Ҷашни Наврӯз яке аз куҳантарин ва зеботарин ойинҳои мардуми мо буда, садсолаҳо боз ҳамчун рамзи эҳёи табиат, таҷдиди рӯҳу равони инсон ва пайвандгари дилҳо дар саросари кишварҳои форсизабон ва берун аз он таҷлил мегардад. Дар тӯли таърих, Наврӯз ҷойгоҳи хосае пайдо намуд, ки он густурда шуда, имрӯз дар қатори ҷашнҳои байналмилалӣ шинохта мешавад. Бурҳони ин суханро метавон дар байти зайл пайдо кард:

Зи бас хубу зебост Наврӯзи мо,

Кунун ҷашни дунёст Наврӯзи мо.

Ин ду мисраъ худ гувоҳӣ медиҳанд, ки Наврӯз аз доираи маҳаллу минтақа бурун рафта, чун “ҷашни дунё” мақому мартаба пайдо кардааст. Ҳар сол бо фаро расидани баҳор мардуми мо ин ҷашни бостониро бо расму ойинҳои гуногун истиқбол мегиранд. Дар ин росто, адабиёти классикӣ ва муосири тоҷик низ саҳифаҳои дурахшоне дар васфи Наврӯз дорад, ки шоирон онро бо шеърҳои рангин ва пур аз наво барои наслҳои баъдӣ мерос гузоштаанд.

Наврӯз аз гузашта то имрӯз дар шеъри адабиёти мардуми мо ҳамчун рамзи дигаргуншавии ҳаёт, шукуфтан, рушду камолот ва эҳёи арзишҳои инсониву табиат тараннум меёбад. Адабиёти тоҷик саршор аз ашъору манзумаҳоест, ки ҳар яке пораи қалби шоиронро дар ин айёми пуршукӯҳ инъикос кардаанд. Масалан, НуралӣНурзод дар шеъри худ “Нафаси гули баҳорон” ишора мекунанд, ки бо фарорасии баҳор дили инсон низ мисли табиат нав мешавад:

Нафаси гули баҳорон чамане пур об дорад,

Дили шавқҷӯши ман ҳам ҳаваси шароб дорад.

Зи суруди марши турна шунавед пайки Наврӯз,

Ки ҷарас баҳор имсол зи наю рубоб дорад.

Сафари сиёҳи зулмат ба дари саҳар адо шуд,

Дами фикри субҳкешон чӣ қадар савоб дорад.

Ин мисраъҳо моро ба дунёи рангоранги баҳори тоҷикон ошно месозанд. “Марши турна” ҳамчун башорати баҳор шунида мешавад, ки ин парандагон дар башорат додани омад-омади фасли шукуфтан нақши муҳим доранд. Ифодаи “суруди марши турна” инчунин садои эҳё ва зинда гардидани табиатро мемонад, ки ҳатто дили инсонро низ барои ба истиқболи нашъунамои нав омода гардонидан даъват мекунад. Шоир басо зебо ифода намудааст, ки “дамӣ фикри субҳкешон чӣ қадар савоб дорад”. Яъне, ҳама касе ки худро барои сафои рӯҳу қалб омода менамояд, ҳамқадами чигунагии рӯҳи баҳорӣ мешавад.

Имрӯз бошад, ҷашни Наврӯз танҳо маҳдуди мардуми форсизабон нест: бисёр халқҳои дигар низ онро ҳамчун рӯзи навшавӣ ва оғози тағйироти мусбат пазируфтаанд. Маҷмааи Умумии СММ расман ҷашни Наврӯзро ҳамчун иди байналмилалӣ эътироф кардааст, ки ин гувоҳи паҳнои васеъи нуфузи фарҳангии он мебошад. Шеъри Ҷаъфар Муҳаммад “Наврӯз муборак бод!” бо як самимияти шоирона муаррифӣкарданист, ки чигуна ин фасли зебои сол бароямон паёмовари хуррамӣ ва умед аст:

Эй ёри баҳоройин, Наврӯз муборак бод!

Парвардаи Фарвардин, Наврӯз муборак бод!

Эй дасти баҳоролуд, эй чашми хуморолуд,

Эй кокули атрогин, Наврӯз муборак бод!

Эй ғаркаи хоҳишҳо, сармасти навозишҳо,

Эй ошиқи фаррухдин, Наврӯз муборак бод!

Эй синаи бекина, эй қалби чу ойина,

Эй хонаи меҳрозин, Наврӯз муборак бод!

Эй рози тари борон, бар гӯши дили ёрон,

Табрик бигу ширин: Наврӯз муборак бод!

Эй ҳафт нишон аз «шин», дар суфраи ҷон биншин,

Эй ҳафт салом аз «син», Наврӯз муборак бод!

Дар ин шеър, мафҳуми “эй синаи бекина” ва “эй қалби чу ойина” нишон медиҳад, ки Наврӯз рамзи пок гардидани дили инсон аз кинаву бухл, инчунин рамзи ҳамдилии мардум аст. Наврӯз даъватест барои беҳбуд бахшидан ба муносибатҳои инсонӣ, афзудани меҳру муҳаббат, бахшидан ва бахшида шудан.

Ба ғайр аз ҷанбаи иҷтимоӣ, Наврӯз ҳамчунин намоди рушд ва инкишофи шахсият низ мебошад. Дар адабиёти классикӣ бисёр шоирон, аз ҷумла Саъдии Шерозӣ, Наврӯзро фурсати худшиносӣ ва ақлу хирад дарёфтан меҳисобанд. Шоир дар шеъри зер ишора менамояд, ки садои бод аз субҳмехезад ва касе, ки дар пайи тоза кардани ақлу табъи худ мешавад, бояд мафкураашро нав кунад:

Субҳам аз машриқ баромад боди Наврӯз аз ямин,

Ақлу табъам хира гашт аз сунъи Раббу-л-оламин.

Бо ҷавонон роҳи саҳро баргирифтам бомдод,

Кӯдаке гуфто: «Ту пирӣ, бо хирадмандон нишин!».

Саъдӣ дар қолаби нуқтаи хирад шунидани як “кӯдак”-ро зикр мекунад, ки ин худ шигифтангез аст: гоҳо фаҳму андешаи нав дар забони кӯдакон низ садо медиҳад. Наврӯз тавре ки шеър мегӯяд, барои ҳама – пир ё ҷавон – як имкони навбахшӣ меорад. Ҳар кадоме бояд дар ҷустуҷӯи хирад ва тозасозии андешаву ниятҳои худ бошанд, зеро дар ин ҳолат Наврӯз воқеан “Нав-рӯз” мегардад – рӯзи нав, зиндагии нав.

Наврӯз биё, ҳар нафасат, бӯйи баҳор аст,

Рухсори ту ойинаи гулрӯйи баҳор аст.

Ин мисраъҳо низ зангӯлаи шодӣ ва тароватанд, ки инсонро ба ҳолати бедорӣ ва омодагӣ дар баробари нафаси софи баҳор даъват мекунанд. Чунин шеърҳо, дар баробари арҷ гузоштан ба Наврӯз, инчунин ба хонанда илҳом мебахшанд, ки ҷашнро на танҳо дар зоҳири табиат, балки дар ботини худ таҷлил намояд.

Наврӯз на фақат шеъру тарона, балки маҷмӯи расму ойинҳоест, ки дар фарҳанги мардуми тоҷик хеле нақши муҳим доранд. Чанд намунаи барҷастаи он:

• Ҳафтсин ва Ҳафтшин: Дар суфраи Наврӯзӣ гузоштани ҳафт чизе, ки номи онҳо ба ҳарфи “с” ё “ш” шурӯъ мешаванд, нишонаи рамзҳои нек, бахт ва сарбаландист. Дар шеъри Ҷаъфар Муҳаммад хам “Эй ҳафт нишон аз «шин», дар суфраи ҷон биншин…” ёд мешавад.

• Гулгардонӣ ва сайругашти идона: Сафари саҳро, дидани табиати шукуфон, шодиву пойкӯбии дастаҷамъӣ як рукни ҷудоинопазири Наврӯз аст.

• Хонатакконӣ: Пеш аз фарорасии Наврӯз, мардум хонаро тоза мекунанд, ки ин амал рамзи покизакунии рӯҳу равон низ мебошад.

• Оинҳои варзишиву бозиҳо: Дар деҳаҳою шаҳрҳо гузаронидани бозиҳои миллӣ чун гӯштингирӣ, бузкашӣ, арғунчак, аспдавонӣ низ як бахши муҳими ҷашнҳои Наврӯзӣ маҳсуб меёбад.

• Пӯшидани либосҳои нав: Одамон либосҳои нав ё тоза пӯшида, бо рӯҳи ҷавонӣ солро оғоз мекунанд, ки ин низ рамзи тоза шудани андешаву ниятҳост.

Лоиқ Шералӣ дар шеъри худ аз ҳамин тоза шудани табиат ва асабу равони инсон ёдовар мешавад:

Эй ғунчаи хандида, Наврӯз муборак бод!

Эй чашмаи ҷӯшида, Наврӯз муборак бод!

Эй камдили тарсида, аз ишқ фурӯ бигзор,

Эй ошиқи шӯрида, Наврӯз муборак бод!

Эй шохаи хушкида, имсол ту нашкуфтӣ,

Эй пунбаи болида, Наврӯз муборак бод!

Эй ёри аламдида, имсол куҷо рафтӣ?

Эй ёри писандида, Наврӯз муборак бод!

Эй ҳусни барозида, Наврӯз муборак бод!

Эй ҷону дилу дида, Наврӯз муборак бод!

Шоир зангӯлаи огоҳиро низ барои касе, ки “шохаи хушкида” мондааст, садо медиҳад: то ҳол дар ин фасли шукуфтан ношукуфта намон, бархез ва ҳамроҳ бо баҳор қабои тоза бипӯш! Зеро ҳар нафасе, ки бо баҳор ҳамсадо мешавад, метавонад рӯҳи инсонро эҳё созад. Ва ин нест магар моҳияти асосии Наврӯз: вусъат бахшидани гармии муҳаббат, тоза кардани қалби инсонӣ аз ғубору кина ва оғози таҳаввули нав дар зиндагӣ.

Дар хулоса метавон гуфт, Наврӯз рамзи шукуфоии мафкуравию ахлоқӣ ва покизагиву бардоштҳост, ки дар адабиёти тоҷик ҳамчун ойинаи нуронии халқ садсолаҳо боз мақоми волоро ишғол кардааст. Шеърҳое, ки оварда шуданд, гӯё садояшон барои як ҷаҳони бехатартар, босаодат ва ошиқона садо медиҳад. Ҷашни Наврӯз, бешубҳа, ҳар сол инсонҳоро ёдрас менамояд, ки бояд зебо зист, ғамро пушти сар кард, нияти нек намуд ва дар зиндагӣ як қадам ба сӯи рӯшноӣ гузошт. Ин аст рамзи барҷастаи Наврӯз дар зиндагӣ ва адабиёти мо, ки ҳама вақт он чун як чароғи умед дар роҳи зиндагӣ медурахшад.

Наврӯз муборак бод!

Холов Холмаҳмад Исроилович – н.и.т., ходими пешбари озмоишгоҳи ғанигардонии маъдани

Институти химияи ба номи В.И. Никитини АМИТ

ДУШАНБЕ, 20.03.2025 /АМИТ «Ховар»/. Ташаккули давлати соҳибистиқлол ва рушду нумуи он бе такомули шахсият – омили ҷамъият ва дар иттиҳод бо дигар аъзои ҷомеа манбаи асосии ҳокимияти давлатӣ имконнопазир аст. Ин фикрро Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар қолаби ҷумлаи пурмуҳтавое фаро гирифта, гуфтаанд: «Ташаккули давлатдории навин ва рушди ҳамаҷонибаи он бо эҳёи маънавӣ ва худшиносии миллӣ пайванди ногусастанӣ дорад».

Роҳу усули муайян намудани меъёрҳои худшиносии миллӣ дар фаъолияти пурсамар ва ибтикороти доманадори Сарвари давлат мавқеи хоссаеро доро аст. Муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон масъалаи густариш бахшидан ба худшиносии миллиро ба унвони масъалаи бунёдии давлатдорӣ қарор дода, бо роҳи омӯзиш ва таҳқиқи сабабҳо ва омилҳои рукуди ин шакли тафаккури ҷамъиятӣ фикру ақидаҳои пурарзиш баён намудаанд.

Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон бар онанд, ки худшиносии миллӣ тарбиятпазир буда, бо роҳи таълиму парвариши нек ва бо бедор намудани эҳсоси ифтихори таърихӣ ва ғурури солими миллӣ ба он суръат бахшидан мумкин аст.

Сарвари давлат худшиносиро дар таълимоти худ ҳамчун омили дарк намудани мақому манзалати инсонӣ, ҷустуҷӯйи ҳақиқату адолат ва озодиву истиқлол маънидод менамоянд ва нишон медиҳанд, ки маҳз эҳсоси худшиносии миллӣ халқи тоҷикро дар марҳалаҳои гуногуни таърихи дуру дароз ва пурфоҷеааш ба талошу муборизаҳо барои истиқлолу озодӣ раҳнамун сохтааст. Таъкид менамоянд, ки бедории сиёсӣ ва худшиносии мардум буд, ки ҷумҳурии мо дар муддати кӯтоҳи таърихӣ дар роҳи бунёди ҷомеаи демократӣ, ҳуқуқбунёд ва дунявӣ қадамҳои устувор гузошт.

Нуктаи маълум ин аст, ки дар ҷамъияти инсонӣ афроди ҷомеа дар зинаи баробари такомули иҷтимоӣ қарор надоранд. Ин гуногунии мафкуравӣ вобаста ба шароити таърихӣ ва равандҳои сиёсию иҷтимоии сохтори ҷамъиятие аст, ки одамон вориди он ҳастанд. Масалан, дар давронҳои гузашта, то он замоне, ки усули фаъолияти дастҷамъие, чун демократия мавҷуд набуд, ҳадди аксари аҳли ҷамъият нисбат ба давлат ва сиёсат бетафовут буданд. Бадеҳист, ки тағйир ёфтани меъёрҳо ва арзишҳои нави давлатдорӣ ба якборагӣ дар мафкураи одамон роҳ намеёбад.

Бо назардошти чунин воқеият, ки аз ҳақиқати раднопазири зиндагии ҷомеа аст, Роҳбари давлат ба сатҳи зарурӣ бардоштани тафаккури худшиносӣ ва ташаккули инсони фаъоли шоистаи давлатдории навинро нахуст ба дӯши давлат ва сипас ба зиммаи равшанфикрони миллат, онҳое, ки бештар баёнгари ормонҳои милливу фарҳангӣ ҳастанд, мегузоранд. Муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон итминони қавӣ доранд, ки зиёиён метавонанд идеяи ваҳдати миллиро дар зеҳну шуури мардум ҷой намуда, халқро барои якдигарфаҳмӣ омода созанд.

Тазаккури ин нукта зарур аст, ки дар таълимоти Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон категорияҳои «ваҳдати миллӣ» ва «худшиносии миллӣ» маънои тавъам доранд, зеро иттиҳоди одамон фақат дар заминаи огоҳӣ аз мавқею мақоми шахсият ва дарки умумияти нажодиву фарҳангӣ ва таърихиву иҷтимоӣ доир мегардад. Инсон омили ҷараёни таърих аст ва таърих вақти муҷассами рушди ҷомеаи инсонӣ аст. Давронҳои гузаштаро вақте таърих меноманд, ки аз он давронҳо осори моддию маънавӣ ба ёдгор мондаанд, ки барои тамаддуни баъдина ба унвони замина арзёбӣ мешавад. Аз ин лиҳоз, инсон фақат андаруни ҷомеа, ки барои рафъи ниёзҳои ҷисмонӣ ва руҳонии худ неъматҳои моддӣ ва маънавӣ ба вуҷуд меоварад, метавонад шахсият бошад.

Барои халқи тоҷик, ки иттиҳоди иҷтимоияш аз давронҳои дури таърихӣ сарчашма мегирад, густариш додани тафаккури умумияти таърихиву фарҳангӣ ва ирқиву нажодӣ аз масъалаҳои сифатӣ аст. Яъне пешорӯйи равшанфикрони миллат на ин ки масъалаи ба вуҷуд овардани эҳсоси ҳамбастагии афроди ҷомеа, балки густариш додан ва таҳким бахшидани ваҳдати иҷтимоӣ ва ба шакли нав даровардани худшиносии миллӣ қарор дорад.

Ба шакли нав даровардани худшиносӣ тақозои шароити нави таърихист, ки аз моҳияту мундариҷаи истиқлол бармеояд. То ин даврон, ки худшиносӣ бештар дарки ҳамбастагии ирқиву нажодӣ буд, акнун бояд, ки моҳият ва маънои сиёсиро низ касб намояд.

Яъне шахсият худро на танҳо омили ҷамъияти этникӣ, балки низ ҳамчун ҷузъи фаъоли омили сиёсӣ ва сарчашмаи ҳокимияти давлатӣ бишносад.

Дар парвариш додани тафаккури сифатан нави худшиносӣ, ки маънои мутобиқат кунонидан ба арзишҳои солими тамаддуни имрӯзро дорад, омили таърихиву фарҳангӣ нақши муайянкунанда дорад. Президенти мамлакат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар робита ба ин нукта гуфтаанд: «Эҳёи худшиносӣ бе тафаккури таърихӣ номумкин аст. Мо роҳи худшиносӣ ва эҳёи халқамонро пазируфта, ба мероси гузашта ҳамчун манбаи зиёбахши бунёди ҷомеаи нав, ваҳдати ҷумлаи тоҷикон ва тамоми халқи Тоҷикистон эҳтиром мегузорем».

Дар пайвастагӣ бо ин андешаи баланд афзудани ин нукта заурр аст, ки «мероси гузашта» ва «тафаккури таърихӣ» бо халқе иртибот дорад, ки бархурдор аз пешинаи боифтихор ва собиқаи бошукуҳи илмию фарҳангӣ ва маънавию ахлоқӣ аст. Маҳз ҳамин заминаҳои боэътимоди таърихиву фарҳангӣ ва маънавию ахлоқиро Пешвои миллат ҳамчун меъёрҳо ва омилҳои густариш ва таҷаддуди худшиносии миллӣ муайян намудааст.

Таҷлили идҳои миллӣ ва ҷашнҳои бузургдошти ниёгони шуҳратманди тоҷик низ аз омилҳое ҳастанд, ки метавонанд, пеш аз ҳама, бо маънову муҳтавояшон ба густариш ва такомули эҳсоси умумияти милливу нажодӣ мусоидат намоянд. Фазои тантанаву шодӣ ба ҳастии иҷтимоии шахсият таъсири муъҷизаосо дорад. Зеро ҳамагон дар атрофи як ҳодиса, як чиз ва ё як шахсият фароҳам меоянд, ки ба ҳар кас ва ба ҳама тааллуқ дорад.

Дар рӯзгори даврони шуравӣ, дар солҳои ҳафтодум эҳё гардидани таҷлили ҷашни Наврӯз аз хурсандибахштарин рӯйдодҳои фарҳангӣ буд ва дар он солҳои ташнагиҳои шадид ба идҳои миллӣ чун оби ҷонбахш ба дашти лабташнаи маънавиёти халқ равон шуд. Ва Наврӯз, бешубҳа, яке аз омилҳои такондиҳанда ба шинохти миллӣ ва дарки асолати таърихӣ гардид.

Шароити Истиқлоли давлатии Тоҷикистон ва бахусус буҳрони маънавие, ки дар оғози истиқлолият ба амал омад ва нишонаҳояш дар ҷомеа дер боз ба мушоҳида мерасиданд, тақозо мекунад, ки маъно ва муҳтавои расму оинҳои миллиро дар баробари рангин гардонидани зиндагии маънавӣ дар роҳи шинохти миллӣ, идроки умумияти таърихиву фарҳангӣ ва ваҳдату ягонагии мардуми тоҷик ва халқҳои Тоҷикистон истифода намоем.

Аҳамияти расму оинро ҳамчун сарчашмаи муҳим барои тарбият кардани руҳияи ватанпарастӣ, ифтихори миллӣ ва густариш додани худшиносӣ ба назар гирифта, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон хотирнишон месозанд, ки «миллате, ки бо анъанаҳо ва оинҳои миллии хеш ифтихор надорад, наметавонад аз неъмати бебаҳои истиқлол баҳра гирад, дар бунёди давлат ва давлатдории навин саҳм гузорад».

Сарвари давлат таъкид менамоянд, ки «мо вазифадор ҳастем, ки пеш аз ҳама, боигариҳои маънавии қадимаи халқамонро ҳамчун манбаи нодиру гаронбаҳо дар тарбияи ҷавонон истифода барем».

Бузургтарин иде, ки роҳи дуру дарози таърихиро паймуда, то ба рӯзгори мо расидааст, Иди Наврӯз мебошад. Президенти ҷумҳурӣ бобати бақои ин ҷашни бостонӣ андешида, мегӯянд:

«Биёед, як лаҳза биандешем, ки чаро Наврӯз – ин оини бостонӣ аз қаъри асрҳо гузашта, то ба замони мо омада расид? Умуман ин иди деҳқон, иди киштукор ва меҳнат аст. Наврӯз оғози бедории табиат, оғози нафаси гарми хок асту мардумро ба иҷрои корҳои муфид ва созанда ташвиқ мекунад.

Ҷашни Наврӯз зодаи хирад, андеша, ҷаҳонбинӣ, тафаккури гузаштагони бузурги мост ва маҳз ҳамин категорияҳои ахлоқию фалсафиро, ки ҷомеаи мо имрӯз аз ҳарвақта дида бештар ба онҳо ниёзманд аст, дар ниҳоди худ дорад.

Ин иди мубораки бостониро чун оини ниёгон бояд ба таври сазовор ҷашн гирем. Зеро бо таҷлили он дар шуури насли наврас ҳисси ватанпарастӣ, меҳри заҳмати ҳалол ва эҳсоси ҳамдигарфаҳмиву созандагӣ ҷой мегирад».

Зафар САЙИДЗОДА, - мудири шуъбаи Иттиҳоди Давлатҳои Мустақили Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, доктори илмҳои таърих

АКС: АМИТ «Ховар»

Наврӯз бо обу хок, марзу бум ва рӯҳи тамаддунсози ниёгони мо пайванди азалӣ дошта, расму ойинҳои он рамзҳое доранд, ки аз замонҳои бостонӣ то имрӯз рӯзгори мардуми фарҳангиву ободгар ва инсондӯсту таҳаммулгарои моро ҳамроҳӣ мекунанд.

Эмомалӣ Раҳмон

Наврӯз аз ҷашнҳои куҳантарин ва қадимаи ориёитабори халқи тоҷик буда, дар тули мавҷудияти давлатдории тоҷикон шукуҳу шаҳомати беандоза пайдо намудааст. Маҳз қобили зикр аст, ки ҷашни Наврӯз таърихи бисёр деринаро дар бар гирифта, ҳамчун ойини бедориву хушҳолӣ, якдиливу муҳаббати инсонӣ мебошад. Бо фаро расидани фасли баҳори файзбахш аёми бедории табиат шурӯъ гардида, тамоми мавҷудоту табиат аз нав зинда мегарданд.

Наврӯз яке аз ҷашнҳое мебошад, ки фарҳанги таърихи башарии халқи тоҷикро ба ҷаҳониён муаррифӣ менамояд. Ҳамин аст, ки дар солҳои охир бо ташаббус ва талошҳои бевоситаи Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон аҳамияти умумибашарии ҷашни бостонии Наврӯз бо дастгирии аксарияти кишварҳои олам бо Қатъномаи Маҷмааи Умумии Созмони Милали Муттаҳид мақоми байналмилалиро соҳиб гардид, ки ин алббата мояи ифтихори мардуми фарҳангсолори тоҷик ба ҳисоб меравад.

Дар арафаи ин ҷашни бузургу муқаддас, ки ба 21- уми моҳи фарвардин, яъне моҳи март рост меояд, мардуми тоҷик бо тантана ин ҷашни бостониро ба ҷаҳониён муаррифӣ менамоянд. Бо оғози ин санаи муҳим дар тамоми манотиқи кишвар фазои идона шуруъ мегардад, ки халқи соҳибтамадуни тоҷик ҷашни меросдор ва ойини миллии аҷдодони худро бо як шукӯҳ ва шаҳомати беандоза ҷашн мегиранд.

Донишмандони мо аз қадимулаём ба расму ойин ва ҷашнҳои аҷдодӣ арҷ гузошта, барои ҳифзу муаррифии онҳо асарҳои арзишманди донишмандони бузурги форсу тоҷик Абурайҳони Берунӣ дар китоби машҳури худ «Осор-ул-боқия» аз забони Алӣ ибни Яҳё навиштааст, ки «Рӯзи Наврӯз ягона рӯзест, ки тағирнопазир аст» ва дар китобаш «Ал-Тафҳим» менигорад, ки «Наврӯз нахустин рӯз аст аз фарвардинмоҳ ва аз ин ҷиҳат рӯзи нав карданд, зеро ки нишонии соли нав аст». Чунин ривоят ва ҳикоятҳои беназир доир ба таърихи пайдоиши Наврӯз бисёр мебошанд.

Дар ин масир метавон гуфт, ки Абурайҳони Берунӣ дар китоби «Ал-Тафҳим» овардааст: «Чун Ҷамшед ба подшоҳӣ расид, динҳо аз нав кард ва ин кори хеле бузург ба назар омад ва он рӯзро, ки рӯзи тоза буд, Ҷамшед ид гирифт, агарчи пеш аз он ҳам Наврӯз бузургу муаззам буд». Монанди ҳамин матлаб дар як қисмати китоб омадааст: «Аз расмҳои подшоҳон Наврӯз чист? Нахустин рӯз аст аз фарвардинмоҳ ва аз ин ҷиҳат рӯзи нав ном карданд, зеро ки пешонии соли нав аст».

Аз маълумотҳои мазкур чунин хулосабарорӣ кардан мумкин аст, ки ин донишманд ба таври густурда дар бораи ҷашн гирифтани Наврӯз сухан мегӯяд ва дар таҳқиқоти хеш барои шинохти рамзу рози оинҳо ва маросимҳои гуногун на танҳо ганҷинаҳои куҳанро мековад ва дарҳои онҳоро ба рӯйи хонандагони асари гаронбаҳояш мекушояд, балки аз суннатҳои деринаи рӯзгори худ низ хабар медиҳад ва ошкоро мегӯяд, ки мардумони давронаш бо покизагардонию навсозии ҳамаи афзорҳо ва дастмояҳои зиндагӣ ва оростану пиростани хонаву кошона аз Наврӯз истиқбол менамуданд.

Наврӯз ҷашнест, ки бо фаро расидани он тамоми мавҷудоти олам аз нав зинда шуда, ба табиат ҳусни дубора мебахшанд. Чуноне, ки устод Рустами Ваҳҳоб фармудаанд:

Меҳровару меҳрбахшу меҳромӯзӣ,
Шаҳномаи хуршеди ҷаҳонафрӯзӣ.
Ҳар қулла, ки сар кашад, бар он парчами туст,
Наврӯз, туӣ, ки ҷовидон пирӯзӣ.

Мутафаккири дигар Умари Хайём низ дар асари “Наврӯзнома”- и хеш ба Наврӯзи замони қадим ва хусусиятҳои оинҳои он чунин ишора мекунад: «Сабаби ном ниҳодани Наврӯз он будааст, ки чун бидонистанд, ки офтобро ду давр бувад. Яке он, ки ҳар сесаду шасту панҷ рӯзу рубъе аз шабонарӯз ба аввали дақиқаи ҳамал боз ояд. Ва чун Ҷамшед он рӯзро дарёфт «Наврӯз» ном ниҳод. Ва пас аз он подшоҳон ва дигар мардумон бад-ӯ иқтидо карданд. Ва қиссаи он чунон аст, ки чун Каюмарси аввал аз мулки Аҷам ба подшоҳӣ биншаст, хост, ки айёми солу моҳро ном диҳад ва таърих созад, то мардумон онро бидонанд. Бингарист, ки он рӯз бомдод Офтоб ба аввали дақиқаи ҳамал омада. Мубадон гирд карда ва бифармуд, ки таърих аз он ҷо оғоз кунанд. Мубадон ҷамъ омаданд ва таърих ниҳоданд. Ва чунин гуфтанд мубадони Аҷам, ки доноёни рӯзгор буданд, ки Эзиди таборак ва таоло дувоздаҳ фаришта офаридааст: аз ин чаҳор фаришта бар осмонҳо гумоштааст, то осмонро ба ҳар чи андар ӯст, аз аҳриманон нигоҳ доранд ва чаҳор фариштаро бар чаҳор гӯшаи ҷаҳон гумоштааст, то аҳриманонро гузар надиҳанд, ки аз Кӯҳи Қоф баргузаранд”.

Воқеан ҳам ҷашни Наврӯз аз замони пайдоиш таърихи дуру дарозе, ки ҳамчун ҷашни бедории табиат, оғози рӯзи нав, аз нав эҳё шудани табиат мебошад. Наврӯз ин набзи сайёраи Замин буда, дар гирди Офтоб як даври пурраи соли астрономиро паси сар мекунад ва дар моҳи фарвардин ба ҷойгоҳи аслии худ бармегардад. Дар маҷмӯъ Наврӯз рамзи рӯзи нав, ибтидои солинав, қосиди баҳор, мабдаи ҳаёт, эҳёи табиат ва оғози кишту кори деҳқонон мебошад.

Достиева Дилафруз, - лаборанти калони шуъбаи Шарқи Миёна ва Наздики Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои АМИТ

Ҷашни Наврӯз яке аз маросимҳои хосе дар таърихи кишварҳои бостонии тоҷику форс ва тамаддуни онҳо мебошад, ки дар китобу сарчашмаҳои қадимӣ дар шакли ривояту қиссаҳо баёноти худро ёфтааст. Дар бораи ҷашни Наврӯз иллати пайдоиш ва фалсафаи он фикру андешаҳои мухталиф вуҷуд дорад, ки баъзе аз онҳоро дар ин мақола мухтасар баён хоҳем кард.

Мувофиқи ривояту афсонаҳои устуравии тоҷику форс пайдоиш ва оғози ҷашни Наврӯз ва фалсафаи ҳастии онро ба Ҷамшед – чорумин подшоҳи Пешдодии тоҷику форс нисбат додаанд. Дар «Таърихи «Ғурар ус-сияр» дар бахши «Подшоҳии Ҷамшед аз хонадони Ҳушанг» омадааст: «Номи ин подшоҳ Ҷамшед» аст, ки ба гунаи фишурда «Ҷам» низ гӯянд….Чун Ҷам ба подшоҳии ҷаҳон расид ва париву мардум роми ӯ шуданд, барои онон суханронӣ кард ва гуфт: ман барои вежагиҳое, ки Худованд бар ман арзонӣ дошта ва фуруғе, ки ба ман додааст, подшоҳи шумо шудаам, то заминро ободон созам ва мардумро бебиму осуда гардонам ва дод бигустаронам, диҳиши бисёр кунам ва некиҳоро зинда кунам ва бадиро аз миён бардорам…».[1] Ҷамшед мардумро ба радаҳои гуногун ҷудо мекунад: радаи лашкариён – дифокунанда аз шарафу родӣ: радаи донишмандон – варзандаи дониш: радаи нависандагон, шуморгарон ва бозоргонон. Он гоҳ мефармояд, ки ҳар яки ин радаҳо ба кори худ машғул бошанд ва аз марзи худ берун набароянд.

Дар ривояти дигаре омадааст, ки муборизаи Аҳуромаздо бо Аҳриман ва найрангҳои аҳриманӣ боиси хушксоливу қаҳтӣ ва нобудии хайру баракат шуда буд. Аммо ба сари қудрат омадани Ҷамшед муҷиби нобудии Аҳриман мешавад ва бори дигар хуррамию шодмонӣва хайру баракатро ба мардум арзонӣдошта, дарахтҳои хушкида, аз нав сабзида ва мардум он рӯзро «Наврӯз» ё «Рӯзи навин» хонданд. Он гоҳ ҳама бо фархундагиву шодмонӣчунин рӯзе дар таште ҷӯ коштанду сабза рӯёнданд ва ин расм барои мардуми тоҷику форс дар айёми Наврӯз ҷовидона шуд.

Дар баъзе ривоятҳо омадааст, ки Ҷамшед дар ҷаҳон сайр мекард, ҳангоме ки ба Озарбойҷон расид бо тоҷу тахте бар нуқтаҳои баланде дар машриқ ҷой гирифт ва рушноии он тоҷу тахт ҳангоми тулуи Офтоб чашми мардумонро хира кард ва он рӯзро рӯзи нав хонданд ва ҷашн гирифтанд ва лафзи «шед», ки дар паҳлавӣба маънои шуо аст бар номи вай афзуданд ва подшоҳро Ҷамшед номиданд ва расми ҷашнгирии Наврӯз тавассути ӯ ба таври доимӣ пойдору бар ҷо шуд.

Дар замони шоҳии хеш Ҷамшед ба инкишофу пешрафтӣ фалсафаи ҳастӣ- сохту сози сохтумонҳои баланду қаиқҳои баҳрию ҳавоӣ ва дигар афзорҳои таробарии дарёӣ, ҳавоӣ таваҷҷуҳи хос намуда, ба мардум дарёнавардӣва аз дарёҳо берун кашидани гуҳарҳои дарёӣ ва кишту кор ва дигар касбу ҳунарҳоро омӯзонда пешрафти зиндагиро ба авҷи аъло расонд…. «Он гоҳфармон дод, ки гардунае аз оҷу соҷ бисозанд ва онро бар дебо фарш кунанд. Сипас бар он савор шуд ва девонро фармуд, ки ӯро баргиранд ва ба миёни осмону замин бубаранд ва бо ҳамон чархи якрӯза аз роҳи ҳаво аз Дамованд ба Бобул омад. Ин рухдод дар нахустин рӯзи фарвардин аз нахустин моҳи баҳор пеш омад, ки оғози сол ва ҳангоми тозагии ҷаҳон ва зинда шудани замин… аст. Мардум ин рӯзро рӯзи наву ҷашни фархунда ва сарфарозӣ номиданд ва онро аз бузургтарин ҷашнҳо баргузиданд ва Наврӯзаш номиданд ва Худоро сипос гуфтанд, ки чунин ҷойгоҳи арҷманд ба подшоҳашон бахшидааст. «Ва ба ҷашну ромишу шодхорӣ ва пойкубӣ пардохтанд ва доди ин ҷашни хуҷастаро бидонанд»[2]. Ин аст ҳикмати ҷашни Наврӯз ва фалсафаи он, ки тавассути нияти поки Ҷамшед-шоҳи некқадами даврони бостони тоҷику форс, ки ба ҳастии замину мардуми он баракату раҳмат ва рушноии ҳаёту зиндагии осуда овард. Ин подшоҳи хирадманду тавоно дар таърихи тамаддуни бостон қонунҳои тараққиёту пешрафти ҳаётро дар сарзаминаш аз нигоҳи диалектикаи табиат ва тафаккуру фаҳмиши инсонӣ ҷорӣ намуд.

Мувофиқи ривояте, ки дар «Таърихи «Ғурар ас-сияр» омадааст Ҷамшед сесаду си сол ба дараҷаҳои болое расида, зиндагии пур аз асоиш ва сарриштаи кори ҷаҳонро ҳам ба даст дошт. Дар кори кишвардорӣ бобарор буду бар париёну мардумон фармонравоӣмекард. Мардум низ дар амну амонӣ, фаровонии неъмат ва осудагиву дур аз нигарониву ошуфтагӣ мезистанд.

Пайравони ойини Маздоясно боз муътақид буданд, ки Зардушт дар ин рӯз мутаваллид шуда ва дар ҳамин рӯзи муқаддас бо Худованд бо розу ниёз пардохтааст ва ин рӯз барои мардуми тоҷику форс муқаддасу муҳтарам ҳисобида мешавад. Подшоҳони сосонӣ низ дар дарборҳои хеш ойини Наврӯзро бошукуҳу ҳашамати хосе баргузор мекарданд ва шоҳпанҷ рӯзи аввал ё «Наврӯзи ома» бори ом медод ва барои иҷрои хоставу ҳоҷатҳои мардум мепардохт. Сипас «Наврӯзи хоса» ё «Наврӯзи бузург»-ро, ки ба рӯзи шашуми фарвардин оғоз мешавад ба худ ва наздиконаш ихтисос дода, ба ҷашну шодмониҳо машғул мешуданд. Дар замони сосонин бахшида ба ин ҷашн оҳангҳои хоси наврӯзӣ навохта мешуд.

Ҳамин тариқ, Наврӯзро мардуми ориёӣ ва тоҷику форс аз замонҳои қадим ҳамчун маросими суннатӣистиқбол менамуданд ва расму ойинҳояшро дар шаклҳои мухталиф ба ҷо меоварданд. Дигар кишварҳои Осиёи миёна Наврӯзро ба таври ғайрирасмӣ дар сурати пухтупазҳои суннатӣ-баҳорӣ, махсусан суманак, шинонидани ниҳолу тозакунии ҷӯю каналҳо, шудгору кишти ҳар гуна маҳсулот, хонатаконӣ, дар рӯзи ид ба хурду калон пушонидани либоси миллӣ ва наву тоза, паҳнкунии дастархони наврӯзӣва монанди инҳо пешвоз мегирифтанд. Вале дар даврони муосир ин ҷашнро дар бисёре аз кишварҳои Ховари миёна, Осиёи миёна, Кавказ, Туркия, Ҳиндустон ва ғ. дар илова ба суннатҳои қадима ба замони имрӯза мувофиқ кунонда ҷашн мегиранд. Ва бо гузашти замон сарҳади ҷуғрофӣва ҷашнгирии Наврӯз фаротар мегардад. Махсусан аз байн рафтани Иттиҳоди шуравӣ ва мустақилияти кишварҳои Осиёи миёна боиси он гардид, ки барои аз нав эҳё намудани ин ҷашни суннатӣ мардуми фарҳангдӯсту меҳрпарвар саъю талош намуданд, то ки Наврӯз ба ҷашни суннатӣ-фарҳангӣ ва байналмилалӣ табдил гардад.

Ҳамчунин ҷамъомадҳое бо номи «Ҷашни ҷаҳонии Наврӯз» амал мекунад, ки дар он сарварони кишварҳое, ки Наврӯзро ҷашн мегиранд ҷамъ омада, аз ин маросими суннатӣ-фарҳангӣ қадрдонӣ мекунанд.

Маросими Наврӯз дар сарзамини тоҷикон ҷашни миллии ниёгон аст ва аз он ба унвони рамзи муҳаббату дӯстӣ, баракату неъмат, оқибат ба хайр шудани сол, сиҳативу бардамӣ, рафъи офату балоҳои осмониву заминӣ ва ғайра ёд карда, онро бо сару либоси тару тоза, рақсу тарона ва монанди инҳо ба номи «Ҷашни бузург» пешвоз мегиранд.

Ҷашну истиқболи Наврӯз аз суннатҳои фарҳангии қадимтарини мардуми тоҷику форс ва ориёӣ буда, чун Тиргону Меҳргон ва Сада то даврони ҳозир арзишҳои худро гум накардааст. Ҷашни Наврӯз нишондиҳандаи он аст, ки аҷдодони мардуми тоҷику форс аз қадим дорои фарҳангу тамаддуни воло будаанд.

Наврӯзро дар даврони муосир миллати тоҷик ҳамчун иди суннатии миллӣбо шавқу завқ ва ифтихору самимияти зиёде дар шаҳру вилоят ва ноҳияву деҳотҳо бо базму тараб ва тайёр намудани неъматҳои солинавӣ-баҳорӣ бо умеди баракату фаровонӣ ҷашн мегиранд. Зеро ки ин маросим ҳамчун нишонаи файзу сарсабзӣ ва оқибат ба хайр шудани сол аст. Дар даврони истиқлол ҷашнгирии он боз ҳам зеботару бошукуҳтар ва бо омезиш бо фарҳанги суннатӣ - замонавӣ мегузарад. Ҷашни Наврӯз ҳамчун иди баҳор, иди кишту кори деҳқонӣ ва заминагузорӣ барои ҳосили сол, тару тоза намудани гулгашту хиёбонҳо, шинонидани ниҳолу гулчанбарҳо, хонатаконӣ ва шустушӯй намудани тамоми асбобу васоили рӯзгор, сару либосҳои хона ҳамчун нишонаи аз байн бурдани гарду ғубор ва ғаму андуҳи соли куҳна мебошад. Ҳамчунин як қатор расму ойинҳо, ба монанди аспдавонӣ, гуштингирӣ, кабкҷангӣва хурусҷангӣ, тухми мурғ бозӣ, бузкашӣ, бандкашӣ, хона ба хона аввалин гулҳои баҳориро расонидан, ки аз беҳтарин машғулиятҳои айёми наврӯзии мардуми тоҷик ба шумор мерафт.

Фарорасии Наврӯз боз як бори дигар ба мардум аз маърифату фарҳанг ва маънавиёти воло доштани гузаштаву имрӯзаи мо хабар медиҳад, ки ин ҷанбаи тарбиявию омӯзандагӣ дошта, худшиносӣ, маърифати ватандӯстӣ, ваҳдат ва ҳувияти миллии мардумро ҳамчун ҷавҳари ҳастии миллат боло мебарад.

Муродова Тоҷинисо - номзади илмҳои фалсафа, дотсент, ходими пешбари илмии ИФСҲ-и ба номи А. Баҳоваддинови АМИТ

[1] Абумансур Абумалик ибни Муњаммади Соалибии Нишопурї. Таърихи ѓурар ус-сияр маъруф ба «Шоњнома»-и Соалибї. Тољнома. Китоби 111. Душанбе «Бухоро», 2014.-С.46.

[2] Таърихи ѓурар ас-сияр. Китоби 111.-С.48.

Таҷрибаи ҳамкориҳои байналмилалӣ ва узвият дар ташкилотҳои сатҳи ҷаҳонӣ собит менамоянд, ки арҷгузорӣ ба арзишҳои моддӣ ва маънавии ин ё он халқу миллат одатан аз санаҳои муайян, ё ҷашну маросимҳои хоссаи мардумон нашъа мегирад. Чунин пайвандии санаҳои таърихӣ ба тамоми аҳолии кураи Замин муҳим будан ва масъалаи меҳварӣ ба ҳисоб рафтани рӯйдодро бори дигар хотирнишон месозад.

Натиҷаи кӯшишҳои беғаразонаи роҳбарияти олии мамлакат ва хоссатан Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон буд, ки 14 декабри соли 2022, Маҷмаи Умумии СММ зимни иҷлосияи 77-уми худ Қатъномаи «Соли 2025 – Соли байналмилалии ҳифзи пиряхҳо»-ро, ки аз ҷониби Ҷумҳурии Тоҷикистон пешниҳод шуда буд, бо иттифоқи оро қабул кард ва 21 март ҳамчун Рӯзи байналмилалии ҳифзи пиряхҳо эълон карда шуд.

21 март муайян гардидани Рӯзи байналмилалии ҳифзи пиряхҳо басо рамзӣ ва падидаи нек аст. Зеро дар ин рӯз мардуми шарифи Тоҷикистон, ҳамасола тамоми тоҷикзабонони ҷаҳон ва мардумони ҳавзаи Наврӯз ҷашни байналмилалии Наврӯзро бо шукӯҳу шаҳомати хосса таҷлил менамоянд.

Иди Наврӯз моҳи сентябри соли 2009 аз ҷониби Кумитаи ҳифзи мероси фарҳангии Созмони Миллали Муттаҳид расман ба феҳристи ЮНЕСКО ба рӯйхати мероси ғайримоддии фарҳанги башарият дохил карда шуд. 19 – уми феврали соли 2010 Маҷмааи умумии Созмони Миллали Муттаҳид қатъномаеро қабул кард, ки тибқи он ҷашни Наврӯз мақоми байналмилалӣ касб намуд. Истиқболи “Рӯзи байналмилалии Наврӯз” баъд аз қабул гардидани қатъномаи Маҷмааи умумии Созмони Милали Муттаҳид ҳам дар Ҷумҳурии Тоҷикистон ва ҳам дар сатҳи байналмилалӣ ҷашн гирифта мешавад. Дар Тоҷикистон ҷиҳати истиқбол ва ҷашнгирии Иди байналмилалии Наврӯз рӯзҳои 21 – 26 март рӯзҳои истироҳатӣ эълон шудаанд.

Аз ҷониби СММ муайян шудани 21 март ҳамчун Рӯзи байналмилалии ҳифзи пиряхҳо беҳикмат набуда, нишон аз арҷгузории ҷомеаи ҷаҳонӣ, аз ҷумла СММ ба фарҳанги тоҷикон, махсусан ташаббусҳои Пешвои тоҷикони ҷаҳон, сиёсатмадори сатҳи байналмилалӣ муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон мебошад. Ин иқдоми СММ бори дигар нуфузи ҷаҳонӣ доштани тоҷикон инчунин ташаббусҳои Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмонро нишон медиҳад.

Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон ҷиҳати фароҳам овардани заминаҳои ташкилӣ-ҳуқуқии муайяннамоии Рӯзи байналмилалии ҳифзи пиряхҳо чораҳои мушаххаси амалиро роҳандозӣ кардааст. Аз ҷумла, дар кишвар ҷиҳати пегирии мушкилоти обшавии пиряхҳо то кунун як барномаи давлатӣ, ду стратегия ва Қолнуни Ҷумҳурии тооҷикистон дар борраи ҳифзи пиряхҳо қабул гардида, амал карда истодаанд, ки мазмуну моҳият ва ҳадафи амалисозии онҳо ҷиҳати ноил шудан ба мақсадҳои болозикр равона гардидааст. Дар ин ҳуҷҷатҳои муҳим ҳадафҳои созанда ва муқаррароти амиқ ҷиҳати ҳифзи пиряхҳо ва санаи дақиқи таҷлили Рӯзи байналмилалии ҳифзи пиряхҳо оварда шудаанд.

Сафаров М., Шомаҳмадов А. – “Маркази омӯзиши пиряхҳо”-и Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон

Наврӯз бузургтарин ҷашни миллии ниёгони мо ба ҳисоб рафта, дорои таърихи ҳазорсолаҳо мебошад. Дар таърихи фарҳанги мардуми эронитабор ҳеҷ як анъана ва расму оине чун ҷашни хуҷастапай ва фархундаи Наврӯз азизу арҷманд ва куҳантар нест. Наврӯз пайвандгари насли имрӯз бо расму оин, арзишҳои эстетикӣ, меҳру садоқат ва анъаноти ниёгон мебошад. Ҷашни Наврӯз аз қадимтарин ва бузургтарин идҳои мардумони эронитабор буда, умри дарози беш аз панҷҳазорсола дорад. Тавре ки аз номи он бармеояд, Наврӯз «рӯзи нав» маънӣ дошта, дар аввали соли нави хуршедӣ ба истиқболи Соли нав барпо мешавад.

Наврӯз ҷашни фарорасии баҳори нозанин, зиндашавии табиат, оғози корҳои кишоварзӣ ва боғдорӣ, айёми баробаршавии шабу рӯз дар баҳор мебошад. Наврӯз ҷашнест тамоми олами табииро зинда менамояд ва деҳқонон дар ин моҳ ба кишт кардан оғоз мекунанд. Аз нигоҳи ҳисоби ситорашиносӣ Наврӯз рӯзест, ки офтоб ба бурҷи барра (ҳамал) ворид мешавад ва дар ҳамон дақиқаву сонияе, ки ворид шуд, Соли нав фаро мерасад. Мувофиқи сарчашмаҳои таърихӣ Наврӯзро дар аввали моҳи Фарвардиняшт, ки бо солшумории имрӯзаи мо ба моҳи март рост меояд, ҷашн мегиранд.

Имрӯз барои мо тоҷикон ва кулли кишварҳои ҳавзаи тамаддуни Наврӯз боиси ифтихор аст, ки ин ҷашни куҳану бостонӣ ва ҷашни зебои табиат аз тарафи Созмони Милали Муттаҳид ҳамчун ҷашни байналмилалӣ эълон шуд. Ин дастоварди арзишманд натиҷаи азму талоши муштарак ва пайгириҳои чандинсолаи Тоҷикистон ва чандин давлатҳои дӯсту бародар мебошад.

Дар қатъномаи Созмони Милали Муттаҳид оид ба «Рӯзи байналмилалии Наврӯз» омадааст, ки давлатҳои аъзои ин созмони мӯътабар бояд сатҳи огоҳиашонро дар бораи Наврӯз баланд бардошта, инчунин бо мақсади интишор ва тарғиби донишҳои марбут ба таърих ва суннатҳои наврӯзӣ ҳамасола чорабиниҳо баргузор намоянд.

Ин аст, ки ҳоло ҷуғрофияи таҷлили Наврӯз аз ғарби сарзамини Чин оғоз шуда, то Осиёи Марказӣ, Нимқораи Ҳинд, Қафқозу Русия, Аврупои Шарқӣ, Туркия, кишварҳои Араб ва Африқои Шимолӣ доман густурдааст. Яъне Наврӯз ҳоло ба ҷузъи тамаддуни башарӣ табдил ёфтааст.

Бо супориши Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон Эмомалӣ Раҳмон Нишони ҷашни Наврўз таҳия ва тасдиқ карда шуд.

Нишони Наврўз, ки бо нишондодҳои улуми табиатшиносию ситорашиносӣ таҳия гаштааст, дар айёми тантанаҳои наврўзӣ метавонад чун рамзи ин ҷашни пурифтихори бостонӣ аз ороишоти асосии наврўзгоҳҳо ва нишони сарисинагии ҳар як фард бошад.

Мутобиқи тақвими аҷдодиамон ва низоми ҳаракатисайёраҳо 21-уми марти худуди шабу рӯз баробар шуда, рӯзи аввали баҳор, Наврӯз фаро мерасад. Наврӯз бо қарориМаҷмаи умумии Созмони Милали Муттаҳидба як иди ҷаҳонӣ табдил ёфтааст. Тоҷикистон шояд тамоми ҳакро дорад, ки Соли Нави худро аз Наврӯз сар кунад. Наврӯз ба унвони иди баҳор ва эҳёи табиат дар куллия кишварҳоиОсиёи Марказӣ ҷашн гирифта мешавад. Ҳар иде аз ҷумла иди Наврӯз дар Тоҷикистон бо руҳи сиёсӣдоир карда мешавад.

Наврӯз дар Тоҷикистон ба таври расмӣ ҳарсол 21 март ҷашн гирифта мешавад. Аммо бархе аз муҳaккинони ойинҳои Наврӯзи бар ин назаранд, ки мақомотикишварҳои Туркзабони Осиёи Марказӣ Наврӯзро танҳо ба хотири таъмини бақои таърихии мардуми худ ҷашн мегиранд.

Бо таваҷуҳ ба ин ки мардумони Осиёи Маркази равобити хуби таърихи доштанд ҷашни Наврӯз дар миёни кишварҳоитуркзабонӣ минтақаи Осиёи Миёна, ба вижа Узбекҳо, Кирғизҳо, Қазоқҳo ва Туркменҳо низ дар натиҷаи равобити фарҳанги, иҷтимоъӣ ва иқтисодӣ ва мавқеъи ҷуғрофиёигустариш ёфтаааст.

Ҳоло ки дар шаҳрҳои марказӣ, Самарқанд, Бухоро, Насаф, Термeз, Дехнав, ки мардуми Тоҷик аз қадимулайёмсукунат доранд ва мардуми тахҷоии ин мантиқ тоҷик ҳастанд, сунат ва анъаноти Наврӯз ҳифзшуда ва мардуми Узбек низ бо чунин расм аз наврӯз таҷлил ба амал меоранд. Дар манотиқи мухталифи Ӯзбекистон ғазои наврӯзӣ — саману ё суманак, омода карда мешавад ки мардуми ин кишвар сумалак мегӯянд.

Наврӯзи Аҷам – Иди воқеанмиллӣ ва аҷдодӣ, ба хонадони шумо Муборак бошад! Шукр, ки Худованд мову Шуморо ба Наврӯзи нав расонид ва умед дорам, ки боз Наврӯзи дигар мерасонад!

Пайғоми Аҷам резад, Наврӯз муборак бод!
Хуршеди Ҳамал хезад, Наврӯз муборак бод!

Хуш омада Фарвардин, ҷонбахши заминро бин,
Дай хезаду бигрезад, Наврӯз муборак бод!

Достонҷон Раҳмонов - ходими илмии Институти математикаи ба номи Абдуҳамид Ҷӯраеви АМИТ

Сафари расмии Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон Эмомалӣ Раҳмон ба шаҳри Маскваи Федератсияи Русия ва вохӯрии ӯ бо Президенти Федератсияи Русия Владимир Путин, ки рӯзҳои 16-17 марти соли 2025 баргузор шуд, як рӯйдоди муҳим дар роҳи мустаҳкам кардани шарикии стратегии ду давлат буд. Ин сафари расмӣ нишон дод, ки ҳар ду ҷониб ба тавсеаи равобит аҳамияти зиёд медиҳанд. Гуфтушунидҳо дар Қасри Бузурги Кремл дар ду шакл – маҳдуд ва васеъ бо ширкати ҳайатҳо – доир гардиданд. Мақсади асосии онҳо азхуд кардани имконоти нав дар муносибатҳои дуҷониба, аз ҷумла дар бахшҳои иқтисод, амният ва суботи минтақавӣ буд. Дар ин раванд ба қабули як қатор санадҳои муҳим диққати ҷиддӣ дода шуд, ки дастовардҳои асосии сафарро фароҳам намуданд.

Дар ҷараёни сафар роҳбарон бо истифода аз видеоконференсия ба оғози сохтмони Маркази байналмилалии таълимии кӯдакони болаёқат дар Душанбе ва бинои нави Театри давлатии драмаи русии ба номи Владимир Маяковский иҷозат доданд, ки ин рамзи талош барои густариши равобити фарҳангӣ ва сармоягузорӣ дар соҳаи маориф аст. Ҳамзамон созишномаи ҷудогона оид ба ҳамкорӣ дар соҳаи маориф ва фарҳанг ба имзо расид, ки саҳмгузории молиявии муштарак ва барномаҳои мубодилаи фарҳангиро дар назар дорад.

Яке аз масъалаҳои муҳими баррасишуда "Барномаи шарикии стратегӣ миёни Вазорати мудофиаи Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Вазорати мудофиаи Федератсияи Русия дар соҳаи ҳарбӣ барои солҳои 2026-2030" ва "Нақшаи амалии он барои солҳои 2026-2028" буд. Ин санад барои ташкили тамринҳои низомии муштарак дар чаҳорчӯби СААД, муҷаҳҳаз кардани артиши Тоҷикистон бо техникаи пешрафтаи росиягӣ, таълими кадрҳои низомии тоҷик дар марказҳои таълимии Русия ва ҳамкории мутахассисон барои омодагии таълимии бевосита дар Тоҷикистон, инчунин муборизаи якҷоя бо хатарҳои терроризм ва қочоқи маводи мухаддир дар марзи Тоҷикистону Афғонистон роҳи фарохро боз менамояд. Ин барнома барои нигоҳдории субот дар Осиёи Марказӣ нақши муҳим хоҳад дошт.

Масъалаҳои хислаташон фаврӣ, аз қабили вазъият дар марзи Тоҷикистону Афғонистон ва лозим будани ҳамоҳангӣ дар муқовимат бо терроризм ва қочоқи маводи мухаддир, мавриди гуфтугӯ қарор гирифтанд. Роҳбарон зарурати идомаи ҳамкориро дар созмонҳои байналмилалӣ, аз қабили ИДМ, СААД ва СҲШ, таъкид намуданд. Дар байни санадҳои муҳим "Созишнома миёни Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Ҳукумати Федератсияи Русия оид ба ҳамкорӣ дар барқарорсозии заминҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон, ки дар натиҷаи истихроҷи уран ва коркарди маъданҳои кӯҳӣ зарар дидаанд" ба тасвиб расид. Ин созишнома барои бартараф кардани оқибатҳои экологӣ дар минтақаҳои осебдида равона шудааст ва Русияро муваззаф мекунад, ки технология ва захираҳо барои барқарорсозии заминҳо пешниҳод намояд, ки ин барои беҳтар кардани вазъи экологӣ ва ҳифзи саломатии мардум дар манотиқи наздимарзӣ аҳамият дорад.

"Созишнома миёни Вазорати саноат ва технологияҳои нави Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Вазорати саноат ва савдои Федератсияи Русия оид ба ҳамкорӣ дар соҳаи саноат" низ имзо гардид, ки роҳро барои рушди истеҳсолот, ҷалби сармоя ва интиқоли технологияҳои навин боз мекунад, то Тоҷикистон тавонад иқтидори саноатии худро боло барад.

"Созишнома байни Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Ҳукумати Федератсияи Русия дар бораи таъсиси Парки саноатӣ дар ҳудуди Ҷумҳурии Тоҷикистон", ки ба имзо расид, барои бунёди корхонаҳои муштарак, густариши содирот ва ҷалби сармояи хориҷӣмусоидат мекунад ва метавонад ба пешрафти иқтисоди Тоҷикистон такони нав бахшад.

"Ёддошти тафоҳум миёни Бонки миллии Тоҷикистон, Вазорати молияи Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Бонки марказии Федератсияи Русия, Вазорати молияи Федератсияи Русия оид ба ҳамкорӣ дар самти баланд бардоштани сатҳи саводнокии молиявии аҳолӣ" қабул шуд, ки барои шаҳрвандон, бахусус муҳоҷирон ва хонаводаҳояшон, барномаҳои таълимӣ ва мубодилаи таҷрибаро фароҳам меорад.

"Ёддошти тафоҳум оид ба ҳамдигарфаҳмӣ миёни Агентии инноватсия ва технологияҳои рақамии назди Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Вазорати рушди рақамӣ, алоқа ва коммуникатсияи оммавии Федератсияи Русия вобаста ба ҳамкорӣ дар соҳаи рақамикунонӣ ва технологияҳои иттилоотӣ" низ тасвиб гардид, ки рақамикунонии идоракунӣ ва хизматрасониро бо истифода аз дастовардҳои технологии Русия тезонида, ба модернизатсияи Тоҷикистон кумак мерасонад.

"Созишнома миёни Мақомоти иҷроияи ҳокимияти давлатии вилояти Хатлони Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Ҳукумати вилояти Кирови Федератсияи Русия оид ба татбиқи муносибатҳои иқтисодии байналмилалӣ ва хориҷӣ дар соҳаи тиҷоратию иқтисодӣ, илмию техникӣ, иҷтимоӣ-фарҳангӣ ва гуманитарӣ" низ ба имзо расид, ки равобити байниминтақавиро миёни вилояти Хатлон ва вилояти Киров мустаҳкам карда, барои тавсеаи ҳамкорӣ ва татбиқи амалии лоиҳаҳои муштарак шароит фароҳам меоварад.

Ин сафари расмӣ бо тасвиби санадҳои дуҷониба ба анҷом расид, ки нишондиҳандаи омодагии ҳар ду тараф барои густариши ҳамкорӣ ва таъмини рушди дарозмуддати он аст. Ин санадҳо на танҳо амнияти минтақавиро таҳким медиҳанд, балки ба пешрафти иҷтимоӣ, фарҳангӣ ва иқтисодии Тоҷикистон ҳам мусоидат мекунанд. Эмомалӣ Раҳмон ва Владимир Путин аз ҷараёни фаъоли муносибатҳо изҳори хушнудӣ карданд, ки ин баёнгари алоқамандии муштарак ба сулҳу субот ва рушди устувор аст.

Робитаҳои Тоҷикистон ва Русия аз 8 апрели соли 1992, пас аз барқарории муносибатҳои дипломатӣ, оғоз ёфта, дар тӯли беш аз се даҳсола аз марҳалаи мутобиқшавии пасошӯравӣ то шарикии устувори стратегӣ роҳ тайнамудаанд. Баъд аз фурӯпошии ИҶШС Тоҷикистон дар шароити ҷанги шаҳрвандӣ(1992–1997) қарор дошт ва Русия бо интиқоли марзбонон ба марзи Тоҷикистону Афғонистон дар таъмини амният саҳми муҳим гузошт. "Аҳдномаи дӯстӣ, ҳамкорӣ ва ёрии мутақобила" соли 1993 имзо шуда, асоси ҳуқуқии ҳамкориҳоро муқаррар кард. Соли 1999 бо имзои "Аҳдномаи ҳамкории стратегӣ" мавқеи Русия ҳамчун шарики калидии Тоҷикистон дар бахши низомӣ мустаҳкам гашт ва ин давра бо истиқрори сулҳу ризоияти миллӣ дар ҷумҳурӣ бо кумаки Маскав хотирмон гашт. Соли 2004 созишномаи ҷойгиркунии пойгоҳи 201-уми Русия дар Тоҷикистон ба имзо расид ва соли 2005 Русия назорати марзро ба Тоҷикистон супурд, вале ҳузури худро дар минтақа ҳифз кард.

Русия ба яке аз шарикони асосии тиҷоратии Тоҷикистон табдил ёфт Муҳоҷирати меҳнатӣ бошад ба иқтисоди ҷумҳурӣ таъсири мусбати калон расонд, зеро интиқоли пулӣ дар солҳои пешрафташ то48%-и ММД-ро ташкил медоданд (масалан, дар соли 2012). Дар солҳои 2021–2023 "Созишномаи таъминоти нафақа" ва оғози низоми пардохтҳои зуд барои муҳоҷирон имкониятҳои нав фароҳам оварданд. Бунёди панҷ мактаби русзабон ва баргузории «Рӯзҳои фарҳанги Русия дар Тоҷикистон» дар соли 2023 робитаҳои фарҳангию гуманитариро таҳким бахшид.

Дар тӯли 33 сол ҳаҷми тиҷорат аз сатҳи ночиз то ба ҳадде боло рафт, ки ҳиссаи Русия тақрибан 25%-и тиҷорати хориҷии Тоҷикистонро фаро мегирад. Ҳамкориҳои низомӣ аз кумаки мустақим ба сатҳи лоиҳаҳои муштарак, аз ҷумла муҷаҳҳазсозии артиш ва муқовимат бо хатарҳои фаромиллӣ, гузаштанд.

Бо вуҷуди ин, мушкилот ҳамчунон вуҷуд доранд. Вобастагии зиёд ба муҳоҷират як нуқтаи осебпазир аст. Ба шарофати сафари марти соли 2025 равобит ба марҳалаи шарикии стратегӣ расид, ки дар он Русия ҳамчун кафили амният ва шарики тавонои иқтисодӣ нақш пайдо кард ва Тоҷикистон ҳамчун ҳампаймони муҳим дар Осиёи Марказӣ баромад хоҳад намуд.

Ин сафар аҳамияти ҳаллу фасли дурусти масъалаҳои амният, иқтисод, экологӣ ва ҳамкориҳои фарҳангиву гуманитариро бори дигар собит кард ва равандҳои аз соли1992 оғозёфтаро такон дод. Дар ин муддат муносибатҳо аз марҳалаи дастгирӣ дар давраи бӯҳронӣ ба шарикии густурда ва муассир табдил ёфтанд, ки ин омил қодир ба ҳалли мушкилоти имрӯза аст. Санадҳои дар сафар тасвибшуда марҳилаи тозаи рушдро муқаррар карда, нияти ҳар ду ҷониб барои таҳкими равобита тасдиқ намуданд ва барои бартараф кардани баъзе мушкилот асоси устувор гузоштанд.

Сангинзода Дониёр Шомаҳмад -муовини директори Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои АМИТ оид ба илм ва таълим, доктори илмҳои ҳуқуқшиносӣ, профессор.

“Наврӯз айёми тавозуни байни табиат ва инсон буда, баробари дигаргунии куллӣдар табиат рӯҳи инсонро низ ба куллӣ тағйир медиҳад ва ӯро ба рӯзи неку рӯзгори обод умедвор месозад. Ҷашни Наврӯз баёнгари тафаккури таърихӣ, симои маънавӣ, сиришти ахлоқӣ, орзую ормон, расму ойин, ҷаҳонбинию ҷаҳоншиносии миллатамон буда, дар тӯли мавҷудияташ арзишҳои фарҳангию миллии моро дар таркиби худ ҳифз кардааст.

Эмомалӣ РАҲМОН

Мусаллам аст, ки ҷашни Наврӯз яке аз куҳантарин ва ҳамзамон густурдатарин ҷашнҳои мардумони ориёитабор маҳсуб ёфта, умри зиёда аз панҷҳазорсолаи худро дорад ва дар сатҳи байналмилалӣ низ эътироф гардидааст.

Барои далели ин гуфтаи таърихӣ, тавре, ки аз баромади худи ин вожа бармеояд, яъне он рӯзи нав маънӣ дошта, дар ибтидои соли нави аҷдодӣ ё худ хуршедӣ ба истиқболи соли нав ва бо фарорасии фасли зебои сол ва дар оғози ҳамал ва давраи шукуфтанҳову гул кардани дарахтону дар айёми фасли баҳор баргузор мегардад. Яъне бо омадани ҷашни Наврӯз табиат аз нав гӯиё эҳё гардида, гармӣ бар сардӣ, рӯшноӣ бар торикӣ ва ё худ ҳаракат ба оромӣ комилан пирӯз мегардад.

Наврӯз оғози фасли баҳори сабзу хуррам, давраи эҳёи табиати атроф, оғози кишту кор, айёми баробаршавии шабу рӯз дар фасли баҳор мебошад. Ба қавли Ҳофизи Шерозии лисонулғайб агар ифода намоем:

Зи кӯйи ёр меояд насими боди наврӯзӣ,

Аз ин бод ар мадад хоҳӣ, чароғи дил барафрӯзӣ.

Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Пешвои муаззами миллат, Ҷаноби Олӣ муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ҳам басо хуб ифода кардаанд, ки: “Наврӯз чун мунодии сулҳу оромӣ, пиндору гуфтори нек ва дӯстиву ҳамкории халқҳо моро ба сӯйи рӯзгори бехушунат, сулҳу субот ва кӯшиш барои зиндагии орому осуда раҳнамоӣ мекунад.

Асолати иҷтимоиву ахлоқии Наврӯз хеле бузург буда, нишонаи пешрафти тафаккури созандаву бунёдкоронаи халқ мебошад.”

Наврӯз ибтидои баҳору файзу баракати сол, оғози тақвими шамсист.Чунки ҳамасола дар сатҳи давлату давлатдории миллӣ ва ҳамзамон дар сатҳи байналмилалӣ таҷлил ҷашни Наврӯз дар сарнавишти миллати соҳибтамаддуни мо ва тамоми меросбарони он нақши ногусастании худро дорад. Он ҳамчун падидаи нотакрори фарҳангӣ ва унсури тамаддуни миллӣ, феълан ҳамчун ҷашни ҷаҳонишудаи аҷдодӣ дар масири таърих тамоми инсониятро ба созандагиву офарандагӣ, эҷод ва бунёди тарҳи нави зиндагӣ ва инчунин ибтикору иқдомҳои тоза ва накӯ ҳидоят намудааст, ки бароямон боиси ифтихору сарфарозӣ маҳсуб меёбад. Наврӯз рамзи озодию озодагию ободонист.

Тавре ҳамагон хуб медонем, маҳз бо ибтикори наҷибона ва саъю талошҳои пайвастаи Пешвои муаззами миллат, Ҷаноби Олӣ муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ҷашни Наврӯз дар Ҷумҳурии Тоҷикистон марҳала ба марҳала вусъату шукуҳи бештар ёфта ва ниҳоят соли 2010 бо қатъномаи Созмони Милали Муттаҳид ҳамчун ҷашни ҷаҳонӣ пазируфта шуд.

Ин воқеаи сурурбахши таърихиро Пешвои муаззами миллат, Ҷаноби Олӣ муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон аз ҷумла чунин тавзеҳ дода буданд: “Аз ҷониби Созмони Милали Муттаҳид ҳамчун ҷашни ҷаҳонӣ пазируфта шудани Наврӯз гувоҳи он аст, ки ҳанӯз дар замони қадимтарин ниёгони мо холисии ният ва ормони олӣ ҷашнеро падид оварда буданд, ки он паёми ваҳдату муҳаббат, покию садоқат, зебоию нафосат ва бедорию заҳмат будааст”.

Беҳуда нест, ки ҳамасола баробари фарорасии ин ҷашни таърихию куҳанбунёд дар арафаи фарорасии Наврӯзи оламафрӯз вайронаҳои худро таъмиру таҷдид намуда, ҳамзамон ашё ва колоҳои кунаю фарсудаи худро ба нав ва ба беҳтаринаш иваз менамоянд, ки то ин ки ба василаи ашёи нав корҳояшон низ пешрав бошад.

Илова ба ин гуфтаҳо дар арфаи Наврӯзи оламафрӯз мардуми кишварамон либоси нав ба бар мекунанд, ки ин суннату русум ҳам як ҷузъи арҳанги ниёгони бузургамон ба шумор меравад.

Ҳамин тариқ, ба ақидаи мардуми шарифи кишварамон Наврӯз рамзи озодазодагию ободонӣ ба ҳисоб рафта, эшонро ба зиндагии навин раҳнамоӣ мекунад.Чунки Наврӯз худ зодаи хирад, идрок ва ҳикмату эътиқод аст.

Ба ифодаи шоири шаҳири тоҷик Сайидои Насафӣ:

Фасли Наврӯз аст, меояд ҳавои тозае,

Булбулу гулро шуда баргу навои тозае.

Бар сари афтодагон афтода савдои либос,

Сарв мехоҳад ба ин мавсим қабои тозае.

Бояд қайд кард, ки маҳз ба шарофати хидматҳои беназири давлатмарди асил ва абармарди арсаи сиёсат, Ҷаноби Олӣ муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ҷашни бостониву куҳанбунёд - Наврӯзи оламафрӯз ҳамчун ҷашни байналмилалӣ эътироф гардида дар Феҳристи ЮНЕСКО бо ҳуруфи заррин ҳакокӣ гардид.

Умуман гирем, пос доштани ҷашни байналмилалии Наврӯз яке аз рисолатҳои муҳимми миллист. Чунки файзу баракати ин ҷашни бошукуҳ ҳар яки моро ба ояндаи боз ҳам неку дурахшон раҳнамоӣ ва ҳидоят менамояд.

Аз ҷониби дигар бояд қайд кард, ки Наврӯзи оламафрӯз яке аз қадимтарин ҷашнҳо маҳсуб ёфта, мутобиқи тақвими солшумории шамсӣ ва низоми ҳаракати сайёраҳо дар санаи 21-уми март шабу рӯз баробар шуда, аввалин рӯзи баҳору кишту кори марди деҳқон ҳам фаро мерасад.

Тавре шоир Ғоиб Сафарзода дар васфи баҳору Наврӯз гуфтаанд:

Имрӯз зи пушти дар садо мешунавам,

Парвози кабӯтари само мешунавам.

Бархез, ки бар дари ту Наврӯз омад,

Аз чаҳ-чаҳи мурғи хушнаво мешунавам.

Ҳамин тариқ, метавон хулоса намуд, ки то инсонияти рӯйи олам вуҷуд дорад, Наврӯз ҳамеша пояндаву абадӣ боқӣ хоҳад монд. Ба ифодаи Шоири халқии Тоҷикистон, устоди зиндаёд Лоиқ Шералӣ:

Наврӯз навҷавон аст, Наврӯз ҷовидон аст,

Аз рӯзгори пешин зеботарин нишон аст!

Бақохоҷа БОБОЗОДА, - директори Институти ботаника физиология ва генетикаи растании Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон

Наврӯз аз ҷумлаи куҳантарин ва арзишмандтарин ҷашну идҳои мардумони эронитабор ба шумор рафта, ҳомили ҳикмату хиради баланди инсонӣ дар бораи робита ба муҳити атроф мебошад. Он мансуби ақидаи ягон дину мазҳаби муайян набуда, балки пеш аз ҳама фалсафаи робитаи инсон ба табиат, ба коинот ва олами атрофро дар бар мегирад. Миллатҳои мутамаддин арзишҳо ва сарватҳои маънавию моддии худро тӯли ҳазорсолаҳо зина ба зина ва марҳила ба марҳила эҷоду сайқал дода, онҳоро ба наслҳои минбаъда ба мерос гузоштаанд. Ин сарватҳо аз унсурҳои гуногуни арзишӣ ба мисли ҷаҳонбинӣ, ахлоқ, маънавиёт, иҷтимоиёт, иқтисод, адабиёт, дин, зебоишиносӣ, худшиносӣ ва ғайраҳо ташаккул ёфта, фақат дар якҷоягӣ умумияти томро ба вуҷуд овардаву аввал барои миллат ва баъд барои ҳамаи башариятаҳамият пайдо кардаанд. Онҳо ифодагари рӯҳияи миллат буда, симо ва намоди ӯро дар саҳнаи ҷаҳонӣ муаррифӣ ва ҳуввияти ӯро ҳифз менамоянд. Аз ҳам ҷудо ва як унсури ин томиятро аз болои дигар арзишҳо чун унсури мутлақ ва ё меъёри таъйинкунанда қарор додан иштибоҳи ҷиддӣ буда, зинаи аввали тундравӣ ва ба таври умум вайронсозии томияти ин сарватҳо ва арзишҳо мебошад.

Матаассифона, дар байни иддае аз ҳамватанон ва ҳаммилатони хориҷии мо раванди мутлақгардонии дидгоҳҳои мазҳабӣ ва ҳукмравоӣ кардани онҳоба ҳама сарватҳо ба назар мерасад, ки ин аввал дар ҷудо сохтани арзишҳо ба милливу динӣ зоҳир мешавад. Дар ин самт дар шабакаҳои иҷтимоӣва рӯзномаву маҷаллаҳо перомуни таносуби арзишҳои миллӣ ва динӣ баҳсу мунозираҳои ноҷое ҷараён мегирад. Гарчи дар аксари онҳо таҳлилҳо ва баррасиҳои мунсифона ҷой дошта, умуман аз ҳам ҷудо сохтани арзишҳои милливу аҷдодӣ бо дидгоҳҳои динии ҷомеа қобили қабул эътироф нашаванд ҳам, вале дар иддае аз онҳо тундаравиву ба ифрот рӯй овардан ба чашм мерасад. Ин падида мардум ва махсусан ҷавононро дар бардошти фарҳанг ва дину ойинашон аввал ба шубҳа ва баъд ба сӯи тундгароӣ раҳнамун месозад. Махсусан, барои замони муосир, ки он асри муколама ва ҳамзистии андешаву ғояҳои мухталиф буда, раванди ҷаҳонишавӣ ҳалқаҳои осебзада ва ноустувори фарҳангҳои милливу диниро аз ҳам мебарад, чунин муносибати густохона нисбат ба арзишҳои милливу таърихӣ пайомади фоҷеабореробарои ҷомеаи мо ба бор хоҳад дошт.

Яке аз чунин масъалаҳое, ки дар доираҳои мазҳабӣ ба майдони баҳсу муҷодала кашида мешавад, ин масалаи ҷашни аҷдодии мардумамон - ҷашни Наврӯз ва оинҳои он дар муносибат ба меъёрҳои исломӣ мебошад. Дар шабакаҳои интернетӣ ва гоҳо дар васоити ахбори омма атрофи ин масъала баҳсҳои шаддид ва зидду нақизе сурат мегиранд, ки аз заъфи ҳам тафаккури миллӣ ва ҳам тафаккури динии мо гувоҳӣ медиҳанд. Дар аксари ин баҳсҳо масъалаи ба таълимоти исломӣ мувофиқ будан ё набудани Наврӯзро мемонанд, ки дар асл мувофиқати онро ба асоси шаръии исломи ибтидоӣ, яъне ҳаёти рӯзмарраи ҷомеаи сомӣ ва фарҳанги сомӣ дар назар доранд. Ҳол он ки ин масъала кайҳо дар фарҳанги гузаштаи ҳам дунявӣ ва ҳам динии мо ҳаллу фасл шудаву Наврӯз як ҷузъи муҳими ин фарҳанг пазируфта шудааст. Вале чун сатҳи маърифат ва дараҷаи худшиносии имрӯзаи шаҳрвандони мо кӯтаҳӣ мекунад, боз ба ин масъалаҳои пуч ва пурихтилофи маънавӣ ва моҷароангез дода мешаванд. Бубинед, барои як нафар намояндаи миллати дигар, монанди арманӣ, рус ва ё шаҳрванди Туркиё, гарчи шахси рӯҳонӣ ҳам бошад, чунин масъалагузории зиддиятнок ва таоқузангезбо арзишҳои миллӣ ва мазҳабияш пеш аз ҳама ғайриқобили қабул ва хандаовар менамояд. Барои арманиҳо, ки епархияи григориании ойини насронӣ дини расмияшон мебошад, ҳмзамон барояшон он симои миллӣ дошта, ҳаргиз аз матни арзишҳо ва ниёзҳои миллаташон онро ҷудо накардаанд, ё онро бо аносири таърихиву миллияшон зид нагузоштаанд. Гарчи арманиҳо ҳам миллати ғайрисомӣ мебошанд, вале ҳеҷ нафаре ҳам аз доираҳои мазҳабӣ ва ғайримазҳабӣ чунин масъалагузорӣ накардааст, ки ин ё он арзише то кадом дараҷа ба насронияти аввал ва ё ба доираи «аҳли китоб» мансуб аст ва ё на, вақте ки он масъалаи сирф эътиқодӣ нест. Аз ҳамин ҷиҳат онҳо ба парешониҳо ва озахмҳои таърихӣ нигоҳ накарда, ҳам ҳастии динӣ ва ҳам ҳастии миллии худро нигоҳ доштаанд ва имрӯз қавме муташаккил ва басич мебошанд. Ойини православии рус низ дар шаклгирии тафаккури миллии русҳо ва арзишҳои миллии онҳо ҳамин нақшро бозидааст. Барои русҳо муқаддасоти православӣ ва арзишҳои мардумии рус айни як чизанд. Сарвати миллӣ барои онҳо сарвати динӣ ҳисоб мешавад, гузаштагони дурандеши онҳо ба тафаккури динияшон ҷилои миллӣ бахшидаанд, аносири бештари онро хусусияти миллӣ додаанд, ки ба вуҷуди мушкилоташ ин ойин барои онҳо самараи мусбӣмедиҳад. Калисои православии рус фақат чанд соле пеш баъди гузаштани қариб ҳафтод сол аз марги қаҳрамондухтари ин миллат Зоя Космодемянская ба ӯмартабаи баланди динӣ«шаҳиди муқаддас»-ро дод, зеро дар пайи таъсири идеологияи замони Шӯравӣдар вақташ ин корро натавониста буд. Вақте ин қаҳрамондухтар аъзои комсомол ва ба рисолати Исои Масеҳ шояд боварӣ ҳам надошт. Ин амалро калисои православӣдар нисбати адмирал Ушаков ҳам анҷом додааст. Ҳамин тариқ, ин мазоҳиб аз матни зиндагӣ ва талаботи миллаташон барканда нестанд ва хеле аносир худро миллӣ кардаанд. Онҳо дар баробари меҳри худованд ба пайравонашон муҳаббат ба Ватан, муҳаббат ба миллат, ба кишвар ва анъаноти миллияшонро парвариш медиҳанд. Чунин мисолҳоро дар ҳаёти диндории мардуми Туркия, ки бо мо тоҷикон ҳаммазҳаб мебошанд, низ мушоҳида кардан мумкин аст. Яке аз омилҳои амнияти фарҳангӣ ва пешравии ин миллатҳо имрӯз аз ҳамин нукта ғизо мегирад.

Дар масъалаи табодули фарҳангӣ байни арзишҳои миллӣ ва динӣ, кионасли масъаларо ташкил медиҳад, низ равшанӣ бояд андохт. Дар мавриди Наврӯз ва суннатҳои он қайд намудан ба маврид аст, ки онҳо хеле барвақт ба ҳаёти иҷтимоӣ,динӣ ва умуман таркиби тамаддуни исломӣворид шудаанд. Ба истиснои замони Уммавиён дигар дар ҳама замонҳо оину одатҳои Наврӯзӣ дар ҷомеаҳои гузаштаи исломӣ ҷашнгириву қайд мешудаанд.

Дар ин ҷо муҳимтар аз ҳама масъалаи муносибати ислом ҳамчун дини ҷаҳонӣ бо арзишҳои маданиву инсонии халқиятҳои ғайриараб ҳаст. Зеро агар ислом, ҳамаи онҳоро рад ва инкор мекард, худ ба як дини ҷаҳонӣ табдил намеёфт. Инчунин, аксари одатҳову суннатҳо фақат андешаи адёни пешина набуда, балки аз ҳаёти рӯзмарраи пайраони ин динҳо берун омадаанд. Ин расму анъанот дар доираи андешаи исломӣба худ шаклу мазмуни нав гирифтаанд, ки аз сари нав тафтишу поксозии онҳо пайомадҳои сангинеро ҳам барои ислом ва ҳам барои ин фарҳангҳову ҷомеаҳо хоҳад дошт. Чун аз нигоҳи ақидатӣ, ки дар мазҳаби ҳанафии аҳли суннат урф қобили қабул аст, пас идомати арзишҳо ва суннатҳои волои башарӣ чӣгуна бояд сурат бигиранд, муҳимтар аз он аст, ки чӣтавр онҳоро аз байн бояд бурд. Зеро ҳам барои ислом ва ҳам барои маънавиёти ориёии мо масъалаи идомат ва табодули фарҳангӣ масъалаи муҳим мебошад, ки он аз назари ифротгароёни мазҳабӣ берун мемонад. Дар ин бора мо поинтар таваққуф хоҳем кард.

Инчунин, қайд намуданием, ки ҳадафи мо аз ин навиштаҳо ҳимояи асосҳо ва арзишҳои динҳои пешин нест ва ё эҳё намудани онҳоро дар назар надорем. Балки ҳадаф рӯшанӣандохтан ба масъалаи асли диндории ҷомеаи мо ва муносибат ба арзишҳову офаридаҳои таърихии милливу динии мардумамон, ки дар марҳилаи муайян бо меъёрҳои исломӣ омезиш ёфта, ба худ рангу буй ва ҷилои нав гирифтаанд, бояд дар маркази табодули назар бошад.Наврӯз намунаи ҷолибе аз онҳо ҳаст. Дар айни замон дар ин ҷо муносибати таърихии ислом ҳамчун дини ҷаҳонӣ бо одатҳо ва анъаноти фарҳангии мардумони ғайриараб, ки ин анъанот ба эътиқоди ваҳдатпарастии онҳо зиддият надорад, равшан мешавад. Қайд намудан ба маврид аст, ки чунин масъалаи нозук ва ҳассос, ки дар тӯли таърихи ҳазорсолаҳо идома ёфтааст, ҳеҷ гоҳ ба чунин тарзи сатҳӣ ва омиёна хулосабарорӣ нашудааст, ки чанде аз тундгароёни мазҳабӣ онҳоро дар шабакаҳои иҷтимоӣ ва баъзе Васоити ахбори омма масъалагузорӣ менамоянд.

Аввалан, нисбат додани ид ва ҷашни Наврӯз фақат ба оини мазҳабии оташпарастӣ ё зардуштӣ иштибоҳи ҷиддӣ аст. Ин чиз мусаллам аст, ки ҷашни Наврӯзӣ бо расму оину анъаноташ таърихи зиёда аз панҷ ҳазор сола дорад. Яъне, он ҳанӯз пеш аз шаклгирии оташпарастӣ ҳамчун оини мазҳабӣ ва пайдоиши зардуштия чун дин арзи вуҷуд дошт. Наврӯз ин иде аз табиати инсонӣбуда, дар он пеш аз ҳама робитаи одам, табиат ва коинот ифода ёфтааст. Дар он на меъёрҳо ва муқаррароти динҳои пешин, балки арзишҳои волои инсонӣ гирдоварӣ шудаанд. Сарчашмаҳои таърихӣ далолат бар он мекунанд, ки зардуштияи ибтидоӣ низ дар аввал бо оинҳои Наврӯзӣ мухолифат дошт, то ин ки ҷои онҳоро бигирад. Баъдтар таълимоти худро ба онҳо мувофиқ намуд.

Дигар, ин ки ин афрод аз падидаҳо ва суннатҳои баланди умумиинсонии ин ид чашмпӯшӣ намуда, падида ва омалҳои ҷузъие аз қабили оташпарак, гулханафрӯзӣ ва ғайраро ба мадди назар оварда, фақат аз рӯи онҳо хулосабардорӣ менамоянд. Дар ин ҷо низ ин нуқтаи муҳим сарфи назар мешавад, ки адои ин амалҳо ҳаргиз ба шакли иҷроиши амалҳои диниву эътиқодӣсурат намегиранд. Инчунин,ин амалҳо дар манотиқи Тоҷикистони мо хусусияти восеъю густарда надоранд. Онҳо бештар дар дигар ҷомеаҳои мусулмоннишин ба назар мерасанд ва қайд намудан лозим аст, ки иҷроиши онҳо ба эътиқодҳои диниву исломии мардум халал ворид намесозад. Ҳамин тариқ, дар тамаддуни исломӣ низ, чун ҳамеша бо вуҷуди душвориву мамониатҳои зиёде Наврӯз оҳиста оҳиста ба ҷомеа ва фазои он роҳ ёфта ҷузъи фарҳангии он гашта буд. Метавон гуфт, ки дар баъзе мавридҳо Наврӯз ба худ рангу симои исломӣ гирифт, ки ин ба моҳияти он бегона набуда, ба ислом низ муғойярат надошт. Эрониён ва аз ҷумла тоҷикон аз ҷумлаи нодиртарин халқу қавмиятҳои мебошанд, ки бо исломи ибтидоӣ дар мубодилаи созандаи фарҳангӣ қарор доштаанд. Онҳо ба монанди дигар қавмияту халқиятҳо аз қабили ошуриҳо, мисриҳо, бобулиҳо, аккодиҳо, ассирийҳо ва дигарон баъди қабули ислом ҳуввият ва асолати гузаштаи худро аз даст надода, дар маҷоли исломӣ ба фазои наве дохил шуданд. Агар халқиятҳои номбаршуда, забон, урф, одат, муошарат ва ҳатто тарзи либоспӯшии худро аз даст дода башанд, вале аҷдодони мо бо қабули дини нав ин ҳамаро нигоҳ дошта, ҳам тамаддуни исломӣ ва ҳам арзишҳои қавмии худро бою ғанӣ гардондаанд. Ин воқеияти таърихист, ки онро наметавон сарфи назар намуд. Аҷдодони эронитабори мо аз аъроб эътиқоди исломиро қабул намуда бошанд, дар пайи қавонину мубодилаҳои маданӣ ва идомати фарҳангӣ ба тамаддуни исломӣ дастовардҳоеро аз қабили тарзи давлатдорӣ, умури иҷтимоию сиёсӣ, унсурҳои девондориву дафтардорӣ, низоми идорӣ, аносири фарҳангиву маънавӣ ва ғайраро аз қабили Наврӯз ва дигар арзишҳои фарҳангиро тақдим намудаанд.

Муҳаққиқон ёдовар мешаванд, ки аъроби давраи ҷоҳилия идҳои Наврӯзу Меҳргонро мешинохтаанд. Аз матолиби зиёди исломӣ низ маълум мешавад, ки ҳам пайғамбар ва ҳам халифаҳои ислом аз ҷашни Наврӯзӣ огоҳӣ доштаанд. Инчунин аз ривояте, ки дар сарчашмаҳо зикр гаштааст, бармеояд, ки бобои Абуҳанифа Нӯъмон ибни Марзбон дар рӯзи ҷашни Наврӯзи хуҷастапай ба Алӣ ибни Абутолиб дар табақи заррин аз номи эорониён ширинии наврӯзӣ пешкаш кардааст. Матолиби номбаршуда гарчи манбаи мӯътамад ва асоси шаръӣ набошанд ҳам, аз ихтилоф надоштани суннатҳои наврӯзӣ ба андешаи исломӣ сароҳатан шаҳодат медиҳанд. Сарчашмаҳои мӯътамад дар бораи гузаронидани ҷашни Наврӯз дар замони хилофати Аббосӣ ва баъди он дарак медиҳанд. Ба вуҷуди он ки баъзан Наврӯз ба мухолифати муташарреин ва мӯҳтасибон ба монанди имрӯза дучор мешуд, вале аз нимаи дуюми асри авали ҳиҷрӣ сар карда, дар дарбор навиштани дуруду табрикоти наврӯзӣ ва додани инъому ҳадоёи идона байни вазирону дабирони кишварҳои исломӣба ҳукми анъана даромада буд.

Дар робита ба Наврӯз дар аҳди авали ислом таълиф ёфтани асарҳои зиёде ба мисли се асари Абурайҳони Берунӣ"Китоб-ут-тафҳим", "Осор- – ул-боқия», «Қонуни Масъудӣ» ва инчунин "Нахбат-уд-даҳр "-и Димишқӣ, "Ал- маҳосин ва-л-аздод»- и Ҷоҳиз", "Наврӯзнома"-и Умари Хаём ва ғайраҳо аз ҷойгоҳу манзалати ин ҷашнвора дар ҷомеаи исломӣ бозгӯӣмекунанд. Инчунин, доир ба ойинҳои Наврӯзӣ дар чунин сарчашмаҳои мӯътамади исломӣ ба мисли "Таърихи Бухоро"- и Наршахӣ, "Таърихи Байҳақӣ", "Таърихи Табарӣ", "Таърихи комил"- и Ибни Асир, «Таърихи Балъамӣ»-и АбулфазлиБалъамӣ ва ғайраҳо маълумотҳои хушбинонаву мусбие ба мо расидаанд ва дар ҳеҷ ҷой аз зиддият доштани он бо асосҳои исломӣ ёдоварӣ нашудааст. Гумон намекунем, ки ин донишмандони сатҳи ҷаҳонӣ исломро баробари ин мавлавиҳои имрӯзаи шабакаҳои маҷозӣ арҷ намегузоштанд.

Қайд намудан ба маврид аст, ки дар замони Шӯравӣ низ чунин садду мамониатҳо нисбати Наврӯз рӯйи кор омада буд. Дар аввал Наврӯз ҳамчун иди мазҳабиву исломӣ муаррифӣ шуда, барои идеологияи давр хатарзо арзёбӣ шуда буд ва таҷлили онро манъ намуда буданд. Вале он ҳамеша дар байни мардум ҳамчун иди баҳору иди кишту кор ва табиат бо шаклҳои дигар идома меёфт. Ахиран, онро ҳамчун иди кишоварзиву иди марди деҳқон қабул намуданд.

Ҳамин тариқ, қайд намуданием, ки суннатҳо, одатҳо ва арзишҳои пешқадамихалқиятҳои гуногун, монанди ҷашни Наврӯз баъди қабул намудани ислом бо арзишҳои динии онҳо омезиш ёфта, ба худ рангу таҷаллии наве гирифтаанд ва дар ҳаёти ин мардум нақши муайян мебозанд. Аз ин рӯ, зид гузаштани ин суннатҳо бо эътиқодоти динӣ амали хайру савоб набуда, мардумро аз решаҳои таърихиву аҷдодӣва динии худ дур месозад. Ба қавли шоир:

Сарамро сар- сарӣ матрош, эй устои Салмонӣ,

Ки мо ҳам дар диёри худ саре дорему сомоне.

Ғаффор Мирзоев, д.и.ф., муаллими кафедраи фалсафаи Раёсати АМИТ

Наврӯз ҷашни миллӣ, ҷашни растохези табиат ва нав шудани зиндагӣ аст. Тибқи маълумоти астрономӣ Замин ҳангоми ҳаракат дар атрофи Офтоб аз байни нуқтаи эътидоли баҳорӣ дар як сония мегузарад ва Наврӯзу баробаршавии шабу рӯз фаро мерасад.

Наврӯз аз ҷашнҳои арзишманду муътабари ақвоми ориёӣ маҳсуб меёбад, бино бар ин барои азизу гиромӣ доштани он рӯйдодҳои таърихӣ ва воқеаҳои шигифтангезеро ориёитаборон ба ин ҷашн нисбат медоданд ва ҳатто ҳаводис ва рӯйдодҳои мардуми ғайриэронӣ низ бо он гиреҳ хӯрдаанд, ки гувоҳи шаъну эътибори ин ҷашн дар гусутураи таърихӣ ва ҷуғрофии паҳнотарест. Ин достону ривоятҳо шакли устураӣ гирифта, дар китобҳо боқӣ мондаанд. Бино бар қавли адабиётшинос Худоӣ Шарифзода “ин ривоёт дар домани андеша ва ормонҳои мардумӣ дар қолабҳои бозгӯи хоҳишҳо парвариш ёфта, асоси достонсароӣ ва ҳамосаи адабиётро ба вуҷуд овардаанд.

Ривоятҳои қадим дар адабиёти зардуштӣ ва баъдан кутуби таърихию адабӣ дар бораи фаъолияти мардумон ба вуҷуд меомаданд” (5,17).

Дар бораи ҷашни аҷдодии Наврӯз ва аз ҷузъиёти анҷоми ойинҳои наврӯзӣ дар даврони бостон, хоса замони Ҳахоманишӣ ва Ашконӣ огоҳиҳои чандоне дар даст надорем. Танҳо тасвирҳои намояндагони миллатҳои гуногун ҳакшудаи Тахти Ҷамшед гувоҳи таҷлил аз ҷашни Наврӯз дар даврони бостонанд, ки дар интизори расонидани ҳадоё ба ҳузури шоҳаншоҳ ҳастанд.

Дар таърихномаҳо аз ду Наврӯз ёд шудааст: Наврӯзи хурд ва Наврӯзи бузург. Муҳаққиқон Наврӯзи бузургро, ки дар рӯзи шашуми моҳи фарвардин – дар хурдодрӯз ба муносибати рӯзи таваллуди Зардушт ҷашн гирифта мешуд, қайд кардаанд. Аммо ба ривоятҳои дигаре, азбаски шоҳ бо табақоти гуногуни мардум аз оғози баҳор дидор мекард, рӯзи шашум идро дар ҳалқаи хосон баргузор мекард, ки ҳанӯз ҳам асаре дар миёни зардуштиён аз ин рӯз мушоҳида мешавад. Назари дигаре низ ҳаст, ки дар даврони бостон моҳ ба шаш панҷрӯза бахш мешуд ва хурдодрӯз рӯзи аввали панҷаи дувуми Фарвардин буд, ки Наврӯзи бузург ҷашн гирифта мешуд ва дар миёни суғдиён низ дар ҳамин рӯз бо номи Навсард ид баргузор мешуд (11).

Дар адабиёти паҳлавӣ ба нудрат аз Наврӯзу Меҳргон ёд шудааст, аммо дар бораи љойгоњи Наврўз дар замони Сосониён дар осори муаррихони асрҳои IХ –ХII матлаби қобили таваҷҷуҳ боқӣ мондааст. Инчунин аз қадимтарин сарчашмаҳо дар бораи ҷашну ойинҳои Наврӯз дар гоҳшумории форсии миёна ва суғдӣ (Навсард) маълумот дармеёбем. Бино бар пажуҳишҳои илмии муҳаққиқон “гоҳшуморӣ бар мабнои моҳ дар Эрон дар ҳудуди панҷ қарн пеш аз мелод бо гоҳшумории хуршедӣ, ки раҳоварде аз Миср ба дунболи кишваргушоиҳои Эрон буд, даромехт ва навъе гоҳшумории бостонӣ бар мабнои боварҳои динӣ низ бар он таъсир гузошт ва пояи гоҳшумории Эрон бо сесаду шаст рӯз, муташаккил аз дувоздаҳ моҳи сирӯза, ба иловаи панҷ рӯзи кабиса гашт” (7, 236).

Пажуҳишҳои расадхонаи хуршедии Нақши Рустам дар Эрон ва катибаҳои Ҳахоманишӣ нишон доданд, ки ахтаршиносон огоҳиҳое аз гардиши хуршед доштаанд ва номи моҳҳои хуршедии даврони Ҳахоманиширо дар даст дорем, ба монанди bāgayādi (меҳр, 23.09-23.10), varkazana (обон, 23.10-21.11), athiāguya (озар, 21.11 -22.12).... Оғози соли нав дар рӯзи меҳри моҳи меҳр ва дар рӯзи ҷашни Меҳргон будааст ва Наврӯз дар рӯзи якуми фарвардин таҷлил мешудааст (13).

Дар Авесто ва дар осори форсии миёна ду фасли сол – зимистону тобистон ишора шудааст ва илова бар ин тақсимбандии шашфаслӣ ҳам вуҷуд дошт. “Солгардҳои ин офариниш, ки маъмулан ба сурати ҷашнҳои панҷрӯза аст, дар ойини Эрони бостон – гоҳнбор (гоҳонбор) ном дорад ” ва як фасл иборат аз 45 рӯз буда, бо сипарӣ шудани фасл ҷашни солгарди он баргузор мешавад (7, 247). Дар ривоятҳои маздояснӣ шаш “гоҳ” аст, ки Аҳурамаздо ҷаҳонро дар онҳо офарид. Ҳар яке аз ин гоҳҳо номе дорад, ки дар банди 86 Фарвардиняшт ба таври зайл омадаанд: 1) гоҳи офариниши осмон, ки дар нахустин гоҳонбор рӯзҳои 11-15 урдибиҳишт (1-5 май) ҷашне бо номи “миёнаи баҳор аст” аст; 2) гоҳи офариниши об 26-30 шаҳривар (17-21 сентябр) буда, номи “нимаи тобистон”-ро дорад; 3) гоҳи офариниши замин; 4) офариниши гиёҳон; 5) офариниши ҷонварон; 6) офариниши мардум (1, 369). Гоҳи охирин, ки маънии “бо ҳам будан ва бо ҳам гирд омадан”-ро дорад, панҷ рӯзи поёни соли 12 моҳа, ки ҳар моҳе 30 рӯз аст ва 5 рӯзи кабисаро дар бар мегирад. Пас ҷашни Наврӯз солгардест, аз офариниши инсон, азизтарин мавҷуди офариниш барои офаридгори бузург ва ба ҳамин муносибат солгарди он бо шукӯҳи бештаре баргузор мегузарад (7, 249).

Дар гоҳшумории зардуштиён номи моҳҳо ба номи эзадони зардуштӣ буда, дар катибаҳои боқимонда аз Ҳахоманишиён низ нишонаҳое аз тақвими Эрони бостон мушоҳида мешавад. Донишманди муътабар Раҳом Аша низ ба ин нукта ишора мекунад: “Ҳар рӯзи моҳ ба номи эзади он моҳ ситоянд ва агар номи рӯз бо номи моҳ яке гардад, ҷашн гиранд, монанди баҳмангон” (6, 269). Ин ситоишҳо дар матни авестоии “сирӯза” ҷой доранд. Аз сарчашмаҳои муътамад ва гаронарзиш дар бораи сирӯзаи моҳи порсиён, ки Берунӣ аз онҳо ёд мекунад, осори пешазисломӣ – форсии миёна андарзномаи Озарбод ба писараш маъруф ба “Рӯзномаи Озарбод”, “Рӯзи Ҳурмузд моҳи Фарвардин”, “Моҳи Фарвардин рӯзи Хурдод” ва “Сирӯзаи кӯчак, сирӯзаи бузург”-ро дар даст дорем. Дар ин сирӯзаҳо муғон корҳоеро фармоянд, ки мувофиқ бо назму хешкории ҳар эзади гуморида бошад, ки нишонаҳои бархе аз онҳоро дар ойинҳои ниёгонии Наврӯзу Меҳргону Сада метавон ҷӯё шуд. Дар ин бора муҳаққиқи забонҳои бостон Фаридун Ҷунайдӣ мегӯяд: “Эрониёни бостон бар бунёди номи рӯзҳо корҳои вижаи ҳаррӯзаро бад-он рӯз меафканданд” (8, 190)

Наврӯз рӯзи якуми Фарвардин фаро мерасад. Фарвардин дар паҳлавӣ fravartīn ва эронии бостон fra-varti-nām муштақ аз fravarti – “фраваҳар” рӯзи нуздаҳуми моҳ аст ва яке аз шаш ҷашни сол буда, охирин гаҳанбор (ҷашн)аст, ки онро “Наврӯзи наҳрҳо” гӯянд ва дар обҳои ҷорӣ атру гулоб мерезанд” (2,253). Ин ҷашн ба фраваҳарҳо дахл дорад ва “рӯзи савганд махӯр ва рӯзи язиши фраваҳари аҳлавон кун, то хушнудтар бигарданд” (12, 276).

Ривоятҳое низ ҷой доранд, ки бо об ва Наврӯз гиреҳ мехӯранд. Ба ривояте пас аз хушксолие бо омадани Ҷамшед бар сари тахт дар ин рӯз борон борид ва дар ин рӯз мардум ба рӯйи ҳам об пошиданд. Ба ривояте дигар Ҷам ба мардум фармуд, то бо об худро шӯянд ва аз гуноҳон пок шаванд. Дар “Шоҳнома”-и Фирдавсӣ омадааст, Нӯширвон ба кордорони худ фармуда буд, ки агар хушксолӣ ояд, аз мардум бож наситонед, то борон борад:

Ҳамон гар наборад ба Наврӯз нам,

Зи хушкӣ шавад дашт хуррам.

Махоҳед бож андар он буму руст,

Ки абри баҳорон ба борон нашуст.

Суннати ба рӯйи якдигар об пошидан дар Наврӯз то имрӯз побарҷост. Берунӣ низ аз ин суннат ёд мекунад, аммо онро ба султон Сулаймон нисбат медиҳад: “Пас Сулаймон бодро амр кард, ки ӯро бигардонад. Парастуе дар пеш буд, чун ба лонаи худ наздик шуд, Сулаймонро даъват кард. Бо минқор ба вай об пошид ва рони малахе ҳадя кард. Аз ин ҷост, ки мардум рӯзи ид ба ҳам об мепошанд ва пешкашиҳо медиҳанд”(2, 256).

Дар ривояти дигаре аз Ёқути Ҳамавӣ ба нақл аз мубади бузург, ки дар Батиҳа аз бемории вабо касе зинда намонд ва дар рӯзи нахустин фарвардин борон борид ва ҳама зинда шуда, ба хонаҳои худ баргаштанд ва шаҳриёр он рӯзро “наврӯз” номид ва он рӯзро мубораку гиромӣ доштанд.

Номи Наврӯз дар ёдгориҳои эронии бостон зикр нашудааст, аммо дар даврони забонҳои миёнаи эронӣ (шуруъ аз асрҳои 4-2 п.м.) аз рӯзҳои изофаи охири сол бо номи рӯзҳои “гардон” ва “шумурдашаванда” ёд шудааст, ки бо Наврӯз ба поён мерасад.

Далели дигаре аз қидмати Наврӯз баргузории ойини “рапитвин” ба маънои нимрӯз ва сарвару нигаҳбони гармои нимрӯзу тобистон аст аст, ки устураест дар бораи деви зимистон, ки ҳар гоҳе ки ба ҷаҳон ҳуҷум мекунад, рапитвин дар зери замин обҳоро гарм нигаҳ медорад, то рустаниҳо аз сармо намиранд. Рапитвин бахше аз ҷашни Наврӯзро ташкил медиҳад, ки бо омаданаш бар деви сармо пирӯз мешавад ва шодӣ ба замин бозмегардад.

Ривояти дигаре ҳаст, ки гӯё 12 нафар аз наздикони Аҳриман қасди шикастани 12 сутунеро доранд, ки ҷаҳон болои онҳо қарор дорад, аммо муваффақ намешаванд ва некӣ бар бадӣ дар оғози соли нав пирӯз мешавад.

Ҷашни Наврӯз бо фраваҳар (дар Авесто фравашӣ) - намоде аз подшоҳии Эрон, пайванд мехӯрад, ки дар кеши зардуштӣ заррае аз ҳастӣ ё вуҷуди парвардигор ё Аҳурамаздо аст, ки пас аз фавти мавҷудот осмонӣ мешавад. Тибқи ривоятҳо дар моҳи фарвардин (моҳи фраварҳо) ҳар як фраваҳар ба хонаи худ ба замин бозгашта, аз тозагиву покизагии хонадони худ хурсанд шуда, 10-19 рӯз дар хонаи хеш монда, барои баракат ва шодкомии хонавода дуъо мекунад. Аз ин рӯ соҳибони хонадон рӯзи Наврӯз хонаву дарро тозаву озода ва равшан нигаҳ дошта, дар хона мемонанд, зеро фраварҳо хонаи фарзандони худро торику ифлос бинанд ғамгин мешаванд ва баракатро аз хонадони онҳо мебарад ва дар остонаи наврӯз ва шаби он бар бомҳо оташ меафрӯхтанд. Чунон ки мебинем имрӯз низ русуми хонатаконӣ ва оташафрӯзӣ дар остонаи Наврӯз боқӣ мондааст. Ва дар сирӯзаҳои моҳ, ки ҳар яке номи эзаде зардуштӣ аст, бояд фароизеро анҷом дод ва дар рӯзи Фарвардин гуфтаанд, савганд махӯр ва фраваҳарҳоро ситоишу ниёиш бикун, то хушнуд гарданд (6).

Аз чандин ривоятҳое огоҳӣ дорем, ки пайдоиши ҷашни Наврӯз ва рӯзи навро ба шоҳ Ҷамшед нисбат медиҳанд: Ҷам гӯё динро нав карду бар Аҳриман ва пайравонаш пирӯз шуд ва аз сабаби ин пирӯзӣ хуршед дурахшон шуд ва мардум мегуфтанд “рӯзи нав”, “наврӯз”; Ҷам тахте пур аз гавҳар сохт, девон онро бар осмон барафрохтанд ва Ҷам чун хуршед дурахшид... ва амсоли ин.

Ҳамосасарои машҳури адабиёти форсу тоҷик Фирдавсӣ аз Наврӯз 33 бор, инчунин бо мафҳумҳое чун “сари соли нав” ва “фарвардинмоҳ” ёд мекунад ва Наврӯзро аз назари ҳакимона ва хирадгароёнаи худ таърифу тавсиф намуда, воқеаҳои сиёсиву иҷтимоиро бо суннатҳои аҷдодӣ пайванд додааст. Фирдавсӣ тибқи ривоёти мардумӣ пайдоиши аввалин ҷомеаи башар – замони ба тахт нишастани нахустин подшоҳони пешдодӣ Каюмарсу Ҷамшедро бо суннату андешаҳои мардумӣ, бо рӯзи аввали сари сол – Наврӯз пайванд медиҳад.

Чунин гуфт к-ойини тахту кулоҳ,

Каюмарс оварду ӯ буд шоҳ.

Чу омад ба бурҷи ҳамал офтоб

Ҷаҳон гашт бо фарру ойину об.

Ва рӯзи ба тахт нишастани Ҷамшедро “Сари соли нав Ҳурмузи фарвардин” хонданд:

Сари соли нав Ҳурмузи фарвардин.

Баросуда аз ранҷтан, дил зи кин,

Бузургон ба шодӣ биёростанд,

Маю ҷому ромишгарон хостанд.

Чунин ҷашни фаррух аз он рӯзгор.

(Шоҳнома 1, 44)

Дар “Наврӯзнома” бунёнгузори солшумории шамсӣ Каюмарс аст ва бозгаштани фарвардин ба мабдаъи асосиашро шоҳ Ҷамшед муайян карда, онро “рӯзи нав” хондааст (4). Инчунин аз деворнигораҳои Тахти Ҷамшед – пойтахти императории Ҳахоманишиён, воқеъ дар шаҳри Марвдашти Эрон аён аст, ки дар нахустин рӯзи соли нав мардумон аз кишварҳои зертобеи худ бо пешкаши ҳадоёи гуногун ба шоҳ дар он ҷо анҷуман меоростанд.

Аз манобеи дигаре – қадимтарин гузориш дар бораи Наврӯз аз замони Сосониён дар асари “Китоб-ут-тоҷ”-и Ҷоҳиз дармеёбем, ки дар ин рӯз ҳадоёе (дашниҳо) ба шоҳ пешкаш мешудааст, ки бозтобе аз маросими ин рӯз дар даврони Сосониён ва аз он пештар будааст (9).

Бояд гуфт, ки вуруди ин ойинҳо ба ҷомеаи мухталифақвоми хилофат аз арзиши байналмилалии ин ҷашнҳо дар замонҳои бостон гувоҳӣ медиҳад. Гузашта аз ин, дар ривоятҳое пайдоиши Наврӯзро бо дини ислом даромехтаанд. Чунончи, Наврӯзро ба рӯзи пайдо кардани ангуштари гумшудаи ҳазрати Сулаймон, ки барояш қудрату тавононии фармонравоиро мебахшид, нисбат медиҳанд ва Берунӣ дар “Осор-ул-боқия” ин қиссаро меорад: “Чун Сулаймон ибни Довуд ангуштари хешро гум кард, шаҳриёрӣ чиҳил рӯз аз вай бирафт, аммо пас аз чиҳил рӯз ангуштарӣ пайдо шуд ва салтанат бад-ӯ баргашт. Ҳар кас чизе гуфт, эрониён гуфтанд, “наврӯз омад”, яъне рӯзе тоза биёмад” (2,234)

Ба нақл аз Озарбод мубади Бағдод, дар ин рӯз найшакар аз ҷониби шоҳ Ҷамшед ёфт шуд ва он рӯзро “наврӯз” номид (2)

Ривояте дигаре низ ҳаст, ки гӯё дар замони шоҳ Ҷамшед хушксоливу қаҳтии сахт ба миён омад ва шоҳ ба ҷойгоҳи Аҳриман рафт ва пас аз муддате хайру баракт ба мардум дубора баргашт ва дар як рӯз хуршед ду бор тулуъ кард ва сабза дамид ва он рӯзро гуфтанд рӯзи нав ва мардумон дар назди хонаҳои худ ҳафт навъ ғалаҷотро мекориданд ва аз сабзидани он ҳосили ҳамонсоларо мефаҳмиданд (11).

Наврӯз дар аҳди бостону миёна иди сайёр буд ва ҳатто дар замони Сосониён Наврӯз дар тобистон қарор дошт, аммо дар замони салтанати Маликшоҳи Сарлҷуқӣ пас аз таҳқиқи тақвим ва мушаххас кардани кабиса шуруъ аз соли 467 ҳиҷрӣ (1089 мелодӣ) бо фармони шоҳ Наврӯз дар рӯзи нахустини бурҷи ҳамал – якуми фарвардин муқаррар шуд.

Бо вуҷуди он ки замони хилофати арабҳо ҷашну анъанаҳои миллии ориёитаборонро “куфр ва маҷусигарӣ” меномиданд, аммо мардум аз ҷашн гирифтани онҳо даст накашиданд ва суханони ҷуғрофидони араб Ибни Ҳавқал (943-988) гувоҳи ҳоланд: “Карина бозоре дорад, ки мардум монанди он ки дар ҳаҷ гирд меоянд, дар он барои майгусорӣ ва ромишгарӣ ва навозандагӣ дар ҳангоми Наврӯз, то ҳафт рӯз гирд меоянд. Ҳар гуна хушӣ мекунанд ва ороишҳои шигифтиовар нишон медиҳанд. Касоне ки он ҷо меоянд, дар омода кардани хӯрокҳо ва нӯшокҳо ва фароҳам сохтани онҳо чи аз мардуми шаҳр ва чи аз касоне ки аз дур ҷоҳо ба он ҷо меоянд, харҷи бисёр кунанд ва зевари бисёр беҳ бибанданд ва ҷомаҳои неку пӯшанд ва базмҳои ромишгарӣ ва бозигарӣ барпо доранд ва дар ин хушгузарониҳо ва базмҳо ҷашне намоянд ва дар фароҳам сохтани навозандагони зану мард. Мардум дар канори рӯдхона ва бар боми кохҳо оянд ва низ бозорҳоро пур мекунанд аз хӯрокҳо ва нӯшокҳо ва колоҳо. Шабро дар ин кор ба рӯз пайваста доранд, касе мутаарризи эшон нашавад ва шоҳони эшон ин корҳоро барои эшон озод гузоридаанд аз бостон замон ва ҳарчӣ соату рӯзу сол гузашта, касе ба эшон тааррузе накарда ва эшонро аз он корҳо боз надошта. Мегӯянд харҷи эшон дар ин бозор ҳангоми даромадани хуршед ба бурҷи барра ба садҳо ҳазор дирҳам мерасад ва меваҳои некуи хушмазза ва хӯрокҳои гаронбаҳо ва нӯшокҳои гуворо чандон фаровон ва арзон аст, ки гӯйӣ ройгон аст” (3,87).

Дар аксари ривоятҳо ҷашни Наврӯзу Меҳргонро ба шоҳони Эрони бостон нисбат додаанд. Муҳимтарин ангезаи таваҷҷуҳу алоқаи мардум ба Наврӯз оғози баҳору растохези табиату расидани соли наву гармиву нуру зиё аст. Ривоятҳову тақвиму ойин ва ҷашну маросимҳо далели муътамад бар онанд, ки ҷашни Наврӯз аз куҳантарин ҷашнҳои суннатии фарҳанги ориёиён аст. Фаромӯш насозем, ки он қидмати чандҳазорсола дорад ва дар тули таърих бо дину ойин ва фарҳангҳои мухталиф даромехта, дар худ розу ҳикмати офариниши оламу одам, рӯзгор ва гардиши сипеҳру замин ва бедоршавии табиату пирӯзии некиву рушаноиву гармиро бар бадиву торикиву сардӣ дар ҳофизаи таърих нигоҳ доштаву то замони мо расида ва имрӯз ҷаҳонӣ шудааст.

ФАРАНГИС ШАРИФЗОДА, - директори Институти забон ва адабиёти ба номи Абуабдуллоҳ Рӯдакии АМИТ, доктори илми филология

КИТОБНОМА

Авесто. - Душанбе, 2014.- 838с.

2.Берунӣ. Осор-ул-боқия.- Душанбе:Ирфон, 1990.-430с.

Ибни Ҳавқал. Сурат-ул-арз.-Душанбе: Адиб, 2008.-Саҳ.130-192с.

4.Умари Хайём. Наврӯзнома: Адиб, 2012.-250с.

Шарифзода Х. Ҳамосаи шоҳон дар “Шоҳнома”.- Душанбе,2014.- 400с.

آذرب‍ادِ م‍ه‍رس‍پ‍ن‍دان‌: پ‍رت‍وی‌ ن‍واب‍ر زن‍دگ‍ی‌ و ب‍رخ‍ی‌ از ک‍اره‍اش‌ (پاریس: ارمان ۲۰۰۲) تهران: تیمورزاده،۱۳۸۲-396ص .

آموزگار ژ. زبان، فرهنگ،اسطوره.- تهران،1388.-621 ص.

تفضلی ا. تاریخ ادبیات ایران پیش از اسلام. – تهران، 1378. – 273ص.

جاحظ. التاج فی اخلاق الملوک.- بیروت،2016.- 352 ص.

جنیدیف. پیشگفتاریبرویرایششاهنامه.-تهران،۱۳۸۷.-۴۷۵ص.

رضی ه. نوروز سوابق تایخی تا امروز.- تهران، 1358.-271 ص.

سیروزهکوچک،سیروزهبزرگ. آوانویسی،تصحیحمتن،ترجمهازآذرمیدختدهدشتی.-تهران،۱۳۶۳.-۲۳۳ص.

غیاث آبادی ر. رسدخانه خورشیدی نقش رستم.- تهران،1378.-65 ص.

کاوه ع. گاه شماری و تاریخ.- تهران، 1370/-184 ص.

ملایری م. تاریخ و فرهنگ ایران.ج. 4 تهران:انتشارات توس، 1380.-436 ص.

Наврӯз ҳамчун яке аз ҷашнҳои бостонӣ ва фарҳангии мардумони Осиёи Марказӣ, Ховари Наздик ва қисматҳои дигари ҷаҳон имрӯз аз марҳалаи миллию минтақавӣ гузашта, ба як ҷашни ҷаҳонӣ табдил ёфтааст. Дар шароити ҷаҳонишавӣ ва таҳкими ҳамгироии фарҳангҳо-Наврӯз на танҳо як ҷашни фаслӣ, балки рамзи ваҳдат, сулҳ ва арзишҳои умумиинсонӣ шудааст.

Чуноне ки Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон қайд кардаанд: "Имрӯз Наврӯзи аҷдодии мо, на танҳо дар кишварҳои ориёӣ, балки дар сарзаминҳое низ ҷашн гирифта мешавад,ки дар замони худ аз сарчашмаи пурбаракат ва ҷовидонаи фарҳанги мо баҳравар шудаанд”.

Бале, воқеан ҳам, Наврӯз имрӯз на танҳо дар кишварҳои таърихии таҷлили он, балки дар бисёр кишварҳои дигар низ бо шавқу завқ таҷлил мегардад. Ин ҷашн бо фарҳанги бой, рамзҳои умеду навсозӣ ва арзишҳои инсондӯстонааш дар саросари ҷаҳон эътироф шудааст.

Ҷашнгирии Наврӯз дар Амрико ва Канада, ки бо ҷамъияти зиёди тоҷикон, форсҳо, афғонҳо, туркҳо ва дигар халқҳое, ки ин ҷашни қадимиро қайд мекунанд, баргузор мешавад, як воқеияи муҳим аст. Наврӯз, ки ҳамасола 21 март ҷашн гирифта мешавад, на танҳо як ҷашни оғози баҳор, балки рамзи навсозӣ, тозагӣ ва ҳамдигарфаҳмӣ мебошад. Дар Амрико ва Канада, ки ҷамъиятҳои гуногуннижод зиндагӣ мекунанд, Навруз бо анъанаҳои хоси худ ва бо ҳавасмандӣ ҷашн гирифта мешавад.

Бояд қайд кард, ки анъанаи Наврӯз дар Амрико ва Канада бо тамоми анъанаҳояш таҷлил мегардад, аз ҷумла:

Ҳафтсин: Ҳафтсин, ки аз ҳафт чиз иборат аст, ки бо ҳарфи "син" оғоз мешаванд (масалан, суманак, себ, сир, сирко, сабзӣ, санҷид ва сомоқ), дар хонаҳо ва ҷашнҳои Наврузӣ тартиб дода мешавад. Ин анъана дар Амрико ва Канада низ бо ҳавасмандӣ риоя мешавад.

Сабза: Рустании сабза, ки рамзи навсозӣ ва зиндагии нав аст, дар хонаҳо ва ҷашнҳо ҳамчун як қисми Ҳафтсин нигоҳ дошта мешавад.

Суманакпазӣ: Дар баъзе ҷамъиятҳо, махсусан тоҷикон ва ӯзбекҳо, анъанаи суманакпазӣ бо ҳавасмандӣ баргузор мешавад. Суманак, ки аз гандуми ҷавон тайёр карда мешавад, дар Навруз тақсим мегардад.

Мусиқӣ ва рақс: Дар ҷашнҳои Наврузӣ мусиқӣ ва рақсҳои анъанавӣ, аз қабили рақси тоҷикӣ, форсӣ, курдӣ ва дигар рақсҳо иҷро мешаванд. Ин рақсҳо ҳаваси баҳорӣ ва шодӣ ба ҷашн мебахшанд.

Хӯрокҳои анъанавӣ: Хӯрокҳои махсуси Наврузӣ, аз қабили суманак, ширинӣ, ширбиринҷ ва дигар таомҳо дар ҷашн омода ва тақсим мешаванд.

Ҷамъомадҳо ва фестивалҳо: Дар шаҳрҳои бузурги Амрико ва Канада, аз қабили Вашингтон, Ню-Йорк, Даллас, Торонто, Лос-Анҷелес, Ванкувер ва дигар шаҳрҳо, ҷамъомадҳо ва фестивалҳои Наврузӣ баргузор мешаванд. Дар ин чорабинҳо хӯрокҳои миллӣ, ҳунарҳои мардумӣ, намоишҳои фарҳангӣ намоиш дода мешаванд.

Дар Амрико ва Канада як қатор ташкилотҳо ва ҷамъиятҳои тоҷик, форс, афғон ва дигар халқҳое, ки Наврӯзро ҷашн мегиранд, фаъолият мекунанд. Ин ташкилотҳо ҷашнҳои Наврӯзро ташкил ва баргузор мекунанд ва барои ҳифзи анъанаҳо ва фарҳанги миллӣ кӯшиш мекунанд. Масалан:

· Маркази фарҳангии тоҷикӣ: Дар баъзе шаҳрҳо марказҳои фарҳангии тоҷикӣ мавҷуданд, ки ҷашнҳои Наврӯзро бо анъанаҳои тоҷикӣ баргузор мекунанд.

· Ташкилотҳои форсзабон: Ҷамъиятҳои форсзабон низ ҷашнҳои Наврӯзро бо анъанаҳои форсӣ баргузор мекунанд.

· Фестивалҳои умумӣ: Дар баъзе ҷашнҳо ҳамаи халқҳое, ки Наврӯзро ҷашн мекунанд, якҷоя ҳузур меёбанд ва анъанаҳои худро намоиш медиҳанд.

Наврӯз дар Амрико ва Канада на танҳо як ҷашни фарҳангӣ, балки рамзи ҳамдигарфаҳмӣ ва якдилӣ низ мебошад. Ин ҷашн имконият медиҳад, ки ҷамъиятҳои гуногуннижодӣ якҷоя ҷамъ оянд ва анъанаҳои худро бо ҳам мубодила кунанд. Наврӯз ҳамчун як ҷашни байналмилалӣ низ пазируфта шудааст ва дар баъзе ҷойҳо ҳатто аз ҷониби ҷомеаи маҳаллӣ низ ҷашн гирифта мешавад.

Ҷашнгирии Наврӯз дар Амрико ва Канада на танҳо барои нигоҳ доштани анъанаҳо ва фарҳанг, балки барои тақвияти робитаҳои ҷамъиятӣ ва эҳтироми фарҳангҳои гуногун аҳамияти калон дорад.

Дар хотима мехоҳам як бори дигар гуфтаҳои фавқро бо суханони Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон тасдиқ намоям: “Ҷаҳонишавии Наврӯз дар марҳалаи нави таърихи давлатдории мо имкон фароҳам овард, то мардуми олам бо такя ба фитрату сиришти ин ҷашни қадима аз ҳар ҷиҳат ба он бештар таваҷҷуҳ зоҳир намояд, зеро муҳтавои Наврӯз танҳо марбут ба қаламрави зуҳури он набуда, балки суннату анъанаҳои неку созандаи он метавонанд ҳамчун омили муҳими ҳамзистии осоиштаи тамоми инсоният хидмат кунанд”.

Дороншоева Некбахт Шоқосумовна, - мудири шуъбаи ШМА ва Канадаи Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои АМИТ, номзади илмҳои сиёсӣ

Баррасии масоили ҳамкории Тоҷикистону Русия дар мулоқоти хосаи Сарони давлатҳо муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ва муҳтарам Владимир Путин оғоз гардида, дар вохӯрии васеъ бо иштироки ҳайатҳои расмии ду кишвар идома ёфт.

Масъалаҳои калидии муносибатҳои ду кишвар ва мавзуъҳои мубрами минтақавию байналмилалӣ ба таври муфассал муҳокима гардиданд.

Сарвари давлат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон аз рушди хуби муколамаи сиёсӣ дар ҳамаи сатҳҳо изҳори қаноатмандӣ намуданд.

Рушди босуръати ҳамкории тиҷоратию иқтисодӣ дар солҳои охир таъкид гардид.

Аз ҷумла, масоили густариши ҳамкорӣ дар бахшҳои саноат, энергетика ва кишоварзӣ баррасӣ шуд.

Ба масъалаҳои рушди робитаҳои гуманитарӣ, ҳамкорӣ дар соҳаҳои фарҳанг ва маориф таваҷҷуҳи хоса зоҳир гардид.

Гуфта шуд, ки дар шаҳру ноҳияҳои гуногуни Тоҷикистон 71 муассисаи таълимӣ бо забони русӣ, аз ҷумла онҳое, ки соли 2022 аз ҷониби Сарони давлатҳо ифтитоҳ ёфта буданд, ҳамчунин 190 мактаби омехта фаъолият доранд. Дар ин зимн, ҳамкорӣ дар таъмини ин муассисаҳои таълимӣ бо китобу маводи таълимӣ ва адабиёт бо забони русӣ аз масъалаҳои матраҳ боқӣ мемонад.

Зикр шуд, ки дар Тоҷикистон се филиали муассисаҳои бонуфузи олии таълимии Русия фаъолият дошта, зиёда аз 28 ҳазор шаҳрвандони Тоҷикистон дар донишгоҳу донишкадаҳои Русия таълим мегиранд.

Ҷонибҳо ба мувофиқа расиданд, ки моҳи июни ҳамин сол дар Федератсияи Русия Рӯзҳои фарҳанги Тоҷикистон баргузор карда мешаванд.

Таъкид гардид, ки ҳар ду кишвар барои мукаммалсозии ҳамкории байниминтақавӣ, аз ҷумла баргузории як қатор чорабиниҳои гуногунсатҳ дар ин самт, талош хоҳанд кард.

Ба ҳамкории байнипарлумонии ду кишвар баҳои баланд дода шуда, ҷонибҳо барои идомаи босамари он дар оянда изҳори ҳавасмандӣ намуданд.

Таҳкими ҳамкорӣ дар соҳаи амният ва тақвияти ҳамоҳангӣ дар фаъолияти муштараки хадамоти махсус ва мақомоти ҳифзи ҳуқуқ дар мубориза бар зидди таҳдиду хатарҳои амниятӣ аз масъалаҳои муҳими музокирот буд.

Ҳамкории судманд дар доираи созмонҳои минтақавӣ ва байналмилалӣ низ дар маркази таваҷҷуҳи сарони ду давлат қарор дошт.

https://president.tj/event/news/50034