Шаҳри Душанбе дар натиҷаи сиёсати созандаи Пешвои муаззами миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ва фаъолияти пурсамари Раиси шаҳри Душанбе муҳтарам Рустами Эмомалӣ ба яке аз шаҳрҳои зеботарини Осиёи Марказӣ табдил ёфтааст. Ҳамчун марказӣ фарҳангӣ бо ёдгориҳои таърихӣ, иншоотҳои замонавии бо санъати баланди меъморӣ бунёд гашта, имрӯз мавриди таваҷҷуҳи сайёҳон ва тамоми оламиён гардидаст. Иқдомҳои шоистаи Раиси шаҳри Душанбе муҳтарам Рустами Эмомалӣ барои мақоми шоистаи худро пайдо намудани пойтахти Тоҷикситон- шаҳри Душанбе бешумор аст. Иқдоми навбатии муҳтарам Раиси шаҳр ҷиҳати насб ва фаъолгардонии камераҳо, радарҳо дар роҳҳои пойтахт аз ҳама ҷониб сутунист.

Пеш аз ҳама иқдоми мазкур фарҳанги шаҳрнишинӣ, маърифати сокинонро дар роҳҳо баланд мебардорад. Ҳолатҳои зиёде буданд, ки дар роҳҳо ронандагон бе маврид худрави худро таваққуф мекарданд, ҳангоми рондани мошин дар роҳ бо якдигар гап мезаданд ва як қатор қоидаҳои ҳаракат дар роҳро вайрон карда, бесуботиву бетартибиро эҷод мекарданд. Баъд аз ин иқдоми шоистаи Раиси шаҳри Душанбе муҳтарам Рустами Эмомалӣ ронандагон бо маърифати баланд дар роҳҳо ҳаракат менамоянд.

Тавре, ки дар манбаъҳо иттилоъ дода шудааст, таҷҳизоти номбурда панҷ намуди вайронкунии Қоидаҳои ҳаракат дар роҳ, аз ҷумла баланд кардани суръати ҳаракат, набастани камарбанди бехатарӣ, таваққуф дар хатҳои дуюм ва сеюм, баромадан ба хатти муқобили ҳаракат, монеа эҷод кардан ба ҳаракати дигар воситаҳои нақлиётро сабт намуда, он 19 намуди қоидавайронкунии ронандагонро сабт менамояд. Ин таҷҳизоти техникӣ дар чорроҳаҳо, терминалҳои мусофирбарӣ, истгоҳҳо, даромадгоҳҳои шаҳр ва ҷойҳои серҳаракати нақлиёт насб гардиданд ва дар оянда низ дар назар аст, ки чунин камераҳо шумораашон афзояд.

Ин иқдом фарҳангу маърифати баланди ҳаракат дар роҳҳоро таъмин намуда, дар оянда метавонад барои шаҳру ноҳияҳои мамалакат ҳамчун намунаи ибрат роҳандозӣ гардад. Чунин таҷҳизотҳо дар мамлакатҳои хориҷ кайҳо мавриди истифода ҳастанд. Бо шарофати иқдомҳои созандаи Раиси шаҳри Душанбе муҳтарам Рустами Эмомалӣ дар пойтахти Тоҷикситон низ чунин иқдомҳои назаррас роҳандозӣ гардида истодааст, ки бе ягон шубҳа далели ояндаи дурахшони Тоҷикистон аст.

Маврид ба зикр аст, ки ин иқдомҳои Раиси шаҳри Душанбе бояд барои шаҳру ноҳияҳои мамалакат мавриди омӯзиши ҳамаҷониба қарор гирифта, марҳила ба марҳила дар марказҳои вилояту ноҳияҳо ҷорӣ гардад, боиси пешрафти тамоми Тоҷикистон мешавад. Маданияти сокинони мамалакат дар доираи чунин иқдомҳо ташаккул ёфта, тақвият меёбад. Дар рушди сайёҳӣ ҳамчун мамалакати соҳибтамаддуну соҳибмаърифат ёрӣ менамояд. Насби радарҳо танҳо иқдоми пешгирии қоидавайронкунӣ набуда, иқдоми бузурги шаҳрдорию маърифатофарист. Дар идомаи иқдомҳои созандаю барои Ҷумҳурии Тоҷикистон муфид ба муҳтарам Раиси шаҳри Душанбе Рустами Эмомалӣ барору комёбиҳо орзӯ намуда, дар ҳифзи оромиву осоиштагӣ ба кулли сокинони пойтахт ва ҷумҳурӣ азму иродаи қави хоҳонем! Тоҷикистон ба пеш!!!

АБДУМУМИНЗОДА Ситора, - Номзади илмҳои педагогӣ, Институти фалсафа, сиёсатшиносӣ ва ҳуқуқи ба номи А.Баҳоваддинови Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон.

Яке аз дастовардҳои беназири солҳои истиқлолият ваҳдати миллӣ мебошад. Маҳз бо шарофати Ваҳдат ва ягонагии миллӣ хавфи аз байн рафтани давлат ва пароканда шудани миллат пешгирӣ карда шуд.

Мусаллам аст, ки натиҷаи сиёсати хирадмандона ва бунёдкоронаи Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Пешвои муаззами миллат, ПрезидентиЧумҳурии Тоҷикистон, Ҷаноби Олӣ муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба он оварда расонид, ки ҷанги таҳмилии шаҳрвандӣ комилан бартараф гардида, ниҳоятан халқи тоҷик ба сулҳу ваҳдати милии сартосарӣ комёб гардид. Ба қавли устоди зиндаёд Лоиқ Шералӣ ифода намоем:

Ҷанги девонавори мо бигзашт,

Сулҳи деринтизори мо омад...

Бояд қайд намуд, ки маҳз натиҷаи сулҳу ваҳдатимиллӣ бамардуми мо дари бахту саодат, комёбиҳову нусрат ва инчунин даст задан ба бунёдкориҳои беназирро дар тамоми ҷабҳаҳо таъмин намуд.

Арҷмандӣ халқро аз ваҳдат аст,

Ваҳдати ин хонадон ояд ҳаме.

Аз моҳи апрели соли1994 то июни соли1997 дар кишварҳои хориҷии дуру наздик музокираҳои байни тоҷикон баргузор гардида, санади барои халқи тоҷик ва давлати соҳибистиқлоли мо сарнавиштсозу таърихӣ Созишномаи умумии истиқрори сулҳ ва ризоияти миллӣ дар Тоҷикистон 27-уми июни соли 1997 дар шаҳри Маскав ба имзо расид.

Таҷрибаи нодири сулҳи тоҷикон аз ҷониби Дабири Кулли Созмони МиллалиМуттаҳид Кофи Аннан ҳамчун модели муассири ҳалли низоъҳои дохилидавлатӣ ба давлатҳое, ки ба бӯҳрони сиёсӣ, ҷангҳои байниҳамдигарӣ дучор гардидаанд, тавсия карда шуд. Аммо то расидан ба ин ҳадаф мушкилоти зиёде паси сар карда шуданд. Пеш аз ҳама, ба ватан баргардонидани гурезгони тоҷик, ҳалли масъалаҳои сиёсӣ, ҳуқуқӣ ва ҳарбӣ, барқарор намудани хисороти ҷанг ва ғ. Ба ҳамаи мушкилиҳои ҷойдошта нигоҳ накарда, Созишномаи мазкура, раванди сулҳофариро устувор гардонид. Оштии миллӣ ва боварии ҷонибҳои ба ҳам муқобилро ба як миллати воҳид табдил дод ва барои барқарор намудани сулҳу субот ва ваҳдати миллӣ заминаи мусоид фароҳам овард.

Ба ҳамагон маълум аст, ки солҳои ҷанги шаҳрвандӣ қисме аз сокинони кишвар маҷбуран ватанро тарк намуда, ҳамчун гурезагон ба кишварҳои гуногун, аз ҷумла ба хоки Афғонистон паноҳ бурда буданд. Тибқи сарчашмаҳои иттилоотӣ дар ҳудудҳои Афғонистон бештар аз 90 ҳазор нафар гуреза шуда буданд. Ба ин масъала Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ҳанӯз зимни баргузории Иҷлосияи XVI дар шаҳри Хуҷанд ибрози андеша намуда, қайд карда буданд, ки «ман то вақте ки як нафар гуреза дар хориҷа мемонад худро ором ҳис намекунам». Ҳатто аввалин ҳуҷҷате, ки дар солҳои ҷанги шаҳрвандӣ зимни баргузории гуфтушунидҳои ҷонибҳои даргир ба имзо расонидаанд, ба масъалаи гурезагон бахшида шуда буд.

Моҳи марти соли 1993 бо ташаббуси Кумитаи давлатии радио ва телевизион дар муассисаи давлатии «Радиои Тоҷикистон» барномаи «Хоки Ватан» ташкил гардид. Мақсад аз ташкил намудани барнома сарҷамъ намуданимардум ва ба ҳаёти осоишта баргардонидани онҳо ба шумор мерафт. Барномаи мазкур дар баробари ташаббусҳои дигари Ҳукумати Тоҷикистон дар баргардонидани гурезагон саҳми калон гузошт. Тавассути ин барнома сокинони кишвар паёмҳои худро дар бораи оромии кишвар ба наздикони бурунмарзии худ мерасониданд ва ба ин васила як иртиботи маҷозӣ байни онҳо ба вуҷуд оварда шуд.

Дар самти баргардонидани гурезагон аз хоки Афғонистон Пешвои миллат заҳматҳои шабонарӯзӣ кашидаанд. Кӯмак ба гурезагон, мусоидат намудан ба бозгашти онҳо, барқарор намудани манзилҳои истиқоматии онҳо дар маркази диққати сарвари давлат қарор дошт. Ҳар ташаббусеро, ки барои ҳалли ин масъала ироа мегардид, ҷонибдорӣ ва пуштибонӣ менамуданд. Барои ҳалли масъалаи мазкур на танҳо аз имкониятҳои мавҷудаи дохилӣ, балки созмонҳои минтақавию байналмилалӣ хусусан Созмони Милали Муттаҳид (СММ) истифода мекарданд. Маҳз бо шарофати сиёсати хирадмандонаи сарвари давлат ин масъала дар муддати кӯтоҳ ҳалли худро пайдо намуд ва раванди сарҷамъ намудани миллати тоҷик зери ливои истиқлолият ва ваҳдати миллӣ тантана намуд.

Мутаассифона, баъдан зери таъсири тамоюлоти бегонапарастӣ ва дахолати неруҳои хориҷӣ боз раванди пароканда сохтани миллати тоҷик дар солҳои аввали асри XXI пайдо гардиданд. Пеш аз ҳама, паҳн гардидани ғояҳои ифротгароӣ ва тундгароии динӣ дар байни қишрҳои гуногуни ҷомеа, ба сафи ташкилотҳои террористию экстремистӣ пайвастани ҷавонон, ба кишварҳои Шарқи Наздик сафар намудану дар ҷангҳои террористӣ иштирок намудани онҳо боиси ташвиш гардид.

Аз ин рӯ, баргардонидани кӯдакону ятимон аз ин кишварҳо, донишҷӯёни донишгоҳҳои динии шубҳаовар, пеш аз ҳама аз лагерҳои террористӣ, мубориза бо терроризму экстремизм яке аз самтҳои афзалиятноки сиёсати пешгирифтаи давлату Ҳукумат гардид. Насли калонсоле, ки мушкилиҳои ҷанги шаҳрвандиро дидаанд, зиёиёну равшанфикрон, фаъолони ҷомеа ва ниҳодҳои ҷомеаи шаҳрвандӣ низ дар ин самт корҳои назаррас анҷом медиҳанд.

Ваҳдати миллӣ арзиши беназире мебошад, бо шарофати он амалӣ гардидани ормонҳои миллӣ ва расидан ба ҳадафҳои стратегӣ мумкин мегардад. Бинобар ин, месазад, ки барои ҳифзу бақои он доимо талош варзем. Президенти мамлакат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон маҳз бо заҳмату талошҳои пайгиронааш Тоҷикистонро дар интиҳои асри ХХ ва ибтидои ХХI аз фоҷиаи миллӣ раҳо кард. Таҳти сарварии он кас миллати тоҷик баъд аз ҳазор сол дар роҳи эҳёи давлатдории миллӣ ба дастовардҳои бузурги таърихӣ ноил гардид ва имрӯз ба сӯи ояндаи нек устуворона қадам мегузорад.

Ҷаҳду талошҳои Асосгузори сулҳу Ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат, Президенти кишвар муҳтарам, Эмомалӣ Раҳмон барои ободиву шукуфоии Ватан ва таҳкими Ваҳдати миллӣ барои мо ҷавонон манбаи илҳом барои азму ғайрати дучанд аст. Мо бояд аз ҳамаи имкониятҳо самаранок ва оқилона истифода бурда, барои дар оянда боз ҳам ободу зебо шудани Тоҷикистони азиз саҳм гузорем. Бо истифода аз фурсат, тамоми мардуми шарифи Тоҷикистонро бо ҷашни27-умин солгарди Ваҳдати миллӣ табрику таҳният менамоям.

Хоҷаев Ҳикматулло Ҳимматович - муовини директори Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон.

Дар таърихи давлатдории мо шахсияти Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар фароҳам овардани сулҳу субот ва ягонагиву осоиштагӣ қобили таҳсин аст. Маҳз бо талошу заҳматҳои ин абармарди миллат дар фазои ҷангзадаи кишвари Тоҷикистон ваҳдату ягонагӣ барқарор гардид.

Пас аз ба даст овардани Истиқлолияти давлатӣ дар айёми басо мудҳиши даргириҳои ҷанги дохилӣ ва муваффақ шудан ба пойдории сулҳу субот ва ваҳдати миллӣ Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон барои мардуми ҷафодидаи тоҷик сарнавиштеро сохт, ки ҳама гуна даргириҳои мусалаҳона дар кишвар ба кулӣ поён ëфт. Натиҷаи талошҳои сарвари давлат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон бо як ҳисси ватандустонаву хештаншиносӣ, давлатдориву давлатсозӣ тавонист кишвари азизамонро дар арсаи ҷаҳон ҳамчун кишвари нотакрори сулҳофар муаррифӣ намояд.

Воқеан ҳам агар назаре ба таърих намоему заҳматҳои Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмонро пеши назар оварем дар айёми басо мушкил сарварии мамлакатро ба ӯҳда гирифта, чун сиёсатмадори миқёси ҷаҳонӣ гардид. Ӯ таҷассуми хирад, ирода ва ифодагари манфиятҳои тамоми Тоҷикистон аст.

Моҳи ноябри соли 1992 дар иҷлосияи XVI- уми Шӯрои Олӣ дар шаҳри бостонии Хуҷанд Эмомалӣ Раҳмон дар барномаи сиёсии хеш чунин изҳор намуда буд:

-Баҳри истиқрори сулҳ дар Тоҷикистон ва бозгашти ҳамаи гурезаҳо ман тайёрам ҷони худро нисор кунам.

Эмомалӣ Раҳмон ҳангоме сарвари давлат интихоб шуд, ки буҳрони шадиди сиёсӣ, иқтисодӣ ва иҷтимоӣ саросари мамлакатро фаро гирифта, хатари аз байн рафтани давлати Тоҷикистон вуҷуд дошт. Ӯ корҳои бузургеро ба анҷом расонид, ки назираш дар таърихи куҳанбунёди мо вуҷуд надошт:

-Ҷанги шаҳрвандӣ қатъ ва сулҳу субот дар мамлакат барқарор шуд;

-Гурезаҳо ва муҳоҷирони иҷборӣ ба Ватан, ба ҷои доимии зисташон баргаштанд;

-Иттиҳоду якпорчагии мамлакат таъмин шуд ва хатари парокандашавии мамлакат аз байн рафт;

-Ислоҳоти сиёсӣ сурат гирифт, Конститутсияи мамлакат, Парчам, Нишон ва Суруди Миллӣ қабул шуд, гуногунандешии сиёсӣ ба вуҷуд омад, ҳизбҳо ва ҳаракатҳои гуногуни сиёсӣ озодона фаолият менамоянд, арзишҳои демократӣ торафт густариш ёфта обрӯву нуфузи байналхалқии Тоҷикистон меафзояд;

-Истиқлолияти сиёсӣ, иқтисодӣ ва фарҳангии мамлакат устувор гашта, арзиши миллӣ ба муомилот баромад, шиносномаи миллӣ ҷорӣ шуда, барои тамоми хулқу миллатҳои сокини Тоҷикистон фазои дӯстию бародарӣ ва зиндагии осоишта фароҳам оварда шуд;

-Созишномаи оштии миллӣ ба имзо расид, ваҳдату ҳамдигарфаҳмӣ ва ҳамкорӣ бо нерӯҳои иттиҳоди мухолифин дар мақомоти давлатӣ ва ҳама ҷабҳаҳои ҳаёт вусъат ёфт;

-Дар мамлакат амиқи иқтисодӣ суръат гирифт, ислоҳоти соҳаи кишоварзӣ вусъат ёфт, ба деҳқонону шаҳрвандон 75 ҳазор гектар замин дода шуд, масъалаи таъминот бо ғалла ва дигар маводи озуқавории худӣ ба низом даромад;

-Раванди ислоҳоти иқтисодӣ аз ҷониби созишномаҳои бонуфузи байналмилалии моявӣ эътироф шуда, барои ба мамлакат ворид шудани инвеститсияҳои хориҷӣ шароит муҳайё гардид;

-Дар тамоми шаҳру ноҳияҳои ҷумҳурӣ ва махсусан вилояти Ленинобод бо сармояи ватанӣ ва хориҷӣ садҳо корхонаҳои хурду бузурги худӣ ва муштарак ва ба кор шурӯъ карда, қисме аз онҳо маҳсулоте мебароранд, ки ба талаботи меъёри бозори умумиҷаҳонӣ ҷавобгӯ ҳастанд.

Натиҷаи сиёсати хирадмандонаи дохилӣ ва хориҷии сарвари давлат буд, ки тамоми тоҷикони ҷаҳон дар симои Тоҷикистони озоду соҳибистиқлол Ватани таърихиву аҷдодии худро пайдо карданд. Ин нуқтаро чорумин анҷумани тоҷикони ҷаҳон ва ҳамзабонон, ки Раиси он Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ- Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон мебошад, бори дигар тасдиқ намуд.

Сиёсате, ки Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ- Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар ҳаёт татбиқ менамояд, ба таври эътимодбахш собит месозад, ки халқи Тоҷикистон танҳо таҳти сарварии ӯ метавонанд бо роҳи пойдор намудани соҳибихтиёр, ҳуқуқбунёд, дунявӣ ва ягона дилпурона пеш рафта, дар асри XXI ба музаффариятҳои нави таърихӣ соҳиб гардида, дар миёни кишварҳои мутараққию демократии ҷаҳон мавқеи арзандаро ишғол менамояд.

 

МУҲАММАД Аминзод – котиби матбуотии Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон

Бешубҳа, аҳамияти ваҳдати миллӣ ва ваҳдати ҷомеа барои мардуми ҳар кишвар мақоми хоса дорад. Бе ваҳдати миллӣ бақои кишвару миллат ғайриимкон аст. Ваҳдати миллӣ ба ҷомеъаҳои соҳибистиқлол маънӣ бахшида, яке аз шартҳоест, ки пояи ҳамбастагӣ ва динамизми як низомро ташкил медиҳад ва нишонаи доимӣ будани он аст. Бинобар ин метавон гуфт, ки ваҳдат омили муҳими пешбарандаи ҷомеа буда, имкон медиҳад, ки мардум дар ҷараёни пешравӣ ба сӯи пирӯзиҳо аз монеаҳо ва душвориҳо убур намоянд, нотавононро тавонотар, душвориро осон ва имконнопазирро имконпазир месозад. Ваҳдати миллӣ дар як марҳалаи тақдирсози таърихӣ ҳамчун омили нерӯманди иттиҳоди ҷомеаи мо хизмати бузургу пурарзишро анҷом дод. Ва имрӯз вақти он расидааст, ки омӯзиши ваҳдати миллӣ ба сифати унсури меҳварии худшиносӣ ва тафаккури миллӣ ҳамаҷониба таҳқиқ ва тарғиб карда шавад.

Ваҳдати миллӣ чизест, ки метавонад аз ҳама талошҳои давлатмардону мақомдорон, муборизону ҳамватанони ин кишвар ва ин неъмати бузург ба номи истиқлолият пуштибонӣ кунад. Бе ваҳдати миллӣ кишвари мо бузургтарин нерӯ ва сарчашмаи бузургии худро надорад. Ваҳдати миллӣ шиори асосӣ ва ҳаётан муҳим барои кишвару миллати мо маҳсуб мешавад, зеро амният ҳам аз ваҳдат вобаста аст. Агар ваҳдат набошад, амнияти миллӣ низ зери хатар мемонад ва ноамнӣ ба вуҷуд меояд. Маълум аст, ҷомеае ки дар он ваҳдат ва якдилӣ ҳоким бошад, камтар осебпазир аст. Зеро дар чунин ҷомеаҳо аз қувваи давлат ва дастгирии мардум душман умеди камтаре барои зарба задан дора два роҳҳоро бар рӯи худ баста мебинад. Аз ин рӯ наметавонад ҷомеаро ба осеб ва буҳрон дучор созад ва вазъиятро пуршиддат гардонад.

Ваҳдати миллӣ ба маънии ризоият ва қаноатмандии аҳли ҷомеа сарфи назар аз тафовути забон, нажод, ҳизб ва расму ойин, дар ҳама масъалаҳои асосӣ, бахусус сиёсати хориҷӣ якдил бошанд ва Ватани худро ҳифз кунанд.

Тоҷикистони муосир марҳилаҳои душвор, тақдирсоз ва бунёдиро паси сар намуда, дар таҳкими давлатдорӣ аркони бузургеро ба шакл даровард ва сиёсати бисёр хирадмандонаву устуворро ба роҳ монд. Хушбахтона, ба туфайли сиёсати хирадмандонаи Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ ¬Раҳмон даҳаи охири асри гузашта пеши роҳи ҷанги шаҳрвандӣ гирифта шуд ва 27-уми июни соли 1997 Созишномаи умумии истиқрори сулҳ ва ризояти миллӣ ба имзо расид ва миллати куҳанбунёду фарҳангии тоҷик ба зиндагии шоиста баргашта, корҳои ободонию бунёдкориро пеша намуд.

Бояд қайд кард, ки саҳми Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ–Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар бартарафсозии низои дохилӣ ва барқарор намудани сохти конститутсионии мамлакат, ҳамчунин барои расидан ба сулҳ ва ризоияти миллӣ хеле бузург буда маҳз бо заҳмату талошҳои беандозаи Сарвари давлат дар кишвар сулҳу субот пойдор гардид, ки баъди имзои Созишномаи умумии истиқрори сулҳ ва ризоияти миллӣ дар ҳаёти ҷамъиятиву сиёсӣ ва иқтисодии мамлакат дигаргуниҳои муҳим ба вуҷуд омада ин раванд шароит ва имконият фароҳам овард, ки ба марҳилаи барқарорсозии иқтисодиёт ва оғози корҳои созандагию бунёдкорӣ қадам гузорем.

Аммо мо бояд фаромуш насозем, ки сабаби пешрафти Тоҷикистон, сабаби эҳтироми ин сарзамин, сабаби зуҳури миллати тоҷик ба унвони як миллати тамаддунофар, сабаби ба даст овардани истиқлолияти давлатӣ, ин ҳама бидуни ҳузури мардум дар саҳнаи сиёсат, якдилӣ ва ҳамбастагии миллати тоҷик ғайри имкон буд. Чӣ тавре, ки Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ–Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон қайд мекунад: «Мо бояд ифтихор дошта бошем, ки миллати тоҷик таърихан ва табиатан сулҳдӯст, фарҳангпарвар ва созанда мебошад. Маҳз ҳамин фазилатҳои неки азалӣ ва ифтихори миллӣ аст, ки мардуми моро ба ҳамдигарфаҳмӣ, ҳамдигарбахшӣ ва сулҳу оштӣ ҳидоят намуда, имрӯз роҳи моро ба сӯи созандагиву бунёдкорӣ, ободонии ватан, ҳифзи дастовардҳои истиқлолият ва таҳкими онҳо равшан мекунанд».

Мардуми шарафманди Тоҷикистон равшан дарк намуданд, ки танҳо дар фазои сулҳу ваҳдати миллӣ ва тавассути заҳмати ватандӯстона метавон давлати тозаистиқлоли хешро ба мамлакати ободу тараккикарда мубаддал гардонид ва барои наслҳои оянда як кишвари воқеан мутараққӣ ва мутамаддинро ба мерос гузошт. Ваҳдати миллӣ ва таҷрибаи сулҳофаринии тоҷикон аз зумраи сабақҳои басо арзишмандест, ки ҳам дар дохили кишвар ва ҳам дар сатҳи ҷаҳонӣ мавриди қабулу омӯзиш қарор гирифт.

Аз ин рӯ, ваҳдати миллӣ дар таърихи навини давлатдории миллати тоҷик бозёфти арзишмандтарин мебошад, зеро он барои амалӣ гардидани ормонҳои халқамон, ки бо қалби пур аз умед интизори сулҳу оромӣ ва дӯстиву ҳамдигарфаҳмӣ буданд, заминаи воқеӣ гузошт.

Хулоса агар душман дар мо ягонагӣ ва ваҳдатро мушохида кунад, як қувваро эҳсос кунад, чунон ки мо қувваро ҳис мекунем, азму иродаро дар мо бубинад, ақибнишинӣ мекунад. Агар душман бубинад, ки миллати тоҷик ва ҷавонони шуҷоъи Тоҷикистон худро омода дар дилхоҳ тағйиротҳо эҳсос кунанд, вазифаи худро эҳсос кунанд, ақибнишинӣ мекунанд. Аммо агар эҳсос кунанд, ки ин як заъф аст, агар эҳсос кунанд, ки тафовут вуҷуд дорад, агар эҳсос кунанд, ки дар миёни масъулини кишвар як самт ва ризоияти муштарак вуҷуд надорад ва миёни мардум ва масъулони ҳукумати Тоҷикистон фосила вуҷуд дорад. Онҳоро даъват мекунанд, ки фаъолияти худро пурқувват кунанд, бояд ба ин ҳам масъулини кишвар, мардум ва махсусан ҷавонон диққат диҳанд, мо бояд ба душман қуввати хешро нишон диҳем, на паёми заиф. Дар гуфтор, дар рафтор, дар шахсияти мо душман бояд эҳсоси тарс кунад, ки вай дар назди як гурӯҳи тавоно истодааст. Агар вай дар мо нотавониро эҳсос кунад, вай ҳаракат мекунад ва шиддати амали худро ба кадом роҳу воситае набошад зиёд мекунад.

Ҳеҷ миллат ва гурӯҳи сиёсӣ ба танҳоӣ ба мардуми Тоҷикистон пешрафту хушбахтӣ пешкаш карда наметавонанд, магар ин ки тамоми миллати тоҷик ва гурӯҳҳои сиёсии Тоҷикистон якҷоя роҳи пешрафт ва пешрафти Ватани муштараки худро пеш нагиранд.

Зиёзода Н. И - ходими илмии ИФСҲ АМИТ

Июнь 24, 2024 09:17

ДУШАНБЕ, 24.06.2024 /АМИТ «Ховар»/. Ваҳдат муҳимтарин арзиши ҷомеаи инсонӣ маҳсуб ёфта, кафолати зиндагии босубот ва шоиста мебошад. Аз таҷрибаи аксар миллатҳо ва вазъи кунунии ҷомеаи ҷаҳонӣ бармеояд, ки истиқлоли давлатӣ, озодӣ, соҳибихтиёрӣ ва ба ин монанд падидаҳои нодир дар заминаи ягонагӣ, якдилӣ ва дар умум ваҳдат таҳким меёбад. Ваҳдат калиди тамоми орзуву омол ва ормони ҳазорсолаи миллату халқиятҳо ба ҳисоб рафта, маҳз дар заминаи ин падидаи нодир метавон ба тамоми мақсадҳо ноил гардид. Ҳам таҷрибаи миллати тоҷик ва ҳам дигар халқҳо бори дигар дар давраи нави таърихӣ исбот намуд, ки бе ваҳдат нигаҳдошти истиқлоли миллӣ ва давлатӣ ғайримкон аст. Бо чунин матлаб оғоз гардидааст мақолаи Президенти Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, профессор Қобилҷон Хушвахтзода, ки ба 27-умин солгарди Ваҳдати миллӣ бахшида шудааст. Матни пурраи мақолаи мазкур дар зер манзур мегардад.

— Дар ибтидои ба даст овардани Истиқлоли давлатӣ бо таъсири омилҳои дохилӣ ва хориҷӣ Тоҷикистонро буҳрони шадиди сиёсӣ фаро гирифт, ки он хатари ҷиддие ба истиқлол ва якпорчагии ҷумҳурӣ таҳдид мекард. Истиқлоли давлатӣ ба даст омада буд, вале он интиҳои кор набуд, чунки вазифаи муқаддаси ҷомеаи Тоҷикистон , пеш аз ҳама ҳимоя ва нигаҳдошти он буд. Ягона роҳи ҳифзи ин гавҳари нодир якдилӣ ва муттаҳидии миллат ба ҳисоб мерафт. Вале ин рисолат дар ибтидо иҷро нагардид, миллат пароканда ва давлат фалаҷ гардида буд.

Миллати тоҷик муддати садсолаҳо бо ормони давлати мустақили миллӣ ба сар мебурд ва дар тӯли ин ҳама давраҳо ҷони садҳо фарзандони бо нангу номусашро аз даст додааст. Ҳақиқати таърихӣ ва сабақе, ки дар ибтидои истиқлоли Ватан бардоштем, бори дигар нишон медиҳад, ки ҳифзи дастовардҳои истиқлол ба маротибаҳо аз ба даст овардани он мураккабтар аст. Вале агар ин муқаддасот дар заминаи ваҳдати миллӣ ва суботи сиёсӣ устувор намешуду кор ба тарзи дигар амалӣ мегашт, яъне агар душманони миллат, махсусан онҳое, ки хоҳиши ин давлатро тақсим кардан доштанду аз харитаи сиёсии ҷаҳон номашро ба нестӣ бурдан ва бо ин ҳама мақсадҳо мерасиданд, пас аҳволи миллати тоҷик чи боз ҳам мураққаб мегардид. Магар мо метавонистем бо забони тоҷикӣ аз минбарҳои баланди созмонҳои бонуфузи ҷаҳонӣ суханронӣ намоему овози мо бо овози мамлакатҳои дигари ҷаҳон як қурб дошта бошад? Ба посухи ин ҳама саволҳо гуфтан меарзад, ки хотима бахшидан ба ҷанги шаҳрвандӣ дар ҷумҳурӣ ва ба сулҳу ваҳдат расидан қаҳрамониест, ки аҳамияту арзиши он бо сипарӣ гардидани ҳар чи қадар вақти зиёд боз ҳам бештар мегардад. Суботи сиёсӣ ва ваҳдати миллӣ ба монанди ҳамон ниҳолест, ки баробари бузург шуданаш пурсамартар гардида, меваи ширинтар медиҳад.

Нақши инсоҳои бузург ва чеҳраҳои мондагор дар лаҳзаҳои бисёр ҳассос ва сарнавиштсози миллат ба таври барҷаста ҳувайдо мегардад.

Маъмулан шахсиятҳои хирадманд ва фавқулодаро вазъи ҳассос ва сарнавиштсози таърихӣ ва масъалаҳое ба монанди боқӣ мондан ва ё намондани давлатҳо дар сатҳи ҷаҳон ба сиёсатмадорони ҳирфаӣ табдил медиҳад. Дар чунин марҳилаҳои мураккаб лидерҳое ба саҳнаи сиёсат ворид мешаванд, ки ба шикасти тамоми омилҳои номатлуб қодиранду метавонанд заминаи рушди босуботи ҷомеаро гузоранд.

Дар ин росто бояд таъкид кард, ки барои миллати тоҷик дар интиҳои асри ХХ, ки Тоҷикистон нахуст қадамҳои хешро дар роҳи истиқлол мегузошт ва дар ин самт ҳоло таҷрибаи кофӣ надошту якбора ба моҷарои сиёсӣ рӯ ба рӯ гардид, шахсияти наҷотбахш ва тавоно лозим буд. Маҳз дар Иҷлосияи XVI – уми Шурои Олӣ бори дигар бахти миллат омад карду сарвари сиёсие интихоб гардид, ки бо ирода ва матонати худ тавонист рисолати бузургу дар айни ҳол бисёр мураккабро бошарафона иҷро намояд. Ин шахсияти барҷаста муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон аст, ки имрӯз аз ҷониби миллати тоҷик ва шаҳрвандони Тоҷикистон ҳамчун «Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ» эътироф гардидааст. Замоне муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон зимоми давлатдориро ба даст гирифтанд, ки аз ин рисолати бузургу мураккаб аксарият худдорӣ мекарданд.

Аз тағйирёбии вазъи сиёсӣ истифода карда, абарқудратҳо мехостанд тавассути буҳрони сиёсии Тоҷикистон ба минтақа роҳ ёбанду ҳадафҳои геостратегӣ ва геополитикии хешро амалӣ созанд. Баъзе афроди худхоҳ ва ноогоҳ аз манфиатҳои миллату давлат ба бозичаи дасти онҳо табдил ёфтанду ба муқобили миллату давлати худ амал карданд.

Дар ин раванди тақдирсоз сарвари хирадманду ҷасур муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон тамоми саъю талоши худро баҳри бартараф намудани омилҳои буҳронӣ равона карданд. Хидмати бузурги ин сиёсатмадори барҷаста дар назди миллати тоҷик ва шаҳрвандони Тоҷикистон дар он аст, ки дар шароити ҳассос ва мураккаби ҷанги шаҳрвандӣ давлатдории тоҷикон ва бақои давлатро аз парокандагӣ ва барҳамхӯрӣ ҳифз кард. Бо ин бо бовари комил метавон гуфт, ки Эмомалӣ Раҳмон бунёдгузори сулҳу ваҳдати тоҷикон ва наҷотбахши давлати соҳибистиқлоли Тоҷикистон мебошанд.

Маҳз шахсияти ин абармарди сиёсат дар радифи фитнаҳои душманони миллат, ки дар марҳилаҳои мухталифи таърихӣ тоҷиконро борҳо ба гирдоби хун кашида буд, қодир ба истодагарӣ кард. Танҳо тасмими қавӣ ва ҷуръати инсонию миллиашон, ки бори вазнини эъмори давлатро ба дӯш гирифта буд, худ нишони қаҳрамонӣ мебошад. Танҳо ҳамин далел басанда аст, ки ҳеҷ кадом аз шахсиятҳои барҷастаи давлативу ҳизбӣ дар он лаҳзаи мураккаб ҷуръат накарданд, ки бори гарони масъулияти роҳбарии мамлакатро ба душ гиранд. Баръакс, аксари ашхоси таҷрибадор аз ишғоли вазифаҳои пешниҳодкардаи Раиси Шурои Олӣ муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон худдорӣ карданду мавқеи бетарафӣ ва интизориро ихтиёр карда буданд. Маҳз боварӣ ва ҷасорати Сарвари ҷавону дурандеш умеди мардумро ба навмедӣ накашид. Дониши амиқу вазъи мураккаби мавҷуда дар ҷумҳурӣ сарвари навинтихобро ба хулосае овард, ки аввалан якпорчагии мамлакатро таъмин кардан мебояд ва баъдан дар ин замина роҳи рушди иқтисодӣ, сиёсӣ ва фарҳангии мамлакатро пеш гирифтан лозим аст. Сарвари давлат вазифаи муҳимтарини худро дар он медиданд, ки ҳуввияти бар асари ҷангу хунрезӣ ва парокандагии ақидавии мардумро ба ҳолати муътадил бозгардонанду ваҳдату пайванди пойдории тамоми қишрҳои ҷомеаро ба вуҷуд биёранд. Ин замоне буд, ки мақомоти ҳокимияти давлатӣ аз ҳам рехтаву корношоям буданду дар мамлакатҳои ҳамҷавор ва хориҷи дур сухан аз Тоҷикистон мерафт.

Вазифаи Ҳукумати Тоҷикистон бо сарварии муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ҷиҳати ҳар чи зудтар бартарф намудани оқибатҳои ногувори буҳрони сиёсӣ ва устувор намудани пояҳои давлати соҳибистиқлол пиёдасозии барномаи эъмори давлати демократӣ, ҳуқуқбунёд, дунявӣ, иҷтимоӣ ва мутамаддин буд.

Муҳимтарин механизми амалӣ гардидани ин барнома қабули Констутсияи ҷумҳурӣ маҳсуб меёфт, ки он стратегияи рушди дурнамои Тоҷикистонро дар тамоми самтҳо бояд муайян мекард. Қонуни асосӣ мавқеи ҳар як гурӯҳ ва қишрҳои ҷомеи шаҳрвандиро муайян карда, мамлакатро аз вартаи буҳронӣ раҳо мебахшид ва ҳамин тавр ҳам шуд. Боварӣ ва эътимоди ҷомеаро нисбат ба сиёсати Ҳукумат маҳз Конститутсия таҳким бахшида, заминаи ба ҳам омадани миллатро гузошт. Махсусан, ҳалли мушкилоти иҷтимоии муҳоҷирони иҷборӣ, ки ба мамлакатҳои ҳамҷавор дар натиҷаи саршавии ҷанги шаҳрвандӣ паноҳ бурда буданд аз сиёсати дурандешонаи Сарвари давлат вобастагии зиёд дошт.

Таҷрибаи таърихӣ то имрӯз собит кардааст, ки дар ҳеҷ давру замон ҳукумате ва ё сарвари давлате барои баргардонидани муҳоҷирони иҷбории худ талоше накардааст. Вале аввалин кори Сарвари давлати Тоҷикистон аз сулҳ оғоз шуда, яке аз роҳҳои таҳкими сулҳ ва суботро муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар баргардонидани муҳоҷирони иҷборӣ медиданд. Аксаран муҳоҷирони тоҷик дар Афғонистон қарор доштанд, ки вазъи сиёсии ин мамлакат ҳам бисёр муташанниҷ буд. Аҳволи ин муҳоҷирон бошад бисёр мураккаб. Миллати тоҷик ба соҳиби аслии худ ниёз дошт, ки онҳоро ба ватани хеш баргардонаду ба зиндагии шосита ва оромона таъмин намояд. Муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ин рисолати бузурги таърихиро дар назди миллати тоҷик бошарафона иҷро карда, дар муддати кӯтоҳ аксари онҳоро ба Ватан баргардониданд.

Тоҷикистон ба як таҳаввулоти бузурге зарурат дошт, ки ҳамаи қишрҳои ҷомеа, махсусан силоҳдору бесилоҳ, гурезагону дар Ватан будагон, зиёиёну мардуми оддӣ тавонанд бе таҳдид дар эҳёи мамлакат саҳм дошта бошанд.

Сиёсати ҳукумат ва ташаббусҳои хирадмадонаи Сарвари давлат боварӣ ва эътимоди аксариятро зиёд намуд. Тоҷикистон новобаста аз мушкилоти иқтисодиву иҷтимоӣ, муноқишаҳои шадиди мусаллаҳона дар сарҳад ва минтақаҳои наздисарҳадӣ, фишори сиёсии қувваҳои оштинопазир ба амалӣ кардани ислоҳотҳои сиёсиву иқтисодӣ идома медод.

Ҳамин тавр, Ҳукумати Тоҷикистон бо сарварии Эмомалӣ Раҳмон бо такя ба меъёрҳои Конститутсия, ки инъикоскунандаи иродаи халқ ба ҳисоб меравад, дар роҳи танзими вазъи сиёсиву иҷтимоӣ чораҳои саривақтӣ анҷом дод.

Сарвари давлат муваффақ гардиданд, ки дар радифи устувор намудани пояҳои давлатдорӣ, махсусан ташкили мубориза бо ҷинояткорӣ, ислоҳоти сиёсӣ ва ҳуқуқиро идома бахшида, муҳоҷирони иҷбориро ба Ватан баргардонанду сулҳу ваҳдати миллиро, ки кафили бақои миллат ва истиқлоли давлатӣ мебошад пойдор намоянд. Акнун миллат ва шаҳрвандони ҷумҳурӣ сарҷамъ гардида, першонӣ ва мухолифатҳои дохилӣ, ки ҳамчун хатар ба ҳастии миллат ва давлати соҳибистиқлол таҳдид мекард аз байн бурда шуд.

Миллати соҳибтамаддуни тоҷик бори дигар аз таҷрибаи нодири таърихии хеш дар роҳи ба ҳам омадан баҳри наҷоти давлати соҳибихтиёр истифода карда, як марҳилаи бисёр ҳассос ва сарнавиштсозро сипарӣ намуд.

Иродаи дурандешона ва хирадмандонаи Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон заминаи асосиро дар роҳи таҳкими сулҳу субот гузошт. Имрӯз қишрҳои мухталифи ҷомеа, махсусан ҷавононро зарур аст, ки ба қадри сулҳу субот расида, барои якпорчагии Ватан ва осудагии миллат талош намоянд. Дар ин самт қишри зиёии ҷомеа бояд бештар фаъол бошанду муҳиммияти арзишҳои ҳастии миллат ва давлати соҳибистиқлолро ба насли наврас ва ҷавони ҷумҳурӣ шарҳу тавзеҳ диҳанд.

Насли наврасро бояд дар руҳияи хештаншиносӣ, арҷ гузоштан ба арзишҳои миллию давлатдорӣ, ҳифзи муқаддасоти миллӣ, содиқ будан ба ин марзу бум, ниёкони хеш ва бунёдкорию созандагӣ ташвиқ намоянд.

Кафили асосии таҳкими ваҳдати миллӣ қабл аз ҳама тафаккури миллӣ ва асолати миллӣ аст, ки он дар арҷ гузоштани ҷомеа ба арзишҳои миллӣ инъикос мегардад. Он ҷомеа ва он миллате, ки ба арзишҳои миллӣ ва суннатҳои неки ниёкони хеш арҷ мегузорад дар он ваҳдат пойдор аст.

Ҳар як фарди миллати тоҷик шоҳид аз он ҳастанд, ки бо заҳмату талоши бевоситаи Пешвои муаззами миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон сулҳу суботи ва Ваҳдати миллӣ дар кишвар ба даст омад. Дар таърихи тамадуни тоҷикон бо ҳарфҳои заррин ин хизматҳои Пешвои миллат навишта мешавад. Дар солҳои 1990-1991 дар тамоми Тоҷикистонмаҳалла ба маҳаллава деҳаҳо тақсимоти гузару кучаҳо ба роҳ монда шуда буд, ки оқибаташ ба ҷанги бародаркуш оварда расонд. Ин ҳама бошад, бо дасти зархаридҳои хориҷии душманони миллати тоҷик ба амал омадааст. Дар ин ҷанг зиёда аз 150 ҳазор кушта шуда, зиёда аз 1 миллион ба давлатҳои ҳамсоя куч бастаанд ва ҳатто Тоҷикистон ба нестшавӣ қарор дошт.

Бо амри тақдир фарзанди номбардори халқ Эмомалӣ Раҳмон бори аввал роҳбари давлат интихоб шуд, Тоҷикистони тозаистиқлол рӯзҳои даҳшатборро ба сар мебурд. Ҷангу низоъҳои хунини миёни тоҷикон боиси хисороти зиёди моливу ҷонӣ гардида, ба якпорчагии мамлакат ва ҳастии миллати тоҷик таҳдид мекард.

Эмомалӣ Раҳмон бо тадбирҳои хирадмандона ва матонату ҷасорати фавқулодда кишварро аз вартаи фалокат ва ҳалокат берун овард, мардуми парешонро сарҷамъ намуд ва садҳо ҳазор ғурбатзадагонроба ватан баргардонд.

Ба иродаи Сардори давлат дар як муддати кӯтоҳ харобаҳо ба ободӣ табдил ёфта, иншооти азим ба вуҷуд омоданд, барои ба ҳам пайвастани тамоми гӯшаву канори мамлакат шоҳроҳи ваҳдат ва барои мустақиман баромадан ба уқёнус ва робита ёфтан ба кишварҳои дуру наздики хориҷӣ роҳҳои бузурги мошингард сохта шуданд.

Муҳимтарин комёбиву дастовардҳои кишвар маҳз аз ташаббусҳои созанда ва бунёдкоронаи Пешвои муаззами миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон сарчашма мегирад.

Подоши ин ҳама корнамоиҳо маҳбубият ва маъруфиятест, ки Эмомалӣ Раҳмон дар миёни халқи мамлакат ва ҳазорон ҳазор ҳамватанони бурунмарзӣ пайдо кардааст. Мукофоти ин ҳамазаҳматҳо ҳамчунин ҳусни таваҷҷӯҳва эҳтироми бузурги ҷомеаи ҷаҳон мебошад, ки мунтазам нисбат ба Сардори донову тавонои Тоҷикистон, сиёсатмадори варзида ва ифодагари марому ормонҳои умумибашарӣ иброз мегардад.

Бузургтарин дастоварди Эмомалӣ Раҳмон, бешубҳа, барқарор кардани сулҳи комил ва ваҳдати миллӣ дар Тоҷикистон аст. Таҷрибаи талхи ҷангҳои дохилӣ дар ҷаҳон шаҳодат медиҳад, ки ягон давлат рақиби сиёсӣ ва ҳарифони қудратталабашро аз сангарҳои ҷанг берун оварда, бо силоҳи ҷангию лавозимоти ҳарбӣ ва сарбозони ҷангозмудааш дар сари дастгоҳи давлатию сохторҳои идоракунӣ ва мақомоти низомӣ нашинондааст.

Сардори давлат Эмомалӣ Раҳмонтавассути таъмини сулҳ ва ваҳдати миллӣ, ҳамчунин барои гузаштан ба марҳилаи барқарорсозии иқтисодиёт ва оғози корҳои созандагию бунёдкорӣ заминаи боэътимод гузошт.

Ҳамин, тавр хизмати таърихии Эмомалӣ Раҳмон аз он иборат аст, ки маҳз ӯ ихтиёри давлатдориро ба даст оварда, пеши роҳи хатари нобудии онро гирифт, оташи ҷанги дохилиро хомӯш намуд, сохтори фалаҷгардидаи ҳокимият, хусусан мақомоти ҳифзи ҳуқуқро, барқарор сохта, артиши миллӣ ва нерӯҳои посбони сарҳадро таъсис дод. Барои таҳкими ҳокимият ва давлат шароит муҳайё намуд, заминаи сулҳи миллиро матраҳ кард, гурезаҳо ва муҳоҷирони иҷбориро ба Ватан баргардонид, заминаи устувори эъмори ҷомеаи навини Тоҷикистонро гузошт. Ислоҳоти конститутсиониро дар мамлакат амалӣ гардонид, Конститутсияи (Сарқонуни) нави Тоҷикистонро эҷод кард. Ҷиҳати 27 июн соли 1997 ба имзо расидани Созишномаи умумии истиқрори сулҳ ва ризояти миллӣ заминаҳои ҳуқуқиву сиёсиро фароҳам сохт, сулҳи тоҷиконро бадаст овард, ки барои ҷаҳониён таҷрибаи беназир аст.

Заминаҳои эҳёи миллиро фароҳам сохт, ба корҳои азими созандагӣ ифтитоҳ бахшид, аҳволи иҷтимоӣ ва иқтисодии мардумро ба куллӣ беҳтар карда, хатари гуруснагиро аз байн бурд, эътибори сиёсии давлатро дар арсаи байналмилалӣ афзуд. Имрӯз шукрона аз он дорем, ки чунин Роҳбаридавлат дорем, мактаби роҳбарикунандаи онро дигар давлатҳо омӯхта шоёни таҳсинмегуянд. Ҳар як фарди тоҷик шукронаба ин давлат ва сарзамин бояд кард. Тоҷикистонба яке аз давлатҳои пешрафти ҷаҳон дар тамоми дунё шинохта шудааст.

Мирзораҳимзода А.К. доктори илмҳои биологӣ, Ноиби президент – Раиси Шуъбаи илмҳои биологияи Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон

Забони модарии ҳар миллат сарчашма ва манбаи бақои он буда, меҳвари асосии илҳом ва таҳарруку ҷунбишҳои ҳунариву фарҳангӣ ва илмии равшангарони он мебошад. Далел ва санади қавитарини исботи зинда будани ҳар миллат, зиндаву пойдор мондани забони модарии он мебошад. Дар ин роҳи пурпечутоби таърих: даҳшату маргбориҳо, тохтутозҳои аҷнабиёну бегонагони гуногунмазҳабу гуногунтабор забони модарии мо зинда боқӣ монда, сарманшаи бақои миллат гардид. Тавре ки Президенти кишвар мефармояд: «Фаромӯш набояд кард, ки забони тоҷикӣ ҳамчун яке аз қадимтарин забонҳои зиндаи ҷаҳон маҳз дар Мовароуннаҳру Хуросон ташаккул ёфта, ба эҳёи тафаккури миллии форсизабонон ва густариши адабиёти классикии тоҷику форс замина гузоштааст». Забони тоҷикӣ санади раднопазири Истиқлоли миллии мост. Ваҳдати миллӣ ва истиқлоли миллӣ бе забони модарӣ тасаввурнопазир аст. Муҳаққиқони ҷомеашинос дар эҷоди ваҳдати миллӣ забон ва ваҳдати забониро дар қатори нажод, фарҳанг ва авомили дигар яке аз аслҳои асосии ваҳдати миллӣ донистаанд.

Забон яке аз василаҳои асосии таҳкими ваҳдату ягонагии миллатҳои гуногуни дунё мебошад. Он унсури асосӣ ва нишондиҳандаи фарҳангу тамаддуни миллат буда, дар рушди давлатдории миллӣ низ нақши асосӣ мебозад. Аслан забон ҳамчун нишонаи асосии миллат яке аз рукнҳои асосии давлатдорӣ дар асоси ваҳдат, ягонагӣ ва умумияти миллист. Ҳамин далел собит месозад, ки вақте давлатҳои хурду бузург пайдо мешаванд, пеш аз ҳама барои устувор сохтани пояҳои давлатдории худ, аз унсурҳои бегона сарфи назар карда, оҳиста-оҳиста рӯ ба асолати дохилии миллӣ меоранд. Таърихи башарият ва махсусан таърихи давлатдории ориёӣ нишон медиҳад, ки давлатҳои бостонии мо ҳамеша кӯшиш ва ҷаҳду ҷадал мекарданд, ки барои устувор сохтани пояҳои давлатдорӣ ва ба вуҷуд овардану мустаҳкам сохтани давлатдории миллӣ ва ваҳдату ягонагӣ аз унсури забонӣ истифода бурда, барои рушду тараққӣ ва густариши забони модарии марзу буми хеш тадбирҳои мушаххас андешанд.

Шоҳаншоҳии бузурги Ҳахоманишиён, ки дар арсаи таърих бо фарҳанг ва тамаддуни худ беназир аст, пеш аз ҳама бар пояи фарҳанги асили ориёӣ бунёд шуда, забони модарии хешро дар баробари забонҳои пурқудрату маълуми он замон эломӣ ва ошурӣ ба ҳайси забони расмӣ ва давлатии худ истифода мекарданд. Онҳо номи хат ва забони худро ориёӣ хондаанд. Инчунин, дудмони Кушониёни Кабир ҳам оҳиста-оҳиста аз истифодаи забони юнонӣ даст кашида, забони ориёии хешро (Канишка ҳам мисли Дориюши Кабир забони навиштаҳои худро ориёӣ хондааст) забони ягонаи давлатӣ ва расмии давлати паҳновари худ қарор додаанд.

Пас аз суқути давлати Сосониён ва истилои араб тақрибан беш аз як қарн тул кашид, то ин ки форсизабонон аз зарбаи араб ба худ омада, дар фикри анъанаҳои миллӣ ва собиқаи таърихии худ афтиданд. Дар қарнҳои аввали ислом буд, ки дар ин сарзаминҳо наҳзате пайдо шуд маъруф ба «шуубия», ки на танҳо баробарии арабу аҷам, балки бартарии аҷамро бар араб таъкид мекард. Сад соли дигар нагузашт, ки пояҳои хилофат заиф гардид ва аз ҳар гӯшаву канори сарзамини Хуросону Мовароуннаҳр саркашоне бархостанд, ки дар сар фикри истиқлол ва озодӣ аз юғи хилофатро мепарвариданд.

Нахустин сулолаи маҳаллие, ки каму беш дар Хуросон мустақил гардид, Тоҳириён (821-873) буд. Ҳукмронони ин хонадон ҳанӯз дар фикри истиқлоли фарҳангӣ набуданд. Баръакс кӯшиш карданд, ки дини исломро дар қаламрави худ таҳким бахшанд ва дониста ва ё надониста барои густариши забону адабиёти арабӣ кумак карданд.

Сулолаи дигари маҳаллӣ, ки ҷонишини Тоҳириён гардид, Саффориён (873-903) буд. Дар вақти ҳукмронии намояндаи барҷастаи ин сулола Яқуби Лайс, ки аз миёни мардуми одӣ бархоста буд ва на забони арабӣ медонист ва на ба фарҳанги он алоқа дошт, то ҳудуде дар дарбори вай саҳна барои забону адабиёти арабӣ тангтар шуд ва шоирон барои ӯ ба дарӣ шеър гуфтанд. Муаллифи «Таърихи Систон» нақл мекунад, ки пас аз он ки Яқуби Лайс Ҳиротро фатҳ карда, ба авҷи муваффақият расида буд, «шуаро ӯро шеър гуфтандӣ ба тозӣ... Ӯ олим набуд, дарнаёфт. Муҳаммад Васиф ҳозир буд ва дабири расоили ӯ буд ва адаб некӯ донист ва бад-он рӯзгор номаи порсӣ набуд. Пас Яқуби Лайс гуфт: «Чизе ки ман андар наёбам чаро бояд гуфт?»

Муҳаммад Васиф пас шеъри порсӣ гуфтан гирифт... Ва андар Аҷам касе бар наомад, ки ӯро бузургии он буд пеш аз Яқуб, ки андар ӯ шеър гуфтандӣ»1.

Вале бо вуҷуди ин дар замони ин сулола низ, шояд ба сабаби кутоҳии умри салтанат ва дигар авомили айниву зеҳнӣ шароити мусоид барои ривоҷу равнақи забони ягонаи расмӣ фароҳам нагардид. Аз ин рӯ аз асрҳои аввали ислом ва даврони кутоҳмуддати ҳукмронии сулолаҳои маҳаллии Тоҳириёну Саффориён ба ҷуз аз чанд байти маъруф дар бораи шикасти арабҳо дар Хуталон (825) ва чанд порча шеъри шоирони он аҳд, чун Ҳанзалаи Бодғисӣ, Муҳаммад ибни Васиф, Фирӯзи Машриқӣ ва чанде дигар, ки дар осори муаллифони гузашта ва ҳозира такрор шудаанд, санаде ва навиштаи хаттии дигаре дар даст нест, ки дар асоси онҳо забоншиносон дар хусуси забон ва вазъи луғавии он дар он давра қазоват кунанд.

Растохези воқеи назму насри форсии дарӣ дар замони Сомониён (874-999) оғоз гардид ва пас аз «ду қарни сукут» бори дигар ин боғи нимвайрона самараҳои тоза падид овард ва чунон давлату дарборе ба вуҷуд омад, ки ба қавли Маликушшуаро Баҳор «аз ҳайси созмони ахлоқӣ ва моддӣ ба маротиб табиитар ва устувортар аз аҳди пешин буд ва адабиёте ба вуҷуд омад, ки садяки онро дар аҳди Сосониён надошт».

Сомониён бар хилофи Тоҳириёну Саффориён дарк карда буданд, ки бидуни эҳёи анъанаҳои қадимӣ ва ривоҷу равнақи забону адаби миллӣ истиқлолият устувор ва давомдор шуда наметавонад. Бинобар ин, амирони дурандешу сиёсатмадорони ин хонадон бо камоли ҳушмандӣ муносибати худро бо хилофат тавре оростанд, ки дарбори Бағдод натавонад фитна ва рақобате бар зидди онҳо барангезад. Илова бар ин, Сомониён аз забони форсии дарӣ ҳамчун силоҳи сиёсӣ дар баробари тозиён барои расидан ба истиқлолияти комил истифода мекарданд. Аз ин рӯ, забони форсии дариро, ки забони мардумони Мовароуннаҳру Хуросон буд, забони расмии давлати паҳновари худ қарор дода, адибону олимонро ба назари эҳтиром нигариста, онҳоро ташвиқ мекарданд, ки китобҳои худро ба форсии дарӣ нависанд ва ё осори арабии худ ва дигаронро ба ин забон баргардонанд.

Ва имрӯз тавре ки мебинем ва мушоҳида мекунем, забони модарии мо мавриди ғамхориву пуштибонии ҳаматарафаи давлат ва ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон қарор гирифтааст. Мулоқоти Президенти кишвар бо зиёиёни тоҷик, ки тақрибан анъана шудааст ва ҳар сол дар остонаи даромади соли аҷдодии мо-ҷашни Наврӯз баргузор мегардад, ин нуқтаро бори дигар ба таври равшан собит сохт. Бояд гуфт, ки ғамхорӣ ва мувозибат аз забони модарӣ, пеш аз ҳама пуштибонӣ аз халқу миллати худ мебошад. Миллати тоҷик баъд аз солҳо ва садаҳои тулонии зери истило ва юғи аҷнабиёну бегонагони гуногунирқу мухталифмазҳаб қарор доштан, ба чунин пуштибониву дастгирӣ ниёз дорад. Тавре ки сарвари давлати тоҷикон барҳақ таъкид менамояд: «Дар баробари ин, мо бояд як далели таърихиро фаромӯш насозем, ки ягон миллати дигари дунё мисли тоҷикон ба таъқибу фишорҳои нажодпарастона ва бузургманишиҳои миллӣ гирифтор гардида, аз ҳаводиси миллаткуши таърих ранҷ накашидааст». Биноан, густариши забони тоҷикӣ ҳамчун шиносномаи миллии он вазифаи муқаддаси на танҳо давлат ва ҳукумат, балки ҳар як фарзанди он ва махсусан равшанфикрони тоҷик аст.

Забони миллӣ ҳамчун яке аз пояҳои асосии давлатдории миллӣ дар пойдории давлати миллӣ нақши ҳалкунанда дорад. Ба касе пушида нест, ки дар давраҳои пурошӯбу пурмоҷарои таърих забони миллӣ дар таъмини ваҳдату ягонагии миллат парчами муборизони роҳи озодӣ ва истиқлол мегардад. Аз ҷумла, халқи тоҷик дар охири солҳои 80-ум муборизаи хешро баҳри истиқлоли ҷумҳурӣ маҳз аз талош барои эълон кардани забони тоҷикӣ ҳамчун забони давлатӣ дар қаламрави Тоҷикистон шуруъ карда буд. Бояд зикр кард, ки Қонуни забон дар ҷумҳуриҳои собиқ Иттиҳоди Шуравӣ яке аз аввалинҳо шуда дар Тоҷикистон қабул гардид.

Аҳамияти қабули Қонуни забонро дар ташаккули фарҳангӣ, миллӣ қайд намуда, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон Эмомалӣ Раҳмон дар яке аз суханрониҳояшон ба ифтихори ҷашни Қонуни забон ин нуқтаро хуб ёдоварӣ кардаанд: «Истиқлолияти фарҳангии Тоҷикистон дар даҳсолаҳои охир ба назари ман, аз кушишу талошҳои зиёиёни равшанзамир ва аҳли ҷомеа баҳри истиқлолияти забон ва мақоми давлатӣ ёфтани он оғоз ёфт». Акнун баъд аз гузашти солҳо давлати миллии мо бо роҳбарии муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар назди зиёиён ва фарҳангчиёни тоҷик ба хотири равнақу инкишофи забони тоҷикӣ ва ба ҳамин восита пешрафти фарҳанги миллӣ вазифаҳои бомасъулиятро мегузорад. Тавре ки дар суҳбат бо намояндагони зиёиёни кишвар аз тарафи Президенти мамлакат зикр гардид «...мо пеш аз ҳама барои рушди солими забони давлатӣ тамоми тадбирҳоро меандешем....».

Барои ба даст овардану таҳким бахшидани истиқлоли фарҳангии миллӣ пеш аз ҳама пояҳои забони миллиро мустаҳкам намудан зарур аст. Забони тоҷикӣ фақат ҳамон вақте забони илму фарҳанг мегардад, ки бо ин забон истилоҳоти илмӣ ба вуҷуд оаврда шавад.

Истиқлоли фарҳангии миллат тақозо дорад, ки мо тамоми риштаҳои ҳаёти фарҳангии ҷомеаро ба таври яксон ва муназзам инкишоф дода, бедории миллӣ ва фарҳангии тоҷиконро баланд бардорем. Албатта, истиқлоли фарҳангӣ ва инкишофу такомули он аз иқдому чорабиниҳои алоҳида иборат набуда, он як барномаи тарҳрезишудаи куллиро мехоҳад, ки бояд ҳам кудакистону боғчаҳо, мактабҳои таҳсилоти ҳамагонӣ ва донишгоҳҳову муассисаҳои таҳсилоти олӣ ва ҳам муассисаву ташкилотҳои фарҳангӣ (театр, китобхона, осорхонаҳо ва ғайра), матбуоту радио ва телевизион, хулоса, тамоми қишрҳои ҷомеаро фаро гирад. Асоси ин барномаи умумӣ бояд пеш аз ҳама густаришу инкишофи забони модарӣ гардад. Таҳияи чунин барномаи ҷомеъ ва зарурати дар амал пиёда намудани он дар суханронии Президенти Ҷумҳурӣ Эмомалӣ Раҳмон ҳангоми мулоқот бо намояндагони зиёиёни кишвар махсусан таъкид шудааст: «Шояд маҷмуи ин масъалаҳо таҳия намудани барномаи мушаххаси давлатиро тақозо дошта бошанд. Ба ҳар ҳол проблема хеле ҷиддӣ аст. Ба масъалаи забон ва паҳлуҳои гуногуни он муфассал таваққуф кардани ман бесабаб нест. Зеро забон калиди дониш ва маърифат аст». Истиқлол ва равандҳои сиёсиву фарҳангии давраи навини рушди таърихии Тоҷикистони соҳибистиқлол дар назди равшанфикрон ва зиёиёни кишвар вазифаҳои нав мегузорад.

Дар ин марҳилаи таърихсоз муайян кардани самтҳои асосии инкишофи ҷомеа, тарбияи наслҳои имрӯза дар руҳияи ватандӯстиву ватанпарастӣ, баланд бардоштани сатҳи худогоҳӣ ва худшиносии миллӣ ва бад-ин василаву роҳҳои дигар таъмини истиқлолияти фарҳангӣ ва вазифаҳои асоситарини на танҳо равшанфикрон ва аҳли зиё, балки ҳар фарди тоҷик мегардад. Тавре ки Президенти кишвар Эмомалӣ Раҳмон дар китоби худ «Тоҷикон дар оинаи таърих. Китоби сеюм. Аз Ориён то Сомониён» мефармоянд: «Вазифаи аввалиндараҷаи ҳамаи мо истиқлолияти давлатамонро мустаҳкам карда, насли наврасу ҷавонро дар руҳияи ватандӯстиву ифтихори миллӣ, садоқат ба анъанаву суннатҳои тарихиву фарҳангии миллат ва эҳтиром ба арзишҳои умумибашарӣ тарбия намудан аст» .

Дар ин ҷода бояд олимон ва донишмандони риштаи забон ва адабиёт дар сафи пеши мубориза қарор гиранд. Бинобар ин, дурнамои рушди илми филологияи тоҷик пеш аз ҳама ба сатҳи тайёрии касбии донишмандони ин ришта сахт марбут аст. Тайёрӣ ва омодагии касбии онҳо дар навбати худ ба ҳосил кардани донишу малакаи илмӣ, истифода аз дастовардҳои охири илму техника, амиқ ва ҳамаҷониба омӯхтани забону фарҳанги миллат дар асоси усулҳои нави таҳқиқоти илмиву амалӣ алоқаманд аст. Махсусан, дар асарҳои Президенти кишвар «Нигоҳе ба таърих ва тамаддуни ориёӣ» ва дар китоби сеюми «Тоҷикон дар оинаи таърих. Аз Ориён то Сомониён» ба масъалаҳои инкишофи илми забоншиносӣ, пажуҳиши таърихи забони тоҷикӣ ва лаҳҷаҳову шеваҳои он, таҳқиқи забонҳои эронитабор ва инкишофи забоншиносии муқоисавӣ аҳамияти зиёде дода, самтҳои асосии пешрафти илми забоншиносӣ муайян шудааст.

Дар мавриди таҳқиқи масъалаҳои гуногуни тоҷикшиносӣ аз муайян кардани номи миллат, номи забон ва сарзамин то ҷузъитарин ва хурдтарин масъалаҳои он густариши таҳқиқоту пажуҳишҳои этнолингвистӣ ва этноситсиолингвистиро низ дар назар бояд гирифт. Ин ҷанбаи забоншиносӣ нисбатан бахши нави пажуҳиши буда, дар шароити кунунӣ бар пояи он назария ва равияҳои мухталифи илми забоншиносӣ ба вуҷуд меоянд. Таҳқиқи илмии сиёсати давлатии забон, ба танзим даровардани муносибати байни забонҳо, масъалаҳои забони давлатӣ ва танзими муносибати байни забонҳои давлатӣ ва забонҳои маҳаллӣ бахше аз мавзуъҳои ин ришта мебошад.

Этнолингвистика илмест, ки алоқамандии забон ва этносро меомӯзад. Ин соҳаи забоншиносӣ ба мардумшиносӣ, лаҳҷашиносӣ, фолклоршиносӣ, равоншиносӣ ва таърихи забон алоқаманд аст. Омӯзиши этнолингвистика барои равшан намудани баъзе масъалаҳои печидаи равобити забон ва этнография, забон ва фарҳанг, забон ва асотир, забон ва фолклор аҳамияти илмиву назариявӣ дорад. Масалан, аз лиҳози лингвистӣ ва этнолингвистӣ муайян кардани истилоҳи «забони ориёӣ» дар забоншиносии муосир хеле муҳим аст. То ин дам дар байни забоншиносон забони ориёӣ забони умумии ҳиндуориёҳо ва эрониҳо дониста шуда, замони ин умумият тақрибан дувуним- се ҳазор сол пеш аз милод муайян гардида буд. Вале имрӯз собит шудааст, ки яке аз забонҳои расмӣ давлатдории Ҳахоманишиён ва Кушониён забони ориёӣ будааст. Ин нуқта аз тарафи Эмомалӣ Раҳмонов дар китоби сеюми Президенти кишвар «Тоҷикон дар оинаи таърих» ба таври зерин тасдиқ шудааст: «Бозёфтҳои катибаи Сурхкӯтал ва катибаи Работак дар музофоти Қундузу Бағлони Афғонистон дар илми кӯшоншиносӣ инқилоби тозае ангехта, бо бурҳони қотеъ собит намуд, ки Кӯшониён забони Бохтариро бо номи забони ориёӣ пазируфта, дар коргузории маъмурӣ ва рисолати давлатдорӣ ҷорӣ намудаанд.» Чунин тахмин кардан мумкин аст, ки забони ориёӣ ҳамчун забони расмии умумӣ дар байни эронитаборон дар давраҳои қадим ва миёна истифода мешудааст. Барои ба ҳақиқати илмӣ табдил додани ин фарзия пажуҳишҳо ва таҳқиқотҳои шинохти забонҳои эрониро ҳамаҷониба тақвият ва густариш бояд дод. Хушбахтона, аксарияти забонҳои эронӣ дар Тоҷикистон боқӣ мондаанд. Тавре ки Президенти кишвар дар китоби «Нигоҳе ба таърих ва тамаддуни ориёӣ» мефармояд: «Имрӯз Тоҷикистон аз ҷиҳати боигарии забонӣ низ мисли як осорхонаи таърихӣ зинда аст. Чандин забонҳои қадимаи мутааллиқ ба гурӯҳи забонҳои шарқии эронӣ дар Бадахшон ва яғнобӣ дар болооби дарёи Зарафшон ҳанӯз ҳам мавҷуданд. Ин забонҳо як лабораторияи бебаҳои таърихи забон буда, онҳоро ҳифз кардан ва ҳарчи беҳтар аз лиҳози илмӣ, хосатан этнолингвистӣ, омӯхтан зарур аст»

Суннатҳои маҳаллии мардуми Бадахшон ва Яғноб низ идомаи суннатҳои гузаштаи шарқии эронӣ, бавижа суғдиву бохтарӣ мебошад. Аз ин рӯ, омӯзиши ҳамаҷонибаи тамоми суннатҳои шарқи эронӣ дар ин минтақаҳо хеле муҳим арзёбӣ мешавад. Яке аз ҷолибтарин суннатҳои маҳаллӣ ҳунарҳои дастии ин мардум аз қабили кулолӣ, бофандагӣ, осиёбсозӣ, ресандагӣ ва тибби халқӣ ва муолиҷаи халқии бемориҳо мебошад. Аҳамияти пажҳиши гуногунҷабҳаи забоншиносии ин забон ҳоро ба назар гирифта, Президенти кишвар мефармояд: «Ба назарам дар натиҷаи таҳаввулоти давраи нави таърихихи миллатамон шояд забонҳои помирӣ бар асари марҳалаи сифатан нави равобит ва таъсири мутақобил тағйиру таҳаввули ҷиддии ногузир хоҳанд дид, вале мо бояд кӯшиш кунем, ки ин забонҳо ҳамчун сарвати маънавии халқамон ҳифз шаванд.» Барои пажуҳиш ва таҳқиқи ин забонҳо ва инчунин дигар забонҳои эронӣ имкон дорад, ки дар Пажуҳишгоҳи забон ва адабиёти ба номи Рӯдакӣ шуъбаи нави забонҳо ва гӯйишҳои эронӣ таъсис шавад.

Яке аз масъалаҳои мураккаби дигар, ки ба рушди забони тоҷикӣ алоқаи ногусастанӣ дорад, ин фазои иттилоотӣ мебошад. Тавре ки ба ҳамагон маълум аст, дар Тоҷикистон фазои иттилоотӣ ба забони тоҷикӣ пурқувват нест. Матбуот, радиову телевизион ва фазои иттилоотии компютерӣ, ки се унсури асосии иттилоотӣ мебошанд, бештар ҷанбаи русӣ доранд. Яъне дар пахшу нашри ин расонаҳо забони давлатӣ ва бартарӣ доштани он дар фазои иттилоотӣ умуман ба назар гирифта намешавад. Ба ҷузъ аз якчанд рӯзномаҳои давлатӣ ва ғайридавлатӣ ба забони тоҷикӣ, аксарияти нашрияҳо ба забони русӣ чоп мешаванд. Системаи радио ва телевизион низ ба ҳамин минвол аст. Имрӯз дар саросари ҷаҳон иттилооти компютерӣ ва технологияи компютерӣ аҳамияти бештар пайдо карда дар бисёр ҳолат иттиооте, ки ба воситаи компутерҳо гирифта мешавад, аз дигар расонаҳои дида бартарӣ ва афзалият дорад, вале забони тоҷикӣ то имрӯз дар ин бахш ҷои худро пайдо накардааст. Бояд тазаккур дод, ки бо паҳн шудани технологияи компютерӣ ва пайванд шудани тамоми манотиқи Тоҷикистон ба як маркази умумии компютерӣ барои рушди забони тоҷикӣ саҳифаи нав кушода мешавад.

Барои ба забони илм табдил додани забони тоҷикӣ бояд тамоми ҷанбаҳои истифодаи он дар ҳаёти сиёсӣ, иқтисодӣ ва иҷтимоӣ дар назар гирифта шавад. Барои он бояд забони тоҷикӣ дар ин соҳаҳо бо як низоми муайяни барномарезишуда истифода шавад. Принсипҳои асосии истилоҳсозии забони тоҷикӣ низ мавриди бозбиниву таҷдид қарор гирад. Ин принсипҳо бояд дар асоси таҷрибаҳои андӯхтаи забони тоҷикӣ дар солҳои охир, таҷрибаи хамзабонони мо дар Эрону Афғонистон ва дастовардҳои ахири илми забоншиносӣ таҳия шавад. Муносибатҳои забонӣ ва доду гирифти истилоҳоти нав дар байни ҳамзабонон дар даврони шуравӣ хеле маҳдуд бошад ҳам ба таври ғайрирасмӣ вуҷуд дошт. Масалан, аз охири солҳои бистуми асри ХХ ҷараёнҳои табдили алифбо, сода ва осон кардани забон, ба вуҷуд овардани забони меъёр ё ин ки забони адабӣ дар ҳар се кишвар ба таври ҷиддӣ амалӣ мегардид ва дар Эрон низ дар фикри бознигарӣ ва ислоҳи забони худ буданд. Вале шароити мусоид барои нуфузи истилоҳот ва вожаҳои тозаи ҳамзабонон ба забони тоҷикӣ баъд аз солҳои 80-ум оғоз ёфт. Махсусан, баъди ба истиқлолият расидани ҶТ мамониатҳои идеологии даврони шӯравӣ бартараф гардиданд ва дар заминаҳои гуногуни фарҳангӣ ва маънавӣ, аз ҷумла адабиёт ва забон имкониятҳои мусоиди табодули таҷриба ва истифода аз дастовардҳои ҳамдигар ба вуҷуд омад ва ба забони тоҷикӣ аз захираи истилоҳоти навсохти форси муосир истилоҳоти зиёде ворид шуд.

Имрӯз метавон аз ҳазорҳо луғату истилоҳоти риштаҳои гуногуни ҳаёти иҷтимоӣ, аз қабили бозрасӣ, фурудгоҳ, гирдиҳамоӣ ном бурд, ки дар матбуоту забони мардум ва осори нависандагон истифода шуда, эҳсоси бегонагӣ намекунанд. Имрӯз барои забоншиносони тоҷик шароити мусоиде фароҳам шудааст, ки барои ҳамгунсозии истилоҳоти тоҷикӣ-форсӣ ва дарӣ дар сатҳи умумӣ корҳои зиёдеро анҷом диҳанд, чунки дар сатҳи умумӣ ин кор ҳадди ақал дар ҳавзаи истилоҳоти иҷтимоӣ-сиёсӣ имкон дорад. Ҳамгунсозии истилоҳоти соҳавӣ ва махсусан истилоҳоти илми-техника ва технология дар зери таъсири омилҳои гуногун ба ақидаи мо заҳмат ва фурсати бештарро талаб мекунад, чунки ин ришта дар ин се минтақаи густариши забон хусусиятҳои хоси худро дорад. Вале дар ҷараёни ҳамгунсозии истилоҳот ва доду гирифти вожаҳо ва баҳрабардорӣ аз истилоҳоти ҳамзабонон набояд хусусиятҳои хос ва вижагиҳои забони тоҷикиро фаромӯш кард, чунки забони тоҷикӣ дар минтақаи инкишофи худ дорои вижагиҳои хос аст (Идома дорад).

Назарзода С., д.и.ф., узви вобастаи АМИТ, мудири шуъбаи фарҳангнигорӣ ва истилоҳоти ИЗА ба номи Рӯдакии АМИТ

Имрузҳо ба имзои санади басо муҳим ва барои халқу давлати мо тақдирсоз - Созишномаи умумии истиқрори сулҳ ва ризоияти миллӣ дар Тоҷикистон 27 сол пур пур мешавад.

Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар суханронии хеш ҳангоми таҷлили 20 солагии ваҳдати миллӣ иброз дошта буданд, ки «Ин санаи воқеан таърихӣ барои халқи азизи мо бисёр муҳим мебошад, зеро он давлати ҷавону соҳибистиқлоли тоҷиконро аз хатари нобудӣ ва миллатро аз парокандагӣ раҳо намуд ва ибтидои раванди барқарорсозии харобиҳои ҷанги таҳмилӣ ва созандагии Ватани маҳбубамон гардид».

Барҳақ, ба шарофати ин санади ҳаётан муҳим мо тавонистем, ки ба муноқишаҳои дохилӣ ва муқовимати мусаллаҳона хотима бахшида, марҳалаи нав, яъне гузоштани пойдевори сулҳ, таъмини ваҳдати миллӣ ва дар ин асос ба эътидол овардани фаъолияти соҳаҳои иҷтимоиву иқтисодии кишварамон ва рушди онҳоро оғоз намоем.

Ваҳдати миллӣ ҳамчун омили муттаҳидсозандаи миллати тоҷик имкон фароҳам овард, ки бо истифодаи арзишҳои аз ҷониби ҷомеаи ҷаҳонӣ пазируфташуда дар кишварамон таҳкурсии ташаккули ҷомеаи шаҳрвандӣ гузошта шавад ва барои беҳтар гардидани сатҳу сифати зиндагии мардум, ободии Ватан ва ояндаи давлати соҳибистиқлоламон заминаи мусоид муҳайё гардад.

Вале то расидан ба ваҳдати миллӣ халқи Тоҷикистон рӯзҳои басо вазнинро паси сар кард.

Воқеаҳои февралии соли 1990 оғози он бесарусомониҳо буданд, ки душманони миллат гуё амалиёти минбаъдаи хешро он замон озмоиш карданд.

Гурӯҳҳои алоҳидаи ҷомеаи кишвар таҳти таъсири андешаҳои тундгароёнаи доираву нерӯҳои бадхоҳи хориҷӣ қарор гирифта, Ватани азизамон ба гирдоби низоъҳои дохилӣ ва баъдан мухолифати мусаллаҳона кашида шуд, ки дар натиҷа ҳатто хатари пароканда шудани миллати тоҷик ва аз байн рафтани давлати тозаистиқлоли тоҷикон ба вуҷуд омад. Эътироф накардани интихоботи умумихалқии соли 1991 аз ҷониби ба ном қувваҳои демократӣ баёнгари он буд, ки онҳо ба ҳар роҳ мехостанд сари қудрат оянд.

Аз ин ҷост, ки бо таъсири бархе аз нерӯҳои бадхоҳи дохиливу хориҷии кишвар ин гуруҳҳо Тоҷикистонро ба гирдоби ҷанги шаҳрвандӣ кашиданд, ки он боиси қурбониҳои азими ҷонӣ, хисороти бузурги иқтисодӣ, иҷтимоӣ ва маънавӣ гардид, ки ин ҳама появу рукнҳо ва асосҳои давлатдориро фалаҷ гардонида, дар кишвар беқонуниятӣ ва дигар бесомониҳоро ба вуҷуд овард.

Майдоннишиниҳои беохир, оғози муборизаи мусаллаҳ, таъсиси ба ном Ҳукумати муросои миллӣ, дар асл зиддимиллӣ, ки як минтақаи калони кишварро дар муҳосира нигоҳ дошта, ба воситаи васоити ахбори умум, бахусус телевизион ва радио руирост тухми низоъ ва маҳалгароӣ мекошт, мардуми тоҷику тоҷикистониёнро ноумед карда буд.

Дар чунин шароити душвори сиёсӣ шаҳрвандони фаъоли минтақаҳои ҷумҳурӣ ба воситаи вакилони худ дар мақоми олии намояндагии кишвар масъулияти бузург ва беназири давлатдории хешро ифода сохта, ба он ноил гардиданд, ки ба хотири барқарорӣ ва пойдории асосҳои давлатдорӣ, таҳкими шохаҳои ҳокимият ва таъмини қонуният, сулҳ ва ризоияти миллӣ 16-уми ноябри соли 1992 дар Қасри Арбоби шаҳри Хуҷанди бостонӣ Иҷлосияи XVI Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон (даъвати дувоздаҳум) баргузор гардад.

Иҷлосияи ғайринавбатии Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон тамоми масъулиятро дар назди таърих, миллат, Ватан ва ҷомеаи ҷаҳонӣ ба дӯш гирифта, вазъи сиёсиву иқтисодии кишварро бо дурнамои рушди ояндаи он муайян намуд.

Шӯрои Олӣ роҳбарияти нави мамлакатро таҳти сарварии Эмомалӣ Раҳмон интихоб кард. Маҳз Эмомалӣ Раҳмон ҳамчун Раиси Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон ва ҳамзамон Сарвари давлат аз лаҳзаҳои нахустини фаъолият дар ин мақоми барои сарнавишти миллат ва давлат басо пурмасъулият барномаи мукаммали аз бӯҳрони сиёсӣ, иқтисодӣ, фарҳангӣ ва маънавӣ раҳо бахшидани кишварро ба миён гузоштанд. Вале оташи ҷанг аллакай Тоҷикистонро фаро гирифта буд. Ин ҷанги таҳмилии шаҳрвандӣ барои иқтисодиёти кишвари мо хисороти азимеро ба бор оварда, боиси ҳалокати даҳҳо ҳазор нафар одамон гардид.

Аз ин лиҳоз, Президенти мамлакат таъкид карда буданд, ки “даҳсолаҳо лозим мешаванд, то захму ҷароҳатҳои ин фалокат муолиҷа шаванд ва мо ба он мекӯшем, ки дар ҳар хонавода сулҳ ва оромӣ ҳукмфармо бошад».

Сарвари давлат Эмомалӣ Раҳмон дар чунин як давраи басо мушкили бӯҳрони сиёсӣ масъулияти олии созандагиро ба зиммаи хеш гирифта, ба он муваффақ шуданд, ки манфиати умумимиллиро аз манфиатҳои шахсӣ, гурӯҳӣ ва маҳалливу минтақавӣ боло гузоранд. Ба шарофати сиёсати хирадмандонаи Сарвари давлат Эмомалӣ Раҳмон халқи Тоҷикистон ҳамчун қисми ҷудонашавандаи ҷомеаи ҷаҳонӣ, эҳтироми озодӣ, ҳуқуқи инсон, шаҳрванд ва бо мақсади демократӣ кардани ҷомеа, бунёди давлати соҳибихтиёр, демократӣ, ҳуқуқбунёд, дунявӣ ва ягона бори нахуст дар таърихи давлатдории навин Конститутсияи нави мамлакатро (6 ноябри соли 1994) бо роҳи раъйпурсии умумихалқӣ қабул намуд, ки дар он ҳама дастовардҳои башарият дар иртибот ба арзишҳои олӣ, аз ҷумла ҳуқуқу озодии инсон ва шаҳрванд, ҷомеаи демократӣ, ҳуқуқбунёд ва дунявӣ дарҷ шудаанд.

Дар замони ниҳоят пуртазоди соҳибистиқлолиамон нақши созандаи сулҳу ваҳдат, пеш аз ҳама, дар амри таҳким ва такмили рукнҳои давлатдорӣ, ки заминаҳои зарурии ҳифзи истиқлолияти миллӣ, тамомияти арзии кишвар, ҳуқуқу озодиҳои инсон ва шаҳрвандро амалан таъмин мекунад, возеҳан зоҳир гардид.

Муваффақ шудан ба ризоияти миллӣ ва сулҳу ваҳдат идомаи мантиқии сиёсати давлату Ҳукумати Тоҷикистон ва талошҳои пайгиронаи Сарвари давлат Эмомалӣ Раҳмон дар ин роҳ мебошад. Роҳбарии хирадмандона, самимияти беназири инсонӣ, рӯҳи қавии ватанпарастӣ, ҳамкории пурсамар дар фазои ҳамдигарфаҳмӣ, ташкил намудани фаъолияти судманди рукнҳои ҳокимияти давлатӣ, ташкилотҳои ғайриҳукумативу ҳизбҳои сиёсӣ, эътиқоди мардуми диёр, аз ҷумла гурӯҳҳои мухталифи сиёсӣ нисбат ба Президенти кишвар аз омилҳое буданд, ки ба амалӣ гардонидани нақшаҳои неку созанда мусоидат карданд.

Гуфтушуниди сулҳи деринтизор байни ҳукумати қонунӣ ва иттиҳоди мухолифини тоҷик (ИМТ) се солу се моҳ тул кашид. Дар ин муддат, дар чандин мамолики дуру наздики хориҷӣ аз моҳи апрели соли 1994 то моҳи июни соли 1997 зиёда аз бист вохӯрии расмӣ байни намояндагони ҳукумати қонунӣ ва ИМТ ва 6 мулоқот дар сатҳи олӣ доир гардиданд.

Кӯшишҳои пайвастаи Сарвари давлат, ҳамчунин хираду заковати мардуми бонангу бофарҳанги мо дар ин роҳ натиҷаҳои матлуб ба бор оварданд ва ниҳоят 27 июни соли 1997 Созишномаи умумии истиқрори сулҳ ва ризоияти миллӣ дар Тоҷикистон ба имзо расид.

Баъди имзои созишнома барои қатъи ҷанги шаҳрвандӣ, таъмини давра ба давраи сулҳу оромӣ, фароҳам овардани муҳити эътимод ба ҳамдигар, аз байн бурдани фазои хушунат ва даргириҳои мусаллаҳона, тарғиби ҳадафҳои сулҳ ва ваҳдати миллӣ, халъи силоҳ ва дар амал татбиқ сохтани муқаррароти санадҳои имзошуда, муҳайё намудани заминаи мусоид барои рушди иқтисодиву иҷтимоии кишвар бо тасмими тарафҳои музокироти сулҳи тоҷикон Комиссияи оштии миллӣ таъсис дода шуд.

Комиссияи оштии миллӣ дар роҳи устувории сулҳ ва таъмини шароитҳои ризоияти умумӣ ҳалқаи васлкунанда маҳсуб мешуд. Комиссия кори худро 15 сентябри соли 1997 дар шаҳри Душанбе оғоз намуда, баҳри суботи умумӣ ва мусолиҳаи миллӣ дар Тоҷикистон саҳми босазо гузошт. КОМ дар замони фаъолияти худ вазифаҳои зеринро амалӣ сохт:

- барои иҷрои Созишномаи умумӣ дар ҳамкории муштарак бо дигар мақомоти бо ҳамин мақсад таъсисёфта, механизм ва роҳандозии назоратро таҳия намуд;

- баҳри бехатарӣ ва сазовор баргардонидани гурезаҳо, ба ҳаёти ҷамъиятӣ-сиёсӣ ва иқтисодӣ ҷалб намудани онҳо, дар барқарории хонаҳои истиқоматии онҳо, иншоотҳои кишоварзӣ, ки дар рафти ҷанги шаҳрвандӣ хароб гардида буданд, мусоидат намуд ва тадбирҳои заруриро андешид;

- оид ба ворид намудани тағйирот ба қонунҳои амалкунанда дар бораи ҳизбу ҳаракатҳои сиёсӣ ва васоити ахбори омма пешниҳодҳо тартиб дод;

- оид ба ворид намудани тағйироту иловаҳо ба Сарқонуни ҷорӣ ва референдуми умумии мардумӣ мусоидат кард;

-ҳайати Комиссияи Марказии интихобот ва раъйпурсиро (бо ворид намудани 25% намояндагони ИМТба онҳо) дар давраи гузариш муайян кард;

- зиёда аз 6 ҳазор ҷанговар ва 2 ҳазор адад силоҳро ба қайд гирифт;

- ИМТ-ро аз кишвари Афғонистон ба Тоҷикистон бозгардонид;

- раванди бозгардонии пурраи гурезаҳои тоҷикро аз Афғонистон назорат карда, оид ба ҷалб намудани онҳо ба ҳаёти иҷтимоӣ-иқтисодӣ ва сиёсии кишвар кор бурд;

- номзадии намояндагони ИМТ-ро мутобиқи квотаи 30% ба вазифаҳои сохторҳои давлатии ҳокимияи иҷроия, аз ҷумла вазоратҳо, идораҳо, мақомоти ҳокимияти маҳаллӣ, мақомоти судӣ ва ҳифзи ҳуқуқ пешбарӣ намуд.

3 августи соли 1999 роҳбарияти ИМТ оид ба пароканда кардани дастаҳои мусаллаҳи худ, ки гувоҳи ба итмом расидани марҳилаи дуюми протокол оид ба масоили ҳарбӣ гардиданд, изҳорот дод.

Пас аз барпо намудани интихобот ба Маҷлиси намояндагон ва Маҷлиси Миллии Маҷлиси Олии ҶТ 1 апрели соли 2000 Комиссияи оштии миллӣ бо фармони сарвари давлат фаъолияти худро расман қатъ намуд. Аъзои Комиссияи оштии миллӣ ва гурӯҳҳои коршиносон дар раванди таъмини сулҳи тоҷикон заҳмати зиёд кашиданд ва аз иҷрои вазифаҳои дар ӯҳда доштаашон ба хотири иҷрои санадҳои баимзорасида муваффақона баромаданд.

Ба шарофати Созишномаи умумии истиқрори сулҳ ва ризоияти миллӣ дар Тоҷикистон мо тавонистем, ки ба муноқишаҳои дохилӣ ва муқовимати мусаллаҳона хотима бахшида, марҳалаи нав, яъне гузоштани пойдевори сулҳ, таъмини ваҳдати миллӣ ва дар ин асос ба эътидол овардани фаъолияти соҳаҳои иҷтимоиву иқтисодии кишварамон ва рушди онҳоро оғоз намоем.

Имрӯз таҷриба ва амалияи сулҳи тоҷикон на танҳо аҳамияти миллӣ, балки арзиши ҷаҳонӣ низ дорад. Зеро он роҳ ва намунаи хуби ҳаллу фасли низоъҳои дохилӣ дар давлатҳои минтақаҳои гуногун шуда метавонад. Беҳуда нест, ки таҷрибаи мо дар ҷодаи таъмини сулҳ, ба Ватан ва ба макони зист баргардонидани қариб як миллион гуреза ва ташкили ҳамгироии иҷтимоии онҳо аз тарафи ташкилоту созмонҳои бонуфуз, аз ҷумла Созмони Милали Муттаҳид, Созмони амният ва ҳамкорӣ дар Аврупо воқеъбинона арзёбӣ шуд ва ҳамчун намуна ё модели нодири сулҳофарӣ эътироф гардид. Омӯзиши ҳамаҷонибаи ин таҷриба имконият медиҳад, ки пеши роҳи сар задани чунин низоъҳо ва моҷароҳо гирифта шавад ва дар сурати ба вуқӯъ омадани ҳар гуна муноқишаҳо роҳи ҳалли онҳо ҳарчи зудтар пайдо карда шавад.

Имрӯз дар ҷомеа маҳз тавассути тавсеаи ҳамкориҳои созандаи давлат ва ҷомеаи шаҳрвандӣ фазои мусоиди сиёсӣ барои баррасӣ ва ҷустуҷӯи роҳи ҳалли масъалаҳои мубрами ҳаёти ҷамъиятӣ фароҳам омадааст ва минбаъд низ танҳо дар ҳамин замина мо метавонем Ватани худро ба қатори кишварҳои пешрафтаи ҷаҳони муосир расонем. Ҳадафҳои умдаи сиёсати пешгирифтаи давлати Тоҷикистон дар хусуси андешаи ваҳдати миллӣ ва таъмин намудани густариши он дар айни замон барои таҳкиму ташаккули шароити мусоид ҷиҳати инкишофи шахсият, ҷамъият ва давлат замина фароҳам меоранд.

Чунки ҳаллу фасли бисёр масъалаҳои мубрами рушди иҷтимоиву иқтисодии мамлакат аз омилҳои ваҳдату якдигарфаҳмӣ вобастагии зич дорад. Маҳз ҳамин омилҳо дар шароити кунунӣ ҳам барои рушди устувори иҷтимоиву иқтисодии ҷомеа ва ҳам барои муқовимат бо тазоду таҳдидҳои муосир нақши муҳиму муайянкунанда мебозанд.

Татбиқи чаҳор ҳадафи стратегӣ - Таъмини истиқлолияти энергетикӣ, баромад аз бунбасти коммуникатсионӣ, таъмини амнияти озуқаворӣ, саноатикунонии босуръати кишвар, чорабиниҳо дар доираи “Стратегияи миллии рушди Ҷумҳурии Тоҷикистон барои давраи то соли 2030” ҷиҳати расидан ба ҳадафи олии мо, яъне баланд бардоштани сатҳу сифати зиндагии мардуми шарифи кишварамон мусоидат намуда, дар арафаи 30 солагии истиқлоли миллӣ корҳои созандагӣ дар тамоми минтақаҳои ҷумҳурӣ идома доранд, ки ин ҳама самараи ваҳдату осоиштагии кишвар аст.

Ҳамин тавр, мо бо боварии комил арз карда метавонем, ки маҳз Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар саргаҳи он равандҳое қарор доштанд, ки оқибат миллати моро ба ваҳдати воқеӣ расонид. Мо имрӯз бо боварии комил гуфта метавонем, ки Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон – дар ҳақиқат поягузори Ваҳдати миллӣ дар Тоҷикистони навин ба шумор меравад!

А. Ғафуров, - номзади илмҳои таърих, дотсент