(бахшида ба 28 – солагии ҷашни Ваҳдати миллӣ)

Дар марҳалаи муосир иқтисоди рақамӣ як низоми муносибатҳои иқтисодӣ, иҷтимоӣ ва фарҳангӣ мебошад, ки ба эҷод, тақсим ва татбиқи технологияҳои рақамӣ , ҳисоббарорӣ ва маҳсулоти бо онҳо алоқаманд асос ёфтааст. Иқтисоди рақамӣ пойбанди иттилооту маълумот аст ва қариб нест соҳае, ки технологияҳои иттилоотӣ ба он ворид нагаштаву таъсир нагузошта бошанд. Инчунин, иқтисоди рақамӣ ҷараёни ногузиру мусбат аст ва имконоти навро барои рушди иқтисод ба вуҷуд меоварад. Аммо дар ин раванд хавфу хатарҳо барои бозори меҳнат ва корфармоён истисно намебошад. Дар ҷаҳони муосир иқтисоди рақамӣ ба як омили калидии рушд табдил ёфтааст.

Бояд қайд намуд, ки Ҷумҳурии Тоҷикистон дар марҳалаи муосири иқтисоди рақамӣ қарор дошта, тадбирҳои муассирро барои гузариш ба рақамикунонии иқтисодиёт дар соҳаҳои гуногуни кишвар ба роҳ монда, солҳои охир ба як қатор дастовардҳо ноил гаштааст, ки рақамикунонии соҳаҳои иҷтимоӣ, аз ҷумла меҳнат, муҳоҷират, шуғли аҳолӣ ва таҳсилоти ибтидоии касбӣ барои беҳтар намудани хизматрасониҳои давлатӣ ба аҳолӣ ва соддагардонию шаффофияти фаъолияти сохторҳои давлатӣ мусоидат менамояд.

Яке аз дастовардҳои бузурги халқи тоҷик дар арсаи таърих ин аз байн бурдани кашмакашу низоъҳои дохилӣ ба хотири имрӯзу ояндаи миллат ва ватан, ҳалли нофаҳмиҳои гуруҳӣ, қатъи ҷанги шаҳрвандӣ ва бахшидани гуноҳҳои ҳамдигарӣ, сарҷамъшавӣ дар сари як миз, ба мувофиқа омадан дар ҳалли масъалаҳои баҳснок, ба даст гирифтани зимоми давлатдорӣ, пешгирии нестшавии миллати тоҷик ва ягона давлати тоҷикон, несту нобудшавии боигариҳои милливу иқтисоди миллӣ ва тамоми рукнҳои давлатдориву миллатсозӣ – Ваҳдати миллӣ ба ҳисоб меравад, ки соли ҷорӣ аз ин санаи муҳим 28 – солагии онро таҷлил менамоем.

Воқеан, Ваҳдати Миллӣ неъмати бузург ва муқаддасе мебошад, ки тамоми пешрафту комёбиҳои давлатамон ва саодати рӯзгори мардумамон аз он ибтидо мегирад. Ҳадафи имзои ин санади сарнавиштсоз аз муттаҳидсозӣ ва нигоҳдоштанӣ таъриху фарҳанги қадимаи миллати тоҷик иборат буда, дар татбиқи стратегияи миллӣ заминаи асосӣ гузошт. Татбиқи ҳадафҳои стратегӣ, иқтисодиёти кишвар ба монанди таъмини истиқлолияти энергетикӣ, баромадан аз бунбасти коммуникатсионӣ, таъмини амнияти озуқаворӣ ва саноатикунони босуръат дар ташаккули давлатдории миллӣ сарчашма мегирад.

Бо ба даст овардани Ваҳдати миллӣ Ҷумҳурии Тоҷикистон ба якчанд дастовардҳои назарраси иқтисодиёт мушарраф гардид, ки ин дастовардҳо ба монанди ташаккули “ҳукумати электронӣ”, “энергияи сабз”, “иқтисоди сабз”, “иқтисоди рақамӣ”, ихтироъ ва татбиқи технологияҳои инноватсионӣ ва зеҳни сунъӣ мебошанд.

Маврид ба зикр аст, ки яке аз самтҳои афзалиятноки иқтисодиёти миллӣ ин гузаштан ба ҳукумати электронӣ буд, ки бо ташаббуси Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон 5 ноябри соли 2003 барои татбиқи амалисозии низоми нави идоракунии корхонаҳо дар Ҷумҳурии Тоҷикистон Стратегияи давлатии “Технологияҳои иттилоотию коммуникатсионӣ барои рушди Ҷумҳурии Тоҷикистонро тасдиқ намуданд, ки барои гузаштан ба низоми муосири “ҳукумати электронӣ” мусоидат намуд. Инчунин, бо ташаббусҳои Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон Стратегияи рушди “зеҳни сунъӣ” дар Ҷумҳурии Тоҷикистон барои давраи то соли 2040 ва тибқи он то ба 5 фоизи маҷмӯи маҳсулоти дохилӣ (минбаъд ММД) расонидани даромад дар натиҷаи ҷорӣ намудани технологияҳои “зеҳни сунъӣ” муҳим арзёбӣ мегардад.

Мақсади ноил гаштан ба ҳадафҳои стратегӣ ва рушди иқтисоди миллии кишвар Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар Паёми навбатии худ, солҳои 2025 – 2030 “Солҳои рушди иқтисоди рақамӣ ва инноватсия” эълон намуданд, ки ин ҳадаф барои вусъат бахшидани равандҳои инноватсионӣ ва истифодаи ҳамаҷонибаи имкониятҳои технологияҳои рақамӣ дар иқтисодиёт мусоидат намуд. Бо ин мақсад бо Қарори Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон 30 сентябри соли 2022 “Стратегияи рушди зеҳни сунъӣ дар Ҷумҳурии Тоҷикистон барои давраи то соли 2040” низ тасдиқ гардидааст.

Барои татбиқи ин амал, бо ташаббусҳои созандаи Раиси Маҷлиси миллии Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон, Раиси шаҳри Душанбе, муҳтарам Рустами Эмомалӣ дар шаҳри Душанбе (IT) –Парки технологии муосири инноватсионӣ бо стартапҳо ва лоиҳаҳои муосири технологӣ сохта ба истифода дода шуд, ки ин технопарк барои рушди озоди иқтисодӣ ба ширкатҳо имкониятҳои беназир фароҳам меорад. Дар он мутахассисони боистеъдоди ин илми муосир метавонанд ба шарофати дастгирии ҳамаҷониба, аз ҷумла баҳисобгирии муҳосибӣ, ҳуқуқӣ, маркетингӣ ва таълимӣ ғояҳои худро ба лоиҳаҳои муваффақи тиҷорат табдил диҳанд.

Лозим ба ёдоварист, ки ҳадафи асосии Парки технологии мазкур мусоидат ба рушди иқтисодиёти рақамӣ ва расонидани дастгирии ҳамаҷониба ба резидентҳое, ки дар соҳаи IT машғуланд, мебошад.

Инчунин, бо технологияҳои замонавӣ тавассути ин Парки технологӣ бо сохторҳои давлатӣ ҳамкориҳоро ба роҳ монда, бо бахшҳои хусусӣ ҳамчун шарики боэътимод баромад намуда, ба сармоягузорӣ ва фароҳамовардани фазои мусоиди низоми идоракунӣ бахусус андоз мусоидат мекунад. Шахси масъул ё мутахассиси ин парки технологӣ метавонад тариқи барномаҳои махсус ба бозорҳои байналмилалӣ ошно гардида, аз имкониятҳои ҳамгироӣ ба экосистемаи технологии Тоҷикистон дастрасӣ пайдо намоянд. Ин омили муосир барои идоракунии корхонаҳо дар соҳаи гуногун ва рушди иқтисоди миллӣ батадриҷ таъсири мусбат мерасонад.

Натиҷаи меҳнати фидокорона ва иқдомҳои Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ва Раиси Маҷлиси миллии Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон, Раиси шаҳри Душанбе муҳтарам Рустами Эмомалӣ муҳимтарин комёбиву дастовардҳои кишварамон дар тўли 28 соли баъд аз бадастории Ваҳдати миллӣ Корхонаи воҳидии давлатии “Шаҳри ҳушманд” (Smart citi) – Мақомоти иҷроияи ҳокимияти давлатии шаҳри Душанбе ба хотири амалигардонии рақамикунонии хизматрасонӣ дар соҳаи иқтисодиёт ва пардохтҳои ғайринақдӣ ба истифода дода шуд.

Дар хулоса бояд зикр намоем, ки ин ҳама дастоварду пешравиҳо ба Ваҳдати миллӣ тавъам буда, низоми рақамикунонӣ иқтисоди миллӣ рушд намуда, буҷаи давлат ғанӣ мегардад. Дар нигоҳдории ин ҳама дастовардҳо моро месазад, ки ҳамеша дар омӯзиши илму технологияҳои замони муосир ҷаҳду талош намуда, дар фазои сулҳу субот барои рушди иқтисоди миллӣ саҳмгузор бошем. Дар робита ба гуфтаҳои боло 28 – солагии Ваҳдати миллиро ба тамоми мардуми шарафманди кишвари азизамон табрику муборакбод гуфта, боварӣ дорем таҳти сарварии Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон Ҷумҳурии Тоҷикистон бо дастовардҳои беназири иқтисодию иҷтимоӣ ва сиёсиву фарҳангӣ сазовор гардида, дар арсаи байналмилалӣ ҷойгоҳи сазоворро ноил мегардад.

МУҲАММАДАЛИЗОДА П.М, мудири шуъбаи Осиёи Ҷанубӣ ва Шарқии Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои АМИТ, номзади илмҳои иқтисодӣ,

Ваҳдати миллати мо 28 сола мешавад. Ҳанӯз соли 1997 дар ин рӯзҳои гармои тобистон дар шаҳри Москва, пойтахти давлати Русия миёни Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Иттиҳоди неруҳои мухолифи тоҷик «Созишномаи умумии истиқрори сулҳ ва ризоияти миллӣ» ба имзо расид. Мушкилоте зиёде пешорӯи ба амал баровардани ин созишнома буданд. Бо вуҷуди ҳама мушкилот Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон тавонистанд мардумро ба ҳам оранд ва муттаҳид созанд. Соли 1992 дар Иҷлосияи таърихсози Хуҷанд Сарвари тозаинтихоби кишвар дар мавриди барномаи худ сухан ронда, эълон доштанд: Ман ба шумо сулҳ меорам! Ин замоне буд, ки дар кишвар ҷанги шаҳрвандӣ ба авҷи аълои худ расида буд. Иҷлосияи 16-ум аз он ҷиҳат тақдирсоз буд, ки дар он ҷавонмарди қавиирода ва шуҷои ватан Эмомалӣ Раҳмонро вакилони халқ Раиси Шурои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон интихоб намуданд, ки тавонист ҷангро хотима диҳад ва дар кишвар суботро пойдор созад. Суханони таърихии Пешвои миллат пас аз 5 сол ҷомаи амал пӯшиданд.

Панҷ соли талош барои дастёбӣ ба сулҳи фарогир ва ҳамешагӣ. Панҷ соли талош барои хотима додани ҷангу вайрониҳо. Панҷ соли талош барои таъмини амнияти сартосарӣ дар ҳудуди кишвар. Панҷи соли талош барои фароҳам овардани заминаҳои зиндагии шоиста барои сокинони Тоҷикистон.

Мо шоҳид будем, шоҳидони зиндаи он солҳои пурошӯб, шоҳидони харобкории дастаҳои мусаллаҳ, шоҳидони беқонуниятӣ, шоҳидони қатлу куштор. Ва шоҳидони лаҳзае, ки марде бархост аз табори адолат ва ваъда дод, ки ман оташи ин ҷанги бародаркушро хомӯш мекунам. Ман ба ин сарзамину ин кишвари азиз сулҳ меорам, ман суботи ҳамешагиро таъмин мекунам, ман ин Ватани аҷдодии харобшударо ба гулистон табдил медиҳам!

Мардуми шарифи кишвар ба азму матонати Эмомалӣ Раҳмон бовар карданд, чун як мушти мустаҳкам атрофаш ҷамъ омада, баҳри ободии мулк талош карданд.

Моҳҳову солҳо гузаштанд. Барои ба даст овардани эътимоди ҷонибҳо дар шаҳру кишварҳои гуногун 8 даври музокироти сулҳ барпо шуд ва ин ҳашт давр зина ба зина пойдевори мустаҳками сулҳу ҳамдигарфаҳмиро гузошт. Худи муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар як паёми табрикии худ ба муносибати Рӯзи Ваҳдат иқрор шуда буданд: “Як нуктаи муҳимми дигарро низ таъкид бояд кард, ки баъди баргузории иҷлосия роҳи мо то расидан ба истиқрори сулҳ хеле тӯлонӣ буд ва душманону хоинони миллату давлат баъди имзои Созишномаи сулҳ боз чанд соли дигар ба хиёнату ҷиноятҳои худ идома доданд. Вале майлу иродаи қатъӣ ва ақлу хиради мардуми шарифи Тоҷикистон боис гардид, ки ҳама дар атрофи Ҳукумат муттаҳид шуда, бо вуҷуди вазъи бисёр мураккаб ва мушкилоти зиёди иқтисодиву иҷтимоии он рӯзҳо ба барқарорсозии баъдиҷангии минтақаҳои осебдида, зина ба зина обод кардану пешрафта гардонидани Ватан, давлат ва осоиши ҳар як хонадони мамлакат бо азму талоши ватандӯстона оғоз намоянд”.

Оре, ин роҳе буд дурудароз, аммо натиҷаи он сулҳу субот ва ватансозу миллатсоз буд. Ваҳдати миллӣ ба якпорчагиву баҳамоии миллат сабаб шуд. Тоҷикистон баъди имзои ин Созишнома ба марҳилаи нави таърихии худ дар замони Истиқлол ворид гардид. Силоҳҳо аз дастаҳои ҷангӣ гирифта шуданд, садои тиру туфанг хомӯш шуд.

Давраи рушди иқтисодиву иҷтимоӣ ва мустаҳкам кардани пояҳои давлатдорӣ оғоз гардид. Ҳисоботи омории мамлакат аз он шаҳодат медиҳанд, ки Тоҷикистони азиз ба марҳалаи рушди устувор ворид гардида, соҳаҳои саноат, кишоварзӣ, илму маориф, фарҳангу тандурустӣ, роҳсозиву коммуникатсия ва дигар соҳаву бахшҳо бомаром тараққӣ карда истодаанд.

Суботу амният дарҳои рушди иқтисодиро дар кишвар боз кард, сармоягузориҳои хориҷӣ афзуд, бунёдӣ сохтмонҳои аср оғоз шуданд. Танҳо дар панҷ соли охир ҳаҷми маҷмуи маҳсулоти саноатии кишвар аз 27 миллиард ба 53 миллиард сомонӣ расид, ки ин қариб ду баробар зиёд мебошад. Дар ин давра дар мамлакат беш аз 2040 корхонаи саноатӣ ва 74 ҳазор ҷойи корӣ таъсис дода шуд. Танҳо дар соли 2024-ум 740 коргоҳу корхонаҳои нави истеҳсолӣ бунёд гардида, дар ин бахш, дар маҷмуъ, қариб 20 ҳазор ҷойи нави корӣ ташкил карда шуд.

Тӯли ин солҳо Ҳукумати кишвар бо сарварии муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба соҳаи фарҳанг таваҷҷуҳи ҷиддӣ зоҳир карданд. Дар зарфи 33 соли охир дар кишвар 18 театр, 50 қасри фарҳанг, 14 мактаби санъат, 126 китобхона, 61 боғи фарҳангу фароғат ва 20 осорхона бунёд карда шуд. Шумораи умумии хонандагони макотиби миёнаи кишвар имрӯзҳо беш аз 2 миллиону 300 ҳазор нафарро ташкил медиҳад.

Ҳукумати кишвар дар бахши илму маориф барномаҳои калидиро роҳандозӣ кард. Имрӯз дар Тоҷикистон 65 литсейи касбҳои техникӣ мавҷуд аст, ки дар он 23 500 нафар таҳсил мекунанд. Илова бар ин, дар ин солҳо беш аз 117 ҳазор ҷавонони боистеъдоди мамлакат барои таҳсил ба донишгоҳҳои бонуфузи кишварҳои пешрафтаи ҷаҳон фиристода шудаанд. Тавре Пешвои муаззами миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар яке аз суханрониҳои худ иброз доштанд, “имрӯз 42 ҳазору 400 нафар ҷавонони мо дар 42 давлати мутараққии ҷаҳон таҳсили илм доранд, ки 13 ҳазор нафар ё беш аз 30 %-и онҳо духтарон мебошанд”.

Соҳаи илму маориф, аз ҷумла илмҳои табиӣ, риёзӣ ва дақиқ яке аз самтҳои муҳимми рушди кишвар ба шумор мераванд, ки бевосита ба инкишофи соҳаҳои саноат, кишоварзӣ, энергетика ва дигар бахшҳои иқтисоди миллӣ таъсири амиқ доранд. Бо дарки аҳаммияти ин соҳаҳо, Ҳукумати мамлакат барои солҳои 2020–2040 Стратегияи миллии рушди илмҳои табиӣ, риёзӣ ва дақиқро таҳия ва тасдиқ намудааст. Ҳадафи асосии ин Стратегия баланд бардоштани нақши илм дар рушди устувори миллӣ, гузариш ба иқтисодиёти донишбунёд - иқтисодест, ки на фақат ба ашё ва сарватҳои моддӣ, балки бештар ба дониш, ихтироъкорӣ ва технологияҳои муосир такя мекунад, инчунин таҳкими неруи зеҳнии кишвар мебошад. Дар доираи ин Стратегия вазифаҳои зерин пешбинӣ шудаанд: мусоидат ба ташаккул ва рушди мактабҳои илмии ватанӣ; ҷалби ҷавонон ба илм, махсусан дар риштаҳои риёзӣ ва техникӣ; муҷаҳҳазгардонии озмоишгоҳҳо ва пойгоҳҳои илмӣ бо таҷҳизоти муосир; афзоиши маблағгузорӣ ба корҳои илмӣ-таҳқиқотӣ; пайваст кардани илм бо истеҳсолот ва бозори меҳнат.

Мувофиқи Стратегияи мазкур метавон самтҳои афзалиятноки рушди илмҳоро ҷудо кард: табиӣ (биология, геология, геоэкология) - ин самтҳо барои ҳифзи муҳити зист, истифодаи дурусти захираҳои табиӣ ва ҳалли мушкилоти иқлим муҳиманд; риёзӣ ва информатика - таҳкими донишу малакаҳои рақамӣ барои рақамикунонии иқтисод ва ҳалли масъалаҳои мураккаби муҳандисӣ ва иқтисодӣ зарур аст; дақиқ (физика, кимиё) - бо рушди ин фанҳо имконият фароҳам меояд, ки кишвар дар самти коркарди маъданҳо, энергетика ва технологияҳои пешрафта мустақил гардад.

Дар доираи Стратегия, барои рушди илмҳои табиӣ, риёзӣ ва дақиқ барномаҳои махсуси давлатӣ, грантҳо, озмунҳо барои олимони ҷавон ва бурсияҳо барои таҳсил дар хориҷ роҳандозӣ шудаанд. Музди меҳнати кормандони илмӣ афзоиш ёфт, лоиҳаҳои илмӣ аз ҳисоби буҷаи давлатӣ ва шарикони хориҷӣ маблағгузорӣ мешаванд.

Татбиқи Стратегияи миллии рушди илмҳои табиӣ, риёзӣ ва дақиқ барои солҳои 2020–2040 қадами муҳим дар самти ба давлати пешрафта ва мутараққӣ табдил додани Тоҷикистон мебошад. Бо роҳи афзун намудани сармоягузорӣ ба илм, таълиму тарбияи насли донишманд ва пайвастани илм бо истеҳсолот, Тоҷикистон метавонад мавқеи худро дар арсаи илмӣ ва иқтисодии ҷаҳонӣ таҳким бахшад.

Бо ташаббус ва ибтикори Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар фаъолияти Академияи илмҳои Тоҷикистон тағйироти ҷиддӣ ба амал омад. Дар натиҷаи ин ислоҳот, Академияи илмҳо ба Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон табдил дода шуд. Ин тағйирот на танҳо ном, балки имкониятҳои илмӣ ва сохтори муассисаро низ фаро гирифт. Мақсад аз чунин ислоҳот таҳкими мақоми илм дар ҷомеа, баланд бардоштани сифати корҳои таҳқиқотӣ ва мутобиқ сохтани фаъолияти илмӣ ба талаботи рушди миллӣ мебошад.

Яке аз паёмадҳои муҳим ва мусбати ин тағйирот афзоиши музди меҳнат барои кормандони Академия мебошад. Музди меҳнат ба андозаи аз 20 то 40 % баланд шуд, ки ин ба болоравии нуфуз ва мақоми олимон, инчунин ҷалби мутахассисони ҷавон ба соҳаи илм мусоидат мекунад.

Дар маҷмуъ, иқдомҳои Пешвои миллат дар самти ислоҳоти сохтори илмӣ ба густариши фазои илмӣ-таҳқиқотӣ, эҳёи анъанаҳои илмии миллӣ ва мутобиқсозии илм ба талаботи замони муосир заминаи устувор фароҳам оварданд.

Ин навиштаро бо суханони Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба поён мебарам: Ҳамаи моро зарур аст, ки баробари шукронаву ифтихор кардан аз Ватани аҷдодиву давлати соҳибистиқлоламон тамоми талоши худро ба таҳкими ваҳдати миллӣ ва сарҷамъии миллат равона карда, ободии имрӯзу фардои кишварро таъмин намоем ва нагузорем, ки андешаҳои бегонапарастӣ, ифротгароиву тахрибкорӣ ва тундравию таассуб ба тафаккури мардуми мо бахусус ҷавонон, нуфуз пайдо кунанд.

Рӯзи Ваҳдати миллӣ ба кулли ҳамватанон муборак бошад!

Носир Сафарализода, директори Институти геология, сохтмони ба заминҷунбӣ тобовар ва сейсмологияи АМИТ

Мо дар як даврони пуршиддати сиёсӣ, ҷаҳонишавии босуръат ва буҳрони арзишҳои мардумӣ зиндагонӣ карда истодаем. Дар чунин давра ҳар халқу миллату давлат ба як идеологияи миллии роҳнамо ва ҷазмдор, ки инъикоскунандаи ҳадафҳои муштараки миллат буда, ҳувияту ягонагии миллиро тақвият мебахшад ва мардумро ба рушду такомул роҳнамоӣ мекунад, ниёз дорад.

Идеологияи миллӣ маҷмӯи идеяҳо, нуқтаи назар ва ақидаҳои муътақидона мебошад, ки миллатро муттаҳид намуда, ягонагии онро таъмин менамояд. Ба идеологияи миллии ҷомеа пеш аз ҳама донистани таърих ва шинохтани гузаштагони худ, ташаккули ҳувияти миллӣ, пос доштани арзишҳои миллӣ, урфу одатҳои анъанавӣ, тамаддун ва боло бурдани нақши миллат дар ҷаҳон дохил мешаванд. Идеологияи миллӣ яке аз унсурҳои асосии ҳаёти сиёсӣ ва иҷтимоии шаҳрвандон буда, мардумро муттаҳид намуда, ҳиссиёти ягонаи фахркунандаи миллиро дар онҳо ба вуҷуд меовардад.

Функсияҳои асосии идеологияи миллӣ ин муттаҳид намудани халқ, дастгирии устувории тартиботи сиёсии манфиати халқро ҳимоякунанда, омезишёбии қишрҳои ҷамъият, таҳрик додани ташаккулёбии фарҳанги илмӣ-техникӣ ва иқтисодии мардум мебошанд, ки ба равнақ ёфтани миллат нигаронида шудаанд.

Барои ташаккул додани идеологияи миллӣ омавигардонии таърихи гузаштагон, баланд бардоштани мақоми забони модарӣ, инкишоф додани ҷамъомадҳои фарҳангӣ, театр, кино, адабиёт, санъат, пеш бурдани маориф, дастрасӣ доштан ба таҳсилоти босифат, тавъам сохтани анъанаҳо ва ҳаёти муосир ба монанди эҳтиром намудани калонсолон ва ҳамзамон бархурдор будан аз технологияи муосиру тарзи ҳаёти ҷомеаи муосир, демократикунонӣ бо мақсади фароҳам овардани муоширату муносибати қишрҳои гуногуни ҷамъият, ба вуҷуд овардани ақоиди ягонаи сарфа намудан ва инкишоф додани иқтисодиёт, бо сифатҳои беҳтарин муаррифӣ намудани миллат дар арсаи байналхалқӣ ва бо ин василаҳо гаравидан ба ваҳдату ягонагӣ зарур мебошанд.

Дар Тоҷикистон пас аз пош хӯрдани Иттиҳоди Шӯравӣ ва ба даст омадани истиқлол мутаассифона як давраи пурпечутоби ҷанги шаҳрвандӣ ба миён омада, пас аз он раванди барқарорсозии давлатдорӣ шурӯъ гардид. Дар чунин шароити душвор, зарурати ташаккули як идеологияи миллӣ, ки мардумро муттаҳид карда, ҷомеаро ба сӯи субот ва рушд роҳнамоӣ кунад, хеле муҳим буд.

Бо шарофати сиёсати пешгирифтаи роҳбарияти олии мамлакат, хусусан пешниҳоди ғояи Ваҳдати миллӣ аз ҷониби Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон, марҳалаи наве дар таҳкими идеологияи миллӣ оғоз гардид. Ваҳдати миллӣ руҳияи ватандӯстӣ ва ягонагии мардумро талқин намуда, ҳамчун гарави пойдории давлату миллат ва пояи асосии ормонҳои миллӣ ҷойгоҳи хос пайдо намуд.

Расман ваҳдати миллӣ ба сифати унсури асосии сиёсати давлатӣ ҳамчун рукни муттаҳидкунандаи миллат асоси идеологияи миллиро ташкил медиҳад. Ҳамасола 27-уми июн ҳамчун Рӯзи ваҳдати миллӣ таҷлил гардида, дар он хотираи сулҳи таърихӣ, аҳамияти оромию субот, созишу сарҷамъиву ҳамзистӣ тараннум мегардад.

Аммо муҳим он аст ҳар яки мо дарк намоем, ки ваҳдати миллӣ на танҳо як идеяи сиёсӣ, балки пеш аз ҳама падидаи иҷтимоӣ ва ахлоқист. Сараввал дар зинаҳои поёнии сохтори иҷтимоӣ, дар муносибати одии ду шахс, дар оила ва маҳал бояд ваҳдату ягонагӣ бараъло ҳис карда шавад. Агар як фард дар хонавода, дар маҳалли зисту ҷамъият ва ҳаёти рӯзмарра бо фарҳанги баланди муколамаю ҳисси ҳамдигарфаҳмӣ муомила намояд, ҳамин заминаи ахлоқии ваҳдат буда, бо тобишҳои дигар ваҳдати миллиро ташкил медиҳад.

Бо вуҷуди ин ваҳдат набояд танҳо ҳамчун ҳамфикрию ҳамдигарфаҳмӣ дар муомилоти ҳаррӯза дарк шавад. Ҳарчанд он ҷанбаи муҳим аст, вале моҳияти аслии ваҳдат фаротар аз ин буда, дар ҳамоҳангӣ ва муборизаи якдилона баҳри гулгулшукуфоии ҷомеа ва давлат, ки кӯшишу ғайратро ҷиҳати беҳбудии иқтисодиёт, пешрафти соҳаи маориф, пойдории фарҳанг ва ҳунар, таҳкими худшиносӣ тавассути донистани таърих ва эҳтироми муқаддасоти миллӣ тақозо мекунад, инъикос меёбад.

Аввалан, дар бахши иқтисод ва пешрафти иқтисодӣ ваҳдат маънои ҳамкории самаранок байни давлат, соҳибкорон ва аҳолиро дорад. Ин ҳамкории якдилона талаб менамояд, ки Ҳукумат сиёсати дурустеро баҳри офаридани шароити мусоид ва сармоягузории дохилию хориҷӣ фароҳам оварад ва шаҳрвандон бо ҳисси масъулият ба рушди корхонаҳои хурду миёна саҳм гузоранд. Ҳар як узви ҷомеа бояд дарк намояд, ки пешрафти иқтисодӣ на танҳо манфиати гурӯҳӣ, балки пешрафту ободии умум, накуаҳволӣ ва суботи иҷтимоиро таъмин мекунад.

Давлату ҳукумат барои пешрафти кишвар ва беҳбудии иҷтимоъ кӯшишҳо намуда, қонунҳоро қабул мекунад. Аммо мутаассифона, баъзан мушоҳида мешавад, ки дар зинаҳои поёнии сохтори ҷамъиятӣ ин қонунҳо сарфи назар шуда, риоя намегарданд. Масалан, Қонуни танзими ҷашну маъракаҳо тарҳрезӣ ёфтааст, ки асоси он пешгирии зиёдаравӣ ва тарғиби зиндагии сарфакорона дар миёни мардум мебошад. Вале, гоҳе мебинем, ки мардум онро риоя намекунанд ва мақомоти ҷамоат низ ба ин масъала бетафовутӣ зоҳир менамоянд. (Аслан дар оилаҳо масъалаи сарфу харҷро занон идора мекунанд ва дар тӯю маъракаҳо харҷҳои калон намуда, зиёдаравӣ мекунанд. Ҳарчанд мақоми зан-модар барои мо муътабар асту эҳтиромашон барҷост, шояд дар қонуни танзим масъулияти риоя накардани он ба зиммаи занони хонавода гузошта шавад.)

Дуюм, дар бахши маориф ва тарбия ваҳдат маънои сарҷамъона рӯ овардан ба омӯзишу рушди дониши миллӣ ва боло бурдани нуфузи илму маърифатро инъикос мекунад. Омӯзишу маориф бояд ҳадафманд бошаду мардумро ҳам ба рушди иқтисодию пешрафти техникӣ ва ҳам ба рушд додану эҳтиром намудани фарҳанги миллӣ талқин намояд.

Чанд соле пеш мушоҳида мешуд, ки қисме аз ҷавонон пас аз хатми мактаби миёна азми ба муҳоҷирати меҳнатӣ рафтан дошта, омӯхтани илму донишро ҳамчун воситаи гирифтани ихтисос, кор кардан, баланд шудани мартаба ва билохира беҳдошти сатҳи зиндагӣ зарурӣ намешумориданд. Аммо дар паи ҳодисаҳои вақтҳои охир мебинем, ки руҳияи ҳамин гуна ҷавонон тағйир ёфтааст, мунтазам дар шабакаҳо навишта ё баромад мекунанду даъват менамоянд, ки ба умеди кишвари мардуми бегона нашуда, ҷавонон ба хондану илм омӯхтан машғул шаванд. Вобаста ба ин низоми таълим бояд на танҳо дониш диҳад, балки шахсиятро дар рӯҳияи ватандӯстӣ тарбия намояд. Ҳамзамон бояд донем, ки ватандӯстӣ танҳо муносибати ҳиссӣ нест. Ҳисси ватандӯстӣ бошад, аммо ба манфиати халқу миллат набошад, чӣ гуна аст?

Қайд намудан бамаврид аст, ки ҷомеаи мо дорои анъанаҳои фарҳангӣ ва арзишҳои динӣ буда, дар он нуфӯзи ходимони динӣ, аз ҷумла имом-хатибон ва воизон хеле бузург аст. Онҳо дар ҷомеа мавқеи баланди ахлоқию маънавӣ дошта, бисёр маврид тавсия ва роҳнамоии онҳо ҳамчун манбаи боэътимоди иҷтимоиву маънавӣ пазируфта мешавад. Бештари ходимони динӣ дар мавъизаҳо ва суханрониҳои худ дар баробари нақли ҳадисҳо, инчунин ба масъалаҳои муҳими иҷтимоӣ, тарбия, одобу ахлоқ ва илмомӯзӣ машғул мешаванд. Аммо, азбаски бештар маълумоташон дар доираи улуми динӣ маҳдуд аст, ин на ҳамеша имкон медиҳад, ки масъалаҳои муосири иҷтимоӣ, иқтисодӣ, тиббӣ, равоншиносӣ ва технологӣ дуруст матраҳ гардида, шарҳ дода шаванд. Бо ҳамин сабаб, ҳарчанд оғози суханронӣ метавонад иҷтимоӣ бошад, он зуд ба мавзӯъҳои комилан динӣ мегузарад, ки таъсиргузориашро ба масъалаҳои муосир маҳдуд карда, наметавонад мардумро ба омӯзиши илми табиӣ ва дунявӣ гаравиш диҳад.

Аз ин нуқтаи назар, яке аз тадбирҳо ин ташкил намудани барномаҳои махсуси такмили ихтисос барои ходимони динӣ мебошад. Ин гуна барномаҳо метавонанд бо ҳамкории Вазорати маориф ва илми Ҷумҳурии Тоҷикистон, Кумитаи дин, танзими анъана ва ҷашну маросими назди Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон, марказҳои илмии давлатӣ ва донишгоҳҳо ташкил карда шаванд.

Мавҷудияти чунин барномаҳо барои он зарур аст, ки онҳо аз як тараф ҳисси масъулияти иҷтимоии ходимони динро боло бурда, маърифати шаҳрвандии онҳоро таҳким мебахшад ва аз тарафи дигар, ходимони динӣ ҳамчун шаҳрвандони фаъоли ҷомеа дар баробари таблиғи арзишҳои динӣ, ҳамчунин дар рушди маънавию илмии мардум саҳми мушаххас мегузоранд. Онҳо метавонанд, бо забони сода ва оммафаҳм, масъалаҳои муҳимро ба аҳолӣ расонанд ва воситаи дигари тарбияи иҷтимоии мардум гарданд.

Сеюм, дар бахши фарҳанг ва ҳунар ваҳдат ба фаъолияти ҳамоҳанг ва ҳамҷояи муассисаҳои фарҳангӣ ишора мекунад, ки онҳо ҳамчун ташаккулдиҳандаи шуури миллӣ рисолати худро дар роҳнамоӣ ба тақвияти эҳсоси ҳувият ва худшиносӣ иҷро намоянд. Маҳз дар саҳнаҳои муассисаҳои фарҳангӣ имкон аст, ки ҳикмати таърихӣ ва мушкилоти муосир бо ҳам пайванд гардида, намоиш дода шавад ва шуури тамошобинро тағйир диҳад. Фарҳанг ва ҳунар на танҳо хусусияти ороишӣ дошта ё воситаи фароғатанд. Онҳо манбаи ғизои маънавии миллат, такомулдиҳандаи идеологияи миллӣ ва мутаҳҳидкунандаи ҷомеа мебошанд.

Ҳамагон шоҳиди он ҳастем, ки роҳбарияти кишвар пайваста ба рушди фарҳанги миллӣ таваҷҷуҳи хос зоҳир менамояд. Сохтмони театрҳо, осорхонаҳо ва марказҳои фарҳангӣ аз ҷумлаи иқдомҳои назаррасе мебошанд, ки дар ин самт амалӣ мегарданд. Шабакаҳои телевизионӣ низ дар таблиғу тарғиби фарҳанги миллӣ, ташаккули худшиносӣ ва таҳкими ваҳдати миллӣ фаъол буда, ҷойгоҳи марказӣ доранд.

Рӯзи 23-юми декабр, ки истироҳатӣ буд, шомгоҳон барномаҳои телевизиониро тамошо мекардем. Дар шабакаи “ТВ Душанбе” барноми мазҳакавие оғоз гардид, ки ҳаёту фаъолияти сарбозонро инъикос мекард. Сипас барномаи “Аз ёдҳо” пешкаш гардид, ки дар он бо “Ҳунарпешаи халқии Тоҷикистон” устод Нуруллои Абдулло, барандаи маъруфи барномаи “Беғараз панд”, алҳол “Андарзи ниёгон”, суҳбати ҷолибе баргузор гардид. Дар ҷараёни он устод андешаҳои хешро оид ба масъалаҳои гуногуни фарҳангӣ баён намуда, аз ҷумла, як ҳодисаи хотирмони даврони Иттиҳоди Шуравиро ёдовар шуданд.

Онҳо нақл карданд, ки боре бо гурӯҳи ҳунармандон дар шаҳри Ваҳдат баромади саҳнавӣ доштанд. Дар миёни намоиш ногаҳон барқ қатъ гардида, саҳнаро торикӣ фаро мегираду ҳама ҷо хапу хомӯш мегардад. Ҳунармандон ният мекунанд, ки намоишро қатъ карда, онро ба вақти дигар мавқуф гузоранд, аммо бинандагон аз толор бо исрор хоҳиш мекунанд, ки намоишро идома диҳанд. Ҳамин тавр намоиш дар торикӣ идома меёбад ва пас аз анҷоми он тамошобинон бо кафкубиҳои дуру дароз онҳоро истиқбол мегиранд. Аз рӯи гуфтаи устод, рӯзи дигар баъзе бинандагони аз намоиш сахт мутаассиргашта, ба ҷои кори ҳунармандон рафта, ҳодисаро нақл мекунанду, талаб менамоянд, ки маоши ин ҳунармандон баланд карда шавад.

Вақте, суханҳои устодро мешунидам, як ҳисси ифтихору сарфарозӣ фарогирам гардид, ки мо чунин ҳунармандони сарсупурда ва муаррифгари фарҳанги миллӣ дорем. Бо вуҷуди ин, мазмуни барномаи мазҳакавие, ки қабл аз ин намоиш дода шуд, ба андеша водор кард. Барномае, ки ба Рӯзи Артиши миллӣ бахшида шуда буд, саҳнаҳое дошт, ки дар онҳо сарбозон ҳамчун содалавҳу ноӯҳдабаро нишон дода шуда, мавриди масхара қарор мегирифтанд. Ғайр аз он ки саҳнаҳо ҳеҷ хандаовар набуданд, онҳо эътибори сарбозонро, ки рамзи ғайрату шуҷоатанд латна мезаданд. Ҳол он, ки чунин саҳнаҳои дилхушкунандае, офаридан мумкин аст, ки бо паёми тарбиявӣ хизмати пуршарафи сарбозонро намоиш диҳанд ва ҳамзамон бо кадом ҳодисаҳои тасодуфию хандаовари беғаш мардумро хушҳол намоянд.

Чаҳорум, донистани таърихи аҷдодони худ ва эҳтироми муқаддасоти миллӣ заминаи маънавист, ки ваҳдати воқеиро пойдор мегардонад. Ҷомеае, ки аз гузаштаи хеш сабақ намегирад, ноогоҳ буда, миллате, ки бо худшиносии таърихӣ ва ҳифзи муқаддасоти миллии хеш зиндагӣ мекунад, пойдору сарбаланд мемонад. Ҳанӯз аз даврони атиқа, сарнавишти тоҷикон бо мубориза барои истиқлол, ҳифзи забон, фарҳанг, арзишҳо ва инсондӯстӣ иртиботи мустақим доштааст. Омӯхтани зиндагӣ ва корнамоиҳои гузаштагон на танҳо маърифати таърихиро тақвият мебахшад, балки дар қалби ҳар фард эҳсоси ифтихору масъулиятро бедор мекунад.

Аз шоҳони одилу фарҳангпарвар мисли Куруши Кабир, ки таърихнигорони ҷаҳонӣ ӯро поягузори адолат ва инсонпарварӣ донистаанд, то муборизону пешвоёни мардумӣ чун Спитамен, Деваштич, Абумуслим ва Муқаннаъ таърих шахсиятҳои зиёдеро ёд дорад, ки барои озодӣ, адолат ва ваҳдати мардум фидокорона мубориза бурдаанд.

Ҳарчанд таърихи гузаштагони моро таърихнигорони кишварҳои гуногун ҳамчун намунаҳои ибрат васф кардаанд, дар таҳкими худогоҳии миллӣ ва тарбияи насли нав, китоби сеҷилдаи Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон “Тоҷикон дар оинаи таърих. Аз Ориён то Сомониён” як санади беназири таърихиву илмӣ мебошад. Ин асари бунёдӣ, ки бо забонҳои тоҷикӣ, русӣ ва англисӣ нашр гардидааст, бо такя ба манбаъҳои зиёди саҳеҳу боэътимод ва таҳқиқоти муосир таърихи тамаддуни тоҷиконро бо тамоми паҳлӯҳояш инъикос мекунад. Дар асар на танҳо ҳодисаҳои таърихӣ, балки ҷанбаҳои ахлоқӣ, фарҳангӣ ва маънавии таърихи халқ таҳлил карда шудааст, ки он барои ҷавонон ва омӯзишгирандагон василаи муҳими таълимӣ ва тарбиявӣ мебошад.

Панҷум, ваҳдат ба маънои фаъолияти иҷтимоии муттаҳидона ва иштироки фаъолонаи ҷавонон мебошад. Ҷавонон ҳамчун нерӯи пешбарандаи ҷомеа дорои қудрати бунёдкорӣ ва табдилсозӣ мебошанд. Онҳо бояд дар татбиқи лоиҳаҳои рушди ҷомеа, аз ҷумла корҳои ободонӣ, ҳифзи муҳити зист, тарбияи ҳамсолон, ташкили иқдомҳои фарҳангӣ, тарғиби арзишҳои ахлоқӣ ва ислоҳоти иҷтимоӣ саҳми фаъол дошта бошанд. Маҳз тавассути чунин фаъолиятҳои ҷомеъасоз ҳисси масъулиятшиносӣ, ватандӯстӣ ва соҳибихтиёрии ҷавонон боло меравад ва ваҳдати миллӣ дар амал таҷассум меёбад.

Бо вуҷуди ин, дар шароити имрӯза мушоҳида мегардад, ки на ҳамаи ҷавонон аз нерӯи хеш дар самти созандагиву рушди ҷомеа дуруст истифода мебаранд. Гоҳо мебинем, ки ҷавонони ҷисман тануманду қавӣ малакаву дониш ва кӯшишашонро ба фаъолияте, ки рушди шахсияташонро мусоидат мекунад, равона накарда, балки ҳамчун хазиначӣ дар ошхона ё ронандаи таксӣ кор мекунанд. Ин гуна фаъолияти беҳадаф наметавонад ҷавобгӯи рисолати иҷтимоии насли ҷавон бошад.

Аз тарафи дигар, баъзе ҷавонон худро “блогер” унвон мекунанд, аммо муҳтавои фаъолияти онҳо асосан намоиши ҳаёти шахсӣ ва рӯзмарраашон аст, ки на танҳо арзишҳои тарбиявию маънавӣ надорад, балки баръакс метавонад ангезаҳои носолим ва тасаввуроти ғалатро миёни ҳамсолон паҳн намояд. Ин ҳама бори дигар зарурати роҳандозӣ намудани сиёсати хирадмандона ва ҳадафманди тарбияи иҷтимоии ҷавононро таъкид мекунад.

Аз ин рӯ, ҳар гуна фаъолияти иҷтимоии ҷавонон бояд бунёдкорона, манфиатовар ва ба ояндаи неки ҷомеа нигаронида шуда бошад. Танҳо дар сурати муттаҳид намудани нерӯи зеҳнӣ, ҷисмонӣ ва ахлоқии ҷавонон метавонем ба таҳкими ваҳдати миллӣ, рушди устувори кишвар ва ташаккули насли соҳибмаърифату масъулиятшинос ноил гардем.

Дар фарҷом, ҳамаи ҳамватанони азизи кишвар ва тамоми тоҷикону форсизабонони ҷаҳонро ба ифтихори Иди мубораки Ваҳдати миллӣ – рамзи сарбаландӣ, якпорчагии давлат ва ҳамбастагии мардум – самимона табрик ва таҳният гуфта, ба ҳар як хонадон осоиш, тандурустӣ, файзу баракат ва ба ҷомеаи мо зиндагии ободу сарҷамъона, пешрафти ҳамдилона ва шукуфоии рӯзафзун орзу менамоем. Бигзор рӯҳи ваҳдат, ки бар асоси хиради таърихиву иродаи миллии мардум бунёд ёфтааст, ҳамеша роҳнамои суботи сиёсӣ, тараққиёти иқтисодӣ ва таҳкими ҳувияти миллӣ гардад.

Директори Институти физикаю техникаи ба номи С.У. Умарови АМИТ Зарифзода Афзалшоҳ Қаҳрамон.

(ба ифтихори 28 – умин солгарди Ваҳдати миллӣ)

Дар таърихи башарият дар бунёди давлат ва ташаккулёбии халқияту миллатҳо ваҳдат ҷойгоҳи махсус дорад. Инсоният борҳо дар масири таърих ба ҷангҳои қавмию дохилӣ ва байни давлатӣ рӯбарӯ гардида, талафоти зиёд дидааст. Аммо ягона омиле, ки ба хотимаёбии ҷангҳо асос шуда, инсонро аз талафот ва шаҳрҳоро аз харобшавӣ наҷот додааст ин ваҳдат аст. Ваҳдати миллӣ, ҳамчун мафҳуми марказии давлатсозии муосир, як низоми ҳастишиносӣ, ифодаи ҳуввияти таърихии миллат, таҷассумгари виҷдон ва маърифат дар сатҳи ҷамъиятӣ мебошад.

Ҷомеаи тоҷик, ки дар охири асри ХХ ба гирдоби ҷанги шаҳрвандӣ афтода буд, чунин як марҳалаи даҳшатбори парешонӣ ва ҷустуҷӯйи маънои миллиро аз сар гузаронд. Дар чунин шароит, нақши Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ҳамчун раҳнамо ва сиёсатмадори дорои ҷаҳонбинии хирадгароёна, на танҳо як тағйирёбии сиёсӣ, балки як рӯйдоди таърихсоз гардид. Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба ҳайси раиси Шурои Олӣ миёни ҳамватанон иброз намуда буданд, ки: “Ман оғози кори худро аз сулҳ оғоз хоҳам кард. Ман тарафдори давлати демократии ҳуқуқбунёд мебошам. Мо бояд ҳама ёру бародар бошем, то ки вазъро ором намоем. Ҳар чи аз дастам меояд, дар ин роҳ талош хоҳам кард”.

Ин ҳарфи Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон нахустин хиште буд, ки дар бунёди кохи ваҳдат миёни тоҷикон гузошта шуд. Бо талошҳои меъмори ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат муҳтарм Эмомалӣ Раҳмон санаи 27 июни соли 1997 Созишномаи истиқрори сулҳ ва ризояти миллӣ ба имзо расид. Имзои ин созишнома ҷанги шаҳрвандиро дар Ҷумҳурии Тоҷикистон хотима дода, ба ҷои он Ваҳдати миллиро падид овард.

Маврид ба зикр аст, ки мо Тоҷикистони навинро бе ному кору пайкори Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ҳаргиз тасаввур карда наметавонем. Ин ҳақиқатест, ки саодати халқи тоҷик ва эҳёву шукуфоии мардуми тоҷикро таҷассум менамояд. Маҳз бо шарофати азму талошҳои пайгирона ва иқдомҳои бунёдкоронаи Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар сарзамини азияткашидаи мо сулҳи пойдор ва Ваҳдати миллӣ ба вуҷуд омад.

Ваҳдати миллӣ дар омӯзиш ва таҳқиқи таърих низ таъсири бузурги худро расонид. Дар ин давра олимону муҳаққиқон ба пажӯҳиши баъзе аз саҳифаҳои норавшани он рӯ оварда асару мақолаҳои бунёдӣ офариданд. Хусусан, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон омӯзиши таърихро қарзи фарзандию роҳбарии худ дониста як силсила асарҳои бузургҳаҷм аз ҷумла, “Аз Ороиён то Сомониён”, Нигоҳе ба таърихи тамаддуни Ориёӣ”, “Чеҳраҳои мондагор” “Забон ҳастии миллат” ва даҳҳо асари таърихии дигар офариданд. Инчунин, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар асарҳои баландмазмуни худ исбот намуданд, ки тоҷикон як миллати бузурги таърихӣ буда, нақши онҳо дар тараққиёти тамаддуни башарият беназир аст.

Маҳз дар асари “Чеҳраҳои мондагор” – и Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон собит гардидааст, ки шахсиятҳои нотакрори тоҷикон пайваста талқинкунадаи ваҳдат буда, инсонҳоро ба ҳаёти осоишта даъват мекарданд.

Санаи 27 – уми июни соли ҷорӣ мардуми ваҳдатсолори тоҷик 28 – умин солгарди рӯзи Ваҳдати миллиро дар фазои амну ором ҷашн мегиранд. Мусаллам аст, ки пас аз барқарории Ваҳдати миллӣ ва сулҳи сартосарӣ дар кишварамон бо ташаббус ва ибтикори ҳамешагии Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон раванди бозсозии иқтисодии кишвар, рушди демократия, гуногунандешӣ, таҳаммулпазирӣ, озодии сухан ва матбуот, ташаккули тафаккури миллӣ равнақу ривоҷи бештар пайдо намуда, Ваҳдати миллиро мустаҳкам намуд.

Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар яке аз аввалин изҳороташон усули аслии фаъолияти роҳбарияти Ҷумҳурии Тољикистонро чунин сифат намуда буданд:

“Идеали сиёсии мо Ваҳдати миллӣ аст. Мо ягон масъалаи принсипии аслии ҷомеамонро бо роҳи зӯрӣ ва аз тариқи набарди мусаллаҳона ҳал карданӣ нестем. Муроду мақсадамон бунёдкорӣ асту бас”.

Моҳияти нақши бузурги Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмонро мо дар поягузории давлатдории навини тоҷикон ва ба кишвари сулҳу салоҳ табдил додани Ҷумҳурии Тоҷикистон медонем. Инчунин, иқрор бо онем, ки ҳар фарзанди фарзона соҳиби унвони қаҳрамони кишвар ва Пешвои асри XXI шуда наметавонад.

Ҳамин тариқ, ба таври мухтасар нақши Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмонро дар барқарор намудани Ваҳдати миллӣ метавон чунин натиҷагирӣ намуд:

Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон, ки бо рисолати таърихии барқарор кардани сулҳу осоиш сарварии кишварро бар дўши худ гирифта буданд;

Пешвои миллат муҳтарам Эмомлаӣ Раҳмон роњи расидан ба мақсудро дар муколама ва муносибати сулҳомез бо тамоми неруҳои сиёсии кишвар муайян намуданд;

Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон бо сиёсати хирадмандона ва дурбинонаи хеш дар Ҷумҳурии Тоҷикистон сулҳу осоиш ва Ваҳдати миллиро ҳамчун падидаи сиёсӣ ва ғояи миллӣ табдил доданд;

Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон хатари аз байн рафтан ва пора шудани Ҷумҳурии Тоҷикистонро бартараф намуданд;

Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон нухбагони сиёсии дорои тафаккури баланд ва содиқро баҳри рушди кишвар дарёфт ва муттаҳид намуданд;

Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба бедории тафаккури сиёсии мардум мусоидат карда, дурнамои ояндаи сохти давлатдориро тарҳрезӣ намуданд, ки бо номи давлати демократӣ, дунявӣ, ҳуқуқбунёд ва ягона маълуму машҳур мебошад;

Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба ташаккул ва мустаҳкам гардидани сохтори ниҳодҳои интизомии кишвар асос гузоштанд;

Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ҷиҳати зина ба зина, бо таҳким ёфтани сулҳу субот ба кишвари саноатию аграрӣ табдил ёфтани Ҷумҳурии Тоҷикистон, инчунин ба созандагиву бунёдкорӣ дар қаламрави он шароит мусоид намуданд;

Пешвои миллат муҳтарам Эмомлаӣ Раҳмон ба инкишофи ҷомеаи мадании шаҳрвандӣ мусоидат карда, ваҳдату ягонагӣ ва ватандӯстиро шиори аҳли ҷомеа эълон намуданд.

Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон раванди сулҳи тоҷиконро дар арсаи байналмилалӣ ҳамчун модели сиёсии ба ҷанг нуқта гузоштан ва омили асосии таҳкими сулҳу ваҳдат барои кишварҳои ҷангзадаи дунё муаррифӣ намуданд;

Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон мавқеъ ва нуфузи Ҷумҳурии Тоҷикистонро ба ҳайси як давлати мустақил ва таҷрибаи сулҳи тоҷиконро мавриди омӯзишу ибрати ҷаҳониён қарор доданд;

Пешвои миллат муҳтарам Эмомлаӣ Раҳмон низоми нави давлатдориро ба миён гузошта, ба рушди иқтисодиёту иҷтимоиёти кишвар ва некуаҳволии аҳли ҷомеа шароит фароҳам оварданд.

РАҲМОНЗОДА А.Ш. ходими пешбари илмии Шуъбаи Осиёи Ҷанубӣ ва Шарқии Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои АМИТ номзади илмҳои таърих

Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Пешвои муаззами миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ҳамасола дар паёмҳои хеш ба масъалаи баланд бардоштани мақоми занон ва бонувон дар ҷомеа таваҷҷуҳи хоса зоҳир менамоянд. Ҷиҳати фарқкунандаи ин иқдом аз он иборат аст, ки масъалаи таъмини ҳуқуқ ва озодиҳои занон ва бонувон бо барномарезиҳои пай дар пай бо ҳар як ҳадафҳои таъиншудаи воқеиву саривақтӣ таҳти ҳимоя ва ғамхории махсуси сиёсати имрӯзаи Ҷаноби Олӣ қарор гирифтааст. Имрӯз, агар ба ин масъала нигоҳи амиқ намоем, мушоҳида хоҳем кард, ки бо натиҷа ва самараи ин ҳадафҳои воқеӣ занон дар тамоми ҷанбаҳои ҳаёти ҷомеа сарбаландона кору фаъолият намуда, мақоми арзандаро соҳиб гаштаанд. Нақши занонро на танҳо дар таълиму тарбияи фарзанд, балки дар ҳама самтҳо мушоҳида кардан мумкин аст. Чунончи нақши занҳо дар рушду нумӯи илми пиряхшиносӣ низ саҳми хоса доранд.

Аз ин ҷост, ки Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон аз рӯзҳои аввали соҳибистиқлолӣ таҳти сиёсати хирадмандонаи Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба занону бонувон таваҷҷуҳи хосса зоҳир намуда, барои болоравии мақоми онҳо дар ҷомеа тамоми чораҳои заруриро роҳандозӣ кард. Бахшида ба ин масъала Маркази омӯзиши пиряхҳои Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон барои баланд бардоштани саҳми занон дар соҳаи илми пиряхшиносӣ Анҷумани занҳои пиряхшинос таъсис дод.

Дар асрҳои гузашта саҳми занон дар илми криосфера аксар вақт нодида гирифта мешуд. Дар даврони истиқлолият бошад занон ва бонувон тавонистанд ба соҳаи илми криосфера ворид шуда, нақши муҳими хешро ҷиҳати омӯзиш ва мониторинги пиряхҳои кишварамон гузоранд.

Бонувони Маркази омӯзиши пиряхҳои Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон айни ҳол дар баробари мардон дар экспедидсияҳои ҷумҳуриявӣ ва байналмилалӣ иштироки фаъолона дошта, то баландиҳои 4000 – 5000 км таҳқиқоти илмӣ гузаронида, дар чорабиниҳо ва конфронсҳои самти пиряхшиносӣ фаъолона иштирок мекунанд.

Инчунин дар Маркази омӯзиши пиряхҳои Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон тавассути барномаҳои гуногун ва тариқи зондиронии фосилавӣ дар пиряхҳо тадқиқотҳои илмӣ гузаронида истодаанд. Бонувони ин марказ дар Озмоишгоҳи сифати об, изотопҳо ва санитария обҳои аз пирях ҷудошударо аз озмоиш гузаронида, маълумоти дақиқи илмиро барои аҳли илм пешниҳод менамоянд.

Воқеъан илми пиряхшиносӣ соҳаи ҷолиб буда, пиряхҳо манбаъи асосии оби ширин дар тамоми кишварҳо ба шумор меравад. Барои дар сатҳи байналмилалӣ ошно сохтани ин гуна мафҳумҳо саҳми бевоситаи Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон басо рангин аст. Ҳамаи ин дастовардҳо меваи даврони истиқлол ба ҳисбо рафта, дар зери ливои Ваҳдати миллӣ такмил меёбанд.

Камолова Дилбар - ходими илмии Маркази Омӯзиши пиряхҳои Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон

Дар арафаи 28 – умин солгардии иди Ваҳдати, ки барои фароҳам овардани сулҳи тоҷикон фидокорӣ кардааст, ёд рас мешавем. Баъди пароканда гардидани Ҳокимияти Шӯравӣ Ҷумҳурии Тоҷикистон ҳамчун давлати навбунёд ба бисёр нокомиҳо гирифтор шуд, ҳодисаҳои нангин, бадбинӣ, гурӯҳбозӣ, маҳалчигӣ ва майдон шинӣ рӯйдод, ки оқибат баҷанги гражданӣ оварда расонид. Ҷангҳои мусаллаҳона зиндагии осоиштаи мардумро халалдор намуда, ба соҳаҳои гуногуни хоҷагии халқи ҷумҳурӣ зарари калон расонид. Баъзе аз мутахассисони варзидаи ватанию хориҷӣ тарки ватан намуда, дар фазои нооромӣ даҳҳо ҳазор нафар ҳамватанони мо дар задухӯрдҳои мусаллаҳона ҳалок гардиданд.

Бисёри ҳамватанони мо бехонаву дармонда, хонаву дари баъзеи онҳо валангор гардида, ҳазорон нафар кӯдакону наврасон ятим монда, қариб як миллион нафар хонаву манзили худро таркнамуда, дар бисёр кишварҳо гуреза шуданд. Ин ҳама дасисабозиҳо маҳсули дасти хоҷагони беруна буд, ки тавонистанд мардуми тоҷикро душман ва қотили якдигар созанд ва мақсадашон миллати куҳанбунёдро пора-поракарда, бе ватан гардонанд.

Хушбахтона дар ҳамон вазъияти басо сангин дар Иҷлосияи ХVI Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон дар шаҳри Хуҷанд моҳи ноябри соли 1992 Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ–Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон Раиси Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон бо райъи вакилон интихоб гардид ва боқатъият ба халқи тоҷик чунин изҳор карда буд: «То даме ки силоҳро нагузорему сулҳу оромиро дар сарзамини худ барқарор насозем ва ба меҳнати созанда шурӯъ накунем, ҳеҷ гунна кӯмаку мусоидати кишварҳои дигар вазъияти моро беҳтар карда наметавонад ва то охирин гурезаҳои иҷбориро ба ватан барнагардонам худро орому осуда ҳис карда наметавонам ва тамоми донишу таҷрибаамро барои дар ҳар хона ва дар ҳар оила барқарор шудани сулҳ равона карда, барои гулгул шукуфии Ватани азизамон садоқатмандона меҳнат мекунам». Баъдан Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ–Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон барои баргардонидани гурезаҳо комиссияи ҳукуматӣ ташкил карда, ба Афғонистон сафар намуданд. Роҳбари давлат бо ҳамватанони иҷборӣ ҳамсӯҳбат шуда, онҳоро баватан баргардонанд.

Дар ҳақиқат таърих гувоҳаст, ки ин суханон амалӣ гардонида шуданд. Барои баргардонидани гурезаҳои тоҷик аз Ҷумҳурии Исломии Афғонистон Эмомалӣ Раҳмон ҷони худро дар хатар гузошта, ҳамватанонамонро бовар мекунонд, ки ба ватан баргарданд, ватан ободгардида истодааст ва кафолати ҷони ҳар кадоми онҳоро медод. Дар ҳамон давра кассе аз зиндамондан ва бачунин комёбиҳо расиданро тасаввур намекард. Соли 1994 дар Ҷумҳурии Тоҷикистон Ҳукумати Конститутсионӣ таъсис ёфт ва фарзанди барӯманди миллати тоҷик муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон Сарвари давлати миллии тоҷикон интихоб шуд.

Маҳз бо хоҳиш ва талошҳои Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон мусолиҳаи миллӣ ва гуфтушуниди байни тоҷикон шурӯъ шуд. Чандин даври музокирот ва гуфтушунид байни намояндагони давлат ва мухолифини тоҷик, ки дар шаҳрҳои Теҳрон, Ашқобод, Алмаато ва ғайра баргузор шуданд, дар охир 27-уми июни соли 1997 дар шаҳри Москва Созишномаи умумии Сулҳ ва ризоияти миллӣ имзо гардид. Эмомалӣ Раҳмон дар роҳи расидан ба Сулҳ ва эҳёи Ваҳдати миллӣ шоистаи таҳсину қадрдонист. Маҳз он сиёсати оқилона, дурандешӣ, қатъият, садоқат ва сулҳхоҳии ӯ боис шуд, ки моҷароҷӯӣ ва нофаҳмиҳо дар кишварамон хомӯш гардида, субботу амният ва сулҳу ҳамдигарфаҳмӣ таъмин шавад.

Саҳми Созмони Миллали Муттаҳид ва давлатҳои бо мо ҳамсоя, барои бадаст овардани ваҳдати мо, тоҷикон назаррас аст. Дар Тоҷикистони ҷоноҷони мо рӯзи 27-уми июн ҳамасола ҳамчун Рӯзи Вахдати миллӣ, ҳамдигарфаҳмӣ ва якдилии мардуми тоҷик ҷашн гирифта мешавад. Мо, тоҷикон бояд бақадри Ваҳдати миллӣ бирасем, онро эҳтиром кунем, аз ҳамагуна таҳдиду хатарҳо муҳофизат намоем.

Давлати соҳибистиқлоли мо бо шарофати Ваҳдати миллӣ ҳамасола барои расидан ба ҳадафҳои стратегии давлат, истиқлолияти энергетикӣ, раҳоӣ ёфтан аз бунбасти коммуникатсионӣ ва таъмини истиқлолияти озуқаворӣ зина ба зина амалӣ намуда истодааст. Мо бобоварӣ гуфта метавонем, ки бо кӯшишҳои Ҳукумати ҷумҳурӣ ва дастгирии мардуми меҳнат дӯсти кишварамон тамоми мушкилоти иқтисодию иҷтимоӣ бартараф шуда, зиндагии бо саодати халқи азизамон таъмин хоҳад гардид.

Самараи фазои мусоиди Ваҳдати миллӣ дар фаъолияти мақомоти судии Ҷумҳурии Тоҷикистон бо Фармони Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 23-юми июни соли 2007 таҳти рақами 271 ба тасвиб расидани «Барномаи ислоҳоти судӣ-ҳуқуқӣ дар Ҷумҳурии Тоҷикистон» мебошад, ки дар доираи он бамақсади баланд бардоштани мавқеияти ҳокимияти судӣ, таъмини мустақилияти судӣ ва қонунӣ будани қарори судҳо, ки намоёнгари пойдории адолати судӣ мебошанд, чандин чора андешиҳоиӣ ҳуқуқӣ, сохторӣ ва амалӣ татбиқ карда шуданд. Инчунин бо Фармони Президенти ҷумҳурӣ «Барномаи нави ислоҳоти судӣ-ҳуқуқӣ дар Ҷумҳурии Тоҷикистон барои солҳои 2011-2013» тасдиқ гардид, ки салоҳияти конститутсионии ҳокимияти судиро тақвият бахшид.

Эҳёи Ваҳдати миллӣ ва созишномаи умумии истиқрори сулҳ ва ризоиятии ҷомеа иборат аз он буда, ки он пеш аз ҳама миллати тоҷикро аз парокандагӣ ва Тоҷикистони азиз ва муқаддасро аз пора-пора гардидан ва ба нестӣ расидан раҳоӣ бахшад. Моро ҳушёрӣ мебояд, ки ҳам аз ҷиҳати илмӣ ва ҳам амалӣ ин санади тақдирсозро ҳифз намуда, ба қадри он расем. Қаҳрамонии Эмомали Раҳмон дар саҳифаҳои таърих бо ҳарфҳои зарин сабт гардида, наслҳои ҳозира ва ояндаи тамаддунофари мо ин дастовардҳоро донанд ва азон сабақ гиранд. Халқи тоҷик ҳамеша бо қалби пок, ҳисси миллӣ, ифтихори ватандорӣ, меҳрубонию самимият умр басар бурда, минбаъд баҳри шукуфо гардонидани мулки аҷдодӣ сидқан ҷаҳду талош варзанд.

Имрӯз таҳким бахшидан ба Ваҳдати миллӣ рисолати шаҳрвандӣ ва қарзифарзандии ҳар тоҷик ва Тоҷикистонӣ бояд бошад.

Сулҳу ваҳдат ифтихори миллати соҳибдилам,

Васфи онҳоро намояд, решаи ҷону дилам.

Дар миёни қавмҳо пайвастагӣ моро аз он,

Даҳр бинмояд ситоиш мардуми барнодилам.

Сулҳу ваҳдати бо раҳоеанд, ки ҳамеша дилчаспу дилнишин ва болаҳнишево садо дода, бевосита шунавандаро ба фикр кардан водор месозанд. Сулҳ оштиву фарзонагӣ, якдигарфаҳмӣ ва толиби осоиштагӣ будани мардумро таҷассумгараст. Ваҳдат бошад, баҳам омадан, сар аз як гиребон бурун овардан, ҳамдигарфаҳму поктинату миллат дӯст буданаст. Ваҳдат беҳтарин неъмат, ҳаёти инсон, орзуву армон, таҳкими давлат, наҷоти миллат, рушди тоҷикон, нумӯи даврон, ҳастии инсон дар ҳар замину замон аст. Имрӯз иттифоқ ва ҳамдилии халқи тоҷик мавриди омӯзиши Созмони Миллали Муттаҳид ва бисёр ташкилоти олам гардидааст. Худшиносӣ ва худогоҳии миллӣ гӯё пандест аз гузаштаи дурру пешрафти маънавиёти кишвар. Танҳо бо роҳи ваҳдат, якдигарфаҳмӣ истиқлоли кишварро муҳофизату пойдор ва ягонагии мардумро устувор карда метавонем. Танҳо дар сурати ваҳдат душвориҳо ва монеаҳо паси сар мешаванд, рӯзгори мардум рӯ ба беҳбудӣ меорад, кишвари азизамон ба шоҳроҳи пешрафт рӯ меорад. Ба ақидаи Президенти мамлакат Эмомалӣ Раҳмон «Ҳар касе, ки ниҳоле сабзонда бошад, медонад. Дарахт соле як маротиба ҳосил медиҳад. Аммо ниҳоле низ ҳаст, ки ҳамеша меваи ширин ба бор меорад. Мо меваи ширину сабзонидаамонро чашидем, ҷомеаи мо азон баҳравар гардидем, мо ҳаргиз роҳ намедиҳем, ки дигар теша ба решаи он расад». Он дарахте, ки Президентамон ба сулҳу ваҳдатташ беҳ доданд, имрӯзҳо меваҳои ширину бисёре басамар оварда истодааст, ки бо онҳо мо, тоҷикон ифтихор менамоем.

Муносибати нави давлатӣ, сиёсати соҳибистиқлол гардидани Тоҷикистон, сохтмони роҳҳои нави дохилию берунӣ ва бахориҷи кишвар баромадани тоҷиконро ба миён гузошт. Роҳи оҳани Қӯрғонтеппа–Кӯлоб, сохтмони шоҳроҳи Ваҳдат ба мамлакатҳои Осиё, ба сӯйи уқёнуси ҷаҳонӣ, роҳҳои калонтарини хушкигард расонид. Ин аҳвол боиси эҳёи арзишҳои роҳи бузурги Абрешим гардид, ки Бохтару Суғдро бо калонтарин давлатҳои ҷаҳон мепайвандад.

Ҳақиқатан Ваҳдати миллӣ шукуфоии Ватанаст, зеро дар давлате. Ки сулҳу амонӣ ва дӯстӣ ҳукмфармост, он давлат рӯз то рӯз гул-гул мешукуфад, иқтисодиёташ тадриҷан меафзояд, ҳам аз ҷиҳати сиёсӣ ва ҳам аз ҷиҳати фарҳангӣ пеш меравад.

Маҳз бо кӯшишҳои пайгиронаи Президенти кишвар Эмомалӣ Раҳмон миллати парешонсар ҷамъомад, мамлакат обод шуд, пешрафт, гул-гул шукуфт ва имрӯз дар чеҳраи ҳар фарзанди тоҷик нишоту хурсандист, ваҳдату сулҳ пойдор аст.

28 –умин солгарди ҷашни Вахдати миллӣ муборак ӽамдиёрони азиз!

Ходими калони илмии институти зоология ва паразитологияи АМИТ

Курчиев М.Ю.

Кормандони азиз, аввалан ҳамаи Шуморо ва дар симои Шумо тамоми мардуми шарифи Тоҷикистонро ба ифтихори 28-умин солгарди Рӯзи Ваҳдати миллӣ, яъне рӯзи ба имзо расидани Созишномаи умумии истиқрори сулҳ ва ризоияти миллӣ, самимона табрик намуда таманнои он менамоям, ки сулҳу оромӣ ва суботи сиёсӣ ҳамеша дар Тоҷикистони азизи мо пойдор ва устувор бимонад.

Сулҳу оромӣ ин неъмати бебаҳо ва нодири замони муосир мебошад, ки мутаассифона на ҳар як давлату миллат имрӯз аз он бархӯрдор аст. Давлатҳое ҳастанд, ки солҳо орзуи сулҳу оромӣ доранд. Мо, мардуми Тоҷикистони соҳибистиқлол, хушбахтем, ки пас аз таҷрибаи талхи ҷанги шаҳрвандӣ бо иродаи сиёсию хиради миллӣ роҳи сулҳу ваҳдатро пеш гирифтем ва имрӯз кишвари мо рӯ ба тараққӣ ниҳодааст.

Лозим ба ёдоварист, ки Созишномаи умумии истиқрори сулҳ ва ризоияти миллӣ, ки 27 июни соли 1997 дар шаҳри Москва ба имзо расид, ҳамчун санади сарнавиштсоз барои таърихи давлати навини тоҷикон пазируфта шудааст. Ин санад, ки бо ибтикор ва роҳбарии Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон таҳия ва татбиқ гардид, ба ҳаёти мардуми тоҷик сулҳ овард, ҷангро хотима бахшид ва фазои ваҳдату эътимодро дар ҷомеа эҳё кард.

Ваҳдати миллӣ барои мардуми Тоҷикистон танҳо як санаи таърихӣ нест. Балки он арзиши муқаддас, мояи ифтихор ва пояи устувори давлатдории миллии мост. Танҳо бо шарофати ваҳдат ва ҳамдигарфаҳмӣ мо тавонистем давлати навини соҳибихтиёрро бунёд намоем ва имрӯз дар самти пешрафтҳои сиёсӣ, иқтисодӣ ва иҷтимоӣ қадамҳои устувор гузорем. Ваҳдати миллӣ ҳамчун рамзи ягонагии мардуми тоҷик ва таҷассумгари хиради азалии мо, имрӯз ба мо имконият медиҳад, ки дар миёни кишварҳои минтақа мавқеи устувор касб намоем.

Бояд таъкид кард, ки ин ҳама дастовардҳо бо заҳмату талошҳои пайвастаи Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ-Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба даст омадаанд. Маҳз ӯ буд, ки дар лаҳзаҳои душвортарини таърихи миллат, масъулиятро ба зимма гирифт ва бо ҷасорат, устуворӣ ва хиради сиёсӣ кишварро аз вартаи нобудӣ раҳонид. Ӯ тавонист мардуми парокандаро муттаҳид намуда, бо мухолифин ба созиш расад ва равандҳои музокиротро бомуваффақият анҷом диҳад.

Пешвои миллат дар суханрониҳои худ борҳо таъкид менамоянд, ки ҳадафи бузургтарини мо бунёди давлати мутамаддини дунявӣ ва демократӣ, таъмини афзалияти арзишҳои умумибашарӣ мебошад. Барои ин мо бояд аввал ба ягонагиву ваҳдати миллӣ муваффақ шавем, мардумро ба тоҷикони асилу ноасл, кофиру мусалмон тақсим накунем. Марази маҳалгароиро ба тадриҷ решакан намоем. Тамоми шаҳрвандони ҷумҳуриро, сарфи назар аз эътиқоди диниву сиёсӣ, дар атрофи мақсади ягона бунёди Тоҷикистони соҳибистиқлол ва дунявӣ муттаҳид намоем.

Барои расидан ба ин ҳадаф, Пешвои миллат таъкид мекунанд, ки пеш аз ҳама мо бояд ба ваҳдат ва ягонагии миллӣ муваффақ гардем. Ин маънои онро дорад, ки бояд ҳама гуна шаклҳои тафриқа, бахусус ҷудокунии мардум ба "тоҷикони асилу ноасл", "кофиру мусалмон", "шаҳриву деҳотӣ" ва ё "шимоливу ҷанубӣ" комилан бартараф карда шаванд.

Мутаассифона, маҳалгароӣ ва гурӯҳбозӣ яке аз монеаҳои ҷиддӣ дар роҳи ваҳдати устувор боқӣ мондааст. Пешвои миллат онро "марази маҳалгароӣ" номида, даъват ба амал меоранд, ки мо бояд ин падидаи манфиро тадриҷан решакан намоем. Зеро маҳалгароӣ на танҳо боиси коста гардидани эътимод миёни мардум мегардад, балки рушди иҷтимоиву иқтисодии кишварро низ бозмедорад.

Маҳз ҳифзи ваҳдати миллӣ ва баробарии иҷтимоӣ метавонанд шароити мусоид барои пешрафти илм, маориф, иқтисод ва фарҳанг фароҳам созанд. Барои Тоҷикистон, ки дар масири давлатсозии навин қарор дорад, ваҳдат на танҳо зарурат, балки пояи асосии мавҷудият ва ояндасозии давлат мебошад.

Имрӯз, дар партави сиёсати хирадмандонаи Пешвои миллат ва тавассути татбиқи барномаҳои давлатӣ, Тоҷикистон ба як кишвари ором, муосир ва боэътимод дар арсаи байналмилалӣ табдил ёфтааст. Иштироки фаъолона дар созмонҳои минтақавию ҷаҳонӣ, ташаббусҳои байналмилалӣ дар бахши обу иқлим ва афзоиши сармоягузории хориҷӣ -ҳама натиҷаи сиёсати сулҳомез ва муносибати таҳаммулпазири давлат ба ҷомеа мебошад.

Бинобар ин, Рӯзи Ваҳдати миллӣ бояд на танҳо ҳамчун ҷашни сулҳу оромӣ, балки ҳамчун рӯзи худшиносӣ, худогоҳӣ ва эҳтиром ба арзишҳои умумибашарӣ таҷлил гардад. Мо, ҳамчун шаҳрвандони Тоҷикистон, вазифадорем, ки ваҳдати миллӣ ва сулҳу суботи кишварро чун гавҳараки чашм ҳифз намоем, ба насли ҷавон мероси фарҳанги сулҳро омӯзонем ва дар таҳкими пояҳои давлатдории миллӣ саҳмгузор бошем.

Рӯзи Ваҳдати миллӣ муборак!

Дороншоева Некбахт Шоқосумовна,

ходими пешбари илмии шуъбаи

Аврупои Институти омӯзиши масъалаҳои

давлатҳои Осиё ва Аврупои АМИТ,

номзади илмҳои сиёсӣ

Ҷанги шаҳрвандӣ, муқовимати сиёсӣ ва низоъ аз рӯи эътиқод дар таърих падидаи нав нест. Бисёре аз миллатҳо ва халқҳо аз ин озмоишҳо гузаштанд, аммо онҳо одатан ин мушкилотро тавассути силоҳ ва зӯроварӣ ҳал мекарданд. Ба Ҷумҳуриии Тоҷикистон муяссар шуд, ки на танҳо муноқишаи тарафҳои мухолифро бо роҳи гуфтушунид ҳал намояд, балки ба шарофати сарвари хирадманд, муҳтарм Эмомалӣ Раҳмон миллатро аз хатари нобудшавӣ наҷот диҳад.

Таҷрибаи сулҳи тоҷикон ба мо ва ҳамчунин ба ҷаҳониён исбот намуд, ки ҳаргиз ба ихтилофоти дохилӣ, низои дохилӣ, ҳамдигарнофаҳмиҳои дохилии худ дигаронро, халқу миллатҳо ва кишварҳои дуру наздикро набояд ҳамроҳ кард ва дар низоъ зидди якдигар аз имконот ва зӯру қуввати онҳо истифода намуд.

Бояд қайд намуд ки таҷрибаи сулҳи тоҷикон, ки асосгузори он Пешвои миллат мебошанд, бо мурури замон ба он таваҷуҳи намояндагони минтақа бештар гардида истодааст. Аз ин рӯ омӯзиш ва тарғибу ташвиқи таҷрибаи сулҳсозии тоҷикон низ дар баробари таҷрибаи сулҳофариниашон яке аз вазифаҳои муҳимми донишмандон ва коршиносони ватанӣ ва хориҷӣ мебошад, то ки он барои кишварҳои минтақа ва дунё ҳамчун намунаи ибрат хидмат намояд.

Сиёсатмадорони хориҷие, ки Тоҷикистонро таҳқиқ мекунанд, аксар вақт таҷрибаи беназири Тоҷикистонро дар ҳалли сулҳомези низоъҳо ва бунёди сулҳи устувор қайд мекунанд. Бисёре аз онҳо ба омилҳое, ба монанди нақши муколамаи байни қавмӣ, иродаи сиёсии роҳбарон ва иштироки фаъоли ҷомеаи шаҳрвандӣ диққат медиҳанд. Инчунин пешрафтҳо дар соҳаи ислоҳоти низоми ҳуқуқӣ ва иқтисодиёт, ки ба сулҳ ва субот мусоидат мекунанд, таҳлил карда мешаванд.

Аз ҷумла, Кофи Аннон, собиқ дабири кулли СММ, ки солҳои тӯлонӣ раванди сулҳи Тоҷикистонро мунтазам ва бошуурона назорат мекард, пас аз анҷоми бомуваффақияти он дар яке аз ҷаласаҳои Шӯрои Амнияти СММ таъкид кард:

"Таҷрибаи сулҳи Тоҷикистон сазовори омӯзиши ҳамаҷониба аст". Вай барои чунин изҳорот тамоми асосҳоро дошт, зеро сулҳи Тоҷикистон яке аз амалиёти бомуваффақияти сулҳофарии СММ ба ҳисоб меравад. Муноқишаи сиёсӣ ва низомӣ дар кишвари мо дар муддати кӯтоҳтарин - сеюним сол ё дар 1171 рӯз бо сулҳ ва оштӣ анҷом ёфт. Дар ҳамин ҳол, низоъҳои дигар, ба монанди арабӣ-исроилӣ, бритониеӣ-ирландӣ, покистонӣ-ҳиндӣ, афғонӣ ва ғайра солҳо идома доранд.

Яке аз намояндагони бонуфузи ҳаёти ҷамъиятию фарҳангии Эрон Алиасғар Шеҳрдуст навиштааст: "Дар Тоҷикистон дарёҳои хунин ҷорӣ мешуданд ва ҳоло бо шарофати Президент Эмомалӣ Раҳмон обҳои шаффоф ҷорӣ мешаванд".

Талошҳои шабонарӯзии Президент Эмомалӣ Раҳмон ва баҳри эҳёи сулҳу субот эътибори бузурге бахшид ва ӯро сиёсатмадори машҳури ҷаҳонӣ гардонид. Соли 2002 Дар конфронси Байналмилалии сулҳпарварӣ Дабири кулли Ассамблеяи Байнипарлумонии ИДМ Михаил Кротов қайд кард: "Таҷрибаи Тоҷикистон дар ҳалли низоъ бо усулҳои сиёсӣ беназир аст, Аз ин рӯ Президенти ҷумҳурӣ Э.Раҳмон бояд ба ҷоизаи сулҳи Нобел сазовор шавад".

Ҳамчунин узви Шӯрои Ҷамъиятӣ, Виктор Ким қайд мекунад, ки: "Имрӯз мо ҳама бо итминон мегӯем, ки чӣ гуна ҳалли мушкилоти сулҳро дар Тоҷикистон медонистем, аммо дар он лаҳза танҳо як нафар -Президент Эмомалӣ Раҳмон ба ин бовар мекард. Дар шароити ноустуворӣ, вақте ки тибқи ҳамаи қонунҳои мантиқ танҳо низомиён метавонанд пуштибонии асосӣ бошанд, Сарвари давлат қадами ғайриоддиро пеш гирифт ҷомеаи шаҳрвандиро ба раванди сулҳҷӯӣ ҷалб кард”.

Мо ифтихор дорем, ки фарҳанги сулҳи Тоҷикистон барои тамоми ҷаҳон намунаи ибрат гардида, аз ҷониби Созмони Милали Муттаҳид ҳамчун таҷрибаи беназир эътироф гардидааст. Таърих кам дар хотир дорад, ки ҷанги шаҳрвандӣ дар чунин муддати кӯтоҳ ба охир расида бошад ва ҷонибҳои мухолиф ба ҳамдигар дасти дӯстӣ ва бародарӣ дароз карда, ба хотири пойдории Ватан муттаҳид шуда, тамоми талошҳои худро ба хотири ҳифзи марзҳо ва сарзамини аҷдодӣ, амнияти миллат ва арзишҳои миллӣ, фаъолияти мӯътадили дастгоҳи давлатӣ равона кардаанд.

Давлатова Фарида, ходими хурди илмии шуъбаи Шарқи Миёна ва Наздики Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои

Осиё ва Аврупои АМИТ

Ба саодати наслҳои имрӯзу оянда мо соҳиби давлати миллие мебошем, ки дар он ваҳдату ягонагӣ ва сулҳу субот побарҷост.

Эмомалӣ РАҲМОН

Дар арафаи таҷлили 28 - солагии Ваҳдати миллӣ қарор дорем ва дарки ин санаи муҳими таърихӣ, ҳифзи он барои имрӯзу ояндаи мо яке аз масъалаҳои муҳим ба шумор меравад. Ҳама пешрафту осоиши мардуми Тоҷикистон имрӯзҳо аз баракату натиҷаи Ваҳдати миллӣ мебошад. Ин сулҳу субот ба гузаштаи начандон дури Тоҷикистони азиз агар назар кунем ба осонӣ ба даст наомадааст. Дар ин маврид пеш аз ҳама ба азму ирода ва хиради азалии Асосгузори сулҳу ваҳдат, Пешвои муназзами миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон бояд сано гуфт. Дар ба даст овардани Ваҳдати миллӣ ҳазорон корнамоиҳои Пешвои муназзами миллатро метавонем дар саҳифаҳои таърихи Тоҷикистони соҳибистиқлол мушоҳида намоем. Албатта, коршиносони соҳаҳои гуногун доир ба ин ҷанба осори илмии зиёде таълиф намудаанд.

Ҳифзу таҳкими Ваҳдати миллӣ, ки яке аз вазифаҳои аввалиндараҷа ва кафолати ояндаи дурахшони Тоҷикистон аст, аз як қатор омилҳо ва тадбирҳои оқилона вобаста аст. Яке аз омилҳои калидӣ дар таҳкими Ваҳдати миллӣ ба андешаи мо ин илму маориф аст. Яке аз ҷанбаҳои муҳимми давлатдорӣ, ки пояи онро қаввӣ нигоҳ медорад, сохтори илм ва маориф мебошад. Маҳз тавассути ин сохтор ба андешаи мо таҳкими Ваҳдати миллӣ саманоку ояндадор хоҳад буд.

Омӯзиши кучаки банда нишон дод, ки яке аз сабабҳои асосии низоъ, сар задани ҷанги шаҳрвандӣ дар Ҷумҳурии Тоҷикистон ин нодони ва ҷаҳолат будааст. Намояндагони ташкилоти экстремистӣ-террористии «Ҳизби наҳзати ислом» аз ба ҷаҳолат дода шудан ва аз нодонӣ ноогоҳи манфиатҳои худро аз манфиатҳои давлату миллат боло гузошта ба сари мардуми тоҷик дар ин давра бадбахтиҳои зиёд оварданд. Бояд қайд намуд, ки дар даврае, ки ҷанги шаҳрвандӣ сар зад асосан олимони зиёди тоҷик қурбони гуруҳҳои бадхоҳи миллат гардиданд. Танҳо ба андешаи мо сабаби асосии зери ҳамлаю фишор қарор гирифтани онҳо ин соҳиби фазлу дониш будани онҳо буд. Арзишҳои миллӣ бештар дар ин давра поймол гардида бегонапарастӣ рушд кард.

Хушбахтона, Пешвои муназзами миллат бо истеъдоди фавқулодда ба бахти миллати тоҷик тавонист ба ҳама ин бадбахтию нооромиҳо нуқта гузорад. Миллатро сарҷамъ намуда, баҳри эҳёи ҷашнҳои миллӣ ва ҳифзи арзишҳои миллӣ то созмонҳои бонуфузи байналмиллалӣ талош намояд. Барои фаъолияти пурсамари илму маориф дар кишвар бо қабули садҳо санадҳои меъёрӣ - ҳуқуқӣ, барномаҳои давлати шароити мусоид фароҳам оварад. Ин нуқтаро Пешвои муназзами миллат дар яке аз суханрониҳояшон бисёр хуб иброз намуда буданд: "“Рӯзи ба имзо расидани Созишномаи умумии истиқрори сулҳ ва ризоияти миллӣ - 27 июни соли 1997 барои мо, воқеан, оғози ҳамдигарфаҳмиву сарҷамъӣ ва фароҳам овардани шароит барои зиндагии орому осоиштаи халқамон мебошад”. Воқеан, аз ин сана то имрӯз Пешвои муаззами миллат мӯҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ҷиҳати ободии Тоҷикистон, бунёди корхонаҳо, муассисаҳои таълимӣ, иҷтимоӣ ва шароит фароҳам овардан барои мардуми Тоҷикистон талош меварзанд.

Маврид ба зикр аст, ки баъд аз ба даст овардани Истиқлолият ва ба имзо расидани созишномаи сулҳ тадбирҳои судманду назаррас дар соҳаи илму маорифи кишвар амалӣ гардид. Ин талошҳои Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон хушбахтона самараи хубе дода, ҳазорон мутахассисони варзидаи сатҳи байналмилалӣ дар тамоми соҳаҳо тарбия ёфтаанд. Имконият фароҳам омад, ки сол то сол ғамхорӣ ба ин самти муҳим зоҳир карда шавад. Дар маълумотномаҳо дарҷ гардидааст, ки танҳо соли 2023 маблағгузории соҳаи маориф дар ҳаҷми 7 миллиарду 400 миллион сомонӣ пешбинӣ гардидааст, ки ин дар муқоиса бо соли 2001, ки маблағгузории соҳаи мазкур 13 миллион сомониро ташкил медод, 570 баробар зиёд мебошад. Ин маблағгузорӣ аз ҷониби Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон дар солҳои минбаъда то имрӯз марҳила ба марҳила афзоиш ёфтааст. Ҳамасола шоҳиди ба истифода додани садҳо мактабҳои наву замонавӣ ва дигар омӯзишгоҳҳо дар кишвар ҳастем, ки Пешвои муназзами миллат ба хотири наслҳои оянда чунин иқдоми беназирро роҳандозӣ менамояд.

Ҳамаи ин имкониятҳо аз қудуми неки Ваҳдати миллӣ аст. Барои онки ҷавонон дар руҳияи Ватандустӣ ва худшиносӣ тарбият ёбанд пеш аз ҳама ба сӯи илму дониш равона сохтани онҳо муҳим мебошад. Аз таърих низ танҳо одами доно сабақ мегиранд. Илму дониш инсонро ба сӯи инсоният ҳидоят менамояд. Ҳарҷи нодонӣ бештар бошад хато зам мешавад ва роҳи оянда норушан мемонад. Барои ҳифзи Ваҳдати миллӣ, ояндаи Тоҷикистони бузург ҷалби ҷавонон ба илмомӯзӣ яке аз тадбирҳои ояндадори мамлакат аст. Бо ибтикори Пешвои муназзами миллат даҳҳо озмунҳои ҷумҳуриявӣ, ки ба оммавигардонии мутолиа, ҷалби ҷавонон ба корҳои илмӣ - тадқиқотӣ мусоидат менамояд, дар Ҷумҳурии Тоҷикистон роҳандозӣ гардидааст. Танҳо агар натиҷаҳои озмунҳои ҷумҳуриявии "Фуруғи субҳи донои китоб аст" ва "Илм - фуруғи маърифат " - то агар назар кунем, аллакай муваффақияти Ҷумҳурии Тоҷикистон дар ин самт назаррас аст. Ин иқдомҳо дар эҳёи арзишҳои фарҳангӣ, соҳибилм намудани наслҳои имрӯзу оянда назир надорад.

Имрӯз вазифаи муқаддаси ҳар як тоҷик ин ҳифзу гиромидошти Ваҳдати миллӣ аст. Ҷомеаро ба сӯи илму маориф роҳнамоӣ намудан ва такрор наёфтани хатои таърихӣ вазифаи аввалиндараҷа мебошад. Илму маориф воситаи ҳифзи арзишҳои миллӣ, худогоҳии наслҳои имрӯзу оянда, гиромидошти Истиқлолияти миллӣ ва ояндаи дурахшону пурсарусаодати Тоҷикистони азизи мост.

Ситора АБДУМУМИНЗОДА, номзади илмҳои педагогӣ, Корманди ИФСҲ АМИТ.

Дар дарозои таърихи башар Ваҳдат василаи асосии таъминкунандаи ҳаёти осоишта ва рӯзгори пурсаодати инсоният буда, ҳамчун кафили устувориву ободӣ ва рушду тараққиёти ҷомеа шинохта шудааст.

Агар ба саҳифаҳои таърихи давлатдории тоҷикон назар афканем, миллати тоҷик ҳамеша миллати сулҳҷӯву сулҳхоҳ, ваҳдатсарою ватандӯст, некбину таҳаммулгаро ва покзамиру хайрхоҳ ҳувайдост. Дар ин масри пурифтихор фарзандони бо нангу номус ва ватандӯсти ин миллат тӯли қарнҳо барои ҳифзу пойдории сулҳу субот ва таъмини осоиштагии миллати худ мубориза бурдаанд, ки ин рисолат бозгӯи бузургии миллати тоҷик дар ҳама давру замон аст.

Мусаллам аст, ки Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ-Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар радифи муборизону ватанхоҳону ватанпарастон ва миллатдӯстдорони миллати тоҷик, ки дар тӯли таърихи тоҷикон борҳо номуси ватандориро нишон додаанд, ҳамчун роҳбари муборакқадаму покдил то чи андоза дар барқарорсозии сулҳу субот ва ваҳдати миллии тоҷикон заҳмат кашидаанду талош варзидаанд.

Зарурат ва аҳамияти бузурги ваҳдати миллӣ махсусан дар давраи соҳибистиқлолии давлатӣ эҳсос мегардад, ки дар таҳррезиву бунёд ва пойдориву устувории он ибтикору саҳму ҷаҳду талоши Пешвои миллат басо пурарзиш ва бориз аст. Зеро дарёфти Сулҳу Ваҳдат барои ҳар як халқу кишвар амали саҳлу кори осон нест. Роҳи расидан ба Истиқлол ва Ваҳдати миллӣ шояд дар тасаввур осон намояд, вале ҳаёт нишон медиҳад, ки ҳифзи Истиқлол ва Ваҳдати миллӣ аз ҳар як сокини кишвар ҷаҳду талошҳои зиёд, маърифатнокӣ ва фарҳанги сиёсиву ҳуқуқии баландро талаб менамояд.

Ба дигар маъно, андешаҳои пурмуҳтавои Пешвои миллат инъикосгари ин гуфтаҳост, ки бамаврид таъкид доштаанд: “Мо бояд ифтихор дошта бошем, ки миллати тоҷик таърихан ва табиатан сулҳдӯст, фарҳангпарвар ва созанда мебошад. Маҳз ҳамин фазилатҳои неки азалӣ ва ифтихори миллӣ аст, ки мардуми моро ба ҳамдигарфаҳмӣ, ҳамдигарбахшӣ ва сулҳу оштӣ ҳидоят намуда, имрӯз роҳи моро ба сӯи созандагиву бунёдкорӣ, ободонии ватан, ҳифзи дастовардҳои истиқлолият ва таҳкими онҳо равшан мекунанд”. Яъне, мо-сокинони кишварро зарур аст, ки андешаи Сулҳу Ваҳдатро ҳамчун ғояи бузурги давлатдории миллӣ пиндорем. Дониста бошем, ки шарти умда ва василаи меҳварии бақои миллату пойдории давлат маҳз аз устувории Ваҳдати миллӣ вобаста аст.

Албатта, бо гузашти солҳо мо амиқан дарк намудем, ки Ваҳдати миллӣ омили муҳимтарини рушди ҷомеа, шарти асосии пешрафти иқтисод ва иҷтимоиёту фарҳанги мардуми мо ба ҳисоб меравад. Аз ин рӯ, мо бояд дар мафкураи мардум арзишу ормонҳоеро ҷой диҳем, ки таҷассумгари ҳадафҳои созанда бошанд ва на танҳо омили таҳкимбахши суботи сиёсӣ, балки воситаи муҳимми ҳимояи рукнҳои давлатдорӣ дар кишвар қарор гиранд.

Маҳз ба ҳамин хотир, миллати тоҷик ҳифзи Истиқлол ва Ваҳдати миллиро аз ҷумлаи рисолатҳои инсонии худ мешуморад.

Хулоса, тарҷрибаи сулҳу ваҳдатофарии миллати тоҷик, ки бе шак дар оғозу бунёду таҳкими он саҳми Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ-Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ниҳоят бузургу арзишманд аст, миллату давлати мо огаҳанд ва мардуми азизи Тоҷикистон хурду калон имрӯз ба ин неъматҳо арҷ мегузоранду хидматҳои наҷибу бузургу мондагору пурифтихори Пешвои муаззами миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмонро ба ҳеҷ ваҷҳ фаромӯш намесозанд.

Ардамеҳр Ашуров, ходими пешбари илмии Шуъбаи Осиёи Ҷанубу Шарқии

Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои АМИТ

Тоҷикон аз қадимулайём дорои тамаддуну русуме мебошанд, ки асоси онро меҳру муҳаббат, меҳмоннавозиву меҳмондорӣ ва ҷасороту фасоҳат ташкил медиҳад. Ҳамин тариқ, гузаштагону ояндагони ин қавм бо илму маърифат буда, то имрӯз бузургон аз ҷумла Рӯдакӣ, Фирдавсӣ, Саъдиву Ҳофиз, Айниву Турсунзода, Лоиқу Гулназар, Фарзонаву Гулрухсор дар байни халқҳои олам маъруфу машҳур мебошанд. Дар ин зимн, ин ҳама фазлу каромату шаҳомату ҷасорат дар даврони истиқлолият дубора эҳё гардида, заминаҳоро дар худшиносиву худогоҳӣ фароҳам оварда истодааст.

Зимнан мардуми сайёра чун мавҷҳои дарёии пурталотубе ба суи манзили худ равон-давонанд, ки аз зебоиву карашмаҳои ин дунёи рангоранг шаҳодат медиҳад.

Аммо бо вуҷуди ҳамаи он бештари мардумони олам аз як чизи бениҳоят гаронбаҳову пурганҷ маҳруму бенасибанд, ки номаш “Сулҳ ва Ваҳдат” мебошад.

Мо мардуми Тоҷикистон шукрона аз он менамоем, ки бо доштани фарҳангу тамаддуни башардӯстӣ ва меҳрубонӣ бо талошу бедорхобиҳо ва дарки эҳтирому эътирофи инсонгароӣ тавонистем ин ганҷро дарёфта, дар сояи он озоду ободу ором умр ба сар мебарем. Инак мо дар арафаи 27-умин солгарди таҷлили “Ваҳдати миллӣ” қарор дорем, ки мавҷҳои он монанди баҳор табиатро зебову хуррам намуда, сокинонашро шарафмандона ба суи манзил роҳнамоӣ мекунад.

Набояд фаромӯш кард, ки бо зиёд шудани масоили глобалӣ рафтору муносибатҳо байни аҳли сайёра шаклҳои дигар гирифта, қадру қимат ва арзиши инсон ва ҳимояту ҳифозати он коҳиш ёфта, ё қариб, ки аз байн рафта аст. Ин ҳама хушунату ошубҳо моро бори дигар огоҳ менамояд, ки мо бештар ба қадри Ваҳдат, арзишу аҳамияти сулҳ ва оромӣ расида, аз ин неъмати бебаҳо ҳеҷгоҳ ношукриву носипосӣ набояд кард.

Бояд зикр кард, ки Сулҳу Ваҳдат аз мафҳумҳои хело муҳатараманд, ки озодӣ, оромиву ободӣ, истиқлолу истиқрору созандагии давлату миллатро поягузорӣ мекунанд. Ҳамин тариқ, фазои сулҳу дӯстӣ пайки озодиву оромиву ободӣ ва таҷассумгари хуррамиву хушҳолӣ ва пояҳои асосии ватандӯстӣ ба ҳисоб мераванд, ки халқу миллати моро ба сӯи дарку шинохти ҳуввияти миллӣ роҳнамоӣ мекунанд.

Басо зебову бамаврид қаҳрамони миллат устод Мирзо Турсунзода мунодии сулҳ, вассофи дӯстӣ ва меҳрубонӣ моро аз сулҳофаринӣ огоҳ намуда, чунин ибрози андеша кардааст:

Менависам ман суруди сулҳро бо хуни дил,

Бо тапиданҳои беоромӣ рӯзафзуни дил.

Дар ин зимн, бояд тасдиқу таъкид кард, ки сулҳу сулҳдӯстӣ ва Ваҳдаду ҳамбастагӣ аз неъматҳои бузурги илоҳӣ ва арзишҳои инсонӣ буда, кафили пешрафти зиндагии шоисаи мардум мебошанд.

Бояд зикр кард, ки ин неъматҳо худ аз худ ва ба осонӣ дасраси мо нагардида, балки барои ба даст овардани инҳо, мардуми мо дар солҳои мушкилтарин аз ақлу хиради солим коргирифта бо роҳнамоиҳову ҷонфидоиҳои роҳбари кишвар, ватану миллати худро дар роҳи сулҳу созандагии меҳан ҷонгусорӣ ва фидокорӣ намуда, шаъну шарафи хешро дар байни ҷаҳониён ҳифз карда, мактаби сулҳофарину созандагиро поягузорӣ карданд, ки то имрӯз он чун намунаи ибрат барои тамоми аҳли дунё ва хусусан чун намунаи нодирӣ сулҳофаринии дар хатмашйи СММ пазируфта шуда, боқӣ мондааст.

Мавриди зикр аст, ки ин ҳама натиҷаи талошу заҳматҳои шабонарӯзии роҳбари ҷасуру дилсӯз ва мардони баномусу нанги миллат мебошад, ки сокинони кишвар дар сояи амну суботу осоиштагӣ умр ба сар бурда, аз шомил шудан дар радифи амнтарин кишварҳои ҷаҳон ифтихор менамоянд. Бо чунин талошу муборизаҳо ва эҷоди мактабу сулҳу созандагӣ ва Ваҳати миллӣ Тоҷикистон равобити ҳасанаашро бо ҳамаи кишварҳои дунё ба ҳайси кишвари комил ҳуқуқи узви ҷомеаи ҷаҳонӣ ба роҳ монда, онро таҳкиму тавсеа бахшида, чун яке аз ташаббусокорони муҳим нақши калидӣ мебозад. Мояи ифтихор аст, ки Тоҷикистони муосир аз кишварҳои бостонӣ, фаровон аз манобеи табиӣ ва зебоест, ки аз ҷониби муаррихон ва минтақашиносон ва давлатҳои Шарқи Миёна чун минтақаи «Мовароуннаҳр» ва ё “Трансоксиана” шинохта шуда, дорои фарҳангу маданияти олӣ маъруфиат дорад.

Дар Осиёи Марказӣ тамаддуни фарҳанг ва ҷойҳои таърихии гуногун дида мешавад, ки бинандаро ба худ ҷалб мекунад.

Ба муносибати 28-мин солгарди созишномаи Истиқрори сулҳ ва арҷгузории ба ин рӯзи тақдирсози миллат моро зарур аст, то бештар аз арзишҳову созандагиҳои он бигӯему бидонему бихонем.

Вожа ё калимаи Истиқрор аслан калимаи арабиасос буда, дар асоси решаҳои забон маънои хоссеро ифода мекунад ва дарки дурусти он муҳим мебошад. Нависандаи сатрҳо чун донандаи забонҳои шарқӣ раво медонад то ин истилоҳро ба хонанда шарҳу тавзеҳ намояд.

Мавриди зикр аст, ки забони арабӣ яке аз забонҳои муҳими олам ба шумор рафта, таснифоту таълифоти зиёде тавассути ин забон то имрӯз навишта шудааст, ки аз гӯзаштаи таърихии он шаҳодат медиҳад. Тибқи қонунҳои граматикии забони арабӣ ҳар калима ё вожае, ки бо ҳарфҳои «ист» оғоз мешавад, мафҳум ё маънои талаб карданро ифода мекунад. Дар забони арабӣ тамоми вожаҳое ки бо «ист» оғозшуда ба бобҳои даҳгонаи салосии мазид дар сарфи забони арабӣ, ки бо афзудани дар оғози феъли муҷаррад сохта шуда, маъни дархости чизе кардан ва хостори он чиз гардиданро ифода менамояд, чунонки вожаи истихроҷ ба маънии берун овардан омада, дар вазни Истифъол омадааст, ки арабҳо барои талаб кардани чизе ё шахсе кор мефармоянд.

Мувофиқ ба ҳамин дастуруламал калима ё вожаи Истиқрор дар вазни истифъол омада, аслан аз решаи калимаи истақарра ястақирру истиқроран маншаъ гирифта, дар китобҳои фарҳанги луғат маънои қарор гирифтан, қарор ва субот варзидан баҷое, по барҷо шудан, ҷо гирифтан, устувор шудан ва ором гирифтанро ифода мекунад.

Бо дарки дуруст ва фаҳми маънову маҳфуми вожаи истиқрор мо аз арзишу қимати сулҳу созандагӣ ва Ваҳдату ҳамбастагӣ хубтар огаҳӣ ёфта, онро чун васила дар шинохти ҳуввияти миллӣ меҳисобем. Зеро маънои асосии он ишора ба қавм, миллат ё давлатест, ки барои боқӣ мондани худ талаби устувор ва ором монданро мекунад.

Ҳамин тавр, ҳамасола санаи 27-ум июн мо мардуми Тоҷикистон бо як меҳри хос вожаи пурасрори Истиқрор ва арзишу маконати он бештар таваҷҷӯҳ менамоем. Дар даврони истиқлолият мо тавонистем тавассути ҳифзу ҳимояи Истиқрор ба пешрафтҳои зиёде ноил шуда, онро чун рӯзи Ваҳдати миллӣ таҷлил намуда, қадрдонӣ мекунем. Зеро мову шумо баъди чандин солҳои бесарусомониву бесоҳибӣ, дарбадариву оворагӣ дар ин диёри пурфайзу пуроб мактаби сулҳу созандагиро сохта, поя гузошта, ба ҷаҳониён сулҳҷӯию фарҳангдӯстии худро исбот кардем. Имрӯз мову шумо дар зери сояи Ваҳдати миллӣ ва вожаи Истиқрор умр ба сар бурда, бо фарорасии он пайваста рӯҳу равон ва муждаи тоза гирифта, дар фазои ватандӯстӣ зиндагӣ мекунем.

Хулоса, санаи 27 июн соли 1997 – Имзои созишномаи Истиқрори сулҳ ва ризоияти миллии Тоҷикистон дар натиҷаи чандин гуфтушунидҳо дар кишвари Русия ба имзо расида, саҳифаи навинеро дар таърихи миллати мо эҳё кард. Ин саҳифаи тақдирсозу созандаи ноёби кишвар пайваста бо роҳнамоиву ташаббусҳои Президенти кишвар ва ҳамбастагии ҷомеа имконият фароҳам овард, ки мо дар роҳи бунёди давлати навини демократӣ, ҳуқуқбунёду дунявӣ қадамҳои устувор гузошта, ба натиҷаҳои назаррасро соҳиб гардидем, ки аз корҳои дуруст шаҳодат медиҳад.

Ташаббусҳои миллӣ ва фаромиллӣ бо барномаҳои созандагӣ ба мо роҳро ба суи фардои нек ва зиракиву худшиносӣ роҳнамоӣ намуд. Мову шумо ҳамарӯза бо чашму гӯш мешунавему мушоҳида мекунем, ки дар аксари манотиқи ҷаҳон аз надоштани Истисқрор ва озодиву оромиву ободӣ азияту ранҷ кашида, дар вартаи ҳалокат ва гирдоби печанда қарор доранд.

Ҳамаи ҳаводиси рӯз, чолишҳо геополитикӣ ва равандҳои ҷаҳонишавӣ, даҳшату ваҳшати мардуми сайёра моро водору огоҳ месозад, то қадри Истиқрор ва оромии Ватан ва Ваҳдати миллӣ бештар дониста, ҳамеша саъюу талош намоем, то мактаби сулҳу созандагиро ҳушёронаву зиракона ҳифз намуда, нагузорем чашми ҳасудону нохалафон ба он зарар расонад.

Баҳри Ваҳдату якпорчагӣ аз барномаҳои созандагии кишвар кор гирифта, шукрона аз он кард, ки чунин диёри пурфайзу пурамн дорем ва ё ба қавли олим ва ориф Мирзоюсуф Фозилзода онро чун гавҳари ноёб ҳамеша зери парчами Ваҳдат ҳифз намоем:

Бе иттиҳод меравад аз байн мулки мо,

Хоҳед агар давому бақо муттаҳид шавед...

Аз шеъри мавлавию зи осори Буалӣ,

Бар ҷисму ҷон намуда даво муттаҳид шавед...

Душман ҳамеша дар пайи тафриқи миллат аст,

Бар рағми душманони дағо муттаҳид шавед.

Дар ниҳоят бояд таъкид намуда, ки мо аз доштани мактаби сулҳу созандагӣ ифтихор намуда, Истиқрору Ваҳдати миллӣ ва сарватҳои маънавию моддии онро оқилона истифода карда, миллатдӯстиву хештаншиносиро таҳким бахшида, ҳаргиз нагӯзорем то дубора ба коми ваҳшату даҳшат афтад ва бо таъкиду ташвиқи Президенти кишвар "мардуми шарифу ватандӯст ва сулҳхоҳу сулҳпарвари Тоҷикистон бо шукронаи истиқлолияту озодӣ ба қадри сулҳу оромӣ ва суботу амнияти сарзамини аҷдодӣ расида, ҳаргиз нагузоранд, ки ин кохи пурҷалоли миллат, яъне истиқлолияту ваҳдат газанд ёбад" саҳми созанда гузошт.

Бояд таъкид кард, ки дар суханронии Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон дар иҷлосияи 48-уми Маҷмааи Умумии Созмони Милали Муттаҳид дар моҳи сентябри соли 1993 Тоҷикистон оғози яке аз давраҳои муҳим дар ҷодаи пешбурди сиёсати байналмилалии он маҳсуб меёбад. Дар партави суханронии худ Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон баъдан борҳо аз минбари баланди СММ ва дигар созмонҳои байналмилаливу минтақавӣ оид ба масоили муҳимтарини байналмилалӣ ва таҳдиду хатарҳо ва амнияти умумиҷаҳонӣ суханронӣ намуда, роҳи ҳалли онҳоро аз нигоҳи Тоҷикистон арзёбӣ намудаанд.

Ҳамин тариқ, баҳри мубориза ва пешгирӣ аз хатарот ва роҳ надодан ба фоҷиаҳои навбати пешниҳоди нави роҳбари Тоҷикистон «Даҳсолаи таҳкими сулҳ ба хотири наслҳои оянда» муҳим ва саривақтӣ ҳисобида мешавад. Роҳбарияти кишвари Тоҷикистон пайваста дар пайёму пешниҳод аз хираду ҳимояи инсоният зери шиори "Бани одам аъзои якдигаранд" кор гирифта, пайваста талош менамояд, то сулҳу созандагӣ ва дӯстиву ҳамсоягӣ ҳифз гардида, аҳоли ҷаҳонро аз хатару таҳдидҳо муштаракона наҷот дод, ки қарзи имонӣ ва рисолати башарӣ маҳсуб мебошад ва ё ба таъкиди Президенти кившар «Имрӯз мо шоҳиди афзоиши низоъҳо дар манотиқи гуногуни ҷаҳон ҳастем, ки садҳо ҳазор талафоти ҷониро байни аҳолии осоишта дар пай доранд». Ҳамзамон таъкид намуданд, ки роҳбарони давлатҳоро зарур аст, ки атрофи ҳадафҳои умумӣ бо мақсади таъмини сулҳи пойдор дар тамоми кураи Замин ва хотима бахшидан ба ранҷу азоби одамон бар асари ҷангҳо ва пайомадҳои даҳшатбори онҳо муттаҳид шаванд. «Вақти он расидааст, ки мо аз иқдоми муассир барои тақвияти нақши асосии Созмони Милали Муттаҳид дар ҳалли низоъҳо ва барқарорсозии сулҳу субот дар сайёра кор бигирем».

Мирсаид Раҳмонов, ходими калони илмии шуъбаи Осиёи Ҷанубу Шарқии Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои АМИТ

Тиргон баробари ҷашнҳои Сада, Наврӯз ва Меҳргон яке аз ҷашнҳои қадимтарини мардуми эронитабори бостон аст ба шукронаи раҳоӣ аз хушксолӣ ва ҳифозати марзҳо, ки ҷашни он дар сездаҳуми моҳи тир (якуми июл) баргузор мегардад.

Дар кишвари мо ҳам, бо ба даст овардани Истиқлоли миллӣ, бо ташаббусу заҳматҳои зиёди Президенти Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон, ин ҷашнҳои фарҳангию таърихии бостонии тоҷикон ба мисли Сада, Наврӯз, Тиргон ва Меҳргон аз нав эҳё шуданд ва бо истиқболу ҷашнгирии ин маросимҳои фарҳангии арзишманди гузаштагонамон аз нав муяссар гардид, ки ин дар ҳувияту худшиносии миллии мардуми кишварамон низ нақши босазое хоҳад дошт.

Дар боби ба вуҷуд омадани ҷашни Тиргон чанд ривояте зикр шудааст, ки инҷо ба яке аз он ривоятҳо ишора мекунем. Тиргон дар гиромидошти ситораи Тиштар, ки бо унвони ситораи бороновар дар сарчашма ва фарҳанги тоҷику форси даврони бостон машҳур буд, гузаронида мешуд. Дар ойини Меҳр ва ё митроизм, зардуштия ва сарчашмаҳои таърихӣ «Бундаҳишн», «Динкард» ва ҳамчунин дар «Авесто» дар бораи Тиштар ва мавқеияту иртиботи вай бо олами ҳастии заминӣ ва дигар ахтарони осмонӣ ривояту матнҳои зиёде вуҷуд дорад.

Ҷашни Тиргон дар фарҳанги бостонии тоҷикон ҷашни тобистонии табиат мебошад ва чунонки дар боло зикр гардид, дар ибтидои моҳи июл, ки ба 13-уми тирмоҳ мутобиқат мекунад, оғоз мегардад. Ин ҷашн дар шаҳру вилоятҳои Эрон дар канори дарёчаҳо ва чашмаҳо, ҳамроҳ бо базмҳои вобаста бо обу обпошӣ ва орзуи боридани борону покии дарахту гиёҳони рӯи замин, бо нияти аз байни бурдани касофату разолатҳо ва монанди инҳо гузаронида мешавад. Дар айни ҳол мардум дар ин маросим бо пошидани об ба якдигар орзӯи боридани борон, баракати осмонӣ ва наҷот ёфтан аз хушксолию неруҳои бад мекунанд.

Дар бисёр сомону бумсорҳо ва маҳалҳои тоҷику форснишин садҳо сол аст, ки ин маросими ҷашнӣ бо равиши бошукуҳ дар оғози тирмоҳ баргузор мегардад, ки маросими об пошидан ба якдигар бо дуо ва дархости дар давоми сол бориши борони матлуб ва дур будан аз хушксолӣ, аз муҳимтарин саҳнаҳои ин ҷашн ба ҳисоб меояд.

Дар байни мардум ва сарчашмањои таърихӣ ривояте дар робита бо ситораи Тиштар, ки «фаришта»-и боронаш мегӯянд ва он рамзи муборизаи неруи некӣ бар бадӣ, рушноӣ бар зулмот, ростӣ бар дурӯғ аст, вуҷуд дорад. Аз ин ҷо, Тир исми изади борон дар асотири эронитаборони бостон аст. Махсусан дар «Авесто» бахши «Тир Йашт» пурра дар бораи сифату хусусиятҳо ва нақши ситораи Тиштар дар ҳастии ҳаёт дар рӯи замин ва наҷоти он аз офату бадбахтиҳои пешомади аҳриманӣ бахшида шудааст. Албатта, дар ин ҷо, агар қисса каме ба шакли устуравӣ бошад ҳам, вале донишмандони дунёи бостон, дар шахси Зардушт ва пайравони ӯ тавонистаанд, иртиботу ҳамоҳангии кайҳони осмонӣ – ахтарон ва саёраҳои онро бо олами заминӣ – маъданӣ, наботӣ, ҳайвонӣ ва инсонӣ хуб муаррифӣ кунанд. Аз ин ҷо, бар меояд, ки онҳо худро аз хурофот канор гирифта, дар паи кашфи воқеият ва беохирии дунёи ҳастӣ қарор додаанд.

Дар «Авесто» дар кардаи якуми бахши «Тир Йашт» дар бораи сифату хусусиятҳо ва нақши ситораи Тиштар омадааст: «Тиштар – ситораи ройуманди фарраманд ва Сатависи обрасони тавоно… Тиштар – ситораи бахшанда, фурри сафедафшони дурахшони дармонбахши тезпарвози тобону рушноии покафшон… Тиштар – ситораи ройуманди фарраманд, ки тухмаи об дар ӯст». Аз ин рӯ, Тиштар – ҳаётбахшанда аз осмон ба замину хок ва обу гиёҳу чашмаҳои об ва кулли ҳастии рӯи замин ва оварандаи соли хушу хушбахтиҳо барои тамоми мавҷудоти заминӣ ва аз он ҷумла инсонҳо мебошад.

Бо ин навиштаи мухтасар дар бораи ҷашни Тиргон умедворем, ки мардуми сарзамини мо дар оянда бо огоҳӣ ин маросими ҷашнии баракату раҳмати ҳаётбахшро бо хушнудӣ ва тантана пешвоз мегиранд ва аз заҳмату талошҳои Пешвои миллатамон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар эҳёи ин фарҳангҳои бостонӣ, ки аз ҳувияти миллӣ ва худшиносӣ доштани мардуми тоҷик гувоҳӣ медиҳад, қадрдонӣ мекунанд.

Муродова Тоҷинисо – н.и. фалсафа, дотсент, ходими пешбари илмии ИФСҲ ба номи А.Баҳоваддинови АМИТ