Бардоштҳо аз мулоқоти Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон бо аҳли илм ва маорифи ҷумҳурӣ 30-юми майи соли 2024)

Илм - фаъолияти инсон аст, ки ҳадаф ва мазмуни он маърифати олам ҳамчун низоми ягона дар асоси муҳокимаҳои мантиқӣ ва таҷрибаҳо мебошад. Дар тамаддуни муосир илм нақши муассир дорад. Пешравиҳои технологии асри ХXI, ки барои рушди кишварҳои Ғарбу Шарқ такон доданд, бар истифодаи дастовардҳои илмӣ асос мегиранд. Илм на танҳо соҳаи истеҳсолотро муайян мекунад, балки ба самтҳои зиёди фаъолияти инсон тавассути усулу воситаҳои гуногун таъсир мерасонад. Хусусан, илм дар ташаккулёбии шахсият муассир аст. Ба воситаи низоми таҳсилу тарбия, ки қабл аз ҳама барои ҳосил намудани донишҳои илмӣ равона аст, он навъи махсуси дониши инсониро ба вуҷуд меоварад. Аз ин ҷо, ҷанбаҳои ҳастии илм чунин муайян шудаанд: 1) маърифатӣ (бештар қонунҳои айнии воқеият); 2) навъи махсуси фаъолияти инсон; 3) ҳамчун ниҳоди иҷтимоӣ.

Вазифаи илм ҳамчун нерӯи бевоситаи истеҳсолӣ имрӯзҳо равшантар зоҳир мешавад, зеро ки илм аз чаҳорчӯбаи тафаккуроти таҷридӣ-назариявӣ дар бораи табиат берун баромада, ба қуввае табдил меёбад, ки дар аксари ҳолатҳо истеҳсолотро ташкил ва назорат мекунад, самти инкишофи онро муайян менамояд. Натиҷаҳои илм то миёнаҳои асри XIX танҳо ба шакли порчагӣ дар амалия таҳқиқ меёфтанд. Имрӯзҳо бошад, дараҷаи азхуд намудани он дар фаъолияти амалӣ бешак бештару васеътар аст. Ворид шудани илм ба истеҳсолот бевосита ба инкишофи дохилии он таъсири зиёд дорад. Ба ҳайси нерӯи ҳаракатдиҳандаи иҷтимоӣ илм барои амалӣ намудани барномаҳои иҷтимоӣ-иқтисодии рушди ҷомеа ва ҳаллу фасли масоили умумиҷаҳонии муосир мавриди истифода қарор мегирад.

Дар Ҷумҳурии Тоҷикистон ҳукумати кишвар баробар бо соҳаи маориф илмро аз соҳаҳои афзалиятнок ҳисобида, барои рушди он, дастгирӣ ва ҳавасмандагрдонии олимон пайваста тадбир меандешад. Бахусус, баргузор кардани мулоқоту вохуриҳои Пешвои миллат бо аҳли зиё, ки дар онҳо натиҷагирии фаъолияти соҳа таҳлилу баррасӣ ёфта, дастовардҳо арзёбӣ, камбудиҳо ошкор ва роҳҳои рафъи онҳо нишон дода мешаванд аз зумраи иқдомҳои наҷибу шоиста ва ифодакунандаи таваҷҷуҳи давлат ба соҳаҳои илм мебошад.

Мулоқоти навбатии Президенти кишвар бо аҳли илму маориф, ки ҳадафи он дар заминаи натиҷаҳои мулоқоти қаблӣ баррасии ҳолати имрӯза ва дурнамои рушди илм, тақвият додани сатҳи омӯзиши илмҳои табиӣ-риёзӣ, ташаккули тафаккури техникӣ, дастгирӣ ва рушди ихтироъкорӣ, тарбияи кадрҳои илмӣ, густариши мактабҳои илмӣ мебошад, низ бозгӯӣ он аст, ки олимони тоҷик сармояи зеҳнии ҷомеа мебошанд ва бо заҳмату талош, меҳнати пурмаҳсули онҳо илми тоҷик метавонад дар сатҳи байналмилалӣ эътироф пайдо кунад. Олимони дақиқназару ихтироъкор ҳамчун меросбарони зиёиёни гузаштаи фарҳангофар, ки бо дастовардҳои илмии худ дар риштаи илмҳои риёзӣ, ҳандаса, тиб, нуҷум, иҷтимоиёт, ҷуғрофия, сиёсат, ахлоқ ва ғайра барои рушди тамаддуни ҷаҳонӣ нақши калидӣ гузоштанд, имрӯз низ новобаста аз бурхурди тамаддунҳо, вусъат касб кардани тағйиротҳои мудаввоми иҷтимоӣ-сиёсӣ парчамбардори рушди илми муосири башарӣ бошанд. Миллати соҳибфазл, фарҳангофар ва тамаддунсоз будани худро нишон диҳанд то давлати миллӣ пояҳои асосии худро мустааҳкам карда, зиндагии шоистаро барои аҳолӣ муҳайё намояд, тавонмандии истифодаи «зеҳни сунъӣ»-ро барои пешрафти тамоми соҳаҳои ҳаёти ҷамъиятӣ соҳиб шавад. Зеро бо таъкиди бевоситаи Пешвои миллат «дар ҷаҳони муосир танҳо кишварҳое метавонанд ҳастии худро ҳифз карда, рушд ёбанд, ки шаҳрвандонашон дорои сатҳи баланди саводнокӣ ва маърифату фарҳанг, илмдӯсту донишманд ва соҳибҳунар бошанд. Ба ин маънӣ, дастоварди олимон на танҳо пешрафти як давлату миллатро такон мебахшад, балки метавонад мавриди истифодаи башарият қарор гирад».

Матни суханронии Пешвои миллат, ки дар он ҳамаи комёбиву муваффақиятҳое, ки аҳли илму маорифи кишвар дар давраи истиқлоли давлатӣ нойил шуданд, он масъалаҳои ҳалталаб, ки иҷро ва рафъи онҳо барои дурнамои рушди ҷомеа ҳатмӣ ва шарт мебошанд ба шакли мукаммал дар сомонаҳои интернетӣ, рӯзномаву ҳафтаномаҳо рӯйи нашрро дида, дастраси аҳли илму маориф ва кулли аҳолии кишвар гардид. Аз ин рӯ, ин ҷо зарурат барои зикри ҳар як сархати матни мулоқот пеш намеояд ва танҳо таъкид кардан мебояд, ки масъулин, кормандони муассисаҳои илмӣ, таҳсилоти миёнаи умумӣ, олии нопурра, таҳсилоти олии касбӣ ва дигар ниҳодҳои дахлдор оид ба камбудиҳои ошкоршуда, ки масъалаҳои ҳалталаби соҳа маҳсуб меёбанд, нақшаи чорабиниҳо таҳия карда, иҷрои саривақтии онҳоро таъмин гардонанд. Бахусус:

- раванди таълиму тарбияро дар доираи талаботи Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи масъулият барои таълиму тарбияи кӯдак» ба роҳ монанд, то робитаи се ниҳоди муҳим: оила, мактаб ва ҷомеа мустааҳкам гардида, мушкилоти дар ин самт вуҷуддошта бартараф карда шавад;

- барои тавсияи хонандагон ҷиҳати таҳсил дар муассисаҳои типи нав, яъне гимназия, литсею коллеҷ ва довталабон ба донишгоҳу донишкадаҳо завқ ва қобилияти онҳоро ба эътибор гиранд;

- омӯзгорон ва кормандони муассисаҳои илмиро ба азбарнамоии забонҳои хориҷӣ ва азхудкунии технологияи инноватсионӣ сафарбар намоянд, то онҳо дар раванди фаъолияти худ муаррификунандаи дастовардҳои илмӣ, муваффақиятҳои соҳаи маорифи кишвар дар арсаи байналмилалӣ гарданд;

- ба сатҳу сифати дониши хонандагон, донишҷӯён таваҷҷуҳи зарурӣ диҳанд ва онҳоро ба талаботи бозори ҷаҳонии меҳнат рақобатпазир тарбия намоянд;

- воситаю таҷҳизоти нодаркор ва ба талаботи ҷомеаи муосир ҷавобгӯ набударо дар сохтор ва зерсохторҳои муассисаҳои илмӣ ва таълимӣ бо воситаю таҷҳизоти нави замонавӣ иваз намуда, бо ин васила сатҳи ҷаҳонбинии шогирдонро васеъ ва тафаккури техникиашонро ташаккул диҳанд;

- вобаста ба ҷойҳои ҷудошуда довталабонро дар зинаҳои таҳсилоти магистратура, доктор PhD, докторантура бо ба эътибор гирифтани ихтисос таъмин намуда, фаъолияти онҳоро мувофиқи бандҳои нақшаи инфиродӣ зери назорати ҷиддӣ қарор диҳанд, то дар муҳлати муқарраргардида сазовори дарҷаҳои илмӣ гардида, барои пешрафти илми тоҷик хизмати беғараз гузоранд;

- ҳар шашмоҳа дар ҷаласаҳои воҳидҳои сохторӣ натиҷаи фаъолияти роҳбарони илмии унвонҷӯёну аспирантон ва докторантонро оид ба вазъи иҷрои корҳои илмии шогирдон баррасӣ карда, бандҳои алоҳидаи қарор қабул карда, назорати онҳоро таъмин гардонанд;

- дар сохтор ва зерсохторҳои муассисаҳои илмӣ ва муассисаҳои таҳсилоти олии касбӣ вобаста ба самти ихтисос кадрҳои ҷавонро ба кор таъмин гардонанд, барои такмили тахсассус ва бозомӯзии илмии онҳо пайваста тадбир андешанд;

- олимон ва омӯзгорони соҳибтаҷриба, соҳибмактаб ва фидоии илму маорифро барои сазовор гардидан ба ҷоизаҳо, унвонҳо ва мукофотҳои давлатӣ, аз ҷумла унвонҳои фахрии Арбоби илм ва техникаи Тоҷикистон, Корманди шоистаи Тоҷикистон, Ҷоизаи Президенти Тоҷикистон дар соҳаи маориф, ҷоизаҳои давлатии ба номи Абӯабдуллоҳи Рӯдакӣ, ба номи Абӯалӣ ибни Сино дар соҳаҳои илм ва техника, Ҷоизаи давлатӣ барои олимону омӯзгорони фанҳои табиӣ ва риёзӣ, ҷоизаҳои давлатии ба номи академик Бобоҷон Ғафуров, ба номи Исмоили Сомонӣ барои олимони ҷавон ва ғайра тавсия диҳанд;

- барои он ки мавзуҳои фармоишии аз ҳисоби буҷети давлатӣ маблағгузоришаванда актуалӣ ва самарабахш бошанд (нусхаи кутоҳкардашудаи корҳои илмӣ-таҳқиқотии таҳия ва ё дифоъкрдаи олимон набошанд) шурои экспертиро зарур аст, ки ба сифати муқарриз олимони варзидаи соҳавӣ, воқеъбин ва дақиқназарро таъйин намояд, ба хислати рӯпӯшкунӣ хотима бахшад;

- дар муассисаҳои илмӣ-таҳқиқотӣ ва таҳсилоти олии касбӣ раванди робитаи илм бо истеҳсолот ва дар амал татбиқ намудани дастовардҳои олимону ихтироъкорон ба талаботи ҷомеаи муосир ҷавобгӯ гардонида шаванд. Аз ҷумла, ба роҳ мондани ҳамкории муассисаҳои илмиву таҳқиқотӣ бо соҳибкорон, шарикии давлат ва бахши хусусӣ, ҷорӣ гардидани механизми тиҷоратикунонии натиҷаҳои таҳқиқоти илмӣ ва навовариҳо ва ғайра мушкилоти мавҷудаи соҳаро бартараф карда, барои рушди илм мусоидат менамояд;

- нисбат ба масъалаи тайёр кардани олимони ҷавон аз рӯи ихтисосҳои зилзилашиносӣ, энергетика, геология, меъморӣ, технологияҳои иттилоотиву коммуникатсионӣ, металлургия, биологияи молекулӣ, генетика, селексия, биотехнология, биохимия ва экология, ки тақозои талаботи ҷомеаи муосири Тоҷикистон мебошад, тадбирҳои ҷиддӣ андешанд. Тарбия кардани олимони ҷавон аз ихтисосҳои илмҳои вирусология, иммунология, генетикаи тиббӣ, мантиқ ва методологияи илм, сотсиология, яъне иҷтимоиёт ҳуқуқи байналмилалӣ, таърих ва назарияи забоншиносӣ, демография, ҷуғрофия ва ғайра ниёзи ҷомеа мебошад;

- - маблағи лоиҳаҳои ба соҳаи илм ва маориф ҷудо карда шуда самаранок истифода бурда шаванд, то аз татбиқи онҳо натиҷаҳои назаррас ба даст оянд, ки ба рушди бонизоми ҷомеа мусоидат намоянд;

- барои муайян кардани рейтингӣ ҳар як олими тоҷик, самаранокии фаъолияти муассисаҳои илмӣ ва таҳсилоти олии касбӣ меъёрҳои арзёбӣ муайян карда шаванд ва ғайра.

Ҳамин тавр, вақте давлат аз илму маорифи кишвар ҳимоят мекунад, хизмати олиму омӯзгорро қадр менамояд, пас мо низ дар ҷавоб фидоии касби худ бошем, барои пешрафти ҷомеа, тарбияи кадрҳои ҷавон ғамхору содиқ бошем, фарҳанги пурғановати худро ба ҷаҳониён муаррифӣ намоем. Бетарфӣ пеша насозем, беасос якдигарро танқид накунем, ба таълифоти якдигар аз ҷиҳати интиқодӣ назар андӯхта, ахлоқи олимро риоя дорем, барои беҳбудии кор ва ба даст овардани самара ба якдигар маслиҳатҳо диҳем. На ин ки аз итиқоди ҳамкасб тухми кина дар дил парварида, нисбаташ ҳарфи носазо гӯем.

Олимони тоҷик соҳибфазл ва бузургонаш соҳибмактаб мебошанд. Ҳамеша ба ҳамдигар дасти мадад расониданро дареғ намедоранд. Бинобар ин, иттиҳоди онҳо метавонанд ин мушкилоти ҷойдоштаи соҳаи илм ва маорифи кишварро бартараф карда, илми тоҷикро дар арсаи байналмилалӣ муаррифӣ ва барои дар истеҳсолот татбиқ намудани дастовардҳои назариявӣ неруи ақлиро сарфа созанд. Зеро мо метавонем, чунки асли мо фарҳангофар, тамаддунсоз буд ва вуҷудамон пок…

Самиев Б.Ҷ. – доктори илмҳои фалсафа, профессор, и.в. мудири шуъбаи фалсафаи фарҳанги ИФСҲ-и АМИТ

(Бардоштҳо аз мулоқоти Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон бо аҳли илм ва маорифи ҷумҳурӣ 30-юми майи соли 2024)

Пеш аз ҳама бояд зикр кард, ки Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон аз нахустин рӯзҳои ба сари қудрат омаданашон ба аҳли илм ва рушди илм аҳамияти вижа медоданд. 30- юми майи соли 2024 бори дигар аз муносибаташон ба илм, махсусан илми академӣ, ки ба таҳқиқи самтҳои бунёдӣ равона шудааст, ёдовар шуданд. Воқеан ҳам, мулоқот бо Пешвои муҳтарами миллат барои ҳар олим ва корманди илму маориф як падидаи фараҳбахш аст, зеро дастуру ҳидоятҳои Сарвари кишвару миллат барои муайян кардани самтҳои нави илмӣ, таҳқиқотҳои бунёдӣ ва тарбияи кадрҳои ҷавони илмӣ такони тоза мебахшад. Ҳамчунин зикр карданд, ки дар замони ҳозира ба зеҳни сунъӣ таваҷҷуҳ зиёд буда, илми ватанӣ бояд ба техника ва технологияҳои навин, ба истифода ва татбиқи натиҷаҳои илмӣ дар истеҳсолот бештар рӯ орад.

Президенти муҳтарам қайд карданд, ки баъд аз мулоқоташон бо аҳли илму фарҳанги кишвар, ки бори охир дар соли 2020 сурат гирифта буд, хулосаҳои худро роҷеъ ба иҷрои дастуру супоришҳои додаашон баён мекунанд.

Дар ҳақиқат, Суханронии Пешвои муҳтарами миллат дар баргирандаи як марҳилаи таърихӣ буд, ки рушди илми ватанӣ , вазъи он ва вазифаҳои олимонро дар оянда хеле равшан намуд. Суханронӣ ва суҳбати хеле амиқназаронаи Пешвои миллат гувоҳи муносибати дилсӯзонаашон нисбат ба илм ва кормандони илму маориф буд. Таҳлили донишмандонаи Президенти муҳтарам хеле амиқ ва пайгирона буда, вазъи илми ватаниро дар пайванд бо роҳи тайкардаи давлати соҳибистиқлоламон дар бар мегирифт.

Дар шароити ниҳоят ногувори дохилию хориҷӣ дар солҳои навадуми асри гузашта ба халқи азизи мо таҳти сарварии Пешвои муаззами миллат Эмомалӣ Раҳмон муяссар шуд, ки ҷанги шаҳрвандии таҳмилии бародаркушро хомӯш кунад. Хидмати бузурги Пешвои миллат барои илм пеш аз ҳама дар он зоҳир шуда буд, ки Академияи илмҳои Тоҷикистон нигоҳ дошта шуд. Дар чанде аз ҷумҳуриҳои Иттиҳоди шӯравии собиқ Академияҳои илмҳо ҳамчун маркази таҳқиқоти ҷиддиии илмӣ амалан барҳам дода шуда буданд. Вале, бо вуҷуди душвориҳои сиёсӣ, иқтисодӣ ва иҷтимоию психологӣ, дар солҳои вазнини оғози Истиқлоли давлатӣ маҳз Пешвои миллат аҳамияти бузурги илмро дар назар гирифта, ба олимон ғамхорӣ намуда, дар доираи имкониятҳои ҳамон давра илм ва олимонро пуштибонӣ намуданд.

Мо, як гурӯх кормандони Академияи илмҳо (аз ҷумла олимони шинохтаамон Зоҳир Аҳрорӣ, Мусо Диноршоев, Раҳим Масов, Кенҷабой Юсуфов, Додоҷон Обидов, Рақиб Абулҳаев ва чанде дигар) дар як маърака шоҳиди воқеае будем, ки як нафар аз роҳбарони маркази исломии он солҳо ба воситаи микрофон эълон карда буд, ки Академияи илмҳоро бояд барҳам дод, зеро он маркази куфр аст.

Бо масъулият ва бемуболиға метавон зикр кард, ки оташи ҷанги шаҳрвандии Тоҷикистонро шахси дигар ба ҷуз муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон хомӯш карда наметавонист. Пешвои миллат на танҳо кишвари харобгашта ва тороҷшударо аз ҷанг наҷот доданд, балки барои ҳифз ва рушди маорифу илми он шароити мувофиқ муҳайё намуданд.

Дар суханронии Президенти муҳтарам бори дигар таъкид гардид, ки танҳо аз соли 2000-ум муяссар шуд, ки ба ҳалли масъалаҳои иқтисодӣ рӯ оварда шавад. Аз сифр Артеши миллӣ эҷод карда шуд, Низоми ягонаи энергетикии кишвар ба вуҷуд оварда шуд, барои ҳимояи сарҳадҳои давлатӣ чораҳои таъхирнопазир дида шуд. Зиёда аз 2 ҳазор км роҳ, чандин нақб, пулҳо эъмор шуданд.

Барои илми акдемӣ дар ин муддат зиёда аз як миллиарду 400 миллион сомонӣ ҷудо шуд, ки маблағи қобили мулоҳиза мебошад. Натиҷаи чораҳои муҳими иқтисодию иҷтимоӣ буд, ки ҳисоби миёнаи умри шаҳрвандон дар ҷумҳуриамон ба 76, 3 сол расидааст. Аҳолии кишвар аз 5,5 миллион ба 10, 3 миллион расидааст. Ҳар сол аҳолии кишвар 250 ҳазор нафар зиёд мешавад. Нирӯгоҳҳои барқи обии Сангтуда-1, Сангтӯда-2, Норак, Помир-1, Қайроқкум ва гайра бо маблағҳои зиёд, аз ҷумла бо маблағҳои грантӣ таҷдиду таъмир шуданд.

Кори сохтмони НБО-и Роғун пайваста идома дорад. Ҳоло дар он ҷо 17 ҳазор нафар машғули кор ҳастанд ва 90 дарсади он коргарону муҳандисони маҳаллӣ мебошанд.

Ҳозирини маҷлис суханони Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмонро дар бораи ба ҷаҳони муосир ҳамчун узви комилҳуқуқ ворид Шудани Тоҷикистон, пешниҳодҳои аҳамияти умумиинсонӣ дошта, ки аз тарафи СММ, ЮНЕСКО пазируфта шудаанд, аз ҷумла дар бораи ҳифзи пиряхҳо, Рӯзи ҷаҳонии футбол ва ғайра бо мароқи том гӯш карданд. Суханронии пурмуҳтавои Пешвои миллатро ҳозирин ба нишони тасдиқ ва ифтихор аз нуктаҳои муҳими он борҳо бо кафкӯбиҳои пурмавҷ истиқбол менамуданд, ки рамзи ваҳдати аҳли илм бо Президенти кишвар ва тарафдорӣ аз сиёсати дукандешона ва амалии давлати соҳибистиқлоли Тоҷикистон буд.

Дар айни замон Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон зикр карданд, ки бо вуҷуди ғамхориҳои пайвастаи Ҳукумат ба муассисаҳои илмӣ ва олимон фаъолияти онҳо қонеъкунанда нест, ба талаботи замон ҷавобгӯ намебошад. Саҳми аъзои вобаста ва пайвастаи АМИТ ва Академтяи илмҳои кишоварзӣ назаррас набуда, таҳқиқотҳои зарурӣ иҷро карда намешаванд. Бинобар ин дастур доданд, ки ба сохторҳои Академияи илмҳо таҷдиди назар шавад. Мавзуъҳои таҳқиқотӣ ба ниёзмандиҳои ҷомеа мувофиқ карда шаванд. Робитаи илм бо истеҳсолот бояд бештар бошад. Ҳамчунин ҷобоҷогузории мутахассисон дар пажӯҳишгоҳхои илмӣ дуруст ба роҳ монда шавад. Бинобар ин дастур доданд, ки барои мутахассисон озмуни ғайринавбатӣ доир карда шавад.

Яке аз эродҳои ҷиддии муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба тарбияи кадрҳои илмии ҷавон дахл дошт, зикр карданд, ки ба тарбияи олимони ҷавон аз ҷумлаи магистрантон, аспирантон ва докторантон диқкати махсус дода шавад. Дар илм низ анъанҳои хуби ниёгонамон- мактаби устоду шогирд ҷорӣ гардад, то ки пайванди наслҳо бардавом бошад. Паркҳои технологӣ ба талаботи замон мутобиқ карда шаванд.

Дар суханронии Пешвои муаззами миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон таҳлили авзои ҷаҳони муосир ҷои махсус дошт. Таъкид намуданд, ки ҷаҳон имрӯз мураккаб ва хатарнок аст. Махсусан раддикализм ва экстремизми динӣ хавфи зиёд дорад. Ҷавононро аз шомил шудан ба ҳаракатҳои ифротӣ бояд ҳифз кард. Дар ин масъала бетарафӣ бадтарин кор аст. Президент зикр карданд, ки агар дар солҳои 90-ум як қисми зиёиён бетарафиро ишғол намекарданд, шояд кор ба ҷанг рафта намерасид.

Дар ҳақиқат , ташвишҳои Пешвои миллат аз воқеаҳои ахир комилан бамавқеъ мебошад. Дар партави суханронӣ, дастурҳо ва супоришҳои боарзиши Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон, мо кормандони илму маорифи кишвар масъулияти бузурги ватандӯстона ва инсондӯстонаи худро амиқан дарк намуда, вазифаҳои аз тарафи Сарвари давлат дар назди аҳли илм гузошташударо бояд самимона ва шарафмандона иҷро намоем. Дар атрофи Сарвари бузурги давлатамон муттаҳид шуда, ваҳдати миллиро мустаҳкам кардан ва барои ободии Ватани азизамон ва осудагии халқамон кӯшиши пайваста намудан кафили бақои давлат ва саодати наслҳои оянлаи миллат хоҳад буд.

Академик - Кароматулло Олимов

Дар ҳошияи Суханронии Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон,

Пешвои миллат Эмомалӣ Раҳмон дар мулоқот бо аҳли илм ва маорифи кишвар,

30 майи 2024, Душанбе

Дар пешрафту рушди ҳар давлату миллат фарзандони барӯманду фарзонаашва шахсиятҳои мондагору муҳиме барои ояндаи миллатҳо нақши боризу калидиро мебозанд. Хушбахтона, Тоҷикистон дар симои Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон чунин шахсиятро дорад, ки дар сатҳи байналмилаливу минтақавӣ муаррификунандаи давлату миллати тоҷик мебошанд. Инро метавон дар суханронӣ ва мулоқотҳои Сарвари миллати тоҷик дар дохил ва хориҷи кишвар эҳсос намуд. Воқеан ҳам, дар ҳаёти ҷамъиятӣ-сиёсӣ, иқтисодӣ - иҷтимоии кишвар ҳар як суханронии Пешвои миллат ҳамчун чароғи фурӯзони пешбарандаи ҷомеа баромад намуда, амалӣ шудани нақшаю вазифаҳои гузошташудаи имрӯзу фардо ва пеш аз ҳама, мутобиқ ба талаботи замон ва дар ҳамбастагӣ бо роҳу усулҳои навтаринро баёну тарҳезӣ ва таҷассум намудааст. 30 майи соли 2024 Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, бо аҳли илм ва маорифи кишвар мулоқот намуда, аҳли зиёи мамлакатро ба кору фаъолияти пурмаҳсулу самарабахш баҳри рушди кишвар даъвату ҳидоят намуданд.

Зимни мулоқот Пешвои миллат ба неруи илмии ҷомеа таваҷҷуҳи хоса зоҳир карда, чунин иброз доштанд: « Имрӯз тасмим гирифтем, ки натиҷаҳои мулоқоти қаблӣ, ҳолати кунунии рушди илм ва дурнамои он, масъалаҳои баланд бардоштани сатҳи омӯзиши илмҳои табиӣ ва риёзӣ, ташаккули тафаккури техникӣ, дастгирии ташаббусҳо дар самти ихтироъкорӣ, инчунин, сифат ва самаранокии тарбияи кадрҳои илмиро дар кишвар баррасӣ намоем.Мо бояд донем, ки тайи солҳои соҳибистиқлолӣ илми ватанӣ дар масири пешрафти давлат ва иқтисодиёту иҷтимоиёти мамлакат чӣ хизмате анҷом дод.

Ва мо чӣ тадбирҳое бояд андешем, ки илм дар кишвари мо ба талаботи замони тараққиёту таҳаввулоти зеҳниву технологӣ ҷавобгӯ бошад, роҳро барои рушду пешравии давлат ва ҷомеа ҳамвор созад, яъне ба давлат ва халқи Тоҷикистон хизмат намояд ».

Ҳадафи Роҳбари давлат аз ин ташаббусҳо барои баланд бардоштани сатҳи саводу маърифатнокии мардум ва дар навбати аввал, наврасону ҷавонон, тақвияти ҳисси миллӣ, ватандӯстиву ватанпарварӣ, ҳувияти миллӣ, арҷгузорӣ ва омӯхтани забон, таърих, фарҳанги бостонии тоҷикон, тавсеаи доираи донишу ҷаҳонбинии илмиву техникӣ ва рушди илмҳои дақиқу табиӣ дар кишвар мебошад.

Баҳри дар амал татбиқ намудани сиёсати пешгирифтаи Сарвари давлат барои рушду нумуи насли наврасу ҷавони кишвар масъулият дарки бештари ватандориро аз ҳар як сокини кишвар тақозо менамояд. Имрӯз дар Ҷумҳурии Тоҷикистон таваҷҷуҳ, пеш аз ҳама, ба таълиму тарбияи наврасону ҷавонон зоҳир мегардад. Яке аз нуктаҳои Суханронӣ ин самти тарбияи насли наврас ва омода намудани олимону мутаххасисони ҷавон аст. Дар рафти мулоқот бо донишмандони кишвар Президенти кишвар муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон қайд намуданд,ки “рушди маърифатнокии аҳолӣ, тавсеаи тафаккур ва ҷаҳонбинии илмӣ ва ҷалби бештари ҷомеа, алалхусус, наврасону ҷавонон ба илмомӯзӣ, ки бунёди онро илмҳои табиӣ ва риёзӣ ташкил медиҳанд, василаи асосии пешгирӣ кардани хурофот, ифротишавӣ, зоҳирпарастии динӣ ва гароидан ба ғояҳои иртиҷоӣ мебошад.”

Бо мақсади таҳкими зарфияти илмии миллат Сарвари давлат солҳои 2020 – 2040 «Солҳои омӯзиш ва рушди фанҳои риёзӣ, дақиқ ва табиӣ дар соҳаи илму маориф» эълон карда буданд, ки ин иқдом ба хотири боз ҳам бештар ба омӯзиши илмҳои риёзиву дақиқ ва табиӣ ҷалб кардани наврасону чавонон заминаи хуби илмиро фароҳам овардааст.

Вобаста ба масоили рушду илм дар кишвар, ки ба тараққиёти соҳаҳои ҳаётан муҳимми давлат, пешрафти ҷомеа, баланд бардоштани сатҳи зиндагии аҳолӣ мусоидат менамояд, Раҳбари кишвар ишораҳои махсус намуда, баҳри рафъи камбудиҳои ҷойдошта ба роҳбарони мақомоти дахлдор дастуру супоришҳои мушаххас медиҳанд:“аз ин лиҳоз, вазоратҳои рушди иқтисод ва савдо, маориф ва илм, саноат ва технологияҳои нав, тандурустӣ ва ҳифзи иҷтимоии аҳолӣ, Академияи миллии илмҳо ва Академияи илмҳои кишоварзӣ вазифадор карда мешаванд, ки номгӯйи самтҳои авлавиятдоштаи таҳқиқоти илмиро аз нав таҳия ва ба Ҳукумати мамлакат пешниҳод намоянд.”

Дар Суханронии Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Пешвои миллат Эмомалӣ Раҳмон дар мулоқот бо аҳли илм ва маорифи кишвар тамоми масъалаҳои мубрам рушди илм дар диёри тоҷикон мавриди баррасӣ қарор гирифт. Яке аз хусусиятҳои хоси Суханрони навбатии Пешвои муаззами миллат дар он аст, ки аҳли илмро дар кишвар ба ҳисси масъулиятшиносӣ ва коршиносӣ ҳидоят ва роҳнамоӣ менамояд. Дар ҳамин асос, ҳалли масъалаҳои иҷтимоӣ, яъне соҳаи илму маориф ҳамеша дар меҳвари сиёсати давлату Ҳукумати мамлакат қарор дорад.

Тамоми кӯшишу ғайрат ва ҳидояти Абармарди миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба иҷрои ҳадафҳои стратегии Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон – баровардан аз бунбасти коммуникатсионӣ, расидан ба истиқлолияти энергетикӣ ва таъмини амнияти озуқаворӣ, ҳамзамон рушди илмҳои бунёдӣ дар амал тадбиқ гардида истодааст. Имрӯз тамоми шароит барои рушди илм ва робитаи илм бо истеҳсолот, ғамхорӣ дар ҳаққи олимони ҷавон ва корҳои зиёде дар ин самт гувоҳи гуфтаҳои болост. Президенти кишвар барҳақ қайд мекунанд,ки “Ҳукумати Тоҷикистон илмро яке аз омилҳои асосии рушди кишвар ва олимонро захираи бузурги зеҳнии ҷомеа дониста, ба мақсади пешрафти ҳамаҷонибаи он ва беҳтар гардонидани шароити иҷтимоии кормандони соҳаи илм ҳамаи имкониятҳоро муҳайё намудааст.

Тавре дар паёми навбатӣ таъкид карда будам, рушди иқтисодиёт ва тақвияти рақобатнокии он бе саҳми сармояи инсонӣ ғайриимкон мебошад.

Бо дарназардошти аҳаммияти ин масъала, мо мақому манзалати илм, олимону донишмандон, аҳли маориф ва зиёиёни эҷодкорро дар ҷомеа аз нигоҳи иҷтимоӣ, маънавӣ ва молиявӣ давра ба давра баланд бардоштем.

Зеро дар ҷаҳони муосир танҳо кишварҳое метавонанд ҳастии худро ҳифз карда, рушд ёбанд, ки шаҳрвандонашон дорои сатҳи баланди саводнокӣ ва маърифату фарҳанг, илмдӯсту донишманд ва соҳибҳунар бошанд”.

Соҳаи илму маориф низоми калидии пешрафту тараққиёти давлату миллат мебошад. Ҳамин аст, ки Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон ба ин соҳа таваҷҷуҳимахсус зоҳир намуда, ба рушди илму маориф афзалияти аввалиндараҷа дода, чораҳо меандешад. Маҳз бад-ин васила сатҳи донишу маърифатнокии аҳолӣ баланд ва мустаҳкам карда мешавад.

Дар чунин шароит ҳар фарди ватандӯсту ватанпарвар ва бонангу номуси ҷомеа бояд тамоми саъю талоши худро бо эҳсоси баланди масъулиятшиносӣ ба хотири пешгирӣ кардани пайомадҳои буҳрони шадиди иқтисодиву молиявии ҷаҳонӣ, таъмин намудани пешрафту босуботи Тоҷикистони соҳибистиқлол ва дар арсаи байналмилалӣ баланд бардоштани мақому манзалати кишвар саҳмгузор бошанд.

Р.Маҷидзода, номзади илмҳои филология, ходими илмии Шуъбаи Шарқи Миёна ва Наздики Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон

Дар ҳошияи Суханронии Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон,

Пешвои миллат Эмомалӣ Раҳмон дар мулоқот бо аҳли илм ва маорифи кишвар,

30 майи 2024, Душанбе

Дар воқеъ, аз лиҳози сиёсати имрӯзаи Ҳукумати Тоҷикистон рушди соҳаи илм, хусусан рушд додани фаъолияти Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон ҳамчун махзани илми тоҷик яке аз самтҳои афзалиятнок ва стратегии кишвар маҳсуб меёбад.

Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ-Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон зимни мулоқоти аввали худ бо олимони кишвар дар таърихи 29 феврали соли 1996 қайд намуданд: “Академияи илмҳои ҷумҳурӣ ин оинаест, ки симои интеллектуалӣ, сатҳи маърифату дониш ва тамаддуни ҷомеаи моро инъикос менамояд. Дар ҷомеаи башарӣ ҳар миллату халқеро аз рӯи ҳамин нишондиҳандаҳо, яъне дараҷаи рушди интеллектуалӣ ва маърифату тамаддунаш мешиносанду қадр мекунанд...”

Санаи 30 майи соли 2024 Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон зимни мулоқоти навбатии худ бо аҳли илм ва маорифи кишвар қайд намуданд, ки илм яке аз омилҳои асосии рушди кишвар ва олимон захираи бузурги зеҳнӣ дар ҷомеа дониста шудааст ва Ҳукумати кишвар бо мақсади рушди илми тоҷик ҳамаи имкониятҳоро барои беҳтар намудани шароити иҷтимоии кормандони соҳаи илм муҳайё сохтааст. Пешвои миллат зимни суханронии худ аз ҷумла қайд мекунанд, ки “Ҳукумати Тоҷикистон илмро яке аз омилҳои асосии рушди кишвар ва олимонро захираи бузурги зеҳнии ҷомеа дониста, ба мақсади пешрафти ҳамаҷонибаи он ва беҳтар гардонидани шароити иҷтимоии кормандони соҳаи илм ҳамаи имкониятҳоро муҳайё намудааст.”

Боиси ёдоварист, ки баъди расидан ба Истиқлолияти давлатӣ ва ба шароити сиёсиву иҷтимоӣ ва иқтисодии ҷомеаи ҷаҳонӣ расонидани Тоҷикистон дар баробари дигар соҳаҳои ҳаётан муҳими ҷомеаи кишвар дар самти соҳаи илм низ таҳия ва қабули қонунҳо ва дигар санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ ба тасвиб расонида шуданд. Аз ҷумла, Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 21 майи соли 1998 “Дар бораи илм ва сиёсати давлатӣ оид ба илму техника”, Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 10 майи соли 2002 “Дар бораи Академияи илмҳои Тоҷикистон”, Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 16 апрели соли 2012 “Дар бораи фаъолияти инноватсионӣ”, Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 18 марти соли 2015 “Дар бораи фаъолияти илмӣ ва сиёсати давлатӣ оид ба илму техника”, Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 20 апрели соли 2021 “Дар бораи Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон” ва дигар дастуру фармоишҳои Пешвои муаззами миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон вобаста ба мутобиқ намудани илми тоҷик ба раванди рушди илми ҷаҳони муосир шаҳодат медиҳад.

Боиси тазаккур аст, ки дар баробари санадҳои меъёрии ҳуқуқии дар боло зикр гардида, ки моҳияти рушди илмро дар бар мегиранд, Пешвои миллат дар ҷараёни мулоқот бо аҳли илм ва маорифи кишвар дар мавриди зарурияти қабули Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон “Дар бораи тиҷоратикунии натиҷаҳои фаъолияти илмӣ ва илмиву техникӣ” таъкид намуда, ҷиҳати таҳия ва татбиқи самарабахши Қонуни қайдгардида сохторҳои марбутаро вазифадор намуданд. Дар баробари ин таъкид гардид, ки олимони кишварро лозим аст барои расидан ба ҳадафҳои стратегии кишвар, таъмини рушди босуботи кишвар, пешрафти соҳаҳои ҳаётан муҳими ҷомеа, хусусан, ташкили корхонаҳои замонавии истеҳсолӣ, таъсиси ҷойҳои нави корӣ, баланд бардоштани сатҳи зиндагии аҳолӣ ва коҳиш додани раванди босуръати муҳоҷирати меҳнатӣ саҳмгузор бошанд.

Аз ин рӯ, дар амал татбиқ намудани иқдоми созандаву бунёдкоронаи Ҳукумати Тоҷикистон оид ба рушди воқеии сиёсат, иқтисодиёту иҷтимоиёт, густариши ҷаҳонбинии илмӣ ва муаррифии Тоҷикистон ҳамчун як миллати дорои таъриху фарҳанг ва таммадуни куҳан вазифаи ҳар як олими тоҷик мебошад.

Салимов Акбар - ходими калони илмии Шуъбаи ИДМ-и

Институти омузиши масоили давлатҳои Осиё ва Аврупои

Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон

Дар ҳошияи Суханронии Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон,

Пешвои миллат Эмомалӣ Раҳмон дар мулоқот бо аҳли илм ва маорифи кишвар,

30 майи 2024, Душанбе

Ҷумҳурии Тоҷикистон баъд аз ба даст овардани Истиқлолияти давлатии хеш ба яке аз аъзои мустақил ва фаъоли ҷомеаи ҷаҳонӣ мубаддал гашта, дар асари сиёсати дуруст ва сулҳофарини худ дар арсаи байналмилалӣ мақом ва аҳамияти махсусро касб кардааст. Нақш ва мақоми Тоҷикистон махсусан дар таъмини сулҳу амният ва рушди устувори минтақаи Осиёи Марказӣ назаррас аст. Чунин ҳолат ба сиёсати “дарҳои боз” ва сиёсати хориҷии гуногунҷабҳаи роҳбарияти сиёсии давлат ва Ҳукумати Тоҷикистон ва фармудаву нишондодҳо ва роҳнамоиҳои Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ –Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон асос ёфта, барои таҳкими обрӯву эътибор ва таъмини рушди устувори кишвар мусоидат менамояд. Имрӯз Тоҷикистон дар арсаи байналмилалӣ ҷойгоҳи арзандаи хешро ба даст оварда, ҳамчун кишвари ташаббускор дар раванди ташаккул ва инкишофи низоми давлатдории худ ба масъалаҳои ҳифзи манфиатҳои миллӣ ва татбиқи муваффақона ва пурсамари он пайваста таваҷҷуҳ менамояд. Аз ин рӯ, ба хотири ҳифзи манфиатҳои миллии кишвар аз хавфу хатарҳои низоми нави ҷаҳонӣ ва дигар таҳдидҳои замони муосир моро зарур меояд, ки ба шинохти манфиатҳои миллӣ ва раванди ташаккулу такомул ва татбиқи муваффақонаи он муносибати хосса дошта бошем. Чунин муносибат ва чунин сиёсат танҳо дар асари истифодаи дуруст аз дастовардҳои технологияҳои ҷадид ва натиҷаҳои илми пешқадам муяссар мегардад. Президенти кишвар зимни Суханронии Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Пешвои миллат Эмомалӣ Раҳмон дар мулоқот бо аҳли илм ва маорифи кишвар, 30 майи 2024 барҳақ қайд мекунанд,ки “дар ин раванд, ҷалби ҳарчи бештари ҷавонон ба илмомӯзӣ ва густариши тафаккури илмӣ миёни онҳо, инчунин, фароҳам овардани тамоми шароити зарурӣ дар ин самт вазифаи муқаддаси зиёиёни кишвар ва дар навбати аввал, кормандони соҳаи илму маориф мебошад.Зеро бори дигар хотиррасон месозам, ки дар замони мо, яъне давраи шиддати рӯзафзуни рақобату мухолифатҳо танҳо давлатҳое ҳастии худро ҳифз карда, пеш рафта метавонанд, ки миллати босаводу огоҳ, низоми пешрафтаи илмиву инноватсионӣ ва олимону навоварони донишманд дошта бошанд.”

Воқеан ҳам, дар ин раванд нақш ва мақоми илм ва марказҳои илмӣ махсус аст. Илми муосир ҷаҳонбинии одамро ташаккул медихад, бо такя ба прогресси техникй ва технологияи навин барои пешгӯиҳои илмӣ, ташхиси дурнамо ва тараққиёти ҷамъият ва таҳияи барномаҳои тақдирсоз, ҳалли пурсамар ва натиҷабахши мушкилиҳо ва чолишҳое, ки имрӯз дар назди инсоният қарор доранд, мусоидат мекунад. Имрӯз доираи васеи марказҳои илмӣ дар саросари кишвар ба ҳаллу фасли масъалаҳои мазкур машғул буда, дар ин замина саҳми босазо доранд. Академиия миллии илмҳои Тоҷикистон дар маҷмӯъ ва Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупо аз ҷумла дар ин қарина мақоми калидӣ дорад.

Дар мавридҳои алоҳида чунин ҳолат бархӯрд ва муносибатҳои махсусро тақозо менамояд, ки, мутаассифона, шакли дуруст ва қобили қабули он дар фазои илмии кишвар то ҳанӯз ба таври мукаммал вуҷуд надорад. Масалан, Штатҳои Муттаҳидаи Америка (ШМА) ҳамчун кишвари абарқудрат дар сиёсати ҷаҳонӣ ва муносибатҳои байналмилалӣ мақоми махсус дорад. Омӯзиш ва таҳлилу тадқиқи амиқи равандҳои асосии ин давлат аз нигоҳи сиёсиву иқтисодӣ, иҷтимоиву фарҳангӣ на фақат заминаҳои ҳамкориҳои мавҷудаи байни Тоҷикистон ва ШМА-ро густурдатар ва ғанитар месозад, балки барои таъмини рушду такомули дуруст ва солими кишварамон мусоидат хоҳад намуд. Мутааассифона, то дирӯз дар Тоҷикистон ягон маркази махсусе, ки ба омӯзиш ва тадқиқи ҳамаҷонибаи ин кишвари абарқудрат тахассус ёфта бошад, вуҷуд надошт. Ҳоло он ки мавҷудияти чунин як маркази илмӣ дар омӯзиш ва таҳлили сиёсат, иқтисодиёт ва идеологияи ШМА нақши муҳим бозида, метавонад на танҳо дар бобати таъйини стратегияи Ҷумҳурии Тоҷикистон нисбат ба ШМА (ва ҷаҳони Ғарб), балки инкишофи сиёсати хориҷии кишварамон дар умум саҳми назаррас гузорад.

Хушбахтона, аз январи соли 2024 дар таркиби Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупо (ИОМДОА) чунин як сохтори нав – шуъбаи ШМА ва Канада (Отдел США и Канады; Department for US and Canadian Studies) таъсис дода шуда, ба кори худ оғоз намуд. Шуъбаи навтаъсиси ШМА ва Канада дар самтҳои зерин фаъолияти худро ба роҳ мондааст:

• тадқиқотҳои марбут ба сиёсати хориҷии ШМА ва Канада (механизмҳои муассири сиёсати хориҷӣ, проблемаҳои минтақавӣ, ташаккул ва инкишофи муносибатҳо бо Тоҷикистон);

• тадқиқотҳои марбут ба сиёсати дохилии ШМА ва Канада (сиёсати дохилии ШМА ва Канада дар соҳаи иқтисод, иҷтимоиёт, илму фарҳанг ва дин);

• тадқиқотҳои марбут ба фаъолиятҳои сиёсиву низомии ШМА ва Канада;

• тадқиқотҳои марбут ба низоми иттилоот ва инноватсияи ШМА ва Канада ва ғайра.

Ҳамзамон аз тариқи анҷоми тадқиқотҳои якҷоя ва ташкилу пешбурди конфронсҳои илмӣ, семинарҳо ва мизҳои мудаввар ба ҳаллу фасли масъалаҳои зерин дар қаринаи муносибатҳо ва ҳамкориҳои ШМА ва Канада бо Ҷумҳурии Тоҷикистон таваҷҷуҳи махсус зоҳир хоҳад шуд:

• тадқиқ ва таҳлили масъалаҳои марбут ба сиёсат, иқтисод, ҳаёти иҷтимоӣ, тамаддун ва фарҳанг;

• омӯзиши масъалаҳои марбут ба дурнамои иҷтимоию сиёсӣ, сохтори давлатӣ, сиёсати инноватсионии ШМА ва Канада;

• таъмини тадқиқоти масъалаҳои иштироки ШМА ва Канада дар муноқишаҳои дохилӣ ва минтақавӣ;

• омӯзиши низоми иҷтимоӣ ва роҳҳои ҳалли онҳо, ҷомеаи шаҳрвандӣ, ҳалли проблемаҳои маҳаллӣ ва мухолифати байни минтақаҳо ва қавмҳо.

Масалан, чанде пештар яке аз санадҳои калидии сиёсати дохиливу хориҷии ШМА таҳти унвони "Стратегияи нави амнияти миллии ШМА” мавриди омӯзиш ва таҳқиқ қарор дода шуд. Тадқиқот нишон дод, ки стратегияи нави амнияти миллии ШМА аз ҷумлаи асноди дараҷаи олии роҳбарияти сиёсии ШМА ба ҳисоб рафта, мазмун ва мундариҷаи дигар асноди марбут ба стратегияи давлатиро дар доираи сиёсати дохиливу хориҷии ин кишвар муайян месозад. Стратегияи мазкур аз нигоҳи консептуалӣ ва ҳадафҳои сиёсии ШМА диди нав нест. Дар он ҳамоно идеяи давлати абарқудрати яккатоз боқӣ мондани ШМА дар арсаи ҷаҳонӣ такроран таъкид гаштааст. Яъне, ҳадафҳо ва интизориҳои ШМА аз нигоҳи стратегия ва муҳтавои сиёсӣ тағйир наёфтааст. Он чӣ тағйир ёфтааст, шаклу восита ва роҳҳалҳои амалӣ сохтани идеяи мазкур мебошад, ки он комилан ба назар ва бархӯрди неолибералӣ асос ёфтааст. Моҳияти онро барпо намудани ҷомеаи либералии демократӣ бо рохи тағйири низомҳо ва давлатдории миллии кишварҳо ташкил медиҳад, ки дар он нақши асосиро ШМА бояд ба уҳда дошта бошад. Таваҷҷуҳ ба созмонҳои байналмилалӣ, мусоидат ба равандҳои ҳамгироии ҷаҳонӣ ва минтақавӣ, ба роҳ мондани ҳамкориҳои густурда бо шарикони рушд, истифодаи васеъ аз имконот ва тавонмандии “нерӯи нарм” аз рукнҳои асосии стртагеия мазкур ба ҳисоб мераванд. Аз стратегия мазкур чунин бармеояд, ки ШМА сиёсати солҳои ахири худро, ки дар асари пош хӯрдани Иттиҳоди Шӯравӣ имконпазир гашт, идома хоҳад дод: ҳамчун абарқудрати яккатоз ба доираи сиёсати хориҷии худ бештар ҷалб намудани кишварҳои Аврупо ва давлатҳои ҳавзаи Ҳинду Уқёнуси Ором, дар ҳоле ки минтақаи дуюм дар ин радда ба маркази муомулот ва сиёсати нобасомони арсаи байналмилалӣ табдил дода хоҳад шуд. Дар стратегияи мазкур ҷойгоҳи муносиб ба кишварҳои нотараққӣ ва рӯ ба инкишоф пешбинӣ нашудааст, яъне ин кишварҳо тибқи муқаррароти маъмул ҳамчун манбаи захираҳои табиӣ мавриди баррасӣ қарор хоҳанд гирифт. Дар ҳамин замина кишварҳои Осиёи Марказӣ, аз ҷумла Тоҷикистон низ тарафи таваҷҷуҳ ва алоқамандии зиёди ШМА қарор нагирифтаанд. Аз тарафи дигар, санади мазкурро ҳамчун намунаи хуби таҳияи асноди стратегӣ дар низоми давлатдорӣ ва татбиқи манфиатҳои миллӣ метавон арзёбӣ кард. Санади мазкур аз нигоҳи сохтдор, банду баст ва гузориши масъалаҳо мантиқан пурқувват ва аз нигоҳи муҳтаво ҷавобгӯ ба меъёрҳои байналмилалии идора (менеҷмент) ва роҳбарии пурсамари давлатӣ (Good Governance/идоракунии пурсамар) мебошад. Дар назар аст, ки дар ҳамин қарина таҷрибаи хуби ШМА ва Канада дар бобати муҳоҷират ва масъалаҳои муҳими марбут ба ин раванди сиёсию иҷтимоии замони муосир, ҳифзи табиат ва муҳити зист, иқтисод ва иҷтимоиёт, таносуби мутавозини байни давлат ва ҷомеаи шаҳрвандӣ ба хотири таъмини сулҳу субот ва амният ва ғайра низ мавриди омӯзиш қарор хоҳанд гирифт.

Ҷумҳурии Тоҷикистон, аз тарафи дигар, танҳо дар сурати доштани кадрҳои миллии баландихтисос ва содиқ ба марзу буми кишвари худ метавонад амният, суботи сиёсӣ ва рушди бардавоми устувори худро таъмин намояд.

Президенти кишвар зимни Суханронии Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Пешвои миллат Эмомалӣ Раҳмон дар мулоқот бо аҳли илм ва маорифи кишвар, барҳақ қайд мекунанд,ки “бовар дорам, ки олимони мо чун ҳамеша рисолати худро дар назди миллату давлат бо садоқати баланди ватандорӣ иҷро намуда, дар ҳифзи дастовардҳои истиқлол, муқаддасоти миллӣ таҳкими хотираи таърихиву фарҳангии миллати тоҷик ва муаррифии шоистаи Ватани азизамон – Тоҷикистон саҳми арзишманди худро мегузоранд.”

Дар ин қарина тарбияи насли ҷавони илму фарҳанги Тоҷикистони соҳибистиҷлол аҳамияти махсусро касб менамояд. Бо назардошти ҳамин матлаб имрӯз шуъбаи навтаъсиси ШМА ва Канада дар баробари анҷоми тадқиқотҳои фундаменталӣ ба масъалаҳои марбут ба тарбияи кадрҳои ҷавон инз таваҷҷуҳи махсус зоҳир менамояд. Ҳайати кормандони шуъбаи мазкур дар доираи лоиҳаҳои тадқиқотӣ ва барномаҳои таълимӣ аз ҷумлаи докторантҳо ва аспиранту магистрҳо як миқдор ҷавонони донишманду боистеъдодро ба раванди таҳия ва татбиқи тадқиқотҳои нақшавию берун аз нақша ҷалб намуда, дар тарбияи солим ва ташаккули ҷаҳонбиниву малакаи илмиву тадқоқотии онҳо саҳми чашмрас мегузоранд. Дар маҷмӯъ, 10 нафар унвонҷӯён (5 нафар докторони Ph.D. ва 5 нафар магистрон) имрӯз таҳти роҳбарии ходимони илмии шуъба ба тадқиқот ва пажӯҳишҳои илмии худ машғул мебошанд.

Хулоса, дар раванди ташаккул ва такомули давлатдории миллии Тоҷикистони соҳибистиқлол марказҳои илмӣ ва анҷоми тадқиқотҳои бунёдӣ ҷойгоҳ ва нақши арзанда дошта, ба ташаккул ва татбиқи муваффақонаи сиёсати солиму муассир ва боло бурдани обрӯву эътибор ва мақоми шоистаи кишварамон дар арсаи байналмилалӣ мусоидат менамоянд.

Каримов Шамсиддин - доктори илмҳои сиёсӣ, сарходими илмии шуъбаи ШМА ва Канадаи Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон

Дар ҳошияи суханронии Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар мулоқот бо аҳли илми кишвар (30.05.2024)

Файласуфи Юнони қадим Фалес обро ибтидои ҳама ҳастшавандаҳо эълон кардааст. Пас аз ду ҳазор сол, Леонардо да Винчи обро ҳастии рӯҳонӣ номид, зеро тамоми ҳаёт дар рӯйи замин аз об баромадааст ва онро ҳамчун ҷузъи асосии табиӣ дар бар мегирад. Пас аз ду аср Фейербах ба хулосае омад, ки одам ба сатҳи об нигаҳ карда, худро дарк мекунад. Вернадский дар ҷаҳон аввалин шуда нақши ҳаматарафаи обро дар таърихи сайёраи мо фахмид. Об яке аз падидаҳои пурасрортарин ва ҳалношудаи ҳаёти мо боқӣ мемонад. Маҳз об буд, ки сайёраи моро зинда кард, зеро аввалин микроорганизмҳо дар об дар ҳоле пайдо шуданд, ки ҳанӯз оксигени атмосфера вуҷуд надошт. Илова бар ин, об ягона моеъест, ки қодир ба худ покиза аст. Масалан, обхезӣ ва обанбор на фақат худидоракунии обро таъмин мекунад, балки ба шарофати ин хосияти нодир атмосфераи моро тароват мебахшад. Об на танҳо асоси табиии ҳаёт дар сайёраи мо, балки наҷотдиҳандаи ҳақиқии тамоми мавҷудоти зинда мебошад. Вай хосияти беназири ҳалкунандаи универсалӣ дорад, ки ҳатто зичтарин минералҳои табиӣ ба он муқобилат карда наметавонанд.

Об қобилияти ба ҳама чиз "часпидан" ва тоза кардани ҳама чизро дорад. Ва муҳимтар аз ҳама, қобилияти поксозии худ, ба ин васила на ба ҷавҳар, балки мавҷудият шабоҳат дорад. Дар бисёр мавридҳо об мисли мавҷудоти зинда рафтор мекунад. Бесабаб нест, ки одамони қадим обро парастиш карда, ба ҳадди ҳасткунанда чун пешгузаштаи тамоми ҳаёт дар рӯи замин расонида буданд. Дар сохтори мураккаб ва бисёр арзишманди макромолекулаҳои об-сафеда сарчашмаи иттилооти биологӣ барои рушди тамоми мавҷудоти зинда, аз ҷумла одамон, гузошта шудааст.

Миқдори об дар бадан аз синну сол вобаста аст. Хусусияти он аст, ки ҷанини кӯдаки шашҳафтаина, ки дар он системҳои асосии организми оянда ташаккул ёфтааст, аз 97 дар сад об иборат аст, дар навзодон миқдори он то 77 фоиз ва дар синни 50-солагӣ вазни бадан 60 дар сад кам мешавад. Дар ин ҳолат 70 фоизи об дар дохили ҳуҷайраҳо ҷамъ шуда, боқимонда оби берун аз ҳуҷайра мебошад; 7 дар сади онро хун ташкил медиҳад, дар ҳоле ки аксарияти онҳо ҳуҷайраҳоро мешуянд. Муҳаққиқи ҷопонӣ Масару Эмото аввалин шуда дар ҷаҳон на танҳо макромолекулаҳои обро, ки ба чашм нонамоёнанд, на танҳо аксбардорӣ кард, балки ошкор намуд, ки онҳо дар посух ба мусиқӣ ва суханварӣ шакли худро тағйир медиҳанд. Номбурда боварӣ дорад, ки об мехоҳад бо мо муошират кунад. Чунин ба назар мерасад, ки об дар зарфе ҷунбонда мешавад, ки бо мо ҳамоҳанг аст ва системҳои дохилии бадани моро ба эътидол меорад. Аммо, агар мо хашмро эҳсос кунем, пас, аз афташ, мо энергияи ларзишҳоро тағйир медиҳем ва эҳсосоти мо ба мо бармегарданд.

Пешвои муаззами миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон, ки дар татбиқи сиёсати давлатӣ ҳанӯз аз солҳои 90-уми садаи гузашта обро яке аз самтҳои асоситарин қарор додааст, ҳангоми суханронии хеш дар маросими пӯшидашавии Конфронси оби Созмони Милали Муттаҳид, 26-уми марти соли 2023 обро ба қудрате монанд карданд, ки омили муттаҳидшавии ҳамаи одамонро дорост: “Об дар ҳақиқат ҳам сарчашмаи ҳама мавҷудоти зинда дар олам аст. Бинобар ин об қудрати муттаҳидсозии ҳамаи моро дорад. Мо зарурати ба кулли тағйир додани тарзи фаҳмиш, арзиш ва идоракунии обро ба хубӣ дарк мекунем. Моро зарур аст, ки вобаста ба об дидгоҳи наве дошта бошем, ки дурнамои рушди захираҳои онро инъикос намуда, ҳамзамон ба таҳкими нақши захираҳои оби тоза дар рӯзномаи баъдинаи ҷаҳонӣ мусоидат кунад”. Гузашта аз ин, номбурда дар санаи 21 марти соли 2023 дар ҳамоиши таърихии “Об моро муттаҳид месозад” иштирок намуда, зарурати тадбирҳои таъхирнопазирро дар самти обу иқлим таъкид карданд: “Об ҳамчун манбаи асосии ҳаёт бо таъсири тағйирёбии иқлим, афзоиши босуръати аҳолӣ, васеъшавии шаҳрҳо ва дигар омилҳои ба он таъсиррасон зери фишори амиқ қарор дорад. Барои тағйир додани ин тамоюл андешидани тадбирҳои таъхирнопазир дар ҳамаи сатҳҳо зарур мебошад. Дар акси ҳол, саломатии мову шумо, пойдории муҳити зист, дастрасӣ ба ғизои солим, манбаъҳои табиӣ ва дар ниҳояти кор, расидан ба Ҳадафҳои Рушди Устувор зери хатар боқӣ мемонад. Маҳз ба ҳамин хотир, кишвари мо тайи ду даҳсолаи охир масъалаҳои марбут ба об ва иқлимро бомаром пеш бурда, дар рӯзномаи ҷаҳонии рушд нақши муассир бозида истодааст”.

Захираи умумии об дар сайёра имрӯз тақрибан 1,4 миллиард метри мукаабро ташкил медиҳад. Ҳамин тариқ, ба ҳар як шахс тақрибан 200 миллион м3 рост меояд. Дар назари аввал ин рақами бузург аст. Аммо бояд ба назар гирифт, ки 96,5 фоизи захираҳоро обҳои шурноки Укёнусҳо ташкил медиҳанд, ки барои истеъмол номувофиқанд ва 1 фоизи дигар обҳои зеризаминӣ мебошанд. Ҳамин тариқ, захираи оби тоза ҳамагӣ 2,5 фоизи ҳаҷми умумии оби рӯйи Заминро ташкил медиҳад. Гузашта аз ин, қариб тамоми обе, ки инсоният имрӯз истеъмол мекунад, аз кӯлҳо, дарёҳо ва сарчашмаҳои зеризаминӣ гирифта мешавад, дар ҳоле ки захираҳои асосӣ дар пиряхҳо ва обҳои чуқур мебошанд. Гузашта аз ин, сатҳи таваллуди навзодон дар қиёс ба 100 соли пеш имрӯз хеле баланд буда, аҳолии рӯйи Замин беҳад афзудааст. Бинобар ин, мушкили асосӣ дар ояндаи наздик норасоии оби нушокӣ хоҳад буд. Созмони Милали Муттаҳид ҳар се сол гузорише нашр мекунад, ки дар он дақиқтарин вазъи кунунии манобеъи оби ширини ҷаҳон тавсиф мешавад. Тадқиқоти охирин соли 2012 нашр шуда буд ва натиҷаҳои он ноумедкунандаанд. 12 март дар Марсел коршиносони Созмони Милали Муттаҳид эълон карданд, ки сайёра ҳоло дар остонаи фалокати об қарор дорад. Ҳар 10-умин сокини сайёра аз норасоии шадиди оби ошомиданӣ, ки тақрибан 780 миллион нафарро ташкил медиҳанд, аз сар мегузаронад. Аз ин 40 фоизашон сокинони қитъаи Африқо мебошанд ва кишварҳое, ки дар ҷануби Сахара ҷойгиранд. Тибқи пешгӯиҳо, ин рақам ҳар сол бадтар мешавад. Айни замон аз 7 миллиард нафар дар рӯйи замин беш аз 1,9 миллиард нафар ба оби тоза ниёз доранд. Чунин далелро низ ба назар гирифтан лозим аст, ки баробари афзудани аҳолии кураи замин на танҳо эҳтиёҷот ба оби нушокӣ, балки ба махсулоти озуқаворӣ ҳам зиёд мешавад, ки истеҳсоли он бе оби тоза имконнопазир аст. Тибқи пешгӯии СММ, то соли 2050 шумораи аҳолии ҷаҳон ба 9 миллиард нафар мерасад. Имрӯзҳо ҳар як нафар дар як шабонарӯз аз 2 то 4 литр об менӯшад, аммо қисми асосии захира барои истеҳсоли маводи ғизоӣ сарф мешавад. Масалан, барои гирифтани 1 килограмм гушти гов ё 1 килограмм гандум 15 ҳазор литр лозим аст. Ба гуфтаи намояндагони ин созмон, мушкили камбуди манобеъи об имрӯз ба ҳадде мубрам шудааст, ки тақозо мекунад равишҳои ҳалли он фавран бозбинӣ шавад.

Мушкилоти нарасидани оби тоза бо чунин омилҳо, ба мисли суръати баланди афзоиши аҳолии сайёра, тағйирёбии иқлим, аз ҷумла гармшавии глобалӣ, ифлосшавии захираҳои об ба таври назаррас мураккаб шудааст. Имрӯз бисёре аз кишварҳои ҷаҳон дар ҳадди ниҳоии истифодаи захираҳои об қарор доранд. Камшавӣ ва бад шудани сифати об дар натиҷаи афзоиши босуръати аҳолӣ ва истифодаи оқилонаи захираҳо ба амал меояд. Интизор меравад, ки норасоии об боиси муҳоҷирати шадид шуда, то 700 миллион нафар аҳолии минтақаҳои биёбон ва нимбиёбонро ба фақр рӯ ба рӯ месозад. Тибқи маълумоти Созмони Милали Муттаҳид, тақрибан 80 фоизи бемориҳое, ки дар кишварҳои рӯ ба тараққӣ маъмуланд, ки ҳар сол 3 миллион нафарро мекушанд, аз сабаби сифати пасти об ба вуҷуд меоянд. Ҳар рӯз 5 ҳазор кӯдак аз дарунравӣ мефавтанд. Бо такмил додани усулҳои обтаъминкунӣ ва коркарди об 10 фоизи тамоми бемориҳоро дар ҷаҳон пешгирӣ кардан мумкин аст. Мувофиқи маълумоти Институти ресурсҳои ҷаҳонӣ мамлакатҳои аз ҷиҳати таъминоти об хеле камбудидошта 13 давлат мебошанд, ки 4-тоаш аз зумраи кишварҳои пасошуравӣ маҳсуб мешаванд: Туркманистон, Узбекистон, Озарбойҷон ва Молдова. Аз соли 1979 то 1983 мавҷҳои гармидиҳандаи ҷаҳонӣ ба ҳисоби миёна ҳашт рӯз давом карда буд, аммо аз соли 2016 то 2020 давомнокии онҳо 12 рӯз зиёд шудааст. Мавҷҳои гармидиҳанда бештар дар қитъаи Африқо суст шуданд, дар ҳоле ки шимоли Амрико ва Австралия бештар аз ҳама афзоиши ҳарорат ва минтақаро мушоҳида карданд. Моделсозии компютерӣ нишон медиҳад, ки тағйирот ба сӯзондани ангишт, нафт ва гази табиӣ аз ҷониби инсон алоқаманд аст. Коршиносон мегӯянд, агар афзоиши партовҳои газҳои гулхонаӣ идома наёбад ва фавран чораҳои муассир андешида нашавад, мавҷҳои гармидиҳандаи тӯлонӣ ва сусттар ҳаракаткунанда дар оянда ба саломатии инсон ва муҳити зист таъсири харобиовартар хоҳанд дошт.

Аз солҳои 1980 инҷониб, ҳар даҳсола нисбат ба даҳсолаҳои қаблӣ гармтар будааст. Дар маҷмуъ, олимон мегӯянд, ки болоравии ҳарорати сайёра то 2 дараҷа оқибат ба фалокат оварда мерасонад: дар соҳаи кишоварзӣ мушкилот пеш меояд, як қатор ҳайвонот мемиранд, дар маҷмуъ, гармшавӣ ба тамоми экосистемаҳо таъсир мерасонад. Аномалияҳои обу ҳаво дар қисматҳои гуногуни сайёра боз ҳам бадтар мешаванд, ки ин ба ҳаёти одамон низ таъсир мерасонад. Олимон интизор доранд, ки дар баъзе қитъаҳои ҷаҳон борон кам борида, дар дигар қисматҳо зиёд ва дар сеяки он ҳамон қадар борон меборад, вале он сахттар ва кӯтоҳмуддат мешавад. Чунин аномалияхо боиси хушксолӣ ва обхезӣ мешаванд.

Аввалин санади танзимкунандаи кори кишварҳо оид ба тағйирёбии иқлим соли 1992 – Конвенсияи чаҳорчӯбаи СММ оид ба тағйирёбии иқлим қабул шуда буд, илова бар ин, Протоколи Киото дар соли 1997 қабул гардид, ки коҳиш ё муътадилсозии партовҳои гармхонагиро талаб мекунад. Соли 2015 тақрибан 200 кишвар Созишномаи Парижро оид ба иқлим имзо карданд. Пажуҳишҳои илмӣ ба хулосае меоранд, ки сабабҳои асосии тағйирёбии иқлим инҳоянд:

- тағйир ёфтани шиддати радиатсионии офтоб, ки дар натиҷаи ҳаракати мадори Замин ба амал меояд;

- тағйирёбии гардиши обҳои уқёнуси ҷаҳонӣ, ки фарқияти ҳарорати ҳаҷми бузурги он дар чуқурӣ ва сатҳи он хеле назаррас аст;

- равандҳои фазоии низоми кайҳонӣ - гидросфера - атмосфера (таъсири мутақобилаи Офтоб ва сайёраҳо);

- таъсиргузории фаъолияти инсон ё омили антропогенӣ. Маълум аст, ки афзудани аҳолии кураи Замин ва афзудани фаъолияти инсон ба шароити иқлим, пеш аз ҳама, аз ҳисоби сӯзишвории истихроҷшуда, буридани дарахтон ва зиёд шудани ҳаҷми чорводорӣ торафт бештар таъсир мерасонад. Дар натиҷаи ин амалҳо партовҳои газҳои гулхонаӣ ба таври назаррас афзоиш ёфтааст, ки ба гармшавии глобалӣ мусоидат кард, зеро маҳз ҷамъшавии як қатор газҳое, ки энергияи офтобро дар атмосфера интиқол медиҳанд, боиси афзоиши ҳарорат дар сайёра мегардад.

Тағйирёбии иқлим ба сиҳатию саломатии инсон хатари асосиро ба бор меорад. Он ба муҳити ҷисмонӣ ва инчунин ба тамоми ҷанбаҳои ҳам системҳои табиӣ ва ҳам инсонӣ, аз ҷумла ба шароити иҷтимоию иқтисодӣ ва фаъолияти системҳои тандурустӣ таъсир мерасонад. Аз ин рӯ, тағйирёбии иқлим аз омилҳои таҳдид аст ва метавонад ба пешрафти даҳсолаҳои саломатии ҷомеаи шаҳрвандӣ таҳдид кунад ё онро боздорад. Бо тағйир ёфтани шароити иқлим, шиддатнокии ҳодисаҳои номусоиди обу ҳаво ва иқлим, аз ҷумла тӯфонҳо, гармии шадид, обхезӣ, хушксолӣ ва сӯхторҳои ҷангал меафзояд. Ин хатарҳои обу ҳаво ва иқлим ба саломатии инсон таъсири мустақим ва ғайримустақим дошта, хатари марг, бемориҳои ғайрисироятӣ, пайдоиш ва паҳншавии бемориҳои сироятӣ ва ҳолатҳои фавқулоддаи тандурустиро зиёд мекунанд. Тағйирёбии иқлим инчунин ба захираҳои инсонӣ ва инфрасохтори тандурустӣ таъсири манфӣ мерасонад ва қобилияти ноил шудан ба фарогирии умумиҷаҳонии тандурустиро суст мекунад. Ба ибораи дигар, шиддатёбии тағйири иқлим ва фишорҳои афзоянда аз тағйирёбии ҳарорат ва шакли боришот, хушксолӣ, обхезӣ ва болоравии сатҳи баҳр омилҳои экологӣ ва иҷтимоии саломатии ҷисмонӣ ва рӯҳиро бадтар мекунанд. Тибқи маълумоти Созмони умумиҷаҳонии тандурустӣ, алҳол 2 миллиард нафар ба оби тозаи ошомиданӣ дастрасӣ надоранд ва 600 миллион нафар ҳамасола аз бемориҳои ғизоӣ азият мекашанд. Бӯҳрони иқлим пешравии дар тӯли 50 соли охир ба даст омадаро дар соҳаи рушди тандурустӣ ва паст кардани сатҳи камбизоатӣ бозмедорад ва нобаробарии мавҷудаи саломатиро байни аҳолӣ боз ҳам шадидтар мекунад. Зиёда аз 930 миллион нафар, ё тақрибан 12 фоизи аҳолии ҷаҳон, ҳадди аққал 10 фисади буҷаи хонаводаи худро барои ҳифзи саломатӣ сарф мекунанд.

Тибқи гузориши солонаи таҳдидҳои муҳити зист, ки Пажӯҳишгоҳи Байналмилалии Иқтисод таҳия кардааст, 27 кишварро метавон аз назари хатарҳои экологӣ ва иқлимӣ “нуқтаҳои доғ дар сайёра” номид. Тоҷикистон низ дар ин рӯйхат буд. Вазъияти экологии ҷумҳурӣ аз сабаби обшавии пиряхҳо ва кам шудани сарфи солонаи об, хушксолӣ ва ҳарорати миёнаи солона назар ба дигар мамлакатҳо бештар баланд мешавад. Дар кишвар барои вокуниши муассир ба чунин равандҳои номусоид захираҳои кофӣ ва механизмҳои муқарраршуда мавҷуд нест. Аз ин рӯ, нигаронии Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон ва ҷалби таваҷҷӯҳи ҷомеаи ҷаҳонӣ ба мушкилоти экологӣ комилан асоснок аст. Эмомалӣ Раҳмон ба мушкили обшавии шадиди пиряхҳо таваҷҷуҳи хоса зоҳир мекунанд, ки тағйироти назарраси иқлимро тасдиқ мекунад. Пиряхҳо 8 дарсади қаламрави Тоҷикистонро ишғол мекунанд, аммо теъдоди онҳо босуръат коҳиш меёбад: аз 13 ҳазор пирях аллакай беш аз 1 ҳазораш об шудааст.

Бо ибтикори Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон соли 2025 Соли байналмилалии ҳифзи пиряхҳо эълон шуда, санаи 21 март ҳамчун Рӯзи ҷаҳонии пиряхҳо таҷлил мегардад, Хазинаи байналмилалии ҳифзи пиряхҳо таъсис дода шуда, Конфронси байналмилалии сатҳи баланд оид ба ҳифзи пиряхҳо баргузор мегардад. Ба эътимоди олимон, обшавии пиряхҳо як раванди қариб бебозгашт аст, аммо барои дарки вазъи кунунӣ, пешгӯӣ ва қабули тасмимҳои минбаъда пиряхҳоро назорат кардан лозим аст. Аз ин хотир, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон зимни суханронии худ дар ҷаласаи сарони давлатҳо ва ҳукуматҳои аъзои МҲТБО соли 1019 таъкид карда буд: “Дар кишвари мо тайи чиҳил соли охир зиёда аз ҳазор (1000) пирях нобуд шудааст, ки ин дар навбати худ, ба бахшҳои калидии иқтисоди миллӣ – гидроэнергетика, кишоварзӣ ва саноат таъсири манфӣ мерасонад. Идомаи раванди обшавии босуръати пиряхҳо ба ҳаҷми захираҳои обии Осиёи Марказӣ, ки зиёда аз шаст фоизи он дар қаламрави Тоҷикистон ташаккул меёбад, таъсири манфӣ мерасонад. Ин омил дар роҳи татбиқи ҳадафҳои рушди устувор монеаҳои иловагӣ эҷод менамояд. Ба ҳамагон маълум аст, ки дар Осиёи Марказӣ захираҳои обӣ ҷузъи муҳими рушди иқтисодиву иҷтимоӣ ва беҳбудии экологии минтақа ба ҳисоб мераванд. Дар ин робита, расидан ба ҳадафҳои рушди устувор дар минтақа танҳо тавассути истифодаи оқилонаи захираҳои обӣ, кам кардани талафот ва сарфаи онҳо барои наслҳои оянда имконпазир аст. Тоҷикистон дар роҳи пешбурди рӯзномаи ҷаҳонии об нақши муассир дорад. Бо иқдоми ҷониби мо аз тарафи Маҷмаи Умумии СММ аз соли 2003 то имрӯз Соли байналмилалии оби тоза (соли 2003), Даҳсолаи байналмилалии амал “Об барои ҳаёт” (солҳои 2005-2015), Соли байналмилалии ҳамкорӣ дар соҳаи об (соли 2013) эълон гардидаанд”.

Пиряхҳо аслан яхҳои фишурда мебошанд, ки дар тӯли ҳазорсолаҳо ба вуҷуд меоянд. Барфи пай дар пай ва доимо паст шудани ҳарорат боиси дар як ҷой ҷамъ шудани барф ва ба ях мубаддал мегардад. Пиряхҳои калонтарини сайёра, гарчанде ки ба назар доимӣ ба назар мерасанд, ҳаракат мекунанд. Онҳо мисли дарёҳо метавонанд хеле суст ҳаракат кунанд, гузаргоҳҳоро аз байни кӯҳҳо ва заминҳои пиряхҳо эҷод мекунанд. Суръаттарин пирях дар ҷаҳон бо масоҳаташ 4,8 км2 пиряхи Колумбия мебошад, ки дар Аляскаи ИМА ҷойгир буда, суръати миёнаи шабонарӯзӣ 35 метрро ташкил медиҳад. Дар рӯйи замин пиряхҳои кӯҳӣ зиёданд. Майдони онҳо ҳамагӣ 1,5 фоизи масоҳати заминро ташкил медиҳад. Аҳамияти пиряхҳо дар табиат, ҳаёти инсон ва фаъолият ниҳоят калон аст. Пиряхҳо манбаи обро барои минтақаҳои камбориш таъмин мекунанд. Яке аз чунин минтақаҳо Осиёи Марказӣ мебошад. Масоҳати умумии пиряхҳо дар кӯҳҳои Осиёи Миёна 17-18 ҳазор километри мураббаъро ташкил медиҳад. 60%-и ин пиряхҳо дар ҳудуди Ҷумҳурии Тоҷикистон ҷойгиранд. Пиряхҳо дар Тоҷикистон асосан дар кӯҳҳои Помир ҷойгиранд. Майдони онхо 11146 километри мураббаъ аст, ки ин 6 фоизи масохати умумии республикаро ташкил медихад. Онхо асосан дар каторкуххои Точикистон дар баландии 3400—5240 м вокеъ гардидаанд, хатти барф аз ин баландихо мегузарад. Ҳангоми ҳаракати пиряхҳо забонҳои онҳо дар зери хатти барф меафтад ва дар тобистон онҳо об мешаванд ва ба дарёҳо сер мешаванд.

Дар минтақаи Осиёи Марказӣ, бахусус дар Тоҷикистон, ки яке аз минтақаҳои осебпазири тағйирёбии иқлим ба шумор меравад, бинобар афзоиши ҳарорат, кам шудани боришот ва дигар омилҳои обу ҳаво захираи пиряхҳо кам мешавад. Тавре коршиносон муайян кардаанд, агар тамоми пиряхҳои ҷаҳон об шаванд, сатҳи оби рӯйи Замин ба 64 метр мерасад. Ин боиси обхезии қисми зиёди сайёраи мо ва нобуд шудани ҳаёт дар бисьёр шаҳру мамлакатҳои сайёраамон мегардад. Умуман, Тоҷикистон таҳти роҳбарии Пешвои миллат, Президенти кишвар, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар арсаи байналмилалӣ ҳамчун давлати ташаббускор дар соҳаи захираҳои об эътироф гардидааст. Мо шодем, ки ташаббуси панҷуми кишвари мо дар соҳаи об аз ҷониби Маҷмаи Умумии Созмони Милали Муттаҳид бо қабули қатъномаи вижа пазируфта шуд. Бар асоси ин қатънома, соли 2025 Соли байналмилалии ҳифзи пиряхҳо эълон шуда ва аз оғози соли 2025 ҳамасола 21 март ҳамчун Рӯзи ҷаҳонии пиряхҳо таҷлил мешавад. Сарвари давлатамон зимни суханронӣ дар мубоҳисаҳои мавзуии сатҳи баланди Созмони Милали Муттаҳид таҳти унвони “Амалисозии иқдомҳо дар соҳаи иқлим”, ки 27 январи соли 2021 баргузор гардида буд, кишвари тоҷиконро яке аз осебпазиртарин давлатҳои дунё дар раванди тағйирёбии иқлим донистаанд: “Тоҷикистон, ки 93 фоизи масоҳати онро кӯҳҳо ташкил медиҳанд, бо чунин шароити мураккаби ҷуғрофӣ яке аз осебпазиртарин кишварҳои дунё дар раванди тағйирёбии иқлим ба шумор меравад. Пиряхҳои мо бошиддат об шуда, захираҳои об рӯз ба рӯз маҳдуд гардида истодаанд, селу обхезӣ, хушксолӣ ва дигар падидаҳои гидрометеорологӣ пай дар пай афзоиш ёфта, ҳамасола ба иқтисодиёти кишвар хисороти зиёд ворид менамоянд ва ба ин васила ба саъю талошҳои мо ҷиҳати дастрасӣ ба рушди устувор монеа эҷод мекунанд. Вобаста ба ин, мехостам бори дигар таъкид намоям, ки таъсири мустақими тағйирёбии иқлим ба захираҳои об ба таври возеҳ ба назар мерасад ва ин масъала бояд дар маркази диққати ҷомеаи ҷаҳонӣ, бахусус роҳбарони давлатҳои аъзои Конвенсияи қолабии тағйирёбии иқлим қарор дошта бошад”.

Дар 10-15 соли охир гармшавии глобалӣ чун таҳдиди асосӣ ба инсоният муаррифӣ карда мешавад, ки гӯё аз офати эҳтимолии ҳастаӣ хатарноктар аст. Механизме, ки дар сатҳи миллӣ ва байналмилалӣ барои муқовимат ба тағйирёбии иқлим, ки гузариши энержӣ номида мешавад, оғоз шудааст, аз даст додани марҳила ба марҳила аз захираҳои анъанавии энергетикӣ, кам кардани истеҳсоли маҳсулоти дигар бо изофаи карбон ва истифодаи босуръати энергияи барқароршаванда иборат аст. Нақшаҳои ҷорӣ кардани андози фаромарзии CO2 дар Иттиҳоди Аврупо, ки воқеан ба як абзори ҷанги тиҷоратӣ табдил меёбад, ба ҳуҷҷати асосии рӯзномаи иқлим - Конвенсияи чаҳорчӯбаи СММ оид ба тағирёбии иқлим дар соли 1992 мухолиф аст, ки дар он ҳадафи тадбирҳо дар ин соҳа ҳамчун рафъи таҳдид ба истеҳсолот ва рушди устувор, махсусан барои кишварҳои рӯ ба тараққӣ шарҳ дода шудааст. Баръакс, он барои рушди иқтисоди ҷаҳонӣ монеа эҷод мекунад. Гузариши маҷбурии энергетикӣ бидуни ба инобат гирифтани тамоми хатарҳо боиси ноустувории дарозмуддати бозорҳои ҷаҳонӣ, норасоии глобалии захираҳои энергетикӣ ва вайрон шудани низоми мавҷудаи савдои байналмиллалӣ дар асоси қоидаҳои Созмони Умумиҷаҳонии Савдо мегардад. Дар посух ба ин мушкилот, иқдомоти эҳтимолии кишварҳо бояд пеш аз ҳама бо вазифаи нигоҳ доштани рақобатпазирии башар муайян карда шавад. Ин, аз ҷумла, то ҳадди имкон нигоҳ доштани истифодаи манбаъҳои анъанавии энергия дар иқтисоди ҷаҳон: нафт, газ, ангиштро дар бар мегирад.

Ояндаи иқтисодиёти Тоҷикистон, ки дар болооби ҳавзаи баҳри Арал воқеъ мебошад, комилан ба суръати тези тараққиёти энергетикаи сабз вобаста аст. Аммо Тоҷикистон захираи саноатии нафту газ надорад ва истихроҷи конҳои ангишт мушкил аст, зеро онҳо бештар дар минтақаҳои кӯҳистон ва дастнорас ҷойгиранд. Аз ин рӯ, ягона имкони рушди бомуваффақияти соҳаи энергетикаи Тоҷикистон азхудкунии захираҳои обии кишвар мебошад, ки чунин захираҳо хеле зиёданд. Сохтмони Неругоҳҳои барқи обии хурд танҳо аз нуктаи назари бо энергия таъмин намудани истеъмолкунандагони хурди ноҳияҳои дурдасти кӯҳсор самарабахш аст. Имрӯз аз ҳама умедбахштарин лоиҳаи гидроэнергетикӣ дар Тоҷикистон анҷом додани неругоҳи барқии обии Роғун дар дарёи Вахш мебошад. Анҷоми сохтмони нерӯгоҳи барқи обии Роғун имкон медиҳад, ки дар ояндаи наздик истеҳсоли нерӯи барқро қариб ду баробар зиёд намуда, рушди устувори иқтисоди ҷумҳуриро таъмин намояд. Дар баробари ин, хусусияти фаромарзии дарёи Вахшро бояд ба назар гирифт: самаранокии баланди НБО-и Роғунро танхо дар сурате ба даст овардан мумкин аст, ки агар бехатарию эътимоднокӣ дар сохтмон ва истифодабарии он дар шакли талаботи танзими мушаххаси режимҳои ҷараёни об муайян карда шаванд. Илова бар ин, ҳарос аз он ки Тоҷикистон пас аз бунёди нерӯгоҳи барқи обии Роғун ба як рақиби минтақавӣ дар бозори нерӯи барқ ​​табдил меёбад, беасос аст, зеро онҳо вазъи кунунии иқтисодии ин ҷумҳуриро ба инобат намегиранд. Вазифаи аввалиндараҷае, ки дар назди Тоҷикистон истодааст, рушди иқтисодии худ ва фароҳам овардани ҷойҳои корӣ барои мардуми маҳаллӣ мебошад. Ва дар иқтисодиёти худ истифода бурдани қувваи барқ назар ба фурӯши он ба мамлакатхои дигар кариб 10 баробар фоиданоктар аст. Тоҷикистон захираҳои бузурги гидроэнергетикӣ дорад, ки дар соле 527 миллиард кВт/соат арзёбӣ мешавад. Захираҳои гидроэнергетикии Тоҷикистон аз нигоҳи техникӣ дурнамои хуби рушд доранд ва дар як сол 317 миллиард киловатт-соатро ташкил медиҳанд, ки то имрӯз танҳо 4-5 фоизи он истифода шудааст. Тоҷикистон аз рӯйи иқтидори гидроэнергетикии худ дар ҷаҳон пас аз Чин, Русия, ИМА, Бразилия, Зоир, Ҳиндустон ва Канада ҷои ҳаштум ва дар Осиёи Марказӣ дар ҷои аввал аст. Асоси энергетикаи Тоҷикистонро 95 фоиз ва бештар аз он нерӯи барқи обӣ ташкил медиҳад. Иқтидори гидроэнергетикии Тоҷикистон аз истеъмоли имрӯзаи нерӯи барқ ​​дар тамоми Осиёи Марказӣ се баробар бештар аст. Бо истифодаи самараноки ин захираҳо метавон минтақаро бо энергияи арзон ва аз ҷиҳати экологӣ тоза таъмин кард. Иқтидори асосии гидроэнергетикӣ дар ҳавзаҳои дарёҳои Панҷ, Вахш, Кафернигон ва Зарафшон ҷамъ шудааст. Аммо тибқи маълумоте, ки дар Паёми Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон “Дар бораи самтҳои асосии сиёсати дохилӣ ва хориҷии ҷумҳурӣ” омадааст, феълан давлати Тоҷикистон дар байни кишварҳои истеҳсолкунандаи нерӯи барқ ҷойи шашумро мегирад: “Мо тасмим гирифтаем, ки соли 2025 агрегати сеюми неругоҳи барқи обии “Роғун”-ро ба истифода диҳем. Бо ин мақсад дар соли 2023 аз ҳисоби буҷети давлатӣ беш аз 5 миллиард сомонӣ равона гардида, ҳоло дар ин иншооти муҳимми аср 15 ҳазор нафар мутахассисону коргарон ва 3,5 ҳазор техникаи сохтмонӣ фаъолият доранд. Бо амалисозии тадбирҳои зикршуда соли 2032 истеҳсоли барқ дар кишвар пурра аз ҳисоби манбаъҳои барқароршаванда, яъне 100 фоиз бо “энергияи сабз” таъмин гардида (ҳоло 98 фоиз), дар ин замина аз рӯйи меъёрҳои байналмилалӣ то соли 2037 партови газҳои гулхонаӣ то ҳадди ниҳоӣ коҳиш дода мешавад. Яъне Тоҷикистон ҳамчун давлати пешсафи ҷаҳон дар самти инкишофи “иқтисоди сабз” соли 2037 воқеан ба “кишвари сабз” табдил меёбад. Ҳоло кишвари мо аз рӯйи фоизи истеҳсоли барқ аз манбаъҳои барқароршаванда дар ҷаҳон дар ҷойи 6-ум қарор дорад”.

Хулласи калом, бо дарназардошти таваҷҷуҳ ва амалан ба самти асосии иқтидори иқтисодии мамлакат табдил додани истеҳсоли неруи барқ бо истифода аз захираҳои обии кишвар метавон иқрор намуд, ки омили рушди давлат маҳз дар соҳаи энергетика ҷамъбаст мегардад. Ташаббусҳои ҷаҳонии Пешвои миллат бобати масъалаҳои обу иқлим аз он гувоҳӣ медиҳанд, ки дар Ҷумҳурии Тоҷикистон ба ин мушкилӣ пажуҳишҳои назаррасе анҷом дода шудаанд. Бояд иқрор кард, ки сохтмони Неругоҳи барқи обии Роғун ҷиҳати мусоидат ба рушди иқтисодии кишвар нақши ҳалкунандаро хоҳад бозид. Аз ҳама асосӣ, ҳамин воқеият аст, ки қариб 90 дар сади захираҳои обии минтақа дар ҳудуди Ҷумҳурии Тоҷикистон воқеъ мебошанд, аммо кишвари мо аз ин бартарӣ истифода накарда, нақши муассиртаре дар роҳи рушди ҳамаҷонибаи минтақа ва ҷаҳон пешниҳод менамояд. Ин хулоса дар иқдомҳои Президенти мамлакат сабти ном шуда, дигарбора масъалаи обу иқлимро дар минтақа ва ҷаҳон нигаронкунанда баррасӣ мекунад.

Ширин Қурбонова - доктори илмҳои таърих

Бахшида ба 30-солагии таъсисёбии Ҳизби Халқии Демократии Тоҷикистон

Ҳизби Халқии Демократии Тоҷикистон ба нерӯи созанда ва тавонои ҷавонони кишвар эътимоди қавӣ дорад ва нақшаи онҳоро дар эъмори ҷомеаи шаҳрвандӣ, устувор намудани рукнҳои давлатдории навин, ҳимояи марзу буми Ватани азизамон ниҳоят муҳим арзёбӣ менамояд. Бинобар ин сохторҳои ҳизбӣ дар оянда низ бояд фаъолияти хешро ҷиҳати ҷалби нерӯи ҷавонон ба корҳои созандагиву бунёдкорӣ ва таъмини ширкати фаъоли онҳо дар ҳаёти сиёсӣ ва ҷамъиятӣ тақвият бахшида, бо ташкили чорабиниҳои фарҳангӣ ва маҳфилу ҳамоишҳо барои ҷалби ин табақаи нерӯманди ҷомеа ба сафҳои хеш ҳамаи чораҳои заруриро амалӣ намоянд. Зеро Ҳизби Халқии Демократии Тоҷикистон ба ҷавонон ҳамчун ворисони созандаи имрӯзу фардо эътибори ҷиддӣ дода, иқдомҳои шоиста ва ташаббусҳои созандаи онҳоро барои ободиву шукуфоии кишвар ҳамеша дастгирӣ менамояд.

Бо дастгириву ғамхорӣ фаро гирифтани ҷавонон, ҳаллу фасли мушкилоти онҳо ва истифодаи оқилонаву дуруст аз ин захираи стратегии зеҳнии шукуфоии Ватан ва таъмини амнияту субботи ҷомеа аз ҷумлаи масъалаҳои муҳимтарин мебошад. Фаро гирифтани ҷавонон бо касбомӯзӣ, донишандӯзӣ ва бунёдкорӣ заминаи мусоид фароҳам овардан барои миллати созандаю эҷодкор аст.

Дар баробари ин, ба ҷавонон омӯхтани арзишҳои волои инсонии ниёгону дастовардҳои башарии олами мутамаддин аз вазифаҳои муҳими аҳзоби воқеан халқист.

Ба ҷавонон дар баробари эҳсоси худшиносии милливу зурури ватандорӣ омӯхтани таҳаммулгароӣ, инсондӯстӣ, арзишҳои башарию эҳтироми фарҳангӣ-миллӣ дар шароити кунунии ҷаҳони зудтағйирёбанда шарт ва зарур аст. Бинобар ин зарур аст, ки барои ҳаллу фасли эҳтиёҷоту мушкилоти ин табақаи аҳолӣ зина ба зина тадбирҳои мушаххас андешем, чунки ҷавонон такягоҳи боэътимоди давлату миллат буданд, ҳастанд ва оянда низ чунин хоҳанд буд. Ба андешаи ман чун як зиёии ин кишвари соҳибистиқлол ҳамаи ин нуқтаҳоеро, ки дар боло зикр намудем, суханронии хотирмону дилгармонаи Сарвари маҳбубамон, Президенти мамлакат, Пешвои миллат, Раиси Ҳизби Халқии Демократии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар Маҷлиси КИИ ҲХДТ дар мавзӯи “Нақши ҷавонон дар таҳкими ҷомеаи шаҳрвандӣ ва масъулияти онҳо барои устувор гардонидани мавқеъ ва нуфузи Ҳизби Халқии Демократии Тоҷикистон” – аст, ки ҳар як шаҳрванди соҳибзавқро ба ваҷд меорад ва ҷавонони кишварро ба ояндаи дурахшон раҳнамун месозад.

Баъди чунин ғамхориҳову дастгириҳои Сарвари маҳбубамон, Президенти мамлакат, Пешвои миллат, Раиси Ҳизби Халқии Демократии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон бояд тарбияи ҷавонон дар рӯҳияи эҳтиром ба арзишҳои миллӣ, истифодаи нерӯи созандаи ин табақаи сершумор дар ҷараёни эъмори ҷомеаи демократӣ, ҳимояи онҳо аз дахолати таъсири андешаҳои иртиҷоӣ ва кӯшиши таҳмили ақидаҳои бегона дар мафкураи онҳо ҳалли мусбати худро ёбад.

Ватанро дӯст доштан, аз он ифтихор кардан, барои ҳимояи он омода будан, ба қадри сулҳу субот, осудагиву ваҳдат ва истиқлолият расидан аз ҷумлаи арзишҳои ҷовидонае мебошанд, ки ҷавонони мо бояд онҳоро ба маънии зиндагиву фаъолияти ҳаррӯзаи худ табдил диҳанд ва итминон дошта бошанд, ки танҳо дар ҳамин мо метавонем давлати воқеан ободу пешрафта ва тавоноро бунёд намоем. Дар ҳамин таъкидҳо, ҳар бар ҷониби Сарвари маҳбубамон, Президенти мамлакат, Пешвои миллат, Раиси Ҳизби Халқии Демократии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон аст.

Қурбонова Ширин, доктори илмҳои таърих, Муовини раиси КИИ “Хирадмандон”-и ҲХДТ дар АМИТ

Дар мақолаи илмии тозанашр ва якҷояи Ҳисориев Ҳикмат - академики Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон бо олимони Полша (Iwona Jasser, Natalia Khomutowska, Malgorzata Sandzewicz, Lukasz Lach, Hikmat Hisoriev, Monika Chmielewska, Malgorzata Suska-Malawska: High altitude may limit production of secondary metabolites by cyanobacteria //Ecohydrology & Hydrobiology: Warsaw - 13.03.2024), ки моҳи марти соли 2024 дар маҷаллаи имлмии Полша “Ecohydrology & Hydrobiology” чоп гардид, доир ба дарёфти авлоди нав: Hillbrichtia ва намуди нави ҳамин авлод - Hillbrichtia pamiria маълумоти навин оварда шудааст.

Обсабзҳои номбурад аз ҷиҳати таснифотӣба Сианофитаҳо ва ё Сианобактерияҳо (Cyanophyta, Cyanobacteria) дахл доранд, ки қадимтарин организмҳои фотосинтезкунандаи сайёраи Замин ба шумор рафта, 3.5 миллиард сол пеш дар муҳити обии сайёраи Замин пайдо гардидаанд. Обсабзҳои Сианофитӣва ё Кабуду-сабз дар муҳитҳои ниҳоят гуногуни хушкӣ, обӣва ҳаво, аз гармчашмаю грейзерҳои сӯзон ва боқимондаҳои вулқон сар карда, то болои барфу пиряхҳои қаҳратун мутобиқат пайдо кардаанд.

Алҳол дар рӯйи олам зиёда аз 2000 намуд обсабзҳои Кубуду-сабз дарёфт гардидааст, ки дар ҳудуди Осиёи Марказӣ зиёда аз 630 намуд ва зернамуд ва дар Тоҷикистон 580 намуд ва зернамудҳои онҳо ба қайд гирифта шудааст, ки ин зиёда аз 90 дар сади флораи обсабзҳои кабуду сабзи Осиёи Марказӣ ва 29 дар сади намудҳои алҳол дар олам кашфгардидаи обсабзҳои мазкурро ташкил медиҳад. Ин аз он шаҳодат медиҳад, ки табиати гуногунманзари Тоҷикистон дар ташаккули гуногунии биологии обсабзҳо дар минтақа ва ҷаҳон нақши муҳимеро мебозад ва омӯзиш ва рушди ояндаи таҳқиқотҳо дар кишвар доир ба ин гурӯҳи растаниҳо аҳамияти назаррас хоҳад дошт.

Обсабзи дарёфтгардида - Hillbrichtia pamiria аз намунаҳои соли 2022- и гармчашмаҳои (+50.50С; рН=7.2) канори дарёи Ғунт (Ҳудуди Помири Шарқӣ), ки аз сатҳи баҳр дар баландии 3700 м воқеъ гардидаанд, муайян карда шудаанд. Намунаҳо дар якҷоягӣ бо олимони тоҷик ҷамъоварӣ гардида, барои таҳқиқи таснифотӣ бо ёрии заррабини электронӣ ба Донишгоҳи Варшава фиристода шуданд. Таҳқиқи мукаммали намунаҳо бо ёрии технологияи нав дар Варшава имконият дод, ки авлод ва намудҳои нави обсабзҳо кашф карда шавад.

Ҳикмат Ҳисориев - академики Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, сарходими илмии Институти ботаника, физиология ва генетикаи растании АМИТ

Ё худ сухане чанд дар ҳошияи нахустин иқдоми ҷаҳонии Президенти Ассотсиатсияи футболи Осиёи Марказӣ (САFА) ва Президенти Федератсияи футболи Тоҷикистон муҳтарам Рустами ЭМОМАЛӢ бо қабули қатъномаи махсуси Маҷмаи Умумии Созмони Милали Муттаҳид дар бораи расман эълон намудани 25 - уми май ҳамасола ҳамчун “Рӯзи ҷаҳонии футбол”

"Футбол ҳамчун маҳсули эҷоди тафаккури инсонӣ аз як бозии одӣ ба омили пайвандгари инсоният табдил ёфтааст."

Рустами ЭМОМАЛӢ

Мусаллам аст, ки бозии футбол аз қадимулайём ва то имрӯз ҳамчун яке аз машғулиятҳои асосии инсон маҳсуб ёфта, бо мурури замон дар тамоми ҷаҳон ҳамчун василаи баҳамоии ҷавонони давлатҳои мухталиф, роҳҳои беҳтарини беҳдошти саломатӣ ва тарғиби тарзи ҳаёти солим ва муттаҳидсозии мардумони олам мебошад. Бозии футбол як навъи варзишест, ки қитъаҳо, давлатҳо, давлатҳо, шаҳрҳо, ноҳияҳо ва инчунин рустоҳоро ба ҳам меорад.

Воқеан футболбозӣ варзишест, ки сокинони ҷомеаи ҷаҳониро новобаста аз нажод ва дигар омилҳои мухталиф бо ҳамдигар муттаҳид намуда, ҳамзамон ба забони универсалӣ сухан мегӯяд. Ин бозӣ як шакли баргузории ба худ хосро дорад, ки марзҳои миллӣ, монеаҳои забонӣ ва тафовутҳои иҷтимоию иқтисодиро убур намуда, тимсоли падидаи фарҳанги умумиҷаҳонист. Дар радифи баргузории бозиҳои футбол дар сатҳи ҷаҳонӣ аксарияти мардум ва миллионҳо нафар мухлисони ашаддӣ аз ҳама бештар дар бораи пирӯзӣ, пешрафт ва шодмонӣ меандешанд.

Аз ҷониби дигар, ба ифодаи устод Алиаҳмад Мирзоев, ки мавсуф Мураббии шоистаи футболи Тоҷикистон ва дорандаи ордени “Дӯстӣ”, Корманди шоистаи Тоҷикистон ба ҳисоб рафта, солҳои зиёде дар дастаҳои “Пахтакор”(Қӯрғонтеппа), СКИФ (Душанбе), “Помир” (Душанбе, ҷавонон), “Нефтяник” (райони собиқ Ленин - ҳоло ноҳияи Рӯдакӣ), “Андиҷон” (Андиҷон), “Хуҷанд” (Ленинобод) бозӣ кардаанду инчунин солҳои зиёд вазифаҳои раиси Кумитаи варзиши шаҳрҳои Қӯрғонтеппа ва шаҳри Душанбею масъулияти ноибии президентии Федератсияи футболи шаҳри Душанбе ва то ба нафақа баромадан вазифаи муовини раиси Кумитаи кор бо ҷавонон, варзиш ва сайёҳии назди Ҳукумати шаҳри Душанберо ба зимма доштанд, ифода намоем, аз ҷумла номбурда зимни суҳбат чунин иброз доштанд: Футбол варзишест, ки ба дилҳо хурсандӣ меорад ва хоҳ нохоҳ мардумро ба ба тарзи риояи ҳаёти солим даъват менамояд, ҳамзамон ба инсон рӯҳу ҳаловати тоза мебахшад.

Хоҳ нохоҳ ҳар як нафар мухлиси ашадии футбол тамоми бурду бохт, шодию фараҳ, ғаму андуҳро дар вуҷуди худ бармало эҳсос менамояд. Аксар мавридҳо аз шикасту нобаробариҳо рӯҳафтода намешавад. Ба зиндагӣ бо уммеду орзуҳои нек қадам мениҳад ва сабру таҳаммулро низ пеша менамояд. Рӯзе мерасад, ки боз комёбу пирӯз мегардад. Зеро аз ноумедиҳо басо умед аст. Поёни шаби сияҳ сафед аст.

-Ростӣ гап муждаи иқдоми наҷиб ва саривақтию пешниҳодеро, ки аз ҷониби ҷавони ватандӯсту ғаюр ва инчунин Президенти Ассотсиатсияи футболи Осиёи Марказӣ (САFА) ва Президенти Федератсияи футболи Тоҷикистон муҳтарам Рустами Эмомалӣ бо қабули қатъномаи махсуси Маҷмаи Умумии Созмони Милали Муттаҳид дар бораи расман эълон намудани 25 - уми май ҳамасола ҳамчун “Рӯзи ҷаҳонии футбол”-ро аз тариқи воситаҳои ахбори омма шунида, ҳамчун ветеран ва дурусттараш ҳамчун собиқадори соҳаи футбол ва варзиши ҷумҳурӣ хеле шоду мамнун гардидам.

Чунки ба андешаи банда ин пешниҳоди дурандешона падидаи нодиру беҳтарин иқдоми наҷибест, ки ба рушди футболи тоҷик ҳамаҷиҳата мусоидат намуда, ҳамзамон дар зеҳни ҳар як варзишгари касбӣ тафаккури инсондӯстӣ ва тарғибу ташвиқи сулҳу ваҳдати миллиро талқин намуда, инчунин ба ҷомеаи ҷаҳонӣ ва кулли сокинони сайёра миллати бузурги тоҷик ва ҳамаи мухлисони футболро муаррифӣ ва имиҷи ҷумҳуриро низ боло мебарад.

Хулоса, дар минбаъдаи наздик ин санаи муҳим ба ҳукми таърих вуруд гардида, ҳамзамон ҳамасола дар саросари ҷаҳон санаи 25-уми май ҳамчун “Рӯзи ҷаҳонии футбол” ҷашн гирифта мешавад ва шояд, ки таҷлили ин санаи таърихӣ аз Ҷумҳурии Тоҷикистони ободу мутараққӣ шуруъ хоҳад шуд.

Уммедворем, ки футболи мо ба қуллаҳои муроду мақсуди хеш расида, дар рафти баргузориҳои сатҳи ҷаҳонӣ варзишгаронамон ба дастовардҳои назаррас ноил хоҳанд гашт.

Бо ибрози чунин орзую омоли накӯ ҳамаи мухлисони ашаддии футбол ва инчунин мардуми шарифи кишварамонро бо таҷлили нахустин Рӯзи ҷаҳонии футбол самимона шодбош гуфта, барояшон саломатии бардавом, барору комёбиҳои беназир ва бахту иқболи накӯ орзумандам!

РАҲИМЗОДА Алишер Орзу, директори Институти математикаи ба номи А. Ҷӯраеви Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон

Президенти Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, узви вобастаи АМИТ Хушвахтзода Қобилҷон Хушвахт

ДУШАНБЕ, 23.05.2024. /АМИТ «Ховар»/. Сиёсати давлатии ҷавонон дар замони истиқлоли давлатӣ таҳти роҳбарии Президенти Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон марҳила ба марҳила густариш ёфта, ҳоло аз ҷойгоҳи хоссаи ин қишри созанда хабар медиҳад. Чунин нигоштааст президенти Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, профессор Қобилҷон Хушвахтзода дар мақолааш ба унвони АМИТ «Ховар» бахшида ба Рӯзи ҷавонони Тоҷикистон.

— Омӯзиши таҷрибаи нодири мактаби сарварии Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ — Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон нишони он аст, ки дар радифи дигар масъалаҳои муҳимми давлатдорӣ масъалаи ҷавонон ҷойгоҳи хосса дорад. Ҳанӯз аз рӯзҳои нахусти давлатдорӣ Пешвои миллат дар ҳалли масъалаҳои муҳимми ҷомеа ба ин қишр ҳамчун неруи ояндасозу рушдбахшандаи миллату давлат такя намуданд.

Пешвои миллат ҳамеша аз вазъи мураккаби сиёсии минтақа изҳори андеша намуда, яке омилҳои асосии ин буҳрони сиёсиро дар истифодаи ҷавонони бетаҷриба ва ноогоҳ аз манфиатҳои миллӣ аз ҷониби қудратҳои манфиатҷӯйи хориҷӣ номиданд. Дар робита ба ин Сарвари давлат таъкид намудаанд, ки насли наврас ва ҷавони мамлакат набояд зиракии сиёсиро аз диҳад. Бо мақсади баланд бардоштани сатҳи маърифати ҷавонон ва дар руҳияи худогоҳӣ ва худшиносии миллӣ тарбия намудани онҳо чораҳои зиёди муассир дар амал татбиқ шуданд. Таҳлили таҷрибаи кишварҳои ба моҷарои сиёсӣ ва буҳронҳои ҷамъиятӣ гирифтор далели он аст, ки дар саргаҳи ин ҳама ноумедиҳо ва нооромиҳо истифодаи қишри бетаҷриба – ҷавонон аз ҷониби гурӯҳҳои манфиатҷӯй қарор дорад. Бинобар ин зарур аст, ки ҷавонон бо силоҳи асосӣ ва шикастнопазир- маърифат мусаллаҳ бошанд. Танҳо маърифат дар муқобили тамоми падидаҳои номатлуби раванди ҷаҳонишавӣ ҷавононро аз гаравидан ба ҳаракатҳои тундрав ҳифз менамояд. Дар ин марҳилаи бархӯрди манфиатҳои геосиёсӣ ва геостратегии қудратҳои ҷаҳонӣ ҳамон миллат ва давлате пойбарҷо боқӣ мемонад, ки қаблан мафкураи насли наврас ва ҷавони он бо маърифат мусаллаҳ бошад.

Дар ин марҳилаи муҳимми давлатсозӣ, ки дар меҳвари он бунёди давлати мутамаддин қарор дорад, албатта, мафкура ва маънивиёти ҷомеа нақши асосиро иҷро менамояд. Расидан ба ҳадафҳои конститутсионӣ, махсусан бунёди давлати ҳуқуқбунёд ва ҷомеаи шаҳрвандӣ аз мафкураи насли наврас ва ҷавони мамлакат вобастагии зиёд дорад. Дар айни замон бо назардошти ҷалби ҷавонон ба омӯзиши асосҳои илму дониш бо ташаббуси Роҳбарияти олии мамлакат якчанд тадбири судманд амалӣ гардид. Бунёди садҳо муассисаҳои таълимӣ, махсусан зиёда аз 25 донишгоҳу донишкада ва дигар муассисаҳои илмию фарҳангӣ аз ҷумлаи табирҳои муассир барои баланд бардоштани сатҳи маърифати ҷомеа маҳсуб мешаванд. Ҷавононро имрӯз бояд дар руҳияи арҷгузорӣ ба арзишҳои муқаддаси миллӣ ва давлатдорӣ ба камол расонид.

Дар ин радиф ҷавононро зарур аст, ки дар ҷавоб ба ғамхориҳои Сарвари давлат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба омӯзиши илмҳои замона бештар рӯ биёранд. Баргузор намудани даҳҳо озмунҳои ҷумҳуриявӣ аз ҷумлаи ташаббусҳои дигари Сарвари давлат дар роҳи ҷалби насли наврас ва ҷавони мамлакат ба маърифат ба шумор меравад. Бо баргузории озмунҳои ҷумҳуриявӣ имрӯз ба назар мерасад, ки тамоми қишри ҷомеа рӯ ба китоб меорад.

Воқеан, давоми таърих миллати тоҷик китобдору китобхон буда, тавассути афкори ҷамъиятӣ ва фарзандони фарзонааш дар тамаддуни башарӣ нақши бориз гузоштааст. Имрӯз ҷавонони моро зарур аст, ки бо пайравӣ аз бузургони илму адаби тоҷик, ба монанди Ибни Сино, Абӯрайҳони Берунӣ, Закариёи Розӣ, Ҷобир ибни Ҳайён, Муҳаммади Ғаззолӣ, Умари Хайём, Абдураҳмони Ҷомӣ, Абӯабдуллоҳи Рӯдакӣ, Абулқосим Фирдавсӣ, Носири Хусрав ва Донишу Айнӣ, ки ҳамагӣ дар синни ҷавонӣ бо афкору дониши хеш маъруфу машҳур гардидаанд, пайи аз худ намудани илмҳои замонавӣ бошанд.

Дар раванди ҷаҳонишавӣ зарур аст, ки мафкураи илмии ҷавонон барои дар амал татбиқ намудани илм дар истеҳсолот баланд бардошта шавад. Моро зарур аст, ки бо истифода аз шароити созгору мусоиди фароҳамовардаи роҳбарияти олии мамлакат ҷавононро ба аз худ намудани илмҳои дақиқ бештар ҷалб намуда, ба ин васила масъалаҳои мубрами ҳаёти иқтисодӣ ва иҷтимоиро ҳал намоем.

Дар айни замон яке аз муассисаҳои бузургтарини мамлакат барои омода намудани олимони ҷавон Академияи миллии илмҳо маҳсуб мешавад, ки бо сохтору ниҳодҳои худ имрӯз фаъолияти густурда ва самаранок пеш мебарад. Ин муассисаи бузурги илмӣ, ки олимону муҳаққиқони варзидаи мамлакатро ба ҳам овардааст, дар омода намудани кадрҳои илмӣ аз ҳисоби ҷавонон нақши бориз дорад. Вале бо ин шумора ва сифат мо қаноат накарда, барои боз ҳам ҷалб намудани ҷавонон ба корҳои илмӣ-таҳқиқотӣ, махсусан дар самти илмҳои дақиқ тадбирҳои зарурӣ меандешем. Шарту шароит ва имконоти фароҳамовардаи Ҳукумати мамлакат, махсусан Сарвари давлат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон имрӯз моро вазифадор менамояд, ки барои ҷалби бештари ҷавонон ба омӯзиш ва аз худ намудани илмҳои дар истеҳсолот зарурӣ тадбирҳои мушаххасу саривақтиро дар амал татбиқ намоем. Рисолати воқеии ҳар зиёӣ дар ин раванди бисёр муҳимму сарнавиштсози давлатдорӣ, пеш аз ҳама, дар ҷалби ҷавонон ба илму дониш ва омода намудани кадрҳои ҷавобгӯ ба талаботи сатҳи байналмилалӣ зоҳир мегардад. Имрӯз мо тасмим гирифтаем, ки дар заминаи тамоми ниҳодҳои соҳавии илмии Академияи миллии илмҳо аз ҳисоби олимони ҷавон таҳқиқоти илмиро боз ҳам густариш бахшем.

Ҳамин тавр, танҳо илму дониш воситаи рушди ҷавонон ва баланд бардоштани сатҳи маърифати онҳо шуда метавонад. Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар ҳама суханрониҳо аз ҷавонон даъват ба амал меоранд, ки ҳарчи зиёдтар илму дониш аз худ намуда, дар рушди босуботи мамлакат саҳм гузоранд. Дар робита ба ин дар мулоқот бо фаъолони ҷомеа ва намояндагони дин Сарвари давлат таъкид намуданд, ки «имрӯз ҷомеаи ҷаҳонӣ, махсусан аксар кишварҳои исломӣ хуб дарк кардаанд, ки ягона омили наҷотбахши инсоният илм ва рӯ ба илмомӯзӣ овардани насли ҷавон мебошад».

Рушди босуботи Тоҷикистон маҳз аз пешрафти илму техника вобаста буда, ҷалби ҷавонону наврасон ба илму дониш ва касбу ҳунар бояд дар маркази таваҷҷуҳи ҳамаи аҳли ҷомеа, махсусан падару модарон қарор гирад. Маҳз илму дониш кафили тавонмандии миллату давлат дар сатҳи ҷаҳон ба шумор меравад.

Бояд зикр намуд, ки барои бомуваффақият амалӣ гардонидани сиёсати давлатӣ дар самти ҷавонон бо ибтикори Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат, Раиси Ҳизби Халқии Демократии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон якчанд санадҳои меъёрии ҳуқуқии нав, аз ҷумла «Стратегияи рушди сиёсати давлатии ҷавонон дар Ҷумҳурии Тоҷикистон барои давраи то соли 2030», «Барномаи миллии рушди иҷтимоии ҷавонон дар Ҷумҳурии Тоҷикистон барои солҳои 2022-2026» ва «Барномаи давлатии тарбияи ватандӯстӣ ва таҳкими ҳуввияти миллии ҷавонони Тоҷикистон барои солҳои 2023-2027» омода ва қабул гардиданд.

Ҳамзамон, Ҳукумати мамлакат бо мақсади дастгирӣ ва ҳавасмандгардонии ҷавонони лаёқатманду соҳибмаърифат ва ватандӯсту хештаншинос дар даврони соҳибистиқлолии кишвар аз тамоми имкониятҳо истифода намуда истодааст, ки мисоли он таъсис дода шудани мақомоти ваколатдор дар соҳаи кор бо ҷавонон ва варзиш, маблағгузории фаъолияти соҳаи сиёсати давлатии ҷавонон тавассути барномаҳои соҳавӣ, дар тақвими санаҳои таърихӣ ворид гардидани санаи 23 май - Рӯзи ҷавонони Тоҷикистон, таъсис дода шудани Ҷоизаи ба номи Исмоили Сомонӣ барои олимони ҷавоне, ки дар соҳаи илму техника корҳои намоён анҷом додаанд, таъсиси стипендияҳои президентӣ барои хонандагону донишҷӯёни муассисаҳои таҳсилоти умумӣ, ибтидоӣ ва миёнаи касбӣ ва тадриҷан зиёд намудани маблағи стипендия ва шумораи гирандагони он, таъсис ёфтани стипендияи байналмилалии «Дурахшандагон» барои донишҷӯёни тоҷике, ки дар хориҷи кишвар ба таҳсил фаро гирифта шудаанд, таъсиси квотаҳои президентӣ, ҷудо намудани грантҳои Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон барои иттиҳодияҳои ҷамъи­ятӣ дар соҳаи тарбияи ватанпарастии ҷавонон, таъсиси Шурои миллии кор бо ҷавонон дар назди Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, ҷавоникунонии сиёсати кадрӣ ва дар зинаҳои роҳбарикунанда таъин гардидани шумораи зиёди ҷавонони лаёқатманд, бунёду мавриди баҳрабардорӣ қарор додани марказҳои ҷавонон дар шаҳру ноҳияҳои ҷумҳурӣ, инчунин сохтмони мактабу донишгоҳҳо ва китобхонаҳои сатҳи байналмилалӣ, толорҳои варзишӣ, мавзеъву гулгаштҳои фароғатӣ, бунёди майдончаҳои варзишии муҷаҳҳаз бо талаботи замони муосир аз тадбирҳои муҳим ва дастовардҳои назаррас дар татбиқи сиёсати давлатии ҷавонон маҳсуб меёбанд.

Пешвои миллат ҳамеша такя ба ҷавонон мекунанд. Зеро ҷавонон нерӯи созандаи Ватан буда, нақши онҳо дар тараққиёти ҳамаи соҳаҳои ҳаёти давлат ва ҷомеа бисёр арзишманд ва назаррас мебошанд. Имрӯзҳо ҷавонон дар рушди давлат ва ободии Ватан фаъолона саҳм мегузоранд, марзу буми сарзамини аҷдодиро ҳимоя мекунанд, ватандӯсту ватанпараст, бонангу номусанд ва ба халқу давлати Тоҷикистон содиқ мебошанд.

Ҷавононро зарур аст, ки ҳушёрии маънавӣ ва зиракии сиёсиро аз даст надода, ба ташвиқу тарғиботи ғоя ва идеологияҳои тундрави ифротӣ, иғвогариҳо дода нашаванд. Ҳар як фарди бонангу номуси кишвар бояд барои боз ҳам мустаҳкам намудани сулҳи бебозгашт, таъмини амният ва ваҳдати миллӣ, дӯстиву рафоқати самимӣ миёни шаҳрвандон аз шароиту воситаҳои мавҷудбуда самаранок истифода намуда, нагузоранд, ки ба пояҳои сулҳу субот ва истиқлолияти миллии давлати ҳуқуқбунёди тоҷикон осебе расад, таъкид менамояд Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат, Раиси Ҳизби Халқии Демократии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон.

Барои ин ҷавононро зарур аст, ки доимо пайи омӯзиш, равнақи илму дониш ва баланд бардоштани тафаккуру васеъ намудани ҷаҳонбинии худ бошанд. Ҳар як фарди ақли солиму расо дошта, бояд воқеоти ҷаҳонро таҳлил ва хулосабарорӣ карда тавонад. Дар ин сурат, ҳеҷ гоҳ ягон нафар ҷавон шомили гурӯҳҳои ифротӣ намегардад, дигаронро низ барои баргаштан аз ин роҳи бад эмин нигоҳ медорад. Барои тарбияи насли наврас ва бунёди ҷомеаи солим тамоми аъзои ҷомеа бояд масъулиятнок бошанд ва ҷавобгариро эҳсос намоянд.

Ҷаҳонишавии замони муосир аз ҳар фарди ҷомеа, бахусус ҷавонон дар роҳи аз бар намудани донишҳои назариявӣ, хештаншиносӣ, ватандӯстӣ ва содиқу вафодори миллату давлат буданро тақозо дорад. Чунки то ба ҳол на ҳама имконияту нерӯи хешро ҷавонони мо ба пуррагӣ истифода намуда истодаанд.

Тавре Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон бо ишора ба ҷавонони Тоҷикистон қайд намуданд, ки: «Ватанро сидқан ва самимона дӯст доштан, бо он ифтихор кардан, барои ҳимояи он омода будан, ба қадри истиқлолу озодӣ, сулҳу оромӣ, суботи сиёсӣ ва ваҳдати миллӣ расидан, шукронаи соҳибватаниву соҳибдавлатӣ ва эҳтироми падару модарро ба ҷо овардан аз ҷумлаи арзишҳое мебошанд, ки ҳар кадоми шумо ҷавонон бояд ин арзишҳоро дастури зиндагии ҳаррӯзаи худ қарор диҳед» (President, tj. Паёми шодбошӣ ба муносибати Рӯзи ҷавонони Тоҷикистон. 23.05.2022 сол.).

Бинобар ин, ҷавонону наврасонро зарур аст, ки барои боз ҳам баланд бардоштани малакаи донишҳои худ ва ба меъёрҳои байналмилалӣҷавобгӯ будани он тамоми имкониятҳоро васеъ истифода баранд, то ки дар ҷодаи давлатсозӣ ва миллатсозӣ аксарият шуда, рақибони худро дар ақаллияти маънавӣ гузоранд.

Ҷавонон бояд гурӯҳи иҷтимоии муташаккил омода дар ҳифзи арзишҳои миллӣ бошанд.

Дар солҳои соҳибистиқлолӣ тамоми шароитҳои таҳсил фароҳам оварда шуда, ҳазорҳо мактабҳои замонавӣ бунёд ва барои ихтироъкорон ва олимони ҷавон фазои мусоиди кашфсозӣ бо дастгирии давлат муҳайё гардиданд. Ташкили озмунҳо ва таъсиси стипендияҳо барои дарёфти беҳтаринҳо рӯйи амал омаданд.

Агар ба кишварҳои ҳамсоя сафар намоем ва муқоиса кунем, сатҳи муассисаҳои таълимии кишвари мо ва таҷҳизоти техникӣ назар ба кишвархои ҳамсоя бамаротиб хубтару беҳтар аст.

«Барои ҷавонон ҳамаи шароитҳо муҳайё гардида, онҳоро зарур аст, ки ҳар лаҳзаи умрро самаранок истифода бурда, забонҳои хориҷиро аз худ намояндтаъкид менамояд Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат, Раиси Ҳизби Халқии Демократии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон.

Беҳуда нест, ки ҳанӯз 2500 сол пеш файласуфи маъруф Арасту гуфта буд, ки, асоси давлатдорӣ ин илм, фан ва маориф аст.

Дар воқеъ, ҷавонони соҳибхираду ояндасозро месазад аз Пешвои миллат сифатҳои ободкорӣ, ҳама вақт бо мардум будан, сулҳпарварӣ, суханварӣ, хушгуфторӣ, эҳёгарӣ, бунёдгузорӣ, хоксорӣ, таҳаммулпазирӣ, саховатмандӣ, ҷавонмардӣ, ростқавлӣ, эҳтиром ба падару модар, омӯзгорон ва пиронсолонро омӯзанд ва дар қалбу вуҷуди худ ҷой диҳанд.

“Рӯзи ҷавонон” ба Шумо ҷавонони азиз муборак бошад! Ба Шумо бурдбориҳо хоҳонем.

Ширин Қурбонова, доктори илмҳои таърих, Муовини раиси КИИ “Хирадмандон”-и ҲХДТ дар АМИТ

Ташаббуси байналмилалии Тоҷикистон бо пешниҳоди Президенти Ассотсиатсияи футболи Осиёи Марказӣ (CAFA), Президенти Федератсияи футболи Тоҷикистон муҳтарам Рустам Эмомалӣ аз ҷониби Маҷмаи Умумии Созмони Милали Муттаҳид 7 майи соли 2024 зимни ҷаласаи 80-уми пленарии иҷлосияи 78-уми Маҷмаи Умумии СММ мавриди пазириш қарор гирифта, қатъномаи “Рӯзи ҷаҳонии футбол” қабул гардид, ки дар шинохт ва рушди ҷомеаи солиму созанда дар рушди дипломатияи варзишӣ муждаи хуб мебошад. Зеро Тоҷикистон дар даврони беш аз 30 соли истиқлол тавонист бо эҷоди мактаби сулҳу суботу созандагӣ дар масоили гуногуни ҷаҳон, аз ҷумла обу экология ва роҳу усулҳо барои ҳифзу ҳимояи пиряхҳои ҷаҳон ташаббусҳои созанда пешниҳод намуда, мавриди қабули ҷомеаи ҷаҳонӣ гардонад.

— Дар рушди ҷомеаи солим нақш ва ҷойгоҳи варзиш муҳим арзёбӣ шуда, дар забони дипломатия он қосиди сулҳу дӯстӣ байни кишварҳои ҷаҳон буда, ба таҳаввулу таҳкими ҳамгироии муносибатҳо мусоидат менамояд. Зеро давлатҳо барои расидан ба ҳадафҳои умумибашарӣ ба як навъ ҳамгироиву иттиҳоду ҳамбастагӣ ниёз доранд. Аз ҳамин лиҳоз, мусобиқаҳои варзишӣ имкон фароҳам меоранд, ки давлатҳо ҳамкориро дар доираи рушди ҷомеаи солим тавсеа бахшанд.

Бояд гуфт, ки ҳамаи намудҳои варзиш, хусусан футбол дар ҳаёти инсоният аз ҷумлаи беҳтарин роҳҳои солимгардонӣ ва пешбурди тарзи ҳаёти солим, инчунин василаи муҳимтарини пайванди халқу миллатҳои гуногун ба шумор мераванд. Он падидаи фарҳанги умумиҷаҳоние аст, ки марзҳои миллӣ, монеаҳои забонӣ ва тафовутҳои иҷтимоиву иқтисодиро убур мекунад. Ин варзише аст, ки ҷаҳонро муттаҳид месозад ва бо забони универсалӣ сухан мегӯяд.

Бояд ишора кард, ки Президенти Ассотсиатсияи футболи Осиёи Марказӣ (CAFA) ва инчунин Президенти Федератсияи футболи Тоҷикистон муҳтарам Рустами Эмомалӣ нақшу аҳамияти футболро дар сатҳи ҷаҳон муҳим шуморида, пешниҳод намуданд, ки тавассути қабули қатъномаи махсуси Маҷмаи Умумии Созмони Милали Муттаҳид Рӯзи ҷаҳонии футбол қабул шавад.

Ҳамин тариқ, ҷомеаи ҷаҳонӣ ташаббуси нахустини Президенти Федератсияи футболи Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Рустами Эмомалиро оид ба эълони Рӯзи байналмилалии футбол дар ҷаҳон бо иттифоқи оро пазируфт.

Дар қатънома аҳаммияти варзиш дар руҳияи сулҳ, тафоҳум, ҳамкории байналмилалӣ, дӯстӣ, таҳаммулпазирӣ ва бе табъиз баргузор намудани чорабиниҳои бузурги дорои хусусияти муттаҳидкунанда ва мусолиматомездошта нақш мебозад.

Дар зимн, дар нашрияҳои маъруфи Покистон, аз ҷумла Рӯзномаи “Ғазнавӣ” бо забонҳои англисӣ ва урду 9 майи соли 2024 таҳти унвони «Ташаббуси навбатии ҷаҳонии Тоҷикистон ҷонибдорӣ гардид» мақола ба нашр расид, ки ба ташаббуси глобалии Тоҷикистон- қабули Рӯзи ҷаҳонии футбол бахшида шудааст. Дар он ташаббуси глобалии Президенти Федератсияи футболи Тоҷикистон муҳтарам Рустами Эмомалӣ шарҳу тавзеҳ ёфта, аҳамияти бузурги он дар ташвиқи тарзи ҳаёти солим таъкид гардидааст.

Бояд гуфт, ки шаҳри Сиалкоти Покистон бузургтарин истеҳсолкунандаи либосҳои футболи ба таври дастӣ дӯхташуда дар ҷаҳон буда, солона 40-60 миллион дона либосҳои варзишӣ ё футболка истеҳсол мекунанд, ки тақрибан 60% маҳсулоти ҷаҳониро ташкил медиҳад. Дар мусобиқаҳои Ҷоми ҷаҳонии ФИФА тӯбҳо аз ҷониби ширкати Forward Sports дар Сиалкот сохта мешаванд, ки хеле босифат мебошанд.

Варзиш дар Тоҷикистон яке аз самтҳои афзалиятноки сиёсати иҷтимоии мамлакат ба шумор меравад. Президент ва Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон ба рушди бемайлони тарбияи ҷисмонӣ ва варзиш ҳамчун омили тарғиби ҳаёти солим ва яке аз воситаҳои беҳтарини таҳкими дӯстӣ байни инсонҳо таваҷҷуҳи зиёд зоҳир менамоянд.

Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи тарбияи ҷисмонӣ ва варзиш» асосҳои ҳуқуқӣ, ташкилӣ, иҷтимоию иқтисодӣ ва таъмини фаъолиятро дар соҳаи тарбияи ҷисмонӣ ва варзиш муқаррар ва танзим менамояд. Давоми 33 соли истиқлол варзиш дар Тоҷикистон хеле рушд кард. Соли 1992 Кумитаи миллии олимпии Тоҷикистон ташкил шуд, ки узви Кумитаи байналмилалии олимпӣ мебошад ва роҳбариашро аз соли 2009 Пешвои миллат, Президенти Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба зимма доранд. Истиқлол ба варзишгарони Тоҷикистон имкон фароҳам овард, то онҳо фаъолона дар мусобиқаҳои байналмилалии варзишӣ иштирок намоянд.

Дипломатияи варзишӣ дар таҳкими сулҳ ва муносибатҳои байналмилалӣ нақши муҳим дорад. Дар таърих он ҳамчун воситаи баланд бардоштани обрӯи давлату миллат ва таҳкими робитаҳо байни кишварҳо хизмат мекунад. Дар ин зимн, Бозиҳои олимпии Юнони қадим яке аз намунаҳои аввалини дипломатияи варзишӣ буданд, ки варзишгаронро аз минтақаҳои гуногун муттаҳид ва ягонагиро таҳким мебахшиданд.

Дар замони муосир дипломатияи варзишӣ барои бартараф кардани ихтилофҳо ёрӣ расонида, намунаи беҳтарини онро байни кишварҳои ҷаҳон, ба мисли Иёлоти Муттаҳидаи Амрико, Чин дар солҳои 1970 ва Москва-Русия дар соли 1980 метавон мушоҳида кард. Ҳамин тариқ, сафарҳои варзишгарон, аз қабили тими тенниси рӯи мизи ИМА ба Чин, Кореяи Ҷанубӣ ва Кореяи Шимолӣ, ки ихтилофи сиёсӣ доранд, дар Бозиҳои зимистонаи олимпии Пйонгчанг дар соли 2018 зери як парчам вориди варзишгоҳ шуданд, ки ба коҳиши танишҳо мусоидат кард. Дар моҳи октябри соли 2023 тими крикети Покистонро дар Аҳмадобод истиқболи гарм намуда, пешвоз гирифтанд. Дар ин зимн, моҳи феврали соли 2024 капитани тими Ҳиндустон, ки дар даври плей-офф дар Ҷоми ҷаҳонии Дэвис дар гурӯҳи 1-ум бо Покистон қувваозмоӣ намуд, аз истиқболи хеле гарм ва меҳмоннавозии ин кишвари ҳамсоя қадрдонӣ ва ташаккур намуд.

Ҳамин тариқ, тими духтаронаи ҳендболи Тоҷикистон соли 2022 бо тими Узбекистон мусобиқа намуда, ҷойи дуюм ва дертар соли 2023 дар мусобиқаи Челенҷ трофи дар шаҳри Файсалободи Покистон ҷойи 3-юмро ишғол карда, соҳиби медал гаштанд, ки далели заминаҳои хуби иқтидори дипломатияи варзишӣ ва дӯстӣ байни кишварҳо мебошад. Ҳамин тавр, тими духтарона ва писаронаи чавгонбозони Тоҷикистон дар мусобиқаҳои байналмилалӣ дар кишварҳои хориҷа, аз ҷумла Қазоқистон ва Узбекистон иштирок намуда, маҳорати баланд нишон доданд, ки заминаи рушди ҳамсоягиву ҳамбастагӣ ва дӯстии байни ин кишварҳоро нишон медиҳад.

Ин мисолҳо тавоноии варзишро дар рафъи монеаҳо ва оғози муколамаи дипломатӣ ба таври дуруст нишон медиҳанд. Дипломатияи варзишӣ дар таҳкими муносибатҳо ва коҳиш додани муноқишаҳо замина ба вуҷуд оварда, дарҳоро барои ҳамкорӣ боз менамояд.

Дар Тоҷикистон ташкилоту федератсияҳои гуногуни варзишӣ барои рушди ҷомеаи солиму созанда фаъолият мекунанд. Аз ҷумла, Федератсияи футболи Тоҷикистон созмони ҷамъиятии варзишие аст, ки футболро дар мамлакат идора ва назорат мекунад, дар рушди дипломатияи варзишӣ нақши муҳим бозида, тими миллӣ, дастаҳои мунтахаби наврасону ҷавонон, дастаи мунтахаби олимпӣ ва футзалу футболи занона ташкил намуда, сарпарастӣ карда, иштироки онҳоро дар мусобиқаҳои расмии байналмилалӣ таъмин менамояд.

Дар даврони соҳибистиқлолии мамлакат аввалин маротиба дастаи миллии футболи Тоҷикистон дар Ҷоми Осиё-2023 дар шаҳри Давҳаи Қатар фаъолона иштирок карда, то даври чорякфинал баромад. Дар бозии даври чорякфинал футболбозони мо дар рақобати баробар бо дастаи миллии Урдун қувва озмуда, ба қатори ҳашт дастаи беҳтарини қора ворид шуд.

Ин чорабинии варзишӣ қобилияти варзишро барои муаррифии давлат ва иттиҳоду сарҷамъии миллат нишон дод. Бо чунин арзишҳои воло ва барои рушди ҷомеаи солиму созанда ҳамаи намуди варзиш, аз ҷумла футболро бояд истифода намуд. Чунин табодул таъсири амиқи дипломатӣ дошта, робитаҳоро осон мекунад, ки аксар вақт тавассути воситаҳои анъанавии дипломатӣ ба онҳо расидан душвортар мебошад.

Ҳамин тариқ, қабул гардидани пешниҳоди Тоҷикистон чун рушди дипломатияи варзишӣ бори дигар далели он аст, ки ҷомеаи ҷаҳонӣ нақши боризи Тоҷикистонро ҳамчун давлати пешбарандаи усулҳои тарзи ҳаёти солим ва вусъатдиҳандаи ҳамкории байналмилалии варзишӣ барои оммавӣ гардонидани он дар арсаи байналмилалӣ муҳим ва зарур мешуморад.

Мирсаид РАҲМОНОВ,
ходими калони илмии Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои
Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон

Бознашр аз сомонаи АМИТ «Ховар»

https://khovar.tj/.../diplomatiyai-varzish-tashabbusi.../