Ҳар шаб зи худат бипурс агар my мардӣ,

К-имрӯз чӣ хизмате ба мардум кардӣ.

Ҳақ ба ҷониби Лоҳутист: Ҳар як инсон бояд дар зиндагӣ як амали хайре, як кори неке, як ёдгорие аз худ боқӣ монад. Вақте ки шахс аз дунё мегузарад, ягон амали некаш ёди ӯро зинда мегардонад. Албатта, ҳамаи одамон мирандаанд, вале агар аз кас ягон амали хубе боқӣ монда бошад, ҳар боре ки ба он менигарӣ, беихтиёр заҳмати бепоёни ӯ номи он шахсро зиндаёд мегардонад, зеро бузургон гуфтаанд:

Шахсияти арзанда дар дунёи равшан аз худ се чизро боқӣ мегузорад:

- Садақаи ҷория - бунёди боғ.

- Илми кофӣ - яъне офаридани асаре.

- Фарзанди солим ба дунё овардан, ки боиси ифтихору болидагист.

Агар инсон ягон амали номбаршударо иҷро накарда бошад, пас он шахс умр барабас гузаронд ва ранҷи бефоида бурд.

Имрӯз миллати тоҷик роҳбару роҳнамо, роҳбаладу сарвари бузургу кордон ва ифтихорманд Президенти бузургӣ давлат Эмомалӣ Раҳмонро дорад, ки як миллати бузургро роҳбаладӣ мекунад. Имрӯз миллати тоҷик давлати абарқудрат, демократӣ, дунявӣ, созанда ва ҳуқуқбунёд дорад. Имрӯз ин миллат муқаддасоти бузурги давлаташро эътироф мекунад. Имрӯз мардуми тоҷик ба бунёди иншоотҳои бузурги аср ба мисли Нерӯгоҳи Барқи Роғун машғул аст.

Ҳар як нидои ин марди накӯном бар дили ҳар як ватандор ору номус, виҷдону саховатмандӣ бедор кард. Тоҷикистони кӯчаки мо имрӯз иқтидори бино намудани чунин як иншооти бузургро пайдо карда наметавонист, агар пиру барно, марду зан, корхонаву муассисаҳо ва оилаҳои ҷудогона, ки узви ин миллати таърихан бузурганд, аз як гиребон cap бароварда ин иншоотро обод намудан доранд.

Ҳар кӣ Роғун мекунад бунёд,

Хонаи хешро кунад обод.

Ҳар як ватандор шабро шаб, рӯзро рӯз нагуфта, кору фаъолият мекунанд, қарзи ватандорӣ адо карда истодаасг. Дар бунёди ин иншооти бузург саҳм гузошта, саҳмияҳо харида, маблағҳо мегузаронанд. Имрӯзҳо модарони тоҷик кулчаи ширмоли худро ба коргарони НБО-и Роғун мефиристанд. Имрӯз ҳар як пиру барнои миллат бо кадом роҳе, ки набошад, дастгири ободонии НБО-и Роғун асг.

Имрӯзҳо барои мардуми тоҷик давраи исботи ору номус, виҷдону ҳимматбаландӣ, исботи тоҷдорӣ расидааст. Миллати ҳимматбаландро фурсати исботи ҳиммати баланд омадаст. Нахустин бор Президенти давлат Эмомалии Раҳмон ба халқ бобати кӯмаку дастгирӣ баҳри сохтмони ин иншооти бузург муроҷиат кард, ки ин муроҷиати ӯ ба кулли мардуми ин сарзамин қобили қабул гашта, ҳамагон онро хуб пазируфтанд, дастгирӣ намуда истодаанду ҳамагӣ ҷонибдоранд.

Тоҷикони баору номус имрӯзҳо пайи ободии Ватани азизанд. Имрӯзҳо бо ҷаҳди бузург бо иттиҳод санг бар болои санге ниҳода, Роғунро обод мекунанд, то ки ояндаи насли дигар дурахшон бошад. To модари тоҷик бо сарбаландӣ аз пайи рафъи мушкилиҳои рӯзгори хеш ба осонӣ баромада тавонад. To Тоҷикистони азиз дар байни дигар кишварҳои дунё сарбаланду номдор бошад.

Бар Роғуни мо нигар, ки ид омадааст,

Аз шаш тарафи Ватан навид омадааст.

Чун миллатро сарвари фархунда накӯст,

Ҳамфикрӣ зи иттиҳод падид омадааст.

Имрӯз миллати тоҷик кохи нуру маърифати тоҷикистониёнро бо қувваи дасти хеш, бозуву ақлу хиради худ, бо маблағи ба арақи ҷабин бадастовардаи хеш бино карда исгодаанд, ки Худованди мутаол ба ҳар яки ин мардуми барнодил азму субот ва қувваи бузург бахшида.

Хулоса, иншооти Роғун ҳамчун нерӯгоҳи барқӣ - обӣ на танҳо барои миллати тоҷик нуру зиё, балки баракату фаровонӣ, якдигарфаҳмӣ, эҳтироми миллат ва ҳамбастагиро ато фармуд. Бо оғози ин иншооти бузург миллати тоҷик боз аз соҳибтоҷӣ, бузургдилӣ, саховатмандӣ ва ҳунари волои ниёгони хеш ёдрас гардид. Ин кохи нур, ҳамчун маъхази гарон баробари ба анҷом расидану қад афрохтан кулли хушиҳои олам, ҳамчун эҳсон, нур, сафо ва шодиву нишоти пурбаракатро ҳувайдо мегардонад, зеро он аз иттиҳоди бузурги миллати баору номус ва аз саҳми хурду бузурги ин сарзамини офтобӣ ба авҷ cap кашида.

Маркази таҳқиқоти технологияҳои иноватсионии Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон н.и.т. Наҷибуллоҳи Рӯзӣ н.и.т. Раҳимов Фирӯз

(Бардоштҳо аз суханронии Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар маҷлиси тантанавӣ 6-уми ноябр ба ифтихори 30-солагии қабули Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон)

Дар суханронии худ дар маҷлиси тантанавӣ 6-уми ноябри с.ҷ. ба ифтихори30-солагии қабули Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон таъкид намуданд: «Мо соли 2024-ро ба муносибати 30-солагии қабули Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон «Соли маърифати ҳуқуқӣ» эълон намудем, зеро ҷавҳари маърифати ҳуқуқиро риояи меъёрҳои Конститутсия ҳамчун қонуни асосӣ ташкил медиҳад».

«Ҳадаф аз иқдоми мазкур баланд бардоштани сатҳи маърифати ҳуқуқии шаҳрвандон, тарғиби арзишҳои демократӣ ва таҳкими ҳуқуқу озодиҳои инсон мебошад». Барои расидан ба ин ҳадаф мо бояд институти ҳуқуқи инсонро мустаҳкам намоем, бо он муносибати эҳтиромона дошта бошем, мақоми қонунро баланд бардорем, шаҳрвандонро дар руҳияи эҳтиром нисбат ба он ва таъмин намудани волоияти қонун, ташаккул додани низоми устувори рафтори ҳуқуқӣ тарбия намоем, фаъолияти тамоми субъектҳои тарғиб ва ташвиқи ҳуқуқӣ, механизми самараноки ҳамкории давлат ва ниҳодҳои ҷомеаи шаҳрвандиро дар самти маърифати ҳуқуқии шаҳрвандон ҳамоҳанг созем.

Пешвои миллат ба иштирокчиёни вохӯрии ботантана ёдовар шуданд, ки «маърифати ҳуқуқии шаҳрвандон, дар навбати худ, барои бунёди ҷомеаи пешрафта ва адолатпарвар нақши калидӣ дорад».

Барои ташкил намудани ҷомеаи дорои маърифати баланди ҳуқуқӣ моро зарур аст, ки мутобиқи «Барномаи таълим дар соҳаи ҳуқуқи инсон барои солҳои 2022-2026 тарбияи ҳуқуқии шаҳрвандонро ба роҳ монем ва донишҳои ҳуқуқии онҳоро сайқал диҳем, то ки эҳтиром, риоя ва иҷрои қонун ба ҳукми одату анъана мубаддал гардад. «Зеро тавре равандҳои рушди ҷомеаи ҷаҳонӣ собит месозанд, - таъкид намуданд Пешвои миллат- танҳо ҷомеае ба пешрафту тараққиёт ноил шуда метавонад, ки дар он Конститутсия ва қонунҳо бечунучаро риоя ва иҷро шуда, волоияти қонун ҳамчун арзиши муҳимми давлати ҳуқуқбунёд таъмин гардад».

Маърифати ҳуқуқӣ ҳамчун ҷузъи ҷудонопазир ва таъсиррасони равандҳои ҷомеа заминаи муносибатҳои ҳуқуқиро роҳандозӣ ва инкишоф дода, дар табодулу инкишофи маърифати инсонӣ саҳми бесобиқа дорад. Он аз маҷмуи меъёрҳо, институтҳои ҳуқуқӣ ва равандҳои гуногун иборат мебошад, ки вазифаи муайяннамоии мавқеи иҷтимоӣ ва ҳуқуқии инсонҳоро дар ҷомеа мушаххас иҷро менамояд.

Маърифати ҳуқуқӣ аз намудҳои дигари маърифат ба куллӣ фарқ мекунад, зеро он ба ин васила маҷмуи хоси ҷузъи моддӣ ва маънавиро ташкил менамояд. Таҳлилҳо собит намудаанд, ки маърифати ҳуқуқӣ сатҳи таърихан муайяншудаи инкишофи ҷомеа буда, қувваи эҷодӣ ва лаёқати инсон, муносибати байниҳамдигарии бошандагони ҷомеаро дар арзишҳои моддӣ ва маънавии эҷодшуда ифода менамояд. Маърифати ҳуқуқии инсон, қисми таркибии маданияти маънавӣ ҳисоб рафта, он аз низоми донишҳо, арзишҳои муайян, ҳиссиёти равонӣ дар заминаи эътирофу эҳтироми шаъну шарафи инсон, ҳуқуқу озодиҳои ӯ, инчунин малака ва тавоноии инсон иборат мебошад. Маърифати ҳуқуқӣ дар сатҳи дониши ҳуқуқӣ ва амалияи хуқуқии инсон зоҳир меёбад.

Маърифати баланди ҳуқуқӣ - асоси ҷомеаи демократӣ ва нишондиҳандаи камолоти системаи ҳуқуқӣ мебошад. Ин омилест, ки ба танзими тамоми равандҳои гуногуни зиндагӣ таъсири фаъоле дорад, ки ба муттаҳидсозии шаҳрвандон, ҳамаи гурӯҳҳои иҷтимоӣ ва таҳкими ин гуна ҷомеаро дастгирӣ намуда, дар он тартиботро нигоҳ медорад. Эҳтиром ба қонун яке аз талаботи асосии ҷомеаи ҳуқуқӣ, фаъолияти самарабахши низоми сиёсӣ ва ҳуқуқӣ мебошад.

Баланд бардоштани маърифати ҳуқуқии ҷавонон дар замони муосир аҳамияти хосса пайдо менамояд. Давоми солҳои охир болоравии салоҳиятноки ҳуқуқии ҷавонон мушоҳида ва огоҳии баланди онҳо аз мундариҷаи санадҳои меъёрию ҳуқуқии Ҷумҳурии Тоҷикистон, бахусус эҳтиром нисбат ба Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон ва қонунҳои амалкунандаи Тоҷикистон, кодексҳо ва амсоли онҳо зоҳир мегардад. Мавҷуд будани омилҳои номатлуб дар ҷомеа, аз қабили ҳолатҳои террористӣ, экстремистӣ, ифротгароӣ, шомилшавӣ ба ҳизбу ҳаракатҳои иртиҷоӣ, ҷинояткорӣ, хариду фурӯши инсон ва танфурӯшӣ ҳаёти ҷамъиятиро халалдор карда, ба амнияти миллию давлатӣ таҳдид мекунанд. Дар ин робита маърифати ҳуқуқӣ дар пешгирӣ кардани ҳодиса ва рафторҳои номатлуб ва ҷинояткорӣ нақши ҳалкунанда мебозад.

Маърифати ҳуқуқӣ ва васеътар аз он арзишҳои ҳуқуқиро бояд аввал волидон, наслҳои калонсол қабул кунанд: пас наслҳои нав бо ибрати онҳо дар ин руҳия тарбия меёбанд.

Бо такя ба андешаҳои баёншуда, ба назари мо, дар ҳоли ҳозир маърифати ҳуқуқии ҷавонон бояд ба татбиқи маҷмуи ҳадафҳое равона карда шавад, ки дар Конститутсия ва қонунҳои амалкунанда инъикос ёфтаанд. Арзишҳои дар онҳо зикршуда, моҳиятан тарзе амалӣ карда шаванд, ки аксарияти мутлақи ҷавонон ба рафтори фаъоли иҷтимоӣ мутамоил гардида, рафторе, ки ба дарки амиқи асоснокӣ, адолатнокӣ ва мувофиқи мақсад будани меъёрҳои ҳуқуқ асос ёфтааст ва фаъолияти шахсро баҳри таъмини тартиботи ҳуқуқӣ ва решакан намудани ҳуқуқвайронкуниҳо нигаронида шаванд.

Бояд зикр намоем, ки омӯзиши Конститутсия ва қонунҳо дар давлати ҳуқуқбунёд масъалаи меҳварии ҷомеа мебошад ва аз ҷониби тамоми қишрҳои ҷомеа бояд амалӣ карда шавад.

Пешвои миллат дар назди мо вазифа гузоштанд, ки «корҳои фаҳмондадиҳиву маърифатӣ, шарҳу тафсири илмиву оммавии меъёрҳои Конститутсия ва қонунҳо бо иштироки олимон, кормандони мақомоти ҳифзи ҳуқуқ, дигар мутахассисон ва дар ин замина ташкилу баргузор намудани барномаҳои махсус тавассути воситаҳои ахбори омма васеъ ба роҳ монда шаванд. Аз ин лиҳоз, ба омӯзиши Конститутсия ва қонунҳо дар вазорату идораҳо, корхонаву муассисаҳо, сарфи назар аз шакли моликияташон, аз ҷумла муассисаҳои таълимӣ бояд эътибори ҷиддӣ зоҳир гардад».

Ҳамин тавр, маърифати ҳуқуқӣ ба давлат, ҷомеа ва инсоният аҳамияти басо муҳим дорад. Барои баланд бардоштани маърифати ҳуқуқии шаҳрвандон мушкилоти зиёде мавҷуданд, аммо танҳо бо кӯмак ва талошҳои муштараки ҷомеа ва давлат метавон фарҳанги муътадили ҳуқуқӣ ва сатҳи баланди огоҳии ҳуқуқии шаҳрвандонроташаккул намуд. Дар Тоҷикистони соҳибистиқлоли мо дар сатҳи қонун таҷассум ёфтани мафҳуми тарбияи ватандӯстӣ барои тақвияти масъулиятшиносии ҳар як шаҳрванд дар назди Ватан, тавсеаи мавзуи хештаншиносӣ дар ҷомеа ва ташаккулёбии насли наврасу ҷавон ва солиму меҳандӯст заминаҳои марбутаи ҳуқуқиро фароҳам овардааст.

Суханронии Пешвои миллат дар маҷлиси тантанавӣ, бахшида ба 30-солагии Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон ва эълон гаштани Соли маърифати ҳуқуқӣба мо илҳоми тоза бахшида, барои расидан ба ҳадафҳои муҳим - баланд бардоштани маърифати ҳуқуқии ҷомеаи адолатпарвар ва таъмини волоияти қонун моро раҳнамо мебошад.

Саидумар Раҷабов, доктори илмҳои ҳуқуқшиносӣ, профессор, мудири шуъбаи ҳуқуқи байналмилалии ИФСҲ АМИТ

Бардошт аз дидори НБО-и Роғун,01 ноябри 2024

“Неругоҳи барқи обии “Роғун” барои расидан ба истиқлоли энергетикии Тоҷикистон, рушди устувори иқтисодии мамлакат, баланд бардоштани сатҳу сифати зиндагии мардум ва пешрафту ободии Ватанамон заминаи устувор мегузорад”

Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ-Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон

ҶумҳурииТоҷикистон дар истеҳсоли “Иқтисодиёти сабз” дар сатҳи ҷомеаи ҷаҳонӣ мақоми намоёнро ишғол менамояд, ки зиёда аз наваду ҳашт фоизи барқи истеҳсолшавандаи онтариқи неругоҳҳои хурду калони барқи обӣ ҳосил карда мешавад. Аз ин лиҳоз, дар самти истеҳсоли “Энергияи сабз” дар кишвар чандин лоиҳаҳо пешниҳод ва амалӣ карда мешаванд. Аз ҷумлаи чунин лоиҳаҳо, лоиҳаииншооти бузурги НБО-Роғун ба шумор меравад, ки баландии сарбанди он 335 метр бо истеҳсоли 17,0 млрд кВт.соат неруи барқ дар як сол пешбинӣшудааст.

Чи тавре ки аз таърихи иншооти бузурги НБО-Роғун бармеояд, корҳои омодасозӣ ва сохтмонии иншооти мазкур ҳанӯз дар солҳои70-уми асри ХХ оғоз гардида буд. Дар моҳи декабри соли1987 аввалин маротиба пеши дарёи Вахш баста шуд. Ҳамон сол беш аз 6 ҳазор коргарону мутахассисони соҳавӣ аз гӯшаву канори ИҶШС ба корҳои сохтмонӣ камари ҳиммат бастанд. Баъдан, аввалҳои солҳои 90-ум баландии девори сарбанди нерӯгоҳ дар дарёи Вахш тахминан ба 40 м баланд карда шуд. Бинобар сабаби барҳам хӯрдани Иттиҳоди Шӯравӣ, ҷанги таҳмилии шаҳрвандии солҳои1992-1997 ва вазъи заифгардидаи иқтисодию молии Тоҷикистон идома додани корҳои сохтмонӣ дар НБО-и Роғун мавқуф гузошта шуд.

Бо ташаббуси Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ-Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон, таҳти роҳбарии бонки Умумиҷаҳонӣ ташхиси тарҳи лоиҳаи сохмониНБО-и Роғун оғоз гардида, соли 2014 ба анҷом расонида шуд. Баробари ин, яке аз вазифаҳои асосииташхиси байналмилалии лоиҳа таҳти омӯзиш қарор додани масъалаи зарари экологии НБО-и Роғун ба хоҷагиҳои халқи поёноб баъд аз ба истифода додани он буд. Баъд аз ҷамъбаст намудани хулосаву таҳлилҳои гузаронидашудаи ташхиси байналмилалӣ маълум гардид, ки хоҷагиҳои поёноби на Тоҷикистон ва на кишварҳои ҳамсоя баъд аз ба истифода додани НБО-и Роғун, ягон зарар намебинанд.

Вобаста ба ҳамин масъала собиқ Котиби генералии СММ Пан Ги Мун аз натиҷаи кори мутахассисон қаноатманд гардида роҳбарони кишварҳои Осиёи Марказиро барои дастгирӣ намудан дар масъалаи дуруст истифода намудани захираҳои обию энергетикии минтақа даъват ба амал овард.

Ширкатҳои хориҷие, ки дар асосноккунии техникиву иқтисодии НБО-и Роғунсаҳм доштанд, зикр намуданд, ки макони интихобгардида барои сохмон ба талаботҳои сейсмологӣ ҷавобгӯ набошад ҳам, барои сохтмониНБО-и Роғунмувофиқ аст, агар сарбанд бо баландиии 335 метр бунёд гардад, он гоҳ НБО-и Роғун метавонад бо иқтидори то 3600 мегават соат қувваи барқ ҳосил намуда, дар минтақа калонтарин неругоҳи барқи обӣ хоҳад буд.

Боиси зикр аст, ки НБО-и Роғун ин лоиҳаест на танҳо дар сатҳи кишвар, балки дар тамоми минтақаи Осиёи Марказӣ нақши муҳим дорад. Ба кор андохтани НБО-и Роғун, таконе хоҳад гардид барои рушди саноати Тоҷикистон, кишварҳои Осиёи Марказӣ ва минтақа, ки дар навбати худ барои таъмини аҳолӣ бо ҷойҳои нави корӣ, вусъат додани гардиши мол дар минтақа, таъмини заминҳои корам бо об, мусоидат хоҳад намуд.

Раиси палатаи қонунбарори Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Ӯзбекистон Нурдинҷон Исмоилов соли 2018 ҳангоми ташрифи расмӣ ба Тоҷикистон овардан ба шаҳри Душанбе ва зимни мулоқот бо Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон тамоми мардуми шарифи Тоҷикистонро бо мавриди истифода дода шудани агрегати якуми НБО-и Роғун табрик намуда, изҳор дошт, ки ин иқдом бо ташаббусу ибтикори сарвари Ҳукумати Тоҷикистон дар саҳифаи таърихи тоҷикон дарҷ хоҳад гардид. Инчунин Исмоилов Н. қайд намуд, амалӣ гардидани чунин як лоиҳаи бузург на танҳо барои Тоҷикистон, балки барои ҳамаи кишварҳои минтақа муфид аст. Дар шароити имрӯза НБО-и Роғун метавонад омили ҳамгироӣ ва рушди иқтисодии минтақа гардида, василаи ҳамкориҳои мутақобилаи кишварҳои минтақа дар соҳаҳои мухталиф бо Тоҷикистон бошад.

Қобили зикр аст, ки ба кор андохтани агрегати аввалини ин иншооти муҳими стратегӣ 16 ноябри соли 2018 ва агрегати дуюми он 9 сентябри соли 2019 бо иштироки бевоситаи Президенти Тоҷикистон ба вуқуъ пайваста, яке аз дастовардҳои таърихии даврони соҳибистиқлолии Ҷумҳурии Тоҷикистон ба шумор меравад. Дар ҳақиқат, НБО- и Роғун дар замони истиқлолият майдони талошу заҳматҳои самарабахш, мояи ифтихор, мафҳуми бузург, шуҷоату мардонагӣ ва ояндаи дурахшони миллати куҳанбунёди тоҷик гаштааст.

Дар корҳои сохтмонии НБО- и Роғун ҳам ширкатҳои ватанӣ ва ҳам хориҷӣ ҷалб карда шуда, дар ин иншооти бузургу беназир зиёда аз 17 ҳазор бунёдгарон шабонарӯзӣ кору фаъолият менамоянд.

Ҷомеаи имрӯзу фардои кишвар шоҳиди онанд, ки дар амалӣ гардидани чунин лоиҳаи беназири минтақавӣ, ташаббуси ҷасурона, сиёсати қавӣ ва дурандешонаи Пешвои муаззами миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон нақши беҳамто дорад.

Ҳукумати мамлакат бо азму иродаи қавӣ ва тасмими созандаи Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон, ҳисси баланди масъулиятшиносиву ватандӯстии сохтмончиёни ин иншооти бузург, инчунин ҷонибдории ҳамаҷонибаи мардуми шарафманди Тоҷикистон аз сиёсати пешгирифтаи Ҳукумати кишвар, ба вазъияти пешгӯинашавандаи ҷаҳони муосир ва таҳдиду хатарҳои терроризм ва экстремизм нигоҳ накарда, ҷиҳати таъмини фардои дурахшони насли ояндаи Тоҷикистон талош доранд ба ҳадафи стратегӣ- таъмини истиқлоли энергетикӣ қадамҳои устувор гузоранд.

Салимов А.Ҳ. ходими калони илмии шуъбаи Иттиҳоди Давлатҳои Мустақили Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои АМИТ

Бардошт аз дидори НБО-и Роғун,01 ноябри 2024

Имрӯз таърих бар дӯши мову шумо мардуми шарафманду сарбаланд ва озодаву худшиноси тоҷик боз як рисолати бузург – бунёди кохи нурро гузоштааст. Ин барои насли мо ҳам масъулияти азим ва ҳам ифтихору шарафи бузургест. Ҳоло майдони сохтмони ин иншооти барои мамлакат тақдирсоз ба корзори заҳмати созанда, майдони ҳиммату ҷавонмардӣ, арсаи озмоиши нангу номус ва гузашта аз ин, ба ғояи миллии мо табдил ёфтааст.

Эмомалӣ РАҲМОН

Минтақаи Осиё аз қораи бузуртарини ҷаҳон буда, бо тақсимшавии ҷуғрофиявии ҷолибу ҷаззоб, табиати тарабовару тобовар ва маданияту маърифат дорои аҳамиятҳои стратегӣ буда, омӯзишу баррасии он хело муҳим арзёбӣ мегардад. Сиёсатшиносону минтақашиносон қитъаи Осиёро дар баробари худ ба ҳудудҳои ҷуғрофӣ ҷудо кардаанд, ки иборатаз Осиёи Шарқӣ, Осиёи Ҷанубӣ, Осиёи Марказӣ, Осиёи Ҷанубу Шарқӣ мебошад. Зимнан минтақаи Осиёи Марказӣ ва Ҷануби Осиё аз манотиқи бузурги Осиё мебошанд, бо афзоиши аҳолӣ, тамаддуну таърих ва илму ҳунар, фаҳму фаросат ва манобеи табии муҳим арзёбӣ мегардад. Ҳаминтариқ, эҷоди амну субот ва рушд, ягона воситаи инкишоф, беҳбудӣ, тиҷорат ва савдо дарминтақа маҳсуб ёфта, заминаи кафолат барои зиндагии хуби мардум ва пешравии иқтисодӣ ва иҷтимоии онон гардад.

Диёри Тоҷикистон, ҳама гаштаст гулистон,

Зи Ваҳдатудӯстӣ, Ватан шудаст нуристон.

Ҳаминтавр, Тоҷикистони муосир дар минтақаи Осиёи Марказӣ ҷойгир буда, бо гузаштаи таърихӣ ва донишмандони бузурги илму адабу фарҳанг ва манобеи табии нокашфшуда, обҳоимусаффову кӯҳҳои зебонманзари осмонбӯс ва захираҳои гидроэлектроэнергетикӣ бойбуда, дар ҷаҳон ҷойгоҳҳи хос дошта, истифодаи дуруст ва сарфи оқилонаи онҳо барои рушди устувори иқтисодию иҷтимоии давлат мусоидат намуда, заминаро барои тавсеаи ҳамкориҳои бештар бо кишварҳои Осиёи Марказӣ ва Осиёи Ҷанубӣ аз ҷумла Афғонистону Покистону Ҳиндустон фароҳам месозад. Тоҷикистон дар тӯли беш аз30 соли истиқлол тавонист ҳамкориҳои худро бо кишварҳои Осиёи Марказӣ ва Осиёи Ҷанубӣ хуб роҳандозӣ намуда, дар самтҳои гуногун созишномаҳо барқарорнамояд. Мавриди зикр аст, ки Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ–Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар аввалин саммити сарварони кишварҳои “Осиёи Марказӣ – Ҳиндустон”, ки дар шакли маҷозӣ баргузор шуд, иштирок ва суханронӣ карда, ҳамкориҳои бисёрҷонибаи созандаи кишварҳои минтақа, бахусус дар доираи СММ, СҲШ, МҲТБО ва рушди минбаъдаи ҳамкориҳои кишварҳои минтақаро муҳим шумориданд.

Тоҷикистон бо ташаббусҳои созандаи марбут ба масоили иҷтимоӣ ва иқтисодӣ аз ҷумла амнияти обу иқлим, энергетика ва озуқаворӣ минтақаи Осиёи Марказӣ ва Осиёи Ҷанубиро бештар дар пайванди муштарак нигоҳ дошта, бо ҳамаи ин кишварҳо равобити ҳасана дошта, ҳамкорӣ мекунад.

Бо чунин ормону орзуҳои хуб мардуми Тоҷикистони соҳибистиқлол, бо истифода аз донишу хирад ва роҳнамоии фарзандони фарзонаи худ таҳти сарпарастии сиёсатмадор ва ташаббускору созанда Президенти кишвар муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон барои эҳёи арзишҳои фарҳангиву миллӣ талошу мубориза намуда, Ватанро дар арсаи ҷаҳон муаррифӣ намудаанд. Ҳаминтариқ, бо чунин арҷгузорӣ метавон корнамоии қаҳрамононаи Президенти кишварро, ки Роғунро ба воқеият табдил додааст, заминаи асосии сулҳу суботу созандагӣ эътироф кард.

Неругоҳи барқи обии “Роғун” аз ҷумлаи онҳо мебошад, ки боиси рушди иқтисоди кишвар ва ғанӣ гардондани буҷети давлат гардида, Тоҷикистонро ҳамчун давлати ободу зебо ва худкифо дар арсаи байналмилалӣ обрӯ ва нуфуз мебахшад.

Барои нависандаи сатрҳо мояи ифтихору шарафмандист, ки санаи 01.11.2024 дар асоси дастуру ҳидоятҳои Асосгузори сулҳу ваҳдатимиллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон бо ташаббуси Президенти Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, таҳти сарпарастии директори Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон Ҳайдарзода Рустам Ҷӯра дар доираи сафар ба шаҳри Роғун аз ҷараёни кор дар сохтмони бузурги аср НБО- Роғун дидан намуда, бо рафти кор дар сарбанди он ва идома аз толори мавҷудияти агрегатҳои неругоҳ шиносоӣ пайдо кардем.

Мавриди зикр аст, ки НБО “Роғун” нуҳумин силсиланеругоҳ дар дарёи Вахш ба ҳисоб рафта, тавоноиаш аз иқтидори истеҳсолии НБО “Норак” яку ним маротиба зиёдмебошад. Беҳтариву бартарии он аз дигар неругоҳҳо дар он аст, ки толори мошинҳо ва бинои трансформаторҳо дар зери замини он бунёд карда мешаванд. Хусусияти дигари НБО “Роғун” эҷоди муҳити солиму созанда бо истифодаи самаранок аз захираҳои обӣ, ҳифзи пиряхҳо аз ифлосшавӣ ё ба ибораи дигар “энергияи сабз” мебошад. Тибқи маълумоти овардаи сармуҳандиси НБО-и Роғун сарбанди нерўгоҳ бо баландии 335 метр баландтарин сарбанди аз санг дар ҷаҳон буда, обанбори он ҳаҷми умумии 13,3 км3 ва ҳаҷми муфиди 10,3 км³ ташкил медиҳад. Он ҳамчуняк маҷмааи бузурги гидроэнергетикии гуногунҳадаф, аз ҷумла барои тавлиди нерӯи барқ, танзими об, коҳиш додани хатари обхезӣ ва коҳиш додани хушксолӣ ба нақша гирифташудааст.

Бояд қайдкард, ки санаи 5-уми январи соли 2010 Президенти кишвар, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон сохтмони НБО “Роғун”-ро ҷабҳаи нангу номус номида, даъват ба амал овард, ки саҳми худро дар бунёди Неругоҳ гузоранд. Даъвати ватандӯстонаи Сарвари давлат ба хотири ҳарчи тезтар суръат бахшидан ва анҷом додани корҳои сохтмонӣ дар ин иншооти бузург буда, заминаи зиндагии созанда мегардад.

Ин ҷо бояд таъкид кард, ки бунёд НБО “Роғун” собиқаи таърихӣ дошта, солҳои70-ум оғоз ёфта, бо пошхӯрииШӯравӣ ва сабабҳои дигар дар аввали солҳои90-ум сохтмони он идома наёфт. Тарҳи Роғун, ки бори аввал дар соли 1959 пешниҳод шуда буд, беш аз2,2 миллиард доллар арзиш дошт.

Ҳамин тариқ, барои бунёди нерӯгоҳи мазкур дар солҳои 91-уми даврони оғози Истиқлолияти Тоҷикистон мушкили зиёде пеш омад, аммо бо азму иродаи қавӣ ва ҷасорати Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ҳамаи монеаҳо бартарафшуда, эъмори дубораи он эҳё гардид.

Дертар соли 2007 Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон бо дарназардошти талабот ва стандартҳои муосири бехатарӣ барои идомаи бунёди НБО-и Роғун ба Бонки Ҷаҳонӣ барои ташхиси байналмилалии лоиҳа муроҷиат намуда, тавассути машваратҳои судманду музокирот санаду ҳуҷҷатҳои лозимаро омода карда, шарафманд шуданд, ки то ба имрӯз ду чархаи ин Неругоҳро баҳризиндагии созандаи башар фаъол созанд. Асосноккунии техникии иқтисодӣ ва арзёбии таъсири муҳити зист ва иҷтимоӣ соли 2011 таҳти сарпарастии Бонки Ҷаҳонӣ бо иштироки ширкатҳои байналмилалӣ ва ду гурӯҳи коршиносони мустақил роҳандозӣ шуд.

Ҳаминтариқ, мутобиқу мувофиқи Стратегияи миллии рушд барои давраи то соли 2030, таъмини амнияти энергетикӣ ва истифодаи самараноки неруи барқ, сохтмон, азхудкунии захираҳои бузурги гидроэнергетикии мамлакат барои дигаргунсозии иқтисоди кишвар афзалияти аввалиндараҷа дошта, бунёди НБО “Роғун”бо мақсади рушду амалисозии сиёсати истиқлолияти энергетикӣ ва дипломатияи обу иқлим идома хоҳад ёфт. Зеро тавассути он таввлиду тақсими “энергияи сабз” дар кишвар ва минтақа бештару беҳтар таъмин мегардад. Ҳаминтавр, бо истифодаи дурусту саривақтии он Тоҷикистон метавонад яке аз истеҳсолкунандаи автомобилҳои барқӣ дар минтақа мубаддал гардида, иқтисодиёти кишварро истеҳком бахшад.

Мавриди зикр аст, ки Президенти Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар рӯзи оғози расмии сохтмони НБО “Роғун” 26-уми сентябри соли 2005 сӯханронӣ намуда чунин таъкид карданд: “...Ин иншооти азими стратегӣ ҷаҳиши бузурге дар роҳи таъмини истиқлоли энергетикии Тоҷикистон буда, дар ин кор саҳми арзандаи кишварҳои Тоҷикистону Россия дар самти наҷот бахшидани баҳри Арал аз хушкшавӣ хоҳад буд, ки аҳамияти муҳими минтақавӣ дорад”.

Ҳаминтариқ, эъмору эҳёи НБО-и Роғун рамзу расми озодиву ободиву оромии Тоҷикистонимуосир буда, заминаи рушду тараққиёти саноат мебошад.

Мавриди зикр аст, ки омӯзишуарзиши об ва қудрати иҷтимоии он аз ҷониби ҷомеашинос Виттфогель соли 1957, муҳитшиносДоналд Ворстер соли 1985, архиолог Рейснер 1993 ва мардумшинос Гиглиолӣ ва ҷуғрофидон Эрик соли 2008 мавриди таҳлил қарор гирифта, чӣ гуна давлатмардону роҳбаронисиёсӣ метавонанд тавассути роҳандозии иншооти бузурги гидротехникӣ нақш бозида, ҷомеаро осудаву ором нигоҳ доранд ва бо далелу санадҳо оварда шудааст. Ҳамин тариқ, чӣ гуна метавон аз арзиши аҳамияти тарҳи бузурги гидротехникӣ барои бунёд ва эҷоди идеяи миллӣ назару андешаҳои гуногун вуҷуд дорад. Дар ин зимн, арзиши аҳамияти НБО-и Роғунзери унвони “эъмори миллат тавассути сарбанд: НБО-и Роғун дар Тоҷикистон” аз ҷониби Филиппо Менга омӯзиши ин нерӯгоҳ ва нишон додани стратегияҳои қонунгузорӣ аз ҷониби Ҳукумати Тоҷикистон барои тарҳрезии сарбанд ҳамчун лоиҳаи муттаҳид ва ватандӯстӣ истифодашуда, дар рушди некуаҳолии мардум саҳм мегузорад. Ба андешаи ӯ ташаббуси Тоҷикистон ба ҷомеаи ҷаҳонӣ чун як манбаи фаровони манобеи табиӣ ва обҳои тоза бояд бештар дастгирӣ ёбад, ки ба манфиати ҳамаи кишварҳоиминтақа истифода мешавад[1].

Ҳамин тариқ, бо амалисозии комили нерӯгоҳи барқи обии “Роғун” мушкилоти норасоии барқи минтақа ҳалли худро ёфта, МВт-и изофӣ тавлидшуда метавонад ба Тоҷикистон имкон диҳад, ки на танҳо аз ҷиҳати энергетикӣ бехатар боқӣ монад, балки тавассути содирот ба Афғонистон ва Покистон тавассути хати интиқолиCASA-1000 фоидаҳои иқтисодӣ ба даст оварад. Ҳамин тавр, дар он нишон дода шудааст, ки то чӣ андоза қудрати "нарм" аз ҷониби Тоҷикистон барои қонунӣ дар сатҳи байналмилалӣ ва ҳам дар сатҳи дохилӣ роҳандозӣ мегардад[2].

Роғун ҳамчун сохтмони тақдирсоз омили боз ҳам баландтар гардидани сатҳи некуаҳволии мардуми кишвари азизамон мебошад. Оғози фаолияти ду агрегати ин нерӯгоҳ рӯйдоди муҳимми таърихӣ буда, он дарайни замон аҳамияти хеле бузурги энергетикӣ дорад. Чунки нерӯи барқи аз ҷиҳати экологӣ тоза истеҳсолшуда тамоми эҳтиёҷоти кишвари моро ба нерӯи барқ ​​пурра қонеъ намуда, ба рушди иқтисоди миллии кишвар боис мегардад[3].

Таҳқиқот оиди муайян кардани имконпазирии лоиҳаи пешниҳодшудаи НБО Роғун ва арзёбии мустақилона ва объективии лоиҳаи пешниҳодшуда бо назардошти омилҳои техникӣ, иқтисодӣ, иҷтимоӣ ва экологӣ пайваста гузаронида шуда, ҳисоботҳои пешакӣ ва ниҳоии баҳогузорӣ соли 2014 интишор ёфтанд, ки натиҷаи ба охир расидани раванди арзёбӣ маҳсуб мешавад.

Ҳаминтариқ, бунёди НБО “Роғун”аз ҷиҳати техникӣ, экологӣ ва иқтисодӣ мувофиқ ва мутобиқ ба стандартҳоибайналмилалӣ эътироф шуда, аввалин агрегати он бо иштироки бевоситаи Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ва намояндагони ташкилотҳои молиявии байналмилалӣ, корпусҳои дипломатӣ, бинокорон ва намояндагони тамоми минтақаҳои кишвар санаи 16 ноябри соли 2018 ба истифода дода шуд.

Хулоса, НБО-и Роғун аз баландтарин нерӯгоҳи барқи обӣ дар ҷаҳон буда, ки ба ин кишварҳои минтақа имкон фароҳам меоварад, то норасоҳии барқӣ раҳоӣ ёбанд. Он истеҳсоли энергияро дар мамлакати тақрибан ба нуҳ миллион нафар аҳолӣ ду баробар зиёд карда, камбуду норасоии энергетикиро коҳиш дода, энергияи изофии он ба кишварҳои ҳамсоя, ба мисли Афғонистон, Покистон ва Узбакистон интиқол дода мешавад.

Тибқи маълумотҳо корҳои сохтмонӣ-васлкунӣ дар НБО Роғун бо ҷалби беш аз 70 ташкилоту муассиса, пудратчиёни маъруфи ватанию хориҷӣ аз ҷумла ширкати итолиёвии Salini Impregilo, 22 ҳазор мутахассисон ва коргарон, ки беш аз 90% -и онҳоро шаҳрвандони Ҷумҳурии Точикистон ташкил медиҳанд, ба сомон расонида шуданд[4].

Аз соли 2016 давлати Узбекистон оғози корҳои НБО-и Роғунро ҷонибдорӣ карда, яке аз муштариёни он маҳсуб меёбад. Муовини сармуҳандис Сӯҳроб Очилов пеш аз оғози кор сӯхаронӣ намуда чунин ишора кард: "Ман ин лаҳзаро интизор будам". “Ба кор даромадани Роғун, маънои бунёди корхонаҳои нав, пешрафти иқтисодӣ ва ҷойҳои корӣ барои мардуми мо хоҳад буд”[5].

Ҳамин тариқ, роҳабарияти Палатаи савдо ва саноати Тоҷикистон низ изҳор дошт, ки кор оғоз кардани "НБО Роғун мо омодаем, ки ба Покистон нерӯи арзону тоза ироа кунем, то эҳтиёҷоти ин кишварро дар оянда қонеъ гардонем. “Ҳамин тавр, изҳори умедворӣ гардид, ки бо роҳандозии НБО-и Роғунва лоиҳаи CASA 1000 кишвари Покистон дар қонеъ кардани ниёзи худ ба нерӯи барқ ​​истифода хоҳадкард”[6].

Мавриди зирк аст, ки Тоҷикистону Қирғизистон Покистону Афғонистонсозишномаи байниҳукуматӣ оид ба воридоти 1300 МВт аз кишварҳои Осиёи Марказӣ ба Осиёи Ҷанубӣ ба имзо расониданд, ки бисёр ҷанбаҳои муҳим, аз ҷумла тиҷоратӣ, ҳуқуқӣ, амниятӣ, тарифӣ ватехникӣ дошта, иҷроишикомили он вақт, нерӯ ва ӯҳдадориҳои зиёдеро талаб мекунад.

Покистон дар тобистон, вақтесистемаҳои энергетикии Осиёи Марказӣ аз нерӯгоҳҳои барқи обии худ изофаи зиёд доранд, бештар истифода хоҳадкард. Тақрибан70 фоизиаҳолӣ ё беш аз 50 000 мардум дар деҳа зиндагӣ мекунад, ки метавонад бо нерӯи барқ истифода кунанд[7].

Мавриди зикр аст, ки лоиҳаиCASA-1000, ки вазорати молияи Тоҷикистон гуфта буд, то соли2019 анҷом мешавад, нерӯи барқ ​​аз Қирғизистону Тоҷикистон ба Афғонистону Покистонро интиқол хоҳад дод. Ҳарчанд як муваффақияти муҳими дипломатия унвон мешавад, аммо таҳлилгарон ба он шубҳа доранд, ки Осиёи Марказӣ метавонад қудратеро, ки Афғонистон ва Покистон ба он ниёз дорад, таъмин кунад [8].

Ҳаминтариқ, моҳи марти соли 2024 ҳайати мудирони Гурӯҳи Бонки Ҷаҳонӣ сафари худро ба кишварҳои Осиёи Марказӣ бо таваққуф дар Нерӯгоҳи барқи обии Роғун, ки қисман фаъол аст, анҷом доданд.

Бо иқтидори гидроэнергетикии худ, Тоҷикистон метавонад ба зудӣ як тавлидкунандаи бузурги энержӣ гашта, дар масоили геополитикаи минтақавӣ нақш бозида, ҷойгоҳи худро баландтар намояд[9].

Осиёи Марказӣ ва Ҷанубӣ бо ҳам муштаракоти зиёд доранд. Дар ин зимн, обу энергетика барои боз ҳам мустаҳкам намудани робитаҳо имконият фароҳам меорад. Ҳаминтариқ, Осиёи Ҷанубӣ барои таъмини рушди худ ба энергия ниёз дошта, аз манобеи фаровони Осиёи Марказӣ истифода хоҳадкард. Гидроэнергетика соҳаест, ки потенсиали ҳамкорӣ миёни Осиёи Марказӣ ва Осиёи Ҷанубӣ бештар нигоҳ медорад. Нерӯгоҳи Роғун бузургтарин тавлидкунандаи энергияи тоза дар Осиёи Марказӣ ва манотиқи атрофи он буда, имкон медиҳад, ки корхонаҳои нави саноатӣ бо ҷойи кор таъмин шуда, ба рушди шароити иқтисодӣ ва иҷтимоӣ мусоидат намоянд.

Амалишавии пурраи НБО-и Роғун ва истифодаи дурусти лоиҳаи CASA-1000, кишварҳои Осиёи Марказӣ ва Ҷанубиро бо хати баландшиддати 1300 МВт дар робитаи зич нигоҳ дошта, нерӯи барқи изофии Тоҷикистону Қирғизистон ба Покистон ва ба нерӯи барқталаб интиқол дода мешавад. Ин лоиҳа аз ҷониби Бонки Ҷаҳонӣ оғоз шуда, ҳоло боинтиқоли нерӯи барқ дар соли 2024 амалӣ мешавад. Дар чаҳорчӯби лоиҳаи CASA-1000, изофаи умумии ду кишвар дар як сол 6,0 миллиард кВт/соат пешбинӣ шуда, дурнамои рушди соли 2035 низ баррасӣ гардидааст. Ҳаминтариқ, лоиҳаи CASA-1000 як ҷузъи калидии интиқоли нерӯи барқ байни кишварҳои Осиёи Марказӣ ва Ҷанубӣ мебошад. Дар ниҳояти кор, ин лоиҳа дурнамои рушди ҳарду минтақаро беҳтар хоҳад кард[10].

Бояд таъкид кард, ки Покистон дар бӯҳрони энержӣ қарор дошта, 51 миллион нафар аҳолӣ ба нерӯи барқ ​​дастрасӣ надоранд, дар ҳоле ки 90 миллиони дигар аз таъминоти ноустувори нерӯи барқ ​​ва сарбории ҳаррӯза азиятмекашанд. Чунин вазъ ба иқтисодиёт таъсир мерасонад. Бо вуҷуди ин, гидроэнергетика барои эҳёи он омода аст ва дар ҳалли ин камбуди нерӯи барқ ​​нақши муҳим мебозад. То соли 2030 ҳиссаи нерӯи обӣ дар тавлиди умумии нерӯи барқ ​​метавонад беш аз 40% афзоиш ёбад[11].

Илова аз он раванди омодасозии лоиҳаиCASA-1000 муайян кардааст, ки то соли 2030 иқтидори тавлиди беш аз 90 000 МВт ба кишварҳои минтақа лозим аст. Ҳатто бо нерӯгоҳҳои эҳтимолии мавҷуда, дар соли2030 касри тақрибан 10 000 МВт вуҷуд хоҳад дошт. Яке аз истеъмолкунандагони асосии об дар Покистон соҳаи кишоварзӣ мебошад, ки беш аз 90% ҳаҷми умумии обро ташкил медиҳад. Кишоварзӣ тақрибан чоряки ММД-и кишварро ташкил медиҳад ва 44% қувваи кориро бо кор таъмин мекунад.

Таҳлилу баррасии вазъ дар кишварҳои Қазоқистон, Қирғизистон, Тоҷикистон, Туркманистон ва Узбекистон ва Афғонистон, Покистон нишон медиҳад, ки обва энергетика то чӣ андоза бо ҳам алоқамандандбуда, истифодаи дурусту сарвақтиионҳо то чӣ ҳад фоида меорад. Дар ҳоле, ки тағирёбиииқлим, аз ҷумла, ба баланд шудани ҳарорат, тағирёбии давраи гидрологӣ, зиёд шудани хушксолӣ ва дигар падидаҳои гидрометеорологӣ, кам шудани маҷрои дарёҳо, инчунин дар ин арзҳо афзоиши истифодаи нерӯи барқ, аҳолӣ афзоиш боиси афзоиши талабот ба об, озуқа, энергия ва дигар маводи зарурии ҳаётан муҳиммебошанд. Илова аз ин, ишварҳои Осиёи Марказӣ ва Ҷанубӣ ба таъсири тағйирёбии иқлим хеле осебпазир дониста шуда, суръати баланди афзоиши аҳолӣ доранд[12].

Хулоса, ба андешаи донишманд ва рӯзноманигори тоҷик Мухбирҷон Кенҷаев, ки солиёни дароз НБО-и Роғунро бо таври комил омӯхта арзёбӣ кардааст, “онро метавон сохтмони бузурги аср ва байналмилалӣ номид”[13]. Зеро дар бунёди он намояндагони кишварҳои Аврупову Амрикои Лотинӣ аз ҷумла Россия, Украина, Молдова, Гурҷистон, Италия, Британияи Кабир, Фаронса, Аргентина, Португалия, Бразилия, Перу, Сербия, Колумбия, Панама, Чили ва Осиёву Африқо ба хусус Чин Туркия, Ҳиндустон, Непал Покистон, Миср, Эрон, Эфиопия, Малайзия, Филиппин, Марокаш, Нигерия, Камерун, Намибия ва Зимбабве фаъолона иштирок доранд.

Бояд зикр шавад, ки бо вуҷуди он ки дар кишварҳои ҷаҳон аз ҷумла Осиёи Марказӣ ва Осиёи Ҷанубӣ баъзе аз масоили экологӣ ва амалишавии дурусти “энергияи сабз” ҳанӯз боқӣ монда, роҳбарону сокинони онҳоро зарӯр аст то барномаҳои марбут ба муҳити зисти худро ба таври дурусту муносиб ҳаллу фасл кунанд. Ҳамин тавр, ҳомиёну ташкилоту фаъолони сиёсати энергияи сабз дар минтақа бештар ба кӯмаку пуштибониҳои пайвастаи давлату мардуми худ ниёз доранд.

Ҳаминтариқ, дар амалисозии сиёсати энергияи сабз бо модели сохтани ҷомеаи сабзу хуррам ташаббус нишон дода мешавад, ки ин як қадами мусбат барои ҳифзи муҳити зист буда, восита барои беҳбудии ҳар як сокини кишвари худ мебошад. Дар ин зимн, «Энергияи сабз» аз омилҳои калидии амалии «Иқтисоди сабз» ба ҳисоб рафта, барои рушди иқтисодии кишварҳо, ҳифзи муҳит аз харобиву заҳролудшавии табиат замина ба вуҷуд меорад. Ташаббусҳои созандаи кишварҳо, аз ҷумла экологикунонии рушдииқтисодии Тоҷикистон ба диверсификатсия ваафзоиши содироти маҳсулот бо ҳиссаи баланди коркарди захираҳои табиӣ ва баланд бардоштани рақобатпазирии ширкатҳои ҷумҳурӣ дар бозорҳои хориҷӣ мусоидат хоҳад кард. Ҳамин тавр, баҳри мубориза ва пешгирӣ аз хатарҳо ва роҳ надодан ба фоҷиаҳои навбати пешниҳоди нави роҳбари Тоҷикистон «Даҳсолаи таҳкими сулҳ ба хотири наслҳои оянда» муҳим ва саривақтӣ ҳисобида шуда, ба хотири суботу созандагии мардуми сайёра пешбинӣ шудааст.

Ҳамин тариқ, мо донишмандону шаҳрванди бо нангу номусро лозим меояд то дар бунёди он саҳм гузошта, хонаи худро ободу зебову хуррам гардонем ва ё ба ибораи дигар,

Ҳар ки Роғун мекунад бунёд,

Хонаи хешро мекунад обод...., намуда, диёру Ватани худро озоду орому обод нигоҳ дорем.

Мирсаид Раҳмонов- ходими калони илмии Шуъбаи Осиёи Ҷанубӣ ва Шарқии Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои Академияи миллии илмии Тоҷикистон

АДАБИЁТИ ИСТИФОДАШУДА

1. Building a nation through a dam: the case of Rogun in Tajikistan. Menga, F. ORCID: https://orcid.org/0000-0001-5712-7748(2015) Building a nation through a dam: the case of Rogun in Tajikistan. Taylor & Francis. Nationalities Papers, 43 (3). pp. 479-494. ISSN 0090-5992 doi: https://doi.org/10.1080/00905992.2014.924489

2. Fostering Tajik Hydraulic Development: Examining the Role of Soft Power in the Case of the Rogun Dam. www.water-alternatives.org Volume 9 | Issue 2 Menga, F. and Mirumachi, N. 2016. Fostering Tajik hydraulic development: Examining the role of soft power in the case of the Rogun Dam. Water Alternatives 9(2): 373-388

3. РОҒУН -СОХТМОНИ ТАҚДИРСОЗИ МИЛЛАТ//https://tajmedun.tj/tj/akhbor/?ELEMENT_ID=25620

4. Нерӯгоҳи барқи обии Роғун. 19.06.2019. https://www.mewr.tj/?p=3079&lang=tj

5. Tajikistan launches giant dam for power export to Pakistan. Nation. November 16, 2018 https://www.nation.com.pk/.../tajikistan-launches-giant...

6. Tajikistan offers cheap electricity to Pakistan.January 12, 2019https://www.dawn.com/news/1456947

7. Energy security and foreign reliance. August 11, 2008. https://www.dawn.com/.../energy-security-and-foreign...

8.Catherine Putz. August 04, 2015. https://thediplomat.com/.../uzbekistan-still-hates-the.../

9.Rogun Hydropower Plant Nears Completion in Tajikistan SITUATION REPORTS - March 25, 2024 By Alec Solteshttps://www.geopoliticalmonitor.com/rogun-hydropower.../

10. the CASA-1000 project //www.casa-1000.org.

11.Pakistan country profile on the website of the International Hydropower Association, www.hydropower.org/country-profiles/pakistan. (санаи муроҷиат 4 ноябр 2024)

12.Water-Energy Equation in Central and South Asia: A Perspective from Tajikistan. Sulton Rahimzoda. 04 August 2024. pp 79–96. https://link.springer.com/chapter/10.1007/978-3-031-29035-0_4#Fn4

13.Кенҷаев М . “РОҒУН”. Саҳифаи тоза дар таърихи давлатдории миллӣ. Ҷумҳурият.28.10.2024 №: 212-213

Бардошт аз дидори НБО-и Роғун,01 ноябри 2024

Агар мо перомуни оғози офариниш андеша намоем, пас ибтидои онро ба шарофати нур метавон рабт дод. Яъне ибтидои ҳаёт аз рӯшноӣ маншаъ гирифта, пояи зиндагӣ ва ҷавҳарӣ ҳастӣ ба падид омадани ин унсури муборак асос мегирад.

Рушди давлатдории миллиамон дар марҳалаи нав тавъам ба пайкори созандаву ободиовари Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон Тоҷикистон буда, дар ин масир пеш гирифтани сохтмони чунин иншооти муҳим ва ояндаофари аср дар сиёсати давлатдорӣ падидаи бузург ва дастоварди барҷаста дар таърихи навини Тоҷикистон мебошад. Яъне, Неругоҳи барқӣ-обии Роғун воқеан кафили рушди босуботи Тоҷикистон буда, ба ин васила таъминкунандаи зиндагии босаодати мардуми кишвар арзёбӣ мегардад.

Возеҳ аст, яке аз вазифаҳои аввалиндараҷа ҳалли масъалаи энергетика ва таъмини кишвар бо неруи барқ ба ҳисоб меравад. Дар ин замина бунёди НБО Роғун шарафу номуси миллати куҳанбунёду тамадунпарвари тоҷик буда, аз сифати созандагии тоҷикон дарак медиҳад. Оғози ба кор андохтани НБО-и Роғун муҳимтарин рӯйдоди таърихи нави давлатдории халқи тоҷик буда, дар солномаҳои таърихӣ бо ҳарфҳои заррин сабт мегардад. Аз ҷониби дигар, бунёди Роғун истиқлолияти энергетии кишварро таъмин намуда, аз ояндаи дурахшон миллати тоҷикро башорат медиҳад.

Мувофиқи маълумотҳо бо мақсади расидан ба истқлолияти энергетикӣ ва истифодаи самарабахши неруи барқ дар даврони соҳибистиқлолӣ 287 неругоҳи барқи обии хурду бузург, 1,5 ҳазор километр хатҳои интиқоли барқи баландшиддат, 50 зеристгоҳи баландшиддати барқӣ бунёду таҷдид ва дар маҷмуъ, 75 дарсади инфрасохтори энергетикии кишвар навсозӣ шуд.

Аз ин рӯ, НБО «Роғун» ҳамчун бузургтарин иншооти гидроэнергетикии Тоҷикистон омили асосии рушди босуботи кишвар ва мақому нуфузи он дар минтақа ва ҷаҳон аст. Чуноне, Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон зикр намудаанд «Роғун» манбаи нури ҳар хонадон, гармии қалби ҳар фарди Ватан, сарчашмаи иқболу сарбаландии мардуми тоҷик, кафолати рушди босуботи Тоҷикистон ва нуфузу обрӯи давлати соҳибихтиёри тоҷикон мебошад!».

Ҳамин тавр, вобаста ба бунёди сохтмони НБО Роғун ва аз ҷараёни боздиди ин иншооти аср метавон чунин натиҷагӣрӣ намуд: дар марҳалаи нави давлатдории тоҷикон бунёди НБО Роғун воқеан арсаи номусу нанг ва мабдаи сафову саодати миллат аст; дар сурати сохтани Роғун давлатҳои Осиёи Миёна аз баҳрабардории муштарак ва имконоти энергетикӣ- обии ҳавзаи Омӯ ва Сир ба манфиат буда, сохтмони он ва бунёди обанборҳо дар дараҳои танги кӯҳӣ моро аз зарари зиёди бухоршавӣ раҳо карда, ба иқлим, экологияи муҳити атроф таъсири ҳадди ақал расонда, имкон медиҳад, ки дар якҷоягӣ масъалаҳои таъминоти нерую об дар минтақаи Осиёи Марказӣ ба таври умум барои ояндаи наздику дур ҳаллу фасл шаванд;

пурра ба кор даромадани НБО «Роғун» истиқлоли энергетикии Тоҷикистонро таъмин намуда, заминаи усувори гузаштан ба мамлакати саноатӣ – аграрии он хоҳад шуд; сохтмони сарбанди 335-метраи сангреза НОБ-и Роғунро ба баландтарин неругоҳи барқии обии ҷаҳон табдил медиҳад. Ва иқтидори он 3600 МВт бузургтарин дар Осиёи Марказӣ аст;

неругоҳи барқи обии Роғун метавонад Тоҷикистонро дар содироти неруи барқ нисбат ба кишварҳои ҳамсоя пешсаф гардонида, ба Тоҷикистон имкон медиҳад, ки аз ҷиҳати иқтисодӣ рушд кунад;

нерӯгоҳи «Роғун» омили таҳкими ваҳдати милллӣ ва дарки баланди ҳувиятнокӣ ва ватандӯстӣ аст. Зеро он ҳалқае, ки сотмончиёнро ба ҳам муттаҳид месозад, он шабеҳ ба ҳамон халқаи ваҳдату ба ҳам омадан ва муттаҳидона барои рушди кишвар саҳм доштанро инъикос менамояд;

ҳар як сокини кишварро мебояд аз раванди кор дар НБО Роғун дидан намояд. Ин ба он хотир буда метавонад, ки ҳини дидан кардан аз Роғун бемуҳобо ҳисси ватандӯстӣ ва ифтихор аз давлати миллат боло гирифта, инсон ғарқи таассуроти нек ва наҷиб мегардад; НБО Роғун дар системаи ҳамкориҳои хориҷииТоҷикистон нақши муҳим ва ва ҷойгоҳи хосса дорад. Зеро роҳандозии воҳидҳои он метавонад ба боло бурдани эътибори кишвар дар сатҳи минтақа ва ҷаҳон мусоидат намояд.

Ардамеҳр Ашуров - ходими пешбари илмии Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон

Чӣ тавре дар оғози суханронӣ муҳтарам Ҷаноби Олӣ ироа доштанд дар ҳар як марҳилаи таърихии давлатдории ҷомеаи инсонӣ рӯйдодҳои зиёде рух медиҳанд, ки ҳар кадом метавонад як таҳаввулоти ҷиддӣ ва мондагореро дар ҳаёти инсонӣ, сарнавишти миллате ба вуҷуд оваранд, дурнамои рушди онро муайян намоянд. Барои миллати соҳибтамаддун ва фарҳангофари тоҷик, аз ҷумла дар арсаи соҳиб шудан ба соҳибистиқлолӣ, таъсиси давлатдории миллӣ – ин рӯйдоди ниҳоят муҳим ва тақдирсоз қабули нахустин Конститутсия – бахтномаи миллат маҳсуб меёбад.

Ҳақиқатан, андешаҳои Пешвои муаззами миллат оқилона ва бо далелҳои воқеӣ асоснокшуда мебошанд. Пеш аз ҳама аз он ҷанба, ки ин санад новобаста аз авҷ гирифтани бархӯрди фарҳангҳо, дигаргуниҳои сиёсии ҷомеаи башарӣ ифодагари истиқлолу озодии халқ, таъсиси давлатдории навини миллӣ, пойдориву бақои давлат гардида, минбаъд барои муваффақ гаштан ба арзишҳо ва дастовардҳои мондагори миллӣ, муаррифии онҳо дар сатҳи байналмилалӣ нақши ҳалкунанда бозид. Махсусан, рукнҳои асосӣ, бавижа, шаклу сохтори давлатдории навини миллиро муайян кард, барои ба имзо расидани Созишномаи истиқрори сулҳ ва ризоияти миллӣ, ки таъмингари бевоситаи амнияту суботи ҷомеа гардид, заминаи бунёдӣ гузошт. Инчунин, дар таҳияи қонунҳои соҳавӣ ва ташаккули низоми қонунгузории кишвар, иштироки озодонаву васеи шаҳрвандон дар ҳаёти сиёсиву иҷтимоии ҷомеа ба сифати сарчашмаи боэътимод хизмат намуд.

Бар замми ин муҳиммот мақоми шахс ва ҳуқуқу озодиҳои ӯ, инчунин асосҳои конститутсионии сиёсати хориҷии давлат ва арзишу принсипҳои ҷомеаи демократиро ба миён гузошт. Кишварро аз беҳокимиятиву бенизомӣ раҳоӣ бахшид. Бинобар ин, месазад зикр дошт, ки Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон бе ҳеҷ як шакку тардид санади сарнавиштсоз ва нигоҳдорандаи давлатдории миллӣ, маншаи асосии инкишофи соҳаҳои стратегии ҷомеа, дурнамои рушди он мебошад.

Дар матни суханронии Президенти кишвар, ки тамоилгирии илмӣ-мантиқӣ дорад ҳамаи муваффақияту дастовардҳое, ки Тоҷикистон дар тӯли 30-сол ба онҳо нойил гардид, таваҷҷуҳ зоҳир карда шудааст. Дар робита бо ин, масъалаҳои калидие, ки дар ин суханронӣ ҷойҳои меҳварӣ дошта, аҳамияти назарӣ ва амалӣ, арзиши баланд доштани ин санадро ифода медоранд, метавон ба таври зайл мушаххас намуд:

- дар асоси санадҳои ҳуқуқии байналмилалӣ, арзишҳои хусусияти миллидошта, ба эътибор гирифтани пешниҳоду дархост ва райъи мардум сохти давлатдории Тоҷикистонро ҳамчун давлати соҳибихтиёр, демократӣ, ҳуқуқбунёд, дунявӣ ва иҷтимоӣ муайян намуд;

- бо дарназардошти хусусиятҳои хоси ҳаёти иҷтимоиву иқтисодӣ ва фарҳангиву мафкуравии мардум ва барои баромадан аз вазъи даҳшатноки буҳронӣ ҷиҳати таъсиси ҳокимияти нерӯманди мутамарказ, ягона ва муназзам мусоидат кард;

- халқро ба сифати манбаи ҳокимият будан, муаррифӣ намуд. Ё худ ошкоро ва ҳаматарафа баррасӣ гардидани лоиҳаи Конститутсия, ба муҳокимаи мардум пешниҳод шудани он ва ниҳоят, аз тариқи овоздиҳии умумихалқӣ қабул гардидани Конститутсия далели қатъии дар асоси меъёрҳои демократии аз ҷониби умум эътирофшуда қабул гардидани ин санади тақдирсоз маҳсуб меёбад. Аз ин рӯ, дар миқёси Иттиҳоди Давлатҳои Мустақил яке аз аввалин қонунҳои асосие мебошад, ки бо роҳи раъйпурсии умумихалқӣ қабул гардидааст;

- анъанаҳои давлату давлатдории гузаштагони миллатро инъикос карда, кӯшишу талошҳои фарзандони огоҳи миллати тоҷикро дар роҳи расидан ба истиқлолу озодӣ ва давлатдории миллӣ амалӣ гардонид. Ба дигар маънӣ ғояҳои башардӯстонаи Конститутсия аз он ҷанба ба назар мерасанд, ки он инъикоскунандаи суннатҳои пурғановати халқи тоҷик буда, аз фарҳанги ниёгони ориёии мо, анъанаҳои давлатдории халқамон ва мероси бузургони таъриху фарҳанги миллатамон сарчашма мегиранд;

- барои миллати тоҷик ҷиҳати ташкили ҳокимияти давлатии муосир, низоми мукаммали ҳуқуқӣ ва идоракунии давлатӣ, таъмини ҳуқуқу озодиҳои инсон ва шаҳрванд, баланд бардоштани сатҳу сифати зиндагии мардум ҳамчун санади боэътимод хизмат кард;

- дар асоси арзишҳои миллӣ ва умумибашарӣ инсон, ҳуқуқ ва озодиҳои ӯро ҳамчун арзиши олӣ эътироф намуда, риоя ва ҳифзи ҳуқуқҳои инсонро аз ҷониби давлат кафолат додааст, ки ин баёнгари воқеан ба ҷомеаи мутамаддини муосир пайвастани Тоҷикистон мебошад;

- мустақилияти ҳокимияти судиро эътироф кард. Яъне танҳо суди мустақил ва беғараз метавонад бо роҳи амалӣ кардани адолати судӣ манфиатҳои давлат ва ҷомеа, ҳуқуқ ва арзишҳои шахс ва шаҳрвандро таъмин намояд;

- волоияти ин санадро назди ҳар як шаҳрванди кишвар нисбат ба дигар санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ мушаххас намуд. Чунки Конститутсия санади олии ҳуқуқӣ мебошад ва ягон санади дигари ҳуқуқӣ наметавонад Конститутсияро тағйир диҳад ё бар хилофи меъёрҳои он қабул карда шавад;

- дар асоси принсипу меъёрҳои конститутсионӣ оид ба фаъолияти озоди иқтисодӣ, соҳибкорӣ, баробарҳуқуқӣ ва ҳифзи ҳамаи шаклҳои моликият иқтисодиёти Тоҷикистони соҳибистиқлол ташаккул ва рушд ёфт;

- бори нахуст ин ҳуҷҷати олии сиёсиву ҳуқуқӣ барои ба амал баровардани ҳокимияти давлатӣ дар асоси таҷзияи он ба ҳокимияти қонунгузор, иҷроия ва судӣ мусоидат намуд;

- дар санади мазкур фаъолияти озоди иқтисодӣ, гуногунии сиёсиву мафкуравӣ, бисёрҳизбӣ, озодии эътиқод, сухан, матбуот, гуногуншаклии моликият ва дигар арзишҳо, ки далели равшани мавҷуд будани низоми демократӣ дар мамлакат мебошанд, ифода ёфтаанд;

- вобаста ба эътибор гирифтани нуктаҳои фавқӣ ва дигар арзишҳои эътирофшуда Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон аз ҷониби коршиносони байналмилалӣ аз ҷумлаи панҷ конститутсияи беҳтарини давлатҳои узви Созмони амният ва ҳамкории Аврупо муаррифӣ гардид;

- роҳро барои кишвар ҷиҳати оғози ислоҳоти сиёсиву иқтисодӣ ва ҳуқуқӣ ҳамвор сохт;

-дар баробари кафолати ҳуқуқу озодиҳо дар Конститутсия вазифа ва уҳдадориҳои шаҳрвандони Тоҷикистон низ муқаррар карда шудаанд;

- ҳифзи Ватан, ҳимояи манфиатҳои давлат, таҳкими истиқлол, амният ва иқтидори мудофиавии он вазифаи муқаддаси ҳар як шаҳрванд ҳисобида шуд;

- барои ташаккули ҷаҳонбинӣ, шуури сиёсӣ ва ҳуқуқии шаҳрвандон ба сифати манбаъ хизмат кард. Маҳз эълон намудани соли 2024 - «Соли маърифати ҳуқуқӣ» ифодагари он аст, ки ҷавҳари маърифати ҳуқуқиро риояи меъёрҳои Конститутсия ташкил медиҳад ва маърифати ҳуқуқии шаҳрвандон, бевосита барои бунёди ҷомеаи пешрафта ва адолатпарвар нақши калидӣ метавонад бозад ва ғайра.

Бояд иқрор шуд, ки танҳо он ҷомеае ба пешрафт нойил гардида, адолат ва баробарии иҷтимоӣ риоя мегардад, ки агар дар он кишвар Конститутсия ва қонунҳои соҳавӣ бечунучаро риоя ва иҷро шаванд, волоияти қонун ҳамчун арзиши муҳимми давлати ҳуқуқбунёд таъмин гардад. Конститутсия дар Ҷумҳурии Тоҷикистон яке аз муқаддасоти миллӣ ба ҳисоб меравад. Он ба сифати таъмингари истиқлолу озодии давлату давлатдории мустақили миллӣ, пешрафти устувори он, кафили доимии амнияту суботи кишвар ва зиндагии орому осудаи мардуми шарифи Тоҷикистон арзиш дорад.

Нозим Маҳмадизода – доктори илмҳои фалсафа, профессор, директори Институти фалсафа, сиёсатшиносӣ ва ҳуқуқи ба номи А.Баҳоваддинови АМИТ;

Самиев Б.Ҷ. – доктори илмҳои фалсафа, профессор, мудири шуъбаи фалсафаи фарҳанги Институти фалсафа, сиёсатшиносӣ ва ҳуқуқи ба номи А.Баҳоваддинови АМИТ

Суханронии Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар рўзи таҷлили сиюмин солгарди Конститутсияи Тоҷикистон бори дигар собит месозад, ки роҳи пешгирифтаи кишвар, ҳамчун узви комилҳуқуқи ҷомеъаи ҷаҳонӣ, ҷиҳати бунёди давлти демократӣ, ҳуқуқбунёд ва дунявӣ ба марому ормонҳои миллати тоҷик ҷавобгӯ мебошанд ва дар ин хусус Пешвои муаззам қайд намуданд, ки Конститутсияи Тоҷикистони соҳибихтиёр ҳамчун санади ифодагари истиқлолу озодии халқи мо дар таъсиси давлатдории навини тоҷикон ва пойдориву бардавомии он нақши ҳалкунанда дорад.

Президенти муҳтарам, бисёр бамаврид таъкид карданд, ки ин санади таърихӣ ва сарнавиштсоз барои гузоштани асосҳои аркони давлатдории навини тоҷикон, ноил гардидан ба сулҳу субот, ваҳдати миллӣ, дастовардҳои бузурги сиёсиву иқтисодӣ ва иҷтимоиву фарҳангӣ, рушди ҷомеаи шаҳрвандӣ ва ташаккули озодонаи шахс заминаи мустаҳкам ва боэътимоди ҳуқуқӣ фароҳам овард. Конститутсия сарчашмаи ташаккули низоми қонунгузории давлати муосири мо гардид ва иштироки озодонаву васеи шаҳрвандонро дар ҳаёти сиёсиву иҷтимоии кишвар ва идораи давлат таъмин намуд.

Пешвои муаззам, қайд намуданд, ки Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон ҳамчун санади бунёдии ҳуқуқӣ ва таърихии мамлакат, нақши муҳим дар таъмини истиқлол ва озодии халқи тоҷик, таъсиси давлатдории навин ва пойдории он дошт. Бо тасвиби Конститутсия, асосҳои давлатдории тоҷикон гузошта шуд, ки он барои ба даст овардани сулҳу субот, ваҳдати миллӣ ва рушди соҳаҳои мухталифи сиёсӣ, иқтисодӣ, иҷтимоӣ ва фарҳангӣ заминаи мусоиди ҳуқуқии боэътимод фароҳам овард. Бо гузашти сӣ сол аз рӯзи амали он, Конститутсия собит намудааст, ки қонуни асосии мамлакат дар баробари мушкилот ва озмоишҳои таърихӣ қодир аст, ки давлати Тоҷикистонро дар раванди таҳкими давлатдорӣ, ҳифзи арзишҳои миллӣ ва ҳуқуқи шаҳрвандон ҳидоят кунад. Конститутсия самараи ҷиддӣ бахшида, сатҳи рушд ва устувории ҷомеа, низоми ҳуқуқӣ ва сиёсии кишварро таъмин кардааст.

Ҳамчунин, Конститутсия заминаи ҳуқуқии истиқлолият ва ба вуҷуд овардани давлати демократӣ, ҳуқуқбунёд, дунявӣ ва иҷтимоии Тоҷикистонро эҷод кард, ки дар он шаҳрвандон ҳақи фаъолона ширкат дар зиндагии сиёсӣ ва иҷтимоиро доранд. Бо қабул ва амалишавии он, Тоҷикистон қадам ба сӯи ташаккул ва рушди давлатдории муосир гузошт.

Соҳибихтиёр шудани Тоҷикистон ба зарурати тасдиқи давлатдории миллӣ дар сатҳи Конститутсия ва таҳия кардани принсипҳои асосии он, ки шароит ва арзишҳои ҷомеаро дарбар мегиранд, Президенти мамлакат баён доштанд, ки яке аз муҳимтарин самтҳои ин амал маҳз муайян намудани шакли давлатдорӣ, мақоми шахс, ҳуқуқу озодиҳои ӯ ва асосҳои сиёсати хориҷии кишвар буд, ки дар Конститутсия ба таври амиқ ва муассир баён гардидааст. Инчунин, принсипҳои ҷомеаи демократӣ ва арзишҳои он дар таҳияи санад ба таври возеҳ муаррифӣ шуданд. Дар масъалаи муайян кардани сохти давлатдории Тоҷикистон, ман мақсади таъсис додани давлати демократӣ, ҳуқуқбунёд ва дунявиро дар иҷлосияи таърихӣ бо қатъият баён кардам. Инро мардуми Тоҷикистон мехост ва вақт нишон дод, ки роҳи интихобкарда дуруст ва мувофиқ ба манфиатҳои умумии халқ мебошад. Ҳатто дар шароити вазнини сиёсӣ ва фишорҳои гурӯҳҳои қудратталаб, аъзои комиссияи конститутсионӣ ва тамоми мардуми кишвар дар таҳияи Конститутсия иродаи мустаҳкам нишон дода, дар ин санад мақсаду ормонҳои худро ҷойгир намуданд.

Пешвои миллат, иброз доштанд, дар ҷараёни таҳияи лоиҳаи Конститутсия, санадҳои ҳуқуқии байналмилалӣ ва меъёрҳои онҳо низ мавриди таҳлил ва омӯзиш қарор гирифтанд, ки натиҷатан дар Қонуни асосии мо инъикос ёфтанд. Ҳамин тавр, принсипҳои демократӣ, аз қабили гуногунандешии сиёсӣ ва мафкуравӣ, бисёрҳизбӣ, баробарҳуқуқӣ ва моликияти хусусӣ дар миқёси иқтисоди бозаргонӣ ва соҳибкорӣ бо вуҷуди душвориҳои ҷомеа ба фаъолият шурӯъ намуданд. Сарвари давлшат изҳори ақида намуданд, ки вобаста ба шароити хоси иҷтимоиву иқтисодӣ ва фарҳангии халқ, ва барои баромадан аз буҳрони шадиди давлатдорӣ, зарурати таъсиси ҳокимияти марказӣ, мустаҳкам ва нерӯманд ба миён омадааст. Аз ин рӯ, дар лоиҳаи Конститутсия шакли ҷумҳурии президентӣ ҳамчун низоми муассир барои идораи давлат пешбинӣ гардид.

Конститутсия на танҳо анъанаҳои давлатдории тоҷиконро инъикос мекунад, балки кӯшиш ва талошҳои фарзандони огоҳи миллатро, ки бо ҷаҳду талоши беназир кӯшиданд ба истиқлол ва озодӣ расанд, амалӣ гардонид. Таҳияи ин санад ҳамчун таҳсиле барои давлатдории миллӣ ва мустаҳкам кардани пояҳои ҳуқуқии Тоҷикистон дар заминаи демократия ва ҳуқуқи инсон тавсиф мешавад.

Президенти кишвар андешаронӣ намуданд, ки Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон дорои хусусиятҳои хосе мебошад, ки барои таҳкими давлатдории муосири кишвар заминаи устувор гузоштаанд. Яке аз муҳимтарин хусусиятҳои он инъикоси ғояҳои башардӯстона аст, ки ба арзишҳои ҷаҳонии ҳуқуқи инсон ва озодиҳо пайваст мешаванд. Дар ин ҷода, Конститутсия ба суннатҳои қадимии халқи тоҷик ва мероси фарҳангии ниёгони ориёии мо такя мекунад, ки дар тӯли таърих як устуворӣ ва хосияти амиқи давлатдорӣ ва инсоншиносиро таъкид кардааст.

Аз ин рӯ, Конститутсияи Тоҷикистон ҳамчун санади ҳуқуқӣ аз анъанаҳои давлатдории халқамон ва фарҳанги миллӣ сарчашма мегирад. Арзишҳои инъикосшуда дар Конститутсия аз таърихи давлатдорӣ, марҳилаҳои гуногуни рушди иҷтимоиву сиёсӣ ва фарҳангии миллат сарчашма гирифта, дар амалияи муосир дар шакли самтҳои демокративу ҳуқуқбунёд, эҳтиром ба ҳуқуқи инсон ва таъмини озодиҳои шахс тафсир ва баён шудаанд. Бо ҳамин, Конститутсия на танҳо ба сифати санад, балки ҳамчун оинаи ҳувияти миллӣ ва таҷассуми ормонҳои таърихии халқ амал мекунад, ки аз гузаштагиҳо сабақи устувории давлатдории миллӣ ва таҳкими демократия ва ҳуқуқи инсонро мегирад.

Президенти мамлакат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон, дорои хусусиятҳои муҳими Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистонро асоснок муайян намуданд, ки барои таҳкими давлатдории муосири кишвар ва устувории ҷомеаро таъмин менамояд. Ин хусусиятҳо, ки дараҷаи ҳуқуқӣ ва сиёсиро дар кишвар муқаррар мекунанд, ҳамчун омили асосии рушди давлати демократӣ ва ҳуқуқбунёд амал мекунанд. Аз ҷумла:

-давлати соҳибихтиёр ва демокративу ҳуқуқбунёд: Конститутсия Тоҷикистонро ҳамчун як давлати соҳибихтиёр, демократӣ, ҳуқуқбунёд, дунявӣ, иҷтимоӣ ва ягона эълон мекунад. Ин эъломия на танҳо рамзи истиқлолияти кишвар мебошад, балки низоми сиёсии онро муайян менамояд, ки асоси он бар ҳуқуқи инсон, озодиҳои фундаменталӣ ва иштироки амиқи шаҳрвандон дар умури давлатдорӣ аст.

-вазифаҳои муҳими Конститутсия: Конститутсия вазифаҳои муҳими ҷомеаро пешбинӣ мекунад, ки дар он ташкили ҳокимияти давлатии муосир, таъсиси низоми мукаммали ҳуқуқӣ ва идоракунии давлатӣ, таъмини ҳуқуқ ва озодиҳои инсон ва баланд бардоштани сатҳу сифати зиндагии мардум ҷойи махсусро мегирад. Ба ин тартиб, Конститутсия зарурати таъмин кардани рушди доимии ҷомеаро бо истифода аз имкониятҳои ҳуқуқӣ ва сиёсӣ таъкид мекунад.

- тағйирнопазирии шакли идораи ҷумҳурӣ: Барои бори аввал дар сатҳи Конститутсия шакли идораи ҷумҳурӣ ва принсипи демократии давлат, ки ҷомеаҳои ҳуқуқбунёд ва дунявӣ фароҳам меорад, тағйирнопазир муқаррар гардида, ин ба воситаи муҳити амниятӣ ва сиёсии кишвар кӯмак мерасонад. Моҳияти демократӣ ва иҷтимоии давлат ба эътибор гирифта мешавад, ки имконияти ҳимояи сохти давлатдории муосирро таъмин мекунад.

- эътирофи инсон ва ҳуқуқи ӯ ҳамчун арзиши олӣ: Конститутсия инсон, ҳуқуқ ва озодиҳои ӯро ҳамчун арзиши олӣ эътироф мекунад. Риояи ҳуқуқҳои инсон ва кафолат додани онҳо аз ҷониби давлат кафолат дода шуда, ин ҷомеаро бо меъёрҳои умумибашарии ҳуқуқии мутамаддини муосир пайваст мекунад.

- рушди устувори ҷомеа ва баланд бардоштани сатҳи зиндагӣ:

Конститутсия барои таъмини рушди устувор ва амалӣ кардани ҳуқуқҳои иқтисодӣ, сиёсӣ ва иҷтимоии шаҳрвандон механизми мукаммали ҳуқуқиро пешбинӣ мекунад. Ин боиси баланд шудани сатҳ ва сифати зиндагии мардум, таъмини истиқлолият ва ояндаи иҷтимоии ҷомеа мегардад.

- мустақилияти ҳокимияти судӣ: Дар Конститутсия мустақилияти ҳокимияти судӣ эътироф карда мешавад, ки дар он танҳо суди мустақил ва беғараз метавонад бо роҳи амалӣ кардани адолати судӣ манфиатҳои давлат ва ҷомеа, инчунин ҳуқуқи шахс ва шаҳрвандро таъмини ниҳодҳои муассир ва иҷроии давлатӣ муқаррар кунад.

- волоияти Конститутсия: Нисбат ба ҳамаи санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ волоияти Конститутсия таъмин мегардад. Ин маънои онро дорад, ки ҳама қонунҳо, қарорҳо ва санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ бояд мувофиқи принсипҳои Конститутсия таҳия ва амал кунанд. Волоияти Конститутсия кафолат медиҳад, ки дар давлат мувозинат ва созгорӣ бо арзишҳои бунёдӣ ва принсипҳои демократӣ ва ҳуқуқи инсон пиёда мешаванд. Бо ҷамъбаст кардани ҳамаи хусусиятҳои ёдшуда, метавон гуфт, ки Конститутсия як асоси бунёдии рушди давлатдории Тоҷикистон буда, онро дар роҳи ташаккул ва мустаҳкам кардани ҷомеаи демокративу ҳуқуқбунёд роҳнамоӣ мекунад.

Илова бар ин, Пешвои муаззам, дигар хусусиятҳои хоси Конститутсияро низ баён намуданд, ки мазмуни зеринро доро мебошанд: - принсипҳо ва меъёрҳои конститутсионӣ, ки озодии иқтисодӣ, соҳибкорӣ, баробарҳуқуқӣ ва ҳифзи ҳамаи шаклҳои моликиятро фароҳам меоранд ва иқтисодиёти Тоҷикистон дар асоси он рушд ва шакл гирифтааст. Ин принсипҳо имконият медиҳанд, ки иқтисод дар як муҳити озод ва рақобатпазир рушд кунад, ки дар он соҳибкорон ва шаҳрвандон метавонанд фаъолияти иқтисодии худро ба таври озод ва самаранок амалӣ кунанд; Конститутсия бо таъмини волоияти қонун, ки дар асоси эътирофи манфиатҳо ва ҳуқуқи шаҳрвандон ташкил шудааст, робитаи давлат ва ҷомеаро устувор мекунад. Волоияти қонун кафолат медиҳад, ки тамоми қарорҳо ва амалҳои давлат дар доираи қонун ва дар манфиати шаҳрвандон сурат мегиранд. Ин принсип ба пойдории адолати иҷтимоӣ ва қонуният мусоидат менамояд; - Конститутсия бори нахуст барои таъмини як низоми самаранок ва мутамаркази ҳокимият дар кишвар дар асоси таҷзияи он ба шохаҳои қонунгузор, иҷроия ва судӣ замина гузошт. Ин таҷзия кӯмак мекунад, ки ҳар як шохаи ҳокимият вазифа ва масъулиятҳои худро ба таври мустақил иҷро кунад, ки ин ба амалишавии демократии воқеӣ ва ҳифзи ҳуқуқу озодиҳои шаҳрвандон мусоидат мекунад; - дар Конститутсия принсипҳои муҳим, ки нишонаи мавҷудияти низоми демократии кишвар мебошанд, ифода ёфтаанд, ки озодии иқтисодӣ, гуногунии сиёсиву мафкуравӣ, бисёрҳизбӣ, озодии эътиқод, сухан, матбуот ва гуногунии моликиятро нишон медиҳад.

Дар хотима Пешвои миллат, изҳори умед карда шуд, ки Конститутсия ҳамчун санади роҳнамову сарнавиштсози таърихӣ барои рушди минбаъдаи Тоҷикистони соҳибистиқлол садсолаҳо хизмат хоҳад кард.

Ҳамин тариқ, бо самимият бояд қайд намуд, ки Суханронии Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон санаи 6 ноябри соли 2024 дар рўзи таҷлили сиюмин солгарди Конститутсияи Тоҷикистон, шаҳодати он аст, ки давлати Тоҷикистони соҳибихтиёр бо сарварии Президенти мамлакат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон босуббот пеш меравад ва Конститутсия заминаи таҳкими ҷомеъаи навини тоҷикон мебошад.

Бобоҷонзода Исрофил Ҳусейн,

мудири шуъбаи масоили назариявии давлат ва ҳуқуқи муосири Институти фалсафа, сиёсатшиносӣ ва ҳуқуқи ба номи А.Баҳоваддинови Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, доктори илмҳои ҳуқуқшиносӣ, профессор. Email: bobojonov_i@mail.ru

Қодирзода Тоҳир Қамар,

ходими пешбарӣ илмии шуъбаи масоили назариявии давлат ва ҳуқуқи муосири Институти фалсафа,сиёсатшиносӣ ва ҳуқуқи ба номи А. Баҳоваддинови Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, номзади илмҳои ҳуқуқшиносӣ

Ҷомеаи муосири ҷаҳонӣ имрӯз дар рақобати шадид дар фазои геополитикӣ ва геоиқтисодӣ қарор дорад. Бо афзиши аҳолии ҷаҳон суръати истеъмоли молҳои гуногун ва сарватҳои табиӣ низ зиед шуда истодааст. “Равандҳои ҷаҳонишавӣ, ки бо тағйироти инқилобии технологияҳо алоқаманд мебошанд, бо афзоиши босуръати истеъмоли энергия, баробаршавии сатҳи истеъмоли захираҳои энергетикӣ ба ҳар сари аҳолӣ дар кишварҳои рӯ ба тараққӣ ва пешрафта иртиботи қавӣ доранд. Мувофиқи он масоили қонеъ гардондани талаботи рӯзафзуни инсоният ба неруи энергетикӣ тезутунд мегардад.

Соҳаи энергетика имрӯз сарчашмаи бунёди тамаддуни муосири инсоният ё худ “тамаддуни энергетикӣ” буда, ба масир ва суръати тараққиёти иҷтимоию иқтисодӣ, амнияти халқу давлатҳо, инчунин м ба муносибатҳои байналхалқӣ таъсир мерасонад. Таъминот бо озуқаворӣ, бо сару либос, сохтмони хонаҳои истиқоматӣ ва дар онҳо муҳайё намудани шароити мусоиди зиндагӣ, интиқоли молу маҳсулот ва сафарҳои одамон, алоқа ва мубодилаи ахбор-ҳамаи ин соҳаҳои фаъолияти инсон ниёз ба энергия ё худ неруи барқиро дорад”[1].

Аз ин рӯ, рақобати абарқудратҳо ва қудратҳои минтақавӣ низ дар манотиқи гуногуни олам баҳри дастрасӣ пайдо кардан ба манбаҳои ашёи хом ва дигар сарватҳои табии давлатҳои хурду миёна афзоиш меёбад. Ин амали кишварҳои абарқудрат таҳдид ба истиқлоли давлатҳои дар ҳолати рушд қарор дошта мебошад.Аз ин рӯ, ҳар як кишвари соҳибистиқлол кӯшиш мекунад ,бо ҳар восита Истиқлоли худро ҳифз намояд. Дар ин қарина яке оз омили асосии ҳифзи истиқлоли давлатӣ ва рақобатпазир боқӣ мондани дилхоҳ кишвар ин расидан ба истиқлоли технологӣ маҳсуб меебад.

Тибқи хулосаи коршиносон- истиқлоли технологӣ ин қобилияти кишвар барои мустақилона таҳия, истеҳсол ва назорат кардани технологияҳо ва инфрасохтори асосӣ баҳри таъмини истиқлоли иқтисодӣ ва амнияти миллӣ мебошад.Тоҷикистон ҳам дар самти расидан ба истиқлоли технологӣ пай дар пай ба пеш ҳаракат дорад,ки мо инро дар мисоли бунёди НБО и Роғун мушоҳида менамоем.

НБО-и Роғун асосан бо такя ба неруи зеҳнии муҳандисони тоҷик ва дар раванди рушди тафаккури техникӣ дар ҷомеаи тоҷик бунёд ёфта истодааст. Дар давоми даҳсолаи сипаригашта бо ибтикори Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар Тоҷикистон қишри зиёиёни тафаккури техникӣ дошт тарбия ёфтанд, ки ин омил дар оянда ба миллати мо имконияти бузургро дар самти рушди иқтисодӣ ва иҷтимоиро медиҳад. Дар солҳои минбаъда танҳо он кишварҳое рушд хоҳанд ёфт, ки инкишофи ташаккули тафаккури техникӣ ва татбиқи технологияҳои нав дар ҷомеа таваҷҷӯҳи махсус медиҳанд.

Дар кишварҳои пешрафтаи дунё дар соли охир таҳия ва татбиқи технологияҳои нав ба омили асосии рушди иқтисодӣ ва баланд бардоштани сатҳи зиндагии мардум табдил ёфтааст. Истифодаи технологияҳои нав баҳри баланд бардоштани самаранокии равандҳои мавҷуда дар иқтисоди миллӣ шароити хуб фароҳам меоварад. Дар ояндаи наздик омили асосии муайянкунандаи раќобатпазирии иќтисодиёти миллии дилхоҳ кишвари олам пеш аз ҳама истеҳсоли мањсулоти технологї дар заминаи технологияи ватанї мебошад.

Афзалиятҳои технологӣ барои кишвари рушдёбандаи дунё дар марҳилаи ҳозира ба таъмини назорати миллӣ аз болои такрористеҳсоли технологияҳои муҳим иборат буда, дар ду намуди лоиҳаҳои технологӣ ифода шудаанд.

Навъи якуми лоиҳаҳо ин бузурглоиҳаҳо мебошанд, ки ҳалли масъалаҳои муҳимтарини истеҳсоли саноатии имрӯзаро вобаста ба эҷоди маҳсулоти баландтехнологӣ таъмин мекунанд. Ба инҳо технологияҳои саноатӣ дар соҳаи микроэлектроника, авиатсияи бесарнишин, намудҳои алоҳидаи химия, дорусозӣ, биоинженерия, биотехнология ва ғайра дохил мешаванд.

Навъи дуюми лоиҳаҳо- лоиҳаҳои технологӣ мебошанд, ки на танҳо дар айни замон пешрафт мебошанд, балки минбаъд низ самти низомҳои истеҳсолиро дар солҳои наздик муайян мекунанд. Мисоли классикии он рушди технологияҳои зеҳни сунъӣ мебошад.

Мавриди зикр аст, ки мушкилиҳои зиёди иқтисодии кишвар баъди соҳибихтиёр эълон гардидани Ҷумҳурии Тоҷикистон, имрӯз роҳи ҳалли худро ёфтааст. Яке аз масъалаҳои таъмини рушди устувори иқтисодӣ ин гузариш ба «иқтисоди сабз» мебошад ва он бо воситаи афзоиши истеҳсоли неруи сабз имконпазир хоҳад гардид. Ҷумҳурии Тоҷикистон барои истеҳсоли нерӯи сабз имконоти бузург дошта, пайваста кӯшиш менамояд, ки барои рушди соҳаи истеҳсоли энергияи сабз ҳарчи бештар тахнологияи муосирро ворид созад. Тоҷикистон бо рушди иқтисоди сабз ба рақамикунонии босуръати иқтисод хоҳад расид, ва минбаъд бо татбиқи технологияи зеҳнӣ сунъӣ рақобатпазирии кишвари моро таъмин хоҳад кард.

Ҳадафи асосии рушди иқтисоди сабз ин тағйир додани низоми саноатикунонӣ, дуруст истифода намудани сармояи табиӣ, ҷалби сармоягузорӣ, роҳандозии технологияи муосир ва инноватсионӣ, мустаҳкам намудани ҳамкориҳои байналмилалӣ дар самти иқтисоди сабз мебошад. Бо мақсади ноил гардидан ба ин ҳадафҳои стратегӣ, бо ташаббуси бевоситаи Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар қатори дигар иншоотҳо «Неругоҳи барқии обии Роғун» таъсис дода шуда, 15 апрели соли 2008 оинномаи он тасдиқ гардид. Бо бунёди ин иншооти бузурги аср, Ҷумҳурии Тоҷикистон истиқлолияти энергетикро таҳким бахшид. Неругоҳи барқи обии Роғун бузургтарин иншооти энергетикӣ буда, аз шаш агрегати пуриқтидор иборат мебошад, ки ҳар кадом агрегат 600 МВт иқтидор дорад.Иқтидори лоиҳавии шаш агрегат бошад 3600 МВт, яъне зиёда аз 17 миллиард киловатт соатро ташкил медиҳад.

16-уми ноябри соли 2018 бо иштироки Пешвои муаззами миллат, аввалин агрегати «Неругоҳи барқии обии Роғун» ба истифода дода шуд. Ин агрегат интиқоли нерӯи барқро ба системаи ягонаи энергетикии мамлакат тавассути шаш хати барқи ҳавоии 500 кВ-ро таъмин менамояд. Дар арафаи Истиқлолияти давлатӣ, яъне 9 сентябри соли 2019 Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон агрегати дуюми «Неругоҳи барқии обии Роғун»-ро ба истифода доданд, ки ин ба таҳкими Истиқлоли энергетикӣ замина гузошт. Бунёди ин иншооти бузурги аср бо руйдоди таърихӣ баробар мебошад, зеро ки аз ҷиҳати бузургӣ ин иншооти сарзамини мо дар ҷаҳон ҷои дуюмро ишғол мекунад. То имрӯз барои бунёди «Неругоҳи барқии обии Роғун» аз буҷаи давлат зиёда аз 4 миллиард доллар ҷудо гашта, барои сохтмон харҷ гардидааст. Дар «НБО - Роғун» зиёда аз 17 ҳазормутахассисони баландихтисос кору фаъолият доранд, ки зиёда аз 90% мутахассисон аз дохили кишвар мебошанд. Барои сохтмони неругоҳ зиёда аз 3 ҳазор техникаҳои пуриқтидор шабонарузӣ хизмат мекунад.Дар ин сохмони бузурги аср 800 нафар бонувони гурдофариди тоҷик низ саҳми худро гузошта истодаанд.

Қобили қайд аст, ки маҳз талошу заҳматҳои шабонарӯзии Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон вамутахассисону муҳандисони қаҳрамону ватандӯст буд, ки дар кутоҳтарин муддат давлати соҳибистиқлоли мо сазовори чунин иншооти бузурги аср гаридид.Иқтидори истеҳсоли барқ аз 928 МВт то давраи соҳибистиқлолӣ то ба соли 2023 зиёда аз 6 ҳазор МВт расонида шуд, ки ин нишондиҳанда қариб ҳафт баробар зиёд мебошад.

Ҳамин тариқ,бояд тазаккур дод, ки дар идомаи сохтмони НБО-и “Роғун” саҳми Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ниҳоят калон аст. Зеро ба кор андохтани агрегати якум ва дуюми ин иншооти стратегӣ маҳз ба иродаи қавии сиёсии ин абармард иртибот дошта, андешаҳои пурарзиши Сарвари тоҷикон оид ба аҳамияти НБО-и “Роғун” дар рушди устувори Тоҷикистон дар ҷомеаи тоҷик афзалияти пурарзишро ба худ касб карданд.

Ҳайдарзода Р.Ҷ., Нематова П - Институти омузиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои АМИТ

АДАБИЁТИ ИСТИФОДАШУДА:

1. Ҳайдарзода Р.Ҷ. НБО «Роғун» — унсури калидии таъмини суботи геополитикӣ ва амният дар Осиёи Марказӣ \\https: amit.tj/tj/nbo-rogun-unsuri-kalidii-tamini-suboti-geopolitiki-va-amniyat-dar-osiyoi-markazi

Бо ифтихори 30 – солагии Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон соли 2024 дар мамлакат Соли маърифати ҳуқуқӣ эълон гардид, ки мақсад аз он баланд бардоштани сатҳи маърифати ҳуқуқии шаҳрвандон, тарғиби арзишҳои демократӣ, тарбияи шаҳрвандон дар руҳияи эҳтиром нисбат ба он мебошад. Зеро мавҷудияти сатҳи баланди маърифати ҳуқуқӣ як навъ гарави бунёди давлати соҳибихтиёр, демократӣ, ҳуқуқбунёд, дунявӣ, иҷтимоӣ ва ягона мебошад, ки дар он на танҳо ба арзишҳои ҳуқуқӣ, балки ба арзишҳои ахлоқӣ эҳтиром гузошта мешавад.

Ҷумҳурии Тоҷикистони соҳибистиқлоли мо аз соли 1929 то имрӯз, 5 маротиба, солҳои 1929, 1931, 1937, 1978 ва 1994 Конститутсия қабул кардааст. Баъдтар, вобаста ба тағйир ёфтани вазъи сиёсиву ҷамъиятии мамлакат дар натиҷаи райпурсии умумихалқӣ-26 сентябри соли 1999 ва 22 июни соли 2003 ба Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон тағийроту иловаҳо ворид карда шудааст. Конститутсияи амалкунанда аз конститутсияҳои гузашта куллан фарқдошта, меъёрҳои он мустақиман амал намуда, ба стандартҳои санадҳои меъёрӣ-ҳуқуқии байналмилалӣ ҷавобгӯ мебошад.

10-уми декабри соли 1948 аз ҷониби Ассамблеяи генералии Созмони Миллали Муттаҳид Эъломияи ҳуқуқи башар қабул гардидааст, ки иҷрои он барои ҳама давлатҳои аъзои СММ ҳатмӣмебошад. Меъёрҳои Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 6-ноябри соли 1994 ба стандартҳои байналмилалии ҷаҳонӣ ҷавобгӯ буда, аз меъёрҳои Эъломияи ҳуқуқи башар сарчашма гирифтааст. Зеро дар моддаи якуми боби аввали Конститутсияи кишвари мо ҳамчун давлати иҷтимоӣмуаррифӣ карда шудааст. Давлат ба тамоми табақаҳои ниёзманди аҳолӣ, аз ҷумла кӯдакону наврасони ятиму бепарастор, оилаҳои камбизоат, пирони дастнигару бемор, маъюбон ва ғайраро зери парасторӣ ва ғамхории махсус гирифтааст. Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон пайваста талош менамоянд, ки ҳарчи зудтар сатҳу сифати зиндагии халқ баланд гардида, Тоҷикистони азизи мо боз ҳам ободтару зеботар гардад. Аз ҷумла, Сарвари давлат соли 2014 дар Паёми худ ба Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон қайд намуданд, ки «тавре борҳо таъкид карда будам, мо азму талош дорем, ки барои ҳар як сокини мамлакат шароити зиндагии шоистаро муҳайё созем ва ҳамаи нақшаву барномаҳоямон маҳз ба хотири амалӣ гардонидани ҳамин ҳадафи олӣ қабул ва амалӣ карда мешаванд»

Инчунин, Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар яке аз баромадҳои худ қайд карданд, ки «Конститутсия ба сифати Қонуни Олӣ заминаҳои ҳуқуқии пешрафти ҷомеаро аз тариқи қабули қонунҳои нав гузошта, муносибатҳои ҷамъиятии мухталифро таҳти танзим қарор медиҳад». Ин санад дар таърих ба унвони Конститутсия эҷод гардид ва то имрӯз ҳамчун санади асосӣ шинохта мешавад. Чи хеле дар боло қайд карда шуд, ҳарчанд қаблан мо дорои чунин санад будем, аммо он ҷавобгӯи ҳадафҳои давлату миллат набуд ва соҳибистиқлол шудани Тоҷикистон зарурати ба низом даровардани самтҳои асоси сиёсати дохилӣва хориҷии давлати тоҷиконро ба миён овард. Масалан, забони тоҷикӣ чун забони давлатӣ расман эълон гардид ва рамзҳои давлатӣ ҳамчун муқаддасот шинохта шуданд. Мутобиқи ин талаботи Конститутсия коргузорӣ, ҳуҷҷатнигорӣ, таҳияи санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ, сабти асноди шаҳрвандӣ ва дигар муносибатҳои меҳнатӣбо забони давлатӣсурат мегиранд.

Афзалияти дигари ин санад таҳияи боби алоҳида оид ба ҳуқуқу озодиҳои инсон аст ва бори аввал мафҳуми инсон дар чаҳорчӯбаи қонуни асосии давлат баррасӣ ва эътироф гардид. Мутобиқи конститутсия ҳуқуқу озодиҳои инсон ҳаматарафа ҳимоя карда мешаванд ва давлат ба ин кафолат медиҳад. Аз ҷониби дигар, Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон шаҳрвандонро вазифадор менамояд, ки риояи ҳама талаботи ин санад ҳатмӣаст, яъне шаҳрвандон дар ҳама ҳолат бояд талаботи конститутсияро риоя кунанд. Дар вақти риоя накардани талаботи конститутсия мутобиқи қонун ва дигар санадҳои ҳуқуқӣ ҷавобгарӣ муайян мешавад.

Дар Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон эътирофу эҳтироми арзишҳои миллӣ, расму оинҳо дар раванди пуртаззоди ҷаҳонишавӣ омили воқеии пойдорӣ ва таҳкими истиқлолият арзёбӣ шуд. Бо мақсади назорати риояи дақиқва иҷрои якхелаи қонунҳо дар қаламрави Ҷумҳурии Тоҷикистон мақомоти прокуратура таъсис дода шуд. Ҳолати ҳуқуқии ин мақомот дар боби нуҳи Конститутсия (моддаҳои 93-97) муқаррар шудааст. Низоми ягонаи марказонидашудаи прокуратураи Ҷумҳурии Тоҷикистонро Прокурори генералӣ сарварӣ мекунад. Прокурори генералӣ танҳо дар назди Маҷлиси миллӣ ва Президент масъул аст. Прокурори генералӣва прокурорҳои тобеи он бе дахолати дигар мақомоти давлатӣ ва шахсони мансабдор мустақилона дар асоси қонун фаъолият мекунанд. Дар як вақт бо истифода аз ин ваколат Прокурори генералӣбо назардошти дастуру супоришҳои Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон як қатор фармонҳо, амрҳо ва дастурамалҳои соҳавии худро баҳри риояи ҳуқуқу озодиҳои шаҳрвандон равона кардааст.

Мавриди зикр аст, ки мувофиқи моддаи 5-и Қонуни конститутсионии Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи мақомоти прокуратураи Ҷумҳурии Тоҷикистон» яке аз самтҳои асосии фаъолияти мақомоти прокуратура назорат ба риояи ҳуқуқу озодиҳои инсон ва шаҳрванд, ки ҳамчун арзиши олӣ эътироф гардидаанд, аз тарафи ҳамаи сохторҳо ва шахсони мансабдорро амалӣ менамояд. Мақомоти прокуратура дар таъмини риоя ва иҷрои меъёрҳои Конститутсия ва дигар санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ нақши калон дошта, бо ин васила дар таъмини соҳибихтиёрии кишвар ва сулҳу суботи он саҳмгузор аст.

Воқеан, дар ҷомеаи суннатӣ, ки асрҳо бо анъаноти вижа шакл гирифтааст, таъмини низоми одилона ва устувор дар пояи меъёрҳои ҳуқуқӣтатбиқ мешаванд. Чунини низомро маҳз Конистутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон ба ҳукми як санади асосӣ бо шинохт ва риояи меъёрҳои байналмилалӣ рисолати воқеии худ қарор додааст. Он ба ҳукми Қонуни асосӣ тамоми самтҳои фаъолияти давлату давлатдориро танзим намуда, ҳуқуқу озодиҳо ва манфиатҳои шаҳрвандонро зери ҳимоя гирифтааст. Муҳимтар аз ҳама, роҳнамоест барои имрӯзу фардои давлату миллат. Чун бахтномаи сарнавиштсоз моро ҳифз мекунад ва мебарад сӯйи ояндаи неку дурахшони Тоҷикистони соҳибистиқлол. Бо эътимод метавон изҳор намуд, ки 30 - солагии Конистутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон ҳамчун ҷашни мубораки миллӣ ба густариши бештари худогоҳиву худшиносӣ, ваҳдати миллӣ, ҳисси ватандӯстиву ватанпарастӣ ва ифтихори ватандории ҳар фарди бонангу номуси Тоҷикистони соҳибистиқлол нерӯи тоза мебахшад.

Ходими калони илмии МД Маркази таҳқиқоти технологияҳои инноватсионии АМИТ Акрамзода Рустами Ҷурахон

Роғун- сарчашмаи ифтихори миллии ҳар як фарзанди тоҷику Тоҷикистон ва рамзи сарбаландии имрӯзу фардои мост!

Эмомалӣ Раҳмон

Бо овардани чунин сухани пурҷилою таъсиркунанда ба руҳияи ҳар як фарди тоҷик, ки аз ҷониби Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ-Пешвои миллат Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар васфи Роғун гуфта шудааст, бе муҳҳобо рисолати шаҳрвандии моро боз ҳам зиёда мегардонад. Ҳамин аст, ки мо як ҳайати кормандони АМИТ тасмим гирифтем то аз ин иншооти азими аср, кохи нур ва болотар аз ҳама як муҷизаи дили кӯҳ дидан намоем.

Дар ин сафар моро хотиротҳои хеле аҷиб ва ба ваҷдоварданда зиёд буд. Ҳайати моро яке аз кормандони кордону бо таҷрибаи ин иншоот ҳамроҳи намуда, аз мавзеъҳои асосӣ ва қисмати зиёди сохтмон дидан намудем. Аз роҳбарияти НОБ-и Роғунминнатпазир ҳастем, ки моро хуб қабул намуда, аз бисёр воқеиятҳо ва қиссаҳои Роғун моро огаҳ намуданд. Айни замон ба иттилои масъулони НБО-и Роғун зиёда аз 17 ҳазор нафар дар иншооти аср кору фаъолият доранд, ки 96 фисади кормандони асосии онро шаҳрвандони Тоҷикистон ташкил мекунанд.

Новобаста аз мушкилотҳои садироҳии сохтани НОБ-и Роғун дар минтақа ва ҷаҳон бо талошҳои хастанопазири Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон, бо мақсади расидан ба истиқлолияти энергетикии Ҷумҳурии Тоҷикистон ва таъмини аҳолӣ бо қувваи барқ, ҳамзамон тавлиди энергияи сабзи аз ҷихати экологӣ тоза дар минтақа, сохтмони НБО-и Роғун оғоз гардида, ду агрегати он дар як мудати кам ба кор дароварда шуд, ки қаддамҳои устуворро дар роҳи расидан ба ҳадафҳои стратегии мамлакат замина мегузорад. Таъкид намудан ба маврид аст, ки маҳз бунёди НБО-и «Роғун» метавонад дар татбиқи ҳадафи чоруми стратегии миллӣ – саноатикунонии босуръати мамлакат нақши калидиро ишғол намуда, сохтмони корхонаҳои азими саноатиро суръат бахшад, ҷойҳои нави кориро таъсис дода, ба беҳтаргардии сатҳи некуаҳволии аҳолӣ таъсири мусбӣ расонад, ба кишвари саноатӣ-аграрӣ табдил ёфтани Тоҷикистони соҳибистиқлол ва тақвияти мавқеи он дар сатҳи байналмиллалӣ мусоидат намояд.

Имрӯз ҳар шаҳрванди Тоҷикистон аз нигоҳи ба хеш хос Роғунро тавсиф, баҳогузорӣ ва ҳадафмандона медонад. Роғун васфнашаванда аст, зеро ҳамсоли ин иншоот дар дили кӯҳ будани қисматҳои асосии иншоот гувоҳи аз он медиҳад. Агар муҷизаҳоро дар рӯи замин ба ҳисоб гиранд, пас Роғун муҷизаи дили кӯҳ нотакрор аст.

Бузургиву шаҳомати НБО-и Роғун дар он аст, ки дилҳоро ба ваҷд меорад ва ору нанги милливу худшиносии моро тақвият мебахшад. Чунон, чи устод Аламхон Кӯчарзода мегуяд:

Дар синаи кӯҳ санг чу гавҳар гардад,

Хок аз ҳунари марди ҳунар зар гардад.

Аз хандаи барқи НОБ-и Роғун Ватанам

Рахшон шаваду ҷаҳон мунаввар гардад.

**********

Роғун, ба масал тоҷи сари мардонӣ,

Ҳам рамзи вафову ваҳдату паймонӣ.

Дар боби ватанхоҳию давлатдорӣ,

Ту дарди ҳазорсоларо дармонӣ.

Хулоса, бунёди НБО-и Роғун меваи даврони истиқлолият буда, ҳазорон фидоёни роҳи дурахшони мамлакат шабу рӯз дар майдони кории неругоҳ заҳмат кашида, бо ғурури Рустамона барои кишвари соҳибистиқлоли мо, инчунин ба рушди босуръати иқтисодӣ расидани Тоҷикистони азиз заҳмат кашида истодаанд. Онҳо хуб медонанд, ки бунёди Роғун ба ояндаи дурахшони миллат заминаи мусоид фароҳам меоварад ва ҳамаи моро мебояд дар зери сиёсати имрӯзаи Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ-Пешвои миллат Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон зери шиори “Тоҷикистон ба пеш!” мутаҳид бошем.

Асомуддини Рамазони Каримзода корманди Раёсати магистратура, аспирантура ва докторантураи PhD-и АМИТ

(Бардошт аз Суханронии Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар маҷлиси тантанавӣ ба ифтихори 30-солагии қабули Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон Ноябр 6, 2024 )

Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон мӯҳтарам Эмомалӣ Раҳмон бахшида ба 30 - солагии Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон дар маҷлиси тантанавӣ доир ба ин санади ҳаётан муҳим барои миллати тоҷик суханронӣ намуда, аҳамияти онро дар бунёди ҷомеаи ҳуқуқбунёд, давлатдории тоҷикон ва роҳи расидан ба ҳадафҳои созандаи Ҷумҳурии Тоҷикистон бо таъкидҳои барои пешрафти ҷомеа аҳамияти муҳим дошта иброз намуданд. Воқеан қабули Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон сарнавишт ва роҳи ояндаи мамлакати моро муайян намуд. Ин нуқта дар сароғози суханронии Пешвои муаззами миллат бисёр возеҳу равшан баён гардид: "Дар таърихи давлату миллатҳои ҷаҳон рӯйдодҳое ба вуқӯъ мепайванданд, ки сарнавишт ва роҳи минбаъдаи онҳоро муайян мекунанд.

Чунин рӯйдоди муҳим дар таърихи давлатдории навини тоҷикон қабули нахустин Конститутсияи Тоҷикистони соҳибистиқлол мебошад, ки мо имрӯз 30-юмин солгарди онро таҷлил менамоем".

Ин санади муҳими таърихи тавониста дар пойдории истиқлолу озодӣ, ваҳдату ягонагӣ, тараққиёт, пешрафти ҷомеа, шинохта гардидани Тоҷикистон ба ҷомеаи ҷаҳон, ба роҳ мондани робитаҳои дӯстӣ, рушди фарҳангу маориф, илму технология ва тамоми дастовардҳои беназири Ҷумҳурии Тоҷикистон асос гузорад.

Пешвои муаззами миллат мӯҳтарам Эмомалӣ Раҳмон қайд намуданд, ки: "Ин санади таърихӣ ва сарнавиштсоз барои гузоштани асосҳои аркони давлатдории навини тоҷикон, ноил гардидан ба сулҳу субот, ваҳдати миллӣ, дастовардҳои бузурги сиёсиву иқтисодӣ ва иҷтимоиву фарҳангӣ, рушди ҷомеаи шаҳрвандӣ ва ташаккули озодонаи шахс заминаи мустаҳкам ва боэътимоди ҳуқуқӣ фароҳам овард". Албатта хуш ба ҳоли миллати тоҷик, ки Конститутсияи он заминаҳои ҳуқуқии истиқлол ва асосҳои давлати демократӣ, ҳуқуқбунёд, дунявӣ ва иҷтимоияшро таҳким бахшидааст. Аз ин нуқтаи назар ки Пешвои муаззами миллат ба он ишора намуданд, дар тӯли 30 сол собит гардидааст, ки Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон аз имтиҳони таърих гузашта як санади боэътимоде баҳри пешрафту шукуфоии мамлакат мебошад.

Пешвои муаззами миллат дар суханронии худ аз зарурияти қабули Конститутсия ва нақши Истиқлолияти давлатӣ дар қабули он ёдовар гардида, иброз намуданд, ки "Соҳибихтиёр гардидани Тоҷикистон зарурати дар сатҳи Конститутсия ба расмият даровардани давлатдории миллӣ, муайян намудани шаклу сохтори он, арзишҳои бунёдии ҷомеа, аз ҷумла мақоми шахс ва ҳуқуқу озодиҳои ӯ, инчунин асосҳои конститутсионии сиёсати хориҷии давлат ва арзишу принсипҳои ҷомеаи демократиро ба миён гузошт.

Маҳз истиқлоли давлатӣ ҳамчун арзишмандтарину муқаддастарин неъмати зиндагии халқи Тоҷикистон ба қабули Конститутсияи соли 1994 замина гузошт".

Ҳамагон медонем, ки дар мамлакат ҷанги шаҳрвандӣ бисёр вазъияти мураккабро ба миён оварда буд ва қабули Конститутсия дар чунин шароит кори саҳлу осон набуд. Аммо бо азму талошҳои шикастнопазири Пешвои миллат Комиссияи Конститутсионӣ ташкил гардида, тадбирҳои зарурӣ ҷиҳати қабули ин санади сарнавиштсози миллат андешида шуд. Дар робита ба ин масъала Пешвои муаззами миллат иброз намуданд, ки "Дар он давраи мудҳиш таҳия кардани лоиҳаи Конститутсия кори осон набуд, вале масъалаи таҳияи қонуни асосии давлат ва ташаккули асосҳои конститутсионии давлатдории навин аз ҷумлаи заруратҳои муҳимтарини рӯз ба ҳисоб мерафт.

Яъне дар баробари барқарор кардани сохти конститутсионӣ ва ҳалли вазифаҳои тақдирсоз, аз қабили қатъи ҷангу хунрезӣ, таъмини сулҳу субот, қонунияту тартибот ва сарҷамъ намудани мардуми кишвар ҳарчи зудтар таҳия ва қабул кардани Конститутсия яке аз масъалаҳои муҳимтарини ҷомеа буд".

Он вақтҳо Пешвои муаззами миллат, ғамхори миллат дар масалаи қабули Конститутсия таъмин намудани осоишу оромии мардуми мамлакатро дар ҷои аввал ва яке аз масъалаҳои муҳим гузоштанд, ки имрӯз самараи нек ба бор овард. Мо насли хушбахти замони соҳибистиқлоли дар фазои озоду осоишта кору фаъолият менамоем.

Дар ин суханронии бебаҳои худ Пешвои муаззами миллат мӯҳтарам Эмомалӣ Раҳмон қайд намуданд, ки "Ошкоро ва ҳаматарафа баррасӣ гардидани лоиҳаи Конститутсия, ба муҳокимаи мардум пешниҳод шудани он ва ниҳоят, аз тариқи овоздиҳии умумихалқӣ қабул гардидани Конститутсия далели қатъии дар асоси меъёрҳои демократии аз ҷониби умум эътирофшуда қабул гардидани ин санади тақдирсоз мебошад". Воқеан мо мардуми хуштолеъ мебошем, ки дар қабули чунин як санади ҳаётан барои кору зиндагиямон муҳим саҳмгузорем. Маврид ба зикр аст, ки бо қабули ин санади тақдирсоз мардуми тоҷик ба орзую оромони худ расида, бори дигар собит намуданд, ки як миллати дорои фарҳанги бою пурғановат ва тавоно ҳастанд. Пешвои муаззами миллат аз хусусиятҳои Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон ёдовар гардида иброз намуданд, ки "ғояҳои башардӯстонаи Конститутсия инъикоскунандаи суннатҳои пурғановати халқи тоҷик буда, аз фарҳанги ниёгони ориёии мо, анъанаҳои давлатдории халқамон ва мероси бузургони таъриху фарҳанги миллатамон сарчашма мегиранд".

Бояд иброз намуд, ки Конститутсия дар баробари ҳуқуқу озодиҳо вазифа ва ӯҳдадориҳои шаҳрвандонро низ бисёр одилона баён намудааст, ки барои ҳар як шаҳрванди Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳим мебошад. Ин санади муҳим ҳамаҷониба ба некӯаҳволии мардуми тоҷик равона гардида, ояндаи дурахшони фарзандони моро кафолат додааст. Пешвои муаззами миллат ин нуқтаи муҳимро дар суханронии худ чунин ёдовар гардиданд: "Дар баробари кафолати ҳуқуқу озодиҳо дар Конститутсия вазифа ва уҳдадориҳои шаҳрвандони Тоҷикистон низ муқаррар карда шудаанд.

Аз ҷумла мутобиқи моддаи 10-уми Конститутсия давлат ва ҳамаи мақомоти он, шахсони мансабдор, шаҳрвандон ва иттиҳодияҳои онҳо вазифадоранд Конститутсия ва қонунҳои кишварро риоя ва иҷро намоянд.

Ҳамчунин, мутобиқи муқаррароти моддаи 42-юми Конститутсия ҳар шахс вазифадор аст ҳуқуқ, озодӣ ва шаъну шарафи дигаронро эҳтиром намояд.

Ҳифзи Ватан, ҳимояи манфиатҳои давлат, таҳкими истиқлол, амният ва иқтидори мудофиавии он вазифаи муқаддаси ҳар як шаҳрванд аст".

Конститутсия, ки дар ҳаёти ҳар як шахс ва давлату миллат нақши муҳим дорад омӯзиш ва риояи талаботи он вазифаи ҷонии ҳар яки мо мебошад. Вобаста ба ин масъала Пешвои муаззами миллат як чанд дастурҳои ояндасоз дар суханронии худ баён намуданд: "Бинобар ин, омӯзиши Конститутсия ва қонунҳо дар давлати ҳуқуқбунёд масъалаи меҳварии ҷомеа мебошад ва аз ҷониби тамоми қишрҳои ҷомеа бояд амалӣ карда шавад.

Бо ин мақсад, зарур аст, ки корҳои фаҳмондадиҳиву маърифатӣ, шарҳу тафсири илмиву оммавии меъёрҳои Конститутсия ва қонунҳо бо иштироки олимон, кормандони мақомоти ҳифзи ҳуқуқ, дигар мутахассисон ва дар ин замина ташкилу баргузор намудани барномаҳои махсус тавассути воситаҳои ахбори омма васеъ ба роҳ монда шаванд.

Аз ин лиҳоз, ба омӯзиши Конститутсия ва қонунҳо дар вазорату идораҳо, корхонаву муассисаҳо, сарфи назар аз шакли моликияташон, аз ҷумла муассисаҳои таълимӣ бояд эътибори ҷиддӣ зоҳир гардад".

Бояд ёдовар гардид, ки ба эҳтироми ин санади муҳими сарнавиштсоз соли 2024 аз ҷониби Пешвои муаззами миллат «Соли маърифати ҳуқуқӣ» эълон гардидааст, ки барои ҳар яки мо масъулияти бузург аст. Пешвои муаззами миллат мӯҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар суханронии худ аз муҳимияти "Соли маърифати ҳуқуқӣ" низ ёдовар гардиданд.

Таъкидҳои Пешвои муаззами миллат мӯҳтарам Эмомалӣ Раҳмон аз ҳар яки мо дар тарғиби Конститутсия ва дигар қонунҳои амалкунанда, риояи қатъии онҳо масъулияти баланд талаб намуда, дар ҳифзи арзишҳои миллӣ ва Ваҳдату ягонаги иҷрои вазифаи муқаддаси шаҳрвандиямонро саҳмгузор буданро водор менамояд.

Рӯзи Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон ба ҳар як хонадони тоҷик ва тамоми тоҷикони дунё муборак бошад!

Ситора АБДУМУМИНЗОДА, Номзади илмҳои педагогӣ, корманди Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон

Ҳама миллату халқиятҳо аз қадим то имрӯз дар талоши бунёди ҷомеаи мутамаддин мебошанд. Вале бунёди чунин ҷомеа ба ҳама муяссар нагардидааст. Он ҷомеае метавонад ба сатҳи тамаддун расад, ки пеш аз ҳама дар заминаи маърифат ва меъёрҳои арҷгузор ба ҳаёти инсоният ташаккул ёфта бошад. Аз таҷрибаи таърихи башарӣ маълум мегардад, ки тоҷикон дар ҳама давру замон ба унсурҳои меҳварии тамаддун арҷ гузошта, ҳамчун миллати мутамаддин эътироф гардидаанд.

Имрӯз ибтикору ташаббусҳои Ҳукумати кишвар таҳти роҳбарии Пешвои муаззами миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон аз тамаддунофар будани миллати тоҷик хабар медиҳад. Яке аз нишонаҳои ҷонибдорӣ аз ҷомеаи мутамаддин ва бунёди чунин ҷомеа Конститутсияи мамлакат маҳсуб меёбад. Тули 30 сол мешавад, ки дар заминаи ин санади сарнавиштсоз миллату давлати тоҷикон дар масири эъмори ҷомеаи мутамаддин гомҳои устувор гузоштаистодаанд. Конститутсия дар мазмуну муҳтавои хеш ҳадафу мақсад ва дурнамои миллату давлатро баён менамояд. Он то кадом андоза ташаккул ва рушд ёфтани мафкураи ҳуқуқии ҷомеаро нишон медиҳад. Дар ҳаёт татбиқ гардидани ин ҳуҷҷати сарнавиштсоз ва бо манфиат истифода бурдани он аз маърифати ҳуқуқии ҷомеа бештар вобаста мебошад.

Маҳз бо мақсади дарку фаҳмиши Қонуни асосии кишвар ва дигар санадҳои меъёрию ҳуқуқӣ аз ҷониби ҷомеа, соли 2024 аз ҷониби Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон “Соли маърифати ҳуқуқӣ” эълон гардид. Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон заминаи таҳкими унсурҳои ҷомеаи мутамаддин дар мамлакат ба ҳисоб меравад. Дар меҳвари Конститутсияи Тоҷикистон пеш аз ҳама бунёди давлати демократӣ, ҳуқуқбунёд, дунявӣ ва ҷомеаи шаҳрвандӣ қарор дорад, ки дар масири расидан ба ҷомеаи мутамаддин шарти зарурӣ мебошад.

Таҷрибаи таърихи умумиҷаҳонӣ собитгари он аст, ки ҳар як халқ дорои расму ойин ва урфу одати хоси худ мебошад, ки дар ҳар давру замон ӯро ҳамчун миллат муаррифии ҷаҳон мегардонад, аз ҳамин лиҳоз, ниёгони тамаддунофари мо тоҷикон ҳамеша талош менамуданд, ки ин арзишҳои муқаддасро тавассути эҷоди меъёрҳои ба манфиати ҷомеа равона гардида, эмин нигоҳ доранд ва имрӯз ҳам гуфтан мумкин аст, ки дар замони муосир ин анъанаи нек идома дода шуда, меъёрҳое эҷоду қабул мешаванд, ки хоси мақсаду мароми миллати мо маҳсуб меёбанд.

Конститутсия ҳамчун санади муҳимму сарнавиштсоз барои миллати худогоҳу худшиноси тоҷик, ки дорои таъриху фарҳанги ғановатманди қадима мебошад, таҳия шуда, бо назардошти шароити муосир инъикосгари ғояву арзишҳои миллии ҷомеа ва давлати соҳибистиқлоли мо мебошад.

Қонуни асосии кишвар таҳти роҳбарии Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар як давраи бисёр мураккабу сарнавиштсоз ва моҷароомези рӯзҳои нахусти ташаккули давлатдории миллиамон қабул гардида, бузургтарин дасторварди даврони истиқоли кишвар ба ҳисоб меравад. Ин санади муҳимми сиёсӣ ва ҳуҷҷати сарнавиштсоз барои амалӣ гардидани ҳадафҳои бузурги миллати тоҷик, яъне бунёди давлати мутамаддин, ки дар меҳвари он арҷ гузоштан ба инсон ва ҳуқуқу озодиҳои ӯ қарор дорад, заминаи муҳимми ҳуқуқӣ гузошт.

Муҳимтарин арзиши Конститутсия дар он ифода меёбад, ки аркони ҷомеаи мутамаддини кишварро мушаххас намуда, ҳамчун инъикосгари азму ирода ва нияту орзуҳои неки инсонӣ равашангари роҳи пешгирифтаи ҳаёти ҷомеа мебошад. Қонуни асосӣ ҷиҳати муайян кардани асосҳои сохтори конститутсионӣ, таҳкими бунёди давлатдории мутамаддин заминаи воқеӣ гузошта, рушди бемайлони давлат, вазъи муътадили сиёсӣ ва амнияти ҷомеа, ҳифзи манфиатҳои миллӣ ва таҳкими қонунияту тартиботи ҳуқуқиро таъмин намуд.

Дар заминаи қабули Конститутсия дар кишвар ислоҳоти ҳуқуқӣ бо маром идома дода шуд. Аввалин санадҳои меъёрию ҳуқуқии танзимкунандаи муносибатҳои нав дар робита ба ташаккулёбии аркони давлатдорӣ, фаъол намудан ва таҳкими сохтори ҳокимияти давлатӣ ба тавсиб расида, мақоми нави ҳокимияти давлатӣ ҷавобгӯ ба талаботи замон ва ҷомеа таъсис дода шуд.

Дар асоси талаботи муқаррароти Конститутсия санадҳои меъёрии ҳуқуқии муҳимме, қабул карда шуданд, ки ҳамаи онҳо дар умум ифодаи раванди бо мароми ислоҳоти ҳуқуқӣ дар мамлакат буда, заминаи боэътимоди рушди ҷомеаро таъмин менамоянд.

Конститутсия манфиатҳои миллии мардуми Тоҷикистонро дар худ инъикос карда, аз конститутсияҳои қаблӣ, ки дар таърихи низоми идоракунии давраҳои мухталифи кишварамон солҳои 1929, 1931, 1937 ва 1978 қабул гардидаанд, фарқияти куллӣ дорад.

Бояд гуфт, Конститутсия нахустин ҳуҷҷати сатҳи олии кишвар мебошад, ки на аз номи халқ, балки аз ҷониби худи халқ бо дарки масъулияти баланду нигоҳи тоза эълон ва қабул гардидааст ва ин ифодаи орзую ормонҳои мардумӣ дар муқаддимаи он таҳким бахшида шудааст.

Дар ин ҳуҷҷати муҳимми сиёсиву ҳуқуқӣ давлати демокративу дунявӣ будани Ҷумҳурии Тоҷикистон мустаҳкам гардида, дар заминаи он принсипҳои демократӣ таҷассуми худро пайдо кардаанд.

Дигар принсипи давлати мутамаддину муосир, яъне арзиши олӣ эътироф шудани инсон ва ҳуқуқу озодиҳои ӯ дар Конститутсия мустаҳкам карда шудааст. Дар Конститутсия меъёрҳое инъикоси худро пайдо намудаанд, ки ҳанӯз зиёда аз дуввуним ҳазор сол пеш дар Эъломияи Куруши Кабир (539 то мелод) дарҷ ёфта буданд.

Дар Қонуни асосӣ арзиҳое монанди ҳаёт, қадр номус ва дигар ҳуқуқҳои фитрии инсон дахлнопазир эътироф шуда, муқаррар гардидааст, ки ҳар шахс ҳақ дорад муносибати худро нисбат ба дин мустақилона муайян намояд, ки меъёри мазкур ифодакунандаи моҳияти демократии давлат буда, шароити мусоидро барои инкишофи озодонаи инсон фароҳам меорад.

Дар ин радиф, Конститутсия таҷзияи ҳокимияти давлатиро ба шохаҳои қонунгузор, иҷроия ва судӣ муқаррар кардааст. Дар сатҳи Қонуни асосӣ амалӣ гардидани ҳокимияти давлатӣ дар асоси таҷзияи он ба ҳокимияти қонунгузор, иҷроия ва судӣ муқаррар карда шуда, ин меъёр имкон дод, ки шохаҳои ҳокимияти давлатӣ дар асоси принсипи боздорӣ ва мувозинат, мустақилона бидуни дахолат ба фаъолияти ҳамдигар ташаккул ёфта, ба нафъи ҷомеаи Тоҷикистон хидмат намоянд.

Дар Қонуни асосии кишвар ҳамчунин, махсусияти низоми иқтисодӣ инъикос гардидааст, ки дар асоси ташкили шаклҳои гуногуни моликият роҳандозӣ шудааст. Давлат дар асоси ин фаъолияти озоди иқтисодӣ, соҳибкорӣ, баробарҳуқуқӣ ва ҳифзи ҳуқуқии ҳамаи шаклҳои моликият, аз ҷумла моликияти хусусиро кафолат медиҳад. Дар шароити муосир бинобар дар сатҳи Конститутсия мустаҳкам гардидани эътирофи шаклҳои гуногуни моликият, хусусан моликияти хусусӣ ва кафолати фаъолияти озоди соҳибкорӣ барои ташаккули муносибатҳои иқтисоди бозоргонӣ дар асоси рақобати озод, ҷалби шаҳрвандон ба фаъолияти соҳибкории инфиродӣ ва тавассути таъсиси шахсони ҳуқуқӣ, озодона бастани шартнома ва ворид шудан ба муомилоти гражданӣ бо такя ба принсипҳои мустақилият ва баробарӣ икмкон дод, ки иқтисодиёти кишвар ба маротиб афзуда, сатҳи некӯаҳволии мардум бо маром боло равад.

Аз таҷрибаи аксар давлатҳои мутамаддин бармеояд, ки яке аз мехнизмҳои рушди ин низоми демократӣ ва дунявӣ мавҷудияти мақомоти олии қонунгузорӣ ва ё парламенти касбӣ ба шумор меравад. Мувофиқи Конститутсия аввалин маротиба дар таърихи давлатдорӣ парламенти дупалатаи доимамалкунандаи касбӣ таъсис ёфта, барои рушду инкишофи ҳам андешаи парламентаризми миллӣ ва ҳам амалияи демократии давлату давлатдориамон мусоидат кард. Таъсиси парламенти дупалата Маҷлиси миллӣ ва Маҷлиси намояндагон барои эҷод ва қабули қонунҳои ҷавобгӯ ба талаботи ҷомеа заминаи боэътмод гузошт. Имрӯз раванди қонунэҷодкунӣ аз ҷониби мақоми олии намояндагӣ ва қонунгузории кишвар бо маром амалӣ гардидаистодааст. Дар заминаи Конститутсия дар кишвар 396 қонун, зиёда аз 25 кодекс ва 18,5 ҳазор санадҳои зериқонунӣ ҷавобгӯ ба замони муосир қабул шудаанд, ки муносибатҳои мухталифи ҷомеаро ба танзим дароварда, тартиби ташкил ва фаъолияти мақомоти давлатӣ ва ташкилотҳоро танзим менамоянд.

Дар заминаи Конститутсия низоми маъмурии кишвар муқаррар шудааст, ки мутобиқи он воҳидҳои маъмуриву марзӣ ба мисли шаҳраку деҳот кафолати мавҷуд будани мақомоти худидоракунии маҳаллӣ мебошад. Низоми мазкур, яке аз нишондиҳандаи муҳим маҳсуб меёбад, ки аз ҷониби худи аҳолии маҳал бо назардошти манфиатҳои умумиҷамъиятӣ, анъанаҳои миллӣ ва хусусиятҳои маҳаллӣ барои ҳалли масъалаҳои иҷтимоӣ, иқтисодӣ ва фарҳангии аҳамияти маҳаллидошта таъсис ёфта, робитаи наздики давлатро бо аҳолӣ таъмин менамоянд.

Ҳамин тавр, Конститутсия Ҷумҳурии Тоҷикистон арзишҳои муҳимми мардуми кишвар ва ҷомеаи ҷаҳониро дар худ инъикос намуда, дар муддати 30 сол заминаи устувори бунёди ҷомеаи мутамддинро гузошт. Имкон фароҳам овард, ки ҳаёти ҳуқуқӣ дар кишвар шакл гирифта, санадҳои муҳимми ба талаботи муосир қабул карда шавад. Имрӯз ҷомеаи моро лозим аст, ки новобаста аз касбу кор ба Конститутсяи ва санадаҳои меърию ҳуқуқӣ такя намуда, баҳри босубот рушд намудани давлат фаъолият намоянд. Дар масири баланд бардоштани сатҳи маърифати ҳуқуқӣ, бояд принсипи волоияти қонун ва манфиати он барои ҷомеа бештар шарҳу тавзеҳ дода шавад.

Хушвахтзода Қ.Х. – Президенти Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, профессор, узви вобастаи АМИТ