдор намегардид, хатари аз даст додани Истиқлолият ба мо таҳдид мекард.”

Созишномаи умумии истиқрори сулҳ ва ризояти миллии дар Тоҷикистон дар ҳаёти миллату давлат гардиши куллие буд, ки дар дили садҳо ҳазор ҳамватанони мо, ки иҷборан тарки ватан карда буданд, шӯълаи умедро фурӯзон гардонид. Дар бораи раванди сулҳи тоҷикон дар васоити ахбори умум бисёр маводи арзишманд ва ҷолиб чоп гардидаанд, аммо таҷрибаи сулҳи тоҷикон ҳамчун падидаи нодири таърихию иҷтимоӣ ҳамчун илм ба таври мақсадноку системавӣ хеле кам ва сатҳӣ омӯхта шудааст. Имрӯз зарурате ба миён омадааст, ки мо, тоҷикон, таҷрибаи сулҳи худро ҳамчун як воситаи баромадан аз бунбастҳои иҷтимоӣ, шаҳрвандӣ ва ҷамъиятӣ ба ҷомеаи ҷаҳонӣ ҳаматарафа муаррифӣ намоем. Тавассути сиёсати хориҷии Ҷумҳурии Тоҷикистон ба ҷаҳониён ташвиқ намудани таҷрибаи сулҳи тоҷикон дар роҳи баланд бардоштани эътибори байналмилалии кишвари азизамон ҳамчун давлати сулҳпарвар ва макони ҳамзистии ақидаҳои гуногун ва озодии инсону баён арзиши бузургеро дорост.

Имрӯзҳо дар Сурияву Ироқ, Либия ва дигар нуқоти олам оташи ҷанг аланга мезанад. Таҷрибаи сулҳи тоҷикон барои ба сулҳ расидани ин кишварҳои ҷангзада аз аҳамият холӣ нест. Албатта, шароити Тоҷикистон, омилҳои ташаккули таҷрибаи сулҳ, шароитҳои таърихӣ ба омилҳою шароитҳои таърихии дигар кишварҳое, ки дар ҳолати ҷанг қарор доранд, аз ҳам фарқ доранд. Аммо тадқиқу омӯзиши ин масъала собит мекунад, ки дар таҷрибаи сулҳи тоҷикон дастовардҳои мушаххасе ҳастанд, ки барои ҳалли буҳронҳои кишварҳои ҷангзада муфид буда метавонанд.

Музокирот ва одӣ шудани муносибатҳои тарафайн дар тӯли гуфтушунидҳо, оқибат ба ҳам омадани манфиатҳо, гузашт кардани тарафҳо аз мавқеи аввалаи худ, эътибор ва қабули андешаи ҷонибҳо оид ба сохтори давлатӣ, ҷомеа, новобаста аз мушкилот давом додани музокирот, реинтегратсияи (ҳамоиши) неруҳои низомии мухолифин ба ҳайати ҷувваҳои ҳарбии ҳукуматӣ аз ҷумлаи нуктаҳоянд, ки барои ҳалли низоъҳои дигар ҷойҳо хизмат карда метавонанд.

Агар ба таърихи бисту ҳашт солаи Ваҳдати Миллӣ воқеъбинона назар андозем, он гоҳ возеҳу равшан хоҳем дид, ки дар расидан ба сулҳ ва пешрафти босуботи Тоҷикистон Асосгузори сулҳу Ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон нақши асосӣ ва ҳалкунанда доштанд. Пешвои муаззами миллат шаҳрвандони Тоҷикистонро ба ҳам оварда, бо ҳамин роҳ давлату миллатро аз вартаи нобудӣ наҷот доданд. Ҳар фарди ватандӯсту воқеъбин бояд заҳмату ҷонфидоиҳои таърихии Президенти кишварамонро дар таъмини сулҳу салоҳи тоҷикон бидонад ва қадрдонӣ намояд.

Музокироти тоҷикон тӯлонӣ буда, аз 5 апрели соли 1994 то 27 июни соли 1997-ро дар бар гирифт. Ин музокирот дар якчанд кишварҳои хориҷӣ: Афғонистон, Покистон, Эрон, Қазоқистон, Қирғизистон, Русия, Туркманистон ба вуқӯъ омад. Барои расидан ба сулҳу ваҳдати миллӣ 9 давраи музокирот ва 21 музокирот сурат гирифт, ки дар онҳо 40 санади тақдирсоз ба имзо расид.

Ҳама гуна таҷрибаи зиндагӣ, аз ҷумла таҷрибаи сулҳи тоҷикон, аз падарону модарон ба фарзандон, аз фарзандон ба набераву абераҳо ба мерос мегузарад ва мақоми муҷаддасоти миллиро ба худ касб мекунад.

Бисёр вақт мешавад, ки кас миёни оилаи худ як муҳити солим эҷод кардан наметавонад, пас ҳазорон офарин ба Сарвари давлат, ки райияти кишвари худро ба ҳам оварда, бо ин восита кишвари азизамонро аз вартаи нестӣ раҳонид ва номи мубораки онро дар харитаи сиёсии ҷаҳон абадӣ сабт намуд.

Қайд кардан ба маврид аст, ки дар бораи давлату давлатдорӣ китобҳои зиёде эҷод гардиданд, ки таҷрибаи давлатдории ҷаҳонро дар бар мегиранд, аммо тӯли таърих ба ҳар Сарвари давлат лозим омадааст, ки бо усули худ ҳукмронӣ намояд, зеро таърих ба як шакли ба як мазмун ҳеҷ гоҳ такрор намебад. Ҳамин аст, ки миёни шоҳону императорон, президентҳо ва давлатдорон бисёр буданд, вале давлатмардон кам. Бо боварии том гуфта метавонем, ки Асосгузори сулҳу ваҳдат, Пешвои муаззами миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ана, ҳамин гуна давлатмард ё худ риҷоли бузурги сиёсию давлатӣ аст!

Шубҳае нест, ки андешаи сулҳу ваҳдати милли бояд дар афкори насли ҷавони кишварамон ҷой дода шавад, беҳтараш он ба фарҳанги насли ҷавон табдил ёбад. Вақти он расида аст, ки ҳар як шаҳрванд, сарфи назар аз миллат, дин ва ақидаи сиёсӣ, ба он сарфаҳм равад, ки рушди ҷомеа ва ҳам амалишавии орзую манфиатҳои шахсии вай танҳо дар ҳолати таъмини сулҳу осоиш дар кишвари азизамон имкон дорад.

Вақти он расида аст, ки ҳар як шаҳрванд сарфи назар аз миллат, дин ва ақидаи сиёсӣ ба он сафаҳм равад, ки рушди ҷомеа ва ҳам амалишавии орзую манфиатҳои шахсии ӯ танҳо дар ҳолати таъмини сулҳу ваҳдат дар кишвар имкон дорад. Агар гуем, ки ҷомеаи Тоҷикистон дар 20 соли Ваҳдати миллӣ аз натиҷаҳои раванди сулҳ огоҳанд ва сабақе барои худ бардоштаанд он қадар ба ҳақиқат рост намеояд,зеро насле, ки баъди имзои Созишномаи истиқрори сулҳ ва ризоияти миллӣ ба воя расид аз асли воқеаҳои мудҳиши охири асри гузашта,чи гуна ҷараён гирифтани сулҳу оштии миллӣ шояд чандон огоҳие надошта бошанд.Миёни мардум як тасаввуроти барғалате роиҷ аст,ки гуё он солҳо гурӯҳҳои мансабталаб: “тарафдорони сохти конститутсионӣ ва “диндорон зери ниқоби демократия” бо зиддӣ якдигар ҷангидаанд, баъдан ба ҳам омада мансабҳоро миёни худ тақсим карданд.

Дар асл воқеаҳои солҳои ҷанги шаҳрванди хеле мураккаб буда ҳамаи низоъҳо миёни нерӯҳои сиёсӣ ва минтақаҳои кишвар аз хориҷ, аз тарафи душманони миллат, бо мақсади аз байн бурдани давлатдории тоҷикон дар хориҷи кишвар таҳрезӣ шуда буданд.Ибораҳои “ҷанги таҳмилии шаҳрвандӣ” бори аввал аз тарафи Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон соли 1992 истифода шуда буд.

Асосгузори сулҳу Ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомали Раҳмон соли 2004 дар остонаи ҷашни Ваҳдат аз мавҷуд будани нақшаи ба се қисм тақсим намудани Тоҷикистон: 1Ҷумҳурии Бадахшон; 2 Минтақаи озоди Хуҷанд ва 3 Қисмати ҷануби Тоҷикистон таъкид карда буданд.Баҳри амали намудани ин нақша доираҳои муайяни дохилӣ ва хориҷӣ манфиатдору ва ба таври ҳамешаги фаъол ҳам буданд.

Бо гузашти 28 соле, ки тоҷикону тоҷикистониён дар фазои сулҳу субот ба сар мебаранд, душманони миллати тоҷик тайёранд, ки аз камтарин ҳамдигарнофаҳмии мо ба манфиатҳои ғаразноки худ истифода намоянд ва дороиҳои Тоҷикистонро ба коми худ кашанд.Яъне, душманони миллату давлати мо ханӯз ҳам аз ниятҳои нопоки худ даст накашидаанд.

Баромадан аз бунбасти коммуникатсионӣ ва тафаккурӣ дар дохили кишвар барои беҳтар намудани ваҳдату ҳамдигаршиносии шаҳрвандони минтақаҳои гуногуни Тоҷикистон аҳамияти калон дорад. Рафтуомади шаҳрвандони мо ба минтақаҳои гуногуни кишвар дар сатҳи одӣ дар дараҷаи паст аст. Мардуми мо дар умум дар сатҳи пасти ҳамдигаршиносӣ ва кишваршиносӣ қарор дорад. Бинобар ин, ривоҷи туризми дохилӣ (саёҳатӣ, фароғатӣ, фарҳангӣ, тиҷоратӣ, зиёратӣ, табобатӣ) боиси ба ҳам наздик шудани одамон мегардад.

Дар ҷомеаи имрӯзаи Тоҷикистон зиёиён ва рӯҳониён бояд ҳамдигарро дуруст шиносанд ва эътироф намоянд. Онҳо метавонанд дар атрофи манфиатҳои миллӣ, рушди моддию маънавии ҷомеа, тарбияи насли ҷавон бо ҳам муттаҳид шаванд. Дар масъалаҳои миллию давлатӣ ба ҳам омадан, ҳамгироии ин ду қишри ҷомеа метавонад яке аз пояҳои ваҳдати миллӣ бошад.

Дар ҷомеаи шаҳрвандии имрӯз суботи сиёсию иқтисодӣ омили дигари таъмини Ваҳдати миллӣ ва устувории он аст.

Дар шароити ҷаҳонишавӣ таъмин ва таҳкими Ваҳдати миллӣ дар ноҳияву вилоятҳо масъалаи дуюмдараҷа нест. Муҳим он аст, ки фаҳмиши Ваҳдати миллӣ ҳар чӣ бештар қишрҳои гуногуни ҷомеа ва ақаллиятҳои миллии сокинони Тоҷикистонро низ фаро гирад. Дар ҷумҳурии мо ҷамъияти бисёрмиллатӣ ташаккул ёфтааст, аз ин рӯ, мафҳуми “Ваҳдати миллӣ” дар кишвари мо маънои васеътар дорад. Ҳар як сокини кишвар бояд аз шаҳрванди Ҷумҳурии Тоҷикистон буданаш, ифтихор дошта бошад. Эҳсоси шаҳрвандии Тоҷикистон барои тоҷикистониён як ҷузви муҳими худшиносии миллӣ бояд бошад. Шаҳрванди Тоҷикистон будан бояд ҳамчун воситае бошад, ки ҳамаи сокинони кишварамонро муттаҳид ва сарҷамъ созад. Агар мо сокинони Тоҷикистон моҳияти шаҳрвандиро чунин дарк намоем, он гоҳ Ваҳдати миллии мо таҳким хоҳад ёфт. Ба васоити ахбори омма тавсия дода мешавад, ки аз мафҳумҳои умумиятбахше, ба монанди “шаҳрвандии Тоҷикистон”, “тоҷикистониён”, “сокинони Тоҷикистон”, “халқи Тоҷикистон”, “мардуми Тоҷикистон” бештар истифода намоянд.

Моддаи 8-уми Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон гуногунандеширо дар ҳаёти ҷамъиятӣ кафолат додааст, аз ин ҷост, ки имрӯз дар Тоҷикистон 7 ҳизби сиёсӣ, қариб 2 ҳазор созмонҳои ғайридавлатӣ фаъолият доранд. Шаҳрвандони дорои фикру ақида, дину мазҳаб ва халқу миллатҳои гуногун паҳлуи ҳам дар пайи ободии Ватани азизашон мебошанд, ки номи мубораки он Тоҷикистон аст.

Баъди имзои Созишномаи умумии истиқрори сулҳ ва ризояти миллӣ дар Тоҷикистон мафҳуми “Ваҳдати миллӣ” акнун на ҳамчун созиши ду ҷониб, балки маънои ҳамзистии тамоми намояндагони халқу миллатҳо, минтақаҳо, наслҳо ва ақидаҳо дар сатҳи кишвар фаҳмида мешавад. Чунин арзишҳои миллӣ ватану ватандӯстӣ, Тоҷикистони соҳибистиқлолу дунявӣ, манфиатҳои миллӣ, сулҳу ваҳдати ҳамагонӣ, рушду пешрафти кишвари азизамон, таъмини ҳуқуқу озодиҳои шаҳрвандон, зиндагии сазовор ва некуаҳволии ҳар фарди солимфикр, озодандеш ва ватандӯст барои ҳар як шаҳрванди Тоҷикистони азиз, новобаста аз миллат, маҳал, ақидаҳои сиёсӣ бояд арзишҳое бошанд, ки атрофи он тамоми тоҷикистониён муттаҳид шаванд, якдилу яктан бошанд.

Зубайдулло Давлатов, ходими калони илмии шуъбаи Осиёи Ҷанубӣ ва Шарқии Институти омӯзиши масъалаҳои давлтаҳои Осиё ва Аврупои АМИТ

Беш аз се даҳсола аст, ки дар Ҷумҳурии Тоҷикистон рӯзи 27 июн ба унвони Рӯзи Ваҳдати миллӣ таҷлил мегардад. Он барои мардуми мамлакатамон рамзи як пайкари том будани миллати тоҷик ва ҳамзистии намояндагони гурӯҳҳои этникии гуногун дониста мешавад, ки ҳар кадом ҷузъе аз ҷомеаи Тоҷикистон мебошанд.

Муруре ба пешинаи ҷомеаи мо дар даҳаи навади қарни гузашта, вазъи онро дар ҳофизаҳо ва зеҳнҳо бедор мекунад, ки дар пасманзари он моҳияти таърихии сиёсӣ, иҷтимоӣ, иқтисодӣ, маънавию фарҳангии рӯзи ба ҳам омадани фарзандони як миллат равшантару барҷастатар дарк ва ламс мегардад. Онҳо, ки муддате бо ҳам аз сари ихтилоф бархоста буданд, ба расми хирадварзӣ ва зудудану дур рехтани кинаву ситез аз дилҳояшон, манфиатҳои миллат ва давлатро болотар аз ҳар иддаои фардӣ ва гурӯҳӣ қарор доданд ва бо гирд омадан бар сари суфраи созиш, манбаи ситезпароканиҳо ва пархошҷӯиҳоро фурӯ нишонданд. Рӯзи Ваҳдати миллиро бояд нуқтаи устувори оғози таърихи навини Тоҷикистон донист, ки роҳи душворгузар ва заҳматталаби тармим, бунёд ва камол бахшидан бар пайкари захмдидаи ватани азизамон аз он неру гирифт.

Пас аз расидани Тоҷикистон ба истиқлол, ҷомеа бо бесуботии сиёсӣ ва ихтилофи мусаллаҳона миёни гурӯҳҳои гуногун рӯ ба рӯ омад. Гусастан аз зербинои иқтисодӣ ва иҷтимоии шуравӣ, ки худ як марҳалаи мураккаби таърихӣ буд ва бунёди як инфраструктураи нави давлати тоза ба истиқлолрасидаро тақозо менамуд, ҳамроҳ бо фишори рӯзафзуни ин ихтилофу бесуботӣ ва нуфузи ҷараёнҳои дохилию берунии минтақа печидатар мегардид, ҷомеаро ба ҷанги шаҳрвандӣ расонд. Миллати табиатан нарму меҳрубон ва дурандеши тоҷик рӯзҳои фоҷиабори ситезу ихтилоф ва хунрезиро аз сар гузаронд. Дар ҷомеа парокандагӣ сурат гирифт, мардум дар муқобили ҳамдигар сангар гирифтанд, ҳазорҳо нафар аз вазъи ба амал омада фирор намуда, рӯ ба он сӯи Ому бурданд ва бо сахттарин шароит сохтанд; деҳкадаҳои хайманишин ва дар канори онҳо, мазорҳои тоҷикони муҳоҷир ба вуҷуд омад. Мардуми тоҷик, ки бо муҳоҷират хӯ надошт ва миллати хонапарварда буд, дар ин давра бо имтиҳонҳои сангини зиндагӣ рӯ ба рӯ омад. Ҷомеаро руҳияи ноумедӣ фаро мегирифт. Дар чунин вазъ, ки идомаи роҳ ғуборолудаву хира менамуд, фарзандони диловар ва хирадманди миллат бо пуштикор, фидокорӣ ва ҳиммати камназир тавонистанд ин парешониро ба ваҳдат табдил бидиҳанд. Дар садри онҳо Президенти муҳтарами Ҷумҳурии Тоҷикистон Эмомалӣ Раҳмон қарор дошт, ки бо талошҳои шабонарӯзӣ, музокираҳои бисёр бо намояндагони ҷониби мухолиф, гузаштҳо ва канор гузоштани иддаову кинаҳо, саранҷом муваффақ гардид, то фарзандони як хонадон – хонадони миллат ва давлати тоҷикро бар сари суфраи оштӣ, созиш ва бахшоиш бинишонад. 27 июни соли 1997 Созишномаи умумии истиқрори сулҳ ва ризоияти миллӣ ба имзо расид. Пас аз имзои расмии ин санади сарнавиштсоз, марҳалаи дар амал пиёда сохтани он низ бо кӯшишҳо ва заҳматҳои фаровони сарвари давлат ва аҳли ҷомеа ҳамроҳ буд. Даргириҳои мусаллаҳ батадриҷ поён ёфтанд, мардуми фирорӣ ва овора марҳала ба марҳала ба ватан баргардонда шуда, вориди зиндагии осуда ва барқарор намудани хонаву рӯзгори хеш гардид. Ба қавли шоири миллат – Лоиқи зинданом:

Ҷанги бунёдсӯзи мо бигзашт,

Сулҳи бунёдкори мо омад.

Ҷомеаи ҷаҳонӣ гувоҳи як оштӣ ва мусолимати воқеии миллӣ гардид, ки Тоҷикистон ба даст овард. Таҷрибаи сулҳи тоҷикон дар сатҳи ҷаҳони муосир як падида (феномен)-и камназир ва барои бисёре аз давлатҳо ва миллатҳо омӯхтанӣ ва намуна унвон шуд.

Таҷлили ҳамасолаи Рӯзи Ваҳдати миллӣ дар ватани азизамон, ки ба муносибати он 27 июн дар тақвими расмии Тоҷикистон рӯзи истироҳат эълон гардида ва дар тӯли чанд рӯз ба сурати барномаҳо ва ҳамоишҳои гуногуни фарҳангӣ, сиёсӣ, иқтисодӣ ва иҷтимоӣ ҷараён мегирад, пеш аз ҳама, барои бедор ва дур аз ғафлат нигоҳ доштани ҳофизаи таърихии миллат ва зеҳни он муҳим аст. Он рӯзест, ки хираду дурнигарӣ ва дурандешии миллати соҳибтамаддуни тоҷик бар торикӣ ва кайди аҳриманӣ пирӯз омад ва руҳияи ваҳдату ҳамдилиро бар фазои ватан биншонд, заминаи муҳимро барои дубора сохтану обод намудани он фароҳам овард.

Имрӯз ҷомеаи миллии Тоҷикистон хонаи миллатҳои дигаре низ ҳаст, ки зодаву парвардаи ин хок ва ин замин мебошанд. Фазои осудае, ки гаштугузори амни аҳли ҷомеаро дар ҳар соате аз шабонарӯз таъмин намудааст, аз беҳтарин ва беназиртарин неъматҳоест, ки дар шароити ҷаҳони ошуфта ва ноороми муосир фароҳам аст. Ҳамзистӣ, таҳаммулпазирӣ, ҳамкорӣ ва тафоҳуме, ки миёни табақаҳои ҷомеа ва намояндагони гурӯҳҳои гуногуни этникӣ ва ақидатӣ мавҷуд аст, пеш аз ҳама, далели хиради азалӣ ва таҷрибаи таърихии мардуми тоҷик аст.

Дар ҷаҳони пурҳаводиси оғози ҳазораи севвум, ҷангҳо ва низоъҳои миёни қудратҳо ва кишварҳо, буҳронҳои моддӣ ва маънавӣ, таҳрими кишварҳое аз як сӯ ва имтиёзҳои навишта ва нонавиштаи қудратҳое аз дигар сӯ, ҳар фарди солим ба унвони ҷузъе аз пайкари ҷомеа, нигарони пайомадҳое аст, ки барои ин ҷаҳон ногузир пеш омада ва дар оянда пеш меояд. Дар чунин шароите, донистан ва дифоъ аз таърихи куҳани миллат, андарзпазирӣ аз таҷрибаҳои он, нигоҳдории осори илмӣ, фарҳангӣ, табиӣ ва моддии миллат ва давлат беш аз пеш муҳим аст, то битавонем ватани худро аз хатарҳои ошкор ва ниҳони давраи муосир дур бидорем. Яке аз заминаҳое, ки роҳро барои ин ҳадаф ҳамвор намуд, ваҳдати миллии мардуми мо ва ба қавли фарзанди шоири миллат, “сулҳи деринтизори мо” аст, ки ба кӯшишҳо ва фидокориҳои Президенти муҳтарами мамлакат Эмомалӣ Раҳмон ва ҳамдилию ҳамкории мардуми Тоҷикистон имконпазир гардид. Дар тӯли чанд даҳсола ин таҷрибаи камназир аз хиради сиёсӣ ва инсонӣ барои бисёре аз кишварҳои ҷаҳон намунаи шоистаи пайравӣ арзёбӣ гардидааст. Дар сатҳи дохили ватанамон дарки аҳаммияти ин созиши миллӣ фарҳанги хирадмеҳвари фарзандони миллатро сол аз сол пуррангтар ва барҷастатар намоён месозад. Ин таҷрибаро гиромӣ бидорем ва нагузорем, ҳеч неруе аз дарун ва берун моро даргир бо худамон созад, зеро ваҳдати миллӣ меъёри ҳатмии ҳар давлат ва ҷомеаи миллӣ ва ростин аст.

Ҳоҷибоева Л., Шарофова М. Муассисаи давлатии «Маркази таҳқиқоти технологияҳои инноватсионии АМИТ», Озмоишгоҳи фарматсевтика ва пизишкии таҷрибавӣ

«Ваҳдати миллӣ неъмати бузургест, ки бо талошу ҷоннисории фарзандони содиқи миллат ба даст омадааст. Мо бояд ин арзишро ҳамчун гавҳари нодир ҳифз кунем, зеро ояндаи дурахшони давлатамон маҳз аз ваҳдату ҳамдигарфаҳмӣ вобаста аст.»

Эмомалӣ Раҳмон, Паём ба ифтихори Рӯзи ваҳдати миллӣ, 27 июни 2024

Ибтидои қарни XXI бо пешрафти бесобиқаи илм ва технологияи муосир боиси тағйироти куллӣ дар ҳаёти ҷомеа гардид. Ин пешрафт заминаи устувор барои рушди иқтисодӣ, иҷтимоӣ ва фарҳангӣ фароҳам оварда, имкониятҳои нави ҳалли мушкилоти глобалиро ба вуҷуд овардааст. Илм ҳамчун яке аз неруҳои пешбарандаи тамаддун нақши ҳалкунанда дар мубориза бо ҷаҳолат, таассуб ва монеаҳои ақибмонӣ дорад. Аммо, дар баробари ин, зарур аст, ки ин неруи бузург дар самти манфиатбор ва инсонпарварона истифода шавад, на барои таҳдиди ҳастии инсоният, на барои таҳрики низоъҳои сиёсӣ ва на барои поймолсозии ҳуқуқ ва озодиҳои дигарон. Рушди технологиящо бояд ба таҳкими сулҳ, адолат, озодӣ ва рушди устувор хидмат кунад. Мутаассифона, дар шароити имрӯза, бархе аз дастовардҳои илмӣ-техникӣ метавонанд ба абзори хатарнок барои амалисозии ҳадафҳои геополитикӣ табдил ёбанд, ки оқибат ба заиф шудани арзишҳои демократӣ ва поймолшавии иродаи халқҳо мебарад. Демократия, ки бояд баёнгари иродаи халқ бошад, дар шароити имрӯза гоҳе ба воситаи фишори геополитикӣ барои расидан ба манфиатҳои стратегӣ табдил ёфтааст.

Таҳдидҳои муосир ва аҳамияти субот. Сиёсати абарқудратҳо бо баҳонаи ҳимояи демократия гоҳе боиси нобудии давлатҳо мегардад. Мисоли равшан — Ироқ, Сурия, Ливия ва Афғонистон. Дар солҳои охир низоъҳои мусаллаҳонаи нав дар минтақаи Ховари Миёна, аз ҷумла дар Ғазза ва Яман, равандҳои сулҳҷӯиро зери шубҳа гузоштаанд. Баъзе давлатҳои абарқудрат тавассути иттифоқҳо ва бозиҳои геополитикӣ манофеи худро дар минтақаҳо таъқиб мекунанд. Дар ин замина, масъалаи истиқлолияти давлатӣ, субот ва амнияти дохилӣ барои кишварҳои хурд боз ҳам мураккабтар мегардад.

Мудохилаҳои сиёсӣ, вайрон кардани истиқлолият ва нооромии дохилӣ таҳдиде барои ҳамаи давлатҳои хурд мебошад. Танҳо кишваре метавонад дар чунин шароит муқовимат кунад, ки дар он ваҳдат, ҳамдигарфаҳмӣ ва суботи миллӣ таъмин бошад.

Сулҳ ва ваҳдати миллӣ ҳамчун заминаи устувори рушди ҷомеаи муосир: таҷрибаи Ҷумҳурии Тоҷикистон.

Таҷрибаи таърихии Ҷумҳурии Тоҷикистон дар солҳои аввали истиқлолият, бахусус дар давраи ҷанги шаҳрвандии солҳои 1992–1997, собит намуд, ки набудани ваҳдати миллӣ ва тафриқаи дохилӣ метавонанд ҳатто давлатҳои навистиқлолро ба вартаи нобудӣ ва фурӯпошӣ кашонанд. Воқеаҳои ин марҳала на танҳо фоҷиаи миллии бесобиқа, балки як омӯзишгоҳи амалӣ дар шинохти арзишҳои ҳаётӣ — сулҳ, субот ва ваҳдати миллӣ гардиданд.

Маҳз дар ин замина, иродаи сиёсии қавӣ ва масъулиятшиносии таърихии Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ — Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон, барои хатми муноқиша, расидан ба созиши миллӣ ва таҳкими сулҳу субот нақши муайянкунандаро иҷро намуд. Имзои Созишномаи истиқрори сулҳ ва ризоияти миллӣ соли 1997 ҳамчун ҳодисаи калидӣ дар таърихи навини давлатдории тоҷикон ба ҳисоб меравад, ки заминаи фарох барои эҳёи низоми сиёсӣ, иҷтимоӣ ва иқтисодии кишвар фароҳам овард.

Дар давоми зиёда аз бисту панҷ соли истиқрори сулҳ, Тоҷикистон тавонист модели беназири хоси худи ҳалли муноқиша ва сохтмони ҷомеаи пасоҷангиро ба вуҷуд оварад. Дар ин замина, сулҳ ва ваҳдати миллӣ на танҳо ба сифати меъёри ахлоқии ҷомеа, балки ҳамчун пояи методологӣ ва асоси парадигмаи нави идоракунии давлат баромад намуданд.

Ваҳдати миллии мо се зинаро аз сар гузаронд, якум ин ба оташбас расидан ва қатъи ҷанг, дуюм таҳкими ваҳдати миллӣ ва сеюм дарки он ҳамчун арзиши истиқлолӣ ва бунёдӣ.

Имрӯз таҳкими сулҳ ва ваҳдати миллӣ дар Тоҷикистон на танҳо як дастоварди сиёсӣ, балки як арзиши стратегии миллист, ки тамоми сохторҳои сиёсӣ, маърифатӣ ва иҷтимоии кишварро ба худ мепайвандад. Он дар самти ташаккули фарҳанги таҳаммулпазирӣ, ҳамбастагии этнофарҳангӣ, рушди иқтисодиёт ва таъмини суботи дохилӣ нақши калидӣ мебозад. Дар шароити шиддат гирифтани буҳронҳои геополитикӣ ва муноқишаҳои байналмилалӣ, таҷрибаи Ҷумҳурии Тоҷикистон ҳамчун намунаи муассири ҳалли ихтилофоти дохилӣ ва гузариш ба фазои сулҳу субот метавонад ҳамчун объекти муҳими омӯзиши илмӣ ва амалӣ барои ҷомеаи ҷаҳонӣ хизмат кунад.

Ҳамзамон, сиёсати давлати Тоҷикистон дар марҳалаи нави рушд бар пояи стратегияи таъмини амният, ваҳдати миллӣ ва рушди устувор асос ёфта, ҳадафи он татбиқи равандҳои созандагӣ, таҳкими пояҳои давлатдории ҳуқуқбунёд ва рушди ҷомеаи шаҳрвандист. Дар ин замина, насли наврас ва ҷавонон ҳамчун субъектҳои фаъоли ҳифз ва густариши сулҳу ваҳдат ба таври махсус ба тарбия ва маърифатнокӣ ҷалб мегарданд.

Сулҳ ва ваҳдати миллӣ, дар шароити ҷаҳони муосир, ки дар он хатарҳои идеологӣ, сиёсӣ ва иқлимӣ рӯ ба афзоишанд, бояд ҳамчун на танҳо дастовард, балки низ ҳамчун захираи стратегӣ ва нишонаи муқовимати фарҳангиву маънавии миллат ҳифз ва таҳким ёбанд.

Таҷрибаи Ҷумҳурии Тоҷикистон нишон дод, ки дар шароити муноқишаи дохилӣ ва фишорҳои шадиди иҷтимоиву иқтисодӣ, танҳо тавассути иродаи сиёсӣ, худшиносии миллӣ ва ваҳдати воқеӣ имконпазир аст, ки суботи давлатдории навин таъмин ва рушди устувор амалӣ гардад. Сулҳ ва ваҳдати миллӣ дар Тоҷикистон на фақат арзишҳои таърихӣ, балки омилҳои калидии пешбурди низоми давлатдории муосир ва заминаи ташаккули моделҳои нави ҳамзистии мусолиматомез мебошанд.

Давлатдории миллӣ ва хусусияти миллии қонунгузорӣ: таҷрибаи Ҷумҳурии Тоҷикистон.

Дар раванди ташаккули давлатдории муосир, яке аз масъалаҳои калидӣ мутобиқати низоми қонунгузорӣ ба хусусиятҳои таърихӣ, фарҳангӣ ва иҷтимоии миллат маҳсуб меёбад. Ҳар миллат дорои маҷмӯи мушаххаси арзишҳо, маърифати ҳуқуқӣ, менталитет ва анъанаҳои давлатдорӣ мебошад, ки дар ташаккули низоми ҳуқуқӣ ва мафҳумҳои сиёсӣ нақши муайянкунанда доранд. Аз ин рӯ, татбиқи механикии моделҳои қонунгузории бегона ва воридсозии низомҳои номувофиқ метавонад ба ихтилофоти иҷтимоӣ ва костагии пояҳои давлатдорӣ оварда расонад.

Модели давлатдорӣ бояд на бар асоси нусхабардории қолабҳои хориҷӣ, балки бо дарназардошти хусусиятҳои миллии тарзи ҳаёт, урфу одат, таърихи сиёсӣ ва анъанаҳои ташаккули давлат ба роҳ монда шавад. Ҷомеаи тоҷикӣ дорои таърихи тӯлонии давлатдорӣ, фарҳанги мустаҳкам ва сохтори иҷтимоии хоси худ аст, ки дар он принсипҳои адолат, машварат, масъулияти ҷамъиятӣ ва эҳтиром ба роҳбарон ҷойгоҳи муҳим доранд. Аз ин рӯ, низоми қонунгузории муосири Ҷумҳурии Тоҷикистон бояд бо такя ба ин заминаҳои таърихиву фарҳангӣ ва дар ҳамбастагӣ бо равандҳои муосири байналмилалӣ ташаккул ёбад.

Таҷрибаи давлатдории Ҷумҳурии Тоҷикистон дар шароити истиқлолият. Дар давраи истиқлолият, Ҷумҳурии Тоҷикистон тавассути таҳкими қонуният, таъсиси ниҳодҳои устувори давлатӣ ва татбиқи ислоҳоти ҳуқуқӣ тавонист модели хоси давлатдории миллиро ба вуҷуд оварад. Таҷрибаи муваффақонаи барқарорсозии субот ва ваҳдати миллӣ пас аз ҷанги шаҳрвандии солҳои 1992–1997 далели возеҳи қобилияти дохилии миллат ва роҳбарияти сиёсӣ дар ҳалли низоъҳо ва ташаккули низоми устувори идоракунӣ мебошад.

Нақши Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон, дар эҳёи давлатдорӣ, ташаккули фарҳанги сиёсии миллӣ ва барқарорсозии қонунмандӣ ниҳоят муассир ва таърихист. Иштироки фаъоли Тоҷикистон дар равандҳои минтақавию байналмилалӣ, аз ҷумла пешниҳод ва роҳандозии Даҳсолаи байналмилалии «Об барои рушди устувор» (2018–2028), баёнгари афзоиши мақоми кишвар дар арсаи ҷаҳонист. Ин ташаббусҳо на танҳо ба манфиати миллии Тоҷикистон, балки ба таъмини амнияти экологии глобалӣ нигаронида шудаанд ва аз эътирофи байналмилалии нақши ташаббускори он шаҳодат медиҳанд.

Сулҳ ва ваҳдати миллӣ ҳамчун шарти рушди устувор.

Ҳамкории босамари сохторҳои давлатӣ, ҷомеаи шаҳрвандӣ ва шарикони байналмилалӣ дар шароити субот ва ваҳдати миллӣ имкони пешбурди босамари сиёсати давлатӣ ва татбиқи стратегияҳои рушдро фароҳам овардааст. Сулҳ ва ваҳдат дар заминаи қонунмандии устувор ва роҳбарикунандаи миллӣ, имрӯз ба унвони арзишҳои меҳварӣ ва рукнҳои рушди устувор пазируфта шудаанд.

Дар шароити ҷаҳони пуртазод, ки минтақаҳои зиёде — аз ҷумла Ховари Миёна — гирифтори муноқишаҳои шадиди сиёсиву низомӣ мебошанд, таҷрибаи сулҳофаринии Тоҷикистон метавонад ҳамчун намунаи муваффақи танзими ихтилофоти дохилӣ ва бунёди давлати муосири миллӣ хизмат кунад.

Ҳамин тариқ, давлатдории миллӣ, ки бар асоси таърихи худшиносии миллӣ, ҳамбастагии иҷтимоӣ ва ҳуқуқи мутобиқ ба хусусиятҳои миллӣ ташаккул ёфтааст, метавонад ба унвони модели муассир барои таъмини субот, рушди устувор ва ҳифзи истиқлолияти давлатӣ хизмат кунад. Таҷрибаи Ҷумҳурии Тоҷикистон собит намуд, ки танҳо дар шароити ваҳдати миллӣ, суботи сиёсии дарозмуддат ва роҳбарии дурандешона, эҳёи давлат ва пешрафти воқеии ҷомеа имконпазир аст. Миллате, ки таҷрибаи талхи ҷангро ба сабақи сиёсиву иҷтимоӣ табдил медиҳад ва дар роҳи сулҳ, пойдории қонун ва ваҳдати миллӣ устувор мемонад, ояндаи таърихии худро бо дастони худ месозад.

СОДИҚӢ НАСИБА НУРУЛЛОЗОДА - доктори илмҳои фалсафа, профессор, сарходими илмии Институти фалсафа, сиёсатшиносӣ ва ҳуқуқи ба номи А. Баҳоваддинови Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон

Имрузҳо дар гушаву канори сайёра нооромиҳои динию мазҳабӣ ва геополитикии гуногун ба назар мерасад. Новобаста аз сабабҳои хоси худ, онҳо хусусиятҳои умумиро доро мебошанд. Агар ба сарчашмаҳои таърихӣ назар афканем, гуфта метавонем, ки сабаби бадбахтии инсон ва умуман башарият дар нофаҳмӣ ва дуруст дарк накардани роҳи ҳақиқат аст. Дар вазъияти баамаломада, ягона роҳи халосӣ аз бадбахтӣ, ки худ буҳрони маънавии умумибашарист, андешаи мутаҳидкунандаро пазируфтан ҳатмист. Чунин андеша андешаи муттаҳидсоз – андешаи ваҳдат аст.

Таърих исбот менамояд, ки зиндагии шоиставу сазовори мардум ва рушди бо суботи ҷомеа танҳо ҳангоми ҳукмрониии ваҳдати миллӣ имконпазир мегардад.

Ваҳдати миллӣ, яке аз пурарзиштарин дастоварди давлату миллати тоҷик, ҳастии давлат, комилҳуқуқӣ ва соҳибихтиёрӣ, низоми давлатдорӣ ва бузургии миллат аст. Кишваре, ки соҳиби ваҳдат бошад роҳу равиши хосаи давлатдорӣ ва мақому мавқеи муносибро дар ҷомеаи ҷаҳонӣ пайдо мекунад ва набзи давлату миллати худро ба набзи сайёра ҳамсадо месозад. Дар ин раванд миллати тоҷик тавонист комёб шавад. Мо ба ҷаҳониён собит намудем, ки созандагиву бунёдкорӣ рисолати суннативу деринаи миллати бофарҳанги тоҷик аст.

Хиради инсони муҳаррики асосӣ ва сарчашмаи ҷаҳонбинофар ҳисобида мешавад. Хиради азалии миллати тоҷик сабаби имрӯзу фардо дар кишвари мо эҳё шудани андешаи ваҳдат гардидааст. Пас тасодуфӣ нест, ки нахуст илҳомбахш ва дар сатҳи дунявӣ, эҳёгари андешаи ваҳдат фарзанди баруманди миллати тоҷик, Пешвои миллат, Президенти Ҷумхурии Тоҷикистон мӯхтарам Эмомалӣ Раҳмон ба ба хисоб меравад. Бояд ёдовар шавем,ки дар амали гаштани ин падидаи таърихӣ, бе муболиѓа, хизмати Асосгузори сулху ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат Эмомалӣ Раҳмон беназир аст. Кушишҳои пайгирона ва сулҳпарваронаи ӯ буд, ки баҳри амали гаштани чунин андеша, яъне андешаи ваҳдати миллӣ шароит муҳайё намуданд.

Мафҳуми «Ваҳдат», «Соҳибихтиёрӣ» ва «Истиқлол» низ дар маҷмӯъ озодии инсон дар доираи давлату давлатдорӣ мебошад, ки мақоми инсонро дар ҷомеа меафзояд, шаҳрвандонро мустақилу шуҷоъ ва дар замирашон ѓояҳои озодандешӣ ва ватандӯстиро ҷой менамоянд.

Умуман таърихи инсоният ин таърихи рушду нумӯи озодист. Маълум аст, ки тамоюли пешравии тафаккури озод дар таърихи башарият якчанд садсолаҳо пештар бо эҳёи замони нав ба миён омада буд. Кишварҳои тараққиёфтаи дунё зиёда аз 100 сол муқаддам ба замони инқилобҳои иҷтимоӣ рӯ ба рӯ шуда, озодии хешро ба соҳибтстиқлолӣ ва дигар мафҳумҳо вобаста ба вақту замон омезиш дода тавонистанд.

Ваҳдат - мафҳуми барҷаставу пуробурангест, ки шодиву нишот, ҳаёти осуда, ҳамдигарфаҳмӣ ва ватандустиву ватансозиро ифода мекунад. Ваҳдат кафолати амният, оромӣ, сулҳу субот рушди иқтисод, иҷтимоиёт ва маънавиёт мебошад.

Воқеан, Ваҳдат — беҳтарин неъмат, таҳкими давлат, наҷоти миллат, ҳастии инсон дар ҳар давру замон аст. Ваҳдати миллиро дар роҳи худшиносии милливу таърихӣ, эҳёи оину суннатҳо ва рушди илму адаб метавон марҳилаи дурахшону пурифтихори фарҳангу тамаддуни миллӣ, даврони рушди неруи зеҳнӣ ва эҷодкорӣ арзёбӣ намуд. Эҳёи Ваҳдати миллӣ ва созишномаи умумии истиқрори сулҳ ва ризоиятии ҷомеа иборат аз он буда, ки он пеш аз ҳама миллати тоҷикро аз парокандагӣ ва Тоҷикистони азиз ва муқаддасро аз пора- пора гардидан ва ба нестӣ расидан раҳоӣ бахшад. Моро ҳушёрӣ мебояд, ки ҳам аз ҷиҳати илмӣ ва ҳам амалӣ ин санади тақдирсозро ҳифз намуда, ба қадри он расем. Қаҳрамонии Асосгузори сулҳи ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар саҳифаҳои таърих бо ҳарфҳои заррин сабт гардида, наслҳои ҳозира ва ояндаи тамаддунофари мо ин дастовардҳоро донанд ва аз он сабақ гиранд. Халқи тоҷик ҳамеша бо қалби пок, ҳисси миллӣ, ифтихори ватандорӣ, меҳрубонию самимият умр ба сар бурда, минбаъд баҳри шукуфо гардонидани мулки аҷдодӣ сидқан ҷаҳду талош меварзанд. Давлати соҳибистиқлоли мо бо шарофати Ваҳдати миллӣ ҳамасола барои расидан ба ҳадафҳои стратегии давлат, истиқлолияти энергетикӣ, раҳоӣ ёфтан аз бумбасти коммуникатсионӣ, таъмини истиқлолияти озуқаворӣ ва саноатикунонии босураъати кишвар зина ба зина ҷидду ҷаҳд мекунад.

Бо боварии комил гуфта метавонем, ки бо кӯшишҳои Ҳукумати ҷумҳурӣ ва дастгирии мардуми меҳнатдӯсти кишварамон тамоми мушкилоти иқтисодию иҷтимоӣ бартараф шуда, зиндагии босаодати халқи азизамон таъмин хоҳад гардид.

Ба сулҳи сарзамини тоҷикон шукрона бояд кард,

Зи бедорӣ аз ин хоби гарон шукрона бояд кард.

Паи ваҳдат бикӯшид он, ки меҳри Тоҷикистон дошт,

Зи фарзандони оқили замон шукрона бояд кард.

Маълум аст, ки Ваҳдат раванди ташакуллёбии миллатро метезонад. Пас миллат иттиҳоди ризоияти шаҳрвандони як ҷомеа дар як давлати миллӣ мебошад, ки омилҳои асосии онро унсурҳои давлати миллӣ, ҷомеаи шаҳрвандӣ ва ваҳдати миллӣ ташкил медиҳад.

Ҷои баҳс нест, ки ояндаи ҳар як миллату давлат дар дасти ин қишри ҷомеа мебошад, яъне тақдири ҳар як кишвар дар дасти ҷавонон қарор мегирад. Аз ҳамин нуқтаи назар, то чи андоза бархӯрдор будани ҷавонон аз фарҳанги миллӣ ва доштани ҳувияти миллӣ аз масъалаҳои муҳим ба шумор меравад. Воқеан ин қишри ҷомеа дорои зарфияти бузурги зеҳнӣ ҳастанд, истифода накардан ва қадр накардани он ба манфиати ин ҷомеа нахоҳад буд.

Барои он,ки дар замири ҷавонон ҳисси ватандӯстӣ ва ифтихор аз давлатдории миллии хеш маскан дошта бошад, онҳо пеш аз ҳама бояд аз таърих ва фарҳанти куҳанбунёдамон бархурдор гарданд. Ҳамчунин моҳияти Ваҳдати миллиро ба хуби дарк карда, бо рамзҳои давлатӣ ва забони модарӣ ҳамчун муқадасоти миллӣ эҳтиром гузошта ба ин неъмати бебаҳо ва муқаддас Ваҳдати миллӣ ва сарвари шуҷои ин сарзамин ба қадри ин сарзамини биҳиштосо расему ҷавонони ватандӯсту ватанпарвар бошем, ки дар оянда, ин гавҳари ноёбро ҳифзу эҳтиёт карда тавонем.

Давлатмуродзода Балхия Давлатмурод - ходими хурди илмии Шуъбаи таърихи давлат ав ҳуқуқи Институтити фалсафа, сиёсатшиносӣ ва ҳуқуқи ба номи А.Баҳоваддинови АМИТ

Дар ҳама давру замон ваҳдат ва ризояти миллӣ омили асосии суботи ҷомеа ва зиндагии шоистаи мардум буда, ба даст овардану пойдории он насиби халқу миллатҳои огоҳ, бофарҳанг ва тамаддунофар мегардад. Аҳамияти ин падида имрузҳо бештар аз пештар эҳсос мегардад. Ҷангу муноқишаҳо, нооромиҳо дар ҷомеаҳои гуногун, ки имрузҳо боиси рехтани хуни садҳо ҳазорон шахсони бегуноҳ, бесарпаноҳу гуреза шудани миллионҳо одамон гардида истодааст, маҳз аз нобудии ваҳдату ризояти халқҳо дар ин сарзаминҳо сарчашма мегирад.

Дар таърихи миллати тоҷик 27 июни соли 1997 ҳамчун саннаи тақдирсоз бо ҳарфҳои заррин нависта шудааст, зеро дар ин рузи таърихӣ бо шарофат ва ташаббуси Абармарди тоҷик, Пешвои муаззами миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба хатми ҷангу низоъҳои дохилӣ дар кишвари мо хотима гузошта шуда, барои бунёди давлати соҳибихтиёр, демократӣ, ҳуқуқбунёд, дунявӣ, ягонаву иҷтимоӣ асос гузошта шуд. Санаи 27- уми июни соли 1997 дар шаҳри Москваи Федератсия Россия дар ҳузури намояндагони мамлакатҳои ҷаҳон ва намояндаи махсуси Муншии умумии СММ Созишномаи умумии истиқрори сулҳ ва ризояти миллӣ ба имзо расид. Бо ҳамин, ихтилоф ва муноқишаҳои дохилии Тоҷикистон ба анҷом расид. Ба андешаи коршиносон санади ниҳоии сулҳ дар кишвари мо ба оғози давраи нави таърихӣ бунёд гузошт. Давраи нав давраи расидан ба ваҳдати миллӣ ва эҳёи Тоҷикистон буд.

Бо сар задани ҷанги шаҳрвандӣ дар ибтидои Истиқлолияти давлатӣ (аввали солҳои 90 асри гузашта) қариб 1 млн. шаҳрвандони ҷумҳурӣ гуреза шуданд. Қисми зиёде аз онҳо ба хориҷи кишвар ва қисме ба дигар минтақаҳои ҷумҳурӣ паноҳ бурданд. Бо ба эътидол омадани вазъи сиёсӣ тадриҷан масъалаҳои бозгардонии онҳо ба ҷои зисти доимӣ ва дар ин замина танзими ҳуқуқии ин раванд ба миён омаданд. Бо ин мақсад Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 20 июли соли 1994, № 993 "Дар бораи муҳоҷирони иҷборӣ" қабул гардид.

Бо саъю кушиши бевоситаи Роҳбари давлат, Пешвои муаззами миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон бозгардонии гурезаҳо ба ҷои зисти доимиашон шуруъ гардид. Дар ин марҳила масъалаи асосии давлатӣ ин барқарорсозии сулҳу суббот ва расидан ба Ваҳдати миллӣ буд.

Аз соли 1993 то соли 2000 ҳамагӣ 950 599 нафар шаҳрвандони кишварамон ба ҷойҳои зисти доимиашон баргардонида шуданд, аз ҷумла: аз кишварҳои ИДМ – 201 601 нафар, аз Афғонистон – 51 345 нафар, аз вилояту минтақаҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон – 697 653 нафар. Дар давоми соли 2000 ба таври муташаккилона аз кишварҳои собиқ Иттиҳоди Шӯравӣ боз – 656 нафар шаҳрвандони кишварамон ба ватан бозгардонида шуданд.

Таҷрибаи кишвари мо оид ба барқарории сулҳ, баргардонидани гурезаҳову муҳоҷирони иҷборӣ ва ҷобаҷокунии онҳо, ташкил намудани ҳаёти осоишта ба шаҳрвандон ва фароҳам овардани шаффофият дар фаъолияти идораҳои давлатӣ, инчунин ҳалли дигар масъалаҳои иҷтимоӣ дар солҳои 90-уми асри гузашта, истилоҳи «таджикская модель национального примирения»-ро дар сатҳи муколамаҳои ҷаҳонӣ пайдо кард.

Зикраш ба маврид аст, ки дар натиҷаи ҷанги шаҳрвандии таҳмилӣ ба сохтори иқтисодию иҷтимоии ҷумҳурӣ, аз ҷумла соҳаи меҳнат ва шуғли аҳолӣ таъсири манфии калон расонида шуда, низоми бокортаъминсозии шаҳрвандони қобили меҳнат халалдор гардид. Аз кор мондани корхонаву муассисаҳо, пардохт нашудани музди меҳнату кумакпулиҳои шаҳрвандон дар он замон ба якбора авҷ гирифтани бекорӣ дар саросари кишвар боис гардид.

Бинобар ин, дар баробари истиқрори сулҳу ваҳдати миллӣ, масъалаҳои бозгардонидани гурезаҳои дохилӣ ба ҷои зисти доимиашон, барқарорсозии иншооти иҷтимоӣ, таъмини ҷои кор ва пардохти музди меҳнату нафақапулиҳои шаҳрвандон масъалаҳои муҳими давлатӣ ба шумор мерафтанд.

Новобаста аз имкониятҳои маҳдуди молиявии давлат ҳануз шуруъ аз баргузории Иҷлосияи XVI Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон масъалаҳои ҳифз ва таъминоти иҷтимоии аҳолӣ: пардохти музди меҳнату нафақапулиҳои шаҳрвандон, сарпарастии ятимону маъюбон, кумак ба оилаҳои камбизоат ва мусоидат ба шуғли аҳолӣ зери таваҷҷуҳи хосаи Асосгузори сулҳу Ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон қарор гирифтанд.

Мавриди зикр аст, ки дар марҳилаи аввал ҷиҳати фароҳам овардани заминаҳои меъёрии ҳуқуқии соҳа як қатор қонуну қарорҳои Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон, барномаҳои давлатӣ ва созишномаҳои байни давлатию ҳукуматӣ бо кишварҳои хориҷ таҳия ва қабул гардиданд. Аз ҷумла, қонунҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон “Дар бораи муҳоҷират”, “Дар бораи мусоидат ба шуғли аҳолӣ”, “Дар бораи гурезаҳо”, “Дар бораи таҳсилоти ибтидоии касбӣ” ва Кодекси меҳнати Ҷумҳурии Тоҷикистон нахустин қонунҳои танзимкунандаи муносибатҳои иҷтимоию меҳнатӣ дар давлати соҳибистиқлоли Тоҷикистон маҳсуб мешаванд.

Баъдан дар заминаи ин қонунҳо барномаҳои давлатии мусоидат ба шуғли аҳолии Ҷумҳурии Тоҷикистон, Барнома оид ба паст кардани сатҳи шуғли бақайдгирифтанашуда (ғайрирасмӣ) дар Ҷумҳурии Тоҷикистон, Барномаи рушди роҳнамоии касбӣ дар Ҷумҳурии Тоҷикистон, Барномаи миллӣ оид ба барҳамдиҳии шаклҳои бадтарини меҳнати кӯдакон дар Ҷумҳурии Тоҷикистон, Барномаи рушди таълими касбии калонсолон дар Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Стратегияи давлатии рушди бозори меҳнат дар Ҷумҳурии Тоҷикистон таҳия ва қабул гардидаанд, ки ба рушди минбаъдаи соҳаҳои вазорат замина гузоштанд.

Бо мақсади тақвияти ҳамкориҳои байналмилалӣ дар соҳаи ҳифзи иҷтиомии аҳолӣ дар ин муддат зиёда аз 40 санади байни давлатию байниҳукуматӣ бо кишварҳои хориҷ ба тасвиб расидаанд.

Ҷумҳурии Тоҷикистон дар миёни ҷумҳуриҳои собиқ ИҶШС яке аз аввалин давлатҳоест, ки аъзои Ташкилоти байналмилалии меҳнат шуда, конвенсия ва тавсияҳои ин ташкилоти байналмилалиро эътироф намудааст. То имрӯз аз ҷониби Тоҷикистон 51 Конвенсияҳо ва 22 Тавсияҳои ТБМ эътироф шудаанд. Дар ин замина соли 1997 нахуст Кодекси меҳнати Ҷумҳурии соҳибистиқлоли Тоҷикистон қабул гардид, ки он ҷавобгуи меъёрҳои байналмилалӣ дар соҳаи меҳнат буд ва аз ҷониби созмонҳои байналмилалӣ баҳои баланд гирифт.

Дар ин муддат зиёда аз 40 маротиба бо Фармонҳои Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон ва қарорҳои Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон нафақапулиҳои шаҳрвандон ва маоши вазифавии кормандони буҷетӣ зиёд карда шуд, ки ин омил ба сатҳи зиндагии аҳолии кишвар таъсири мусбии худро гузошт.

Тайи даврони соҳибистиқлолии кишвар бо мақсади ба танзим даровардани бозори меҳнат ва ба шуғл фаро гирифтани аҳолӣ аз ҷониби Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон чораҳои мушаххас андешида шуданд. Вобаста ба ин дар ин давра зиёда аз 15 барномаҳои давлатии мусоидат ба шуғли аҳолӣ қабул ва амалӣ гардиданд.

Бо татбиқи стратегияву барномаҳои иҷтимоии давлат сатҳи зиндагии аҳолӣ дар Ватани мо бо тадриҷ боло рафта, суботи иҷтимоӣ таъмин гардида, ҳама халқҳои Тоҷикистон дар фазои сулҳу оромӣ зиндагӣ доранд.

Бинобар ин, ҳар фарди Тоҷикистонро зарур аст, ки барои ҳифзи Ваҳдати миллӣ ва осоиштагии Ватани азизамон ҳамеша саъю кушиш намуда, онро ҳамчун муқаддасоти миллӣ ва неъамти бебаҳо эҳтиёт намоем.

Маҳмадуллозода Нурулло Раҳматулло - номзади илмҳои ҳуқуқ, ходими илмии калони шуъбаи ҳуқуқи байналмилалии Институти фалсафа, сиёсатшиносӣ ва ҳуқуқи АМИТ

Ваҳдати миллӣ — ин ҳамдилии тамоми табақаҳо, гуруҳҳо ва миллатҳои сокини як давлат дар заминаи якпорчагии ҳудудӣ, сулҳу субот ва пешрафти ҷомеа мебошад.

Ин мафҳум дар Ҷумҳурии Тоҷикистон, махсусан пас аз ҷанги шаҳрвандии солҳои 1992–1997, мақоми бисёр муҳиму рамзӣ гирифт ва ба як шохаи муҳими сиёсати давлатӣ табдил ёфт.

Калимаи "ваҳдат" — аз забони арабӣ буда, маънояш иттиҳод, ягонагӣ, ҳамдилӣ мебошад.

“Ваҳдати миллӣ” яъне ягонагии мардум дар атрофи арзишҳои умумимиллӣ, монанди тамомияти арзии давлат, истиқлолият, сулҳ, њифзи арзишҳои фарҳангӣ, пешрафти иҷтимоиву иқтисодӣ мебошад.

Ваҳдати миллӣ дар Тоҷикистон на танҳо як шиор, балки асоси ҳастии давлати муосир ва шарти аввалини сулҳу пешрафт аст. Он моро водор мекунад, ки дар зери Парчами давлатии Ҷумщурии Тоҷикистон муттаҳид буда, дар рӯҳияи эҳтироми Конститутсия ва қонунҳо, арзишҳои умр ба сар барем ва барои рушди устувори мамлакат саҳмгузор бошем.

Масъалаи таъмини вахдати милль на танщо ҷихати сиёсии дохилӣ, балки ҷиҳати ҳуқуқии байналмилалӣ низ дорад. Ҳуқуқи байналмилалӣ меъёрҳоеро дар бар мегирад, ки ҳам пешгирии низоъҳо ва ҳам роҳҳои мусоидат ба мусолиҳаи миллиро дар кишварҳое, ки низоъҳои дохилиро аз сар гузаронидаанд, танзим мекунанд.

Аз принсипҳои асосии ҳуқуқи байналмилалии оммавӣ, аз қабили баробарии соҳибихтиёрии давлатҳо ва тамомияти арзӣ, ки дар Оинномаи СММ аз соли 1945 ва Санади ниҳоии САҲА дар соли 1975 ифода ёфтаанд, бармеояд, ки давлатҳо ҳуқуқ доранд сиёсати дохилии худро мустақилона муайян кунанд ва ҳеҷ як қисми аҳолӣ ҳақ надорад, ки ҷудоиандозиро пеша кунад ва давлати соҳибихтиёрро, ки дар он ҳуқуқҳои инсон риоя мешаванд, пароканда кунад. Ин барои ҳифзи ваҳдати миллӣ заминаи ҳуқуқӣ фароҳам меорад.

Ҳуқуқ ба сулҳ дар Эъломияи СММ дар бораи ҳуқуқи халқхо ба сулх, аз соли 1984 мукаррар карда шуда, мувофики он ҳамаи халқҳо ҳуқуқи дар сулҳу осоиштагӣ зистанро доранд ва давлатхо вазифадоранд, ки барои ҳифзи он шароит фароҳам оваранд. Ин маънои онро дорад, ки вазифаи асосии давлат худдорӣ аз ҷанг, ҳалли низоъҳо бо роҳи осоишта ва мусоидат ба оштӣ мебошад.

Ҳуқуқи байналмилалии башардӯстона (Конвенсияҳои Женева аз соли 1949) меъёрҳои ҳифзи аҳолии осоиштаро ҳатто дар ҷангҳои дохилӣ муқаррар мекунад (аз ҷумла моддаҳое, ки ба низоъҳои ғайрибайналмилалӣ татбиқ мешаванд) ва ба нигоҳ доштани пояҳои ваҳдати миллӣ тавассути мубориза бо бераҳмӣ ва харобкорӣ мусоидат мекунад.

Пас аз пошхӯрии Иттиҳоди Шӯравӣ дар соли 1991 дар Тоҷикистон бӯҳрони шадиди сиёсӣ оғоз шуд, ки ба ҷанги дохилӣ миёни нерӯҳои ҳукуматӣ ва мухолифон (анҷумани гурӯҳҳои мухталифи минтақавӣ ва сиёсӣ, аз ҷумла бунёдгароёни исломӣ) мубаддал шуд, ки аз соли 1992 то соли 1997 идома кард. Ҷанги шаҳрвандӣ бо мушкилоти ҷиддии башардӯстона ва сиёсӣ ҳамроҳ буд. Агар ҷанбаҳои ҳуқуқии байналмилалии низоъи мазкурро баррасӣ кунем, аз як тараф саҳми созмонҳои байналмилалӣ барои ба даст овардани ваҳдати миллӣ бузург буд, аз тарафи дигар, ҳуқуқи байналмилалӣ қонунӣ будани бастани созишномаҳои байни тарафҳои муноқишаҳои дохилиро эътироф мекунад, агар онҳо соҳибихтиёрии кишварро вайрон накунанд.

Дар ҳалли низоъи дохилӣ ва таъмини ваҳдати миллӣ дар Тоҷикистон нақши созмонҳои байналмилалӣ бениҳоят бузург буд.

Бахусус, СММ дар миёнаравӣ байни ҷонибҳои даргир нақши муҳим бозид. Дар соли 1993 бо мақсади мусоидат ба ҳалли мусолиматомези низоъ ва расонидани кғмаки башардӯстона Намояндаи махсуси Дабири кулли СММ дар Тоҷикистон таъсис дода шуд, ки барои гуфтушуниди ҷонибҳо мусоидат намуд. Соли 1997 СММ Миссияи нозирони оташбас ва халъи силоҳро таъсис дод, ки ба мониторинги иҷрои созишнома мусоидат кард.

ИДМ ҳамчун як созмони байналмилалии минтақавии кишварҳои собиқ Иттиҳоди Шӯравӣ қувваҳои сулҳхоҳро таъмин намуд, ки ба таъмини амният ва субот дар минтақа мусоидат карданд. Аз ҷумла, Гурӯҳи муштараки ҳифзи сулҳ таъсис дода шуд, ки ба ҳайати он воҳидҳои низомии Русия, Қазоқистон, Қирғизистон ва Ӯзбекистон, инчунин миссияҳои нозирон шомил шуданд. Воҳидҳои низомии ИДМ аз ҳукумати Тоҷикистон дар мубориза бо мухолифони мусаллаҳ пуштибонӣ карданд.

ИДМ ҳамчунин дар ташкили музокироти байни тоҷикон, ки боиси имзои созишномаи сулҳ дар соли 1997 шуд, кӯмак кард.

Салиби Сурх ва дигар созмонҳои ғайридавлатии байналмилалӣ ба қурбониёни низоъ - гурезаҳое, ки аз ҷанг осеб дидаанд, кӯмак карданд.

Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон Эмомалӣ Раҳмон дар ҳалли низои шаҳрвандӣ дар Тоҷикистон нақши калидӣ ва аз бисёр ҷиҳат ҳалкунанда бозид. Амалҳои ӯ ба ҳайси сарвари давлат барои гузаштан аз марҳилаи шадиди ҷанги шаҳрвандӣ ба раванди сулҳу субот мусоидат карданд.

Аз соли 1994, ки бо миёнаравии СММ, Русия, Эрон ва дигар кишварҳо музокироти эътирофшудаи ҳукумат ва Иттиҳоди мухолифини тоҷик оғоз шуд, Э. Раҳмон шахсан дар ин музокирот ширкат дошт ва омодагии худро ба гузаштҳои сиёсӣ нишон дод. Бо кӯшишу талошҳои ӯ 27 июни соли 1997 дар Маскав Созишномаи умумии истиқрори сулҳ ва ризоияти миллӣ ба имзо расид. Созишнома маҷмӯи ҳуҷҷатҳоро дар бар мегирифт, аз қабили протоколу созишномаҳое, ки масъалаҳои оташбас, масоили ҳарбӣ, масъалаи гурезаҳо ва ғайраро танзим мекунанд.

Дар ин санад масъалаҳои ҳамгироии мухолифин ба ҳукумат, қабули қонун дар бораи афв ва ғайра пешбинӣ шуда буд. Ба Э. Раҳмон муяссар шуд, ки байни манфиатҳои мамлакатҳои Русия, Эрон, Ӯзбекистон ва Ғарб мувозинат гузорад. Вай инчунин бо Созмони Милали Муттаҳид, ки дар мониторинги раванд фаъолона ширкат дошт, робитаи устувор барқарор кард.

Созишномаи сулҳ яке аз чанд намунаи муваффақи ҳалли ҷанги шаҳрвандӣ дар фазои пасошӯравӣ маҳсуб мешавад. Ин Созишнома ба ҷанги таҳмилии шаҳрвандӣ хотима дода, асоси тараққиёти минбаъдаи осоиштаи мамлакат гардид. Ин созишнома дорои ба меъёрҳои ҳуқуқии байналмиллалӣ мувофиқ буда, барои ба расмият даровардани мусолиҳаи миллӣ мусоидат намуд.

Азбаски Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон Эмомалӣ Раҳмонро ҳамчун раҳбари миллӣ ва сиёсатмадори дорои иродаи қавӣ дар хотима додани ҷанги шаҳрвандӣ, таҳкими сулҳ ва ваҳдати миллӣ ва устуворсозии давлат нақши ҳалкунанда бозид, хизматҳои ӯро қадршиносӣ намуда, ба ӯ унвони Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ-Пешвои миллат дода шуд.

Ҳамин тариқ, масъалаи таъмини ваҳдати миллӣ на танҳо ҷанбаҳои дохилӣ, балки ҷанбаҳои байналмилалӣ низ дорад. Санадҳои муҳими ҳуқуқии байналмилалӣ, ки Тоҷикистон онҳоро эътироф кардааст, мардуми кишварро ба ваҳдати миллӣ, ягонагӣ ва ҳамдигарфаҳмӣ даъват намуда, давлатҳоро барои нигоҳ доштани ин неъмати бебаҳо вазифадор менамояд.

Аз қабули Созишномаи истиқрори сулҳ ва ризоияти миллӣ бисту ҳашт сол сипарӣ гардид. Дар ин муддат Тоҷикистон бо сиёсати хирадмандонаи сарвари давлат ва ҳукумати мамлакат тавонист, ки ба пешравиҳои зиёд ноил гардад. Имрӯзҳо Тоҷикистонро зиёда аз 180 мамлакати ҷаҳон ба расмият мешиносанд, мамлакатамон санадҳои муҳими ҳуқуқии байналмилалиро ба тавсиб расонида, уҳдадориҳои байналмилалиро аз рӯи виҷдон иҷро намуда истодааст. Тоҷикистон аъзои созмонҳои бонуфузи байналмилалӣ буда, ҳамкориҳоро дар бахшҳои сиёсӣ, иқтисодӣ, иҷтимоӣ ва фарҳангӣ тақвият дода истодааст. Барои ноил гардидани мамлакатамон ба ҳадафҳои рушди устувор ваҳдати миллӣ ва якдилии мардуми шарафманди Тоҷикистон нақши босазо хоҳад гузошт.

Ҷабборов Ф.Н. – ходими калони илмии шуъбаи ҳуқуқи байналмилалии Институти фалсафа, сиёсатшиносӣ ва ҳуқуқи ба номи А. Баҳоваддинови Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, номзади илмҳои ҳуқуқшиносӣ.