(бахшида ба ҷашни бостонии Тиргон)

“Ба шарофати соҳибистиқлолӣ ва оғози бунёди давлатдории миллӣ мо кӯшиш кардем, ки дар асоси сарчашмаҳои илмиву таърихӣ ин ҷашни аҷдодии худро эҳё намоем, то мардуми куҳанбунёди тоҷик дар баробари дигар ҷашну ойинҳои таърихӣ аз мавҷудияти Тиргон ҳамчун ҷашни обу рӯшноӣ бохабар бошанд ва ба гузаштаи пурифтихори хеш арҷ гузоранд”.

Эмомалӣ Раҳмон

Истиқлолият дари худшиносиро ба рўйи мо кушод, эҳтироми ҳамаи суннату ойинҳои муқаддаси аҷдодӣ, пос доштани қадру қимати давлати миллӣ ва ваҳдати миллиро ба ҳар фарди бедордил омӯзонд. Қобили зикри хос аст, ки дар шароити ҷаҳонишавӣ ва бархӯрди тамаддунҳо рӯ овардан ба таърих ва арзишҳои миллӣ ба хотири нигаҳдошти анъанаву суннатҳои неки ниёгон ва ҳифзи истиқлоли сиёсиву фарҳангӣ аҳаммияти басо муҳим касб кардааст. Маҳз истиқлоли давлатӣ барои эҳёву барқарор намудани ҷашнҳои миллии ниёгонамон заминаи мусоид фароҳам овард.

Дар ҳамин замина метавон зикр намуд, ки Тиргон дар радифи ҷашнҳои Сада, Наврӯз ва Меҳргон ҷашни мавсимии кишоварзон буда, ба обу замин ва ҷамъ овардани ҳосили зироат робитаи мустақим дорад. “Мардуми шарифи Тоҷикистон, ҳамчунин, аз вазъи ноорому печидаи ҷаҳон, хусусан, дар масъалаи таъмин кардани аҳолӣ бо маводи ғизоӣ, мунтазам боло рафтани нархи маҳсулот ва мушкилоти норасоии оби ошомиданӣ дар бисёр кишварҳои ҷаҳон хуб огоҳанд. Дар чунин шароит мо бояд, пеш аз ҳама, шукронаи соҳибдавлативу соҳибватанӣ ва обу хоки ин Ватани муқаддасро ба ҷо оварем, сарҷамъу муттаҳид бошем, содиқонаву софдилона заҳмат кашем, фарзандонамонро тарбияи дуруст диҳем, расму ойинҳо ва суннату анъанаҳои деринаи миллиамонро, ки барои мо арзишҳои зиндагисозу ҳувиятсоз мебошанд, ҳифз кунем”. (Э.Раҳмон.Паёми шодбошӣ ба муносибати ҷашни Тиргон. 30.06.2024, шаҳри Душанбе).

Мавриди зикр аст, ки Тиргон яке аз ҷашнҳои эронӣ буда, дар тиррӯз аз тирмоҳ баробар бо 13-уми Тир дар гоҳшумории эронӣ баргузор мешавад. Ин ҷашн дар гиромидошти Тиштар (ситораи бороновар дар фарҳанги Эронӣ) аст, ки дар рӯзи Тир (рӯзи сездаҳум) аз моҳи Тир ҷашн гирифта мешавад. Дар таърих санади Тиргон «рӯзи камон кашидани Ораш камонгар» эътироф шудааст.

Инчунин дар бовариҳои мардумӣ дар бораи ҷашни Тиргон чунин ривоятҳо мавҷуданд:

Ривояти якум. Дар бори фариштаи борон ё Тиштар ва набарди ҳамешагӣ миёни некӣ ва бадӣ аст. Тиштар бо деви хушксолӣ Апуш бо шакли «асаб» сиёҳӣ аст ва бо гӯшу думи сиёҳи худ зоҳири тарснок дорад, рӯбарӯ шуда, муддати се рӯз дар набард мешавад. Дар ин ҷанг шикаст хӯрда ба назди Худои бузург рафта кумак металабад, пас аз кумак рафта дар набард пирӯз мегардад.

Ривояти дуюм. Дар бори Ораш камонгар устура ва қаҳрамони эрониён аст. Миёни эрониён ва Турон солҳо ҷангу ситеза буд. Дар набарди миёни Афросиёб ва Манучеҳр шоҳи Эрон шикасти сахт мехӯрад. Ин шикаст дар рӯзи нахусти Тир рӯй медиҳад ва саранҷом онҳо созиш мекунанд. Аз сабаби он, ки ин ду кишвар сарҳади миёни худро мушаххас созанд, ба хулосае меоянд, ки аз Мозандарон ба сӯи Хуросон тире партоянд. Дар ҳамин баҳс буданд, ки Сапедормаз (эзидбонуи замин) падид шуда, фармон медиҳад, ки тиру камон оваред. Ораш тир андохт ва ба сӯи Хуросон тир кашид. Тири кашидаи Ӯ аз бомдод то нимарӯз дар осмон мерафт ва канори руди Ҷайҳун бар зери дарахти бузургтарин фуруд омад. Аз ҳамон ҷойи нишасти тир марзҳои Эрону Турон муқаррар шуд.

Ҷашни Тиргон дар гиромидошти Тиштар (ситораи бороновар дар фарҳанги Эрон) аст. Ҷашни Тиргон ҳамасола дар кӯҳи Домван, Омл ва тавассути зардуштиёни Эрон дар шаҳрҳои Теҳрон, Карҷ, Язд ва рустоҳои атрофи он, Майбанд, Кирмон, Шероз, Исфаҳон ва ҳатто берун аз Эрон дар кишварҳои Иттиҳоди Аврупо, Амрико, Канада аз ҷониби мардуми форсизабон гузаронида мешавад.

22 октябри соли 2019 дар Китобхонаи миллӣ Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ-Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар Симпозиуми байналмилалии “Пажӯҳиш дар фарҳанги бостон: аз дирӯз то имрӯз” иштирок ва суханронӣ намуда, аз ҷумла иброз доштанд: “донишмандон моҳияти фалсафию иҷтимоии ин ҷашнҳоро таҳқиқ карда, дар асоси ҷаҳонбиниву андешаҳои муосир ҷавҳари асливу инсондӯстонаи ин ойинҳоро боз ҳам равшантар месозанд. Чунки имрӯз, дар шароити ҷаҳонишавӣ ва бархӯрди тамаддунҳо рӯ овардан ба таърих ва арзишҳои миллӣ ба хотири нигаҳдошти анъанаву суннатҳои неки ниёгон ва ҳифзи истиқлоли сиёсиву фарҳангӣ аҳаммияти басо муҳим касб кардааст”. Қобили зикр аст, ки Тиргон дар радифи дигар ҷашнҳои бостонӣ ва бузурги миллии тоҷикон дар ҷумҳурӣ ва шаҳру ноҳияҳои он ба шукӯҳ ҷашн гирифта мешавад. Чунки дар айёми Тиргон ғалла расида, бисёр навъҳои мева низ мепазанд ва ҷамъоварии ҳосили парваришнамудаи марди деҳқон вусъат мегирад. Дигар ин, ки Тиргон дар рӯзҳои таҷлили иди Ваҳдати миллӣ ҷашн гирифта мешавад. Аз ин рӯ метавон гуфт, ки он рамзи сулҳу ваҳдати пойдор, осмони софу беғубор, файзу баракати дастархони баргзар мебошад.

Ҷашни Тиргон бо супоришу роҳнамоҳои сарвари кишвар дубора эҳё шуд ва аз соли 2023 ин ҷониб таҷлил карда мешавад. Тобистони соли 2023 нахустин бор дар Тоҷикистон ҷашни эҳёшуда баргузор гардид, ба ифтихори он ҷашни зардолу ва намоишгоҳи меваҳои хушк баргузор шуд.

Бояд тазаккур дод, ки 22-уми июни соли 2025 дар Тоҷикистон ҷашни Тиргон бо баргузории иди зардолу ва намоиши «Хушкмеваҳои Тоҷикистон» таҷлил мегардид. Ин ҷашн бо мақсади иҷрои банди 20-и «Ҷадвали баргузории ҷашну солгард, фестивал, намоиши иду озмунҳои фарҳангию маърифатӣ ва анъанаҳои мардумӣ дар Ҷумҳурии Тоҷикистон барои соли 2025», ки бо Амри Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 2 январи соли 2025 тасдиқ гардидааст, доир карда мешавад.

Истиқлоли давлатӣ ба мо имкон дод, ки ҷашну оийнҳои аҷдодии ниёгонамонро аз диду нигоҳи ҷадид, мутобиқ ба замони муосир эҳё намуда, аз нозукиҳои он бархӯрдор гардем ва онро ба наслҳои оянда ба мерос гузорем.

“Ҷашни Тиргон ҳамчун рамзи борону сарсабзӣ, меҳрварзӣ ва гиромидошти ростиву ҳақиқат дар боварҳои деринаи ниёгони мо реша дорад ва баёнгари пайванди амиқи инсон бо табиат ва муҳити зист мебошад. Ин ойини бостонӣ ифодакунандаи арзишҳои ҷовидонаи инсонӣ - умед ба фардои нек, сулҳу дӯстӣ ва ҳамбастагиву ҳамкории фарҳангу ойинҳои гуногуни башарӣ ба ҳисоб меравад”. (Паёми шодбошии Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон , Пешвои миллат Эмомалӣ Раҳмон ба муносибати ҷашни Тиргон. 22.06.2025, шаҳри Душанбе).

Мусаллам аст, ки дар расму оийн ва урфу одатҳои ниёгони дурамон ҳикматҳои бузург нуҳуфтаанд. Дар ҳамин замина ёдовар шудан ба мақсад мувофиқ аст, ки эҳёву баргузор намудани ҷашнҳои миллӣ барои мардуми тамаддунофари тоҷик баҳри ҳифзи арзишҳои миллӣ заминаи мусоидро фароҳам меорад.

Давлиёрова Сафаргул Тешаевна, ходими калони илмии шуъбаи Осиёи Ҷанубӣ ва Шарқии Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои АМИТ, номзади илмҳои фалсафа, дотсент

Национальное единство — один из ключевых факторов, определяющих устойчивое развитие Республики Таджикистан. Это не только результат исторического опыта и мудрости народа, но и осознанная государственная стратегия, направленная на укрепление мира, гармонии и солидарности среди всех граждан страны

После тяжелых испытаний в 90-х годах прошлого века Таджикистан сумел не просто восстановить разрушенную государственность, но и построить новую модель общества, основанную на доверии, взаимоуважении и общих целях.

Становление независимости сопровождалось трагическими событиями — гражданской войной 1992–1997 годов, в которой столкнулись различные политические, региональные и идеологические интересы. Однако именно в эти тяжелые годы народ Таджикистана осознал ценность единства.

Общенациональное соглашение о мире и согласии, подписанное 27 июня 1997 года, стало поворотным моментом. Этот уникальный документ обеспечил интеграцию оппозиции в политический процесс и создал правовую основу для строительства единого государства. Восстановление мира стало заслугой как власти, так и всего народа, выбравшего путь диалога и примирения.

С тех пор мир и стабильность стали важнейшими национальными достижениями. Их сохранение — это дело государственной важности, которое требует постоянного внимания, диалога и вовлечённости общества.

Таджикистан — это не только страна с древней историей, но и современное мультиэтническое государство. Более 80 народностей и этнических групп мирно сосуществуют на его территории, внося вклад в экономику, образование, науку и культуру.

В стране широко отмечаются национальные и религиозные праздники различных народов — Навруз, Курбан-байрам, Рождество, Сада и другие. Функционируют национально-культурные центры, сохраняются языки, традиции и обычаи. Такое многообразие рассматривается не как вызов, а как духовное и социальное богатство, которое укрепляет устойчивость общества.

Государственная политика строится на уважении к каждому народу, вероисповеданию и традиции, объединяя всех граждан в единое таджикское общество.

Молодое поколение играет важнейшую роль в сохранении и укреплении национального единства. Государственная стратегия по поддержке молодежи охватывает:

Развитие системы образования и профориентации;

Поддержку молодежных инициатив и добровольческих движений;

Формирование патриотических и гражданских ценностей.

Молодежь — не только будущее страны, но и активный участник настоящего. Через программы обмена, участие в международных форумах, научных и культурных проектах таджикская молодежь становится амбассадором мира и толерантности.

Во всех регионах страны создаются молодежные дома, спортивные площадки, коворкинг-пространства и культурные центры — всё это укрепляет связи между поколениями, помогает формировать здоровую гражданскую позицию.

Национальное единство невозможно без прочной социальной базы — образования, здравоохранения, справедливой экономики и равного доступа к возможностям. В этом контексте Таджикистан реализует Цели устойчивого развития (ЦУР), в том числе:

Устранение бедности;

Обеспечение качественного образования;

Гендерное равенство;

Особое внимание уделяется равным правам женщин и девочек, вопросам защиты уязвимых слоёв населения и развитию сельских регионов. Социальная справедливость — это неотъемлемый элемент прочного национального единства.

В современном мире, где усиливаются информационные, идеологические и геополитические вызовы, особенно важно защищать общество от радикализма, экстремизма и дезинформации. В этой связи усиливается работа по:

Просвещению в области медиаграмотности;

Повышению уровня духовно-нравственного воспитания;

Формированию устойчивой национальной идентичности, основанной на общих ценностях и любви к Родине.

Большую роль играют духовные лидеры, учителя, учёные и общественные деятели, продвигающие идеалы мира, толерантности и гражданского согласия.

Национальное единство — это также залог конструктивного участия Таджикистана в международных процессах.

Сотрудничество в рамках ООН, ШОС, ОДКБ, СНГ и других организаций показывает, что страна может быть не только стабильным внутренне, но и надёжным партнёром на мировой арене.

Роль Таджикистана в вопросах региональной безопасности, охраны водных ресурсов, устойчивого развития Центральной Азии также подтверждает важность национального согласия для реализации внешней политики.

Президент Республики Таджикистан Эмомали Рахмон неоднократно подчёркивает, что "Национальное единство — это святыня, которую нужно беречь как зеницу ока". Под его руководством страна прошла путь от конфликта к стабильности и сегодня продолжает уверенно двигаться к развитию, ориентируясь на модернизацию, инновации и интеграцию.

Государственная политика направлена на:

Укрепление правовой базы и институтов;

Развитие регионов и устранение социального неравенства;

Формирование чувства общей ответственности и гордости за свою страну у каждого гражданина.

Национальное единство Таджикистана — это не просто политическая или социальная категория. Это глубокая внутренняя установка, проверенная временем и трудностями. Это путь к процветанию, устойчивости, международному авторитету и духовному возрождению.

Сохранять и укреплять это единство — задача не только государства, но и каждого жителя страны. Только совместными усилиями можно построить будущее, где мир, справедливость и уважение будут определяющими принципами жизни таджикского общества.

Пусть национальное единство и впредь остаётся тем светлым ориентиром, который ведёт Таджикистан по пути мира, благополучия и прогресса.

️САБОИЕВА Джамила - научный сотрудник отдела социально - экономических исследований Бадахшана ИГН НАНТ

Таърихи куҳан, тамаддуни ориёинажод ва қудрату неруи сухани оламгири миллати фарҳангсолори тоҷик аз пушти қарнҳо бо диди тозаву рӯйнамоиҳои ҷадид дар симои Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон зуҳуру эҳёи давраи нави тоҷикон гашт. Бале, азхудгузаштанҳо барои пойдории шарафу ваҳдат ва суботи ин миллати куҳанбунёд дар симои Президенти маҳбуби мо Сарвари асилро парварид. Тоҷикон ба шарофати ин Пешвои раиятпарвар ба умқи ошноӣ ба решаҳои таърихиву фарҳангӣ ба давраи нави эҳёи худшиносӣ расиданд. Донишу заковат ва фазилату дурандешӣ муҳтарам Эмомалӣ Раҳмонро дар як муддати кӯтоҳ ба шахсияти миллӣ табдил дод, ки ҳифзи ном ва шуҳрату нуфузи тоҷикон дар арсаи ҷаҳон аз вазифаҳои аввалӣ ва меҳварии сиёсати созандаашон ба шумор мерафт.

Таърих гувоҳ аст, ки бо гузашти солҳо ва дар натиҷаи ноил гаштан ба дастовардҳои миллӣ дар замони истиқлол, руҳи миллии давлати тоҷикон пурҷило гашт, ки дар саҳифаҳои рангини таърихи давлатдории навин ҳар як иқдоми бузурги дар ин самт анҷомдодаи Пешвои миллат бо хатти заррин сабт гардида, ҳеҷ гоҳ аз хотираҳо зудуда нахоҳад шуд. Муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон бо хиради азалии хеш ба ҷаҳониён нишон доданд, ки қудрати давлати миллиро танҳо тавассути амнияту ваҳдати пойдор метавон ба даст овард. Дастури давлатдории тоҷиконро имрӯз қариб тамоми давлатҳои дӯсту бародару ҳамҷавори мо ҳамчун намунаи олии давлатдорӣ пайравиву эътироф менамоянд. Яъне, сарҷамъӣ ва иттиҳоду дӯстӣ аз муҳимтарин фасли оинномаи давлатдории тоҷикон ба шумор меравад. Ана ҳамин арзиш нақши калидиро дар пешрафту шукуфоии Ватани биҳиштии мо иҷро кард. Вақте аз давлати миллӣ ва аз фарҳангу тамаддуни беш аз ҳазорсолаи хеш ёд меорем, зеҳни мо бояд ҳамеша банди он бошад, ки ин давлат худ аз худ бино нашуда ва ба осонӣ ба даст наомадааст. Худованд барои наҷоти ин миллати дар вартаи нестӣ қарордошта, шахсеро ато намуд, ки тавонистанд бо неруи хирад тамоми мардуми Тоҷикистонро сарҷамъ ва хатҳои бунёдиро аз давлати навини тоҷик дар харитаи ҷаҳон бо ҷоннисорӣ сабт намоянд.

Тафакури ваҳдатгароӣ ва маърифати инсон аз фалсафаи тавҳид, рабт ба ягонагиву иттиҳод пеш аз ҳама ба рӯзгоре пайванд мегирад, ки ӯ Офаридгори ягонаи хешро шинохтаву ба вуқуди бемислу воҳид он эътиқод пайдо намудааст. Аз назари иқтимоӣ ҳам инсоният ваҳдату ягонагӣ ва зарурати вуҷуди онро дар ростои зиндагонии хеш ҳанӯз дар даврони ба истилоҳ ҷомеаи ибтидоӣ идрок намудааст.

Замоне ки одамон дар қаламрави рӯзгори хеш эҳсос намуданд, ки дар муқобили ҳамагуна нерӯҳои мутазод ба онон, ҳайавону қуввои шарр танҳо якҷоя ва ба таври гурӯҳӣ мубориза бояд бубаранд, зиндагонияшон аз ҳастии иттиҳод ва муттаҳид будан дар меҳвари як нерӯ маънии тоза дарёфт. Ҳамин гуна инсоният ҳам аз назари фикрӣ ва ҳам аз дидгоҳи иҷтимоӣ дар дарозои ниёзмандии ҳамешагӣ ба ваҳдат зиста, ин тафаккур ва андешаи бузургро то замони мо кашонидааст. Ҳақиқати ин амр, дар ҷилваҳои хоси фалсафаи ваҳдатсаройву ваҳдатгаройии инсоният дар таълимоти макотиби фикрии дину мазоҳиби мухталиф, таълимоту фармудаҳои орифону ҳакимон ва донишмандон, инчунин ашъори шоирон бозтоб ёфтааст. Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар китоби хеш «Мавлоно ва тамаддуни инсонӣ» ҳақиқати ин нуктаи муҳим ва ҷойгоҳи андешаи ваҳдати инсониро тавзеҳ дода, хеле бамаврид таъкид намудаанд: «Суханони Мавлоно оид ба ваҳдату ҳамдилӣ аз саъйи пайгиронаи мутафаккир ба сӯи ваҳдати миллатҳо ва кулли инсоният дарак медиҳад. Ин нуктаҳо шаҳодат бар онанд, ки мутафаккирони пешгузаштаи мо масъалаи ваҳдати кулли инсониятро гузоштаанд ва ба чунин мушкилот мароқи беандоза бузурге зоҳир кардаанд. Мо, ки имрӯз аз ваҳдати миллӣ сухан мегӯем, бояд дар пайравӣ ба онҳо, хусусан Мавлоно ба он саъй намоем, ки на танҳо дар сатҳи миллат чунин маъниҳоро бо камоли масъулият дарк созем, балки омода бар он бошем, ки барои робита ва ваҳдат бо мардуми ҷаҳон ба мардуми дигари олам ва муколамаи фарҳангҳои мухталиф низ дари дил ва дарвозаи Ватани худро боз намоем. Фақат дар ҳамин сурат мо метавонем миллати муттаҳиди тоҷикро ба узви комилҳуқуқуқи ҷомеаи ҷаҳонӣ чӣ дар соҳаи фарҳангу маънавиёт ва чӣ дар самти сиёсату иқтисодиёт табдил диҳем».

Ҳанӯз чун бузургтарин шодиву нишот олам тафсир ёфтани дидори дӯст дар каломи Одамушшуро ба ҳузури паёми ваҳдатёри аҳли қалам дар сароғози қаламрави шеъри форсӣ таъкид мекунад:

Ҳеҷ шодӣ нест андар ин қаҳон,

Бартар аз дидори рӯи дӯстон.

Шайх Саъдии Шерозӣ бошад ба аҳду паймони қавии дӯстон эътимоди комил дорад ва шарти садоқати рафоқатро дар он муаррифӣ мекунад, ки бояд аз пайванди ёрӣ нагсалад, чун ҳар кӣ бо ҳамдигар аҳди мӯҳкам бубандам, ҳатто қудрати Исфандиёр ба шикасти ин аҳди ваҳдатоин намерасад:

Дӯстони сахтпаймонро зи душман бок нест,

Шарти ёр он аст, к-аз пайванди ёраш нагсалад.

Сад ҳазорон хайли якторо набошад қуввате,

Чун ба ҳам бартофтӣ, Исфандиёраш нагсалад.

Мавриди дигар Мавлоно агар Маснавии хешро дукони ваҳдат унвон мегузорад, Бедил муддаӣ бар он мегардад, ки

Бо ҳама касратшуморӣ ғайри ваҳдат ҳеқ нест,

Як –як омад бар забон аз сад ҳазор аъдоди мо.

Дар марҳилаи ҷадиди таърихи давлатдории тоҷикон дар ҳаллу фасли муноқиша ва таноқузи воқеъёфта маҳз бо таваҷҷуҳ ба ҳастии ҳамин таҷрибаи таърихӣ, файзёбӣ аз фарҳанги тафоҳум ва ҳамгироӣ пойдевори кохи бузурги ваҳдати навини миллии тоҷикон гузошта шуд. Дар маросими таҷлили Рӯзи ваҳдати миллӣ дар Бадахшон дар соли 2011 ин ҳикмати ноб ва саршор аз ҳақиқату хиради таърихиро Асосгузори сулҳу Ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, бад-ин қарор тавзеҳ дод: «Нобасомониҳои солҳои 90-уми асри гузашта имтиҳони навбатии таърих ва озмоиши сарнавиштсозе буд, ки мардуми Тоҷикистон ва миллати хирадпешаи мо онро сипарӣ намуда, роҳи мутамаддини давлатдорӣ ва равиши ҳамбастагиро бо ҷомеаи башарӣ пеш гирифт. Маҳз бо шарофати фарҳангу оинҳои таҳаммулгарои аҷдодӣ мову шумо аз гирдоби мудҳиши ҷанги шаҳрвандӣ раҳоӣ ёфта, зимни имзои санади истиқрори сулҳ ва оштии миллӣ ба ваҳдати миллӣ ва сулҳу суботи устувор ноил гардидем, бо ҳамдиливу ҳусни тафоҳум бисёр мушкилоти сиёсиву иқтисодӣ ва иҷтимоиву фарҳангиро ҳаллу фасл намудем. Дар ин раванд, мо пеш аз ҳама пойдевори кохи бузурги ваҳдатро гузошта, барои зиндагонии шоиставу арзандаи мардуми Тоҷикистон марҳила ба марҳила заминаи мусоид фароҳам овардем. Зеро ваҳдату ҳамбастагӣ аз суннатҳои асили мардуми тоҷик мебошад, ки барои рушду нумӯи ояндаи давлат ва тақвияти минбаъдаи пояҳои давлатдорӣ мусоидат мекунад».

Фалсафаи ибратоин ва ҳумоюни гузаштагони мост, ки ҳамеша нияти неку хайр ва савоби султонро бузургтарин васила ва омили шараф ба саодати абадӣ шинохтанд. Ҳуҷҷатулислом Муҳаммади Ғазолӣ бо руҷӯъ ба рӯзгори Анӯшервони Одил аз номи ин султони хуҷастамазҳари аҷдоди мо нақл кардааст, ки «Рӯзе ба вақти баҳорон барнишаста буд бар сари сабили тамошо. Ва андар миёни сабза мегашту дар дарахтони пурбору дар боғҳои ободон менигарист. Ногоҳ аз асп фуруд омаду Худойро шукр кард ва рӯй бар хок ниҳоду замоне дароз дар суҷуд буд. Чун сар аз хок бардошт, касони хешро гуфт, ки фарохии сол аз доду адли подшоҳ бувад ва некӯниятӣ ва эҳсон кардан ба раияти хештан. Ва сипос Худойро, ки некӯниятии мо дар ҳама чизҳо кард». Ва ин сухан бад-он гуфт, ки ӯро таҷриба афтод ба вақте, чунон ки ба ҳикоят омадааст».

Маҳз, бинои сулҳу ваҳдат дар Тоҷикистон, ки имрӯз таҳким ёфтаву ҳузури мубораки он дар паҳнои давлатдории муосири мо ба ҳукми дастоварди беназири таърихӣ арҷ ниҳода мешавад, симои Сарвари давлатро ҳамчун меъмори ваҳдат, эҷодгари фарҳанги сулҳ дар қарни ҷадид ва раҳнамои таҳаввулоти ҳамгироӣ ва ҳамзистӣ дар асри навин муаррифӣ кардааст. Ин ҳама ибтикорот ва пайкорҳои муаззам қабл аз ҳама реша дар фалсафаи некпиндории Эмомалӣ Раҳмон - вориси ин салотину мулуки бузург доранд, ки дар минбари Иҷлосияи шонздаҳум ва баъдтар муроҷиатномаҳои пайдарпайи эшон садо додаву ба тадриҷ бо таҳаққуқи андешаи созандаи мардуми тоҷик «нияти нек - ними давлат» давлату иқболи беназиреро барои мо -тоҷикон дар кӯтоҳтарин фурсат таъмин намуданд. Ба таъбири дигар, аз пиндори нек то ба қаламрави гуфтору рафторҳои неки мутааддин роҳ кушода, маҳсули худро дар бузургтарин ибтикору дастовардҳои бахшҳои гуногуни ҳаёти ҷамъиятӣ рӯшан ва пешорӯи халқ ҷилвагар сохтанд.

Дар канори ин, бо такя бар нубуғи фарҳанги сулҳ ва тараннуми ваҳдат ҳамчун дастоварди беназири таърихӣ як мавзуи муҳим ва беназир, ки дар қаламрави адабиёти куҳани мо таҷаллои барҷастае дошт, бо тобиш ва нигарише тоза ба адабиёти имрӯзи мо ворид мешавад, ки он ҳам пеш аз ҳама ба корномаҳои ваҳдатгароёнаи Пешвои миллат такя мекунад. Нуфузи мавзӯи ваҳдатсаройӣ ва ваҳдатгаройӣ дар адабиёти имрӯзи Тоҷикистон ҳатто ба зуҳури адибоне ваҳдатсаро боис омада, ки боз ҳам дар саргаҳи ин суханварони тараннумгари сулҳ устодони сухан Лоиқ Шералӣ ва Бозор Собир қарор доранд. Ҳатто дар сурудаи Бозор Собир дар нисбати шахсияти Пешвои миллат қаҳрамони ваҳдат ном бурда шудааст, ки аз намунаҳои барҷастаи шеъри ваҳдат дар адабиёти имрӯз ном бурда мешавад:

Номи туро нависем, эй қаҳрамони ваҳдат,

Бо оби ноби тилло дар тоқи қасри миллат.

Бо шарофати ин фарҳанги сулҳофаринии Пешвои миллат имрӯз ваҳдати мардуми тоҷик ҷаҳонӣ мешавад ва аллакай аз ҷониби сиёсатмадорони сатҳи ҷаҳонӣ ба сулҳи тоҷикон баҳои баланд дода мешавад. Аз сӯи муншии собиқи Созмони миллати муттаҳид Кофе Анан омузанда хондани таҷрибаи сулҳи тоҷикон, ки меъмори он бевосита Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон маҳсуб мешавад, аҳамияти умумиқаҳонӣ касб намудани ин падидаи нодири инсонӣ ва аҳамияти байналмилалалӣ ёфтани онро бозтоб мебахшад.

Ҷаҳонороӣ ва ҷаҳонишавии фалсафаи ваҳдат ва фарҳанг сулҳи тоҷикон гузаштаҳои дурро ба мо ва имрӯзамонро ба фардоҳои мақсуд пайванд бахшида, аз сарзамини ваҳдати миллӣ ва марзу буми як миллати дар харитаи сиёсии ҷаҳон ба таъбири Пешвои миллаат Эмомалӣ Раҳмон бо андозаи «донаи рег» то қитъаҳои бузургу анҷумани давлатҳои олам, уқёнусҳои нопайдоканор интиқол дода, кишвари моро ҳамчун ҷузъи ҷудонопазири сайёра дигарбора ба ҷаҳони муосир пайванди маҳкам мебахшанд. Ин дастоварди беназири таърихӣ имрӯзу фардо ва фардоҳои дигар мавзӯи меҳвар ва қовидонаи адабиёти миллии тоҷикӣ дар асри нав чун ҳамеша хоҳад монд.

Илҳом Қурбоншоев н.и.фалсафа. Мудири Шуъбаи масъалаҳои фалсафии дини ИФСҲ

ба номи А. Баҳоваддинови АМИТ

Ваҳдати миллӣ барои миллати тоҷик яке аз арзишҳои бузургтарин ва сарнавиштсоз ба ҳисоб меравад. Дар даврони муосир, ки таҳдидҳои гуногуни амниятӣ, сиёсӣ ва фарҳангӣ вуҷуд доранд, нигоҳ доштани ваҳдати миллӣ на танҳо вазифаи давлат, балки масъулияти ҳар як фарди ватандӯст мебошад. Ноҳияи Сангвор, ки як минтақаи кӯҳистони Тоҷикистон мебошад, дар давраи ҷанги шаҳрвандӣ яке аз минтақаҳои душворгузар ба ҳисоб мерафт. Аммо имрӯз бо шарофати ваҳдати миллӣ ва сиёсати хирадмандонаи Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон, ин ноҳия ба як минтақаи орому амн ва пешрафта табдил ёфтааст.

Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар тамоми давраи пас аз ҷанги шаҳрвандӣ тавассути сиёсати ваҳдатофарини хеш тавонистанд мардуми парокандаро муттаҳид созанд ва Тоҷикистони азизро ба кишвари сулҳпарвару ором табдил диҳанд. Дар китоби «Ваҳдати миллӣ — интихоби миллат» омадааст: «Бузургтарин дастоварди мо барқарорсозии сулҳу субот ва таъмини ваҳдати миллӣ мебошад». Ин суханон нишон медиҳанд, ки Пешвои миллат ваҳдатро ҳамчун асоси ҳастии давлат мешуморанд. Бо шарофати ваҳдати миллӣ, Тоҷикистон аз як кишвари ҷангзада ба мамлакати сулҳпарвар табдил ёфт. Дар тамоми қаламрави кишвар амният ва субот ҳукмфармо гардид. Хоса дар ноҳияҳои кӯҳистон, аз ҷумла Сангвор, ки солҳои 90-ум дучори бесуботии шадид буд, имрӯз амният ва оромии комил барқарор шудааст.

Дар давраи ҷанги шаҳрвандӣ ноҳияи Сангвор (собиқ Тавилдара) ба яке аз нуқтаҳои низоъ табдил ёфта буд. Аммо баъди имзои Созишномаи умумии истиқрори сулҳ бо сиёсати ватандӯстонаи Пешвои миллат ин минтақа низ ба сулҳ ва оромӣ расид. Имрӯз дар Сангвор роҳҳои мошингард, муассисаҳои таълимӣ ва тандурустӣ бунёд шудаанд, ки ин гувоҳи пешрафт мебошад.

Ҷавонони ноҳияи Сангвор ҳамчун қувваи фаъол ва ояндасози ҷомеа нақши калон дар таҳкими ваҳдати миллӣ доранд. Бо иштироки онҳо дар чорабиниҳои фарҳангӣ, варзишӣ ва маърифатӣ, ҳисси масъулиятшиносӣ ва ватандӯстӣ қавитар мегардад. Ин насл бо илму дониш ва ҷаҳонбинии васеъ, ҳомии сулҳ ва оромии ҷомеа мебошад.

Маориф ҳамчун пояи асосии ҷомеаи солим ва муттаҳид, нақши калидӣ дар ташаккули ваҳдати миллӣ дорад. Муассисаҳои таълимӣ дар ноҳияи Сангвор кӯшиш мекунанд, ки дар қалби насли нав руҳи ваҳдат, дӯстӣ ва ҳамдигарфаҳмиро парвариш диҳанд. Илова бар ин, нақши уламои динӣ ва фарҳангиён дар ташаккули маърифати ваҳдати миллӣ низ назаррас аст.

Мардуми ноҳияи Сангвор ҳамеша бо шукргузорӣ аз сулҳу ваҳдат, барои пойдории амният ва суботи кишвар саҳми арзанда мегузоранд. Онҳо бо ваҳдату ҳамфикрӣ дар сохтмони муассисаҳо, роҳҳо ва инфрасохторҳои муҳими ноҳия ширкат меварзанд. Ҳар як фарди ин диёр худро масъул меҳисобад ва барои пешрафти ватани маҳбубаш талош меварзад.

Насли нав бояд аз таърихи начандон дур ибрат гирифта, қадри ваҳдат ва сулҳро бидонад. Таълим ва тарбияи ин насл бояд дар рӯҳияи ваҳдат, ватандӯстӣ ва худшиносии миллӣ сурат гирад. Ҳар як ҷавони Сангвор бояд дарк намояд, ки танҳо бо ваҳдат мо метавонем як ҷомеаи пешрафтаву обод созем.

Имрӯз ноҳияи Сангвор ба як гӯшаи ободу зебо табдил ёфтааст, ки дар он сулҳу амонӣ, ваҳдату якдигарфаҳмӣ ҳукмфармост. Ин ҳама ба шарофати сиёсати ваҳдатофарини Пешвои миллат ва дастгирии мардуми шарафманди ноҳия амалӣ гаштааст. Сангвор метавонад намунаи ибрат барои дигар минтақаҳо бошад дар масъалаи ҳифзи ва таҳкими ваҳдати миллӣ.

Ваҳдати миллӣ неъмати бебаҳоест, ки миллати тоҷик пас аз ҷанги шаҳрвандӣ бо раҳнамоии Пешвои миллат ба он даст ёфт. Дар ноҳияи Сангвор ваҳдат на танҳо ҳамчун шеваи зиндагӣ, балки ҳамчун пойдевори амният ва рушди ҳамаҷониба эҳсос мешавад. Зарур аст, ки ҳар фарди ҷомеа, махсусан ҷавонон, барои ҳифзи ин неъмат талош варзанд.

ШАРИПОВ ҲОКИМҶОН Балаҷонович

магистранти соли аввали АМИТ

Сулҳу ваҳдат ифтихори миллати соҳибдилам,

Васфи онҳоро намояд, решаи ҷону дилам.

Дар миёни қавмҳо пайвастагӣ моро аз он,

Даҳр бинмояд cѓmoѓши мардуми барнодилам.

Сулҳу ваҳдат ибораҳоеанд, ки ҳамеша дилчаспу дилнишин ва бо лаҳни шево садо дода, бевосита шунавандаро ба фикр кардан водор месозанд. Сулҳ - оштиву фарзонагӣ, якдигарфаҳмӣ ва толиби осоиштагӣ будани мардумро таҷассумгар аст.

Ваҳдат бошад ба ҳам омадан, cap аз як гиребон бурун овардан, ҳамдигарфаҳму поктинату миллатдӯст будан.

Ваҳдат - беҳтарин неъмат, ҳаёти инсон, орзуву армон, таҳкими давлат, наҷоти миллат, рушди тоҷикон, нумӯи даврон, ҳастии инсон дар ҳар замину замон аст.

Ваҳдат ва сулҳи умумибашарии Тоҷикисгон ҷонибдории мамлакатҳои ҳамзамони берунмарзӣ мавқеу мақоми онро дар миқёси ҷаҳон овозадор менамояд. Имрӯз иттифоқ ва ҳамдилии халқи тоҷик мавриди омӯзиши Созмони Миллали Муттаҳид ва бисёр ташкилотҳои олам гардидааст. Худшиносӣ ва худогоҳии миллӣ гӯё пандест аз гузаштаи дуру пешрафти маънавиёти кишвар. Танҳо бо роҳи ваҳдат, якдигарфаҳмӣ истиқлоли кишварро муҳофизату пойдор ва ягонагии мардумро устувор карда метавонем.

Танҳо дар сурати ваҳдат душвориҳо ва монеаҳо паси cap мешаванд, рӯзгори мардум рӯ ба беҳбудӣ меорад, кишвари азизамон ба шоҳроҳи пешрафту тараққиёт рӯ меорад. Ба ақидаи Президенти мамлакат Эмомалӣ Раҳмон «Ҳар касе, ки ниҳоле сабзонда бошад, медонад, дарахт соле як маротиба ҳосил медиҳад. Аммо ниҳоле низ ҳаст, ки ҳамеша меваи ширин ба бор меорад. Мо меваи ширину сабзонидаамонро чашидем, ҷомеаи мо аз он баҳравар гардид, мо ҳаргиз роҳ намедиҳем, ки дигар теша ба решаи он расад».

Он дарахте, ки Президентамон ба сулҳу ваҳдат ташбеҳ додаанд, имрӯзҳо меваҳои ширину бисёре ба самар оварда истодааст, ки бо онҳо мо, тоҷикон фахр месозем. Муносибати нави давлатӣ, сиёсати соҳибистиқлол гардидани Тоҷикистон, сохтмони роҳҳои нави дохилию берунӣ ва ба хориҷи кишвар баромадани тоҷиконро ба миён гузошт. Роҳи оҳани Қӯрғонтеппа - Кӯлоб, сохтмони шоҳроҳи Ваҳдат ба мамлакатҳои Осиё, ба сӯи уқёнуси ҷаҳон, роҳҳои калонтарини хушкигард расонид. Ин аҳвол боиси эҳёи арзишҳои миллии роҳи бузурги Абрешим гардид, ки Бохтару Суғдро бо калонтарин давлатҳои ҷаҳон мепайвандад.

Ҳақиқатан Ваҳдати миллӣ шукуфоии Ватан аст, зеро дар давлате, ки сулҳу амонӣ ва дӯстӣ ҳукмфармост, он давлат рӯз то рӯз гул-гул мешукуфад, иқтисодиёташ тадриҷан меафзояд, ҳам аз ҷиҳати сиёсӣ ва ҳам аз ҷиҳати фарҳангӣ пеш меравад.

Маҳз бо кӯшишҳои пайгиронаи Президенти кишвар Эмомалӣ Раҳмон миллати парешон сарҷамъ омад, мамлакат обод шуд, пеш рафт, гул-гул шукуфт ва имрӯз дар чеҳраи ҳар фарзанди тоҷик нишоту хурсандист, ваҳдату сулҳ падидор аст.

Хулоса, чун як фарзанди бонангу номус ва баори миллат бо сулҳу ваҳдати кишвари азизам имрӯз меболам ва бо ифтихор метавонам гӯям.

Пояи сулҳу осоиштагӣ дар ин сарзамини ҳамешабаҳор ба ҳадди бузург мустаҳкам гашта, зеро онро фарзанди бузурги ин сарзамин устуворӣ бахшида, такягоҳ аст.

Наҷибуллоҳи Рузи н.и.т., мудири Озмоишгоҳи “Технологияҳои компютерии” МД Маркази таҳқиқоти технологияи инноватсионии АМИТ

Ба даст овардани ваҳдати миллӣ бузургтарин ва нодиртарин падидаи иҷтимоӣ буд. Рушди ҷомеа ва ноил гардидан ба ҳадафҳои стратегӣ ва баланд бардоштани сатҳи ҳаёти солим аз таҳкими ваҳдати миллӣ вобастагӣ дорад.

Дар раванди ноил гардидан ба ваҳдати миллӣ забони миллӣ нақши муҳим дорад. Забон унсури муҳимми фарҳанги ҳар як миллат аст. Муҳимтарин вазифаи забон дар он аст, ки фарҳангро ҳифз мекунад ва аз насл ба насл интиқол медиҳад. Ин аст, ки забон дар ташаккули ҳар як шахсият ва бақои миллат бо тамоми мероси фарҳангию маънавии он нақши муҳим дорад.

Ҳар як фарҳанги миллӣ, низоми забонии худро доро буда, бо ёрии он намояндагони як миллат метавонанд бо ҳамдигар муошират кунанд. Ин аст, ки шаклҳои гуногуни муоширати забониро воситаи шифоҳии муошират меноманд. Машҳуртарин воситаҳои шифоҳии муошират, пеш аз ҳама, нутқи инсон аст. Маҳз тавассути нутқ, одамон қисми зиёди иттилооти ҳаётан муҳимро қабул мекунанд ва интиқол медиҳанд.

Дар таҳқиқотҳои гуногуни илмӣ метавон таърифҳои зиёди «забон»-ро пайдо кард, аммо ҳама дар як чизи асосӣ мувофиқанд: «забон воситаи баёни фикр, воситаи муошират аст». Албатта, он вазифаҳои дигар низ дорад. Дар байни бисёр вазифаҳои забон вазифаи коммуникативӣ мақоми хосса дорад ва гӯё аз он аст, ки бидуни забон ягон шакли муоширати одамон дар ҷомеа ғайриимкон мегардад.

Забон берун аз фарҳанг вуҷуд дошта наметавонад. Ин яке аз муҳимтарин ҷузъҳои фарҳанг, шакли тафаккур, зуҳури фаъолияти инсон аст, ки худи он дар навбати худ мавҷудияти воқеии забон аст. Забон инъикоси ҷаҳон аст, бинобар ин, забон ҳама чизро инъикос мекунад: таърихи ҷомеа, иқлим, шароити зиндагӣ, мероси маънавӣ ва фарҳангӣ ва ғ.

Яке аз масъалаҳои асосии тадқиқотии илмҳои забоншиносӣ ва фарҳангшиносӣ хусусиятҳои забони миллӣ, нақши забон дар пайдоиш ва таҳаввули фарҳанги миллӣ ва инчунин падидаи муҳими дигар – гуфтугӯи фарҳангҳо (тамаддунҳо) мебошад. Забон имрӯз объекти омӯзиши фанҳои гуногун: забоншиносӣ, фарҳангшиносӣ, фалсафа, психология, мантиқ ва ғайра мебошад. Афзалияти инсон аз дигар махлуқот дар олам тавассути забон, яъне нутқ аст.

Алфред Норт Уайтхед (1861–1947) математик ва файласуфи англис доир ба нақши забон дар ҳаёти инсоният чунин меорад: “Тамаддуни башарӣ маҳсули забон аст ва забон маҳсули тамаддуни рӯ ба инкишоф аст”.[2] Яъне, инсон метавонад аз дастовардҳои тамаддуни даврони гузашта танҳо тавассути забон огоҳ шавад.

Бояд қайд кард, ки забон падидаи серҷанба ва беназири фарҳангӣ ба шумор меравад. Забон ва фарҳанг бо ҳам алоқаманд ва ногусастанӣ мебошанд. Гузашта аз ин, забон ва фарҳанг дар робитаи дуҷониба қарор доранд, забон берун аз фарҳанг вуҷуд дошта наметавонад ва фарҳанг бе забон. Моҳияти дарки робитаи забон ва фарҳанг аз печида будани ин мушкилот шаҳодат медиҳад, ки аҳамияти онро дар тӯли чандсад сол тасдиқ мекунад. Омӯзиши робитаи забон ва фарҳанг дар илм дар чаҳорчӯби бархӯрд ва назарияҳои мухталиф сурат мегирад.

Забони ҳар як халқ муҳимтарин воситаи ҳифз ва рушди мероси фарҳангӣ ва маънавии он мебошад. Махсусан ин ҳолат дар шароити муосир, ки ба мероси маънавию фарҳангии мо хатарҳои фарҳанги бегона ва ифротгароӣ таҳдид мекунанд. Эҳёи арзишҳои фарҳанги миллӣ, таваҷҷуҳ ба омӯзиш ва шинохти таърихи миллат ва баргузории чорабиниҳои маърифатӣ дар кишвар, маҳз бар зидии хатарҳои ҷаҳони муосир мебошад.

баён намуд:

- забони модарӣ моҳияти муттаҳидкунандагӣ ва ҳамгироикунандагӣ дорад, ки ҳомилони он - тоҷиконро муттаҳид мекунад;

- беҳтарин восита ва омили муттаҳидкунанда барои ҳамватанони бурунмарзӣ – тоҷикони дунё мебошад;

- забони модарӣ, омили муҳим барои таҳкими бақо ва тозагии забони давлатӣ аст;

- забони модарӣ, унсури муҳими худшиносӣ ва ҳувияти миллӣ мебошад;

- забони модарӣ, нишонаи асосии хотираи таърихӣ аст, ки далели қотеъи он мероси фарҳангӣ ва маънавии халқи тоҷик мебошад;

- забони модарӣ, нишонаи асосӣ ва муаррификунандаи давлатдории миллӣ дар сатҳи байналмилалӣ аст;

- забони модарӣ дар Ҷумҳурии Тоҷикистон ҳамчун забони давлатӣ эътироф гардидааст ва барои таҳкими давлатдории миллӣ заминаи боътимод ба шумор меравад.

Нусратулло Зокирзода - номзади илмҳои фалсафа

«Имрӯз бисёр зарур аст, ки мо андешаи сулҳу ваҳдатро ҳамчун рукни боэътимоди истиқлолият ба яке аз ғояҳои давлатдории миллӣ табдил диҳем ва онро миёни наврасону ҷавонон ҳамчун шарти асосии бақои амнияти ҷомеа ва пойдории давлат васеъ тарғиб кунем».

Эмомалӣ РАҲМОН

Тавре ҳамагон хуб медонем, Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои муаззами миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Ҷаноби Олӣ муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон доимо ва ба таври пайваста зимни вохӯрию мулоқотҳои худ бо аҳли ҷомеа иброз менамоянд: “Воқеият ин аст, ки майлу ирода, саъю талош, таҳаммулгароӣ ва хиради азалии миллати тамаддунсозу фарҳангсолори тоҷик ва инчунин тафаккури созандаву рӯҳи шикастнопазири халқи Тоҷикистон яке аз муҳимтарин омили расидан ба сулҳу оромӣ, суботи сиёсӣ ва Ваҳдати миллии сартосарӣ мебошад. Ман ин суханонро ҳамеша бо ифтихор азноми мардуми қаҳрамони тоҷик ба забон меоварам”.

Мо насли даврони Истиқлол бояд хуб дарк намоем, ки Ваҳдати миллӣ ин танҳо фақат амали сиёсӣ нест. Балки он тимсоли як фарҳанг ва ҷаҳонбинии миллӣ аст. Махсусан, насли наврас ва ҷавонони Тоҷикистон бояд дар рӯҳияи ваҳдатпарастӣ, таҳаммул, ватандӯстӣ ва худшиносии миллӣ тарбия ёбанд. Чунки ҳифзи Ваҳдати миллии сартосарӣ кори як нафар ё як гурӯҳи алоҳида нест. Ба пиндори камина ҳифзу гиромидошти он вазифаи муқаддаси ҳар як шаҳрванди кишвар маҳсуб меёбад.

Зеро, муттаҳид шудан дар атрофи сиёсати созандаю ободкоронаи Пешвои муаззами миллат, Ҷаноби Олӣ муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон баҳри ободию шукуфоии Ватани азизамон Тоҷикистон ин худ як нишони барҷаста ва рамзи гӯёи сулҳу ваҳдати воқеии миллат мебошад.

Дар таърихи 27-уми июни соли 1997 дар шаҳри Москваи Федератсияи Русия Созишномаи умумии истиқрори сулҳ ва ризояти миллӣ ба имзо расида буд, ки ин Созишномаи таърихӣ ҳамчун санади тақдирсози миллати тоҷик шинохта шудааст. Дар ин замина Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон низ басо бамаврид қайд намудаанд, ки “Дар ибтидои солҳои 90-уми асри гузашта бар асари фитнаву дасисаи хоинони миллати тоҷик ва бадхоҳони давлати тоҷикон мардуми шарифи Тоҷикистони соҳибистиқлол ба гирдоби ҷанги таҳмилии шаҳрвандӣ гирифтор гардиданд, ки дар натиҷаи он ҳамаи соҳаҳои ҳаёти ҷомеа ва давлат ба буҳрони фоҷиабор рӯ ба рӯ шуданд”.

Дар чунин як шароити бисёр ҳам душвор ва вазъи хатарбор фарзандони содиқу ватандӯст ва огоҳу бедордили миллатро водор намуд, ки барои пешгирӣ кардани ин раванди хатарнок ва дар навбати аввал, пеш аз ҳама даъват кардани Иҷлосияи XVI - Шурои Олӣ ягона мақоми босалоҳияти он рӯзҳоро зарур шуморанд ва инчунин бо мақсади оромӣ ва тинҷию осоиштагӣ иқдомоти ҷиддиро роҳандозӣ намоянд”.

Оре, маҳз дар он даврони душвору пуртаҳлука хатари бузургтарине, ки дар он айёми вазнин ба миён омада буд, эҳтимоли пароканда гардидани миллати тоҷик ва аз харитаи сиёсии ҷаҳон тамоман нест шудани давлати ҷавони тоҷикон буд. Чунки маҳз пас аз пош хӯрдани Иттиҳоди Шуравӣ ва ба шарофати соҳибистиқлол гардидани Ҷумҳурии Тоҷикистон, мутаассифона, мамлакати орому осуда ба гирдоби ҷанги таҳмилии шаҳрвандӣ кашида шуд.

Аз ин рӯ, солҳои 1992–1997 дар таърихи навини кишварамон ҳамчун солҳои сиёҳ ва талху бисёр ҳам фоҷиавӣ боқӣ мондаанд. Чунки дар ин ҷанги таҳмилии шаҳрвандӣ беш аз 150 ҳазор нафар ашхоси комилан бегуноҳ кушта шуда, инчунин садҳо ҳазор нафар шаҳрвандон муҳоҷири иҷборӣ гардида ва бар замми ин ба таври пурра фалаҷ шудани сохторҳои давлатӣ ва иқтисодии мамлакатро ба бор овард.

Хушбахтона, ба шарофати хомӯш гардидани ин ҷанги таҳмилӣ дар чунин шароити душвор як нафар абармарди диловар ва марди ғаюру нотарс, шахсияти нав ба саҳнаи сиёсӣ қадам гузошт, ки ин ҷавонмарди асил ва фарзанди фарзонаи миллат, Ҷаноби Олӣ муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон мебошанд. Чунки дар шароити нобасомониҳои сиёсиву иҷтимоӣ, бе ягон гуна таҷрибаи бузурги давлатӣ, вале бо имони қавӣ ба миллат ва иродаи матин, роҳбарии мамлакатро ин марди бузург бар дӯш гирифт ва аҳд кард: «Ман ба шумо сулҳ меорам!»

Ниҳоятан, ана ҳамин ваъда ба меҳвари сиёсати дохилӣ ва хориҷии Тоҷикистон табдил ёфт. Ҷараёни музокироти сулҳ, ки беш аз ду сол тӯл кашид, бо ибтикори шахсии Пешвои муаззами миллат ва ҳамкориҳои созанда бо як қатор созмонҳои бонуфузи байналмилалӣ, аз ҷумла СММ, Созмони Конфронси Исломӣ, Федератсияи Русия, Ҷумҳурии Исломии Эрон ва дигар ҷонибҳои дахлдор, дар ниҳоят ба натиҷа расид.

Дар натиҷаи саъю талошҳои зиёд ва гуфтушунидҳои бешумор рӯзи 27-уми июни соли 1997 - санаи имзои Созишномаи умумии истиқрори сулҳ ва ризоияти миллӣ, дар таърихи тоҷикон саҳифаи тозаеро гӯиё боз намуд. Ин санади таърихӣ на танҳо ҷанги таҳмилии шаҳрвандиро хотима бахшид, балки заминаи ҳамгироии миллиро низ пурра овард.

Маҳз бо эҳтимому кӯшишу талошҳои хастанопазири Пешвои муаззами миллат, Ҷаноби Олӣ муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон қувваҳои даргиру мухолиф сари мизи гуфтушунид нишаста, заминаи ризоияти миллӣ ва Ваҳдати миллиро гузоштанд.

Тавре мо хуб медонем имрӯз, бо гузашти 28 соли расо аз таърихи ба имзо расидани Созишномаи умумии истиқрори сулҳ ва Ваҳдати миллӣ, мо мардуми шарифи Ҷумҳурии Тоҷикистон, хусусан ҷавонони зодаю парвардаи даврони соҳибистиқлолии кишварамон шоҳиди он ҳастем, ки Тоҷикистон дар фазои оромиву субот ба рушди устувор ноил гардидааст.

Феълан дар тамоми гӯшаву канори мамлакат корҳои созандагиву бунёдкорӣ идома доранд. Аз ҷумла, бунёди нақбу шоҳроҳҳои стратегии байналмилалӣ, сохтмони неругоҳҳои барқи обӣ, муассисаҳои зиёди тиббӣ, таълимӣ ва фарҳангӣ, шаҳодати равшани татбиқи сиёсати сулҳпарварона ва ваҳдатофари Сардори давлат мебошанд. Аз ин рӯ, шукргузорӣ намудан ва расидан ба қадри ин гуна неъмати басо нодир вазифаи ҳар кадоми мо ба шумор меравад. Ба ифода шоира Шаҳрия:

Тоҷикистонам гулафшон аз баҳори Ваҳдат аст,

Дар нигоҳи офтоби ӯ шарори Ваҳдат аст!

Каримов О.Х., Ҳакимова З.Ҷ. ходимони илмии Институти математикаи ба номи А. Ҷӯраеви АМИТ.

Ваҳдати миллии Тоҷикистон 28 сола шуд. Чуноне, ки Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон байён доштанд: “Ҷашни Ваҳдати миллӣ рамзи баҳаммоӣ, сарҷамъӣ, иттиҳоду ягонагӣ ва ваҳдати миллӣ буда, пирӯзии фарҳанги сулҳ ва ақлу заковати солими миллати солору хирадманд ва сулҳпарвари тоҷиконро бори дигар собит месозад”. 27 июн аз қабули санади сарнавиштсоз барои миллати тоҷик, Созишномаи умумии истиқрори сулҳ ва ризояти миллӣ, ки моро аз гирдоби фоҷеабори ҷанги шаҳрвандӣ ба соҳили наҷот, саодату хушбахтӣ ва пирӯзиву комёбиҳо расонд, 28 сол пур мешавад. 28 сол фурсати зиёд нест барои таърих, вале бо назардошти ин ҳама муваффақияту пешравиҳо, ки халқи Тоҷикистони азиз дар ин муддат комёб шуд, метавон гуфт, ки омил ва асоси тамоми пешравиву комёбиҳо аз ваҳдати миллӣ сарчашма мегирад.

Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон борҳо таъкид карданд, ки “Созишномаи истиқрори сулҳ ва ризояти миллӣ дар Тоҷикистон аз аҳамияти фавқулодаи худ бо Эъломияи истиқлоли Ҷумҳурии Тоҷикистон дар як радиф меистад”. Агар Эъломия ба Тоҷикистон ба таври расмӣ Истиқлол ва соҳибихтиёриро ато карда бошад, пас созишнома сулҳу суботро дар сарзамини мо таъмин сохт. Қадру мазалати Ваҳдати миллиро ҳар як фарди миллат бояд дарк намояд ва баҳри пойдории он ҳаммарӯза амал намояд.

Дар ин хусус Сарвари давлат дар Паёми худ ба Маҷлиси Олии мамлакат чунин қайд карда буданд: “Арзиши муқаддасу таърихӣ ва омили муҳимтарини ҳамаи дастовардҳои миллати мо баъди истиқлолияти давлатӣ бешубҳа ваҳдати миллӣ, сулҳу оромӣ ва суботи сиёсӣ мебошад. Созишномаи умумии истиқрори сулҳ ва ризояти миллӣ дар Тоҷикистон роҳи рушду такомули минбаъдаи кишварро равшан сохт. Нақши созандаи сулҳу ваҳдат махсусан дар самти таҳким ва такмили давлатдорӣ амалан заминаҳои зарурии ҳифзи истиқлолияти миллӣ, тамомияти арзии кишвар, ҳуқуқу озодиҳои инсон ва шаҳрвандонро таъмин мекунад, возеҳ зоҳир шавад”.

Ваҳдати мо дар ҳақиқат дастоварди муқаддас ва беҳамто аст. Ва ҳамаи мо вазифадорем, ки чун гавҳараки чашм онро ҳифз намоем. Нагузорем, ки ҳар нохалафе сулҳу ваҳдати моро халал созад. “Ташаккули ғояи ваҳдату ягонагӣ яке аз вазифаҳои умдаи ҳар як миллати соҳибистиқлол мебошад, таъкид мекунад. Пешвои миллат Эмомалӣ Раҳмон, зеро беандешаи устувори ваҳдати миллӣ ва дақиқ муайян кардани ҳадафу роҳи таърихии ҳар як халқ идомаи ҳаракати огоҳонаи он ба сӯи дастовардҳои шоистаи сиёсӣ ва иқтисодӣ, иҷтимоӣ мушкил ва ҳатто ғайриимкон аст. Зуҳури падидаи ваҳдати миллӣ аслан марбут ба ташаккули давлати миллист, зеро маҳз дар доираи давлати миллӣ зарурияти ба даст овардани эҳсоси уммияти ягонаи сиёсии мардум, ки дар як воҳиди маъмурӣ зиндагӣ доранд, боло меравад. Бинобар ин ваҳдат хусусияти миллиашро танҳо дар доираи ташаккули давлати миллӣ пайдо мекунад ва мавриди татбиқ қарор медиҳад.

Яъне нақши давлат дар таҳкими ваҳдати миллӣ меафзояд, зеро он ба таъмини рушди иқтисодӣ, суботи иҷтимоӣ ва пешрафти фарҳанги миллӣ манфиатдор аст. Аз ин рӯ ғояи сиёсиву мафкуравии мо ваҳдат, ягонагӣ, худшиносиву худогоҳии миллӣ, таҳкими давлатдорӣ ва ободии ватани азизамон мебошад. Яке аз суханони ибратомӯзи Пешвои миллат ин аст, ки “Ваҳдати миллӣ сутуне мебошад, ки давлат ва миллати моро пойдору устувор нигоҳ медорад. Вазифаи муқаддаси ҳамаи мо аз он иборат аст, ки ба заҳмати созандаи ин пояи давлатдории миллиамонро боз ҳам таҳким бахшем. Ҳар як шаҳрванди Тоҷикистон, ҳар фарди банангу номуси миллат бояд зарурати таърихӣ ва рисолати аслии худро дар он бинад, ки ваҳдат ва ризояти миллии мо пояндаву ҷовидон бошад, сарфи назар аз мавқеи иҷтимоӣ ва сиёсӣ зери ин сиёсат муттаҳид шуда, барои таҳкими ваҳдати миллӣ ва созандагиви ободкории Ватан, фаъолона ширкат намояд”.

Тоҷикему, якдилу ҷонем

Партави як субҳи тобонем

Шуълаи як моҳи шамъафрӯз

Нури як хуршеди тобонем

Ваҳдати мо, иқтидори мо

Ваҳдати мо ифтихори мо

Ҳамватан ҳастему хурсандем

Ҳамтои решшапайвандем

Бо тамоми мардуми дунё

Ҳамдаму ғамхору дилбандем

Ваҳдати мо - иқтидори мо,

Ваҳдати мо - ифтихори мо

Тоҷикистон, хоки аҷдодӣ

Марзу бахту кишвари шодӣ,

Аз парешонӣ ту эмин бош

Дар қабои сабзи озодӣ

Ваҳдати мо- иқтидори мо

Ваҳдаи мо- ифтихори мо

Қурбонов Ҳоким - ходими хурди илмии шуъбаи Шарқи Миёна ва Наздики

Институти омӯзиши масъалаҳои давлтаҳои Осиё ва Аврупои АМИТ

Дар ҳошияи иштироки Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар ҳамоиши сарони давлатҳои “Осиёи Марказӣ- Чин” дар шаҳри Остона, Қазоқистон, 17 июни соли 2025

Санаи 16-уми июни соли 2025 Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат Президенти Ҷумҳурии тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон барои иштирок дар ҳамоиши сарони давлатҳои “Осиёи Марказӣ- Чин” ба шаҳри Остонаи Қазоқистон сафар намудан. Дар ин сафар Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмонро вазири корҳои хориҷӣ, Ёрдамчии Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон оид ба робитаҳои хориҷӣ, вазири рушди иқтисод ва савдо, нақлиёт, саноат ва технологияҳои нав, раиси Кумитаи давлатии сармоягузорӣ ва дигар шахсони расмӣ ҳамроҳӣ намуданд. Дар таърихи муносибатҳои дипломатӣ сафари мазкур як воқеаи таърихӣ ба шумор меравад, ки хусусияти сиёсӣ ва стратегиро ба худ касб намудааст.

Дар таърихи муносибатҳои байналмилалӣ Формати нави муносибатҳо “5+1” ба вуҷуд омад, ки хусусияти махсуси сиёсиву иқтисодиро пайдо намудааст. Аз ин рӯ, кишварҳои абарқудрат таваҷҷуҳи бештаре ба ин Формат намуда, ҳамкориҳои дуҷонибаву бисёрсамтаро дар соҳаҳои сиёсӣ, дипломатӣ, тиҷоратӣ, иқтисодӣ, энергетикӣ, саноатӣ ва тақйирёбии иқлим ба роҳ монда пайваста густариш медиҳанд. Солҳои охир кишварҳои абарқудрат ба минтақаи Осиёи Марказӣ таваҷҷуҳи махсус зоҳир намуда, ҳамкориҳои дуҷонибаву бисёрсамтаро дар соҳаҳои гунонгун дар доираи Формати “5+1” ба роҳ мондаанд. Метавон қайд кард, ки Ҷумҳурии Мардумии Чин, Япония, Кореяи Ҷанубӣ, Олмон, Ҳиндустон, ИМА, Россия ва Италия ҳамкориҳои дуҷонибаву бисёрсамтаи худро бо кишварҳои минтақаи Осиёи Марказӣ дар ҳамин формат роҳандозӣ кардаанд.

Мавриди зикр аст, ки дар робита ба стратегияи Чин, Си Ҷинпин аввалин сафари худро ба минтақа ба ҳайси раисиҷумҳури Чин соли 2013 анҷом дода, дар муддати 10 соли охир ҳафт маротиба аз кишварҳои минтақаи Осиёи Марказӣ дидан намудааст. Ҷумҳурии Мардумии Чин бо вуҷуди таъхир дар Формати “5+1”дар минтақа ҳузури дарозмуддат ва назарраси иқтисодӣ дорад.

Дар тиҷорат Ҷумҳурии Мардумии Чин мавқеи муҳими шарикӣ дошта, дуюм шарики муҳимтарини минтақа мебошад. Инчунин Ҷумҳурии мардумии Чин ба инфрасохтори моддӣ ва рақамӣ дар минтақа сармоягузорӣ мекунад. Мулоқоти минтақавӣ падидаи нав набуд, зеро кишварҳо давра ба давра дар доираи “Ташаббуси як камарбанд як роҳ” ва Созмони Ҳамкории Шанхай мулоқот менамуданд. Моҳи июли соли 2020 дар Ҷумҳурии Мардумии Чин нахустин нишасти вазирони корҳои хориқии панҷ кишвари Осиёи Марказӣ дар доираи Формати “5+1” баргузор гардид. Мулоқоти мазкур бо ибтикори Чин баргузор гардида, ба ҳамкориҳои муштарак дар ҳалли мушкилоте, ки дар натиҷаи пандемия ва рушди иқтисод дар минтақа ба миён омадааст, нигаронида шуда буд. Пекин бо дарназардошти системаҳои нигаҳдории тандурустӣ ва вазъияти пуршиддати иқтисодӣ фурсати муносиб барои афзоиши нуфузи худ дар минтақаи Осиёи Марказӣ медонист. Дар доираи мулоқоти роҳбари Чин иброз дошт, ки барои фароҳам овардани “долони сабз”, барои маҳсулоти худ ба Осиёи Марказӣ ва афзоиши хариди маҳсулоти кишоварзӣ аз минтақа омода мебошад.[1.c127]

Вохурии дувуми “5+1” Чин-Осиёи Марказӣ аз сани 16-18 июн дар шаҳри Остонаи Қазоқистон бо иштироки сарони давлатҳо баргузор гардид. Саммити мазкур ба рушди назарраси иқтисодӣ мусоидат намуда, дар ҷараёни Форуми ҳамкориҳои саноатӣ ва сармоягузорӣ миёни Чин ва Осиёи марказӣ 58 созишнома бо маблағи 25 миллиард доллари амрикоӣ ба имзо расониданд. Созишномаҳои мазкур соҳаҳои технологияҳои сабз, энергетика, кишоварзӣ, инфрасохторро дар бар мегирад. Аз соли 2023 гардиши молу маҳсулот миёни Чин ва Осиёи Марказӣ афзоиш ёфта, дар соли 2024 гардиши молу маҳсулот ба 94,82 миллиард доллари амрикоӣ расид ва танҳо миёни Қазоқистон гардиши молу маҳсулот ба 43,82 миллиард доллари амрикоро дар бар мегирифт, ки натиҷаи баланд мебошад.

Қазоқистон: Воридот 18,7 миллиард доллари амрикоӣ (30% ҳаҷми умумӣ), содирот 15 миллиард доллари амрикоӣ (16% ҳаҷми умумӣ) ташкил медиҳад.

Тоҷикистон: Воридот 3,68 миллиард доллари амрикоӣ (56% аз ҳаҷми умумӣ) ва содирот 250 миллион доллари амрикоӣ (16% аз ҳаҷми умумӣ) ташкил медиҳад.

Қирғизистон: Воридот 3,68 миллиард доллари амрикоӣ (29% аз ҳаҷми умумӣ) ва содирот 887 миллион доллари амрикоӣ (26% аз ҳаҷми умумӣ) ташкил медиҳад.

Узбекистон: Воридот 12,7 миллиард доллари амрикоӣ (32% аз ҳаҷми умумӣ) ва содирот 1,82 миллиард доллари амрикоӣ (6% аз ҳаҷми умумӣ) ташкил медиҳад.

Туркманистон: Воридот 957 миллион доллари амрикоӣ ( 20% аз ҳаҷми умумӣ) ва содирот 9,63 миллиард доллари амрикоӣ (62% аз ҳаҷми умумӣ) ташкил медиҳад.[2]

Қобили зикр аст, ки дар ҳошияи ҳамоиши дуввуми сарони кишварҳои Осиёи Марказӣ ва Чин санаи 17 - уми июни соли 2025 дар Остона Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон бо раиси ҷумҳурии Чин Си Ҷинпин мулоқот намуданд.

Сарони давлатҳо зимн мулоқот вазъи кунунӣ ва дурнамои рушди муносибатҳои Тоҷикистону Чинро барраси намуда, ба самтҳои асосии ҳамкориҳои дуҷониба таваҷҷуҳи махсус зоҳир намуданд. Раиси ҷумҳури Чин аз ташаббусҳои Тоҷикистон дар соҳаи муҳити зист, махсусан кӯшишҳо дар соҳаи дипломатияи об ва иқлим баҳои баланд доданд. Инчунин Пешвои миллат Эмомалӣ Раҳмонро бо баргузории нахустин Конфронси байналмилалии сатҳи баланд оид ба ҳифзи пиряхҳо, ки дар Душанбе баргузор гардид, табрик намуда, қайд намуданд, ки Чин дар оянда низ барои рушди устувори Тоҷикистон ва таҳкими истиқлолият пуштибонӣ хоҳад кард. Қобили зикр аст, ки Чин бештар ба густариши ҳамкориҳои иқтисодӣ таваҷҷуҳ зоҳир менамояд. Ҳамин тариқ, ҳаҷми мубодилаи тиҷоратии дуҷониба дар 4 моли соли 2025 беш аз 725 миллион доллари амрикоиро ташкил дода, дар соли 2024 ҳудуди 2 миллиард ва дар соли 2023 бошад, беш аз 1,4 миллиар доллари амрикоиро ташкил медиҳад.

Ҷонибҳо ба рушди пайвастаи кишоварзӣ бо истифода аз технологияҳои инноватсионӣ таваҷҷуҳ намуданд. Инчунин таъкид гардид, ки дар Тоҷикистон беш аз 700 ширкати чинӣ фаъолият менамоянд, ки бахшҳои гуногуни иқтисодӣ, энергетикӣ ва истихроҷи маъданро дар бар мегирад. Самтҳои афзалиятноки ҳамкориҳои дуҷониба миёни Тоҷикистон ва Чин таъсиси паркҳои технологӣ ба шумор меравад ва инчунин таъсиси маркази технологияҳои иттилоотии муштараки илмӣ-тадқиқотӣ ба нақша гирифта шудааст. Ҳамзамон ба соҳаҳои истеҳсоли мошинҳои электронӣ, панелҳои офтобӣ, маҳсулотҳои дорусозӣ ва химиявӣ диққати махсус доданд.[3]

Тибқи таҳлилҳои дар боло зикр гардида, Ҷумҳурии Мардумии Чин бо кишварҳои минтақаи Осиёи Марказӣ дар доираи Формати “5+1” ҳамкориҳои дуҷонибаву бисёрсамтаро дар соҳаҳои иқтисод, тиҷорат, энергетика, саноат, инфрасохтор, тағйирёбии иқлим ва ғайраҳо таваҷҷуҳи махсус зоҳир намудааст. Густариши ҳамкориҳои дуҷонибаву бисёрсамта дар соҳаҳои мазкур яке аз ҳадафҳои асосии Чин дар минтақа мебошад. Бояд қайд намуд, ки Чин тавассути рушди иқтисодӣ дар минтақа манфиатҳои геоиқтисодӣ ва геостратегии худро ба даст оварда, нуфузи худро дар минтақа нигоҳ медорад. Зеро солҳои охир дар минтақаи Осиёи Марказӣ Формати “5+1” бо шиддат нуфуз ёфта, дигар кишварҳои абарқудрат дар доираи формати мазкур ҳамкориҳои дуҷонибаву бисёрсамтаи худро ба роҳ монда, ҳадафҳои геополитикӣ, геоиқтисодӣ ва геостратегӣ дошта, пайваста ҳамкориҳои худро бо кишварҳои минтақа густариш медиҳанд.

Файзуллаева Нигора, ходими хурди илмии Шуъбаи шуъбаи ИДМ - и Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои АМИТ

Соҳиби Баҳруло, ходими хурди илмии Шуъбаи шуъбаи ИДМ - и Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои АМИТ

Адабиёт

Сюй Цзюн “Формат сотрудничество С5+1: основные участники, цели и механизмы взаимодействия”// Вестник Томского государственного университета. История. 2024.№89./ https: // cyberleninka. ru/ article / n/format-sotrudnichestva-c5-1-osnovnye-uchastniki-tseli-i-mehanizmy-vzaimodeystviya/viewer саҳ 127 Санаи муроҷиат 18.06.2025

“Отчет - Второй саммит Китай-Центральная Азия” https:// www. http://newscentralasia.net/.../otchet-vtoroy-sammit.../

В Астане состоялась встреча Эмомали Рахмона с Си Цзиньпином: подписаны новые документы https:// asiaplustj. info/ru /news /tajikistan / politics/20250617/v-astane-sostoyalas-vstrecha-emomali-rahmona-s-si-tszinpinom-kurs-na-strategicheskoe-partnyorstvo-i-novie-gorizonti? Ysclid = mc1f416imv543953360

“Созишномаи сулҳ барои сарзамини аҷдодии мо субботу оромии воқеиро таъмин кард, ваҳдати миллиро ба вуҷуд овард ва зиндагиеро фароҳам сохт, ки онро ҳар фарди покдилу некхоҳи мамлакат дер боз интизор буданд.”

Эмомалӣ Раҳмон

Ваҳдати миллӣ мафҳуми васеъ буда, дар истифодаи умум, пеш аз ҳама волотарин сайри такомули иҷтимоию сиёсӣ ва фарҳангию маънавии ҳар як халқу миллат буда, омӯзиши чунин арзишҳои муштараки миллӣ, худшиносиву худогоҳии миллиро ба вуҷуд оварда, нигоҳдорӣ ва арҷгузории онҳоро ба ояндагон талқин медиҳад. Ваҳдати миллӣ ҳамчун як навъи махсуси раванди муосир баррасӣ карда мешавад ва ҳувияти миллӣ арзишҳое мебошанд, ки дар заминаи ормонҳои миллӣ ба вуҷуд омада, аз ҳар фард матиниродагиву дурандешӣ, ватандӯстию посдорӣ, қадршиносӣ ва арҷгузории арзишҳои миллиро талаб менамояд.

Барои шакл гирифтани ваҳдати миллӣ, ноил шудан ба ҳадафҳо аз ҷониби субъектҳои сиёсии ҷомеа бо истифода аз ҳифзи унсурҳои фарҳанги миллӣ, якпорчагии Ватан, ҳифзи марзу буми он, умуман ҳамагуна муқаддасоти миллӣ масъул будани худро дарк меномояд. Ваҳдати миллии ифодакунандаи сарҷамъиву муттаҳидии фарду ҷомеа, гузаштан аз гуноҳи якдигар, аз як гиребон сар баровардан, ҳамдигарфаҳмиву поктинатӣ, саодатмандию сарфарозии миллат нисбати ояндаи халқи хеш мебошад, ки ҳар як миллату давлат худро хеле орому осуда ва хушбахту сарҷамъ хис мекунад, ки дар фазои сулҳу суботи истиқлолияти давлатӣ зиндагӣ меномояд.

Сулҳу ваҳдат ифтихори миллати соҳибдилам,

Васфи онҳоро намояд, решаи ҷону дилам.

Дар миёни қавмҳо пайвастагӣ моро аз он,

Даҳр бинмояд ситоиши мардуми барнодилам.

Дар таърихи бисёр халқҳои ин ё он кишвар дар оғози марҳилаи навини давлатдории хеш ба ихтилофоту дигаргуниҳо рӯ ба рӯ шуданд, ки баҳри устуворӣ ва пойдорсозии дастовардҳои миллиашон пайгирона талош варзидаву чоннисориҳои зиёд намуданд.

Ваҳдати миллӣ ва давраи гузариши он дар Ҷумҳурии Тоҷикистон на танҳо дар ҳаёти сиёсӣ, балки дар муносибатҳои иҷтимоию иқтисодӣ, ахлоқӣ ва фарҳангӣ низ тағйироти зиёде ба амал омадааст. Давраи гузариш бо рӯйдодҳои номусоид ва низоъҳо, вайроншавии иқтисодӣ, вайроншавии низоми сиёсӣ, зиддиятҳои гурӯҳӣ ба миён омаданду оташи ҷанги байни ҳамватанон аланга зад ва хатари аз байн рафтани давлати навини тоҷикон ва дар баробари ин боз хатари парокандашавии миллати тоҷик ба миён омад. Ташкилотҳо, ассотсиатсияҳо ва ҳаракатҳои сиёсӣ пайдо шуданд, ки ҳадафи онҳо иштирок дар раванди сиёсӣ буд.

Сиёсати давлатӣ дар давраи гузариш, ки бо ислоҳоти соҳаи ҷамъиятӣ ҳамроҳ буд, ваҳдати миллиро суръат бахшид.

Дар чунин вазъият, ҷумҳурӣ ба як сарвари бохираду хушбин ва иродатманду миллатдӯст Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон созишномаи ваҳдати миллӣ ташаккул ёфт, ки аз ҷониби ҷомеаи байналмилалӣ баҳои баланд гирифт. Дар таърихи 27-уми июни соли 1997 ваҳдати миллӣ дар ватани азизи мо - пас аз 8 давраи гуфушунид (дар солҳои 1994 то 1997) миёни ҳукумати ҷумҳурӣ ва мухолифин, дар шаҳри Маскав, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ва роҳбари Иттиҳодияи нерӯҳои мухолифини тоҷик Сайид Абдуллои Нурӣ «Созишномаи умумии истиқрори сулҳ ва ризоияти миллӣ дар Тоҷикистон» ба имзо расид. Барои таъмини чунин ризоият чаҳорчӯбаи муассири ҳуқуқӣ ва консептуалӣ фароҳам оварда шуд.

Конситутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон ҳимояи манфиатҳои ҳамаи шаҳрвандонро новобаста аз нажод, ҷинс ва эътиқод кафолат медиҳад. Касби маърифат ва баланд гардидани тафаккури афроди ҷомеа метавонад дар таҳкими пояҳои ваҳдату худшиносии миллӣ ва дарки ин арзишҳо ба бунёди тамоми сохтору ниҳодҳои давлатию асолатҳои миллӣ такони ҷиддӣ бахшад. Ваҳдати миллӣ ғояи арзишнокест, ки одамон зери мафҳуми он тамоми ормонҳои миллиро дар доираи урфу одат, анъанот, расму оин минтақавию миллӣ офарида, зери шиорҳои баробарию дӯстӣ, авфи гуноҳи якдигар ва зери фазои сулҳу субот ҳаёт ба сар бурданро ифода мекунад.

Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар ин маврид чунин таъкид намудаанд: “Бо шарофати роҳандозӣ гардидани раванди ваҳдати миллӣ ва сулҳу субот Ҳукумати мамлакат бо дастгирии мардуми шарифи кишвар бо бартараф намудани душвориву мушкилоти зиёди ҷомеа ва давлат, дар навбати аввал, барқарорсозии баъдиҷангӣ оғоз намуд. Бо гузашти вақт захмҳои ҷанг тадриҷан шифо ёфтанд, харобаҳои ҷанг обод гардиданд, аммо мардуми мо ҳанӯз сабақҳои талх ва даҳшату фоҷиаи ҷангро, ки дар натиҷаи он садҳо ҳазор куштаву миллионҳо нафари дигар овораву бехонумон шуданд, фаромӯш накардаанд ва бовар дорам, ки ҳаргиз фаромӯш намекунанд.”

Ваҳдат беҳтарин неъмат барои тамоми инсоният буда, он тамоми некию хубиҳои дунёро дар худ таҷассум намудааст. Зеро танҳо бо будани ваҳдат душворию монеаҳо паси сар мешаванд. Рӯзгори мардум рӯ ба беҳбудӣ мениҳад ва халқ орому осуда зиндагӣ менамояд.

Дар воқеъ Ваҳдати миллӣ шукуфоии Ватан аст, ки имрӯзҳо мардуми озоди кишвар меҳнати софдилонаи худро давом дода, ҳаёти хушбахтона гузаронида истодаанд. Аз ҷумла мо ҷавонони насли хушбахтарини ҷаҳонем, ки дар замони сулҳу осоиштагӣ зиндагӣ менамоем ва аз ин иқболи баланди худ меболем. Бигзор ба бахти мо сулҳ пойдор бошаду осмон ҳамеша софу беғубор бимонад.

Исломова Маҳина Шодимуродовна - ходимони илмии МД Маркази таҳқиқоти технологияи инноватсионии АМИТ

Санаи 6 июнb 2025 дар шаҳри Деҳлии Нав нишасти 4-уми вазирони корҳои хориҷии Муколамаи «Осиёи Марказӣ-Ҳиндустон» баргузор гардид, ки дар он Вазири корҳои хориҷии Ҷумҳурии Тоҷикистон Сироҷиддин Муҳриддин иштирок намуда, доир ба масъалаҳои рушди инфрасохтори нақлиётӣ, ҳамкории мутақобила дар таъмини амнияти озуқаворӣ ва энергетикӣ, соҳаҳои саёҳат, маориф, тандурустӣ, рақамикунонӣ, фарҳанг, саноат, омода кардани мутахассисон ва дигар масоил ибрози ақида карда, ҷиҳати самарнок истифода бурдани механизмҳои мавҷуда даъват ба амал овард. Дар ҷараёни он масоили муҳими рӯз, аз ҷумла тақвияти мубориза бо терроризм ва ифротгароӣ, вазъи амниятии минтақа, ҳамчунин густариши ҳамкорӣ дар бахшҳои киберамният, инфрасохтори рақамӣ ва маъданҳои стратегӣ муҳокима шуданд. Кишварҳои Осиёи Марказӣ ва Ҳиндустон раванди рушди ҳамкории бисёрҷонибаро дар самтҳои сиёсӣ, амниятӣ, иқтисодӣ, тиҷоратӣ, фарҳангӣ ва дигар масъалаҳо мавриди баррасӣ қарор дода, зимни ҷаласа ҳамчунин рушди ҳамкории иқтисодию тиҷоратӣ ва байнибонкӣ низ мавриди таваҷҷуҳи ҷонибҳо қарор гирифт. Имкониятҳои бандари Чобаҳор барои содагардонии дастрасӣ ба бозорҳои Ҳиндустон ва дигар кишварҳо, инчунин долони нақлиётии байналмилалии Шимолу Ҷануб, ки Ҳиндустонро бо кишварҳои Осиёи Марказӣ мепайвандад, муҳокима гардиданд. Ҳамин тариқ, ҷонибҳо аҳаммияти густариши сармоягузорӣ дар соҳаҳои кишоварзӣ, дорусозӣ, технологияи иттилоотӣ ва инфрасохторро таъкид намуда, табодули фарҳангӣ ва ташаббусҳои башардӯстона ҳамчун ҷузъи муҳими таҳкими робитаҳои мардумӣ арзёбӣ гардиданд.

Ёдовар бояд шуд, ки Муколамаи якуми Ҳиндустон ва Осиёи Марказӣ 12 ва 13 июни соли 2012 дар шаҳри Бишкек баргузор гардида, ба ҳалли масоили асосии муносибатҳои сиёсӣ, иқтисодӣ ва фарҳангии Ҳиндустон бо кишварҳои минтақаи Осиёи Марказӣ ибтидо гузошт. Зимнан, 17 ва 18 июн дар шаҳри Алмаато Муколамаи дуюми Ҳиндустон ва Осиёи Марказӣ баргузор гардид, ки дар он муҳаққиқони марказҳои асосии академию тадқиқодӣ, ҳамчунин сохторҳои давлатии Қазоқистон, Қирғизистон, Тоҷикистон, Ӯзбекистон ва Ҳиндустон ширкат доштанд. Дар даврони муколамаи сеюм Ҳиндустон ва кишварҳои Осиёи Марказӣ тайи солҳои охир дар амри рушди ҳамаи самтҳо ба муваффақиятҳои назаррас ноил шуданд. Кишвари Ҳиндустон қодир аст, аз нигоҳи илму дониш ва технологияҳо табодули таҷриба намояд, ки ин ба ҳамкории иқтисодӣ ва ҳамгироии кишварҳои минтақаи Осиёи Марказӣ, аз ҷумла Тоҷикистон ҳам, таъсири мусбат расонад.

Кишварҳои Осиё барои таҳкими ҳамбастагӣ ва ҳамкорӣ тавассути эътимоди бештари мутақобила, мусоидат ба ҷаҳонишавии иқтисодӣ тавассути ошкорбаёнӣ ва ҳамҷавориву ҳамгироӣ, ҷустуҷӯи шукуфоӣ ва рушд тавассути манфиати мутақобила ва ҳамкории муфид ва ҳифзи сулҳу субот тавассути ҳамзистии осоишта мебошад.

Тоҷикистони навин бо дарёфти истиқлолият равобиташро бо ҳамаи кишварҳо, аз ҷумла Осиёи Ҷанубу Шарқӣ бо шумули Ҳиндустону Чин оғоз кард. Ҳамин тариқ, бо эҷоди мактаби сулҳофарин ва ташаббусҳои созандааш онро тақвият бахшид. Барои рушд ва тавсияи сиёсӣ, иҷтимоӣ ва иқтисодии давлат доштани Истиқлолият ва таҳкими робитаҳои байни давлатҳо шарти асосӣ ба шумор меравад. Барои тақвият ва таҳким бахшидан ҳамаи онҳо талош менамоянд, то ки ба мақсади асосии худ ноил гарданд. Дар ин масир ҳар яке аз кишварҳо барномаҳои афзалиятноки худро ба таври ду ҷониба, сеҷониба ё муштарак анҷом дода, амалӣ месозанд. Дар ин мақола талош шудааст, то нигоҳе ба 75 соли муносибатҳои Чину Ҳиндустон дошта бошем, ки сарчашмаи он дар нахустин рӯзҳои моҳи апрел оғоз шуда, ин кишварҳо узви фаъоли СҲШ буда, муносибатҳои ҳасана бо Осиёи Марказӣ, аз ҷумла Тоҷикистон доранд. Мавриди зикр аст, ки муносибатҳои дипломатӣ байни Тоҷикистон ва Чин санаи 4 январи 1992 ва Тоҷикистону Ҳиндустон 28 августи соли 1992 барқарор шуданд.

Бояд қайд кард, ки “Форуми Боао барои Осиё” бо ташаббуси 25 кишвари Осиё ва Австралия соли 2006 таъсис ёфта дар он форумҳои сатҳи баланд аз ҷониби ҳукуматҳо, раҳбарон ва дигар ширкатҳо баргузор шуда, нукоти муҳимро оид ба проблемаҳои муҳимтарини минтақа ва умуман ҷаҳон мубодила мекунанд. Идораи марказии Форум дар музофоти Ҳайнан ва котиботи он дар шаҳри Пекини Чин ҷойгир аст. Форум бо номи "Давоси Осиё" маъруф аст, номи худро аз шаҳри Боао, воқеъ дар музофоти Ҳайнан дар ҷануби Чин гирифтааст.

Тибқи маълумоти Форуми Боао барои Осиё (BFA) иқтисоди Осиё дар соли ҷорӣ 4,5 дарсад рушд кардааст. Минтақа сарфи назар аз чолишҳо, аз қабили танишҳои геополитикӣ, фишорҳои таваррум ва мушкилот дарн занҷири таъминоти глобалӣ, ҳамчун як “муҳаррики асосии рушд” барои иқтисоди ҷаҳонӣ боқӣ мемонад. Саҳми кишварҳои Осиё дар иқтисоди ҷаҳонӣ дар соли 2025 то 36,4 дарсад бо қурби бозор афзоиш хоҳад ёфта аз 36,1 дарсад дар соли 2024 афзоиш ёфтааст. Афзоиши савдои мол тадриҷан барқарор шуда истода, савдои хизматрасонӣ бахусус дар соҳаи сайёҳӣ, нақлиёт ва хидматрасонии рақамӣ бо суръати устувор густариш меёбад.

Чин дар даврони Истиқлоли худ тавонист аз иқтисодиёти истеҳсолотӣ ба иқтисодиёти бо технологияҳои баланд, зеҳни сунъӣ ва маблағгузории рақамӣ таъминшуда гузашта, дастовардҳои хуберо дар ин муддати кӯтоҳ ба даст оварад[1].

Чин дар ин афзоиш нақши муҳим бозидааст, ки ҳам савдои мол ва ҳам хидматрасонии он ба сатҳи рекордӣ расидааст. Тиҷорати рақамӣ ва электронӣ ҳамчун муҳаррикҳои асосии рушд, бахусус дар Осиёи Ҷанубу Шарқӣ маҳсуб меёбанд. Дар гузориш таъкид шудааст, ки арзиши умумии тиҷорати электронии кишварҳои АСЕАН сол аз сол 15 дарсад афзоиш ёфта, инъикоскунандаи босуръати иқтисоди рақамӣ мебошад[2].

Мавриди зикр аст, ки дар Конфронси солонаи Боао барои Осиё 2008 санаи 10-13 апрели соли 2008 баргузор гардид, сарони ҳукуматҳои кишварҳо, аз ҷумла Австралия, Покистон, Норвегия ва Қазоқистон ширкат доштанд[3]. Тоҷикистонро дар ин Форум Изаттуло Ҳаёев, собиқ сарвазири кишвар намояндагӣ мекард[4].

1 апрел соли 1950 солгарди барқарории равобити дипломатӣ байни Чин ва Ҳиндустон буда, дар тӯли 75 соли охир равобити Чину Ҳинд, сарфи назар аз пастиву баландиҳо ба мисли ҷараёни дарёҳои Янтсзӣ ва Ганга пеш мерафт. Мавриди зикр аст, ки дар соли 1950 роҳбарони ҳар ду кишвар Мао Цзэ-дун ва сарвазир Ҷавоҳирлаъл Неҳру дар бораи баркарор намудани робитаҳои дипломатй қарори таърихӣ қабул карданд. Ҳамин тариқ, Ҳиндустон аввалин давлати ғайрисосалистӣ мебошад, ки бо Хитой муносибатхои дипломатӣ кард. Аз соли 2013 инҷониб раисиҷумҳур Си Ҷинпин ва сарвазир Нарендра Моди “дипломатияи ватанӣ” ва ду мулоқоти ғайрирасмӣ анҷом доданд, ки муносибатҳои дуҷонибаро ба давраи рушди босуръат пеш хоҳанд бурд. Ҳамин тавр, моҳи октябри соли 2024 дар Қазони Россия мулоқоти раҳбарони ду кишвари баргузор шуд, ки барои муносибатҳои Чину Ҳинд саҳифаи нав фароҳам овард.

Мавриди зикр аст, ки таҷлили 75-умин солгард миёни Ҳиндустону Чин ба рӯзи 1-уми апрел рост омада, заминаи хуб дар рушду тавсеаи ташаббусҳои нав дар бахшҳои мухталиф, аз ҷумла маориф, фарҳанг, сайёҳӣ, рушди деҳот ва тиҷорат миёни ду кишвари бузурги минтақаи Осиё ва ҷаҳон хоҳад буд. Сарфи назар аз фарозу нишебҳои фазои геополикии ҷаҳон, равобит байни мардумони Ҳиндустону Чин таърихи ҳазорсола дошта, тақвияти ин робитаҳо тавассути ҳамкориҳои амниятӣ, муколамаи раҳбарон, табодули фарҳангӣ, ҳамкориҳои тиҷоратӣ ва афзоиши сафарҳои дуҷониба таҳкиму тавсеа меёбад.

Кишварҳои ҷаҳон дигаргуниҳои амиқро аз сар гузаронида, ба самти ҷаҳони бисёрқутбӣ равона шудаанд. Таваҷҷуҳи бештар ба сӯи Осиё кӯчонида шудааст, ки Ҳиндустону Чин масъулияти назаррас доранд. Ҳар ду кишвар чун тамаддуни қадимӣ ва иқтидори иқтисодҳои калонтарин ва босуръат рушдёбанда, барои беҳбуди равобити дуҷониба, густариши ҳамкорӣ ва саҳм гузоштан ба тартиботи устувор ва осоиштаи ҷаҳон талош мекунанд. Бо ворид шудани Ҳиндустону ба СҲШ муносибатҳои ин кишварҳо хубтар гардида, ҳар ду мамлакат манфиати байни ҳамдигариро самимона эътироф мекунанд.

Дар ин зимн, Сарвазири Ҳиндустон Нарендра Моди ба муносибатҳои Чину Ҳиндустон назарҳои мусбатона дошта, болои панҷ нуктаи асосӣ бештар таъкид кардааст:

Дар тӯли чанд ҳазор сол Ҳиндустон ва Чин бидуни низоъ бо ҳам зиндагӣ карданду дар оянда онро идома хоҳанд дод.

Ихтилофҳо набояд заминаи ҷудоӣ биёранд, балки тавассути гуфтугӯ саривақт ҳалу фасл шаванд.

Муносибатҳои Ҳиндустон ва Чин ба пайванди оилавӣ мушобиҳат дошта, ҳарду миллат як қисми оилаи бузурги осиёӣ дорои ҳикмати муштараки тамаддунӣ мебошанд.

Костагиву шикасти равобит дар панҷ соли мавриди эътирофи ҳар ду кишвар буда, аммо изҳори умедворӣ ҳаст, ки эҷоду эҳёи равобит эътимод, рӯҳбаландӣ ва нерӯи худро дубора ба даст хоҳад овард.

Ҳарчанд рақобат байни Ҳиндустон ва Чин табиӣ бошад, ҳамон қадр он солим ва созанда буда, заминаи суботи иқтисодиву минтақавиро тақвият хоҳад дод, на муноқишаву даргириҳоро.

Ба нукоти мазкур кишвари Чин посухи мусбат дод, ки барои тақҳикиму тавсеаи равобит, дипломатияи дӯстона ва ҳамкорӣ тобиши нав меорад. Бояд қайд кард, ки ҳамкориву дастгирии кишварҳои ҳамсоя заминаи хуб барои рушди минтақавӣ буда, Чин дуввумин иқтидорои иқтисоди бузурги ҷаҳон ва Ҳинд дар талош расидан ба зинаи саввуминро дорад.

Ҳар ду кишвар манфиатхоҳи умумии сулҳ ва амният буда, мебояд барои пешгирии ташаннуҷ ва низоъҳое, ки метавонанд ба пешрафти иқтисодӣ ва иҷтимоӣ халал расонанд, ҳамкорӣ кунанд.

Минтақаи Осиё, дорои зарфиятҳои фаровон буда, ба чаҳорчӯбаи устувори амният ниёз дорад. Ҳиндустон ва Чин чун кишварҳои бузурги минтақавӣ муноқишаву нигарониҳо ва ноамниҳоро миёни кишварҳои осиёвӣ дастаҷамъона бо кишварҳои аъзои СҲШ муштаракона кор карда, дар таҳкими ташаббуси васеътари амнияти Осиё нақши пешбарро дошта бошанд.

Дар ин зимн, ташаббуси глобалии амниятии раисиҷумҳури Чин Си Ҷинпин як қадами оқилона ва қобили таҳсин мебошад, кишварҳои минтақа ба “Ташаббуси амнияти Осиё” бештару беҳтар ниёз дошта, Ҳиндустону Чин дар ҳамкорӣ бо дигар қудратҳои минтақавӣ метавонанд онро сарварӣ мекунанд, то амнияти Осиё таъмин гардида, аз мудохилаҳои беруна озоду орому обод маҳфуз бошад.

Ҷавонон ва мутахассисони ҳиндӣ аз пешрафтҳои технологии Чин дар соҳаи зеҳни сунъӣ, мошинҳои барқӣ ва робототехника ва дигар қувваҳои истеҳсолии босифат, аз ҷумла DeepSeek ва BYD мутаассир гашта, онро ҷонибдорӣ мекунанд. Ҳамин тариқ, Ҳиндустон дар соҳаҳои технологӣ ва хидматрасонӣ босуръат пеш рафта, тақвияти ҳамкориҳои технологӣ байни ду кишвари бузурги минтақавӣ дар Осиё метавонад ҳамоҳангӣ эҷод фароҳам оварда, ба рушди иқтисодиёти фарогири ҷаҳонӣ мусоидат кунад.

Барои боз ҳам хубтару беҳтар ба роҳмондани ҳамкориҳо тавсия мешавад, ки ҳар ду кишвар маҳдудиятҳои сафарро сабуктар намуда, рафту омад миёни мардуми якдигар бештар шавад.

Талаботи аз ҳама муҳим робитаҳои стратегӣ миёни ин кишварҳост, ки соли 2020 сарвазир Моди ва раисиҷумҳур Си Ҷинпин мулоқотҳо миёни ҳам доштанд. Ҳиндустону Чин бо гузашти шикоятҳо ва таваҷҷуҳ ба ҳамкориҳои дарозмуддат дар масъалаҳои дуҷонибаву минтақавӣ мисоли намунавие ба ҷаҳониён нишон диҳанд, ки чӣ гуна қудратҳои бузург метавонанд ба ҳамзистии осоишта, якҷо дар фазои шукуфоӣ ва эҷоди як равишу тартиботи нав ва беҳтари ҷаҳон кор гирифт. Зеро ҳарду кишварҳо дорои роҳбарияти қавиву сулҳхоҳу сулҳдӯст мебошанд, ки метавонанд қарорҳоро саривақт ҷасурона ва дурандешона ба манфиати минтақа ва ҷаҳон қабул кунанд.

Дар ин кор Ҳиндустонро чун узви фаъоли СҲШ метавонад сиёсати “Ягонаи Чин” ва муттаҳидсозии осоиштаи Тайванро дастгирӣ намояд ва Чин низ ҳамкориҳои минтақавиву ҳамсоягиашро бо ин кишвар бештару беҳтар бароҳ монад,то имкониятҳо ва потенсиялҳои минтақавии онҳо аз даст нараванд. Дар ҳоли ҳозир кишварҳои ҷаҳон таҳаввулоти рушди Осиёро пайваста мушоҳида мекунанд ва вақти он расидааст, ки абарқудратҳои минтақавиву ҷаҳонӣ, аз ҷумла Ҳиндустон ва Чин ҳамчун пештозони ҷаҳонӣ бо давлатҳои хурду калони рушдкунандаро бештару бешҳтар бар асоси баробарӣ, эҳтироми мутақобила, шукуфоии муштарак баҳри сулҳу суботи минтақа ва ҷаҳон ҳамкорӣ намуда, роҳнамоӣ кунанд.

Дар ниҳоят бояд таъкид намуд, ки Тоҷикистон ба идомаи ҳамкориҳои бисёрҷониба бо кишварҳои минтақа, Ҳиндустону Чин дар доираи СММ, СҲШ, МҲТБО ва дигар созмонҳои байналмилалӣ ва минтақавӣ пайваста тавсеа бахшида, равобиташро бо ҳамсоякишварҳо муҳим шуморида, бо мактаби сулҳофаринии худ дӯстиву ҳамҷавориву ҳамсоягӣ барои беҳбудии зиндагии мардумони якдигар ба роҳ мемонад.

Мирсаид Раҳмонов - ходими калони илмии Шуъбаи Осиёи Ҷанубу Шарқии Институти омӯзиши масъалаҳои Осиё ва Аврупои АМИТ

Адабиёт

1. Envoy eyes deepening partnership with China. https://www.chinadaily.com.cn/.../WS67f93e76a3104d9fd381e...

2. Boao Forum for Asia. Lavers, Georgina, "Global integration: Dubai to host Boao Forum for Asia"\\ https://en.wikipedia.org/wiki/Boao_Forum_for_Asia#cite_note-

3. Boao Forum for Asia to Kick Off in China. https://en.wikipedia.org/wiki/Boao_Forum_for_Asia#cite_note-

4. https://english.boaoforum.org/newsdetail.html...

Дар доираи Ҳамоиши “Осиёи Марказӣ ва Чин”, ки ба таърихи 17 июни соли 2025 дар шаҳри Остонаи Ҷумҳурии Қазоқистон баргузор гардид. Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ва Раиси Ҷумҳурии Мардумии Чин муҳтарам Си Ҷинпин барои таҳкими шарикии стратегӣ дар самти ҳамкориҳои дуҷониба, аз ҷумла дар соҳаи саноат, ҳамгироии минтақавӣ ва навоварӣ баррасӣ намуданд. Президенти кишвар таъкид карданд, ки сафари таърихии давлатии Ҷумҳурии Мардумии Чин ба Тоҷикистон уфуқҳои нави шарикии ҳамаҷонибаи стратегии ду кишварро боз кард[1]. Воқеан ҳам Тоҷикистон сатҳи имрӯзаи шарикии стратегии ҳамаҷонибаро бо ин кишвари ҳамсоя баланд намуда, татбиқи натиҷаҳои онро барои ҳарду ҷониб самарабахш медонад.

Дар ин самт яке аз бахшҳои рушди ҳамкориҳои стратегии кишварҳо соҳаи иқтисодӣ маҳсуб гардида, лоиҳаҳои он бо сармоягузории ҷониби чинӣ сурат мегирад. Дар доираи вохурии мазкур роҳбарони ҳарду давлатҳо зарурати таъсиси корхонаҳои муштарак дар соҳаи истеҳсоли электромобилҳо, панелҳои офтобӣ, саноати дорӯсозӣ, кимиё ва ғайра саривақтӣ баҳо доданд[1]. Зеро самтҳои мазкур ҳам барои рушди саноати Чин ва ҳам баҳри таҳкими иқтидори иқтисодии Тоҷикистон мувофиқ дониста мешавад. Таъсиси ширкати лизингии Тоҷикистону Чин ва оғози парвозҳои мустақими Душанбе- Пекин низ мавриди баррасӣ қарор гирифтанд. Қобил ба зикр аст, ки дар гардиши савдои хориҷии Тоҷикистон саҳми Чин дар ҳудуди 20%-ро ташкил дода, то имрӯз дар Тоҷикистон зиёда аз 700 ширкат дар соҳаҳои гуногуни иқтисодию иҷтимоӣ бо сармояи чинӣ амал мекунанд[1]. Бо назардошти рушди босуръати саноат, дар шароити муосир бунёди паркҳои муштараки технологии саноатӣ, инчунин “IT-марказҳо”-и илмию тадқиқотӣ амри муҳим дониста мешавад. Ҳамчунин дар рафти ин вохурӣ Созишнома миёни Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Ҳукумати Ҷумҳурии Мардумии Чин дар бораи ҳамкорӣ дар соҳаи моликияти зеҳнӣ имзо шуда, нақшаи ҳамкориҳо дар соҳаи маориф, тандурустӣ ва мубодилаи фарҳангӣ таҳрезӣ шуданд. Пешниҳод гардид, ки дар соли 2025 Рӯзҳои фарҳангии Чин дар Тоҷикистон, ки барои пурзӯр шудани робитаҳои дипломатӣ ва фарҳангии байни халқҳо мусоидат мекунад, гузаронида шавад [1].

Раиси Ҷумҳурии Мардумии Чин Си Ҷинпин ба дипломатияи иқлими Тоҷикистон ва баргузории бомуваффақияти нахустин Конфронси байналмилалӣ оид ба ҳифзи пиряхҳо баҳои баланд дода, ҳарду ҷонибро барои ҳамкориҳо дар чаҳорчӯбаи Созмони Ҳамкории Шанхай ва формати “Осиёи Марказӣ ва Чин” даъват намуд. Дар натиҷаи мулоқоти судманди дуҷониба сатҳи олӣ санадҳои меъёрию ҳуқуқии стратегии зерин ба имзо расиданд:

- Созишнома миёни Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Ҳукумати Ҷумҳурии Мардумии Чин дар бораи ҳамкорӣ дар соҳаи моликияти зеҳнӣ;

- Барномаи ҳамкории тиҷоратию иқтисодӣ миёни Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Ҳукумати Ҷумҳурии Мардумии Чин барои давраи то соли 2030;

- Ёддошти тафоҳум миёни Вазорати корҳои хориҷии Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Вазорати корҳои хориҷии Ҷумҳурии Мардумии Чин оид ба таъсиси механизми муколамаи стратегии сатҳи вазирони корҳои хориҷӣ;

- Ёддошти тафоҳум оид ба таҳкими ҳамкорӣ дар соҳаи зеҳни сунъӣ миёни Агентии инноватсия ва технологияҳои рақамии назди Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Кумитаи давлатии рушду ислоҳоти Ҷумҳурии Мардумии Чин;

- Ёддошти тафоҳум оид ба ҳамкорӣ миёни Нашрияи Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон “Народная газета” ва Корпоратсияи расонаии Чин;

- Созишнома оид ба истиқрор намудани муносибатҳои бародаршаҳрӣ миёни вилояти Суғди Ҷумҳурии Тоҷикистон ва музофоти Шэнсии Ҷумҳурии Мардумии Чин[1].

Натиҷаи мулоқоти сатҳи олӣ нишон дод, ки Тоҷикистон худро на танҳо ҳамчун ҷониби фаъоли лоиҳаҳои инфрасохторӣ, балки ҳамчун шарики фаъол дар саноатсозӣ ва рушди инноватсионӣ муаррифӣ мекунад. Таваҷҷуҳи афзояндаи Чин ба истеҳсоли дорои арзиши иловашуда, ҳамкории рақамӣ ва дипломатияи экологӣ дар Осиёи Марказӣ гувоҳи як муносибати амиқ дар сатҳҳои гуногун мебошад. Аз ташаббуси “Як камарбанд ва як роҳ” ва сохтмони роҳҳои гуногуни нақлиётӣ шурӯъ карда, кишварҳои мо ба сӯи эҷоди роботҳо ва озмоишгоҳҳои илмӣ-таҳқиқотӣ гузашт, ки ин фоли хеле нек аст.

Тоҷикистон омода аст дар оянда на танҳо дар ин лоиҳаҳо иштирок кунад, балки бояд нақши худро низ ҳамчун шарики баробарҳуқуқ тақвият бахшад. Зеро, самтҳои зерин гуфтаҳои болоро асоснок менамояд:

-лоиҳаҳои саноатӣ бо сармояи Чин;

-коммуникасия ва инфраструктура;

-инноватсия ва технологияҳо;

-сармояи инсонӣ ва “қувваи нарм”;

-мушкилоти глобалӣ ва амнияти минтақавӣ;

-созишномаҳои стратегӣ.

Соҳиби Баҳруло - ходими илмии Шуъбаи Осиёи Ҷанубу Шарқии Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон

Сарчашмаҳои истифодашуда:

Мулоқот бо Раиси Ҷумҳурии Мардумии Чин Си Ҷинпин.Манбаи электронӣ URL: https://www.amit.tj/.../rushdi-diplomatiyai-parlamentii... [Санаи вуруд:18.06.2025]