Ба вуҷуд омадани шахсиятҳои бузург дар таърихи инсоният комёбии бузург буда, дар рушду инкишофи ҷомеа нақши хоса доранд. Бузургии ин гуна ашхос аз он иборат аст, ки онҳо манфиатҳои ҷамъиятиро аз манфиатҳои шахсию гурӯҳӣ боло гузошта, баҳри рушду нумуъи ҷомеа хизмат менамоянд. Дар масири инкишофи таъриху маданият бисёр шахсиятҳое буданд, ки бо истеъдодҳои махсуси суханварии худ тавонистанд мардумро дар атрофи худ муттаҳид намуда, онҳоро ба ҷасоратмандӣ, мардонагӣ, қаҳрамонӣ ҳидоят намоянд.

Тавре, ки Марк Тулий Ситсерон навиштааст: «Дар олам ду навъи санъат: санъати лашкаркаши хуб ва санъати суханварии хуб мавҷуд аст, ки инсонро метавонад ба зинаи баландтарини шараф ва ифтихор расонад». Таъсири нутқ ва иқтидори суханварии шахсиятҳои бузург мардумро аз фалокат ва дигар дасисаҳои сиёсӣ наҷот дода, ба роҳи дуруст ҳидоят намудааст. Ба зумраи чунин ашхос пеш аз ҳама сарварони сиёсӣ ва роҳбаладони маънавӣ дохил шуда метавонанд.

Аз ин рӯ, дар шароити тағйирпазирии ҷомеа ва вусъат бахшидани муносибатҳои байналмилалӣ масъалаи баланд бардоштани тарбияи касбии кадрҳои эҷодкор ва суханвар муҳиммияти хосса пайдо мекунад. Бояд гуфт, ки намунаи илмию амалӣ дар тарбияи кадрҳои баландихтисоси соҳаи риторикаи сиёсӣ баромадҳои Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон аз минбарҳои баланди байналмилалӣ ва дигар вохӯриҳояшон бо қишрҳои гуногуни ҷомеа шуда метавонанд.

Баромадҳои Президенти кишвар аз минбарҳои сатҳи ҷаҳонӣ натиҷаи заҳматҳои зиёди шабонарӯзӣ ва эҳсосу дарки ҷавобгарии шахсиро баён менамояд. Сарвари давлат ҳамеша таваҷҷуҳи хосса ба нутқ, фасоҳати забон ва тарзи баёни нишонрас дорад. Ӯ ҳамчун сиёсатмадори сатҳи ҷаҳонӣ ва суханвари касбӣ бо забони ноби тоҷикӣ нутқи хеле ҷаззоб, оммафаҳм ва пурмӯҳтаво дорад, ки дар он аз ғановати фарҳанги ниёгон ва суханронии мардумони оддӣ истифода намуда, нутқи худро зебою таъсиррасон менамояд. Дар баробари ин, риторикаи сиёсии ӯ баёнгари ҷаҳонбинии васеъ ва таҷрибаи бойи суханварӣ мебошад.

Эмомалӣ Раҳмон ҳамчун суханвари сатҳи ҷаҳонӣ дар ҷаззобияту лутфи пурмуҳтавои сухани воло, дили гарму дидаи кушод ва эҳтироми хоссаи хушсуханӣ дорад, ки ин ҳама эътирофу эҳтироми ӯро дар байни омма афзун гардонидааст. Чуноне ки доктори илмҳои сиёсӣ Ятимов С.С. қайд менамоянд: “Пешвои миллат аз камтарин роҳбарони озмудашудаи сиёсии олам аст, ки дар доираи матни гузориш ва гуфтугӯи озод, бо такя ба далелу рақам ва мисолҳои баҳснопазир, бо қудрати маънавӣ ва фарҳанги волои суханварӣ сомеонро тасхир мекунад. Ва моҳияти давлатдории хешро ба дилу дидаи омма мерасонад. Иқрор бояд гашт, ки ин кори чандон саҳл нест”.

Тавре маълум аст, Пешвои миллат дар давроне ба ҳайси сарвари сиёсӣ фаъолиятро оғоз намуд, ки Тоҷикистон баъди ба даст овардани истиқлолияти давлатӣ ба нооромиҳои сиёсӣ рӯбарӯгардида буд. Аз вазъи дохилии кишвар қувваҳои манфиатдори хориҷӣ истифода намуда, дар кишварамон оташи ҷанги таҳмилиро фурӯзон намуданд. Нахустин комёбии Сарвари давлат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ин буд, ки тавонист дар Иҷлосияи XVI - уми Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон ҳамчун чеҳраи сиёсӣ бо як шуҷоату мардумсолорӣ худро муаррифӣнамуда, аввалин нутқи сиёсии худро бо ҳисси баланди миллӣ ва боварӣ ба оянда пешниҳод намояд. Далели ин садҳо барқияҳое мебошанд, ки ба иҷлосия ва садову симо меомаданду қариб як хел шурӯъ мешуданд: «Аз суханронии аввалини Шумо дар дили мо шӯълаи умед фурӯзон гашт...».

Албатта, дар нутқи Раиси тозаинтихоби Шӯрои Олӣ ифтихори ватандорӣ, дурандешӣ, ҳисси баланди масъулият ва қотеияту матонат дида мешуд ва чунин хусусиятҳояш ба сарвари давлати тоҷикон Эмомалӣ Раҳмон имкон дод, ки дар сухани худашон содиқ монда, барои хотима бахшидан ба низоъ ва хусумати дохилӣ, таҳкими сулҳу салоҳ ва ваҳдати миллӣ миёни мардуми кишвар комёб гарданд.

Баҳсу муколамаҳои байни тоҷикон, гуфтугӯ ва ба Ватан баргардонидани гурезаҳо, пойдор намудани ваҳдати миллӣ - ин ҳама ба дастовардҳои Президенти кишвар ва мардуми шарафманди Тоҷикистон вобастагӣ дорад. Роҳбари давлат бо баёни содаю самимӣ, маҳорати хоси суханварӣ, лаҳни маслиҳатомез ба ҳамватаноне, ки дар айёми нооромии кишвар хоки Тоҷикистонро тарк намуда буданд, суханронӣ менамуд. Маҳз суханронии Сарвари давлат дар мавриди бозгашти фирориён самимӣ садо дода, ба қалби ҳазорон нафаре, ки бо амри тақдир берун аз хоки Тоҷикистон зиндагӣдоштанд, шуълаи умеду боварӣбахшида, сабаби ба Ватан баргаштани ҳамватанон гардид. Воқеан ҳам, то имрӯз дар нутқи Президенти кишвар ҳамеша таъкиди сулҳу ваҳдат ва ягонагии миллӣ ҷойгоҳи худро дорад.

Таҳлилҳо нишон медиҳанд, ки суханварӣ ва суханронии Пешвои миллат бо забони давлатӣ дар тамоми нишастҳои сатҳи ҷаҳонӣ, алалхусус дар минбари баланди СММ аз назари муқоисавӣ ба дигар баҳсҳои сиёсӣ хеле пурмуҳтаво буда, касбияти баланди мантиқи забондонӣ ва доштани ҳисси баланди худшиносии миллии сарвари сиёсиро нишон медиҳад. Нутқи Президенти кишвар дар Созмони Милали Муттаҳид ҳамеша такони ҷиддии иҷтимоию сиёсиро дар арсаи байналмилалӣ ба вуҷуд меоранд. Албатта, таъсир ва арзиши риторикаи сиёсии Пешвои миллат на танҳо барои дурнамо ва рушди иқтисодию иҷтимоӣ, сиёсӣ ва маънавии миллатамон, балки барои ҳимояи арзишҳои умумиинсонӣ аз аҳамият холӣ нест. Нутқ ва баромадҳои Пешвои миллат ҳамеша пурарзиш, боварибахш ва маънии ҳимояи манфиатҳои миллиро дошта, барои мардум таъсири хосса дорад.

Бояд гуфт, ки яке аз самтҳои амалишавии риторикаи сиёсии Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон дар Паёмҳои ироа намудаи он кас ба Маҷлиси Олӣ инъикос меёбанд. Суханрониҳое, ки сарвари давлат дар Паёмҳои ҳарсолаи худ ба Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон ироа менамоянд, ба самтҳои афзалиятноки сиёсати дохиливу хориҷӣ, мақсадҳо ва вазифаҳои муҳиму стратегии кишвар, дарки падидаву ҳодисаҳои гуногуни ҷаҳон, ҳалли мушкилоти мухталифи минтақавӣ ва байналмилалӣ бахшида шудаанд. Таҳлилҳо нишон медиҳанд, ки Паёмҳои Президенти кишвар ҳамеша таҳаввулоти бузурги иқтисодию иҷтимоӣ ва сиёсию фарҳангиро дар ҷомеа ба вуҷуд меоранд. Зеро, сабки хоси суханрониҳои Пешвои миллат дар ҳамаи самтҳои ҳаёт тавони бузурги инъикоси воқеиятро доранд.

Хулоса, риторикаи сиёсии Пешвои миллат дар ҳифзи манфиатҳои ҳаётан муҳими миллӣ, мустаҳкам намудани ваҳдат ва баланд бардоштани мақоми шахс, ҷомеа ва давлат муҳиммияти хосса дорад. Президенти кишвар муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон поягузори мактаби суханвариест, ки дар маҷмуъ, барои таъмини амният, ҳимояи манфиатҳои миллӣ ва дурнамои давлатдорӣ мақому манзалати махсус дорад. Шунидани суҳбату баромадҳои Пешвои миллат, ки муҳтавои онҳо ба меъёрҳои илмию амалӣ мутобиқанд, барои мактаби суханварии тоҷик дарси таҳлилу омӯзиш мебошад.

Фазилат Саидова - номзади илмҳои сиёсӣ, ходими калони илмии Институти фалсафа, сиёсатшиносӣ ва ҳуқуқи ба номи А. Баҳоваддинови АМИТ

Ба истиқболи 16-ноябр Рӯзи Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон

Мувофиқи Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи рӯзҳои ид» рӯзи 16-ноябр ҳамчун Рӯзи Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон қабул карда шудааст. 15-апрели соли 2016 вакилони Маҷлиси намояндагони Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон бо пешниҳоди Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон ба қонуни мазкур рӯзи президентро ворид гардонданд, ки дар асоси он ҳар сол дар кишвари азизу маҳбуби халқи тоҷик таҷлили он ҷашни муҳим ва бузургдошт ба роҳ монда шудааст.

Маҳз дар ҳамин санаи мубораки таърихӣ саргузашти миллати тоҷик аз чанд ҷониб тақдирсоз ва фаромӯшнашаванда гардидааст. 16-ноябри соли 1992 дар Қасри Арбоби шаҳри Хуҷанд Иҷлосияи шонздаҳуми Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон баргузор гардид, ки дар он мӯҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба сифати Раиси Шӯрои Олӣ интихоб гардиданд. Пас аз ду сол 6-ноябри соли 1994 дар баробари қабул гардидани Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон мӯҳтарам Эмомалӣ Раҳмон бо ҷонибдории халқи кишвар Президенти мамлакат интихоб гардиданд. Тибқи Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон идоракунии президентӣ оғоз гардид ва дар Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон тартибу шартҳои ба мансаби олии ҳокимияти давлатӣ интихоб шудан ва лаҳзаи ба фаъолият шурӯъ намудани Президент муқаррар гардидааст.

Асосгузори сулҳу Ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат мӯҳтарам Эмомалӣ Раҳмон аввалин бор ҳамчун Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон даст дар болои Конститутсия бинобар садоқату вафодорӣ ба таъмин намудани ҳуқуқу озодиҳои шаҳрвандон, кафолати шаъну шарафи ҳар як сокини кишвар, ҳифзи сарзамини биҳиштосои Тоҷикистон, истиқлолияти сиёсиву иқтисодӣ ва фарҳангии мамлакат ва хизмати софдилона ба халқу Ватани хеш савганд ёд намуданд.

Замоне ки фарзанди барӯманди тоҷик ва номбардори халқ мӯҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба роҳбарӣ қадам гузоштанд, вазъияти кишвар дар он лаҳзаҳо хеле муташанниҷ ва даҳшатангез буд. Ҳамин тавр, мӯҳтарам Эмомалӣ Раҳмон шахсе шуданд, ки дар марҳилаи мураккабтарини миллату давлат масъулияти сарварии кишварро ба дӯши худ гирифтанд, ва ҷони худро дареғ надошта, бо заҳмату талошҳои зиёд, бо тадбирҳои хирадмандона ва дурандешона, матонату заковат, ҷасорату мардонагӣ ва қавииродагии беҳамтои худ тавонистанд ба ҷанги шаҳрвандӣ хотима бахшида, давлатро аз несту нобудшавӣ раҳо намоянд.

Ҳамин тавр, бо азму талоши зиёд, чусту чолокӣ ва иродаи қавии бевоситаи сарвари давлат мардуми парешон сарҷамъ гардида, садҳо ҳазор ғарибон ва гурезагон ба ватан баргардонда шуданд. Дар як муддати кӯтоҳ Пешвои муаззами миллат кишвари харобгаштаро обод гардонда, иншоотҳои назаррасро ба вуҷуд оварданд.

Чуноне ки Пешвои муаззами миллат мӯҳтарам Эмомалӣ Раҳмон қайд намуданд: «Тамоми ҳаётамро, орзую андешаҳоямро фикру зикрамро фидои имрӯзу фардои неки халқи азизам ва Тоҷикистони маҳбубам месозам».

Имрӯзҳо пойтахти диёри нозанинамон Душанбе сарсабзу хуррам ва гул- гул шукуфон гардидааст. Инчунин, ҳар як гӯшаву канори Тоҷикистони биҳиштосои мо низ ободу зебо гардидааст. Як қатор биноҳои замонавӣ, биноҳои таълимиву тандурустӣ, корхонаву мақомотҳо низ сохта шуда ба истифода дода шудаанд. Ба ҳамаи ин дастовардҳо маҳз бо сиёсати хирадмандона, дурандешона ва саъю кӯшишҳои Пешвои муаззами миллат мӯҳтарам Эмомалӣ Раҳмон сазовор гаштаем.

Ҳамзамон, бо шарофати сарвари давлат Ҷумҳурии Тоҷикистон чун давлати соҳибистиқлол ва мутамаддин дар арсаи байналмилаллӣ низ эътироф гардидааст. Ҳамкориҳои самарабахш бо дигар давлатҳо аз сари нав барқарор шуданд, ки он боиси рушду тараққиёти иқтисодиёти кишвар гардид.

Дар айни замон, мардуми шарифи Тоҷикистон Пешвои муаззами миллатро ҳамчун наҷотбахши давлату миллат, кафили сулҳу ваҳдат, эҳёгари фарҳанги миллӣ, ватандӯсту ватанхоҳ, бунёдгузори мактабдории муосири миллӣ эътироф намуда, ба ҷойгоҳи Пешвои миллат расиданашонро аз самими қалб бо ҷону дил пазируфтаанд.

Симои Пешвои муаззами миллат чун шахси сулҳофару сулҳпарвар, тамаддунофар, пойдоркунандаи давлат, ба ҳам пайвасткунандаи миллат, нексиришту нексират, ғамхору адолатпеша дар қалби ҳар як фарди тоҷик таҷассум гардидааст.

Асосгузори сулҳу Ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон мӯҳтарам Эмомалӣ Раҳмон 11-декабри соли 1999 барои мустаҳкам намудани давлатдории соҳибистиқлол ва пойдор намудани сулҳу осоиш дар Ҷумҳурии Тоҷикистон бо унвони олии Қаҳрамони Тоҷикистон мукофотонида шудаанд.

Ба сарвари давлати Тоҷикистон шаъну шарафи ҳам зоҳирӣ ҳам ботинӣ, маҳорати хуби идоракунӣ, фикрронии оқилонаву хирадмандона, дарки вазъиятҳои гуногуни кишвар муносиб мебошанд, ки хизмату фаъолияти хешро сидқан нисбат ба халқи худ иҷро менамоянд.

Дар давоми 33 сол сипарӣ гардидани ба даст овардани истиқлолияти давлатӣ, шахсияти Асосгузори сулҳу Ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон мӯҳтарам Эмомалӣ Раҳмон бо хизматҳои барҷаста, дастовардҳои назаррас ва муқаддасоти миллӣ дар дохили кишвар ва берун аз он машҳуру маъруф гардидаанд.

Мо мардуми шарифи Тоҷикистон бо чунин роҳбари раҳнамо, оқилу доно ва одилу хайрхоҳ ифтихор мекунем, ва умедворем, ки рушду нумӯи давлат, ояндаи дурахшон, сарсабзии кишвар доимо насиби диёри номдорамон мегардад.

Муҳиммияти таҷлили Рӯзи Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон дар он аст, ки кулли хурду бузурги кишвар фаъолияти пурсамар ва ибратбахши Пешвои миллат мӯҳтарам Эмомалӣ Раҳмонро бояд қадр намоянд. Ҷашни Рӯзи Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон тантанаи соҳибистиқлолӣ, тинҷиву амонӣ, сулҳу субот, ваҳдати миллӣ, волояти қонун, озодии шаҳрвандон, фароҳам овардани шароити зиндагии арзанда, пойдориву устувории давлат, таъмини рушди иқтисодиву иҷтимоӣ, якдилии кулли мардуми кишвар сарсабзиву хуррамии диёри нозанинамон мебошад.

Аюбӣ Фируза – номзади илмҳои иқтисодӣ, ходими пешбари шӯъбаи таҳқиқоти институтсионалии Институти иқтисодиёт ва демографияи Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон

Давлат ҳимоякунандаи манфатҳои миллӣ, идоракунандаи соҳаҳои ҳаёти ҷамъиятӣ, таъмингари амнияту субот дар ҳар як кишвар аст. Пас, агар давлат ҳамаи ҳуқуқ ва имкониятҳои худро барои баланд бардоштани сатҳу сифати зиндагии аҳолӣ, рушди сармояи инсонӣ, таъмини ҳаёти арзанда равона кунад, риояи ҳуқуқ ва озодиҳои шаҳрвандон харкатери иҷтимоӣ касб мекунад. Аз мазмуни мафҳуми «иҷтимоӣ» ибораҳои «сиёсати иҷтимоӣ», «алоқаҳои иҷтимоӣ», «давлати иҷтимоӣ» ва ғайра ташаккул меёбанд. Бинобар ин, аз фаҳмиши илмӣ давлати иҷтимоӣ - тартиби ташкили ҳамкориҳои иҷтимоии ниҳодҳои давлатӣ ва ҷомеаи шаҳрвандӣ буда, баробарии тарафҳоро тавсиф менамояд.

Умуман, имрӯз дар илмҳои иҷтимоӣ се модели тавсифи давлати иҷтимоӣ маъмул гаштааст. Якум, молели либералӣ, ки асоси онро принсипи индивидуалӣ ташкил медиҳад, ки ҳар як аъзои ҷомеа барои тақдири худ ва оилааш ҷавобгар мебошад. Дуюм, модели корпоративӣ, ки муассиса ва ё ташкилот оид ба вазъи моддӣ ва сарнавишти коргарони худ ҷавобгариро ба уҳда дорад. Сеюм, модели бештар эътирофшуда ин ба уҳдаи давлат вогузор гаштани таъмини ҳаматарафаи аъзои ҷомеа мебошад.

Дар шароити кунунӣ дар низоми идоракунии мактаби таҳаммулгароии Пешвои миллат модели сеюми тавзеҳдода мавриди татбиқ қарор дорад. Далели ин гуфтаро моддаи якуми Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон - Тоҷикистон давлати соҳибихтиёр, демократӣ, ҳуқуқбунёд, дунявӣ, ягона ва иҷтимоӣ буда, барои ҳар як инсон шароити зиндагии арзанда, инкишофи озодонаро, ки бевосита аз принсипҳои асосии давлати иҷтимоӣ мебошанд, таъмин мекунад, исбот менамояд.

Табиист, ки дар ҳар як ҷомеае, ки тибқи риояи принсипҳои демократия бунёд мегардад тарзи ягонаи ҳаллу баррасии масъалаҳои марбут ба низоми идоракунии ҳаёти иҷтимоӣ, сиёсӣ ва иқтисодӣ вуҷуд надорад. Аз ин рӯ, сиёсати низоми идоракунии ҷомеа бояд дар асоси ба эътибор гирифтани манфиати тамоми қишрҳои аҳолӣ, гурӯҳҳои иҷтимоӣ ташаккул ёбад. Дар ин сурат зарурати ҷалби фаъолонаи шаҳрвандон ҷиҳати рушди ҳаёти сиёсии ҷомеа пеш меояд. Чунки донишҳои соҳавӣ, маҳорату малакаи корбарии онҳо барои таҳия ва мукаммал гардидани қонунҳо, таҳия намудани барномаҳои амалии ниҳодҳои давлатӣ, ташкилоту созмонҳои ҷамъиятӣ, ки дар рушди низоми идоракунӣ нақши муҳим мебозанд, аз аҳамият холӣ намебошанд.

Дар баробари ин, барои устувории Истиқлолияти давлатӣ, баланд бардоштани сатҳу сифати зиндагии аҳолӣ, паст кардани сатҳи камбизоатӣ, эҳё, густариш ва муаррифии арзишҳои миллӣ, баланд бардоштани мақоми зан дар ҷомеа, ба сифати роҳбар таъйин намудани занони фаъол ва сарвар дар мақомоти гуногуни идоракунии ҷомеа нақши хосса гузошт. Инчунин, дастгирӣ ва ҷалб кардани ҷавонон барои таҳсил дар муассисаҳои таълимӣ ва илмии хориҷи кишвар, омӯзиши забонҳои хориҷӣ, азбар кардани воситаҳои навини технологӣ аз ҳадафҳои дигар маҳсуб меёбанд. Дар ин замина ғамхориҳои зиёд ба табақаҳои камбизоати аҳолӣ - ятимон, пирону барҷомондагон карда, дар бунёди мактабҳо, шифохонаҳо, бунёди неругоҳҳо, роҳҳо ва таъмири онҳо саҳм гузошт, ки бешак, ба рушди низоми иҷтимоии ҷомеа муҳим мебошанд.

Аз оғози фаъолияти мактаби идоракунии Эмомалӣ Раҳмон дар ҳаёти иҷтимоӣ, сиёсӣ ва фарҳангии ҷомеаи Тоҷикистон ба ҷуз аз ҳизбҳои сиёсӣ мақоми хосаро ташкилотҳои ҷамъиятӣ ва ҳаракатҳои оммавию сиёсӣ бозиданд. Аммо дар тафовут аз ҳизбҳои сиёсӣ кӯшиши ҳаракатҳои оммавию сиёсӣ соҳиб шудан ба ҳокимиятро надоштанд. Мақсади асосии онҳо муаррифии фарҳанги миллӣ, таҳкими худшиносӣ, арҷ гузоштан ба муқаддасоти давлатӣ, рушди устувори соҳаҳои ҳаётбахши ҷомеа ва расидан ба зиндагии шоиста ба ҳисоб мерафт.

Масъалаҳои асосии барномаҳои ҳаракатҳои оммавию сиёсиро масоили марбут ба фарҳанг ва забон ташкил медоданд. Барои расидан ба ҳадафҳои худ пайравони онҳо кушиш мекарданд, ки ба кишварҳои ҳамзабони худ ҳамбастагӣ пайдо карда, забони миллиро мақоми давлатӣ диҳанд. Ниҳоят, 22 июли соли 1989 онҳо ба мақсади худ расида, ба забони тоҷикӣ мақоми забони давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон дода шуд. Воқеан, ин рӯйдод ҳамчун санаи таърихӣ, ки рӯшанӣ аз забони расмию давлатдорӣ гаштани забони тоҷикӣ медиҳад, нақши меҳварии худро дар рушди фарҳанг ва ҳаёти сиёсии ҷомеаи Тоҷикистони муосир гузошт. Аммо як нуктаро набояд фаромӯш кард, ки барои дар амал татбиқ кардан ва ба забони расмию давлатдорӣ табдил додани забони тоҷикӣ корнамоиҳо ва ҷонфидоиҳои ҳамарӯзаи Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон Эмомалӣ Раҳмон беназир аст. Зеро бо ибтикор ва ташаббуси мондагорашон баъдан 5 октябри соли 2009 Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи забони давлатӣ» ба имзо расонида шуд, ки ин рӯйдоди таърихӣ дар кишвар ҳамасола ҳамчун «Рӯзи забон» таҷлил карда мешавад.

Ба назари мо, дастоварди арзишманду мондагоре, ки Эмомалӣ Раҳмон ҷиҳати бунёди мактаби давлатдавлатдории миллӣ ба он муваффақ гашта, Тоҷикистонро аз нобудӣ наҷот бахшид - тарҳрезӣ кардани модели сулҳофарӣ, ба сулҳ даъват кардани мухолифин, тавассути музокира ҳал кардани низоъҳои миллӣ ва дар маҷмӯъ худро ҳамчун кафили сулҳу амнияти кишвар эълон намудан, мебошад. Маҳз, дар натиҷаи ҷаҳду талош ва ҷонбозиҳои Эмомалӣ Раҳмон Созишмномаи истиқрори сулҳ ва ризоияти миллӣ ба имзо расида, модели сулҳофарии ӯ ҳамчун мактаби омӯзанда дар тамоми ҷаҳон дастгирии худро пайдо кард.

Фарҳанги давлатдории Эмомалӣ Раҳмон «дар миёни мардум ва дар паҳнои ҷаҳон ба масобаи низоми матину қавианосирӣ ва комилиёри сиёсӣ шинохта шуд, ки боризтарин далели он ба сулҳу салоҳ расидани тоҷикон, ба ҳам омадани ҷамъи парешон ва обҳои порагашта буд, ки дар авроқи таърихи ҷаҳони муосир ба ҳукми падидаи нодири сиёсӣ арзёбӣ гардид. Ва ин издиҳоми ҷамъияти тоҷикон, ки акнун хатари нобудиро паси сар гузошта ва амнияти хешро дар иқтидор ва дар сидқу сафои Сарвари худ дарёфта буданд, бар пояи ҳадафи олии Президент ва барномаи амали эшон устувор буд. Дар шуури ҷомеа бар мабнои ҳадаф ва марому мақсади Президент мафкураи ваҳдатсиришти миллӣ ба вуҷуд омад ва ормонҳои миллии мардум дар шахсият ва сиёсати Эмомалӣ Раҳмон мисдоқи воқеии худро пайдо намуд». (Салимӣ Н. Ганҷҳои ихлосу муҳаббат (Андар фазилат ва корномаҳои Эмомалӣ Раҳмон - пешвои ормонии миллати тоҷик). Эмомалӣ Раҳмон «Дин ва ҷомеа», маҷмуи суханрониҳо, очерку мақолаҳо, табрикномаҳо. – Душанбе: «Шарқи озод», 2013.- С.395.)

Ниҳоят, дар таърихи давлатдории миллӣ Эмомалӣ Раҳмон чеҳраи баргузидаи сиёсӣ, эҳёкунандаи миллати тоҷик, бунёдгузори давлати муосири тоҷикон, наҷотбахши тамомияти арзӣ, таъминкунандаи амнияту суботи ҷомеа, муаррификунандаи забон, арзиш, муқаддасот, мардонагӣ, футуват ва фазилати шоистаи мардуми тоҷик дар арсаи байналмилалӣ аст. Инчунин, дар рушд ва инкишофи давлати миллии тоҷикон баъд аз ҳазорсолаҳо талошу хизматҳои Асосгузори сулҳу вахдати миллӣ, Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон Эмомалӣ Раҳмон мондагор мебошад ва ин марҳилаи таърихии давлатдориро месазад давраи «Маданияти давлатдории Эмомалӣ Раҳмон» ё худ «Мактаби сиёсии Эмомалӣ Раҳмон» унвон дод.

Агар ба таври мушаххас арзёбӣ намоем хусусиятҳои муҳими сиёсати созандаю бунёдкоронаи Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон Эмомалӣ Раҳмонро дар ҷомеаи муосири Тоҷикистон ибтикороти зерин ташкил медиҳанд:

- фароҳам овардани фазои амну солим барои рушди фаъолияти созанда;

- ҷонибдорӣ аз принсипҳои демократии идоракунии давлат бо назардошти фарҳанг ва психологияи миллӣ;

- муҳайё кардани фазои гуногунандешагӣ, озодии виҷдон ва матбуот;

- тақвияти таҳаммулпазирӣ, эътирофи ҳуқуқи халқҳои сокини Тоҷикистон ва расму русуми онҳо;

- муҳайё кардани шароит барои фаъолияти бисёрҳизбӣ ва манъи ҳизбҳои хусусияти ифротгароӣ ва тундагароидошта;

- нигаҳдории принсипи дунявияти давлат;

- ба роҳ мондани равобити гуногунвекторӣ бо кишварҳои хориҷӣ, сиёсати дарҳои боз;

- пойдории ваҳдати миллӣ, якпорчагӣ ва дӯстии халқҳо дар қаламрави ҷумҳурӣ;

- рушди босуботи иқтисоди миллӣ, ҳимояи бозори дохилӣ, асъори миллӣ;

- давра ба давра кам намудани сатҳи камбизоатӣ дар кишвар;

- ҳимояи қишрҳои камбизоати ҷомеа ва ғамхорӣ дар ҳаққи онҳо;

- танзими оила ва ҳимояи иҷтимоии он;

- танзими расму оин, кам намудани хароҷотҳои зиёдатӣ ва бо ин роҳ ғанӣ гардонидани буҷаи оилавӣ;

- самти афзалиятнок эълон намудани рушди маориф ва наздикшавӣ ба ҷомеаи технологӣ;

- ҳимояи манфиатҳои геополитикии Тоҷикистон ва амнияти дохилӣ ва берунии он;

- танзими равандҳои муҳоҷират, ба бозори меҳнати дохилӣ ҷалб намудани шаҳрвандон.

- ҳимояи ҳаёт, тандурустӣ, ташкили фароғати мусоиди шаҳрвандон бо нигоҳдории хусусиятҳои миллӣ - этникӣ (табдили Тоҷикистон ба яке аз кишварҳои демократии тараққикардаи озод, соҳибихтиёр ва ҷолиби сайёҳӣ) ва ғайра.

Назаров С. Котиби илмии Институти фалсафа, сиёсатшиносӣ ва ҳуқуқи ба номи А.Баҳоваддинови АМИТ

Иҷлосияи шонздаҳуми Шурои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон дар таърихи муосири халқи тоҷик нақши бориз ва созанда гузошта аст. Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар суханронии худ ба ифтихори 25-солагии ин иҷлосияи таърихӣ таъкид намуда буданд, ки он «дар таърихи навини Тоҷикистон гардиши куллӣ ба хотири наҷоти миллат ва давлат буда, роҳи минбаъдаи пешрафти давлат ва халқи Тоҷикистонро муайян кард»[1].

Воқеан, имрӯз, таҳлили роҳи сисолаи ҷумҳурии мустақил ва соҳибихтиёри Тоҷикистон нишон медиҳад, ки сарчашмаи дастовардҳои назарраси дар ин фосила ба даст омада, пеш аз ҳама, суботу ваҳдати ҷомеа, эъмори аркоми давлатдории навини миллӣ, раҳоӣ аз бӯҳрони иҷтимою иқтисодӣ ва фарҳангӣ маҳз ҳамин иҷлосияи таърихӣ мебошад. Ба назари мо, аҳаммияти ин иҷлосия дар таърихи навини миллат на камтар аз қабули Эъломияи истиқлоли Ҷумҳурии Тоҷикистон аст.

Зеро аз қабули Эъломияи соҳибистиқлолии Тоҷикистон, яъне 9 сентябри соли 1991 то Иҷлосияи таърихии XVI - ноябри соли 1992 муддати 14 моҳ барои таҳким ва устувории истиқлол, эъмори давлати наву муосир ягон кори арзанда ва ҷиддие ба сомон нарасид. Илова ба ин, кишвари тозаистиқлол бо кӯшиш ва сайъу талоши гурӯҳҳои ҷудогона ва пуштибонии ҳомиёни берунаи онҳо ба гирдоби муборизаҳои сиёсӣ, ҳокимиятталошӣ, майдоннишинӣ ва оқибат ба ҷанги таҳмилии шаҳрвандӣ кашида шуд.

Авзои сиёсии ҷумҳурӣ то ба ҳадде вазнин буд, ки президент ва Шӯрои Олӣ ҳамчун мақомоти олии давлатӣ барои ба эътидол овардани вазъи сиёсӣ, гирифтани пеши роҳи ҷанги шаҳрвандӣ амал ва қарори тақдирсозе қабул карда натавонистанд. Ҳукумати муросои миллӣ, ки бо фармони президент 9 майи соли 1992 дар ҳайати 24 нафар, аз ҷумла 8 нафар намояндаи мухолифин ташкил ёфта буд, низ барои пешгирии ҷанг, оромсозии авзои сиёсӣ ва танзими фаъолияти мақомоти давлатӣ кореро ба анҷом нарасонид. Ба замми он, ин ҳукуматро на ҳама минтақаҳои кишвар эътироф карданд ва сокинони вилоятҳои Ленинободу (ҳоло Суғд) Кӯлоб (ҳоло бахше аз вилояти Хатлон), инчунин мардуми водии Ҳисор онро ҳамчун ҳукумати ғайриконститутсионии дар натиҷаи табаддулоти давлатӣ ташкилёфта пазируфтанд. Хатари порашавию нестшавии миллату кишвар ба миён омад ва ҳамон шабу рӯз амалан ҷумҳурӣ ба ду ҷониб тақсим шуда буд. Бо ҳисоби коршиносон дар он давра, аниқтараш охири соли 1991 дар ҷумҳурӣ на камтар аз 70 ҳизбу ҳаракат, созмону иттиҳод ва ҷамъияту гурӯҳҳои сиёсӣ мавҷуд буданд[2].

Албатта, чунин вазъияти таҳдидовар неруҳои солими ҷомеа, сиёсатмадорон, кормандони давлатӣ, як қатор вакилони мардумӣ, олимону адибон ва сокинони одии ҷумҳуриро бетераф монда наметавонист. Онҳо тавассути васоити ахбор, пеш аз ҳама рӯзнома ва садою симо аз роҳбарият ва мақомоти салоҳиятдори ҷумҳурӣ ҳарчи зудтар хотима гузоштан ба ҷанги шаҳрвандӣ ва муноқишаи мусаллаҳонаро талаб менамуданд.

Он вақт, ки идораи президентӣ комилан фалаҷ шуда буд, ҳалли мушкилоти ба миён омада танҳо дар ваколат ва салоҳияти мақоми олии ҳокимияти давлатӣ - Шурои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон буд. Танҳо Шӯрои Олӣ метавонист иродаи халқ, ба вижа неруҳои солими ҷомеаи кишварро амалӣ созад, вале мутаассифона дар он шароите, ки дар маркази ҷумҳурӣ ба миён омада буд, ҷамъ овардани вакилон ва таъмини амнияти иҷлосияю иштирокчиёни он ва фаъолияти бидуни фишору таъзиқ ғайриимкон буд. Аз ин рӯ, пешниҳоди баргузоршавии иҷлосияи навбатии Шӯрои Олӣ берун аз пойтахт, пеш аз ҳама дар шаҳри бостонии Хуҷанд ҷонибдорони зиёде пайдо намуд. Вакилони мардумии вилоятҳои Кӯлобу Қӯрғонтеппа ва сокинони ин минтақаҳо низ ин даъватро пурра дастгирӣ намуданд.

Ҳамин тавр 9 ноябри соли 1992 Президиуми Шурои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон дар бораи даъват намудани иҷлосияи шонздаҳуми даъвати дувоздаҳуми Шӯрои Олӣ 16 ноябри соли 1992 дар шаҳри Хуҷанд қарор қабул намуд. Рӯзи 10 ноябр «Изҳороти муштараки Раёсати Шурои Олӣ ва Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон ба ҳама шаҳрвандони Тоҷикистон»[3] тавассути расонаҳои хабарӣ паҳн гардид.

Иҷлосияи шонздаҳуми даъвати дувоздаҳуми Шурои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон бо мушкиливу ташвишҳои зиёде бошад ҳам, 16 ноябри соли 1992 дар Қасри Арбоби колхози ба номи Урунхоҷаеви ноҳияи Хуҷанд ба кори худ шуруъ намуд. Рӯзи аввал дар Иҷлосия аз 230 нафар вакилони халқ 193 нафар иштирок доштанд, 3 нафар вакилон вафот карда буданд, 4 нафар бо сабабҳои гуногун дар оғози ҷаласа ҳузур надоштанд, ки баъдан ҳамроҳ шуданд ва 30 нафари дигар умуман ба кори иҷлосия ҳозир нашуданд.

Ҳайати Шурои Олии даъвати дувоздаҳум (даъвати охирин) дар натиҷаи интихоботи умумихалқӣ 29 марти соли 1990 бо 230 нафар вакилони мардумӣ ташкил ёфта, то 6 декабри соли 1994 ҳамчун мақомоти олии намояндагӣ фаъолият кардааст. Таҳлил нишон медиҳад, ки ҳайати вакилони Шурои Олии даъвати дувоздаҳум новобаста аз он ки аксарияти ғолиб (221 нафар ё 96%)-ро коммунистон ташкил медоданд, нисбат ба даъватҳои пешина гуногунтар буд ва бори нахуст ба парламент намояндагони ғайриҳизбӣ (9 нафар ё 4%) низ роҳ ёфтанд. Аммо дар байни вакилони коммунист низ ягонагӣ набуд ва ин ҷудоӣ ҳанӯз ҳангоми интихоботи президентӣ дар иҷлосияи чоруми Шурои Олӣ 30 ноябри соли 1990 ба вуқуъ омада буд[4].

Иҷлосия корро аз ташкили комиссияи муросо барои баррасии рӯзномаи Шӯрои Олӣ оғоз намуд. Аммо, дар ибтидо ҳангоми баррасии масъалаи раисикунанда ва ширкати даъватшудагон дар ҷаласаи Шӯрои Олӣ баҳси доманадор ва талошҳои гуногун ба миён омад. Бинобар ин рӯзи дуюм, 17 ноябр бо мақсади аз байн бурдани ихтилоф доир ба ҷараёни иҷлосия ва ба маҷрои муайян ворид намудани он Маҷлиси машваратӣ бо ширкати вакилони халқ, аъзои ҳукумат, шахсиятҳои шинохтаву барӯманд, собиқадорон, олимону адибон, намояндагони азҳобу созмонҳо, ҷамъиятҳо, рӯзноманигорон ва инчунин намояндагони як қатор кишварҳои ИДМ доир гардид.

Дар Маҷлиси машваратӣ бештар аз ҳама доир ба эътидол овардани вазъи сиёсӣ, қабули конститутсияи нав, барқарор намудани ҳокимияти конститутсионӣ ва интихоби роҳбарияти нави сиёсӣ, ҳалли масъалаи фирориён, ҳолати вазнини иқтисодию иҷтимоии ҷумҳурӣ садо дод ва аз Шурои Олӣ қотеъона талаб гардид, ки оид ба ин ва дигар масоили мубрам қарорҳои дахлдор ва созанда қабул намояд.

Ҳамин тавр, ҷаласаи машваратии рӯзи 17 ноябр дебочаи ҷиддие барои таъмини рафти муназзами ҷаласаи шонздаҳуми Шурои Олӣ ва мураттабсозии рӯзномаи он гардид. Новобаста аз ҷой доштани ақидаву андешаҳои гуногун ва мухолифи ҳам, кӯшишҳои ба манфиати шахсони алоҳида ва ё қувваҳои ҷудогона мувофиқ сохтани маҷрои иҷлосия, бори нахуст дар ин машварат манфиати кишвару миллат бар манфиатҳои қавмию маҳаллӣ, мазҳабию гурӯҳӣ ва шахсони алоҳида пирӯз омад.

18 ноябри ноябри соли 1992 баъди танаффуси якрӯза иҷлосияи шонздаҳуми Шурои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон кори худро идома дод. Намояндагони халқ дар нимаи дуюми рӯз пас аз мубоҳисаҳои тӯлонӣ рӯзномаи иҷлосияро бо баррасии 23 масъала тасдиқ намуданд. Аз ин пас, то 2 декабри соли 1992 Иҷлосия кори худро бетанаффус идома дода, дар ин муддат 74 санади ҳуқуқӣ, аз ҷумла 15 қонун, 52 қарор, 6 фармон ва 1 изҳорот қабул намуд[5].

19 ноябри соли 1992 иҷлосия тибқи рӯзнома кори худро идома дода, масъалаҳои бозхонди раиси Шӯрои Олӣ ва интихоби раиси нави парлумонро баррасӣ намуд. Дар натиҷаи интихобот тариқи овоздиҳии пинҳонӣ намояндаи халқ, раиси кумитаи иҷроияи вилояти Кӯлоб Эмомалӣ Раҳмон бо ҷонибдории 186 нафар намояндагони халқ раиси Шурои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон интихоб гардид.

Раиси тозаинтихоби Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар ҳузури вакилони мардумӣ сухан намуда, аз боварӣ ва эътимоди онҳо изҳори сипос кард ва таъкид намуд, ки аввалан натиҷаи овоздиҳӣ нишонаи ҳамфикрӣ ва ваҳдати дохилии мақомоти олии намояндагии кишвар мебошад. Раиси Шурои Олӣ дар нахустин суханронӣ ба тарзи мухтасар барнома ва мақсаду мароми худро ҳамчун Сарвари тозаинтихоби давлат манзур намуда, иброз намуд, ки пеш аз ҳама барои муътадил гардидани вазъи ҷамъиятию сиёсии ҷумҳурӣ ва қатъи хунрезӣ тадбирҳо хоҳад ҷуст[6].

Ҳамин тавр, метавон рӯзҳои 16 -19 ноябри соли 1992-ро ҳамчун ибтидои гардиши куллӣ дар таърихи замони соҳибистиқлолӣ сабт намуд. Дар ин чаҳор рӯз ҳодисаҳое ба вуқуъ омаданд, ки ҳар яке дорои аҳаммияти бузурги таърихӣ ва созанда буданд. Аввалан, ҷамъ омадани вакилони мардумӣ ва ба кори худ шуруъ намудани иҷлосияи Шурои Олӣ, дуюм пирӯзии манфиати кишвару миллат бар манфиатҳои қавмию маҳаллӣ, мазҳабию гурӯҳӣ дар маҷлиси машваратӣ ва сеюм барқарор намудани ҳокимияти конститутсионӣ ва интихоби роҳбарияти нави олии ҷумҳурӣ қадамҳои ҷиддӣ ва сарнавиштсоз барои миллату кишвар гардиданд.

Даҳсол муқаддам дар суханронии худ ба ифтихори таҷлили бистсолагии баргузоршавии Иҷлосия шонздаҳуми Шурои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон таъкид намуда буданд, ки «маҳз ҳамин иҷлосия сарнавишти миллати тоҷикро дар як давраи бисёр ҳассоси таърихӣ муайян намуда, давлати моро аз хатари аз байн рафтан ва миллатамонро аз пароканда шудан наҷот бахшид»[7].

Воқеан, Иҷлосияи шонздаҳуми Шурои Олӣ рисолати таърихии худро то охир ба анҷом расонид ё бо таъкиди Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон «дар давраи басо душвори сиёсии ҷомеа бо мақсади таъмини ҳарчи зудтари сулҳу ваҳдати миллии тоҷикон, наҷот додани миллат аз вартаи бӯҳрони сиёсиву иқтисодӣ, иҷтимоиву фарҳангӣ, ҳифзи якпорчагии давлати мустақили тоҷикон, муҳайё намудани шароит ва заминаи мусоид барои барқарор намудани иқтисодиёти бар асари ҷанги шаҳрвандӣ харобгашта ва рушди минбаъдаи Тоҷикистон баргузор гардида буд»[8].

Ҳамин тавр, Иҷлосияи шонздаҳум дар таърихи муосири халқи тоҷик ҳамчун падидаи наҷотбахш ва сарнавиштсоз дорои нақши бузурги таърихӣ мебошад, ки он пеш аз ҳама дар иҷрои корҳои зерин зоҳир мегардад:

- наҷоти миллат ва истиқлоли давлатӣ;

- ибтидои баҳамоии миллат ва ҷомеаи кишвар;

- барқарорсозии сохти конститутсионӣ ва азнавсозии сохтори давлатӣ;

- такмил ва таҳкими низоми конститутсионии ҳокимияти давлатӣ;

- ибтидои эътидоли вазъи сиёсӣ, хотимаи ҷанги шаҳрвандӣ, ризоят ва оштии миллӣ;

- ҳалли мушкилоти иқтисодиву иҷтимоӣ, танзими муносибатҳои иқтисодию иҷтимоӣ;

- таҳкими оину русуми давлатдорӣ, пеш аз ҳама ташкил ва қабули рамзу нишонҳои давлатдории навини миллӣ;

- муроҷиат ба ҷомеа ҷаҳонӣ ва сарони давлатҳо барои инкишофи равобити неки ҳамсоягӣ ва ҳамкорӣ;

- интихоби роҳбарияти нави олии ҷумҳурӣ.

Муҳимтарин ва арзишмандтарин рисолати таърихии Иҷлосияи XVI Шурои Олӣ ин барқарорсозӣ ва таҳкими ҳокимияти конститутсионӣ дар ҷумҳурии тозаистиқлол ва наҷоти миллат ва кишвар аз вартаи нестӣ ва парокандагӣ мебошад. Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ҳанӯз 19 декабри соли 1992 дар мусоҳибаи худ бо хабарнигори «Садои мардум» доир ба нақш ва мақоми ин иҷлосия дар таърихи навини тоҷикон ишора намуда, онро бешак иҷлосияи таърихӣ, ҳалкунандаи тақдири миллати тоҷик ва давлати соҳибистиқлоли Тоҷикистон номиданд[9].

Бешак, Иҷлосияи таърихии XVI Шурои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистонро мо метавонем ҳамчун «муҳимтарин зуҳуроти тақдирсози таърихи муосири халқи тоҷик арзёбӣ намоем»[10] . Зеро маҳз санадҳои меъёрии ҳуқуқии дар Иҷлосия шонздаҳуми Шурои Олӣ қабул шуда ва сиёсати роҳбарияти нави сиёсии интихоб намудаи он заминаи асосии баромадани ҷумҳурӣ аз буҳрони ҷиддии сиёсию иқтисодӣ ва рӯ овардан ба эҳё ва эъмори давлати нави соҳибистиқлол гардид.

Насрулло УБАЙДУЛЛО, доктори илмҳои таърих, профессор, Институти таърих, бостоншиносӣ ва мардумшиносии ба номи А.Дониши АМИТ

Баробари соҳибистиқлол гардидани Ҷумҳурии Тоҷикистон, миллати моро роҳбаре насиб гашт, ки бо кирдору амалҳоиволою ҳамидаи хеш тавонист мардуми парешонгаштаи тоҷикро муттаҳид сохта, дар кишвар сулҳу ваҳдатро пойдор намояд ва оташи ҷанги таҳмилии шаҳрвандиро хомӯш созад.Аз ин рӯ, санаи 16 ноябр тибқи Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи рӯзҳои ид» рӯзи Президент муайян карда шудааст ва мо ҳамасола рӯзи 16-уми ноябрро ҳамчун «Рӯзи Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон» ҷашн мегирем. Мақсад аз Рӯзи Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муайян кардани рӯзи 16 ноябр дар он ифода меёбад, ки ибтидо аз ҳамин рӯзи тақдирсозу муайянкунандаи рушди минбаъдаи бомароми Тоҷикистон марҳилаи нави муҳимми давлатӣ, яъне тибқи Конститутсияи давлати соҳибихтиёр дар Ҷумҳурии Тоҷикистон идоракунии президентӣ оғоз ёфта, Президенти тозаинтихобгардида ба иҷрои вазифа худ шурӯъ намудааст. Ин рӯзи таърихӣ чун таҷассумгари орзую омоли неки мардум, кафили сулҳу оромӣ, меҳру муҳаббат, адолату шафқат, хираду пешрафт ва ваҳдату ҳамдилии ҷомеа мебошад.

Таҳлилҳо аз далолат менамоянд, ки дар таҷрибаи байналмилалӣ таҷлил намудани «Рӯзи Президент» ё «Сарвари давлат» ба ҳукми анъана даромада, дар давлатҳои пешрафтаи дунё «Рӯзи Президент» ҷашн гирифта мешавад. Аз ҷумла, дар Қазоқистон (1 декабр), дар ИМА (душанбеи сеюми моҳи феврал), дар Исландия (14 май), дар Британияи Кабир (8 июн ҳамчун «Рӯзи Малика») ва дар дигар давлатҳо чунин ҷашн роҳандозӣ гардидааст. Аз ин рӯ, таҷрибаи байналмилалӣ дар баргузории «Рӯзи Президент» собит менамояд, ки муқаррар намудани ин ҷашн аз корнамоиҳои шахсиятҳои таърихӣ ва сиёсӣ, ки ба бунёди низоми давлатдорӣ ва эҳёи ниҳоди президентӣ замина гузоштаанд, вобаста мебошад.

Баргузории «Рӯзи Президент» дар Ҷумҳурии Тоҷикистон ба корнамоиҳои Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон вобастагии амиқ дошта, дар бунёди ниҳоди президентӣ ва ба ин васила дар ташаккули давлати соҳибихтиёр ва демокративу ҳуқуқбунёд заминаҳои сиёсиву ҳуқуқӣ гузоштааст. Инчунин идоракунии шакли президентӣ ба мо барои вазъи сиёсӣ ва ҳуқуқӣ ҳамчун бунёди давлати соҳибистиқлол сулҳ ва ваҳдати миллиро ба вуҷуд оварда, бо мақсади тақвияти асосҳои сохтори конститутсионӣ, таҳкими демократия, таъмини рушди иқтисодӣ, иҷтимоӣ ва фарҳангӣ, ҳифзи арзишҳои таърихии давлатдории миллӣ, фароҳам овардани шароити зиндагии арзанда ва инкишофи озодона барои ҳар як инсон мусоидат намудааст.

Зеро саҳми муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар пешрафти Тоҷикистон бағоят бузург буда, номи ӯ дар баробари сарварони эътирофшудаи миллии ҷаҳонӣ, чун Ҷорҷ Вашингтон, Авраам Линколн, Мао Тсез Дун, Уинстон Черчилл, Маҳатма Гандӣ, Шарл де Голл, Махатхир Муҳаммад, Мустафо Камол, Франклин Рузвелт, Ли Куан Ю, Муҳаммад Алӣ Ҷиноҳ ва дигар давлатмардони сатҳи байналмилалӣ меистад. Ёдовар шудан аз ин сиёсатмадорони номдор дар қаринаи нақши шахс дар таърихи давлату давлатдорӣ тасодуф нест, зеро, ки эшон барои миллату давлати хеш хидматҳои барҷастаеро анҷом додаанд. Онҳо натанҳо мақому нақши ҷаҳонии кишвари худро тақвият бахшида, ҷаҳиши стратегиро дар иқтисод, иҷтимоиёт, сиёсат ва фарҳанг барномарезӣ ва амалӣ намудаанд, балки дар шароити хеле мураккаб ва тақдирсоз тавонистаанд роҳи саҳеҳ, роҳи расидан ба ормонҳои инсониву миллии ҳамватанони худро дарёфта, ҳамчун нерӯи муттаҳидкунандаи давлату миллат дар густариши идеяҳои ваҳдатофарин ва ояндасоз нақши муассир гузоранд.

Ба ҳамин маънӣ, дар садаи ХХ мардуми кишварҳои мухаталифи олам, Шарл де Голл - президенти Фаронса, Мутафо Камол - раҳбари Туркия, Уинстон Черчилл - сарвазири Британияи Кабир, Маҳатма Гандӣ - пешвои миллии Ҳиндустон, Франклин Рузвелт - президенти ИМА, Махатхир Муҳаммад - роҳбари Малайзия, Ли Куан Ю - сарвазири Сингапур, Муҳаммад Алӣ Ҷиноҳ - асосгузори Покистон, Дэн Сяопин - раҳнамои мардумии Чин ва дигаронро чун пешвои миллӣ – шахсиятҳои баргузидаи миллатсоз мешиносанд. Ин сарварон, аз як сӯ дар замони худ, дар заминаи иттиҳоди миллат, пешрафти давлат ва кишварашон ба муваффақиятҳои бузург расида, аз сӯйи дигар, барои рушду такомули миллати худ дар замонҳои баъд заминаи устувор ва ҷиддӣ муҳайё сохтаанд. Ҳамин хизматҳои эшон дар назди халқу ватан аст, ки ин сарварони миллӣ соҳиби обрӯву эътибори байналмилалӣ гардидаанд. Гуфтан ба маврид аст, ки миқёси фаъолияти онҳо маъмулан аз доираи кишварҳояш берун баромада, ташаббус ва тадбирандешиҳои байналхалқии ин роҳбарон ба пешрафти кишварҳои дигари ҷаҳон низ таъсири мусбат бахшидааст. Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон низ аз зумраи чунин давлатмардону сиёсатмадорон барои мардуми тоҷикистонию минтақаи Осиёи Марказӣ дар миқёси байналмилалӣ мебошад.

Ҳамин тавр, тӯли солҳои сипаригашта, дар натиҷаи заҳмату талошҳои Сарвари давлат ва Пешвои миллатамон тамоми рукнҳои давлатдорӣ барқарор шуда, сулҳ ва ваҳдати комили миллӣ пойдор, рушди устувори иқтисодиву иҷтимоӣ таъмин, худшиносиву худогоҳӣ таҳким ёфт ва ҳисси ватандӯстии тамоми қишрҳои ҷомеа афзуд. Президенти кишвар аз рӯзҳои нахустини ба даст овардани истиқлоли давлатӣ бо такя ба хиради волои хеш ва равиши сиёсати «дарҳои кушода» бо аксари кишварҳои ҷаҳон муносибатҳои дӯстона, ҳамкориҳои баробарҳуқуқ ва мутақобилан судманд ва бо як қатори онҳо робитаҳои шарикии стратегиро барқарор намудаву минбаъд онҳоро таҳким бахшид. Бо боварии том гуфта метавонем, ки сулҳу ваҳдат дар мамлакат пояҳои устувор дорад ва дар кори боз ҳам пойдору устувор гардонидани дастовардҳои иқтисодию иҷтимоии Тоҷикистони соҳибистиқлол тадбирҳои судманд амалӣ мегарданд. Ҳар як фарди бонангу номуси Тоҷикистонро зарур аст, ки ин дастовардҳоро ҳифз намуда, дар мубориза алайҳи хатарҳои глобалии ҷаҳонӣ саҳмгузор бошад. Аз ҷиҳати таҳлили сиёсӣ маълум аст, ки яке аз омилҳои ба сулҳу субот нарасидани кишварҳои ҷангзада, ин вуҷуд надоштани лидери сиёсӣ дар ин ҷомеаҳо мебошад. Асоси пойдории сулҳу амнияти Ватан ва осудагии халқу кишвари мо Пешвои миллат аст, ки ба шарофати ин родмарди асил имрӯз мо зиндагии осуда дорем ва идҳову ҷашнҳои кишварро бо хотири ҷамъу болида таҷлил мекунем.

Таъмини сулҳу ваҳдати сартосарӣ, оромиву субот, сарҷамъии миллат, расидан ба ҳадафҳои стратегии мамлакат, қабули қонунҳои миллӣ – ин ҳама бо азму иродаи қавӣ ва иқдому ташаббусҳои созандаи бевоситаи Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон мебошанд. Пешвои маҳбуби миллат поягузори низоми навини давлатдорӣ ва ҳуқуқии миллии Тоҷикистон мебошад. Сулҳи тоҷикон на танҳо давлату миллатро наҷот дод, балки дар дили насли ҷавони тоҷик умед ба ояндаи нек, хушбахтӣ, ифтихори миллӣ ва ваҳдати ногусастаниро зинда намуд. Пешниҳодҳои созандаву саривақтии Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон аз минбари баланди Созмони Милали Муттаҳид бо забони шевою ширини тоҷикӣ дар масъалаҳои гуногуни глобалӣ боиси ифтихори тамоми тоҷикони ҷаҳон гаштааст.

Раиси олимони ҷавони Маркази таҳқиқоти технологияҳои инноватсионии АМИТ Миршариф Маҷидӣ

16-уми ноябр ҳамасола ҳамчун Рӯзи Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Иҷлосияи 16-уми Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон ҷашн гирифта мешавад.

Муайян гардидани “Рӯзи Президент” асосҳои ба худ хосро доро мебошад зеро аз ҳамин санаи тақдирсоз рушди Тоҷикистон ва марҳилаи нави давлатдорӣ оғоз ёфт.

Сиёсати давлатдории навини кишвар, ба даст овардану таъмин намудани сулҳу ваҳдати сартосарӣ ва болоравии обруву эътибори мақоми Тоҷикистони соҳибистиқлоли мо дар арсаи ҷаҳонӣ ба фаъолияти босамару хирадмандонаи Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ-Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон вобастагӣ калон доранд.

Президент чеҳраи шинохтаи ин ё он давлату миллат буда, ифодакунандаи ягонагӣ, муттаҳидӣ ва ҳамгироӣ дар ҷомеа мебошад, ки тавассути ифодаи иродаи мардум ҳокимиятро соҳиб гаштааст. Ниҳоди президентӣ ҳамчун ниҳоди иҷтимоию сиёсӣ ва конститутсионию ҳуқуқӣ шинохта мешавад.

Дар солҳои мушкили пойдоршавии давлати миллӣ маҳз Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон тавонистанд таҳкурсии онро мустаҳкам намуда, хатари ба сари тоҷикон омадаро байн бардоранд. Маҳз, 16-уми ноябри соли 1994 Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон аввалин бор ҳамчун Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон дар назди халқу Ватан савганд ёд карданд. Дар ҳамин сол дар аввалин Конститутсияи Тоҷикистони соҳибистиқлол ќабул гардида, давлати соҳибихтиёри мо ба шакли идоракунии президентӣ гузашт.

Хушбахтона, гузаштан ба шакли идоракунии президентӣ на танҳо боиси наҷоти давлату миллат, балки омили рушди устувори тамоми соҳаҳои идораи давлатӣ, аз ҷумла иқтисодиёту сиёсат, фарҳангу маориф ва дигар соҳаҳо гардид.

Арҷ гузоштан ба таърих ва хизматҳои шоистаи фарзандони фарзонаи миллат василаи ифтихори миллӣ буда, насли ҷавонро барои шинохти арзишҳои муҳими давлатдорӣ роҳнамоӣ мекунад.

Дар ин маврид шахсиятҳои барҷастаи арсаи сиёсат доир ба фидокориҳои роҳбари давлати тоҷик ибрози ақида намудаанд. Аз ҷумла, Президенти Федератсия Русия Владимир Путин ибрози андеша намудаанд « Эмомалӣ Раҳмон яке аз симоҳои барҷаста буда, дар байни сиёсатмадорони Иттиҳоди давлатҳои мустақил мавқеи намоёнро ишғол мекунад. Ин беҳуда нест. Тамоми ҷидду ҷаҳди ӯ аз он шаҳодат медиҳад, ки дар Тоҷикистон раванди сулҳ тавре пойдор аст, ки назираш дар ҳеҷ як мамлакате, ки чунин вазъияти муташанниҷ дошт, дида намешуд. Ҳар он чи оид ба ин масъала дар Тоҷикистон амалӣгардидааст, мисоли хубест барои бисёр халқҳову мамолики дигар».

Нақши иҷлосияи таърихии XVI Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон дар таърихи халқи тоҷик бо дастовардҳои бузурге сабт гардид. Пеш аз ҳама бо қабули санадҳои меъёрию ҳуқуқӣ ба барқарор кардани пояҳои сохти конститутсионии кишвар ва ба эътидол овардани вазъи сиёсӣ, иҷтимоӣ, иқтисодӣ ва фарҳангии Тоҷикистон замина гузошта, дурнамои кишвари соҳибихтиёр, демократӣ, ҳуқуқбунёд, дунявӣ ва ягона муаррифӣ гардид.

Кишвар дар ин рӯзҳо пойбанди моҷарои дохилӣ буд. Дар ин лаҳзаҳои ҳассос Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар Иҷлосияи XVI Шӯрои Олӣ, дар шаҳри Хуҷанд ба қатъият изҳор намуданд: «Ман қасам ёд мекунам, ки тамоми донишу таҷрибаамро барои дар ҳар хона ва ҳар оила барқарор шудани сулҳ равона карда, барои гул-гулшукуфии Ватани азизам садоқатмандона меҳнат мекунам. Барои ноил шудан ба ин нияти муқаддас, агар лозим шавад ҷон нисор мекунам, чунки ман ба ояндаи неки Ватанам ва ҳаёти хушбахтонаи халқи азияткашидаам бовар дорам».

Пешвои миллат бар савганди худ содиқ монд, тамоми нерӯву ғайрат ва ҳам ҳастияшонро барои ояндаи дурахшони Ватан, пойдории сулҳу субот, ваҳдати миллӣ ва зиндагии пурсаодати халқи азизашон сарф намуданд.

Ҷонибҳои ба сулҳи тоҷикон манфиатдорро борҳо дар давлатҳое, ки ҳамчун нозир дар ин раванд иштирок менамуданд, гирди ҳам овард. Дар он шабу рӯз бо дарназардошти ноустувор будани вазъи сиёсии кишвар баргузории чунин вохӯриҳо кори саҳл набуд.

27-уми июни соли 1997 дар шаҳри Маскав Созишномаи умумии истиқрори сулҳ ва ризояти миллӣ дар Тоҷикистон ба имзо расид. Маҳз ин рӯйдоди муҳими таърихӣтавонист, ки тоҷиконро ба сулҳу ваҳдат оварад, барои устувор гардонидани пояҳои давлатдории миллӣ ва навини тоҷикон дар шароити ниҳоят мураккаби сиёсӣ замина фароҳам созад. Пешвои миллат барои таъсису ҳастии як миллати мустақилу воҳид иқдом намуд ва рисолати ниҳоят бузургеро дар назди таърих ба анҷом расонд.

Сарвари давлат изҳор дошт, ки мо вазифадорем, аввал амнияти давлатамонро таъмин намоем, артишро созмон дода, милиса, кумитаи амнияти миллӣ, дигар сохторҳои ҳифзи ҳуқуқро мустаҳкам намоем, зеро давлате, ки худро муҳофизат ва ҳифзи ҳуқуқи шаҳрвандонашро таъмин карда наметавонад, аслан арзише надорад.

Дар як муддати кӯтоҳдар ҳамаи шаҳру ноҳияҳо мақомоти қудратӣ аз нав созмон ёфта, Артиши миллӣтаъсис гардид ва барои мустаҳкам намудани сарҳадҳои ҷанубии кишвар чораҳои мушаххас андешида шуд.

Рӯзи Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, ҷашни бузурги умумимиллӣ, рамзи муҳаббату вафодорӣ, тантанаи хираду мардумсолорӣ, бузургдошти Ватану миллат аст. Воқеан Президент ва Пешвои мо шахсияти боризи сиёсӣ ва лидери умумимиллӣ шинохта шудааст, ки боиси ифтихору сарфарозии ҳар як сокини Тоҷикистон ва тоҷикони ҷаҳон мебошад.

Иҷлосияи 1 6 - уми Шӯрои Олӣ аз лиҳози моҳияти худ ба Эъломи­яи истиқлолияти Тоҷики­стон баробарарзиш аст. Агар Эъломия давлатеро бо номи Тоҷикистони соҳибистиқлол эълон дошта бошад, пас Иҷло­сияи 16-ум ҳамин давла­тро аз фаношавӣ нигоҳ дошта, миллати тоҷикро аз гирдоби нобудӣ берун кашид ва а дар он шахсияте, ки тамоми ҳастияшро барои пешрафти давлату миллат бахшиданд, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба сифати Раиси Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон ин­тихоб гардид.

Нақши иҷлосия дар хотима бахшидан ба ҷанги дохилӣ, пешгирии фоҷиаи миллӣ, харобшавии асосҳои иқтисодию ҷамъиятӣ ва сиёсии давлат, таҳкими сулҳу салоҳ, ҳамдигарфаҳмӣ, ҳамкории гурӯҳҳои гуногун, ташкилотҳои ҷамъиятиву ҳизбҳои сиёсӣ, таъмини фаъолияти муътадил ва таҳкими мақомоти давлатии Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон хеле калон аст. Қарорҳои аввалини он бо мақсади ба эътидол овардани вазъияти сиёсиву иҷтимоии кишвар буд, ки он барои ҳарчӣзудтар ба сулҳи комил ноил гардидани кишвари маҳбубамон мусоидат намуд.

Дар як давраи муайян нишондиҳандаҳои иқтисодӣ тағйир ёфта, суръати пастравӣ боздо­шта шуд ва ба бунёди низоми давлатдории миллӣ, ки меҳвари онро соҳибихтиёрӣ, демократӣ, ҳуқуқбунёдӣ, дунявӣ ва ягонагӣ ташкил медиҳад, асос гузошта шуд. Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон аз тариқи раъ­йпурсии умумихалқӣ қабул гардид ва баъдан барои такмили сохтори Маҷлиси Олӣ ва Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон заминаҳо гузошта шуд.

Давраи навини давлатсозию давлатдории мустақилона роҳи ислоҳоти иқтисодӣ, дигаргун сохтани шакли моликият, ташаккули иқтисодиёти миллӣ ва сохторҳои нави идоракунии онро пеш гирифта, ба густариши муносибатҳои бозоргонӣ ва пайвастани низоми иқтисоди Тоҷикистон ба набзи иқтисоди ҷаҳонӣ роҳ кушод.

Бо шарофати самараи Иҷлосияи 16-уми Шӯрои Олӣ таҳти роҳбарии Сарвари давлат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон мақому эътибори Тоҷикистон дар арсаи ҷаҳон устувор гардид.

Аз рӯзи баргузории Иҷлосияи таърихии 16-уми Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон дар қасри Арбоби шаҳри Хуҷанд 33 сол сипарӣ гардид ва метавон қайд намуд, ки давраи навини қонунгузории кишвар аз ин иҷлосияи тақдирсоз оғоз гардида, дар маҷмуъ тадбирҳои муҳими сарнавиштсози миллат дар асоси он амалӣ гардиданд.

Дар Иҷлосия ҳукумате таъсис ёфт, ки таҳти сарварии ПЕшвои миллат муњтарам Эмомалӣ Раҳмон дар як муддати кӯтоҳ тавонист оташи ҷанги дохилиро хомӯш намояд, сохтори фалаҷгардидаи ҳокимияти давлатӣ, хусусан мақомоти ҳифзи ҳуқуқро барқарор сохта, Артиши Миллӣ ва нерӯҳои посбони сарҳадро таъсис дода, аксарияти гурезаҳо ва муҳоҷирони иҷбориро ба Ватан баргардонанд.

Хушбахтона, давлат ва миллати мо дар ҳассостарин лаҳзаи таърихӣ роҳбари худро пайдо намуд.

Ш.Каримов, А, Маъруфов, А.Саидмуродов, шуъбаи илмҳои тиббӣ ва фарматсевтии АМИТ

Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарм Эмомалӣ Раҳмон шахсияти барҷастаи таърихии миллат мебошад, ки дар Иҷлосияи XVI-Шурои Олӣ Ҷумҳурии Тоҷикистон сарвари давлат интихоб гардида, дар бунёди низоми давлатдории Тоҷикистони соҳибистиқлол, барқарорсозии сохти конститутсионӣ, ба даст овардани сулҳу ваҳдати миллӣ саҳми беназир гузошта, тибқи Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон соли 1994 дар асоси овоздиҳии умумихалқи аввалин Президентии Ҷумҳурии Тоҷикистон интихоб шуда дар эъмори давлати соҳибихтиёр, демократӣ, ҳуқуқбунёд, дунёвӣ ва иҷтимоӣ нақши арзанда гузошта, миллатро аз парокандагӣ, давлатро аз нестшавӣ ва халқро аз ҷангӣ шаҳрванди раҳо намуда, дар рушди сиёсӣ, иқтисодиву иҷтимоӣ ва таърихиву фарҳангии давлати мустақили Тоҷикистон хизматҳои бузургу тақдирсоз намудааст.

Инчунин дар Қонуни конститутсионии Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи Асосгузори сулҳу Ваҳдати милли- Пешвои Миллат» омадааст;

Солҳои 90-асри гузашта пас аз пош хурдани собиқ Иттиҳоди давлати шурави дар Тоҷикистони мо ҷанги таҳмилии шаҳрвандӣ рух дод, ки мутаасифона ин даргириҳои дохили барои даҳсолаҳои дигар давлати мора ба қафо гузошт. Ҳазорон фарзандонро аз меҳри Падар маҳрум садҳо модарро чашм дар роҳи фарзанд гузошт. Дар он замони ҳасоси тақдирсоз мебоист роҳбаре сари қудрат бошад, ки кишварро аз вартаи нобуди мардумро аз гуруснагиву парокандагӣ наҷот бахшад.

Дар қасри Арбоби шаҳри Хуҷанди бостонӣ иҷлоссияи 16- Шурои оллии Ҷумҳурии Тоҷикистон баргузор гардид ва Эмомалӣ Раҳмон ҳамчун Раиси Шурои оллии Ҷумҳурии Тоҷикистон интихоб гардиданд. Эмомалӣ Раҳмон аз рӯзи аввали ба сари қудрат омаданашон танҳо як чизро ба мардум ваъда дода буданд то ман як гурезаро ба ватан бар нагардонам худамро ҳамчун роҳбари давлат ором эҳсос намекунам. Бале ӯ ҳар як гурезаи дур аз ватанро ба кишвар баргардонд ба мардум зиндаги шоистаро ҳадё намуд барои ятимон падар шуд борҳои ҷони худро зери хатарҳо гузошту ва бо душманони миллат ҷангиду имрӯз Тоҷикистони воҳиду мустақилро ташкил намуд.

Ба бахти миллати тоҷик муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон аввалин шахсе мебошад ки аз миёни мардуми оддиву заҳматкаш ба мансаби оллии роҳабари давлат интихоб гардиду ҳамдарди миллат шуд. Воқеан ҳам муҳтарам Пешвои миллат нахустин бунёдгузори давлати соҳибистиқлоли тоҷикон аст ва ба ӯ унвони Пешвои миллатро халқ ҳадя намудааст.

Маҳз бо талошҳои ҳамешагии Пешвои миллат имрӯзҳо Тоҷикистонро як давлати пешрафта мустақил соҳибистиқлол ва амн этироф мекунанд. Ва халқи тоҷикро як миллати соҳибтамадун фарҳангӣ ва дорои таърихи куҳан мешиносанду эҳтиром мекунанд. Маҳз шахсияти Ҷаноби Олӣ ва қавлу иродаи ватандӯстона ҳисси баланди хештаншиносӣ ӯро миёни дигар халқиятҳои дунё соҳиб мақом кардааст.

Бо мақсади ҳифзи пиряхҳо соли 2018 бевосита бо супориши Асосгузори сулҳу ваҳдати милли Пешвои миллат Президенти ҶТ муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар назди Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон МДИ Маркази омузиши пиряхҳо ба фаъолият оғоз намуд. Айни замон дар ин Муассиса мутахассисон, ки қисми зиёдашонро ҷавонон махсусан бонувони ҷасуру донишманд ташкил медиҳанд фаъолияти илмӣ карда истодаанд. Ман ҳамчун як ҷавони саодатманди даврони истиқлол барои худ мояи ифтихор ва сарфарозӣ хоса меҳисобам зеро дар як муассисаи бонуфузе ки таҳти роҳбарии Пешвои ҷавонпарвари миллат фарзона фарзанди даврон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон бунёд гардидааст кор ва фаъолияти илмӣ менамоям.

Ходими илмии МДИ Маркази омӯзиши пиряхҳои Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон Ҳоҷизода Ганҷина

Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ҳамеша ба яке аз масъалаҳои муҳимтарини давр – ташаккули худшиносии миллӣ таваҷҷуҳи ҷиддӣ зоҳир менамоянд. Албатта, корномаи Сарвари давлат дар ин самт бисёр доманадору сутуданист, ки мо ба чанд ҷанбаи ин масъала мурур мекунем. Зеро вазъи имрӯзаи ҷаҳон ва минтақа нишон медиҳад, ки мо бояд на фақат аз таърихи на чандон дури худ, балки аз воқеиятҳои кунунӣ низ, сабақ бигирем ва ҳамеша дар ҳифзи ваҳдати миллӣ бошем.

Чуноне Пешвои муаззами миллат таъкид месозанд, моҳиятан падидаи таърихиву фарҳангии миллати мо аз ҷавҳари гуманистии тамаддуни ориёӣ, аз замони пайдоиши Авасто, давраҳои гузаштагони бузургонамон аз аҳди давлатдории Каёниён то Сомониён ва тамаддуни оламгири ҳазорсолаҳо сарчашма мегирад. Маҳз ҳамин тамаддуни пешрафта ва маърифати баланди ақлонии ниёгони мо буд, ки онҳо ба ганҷинаи тамаддуни башарият аз Зардушту Монӣ сар карда, то Рӯдакиву Фирдавсӣ, Абуалӣ ибни Синову Носири Хусрав, Шайх Аттору Ҷалолиддини Балхӣ, Саъдиву Ҳофиз, Ҷомиву Сайидо ва садҳо нобиғаҳои илму адабу фарҳангро ато кардаанд.

Шинохтани қаҳрамонҳои миллати худ, нишони арҷгузорӣ ва қадршиносӣ ба хидматҳои шоиставу мондагорӣ онҳо мебошад. Чунончи, бо унвони олӣ – Қаҳрамони Тоҷикистон сазовор гардондани Садриддин Айнӣ, Бобоҷон Ғафуров, Мирзо Турсунзода, Нусратулло Махсум, Шириншоҳ Шоҳтемур амри ҳувиятсозест, ки дар тарбияи насли наврасу ҷавон ва баланд бардоштани ҳисси ватанпарастию дифоъ аз марзу буми аҷдодӣ нақши муассир дорад. Зимнан, дар марҳилаи аввали шаклгирии давлат – миллат, чунин як сиёсат, яъне қаҳрамонсозӣ ба хотири ваҳдату якпорчагӣ, ҳувияти миллӣ, эҳёи фарҳанг, худшиносӣ ва иттиҳоди миллӣ зарур буд.

Гузашта аз ин, Сарвари давлат ба номгузории кӯчаю хиёбон, шаҳру ноҳияҳои Тоҷикистон таваҷҷуҳи махсус зоҳир намуданд ва барои абадӣ гардондани номи фарзонафарзандони миллат, диловарони шуҷоъ, мудофиёни Ватан дар давру замонҳои гуногун ва ба хотири ҳифзу гиромидошти забони тоҷикӣ ҷиҳати фардои шукуфони Тоҷикистони азиз дар тағйири номгузориҳо иқдоми шоистаи таърихиро ба иҷро расонданд.

Ному насаб яке аз нуктаҳои асосии худшиносии миллӣ барои ҳар шаҳрванд ва миллату давлат мебошад. Қисми зиёди аҳолии ҷаҳон бо шунидани номашон миллату давлаташон муайян мегардад. Ин далели он аст, ки ному насаб дар баробари муаррифии шахс, инчунин, муаррифгари миллату давлат ҳисобида мешавад. Ҳукумати кишвар баъди соҳибистиқлолӣ ва таҳкими пояҳои давлати миллӣ дар ин самт низ, қадамҳои устувор гузошт ва номгузориро мутобиқ ба анъанаҳои миллӣ ба роҳ монд.

Забони тоҷикӣ, ки давраҳои сангини таърихро убур кард, маҳз дар даврони Истиқлоли давлатӣ бо пуштибонию роҳнамоии Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон иқтидору тавонмандии бештар касб кард. Аз ин лиҳоз, нақши Роҳбари давлат дар мавқеи устувор пайдо кардану шукуфо гардидани забони тоҷикӣ ҳамчун забони давлатӣ хеле барҷаста мебошад. Ба ин китобҳои “Забони миллат – ҳастии миллат”, “Чеҳраҳои мондагор”, “Дин ва ҷомеа”, “Аз ориён то Сомониён”, суханрониҳои Пешвои муаззам бахшида ба Рӯзи забон ва ғайраҳо далел шуда метавонанд, ки саршор аз арзишҳои олии илмианд.

Арҷгузорӣ ба арзишҳои таърихӣ, фарҳангӣ, расму оинҳои мардумӣ, инчунин, таҷлили солгарди бузургони илму адаб, сиёсат, маориф ва фарҳанги гузаштаву муосир, тарғибу ташвиқ, таҳқиқу таълими осору афкори онҳо ва ҳифзи мероси адабӣ, фарҳангӣ таърихӣ ва илмӣ дар даврони соҳибистиқлолии мамлакат, бешубҳа, аз сиёсати дурандешона ва фарҳангпарваронаи Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон сарчашма мегиранд. Бо мақсади густариши эҳсоси ватандӯстиву ифтихори миллӣ ва болоравии сатҳи маънавиёти ҷомеа бо ибтикори Пешвои миллат солгарди фарзандони фарзонаи миллат, аз қабили 1150-солагии сардафтари адабиёти классикии форсу тоҷик Абуабдуллоҳи Рӯдакӣ, 1000-солагии Носири Хусрав, 675-солагии Камоли Хуҷандӣ, 800-солагии Мавлоно Ҷалолиддини Балхӣ, 130-солагии Имоми Аъзам Абуҳанифа,

600-солагии Нуриддин Абдураҳмони Ҷомӣ, 700-солагии мутафаккири барҷастаи Шарқ Мир Сайид Алии Ҳамадонӣ таҷлил гардиданд. Ҳамзамон, санаҳои таърихиву фарҳангии 2500-солагии Истаравшан, 2700-солагии Кӯлоб, 3000-солагии Ҳисори шодмон дар сатҳи байналмилалӣ ҷашн гирифта шуданд.

Арзишҳои бадастомадаи даврони истиқлол ва корномаҳои беназири Пешвои миллат дар роҳи худшиносии мардуми тоҷик зиёданд ва ҳар яки он ба таври алоҳида таҳқиқу баррасии ҷудогонаро тақозо мекунад.

Ситора АБДУМУМИНЗОДА, номзади илмҳои педагогӣ Масъули кор бо магистрон, докторантони PhD ва унвонҷӯёни ИФСҲ АМИТ

Дар давраи истиқлолияти давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон қатъи назар аз вазниниҳои солҳои аввал мувваффақаятҳои бузург ба даст омадаст. Баъд аз пош хӯрдани Иттиҳоди Шӯравӣтамоми кишварҳои пасошӯравӣба бӯҳрони шадиди сиёсию иқтисодӣ рӯба рӯ шуданд. Махсусан Тоҷикистон бар асари дахолати беруна ва ноустовории сиёсати дохилӣба ҷанги шаҳрвандӣ дучор шуда буд, ки он пеш аз ҳама ба куштор ва нотинҷӣ дар қисмати зиёди кишвар, ҳиҷрат намудани мардум ба давлатҳои ҳамсоя, шадидан паст гардидани сатҳи зисти мардум таъсири манфии худро гузошта буд.

Дар ин давра, дар шаҳру ноҳияҳои марказ ва ҷануби кишвар силоҳдорони ғайриқонунӣ ба гурӯҳҳои мухолифи давлат амал мекарданд, ки на танҳо мақомоти маҳаллии ҳокимияти давлатиро дар минтақаҳои ҷангзада, балки мақомоти марказии идораи давлатиро низ фалаҷ гардонида буд ва, мувофиқан мақомоти маҳаллии ҳокимияти давлатиро дар тамоми минтақаҳои кишвар пурра фалаҷкарда буд. Аммо, шукр, ки дар Тоҷикистон дар натиҷаи чораҳои таъхирнопазире, ки дар соҳаи сиёсӣ, ҳуқуқӣ, иқтисодӣ ва иҷтимоӣандешида шудаанд, дигаргуниҳои куллӣ ба вуҷуд омад.

Махсусан, баъд аз иҷлосияи 16-ми Шӯрои Олӣ, ки дар шаҳри Хуҷанд баргузор гардид ва сардори давлат интихоб карда шуд, самтҳои асосии фаъолияти Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон муайян гардид. Дар натиҷаи чораҳои қатъии андешидаи Президенти кишвар, Пешвои миллат, Асосгузори сулҳу ваҳдат, мӯҳтарам Эмомали Раҳмон сулҳу ваҳдат ҷорӣгардида, дар минтақаҳо низ фаъолияти ҳокимияти давлатӣ устувор гардид.

Вазъияти душвор, ки дар натиҷаи қатъи робитаҳои иқтисодӣ бо кишварҳои дигар баъд аз пошхурии Иттиҳоди Шӯравӣва аз кор бозмондани корхонаҳои бузург ба вуҷуд омад, дигаргун кардани низоми иқтисодиро тақозо намуд. Ҳамчунин, касодии хазинаи давлатӣ водор мекард, ки дар соҳаи иқтисод хусусигардонӣ ба роҳ монда шуда, сармоягузории хориҷию ватанӣ ҷалб карда шавад.

Сарвари давлат интихоб гардидани Пешвои миллат, Асосгузори сулҳу ваҳдат, мӯҳтарам Эмомалӣ Раҳмон худ чун омили муҳимтарини сафарбар кардани тамоми мардуми Тоҷикистон барои ҳалли мушкилоти таъхирнопазир арзёбӣ мегардад. Бояд гуфт, ки дар солҳое, ки ҷанги шаҳрвандӣ давом дошт, низоми идоракунӣ ва иқтисодии кишвар махсусан дар шаҳру ноҳияҳои ҷангзада комилан аз байн рафта буд.

Барои барқарор кардани низоми сиёсӣ ва фаолияти мӯътадили ҳокимияти давлатӣ хам дар сатҳи идораҳои давлатиимарказӣ ва, махсусандар минтақаҳо пеш аз ҳама сулҳ ва ваҳдати миллӣ бояд таъмин мегардид. Мушкилоти хеле ҷиддие, ки назди ҳукумати кишвар меистод, баргардонидани гурезаҳо ва муҳоҷирони иҷборӣва ба зиндагӣ ва ҳаёти осоиштаю мӯътадил оғоз кардани онҳо буд.

Аз соли 1994 сар карда, Президенти кишвар мӯҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба ҳалли ин масъалаҳои хеле мушкил вусъат бахшида, барои ба ватан баргаронидани гурезагон, ки бештари онҳо аз минтақаҳои ҷануби кишвар буданд, чораҳои қатъӣ ва таъсирбахш андешид.

Бояд зикр намуд, ки то солҳои 2000-ӯм ва қабули Конститутсия (Қонуни асосӣ) аз тариқи райпурсии умумӣ, як силсила қонунҳо ва санадҳои ҳуқуқию меъёрӣ қабул гардиданд, ки барои ба низом овардани фаъолияти мақомоти ҳокимияти давлатӣ дар маҳалҳо мусоидат намуданд. Аз ҷумла, барои маблағгузории фаъолияти ҳокимияти давлатӣ дар маҳалҳо, такмили сохтори идораи давлатӣва гузаронидани ислоҳоти зарурӣ, тақсим кардани замин ба аҳолӣ, ҷалби грантҳои созмонҳо ва бонкҳои байналмилалӣ амалӣ карда шуд ва ҳамкориҳои дуҷониба ва бисьёрҷониба бо созмонҳои умумиҷаҳонӣ ва кишварҳои хориҷ ба роҳ монда шуд, ки барои ба вуҷуд омадани инфрасохтори идоравӣва иқтисодӣ дар маҳалҳо кӯмак намуд.

Яке аз сабабҳои қафомонии инкишофи маҳалҳо комил набудани заминаҳои қонунгузорӣ дар фаъолияти онҳо буд. Чунончи, мақомоти ҳокимияти давлатӣ дар маҳали шаҳр, ноҳия ва ҷамоатҳо бо ҳамин сабаб ба натиҷаҳои назаррас дар пешрафти ҳаёти иқтисодӣ ва иҷтимоӣба зудӣ ноил намешуданд. Нокифоя будани маблағҳои буҷа барои пардохти маош, харидани техника ва маводи зарурӣ ҷиҳати таъмин намудани фаъолияти самараноки мақомоти маҳаллӣ, қафомонӣ дар соҳаи саноат, кишоварзӣ ва дигар бахшҳои иқтисоди реалӣ, заиф гаштани низоми ҳифзи иҷтимоӣва мавҷуд набудани низоми суғуртаи иҷтимоӣ, хароб гаштани соҳаи маорифу тандурустӣрушди маҳалҳоро суст карда буд.

Вале, ба туфайли кӯшишҳои ниҳоят ҷиддӣ ва андешидани чораҳои таъсирбахш аз тарафи Пешвои миллат, Асосгузори сулҳу ваҳдат, Президенти кишвар, муҳтарам Эмомали Раҳмон тадриҷан боиси устувор шудани низоми сиёсию иқтисодӣ дар тамоми қаламравӣ кишвар гардид.

Яке аз вазифаҳои асосии ҳокимияти давлатӣ дар маҳал дар давраи Иттиҳоди Шӯравӣдар бахши воқеии иқтисод ин ҳалли масъалаҳои иқтисодию истеҳсолии корхонаҳои соҳаҳои гуногун, ки ба ҳамин минтақа вобаста мебошад.

Баъд аз соҳиб шудан ба истиқлолияти давлатӣ ва муайян шудани иқтисоди бозоргонӣ чун самти асосии ислоҳоти системаи идоракунии давлатӣ, вазифаҳои ҳокимияти давлатӣ дар маҳал куллан дигаргун шудаанд. Аз ҷумла, мувофиқ ба иқтисоди бозоргонӣ, мақомоти маҳаллии идораи давлатӣ аз вазифаҳои хоҷагидорӣ ҷудо гардида, ба масъалаҳои иқтисодию истеҳсолии корхонаҳои бахши хусусӣ дахолат кардан манъ карда шуд. Вазифаи ҳокимияти давлатӣ дар маҳал дар бахши воқеии иқтисод ин ташкил намудани заминаи ягонаи ҳуқуқӣ ва шароити мусоид барои таъсис дода шудан ва рушди бемайлони соҳибкорӣ муқаррар гардид. Ҳокимияти давлатӣ дар маҳал муттасаддии рушди иҷтимоию иқтисодӣ, ҳалли масъалаҳои таъмини ҳифзи иҷтимоӣ, масъалаҳои экологӣ ва ҳифзи муҳити зист ва ободонии минтақа гардид.

Макомоти асосӣ, ки дорои қобилияти қабули қарорҳои сиёсиро дар Иттиҳоди Шӯравӣ буд, Кумитаи Марказии ҳизби Коммунистӣ маҳсуб меёфт. Мақомоти таҳрезикунандаи нақшаи давлатӣ (Госплан) қарорҳои қабулгардидаи сиёсиро ба тарҳи иқтисодӣ гузаронида онро ҳамчун дурнамои рушди иҷтимоӣ-иқтисодӣ пешниҳод менамуд. Нақшаи асосӣ дар Иттиҳоди Шӯравӣ ин дурнамои панҷсолаи рушди иҷтимоӣ-иқтисодӣ маҳсуб меёфт. Ба таври расмӣ қонунӣ намудани нақшаҳо ва дигар қарорҳои муҳим аз ҷониби Шӯрои Олии Иттиҳоди Шӯравӣ амалӣ мегардид. Баъдан лоиҳаҳои нақшаҳои минтақавӣ ва маҳаллӣ барои муввофиқа ба сатҳҳои поёнии ҳокимияти намояндагӣ – Шӯроҳои Олии ҷумҳуриҳои шӯравӣ, Шӯроҳои вилоятӣ, шаҳрӣ, ноҳиявӣ ва деҳотӣ фиристода мешуд. Интиколи қарорҳои сиёсӣ бо се роҳ амалӣ мегардид: ҳизбӣ (сохтори мақомоти ҳизбӣ), шӯравӣ (сохтори ягонаи мақомоти намояндагӣ) ва маъмурӣ (мақомоти ҳокимияти иҷроия). Дар баробари ин аҳромии ҳокимият бо чунин тарз сохта шуда буд, ки дар амал ҷумҳуриҳои собиқ Иттиҳоди Шӯравӣ бо дастур аз боло вазифадор буданд, то тамоми неърӯи худро барои иҷрои қарорҳои болоӣ сафарбар созанд. Ва, чунин системаи қатъӣ маҳсули ҷиддиро ба даст меовард: сар додани мушаки кайҳонӣ, сохтмони иншоотҳои бузург, аз худ намудани даштҳои бекорхобида ва дигар дастовардҳои бузург. Аммо, дар баробари ин сарфаи неърӯ, самаранокии иқтисодӣ, омили инсонӣ ва дигар маҳфумҳои ба ин монанд ба инобат гирифта намешуд. Бо гузариш ба муносибатҳои бозоргонӣ ва шаклҳои мухталифи моликият ва рад кардани идораи марказонидашудаи иқтисодӣ, ки боиси ғайридавлатӣ шудани сектори иқтисодӣ гардид, зарурияти дигаргун сохтани сохтори маъмурикунонии равандҳои рушдро пеш овард. Дар шароити соҳибкории хусусӣидоракунии давлатӣ, муносиботи дуҷониба ва бисьёрҷониба ранги дигар гирифт ва ба мақомоти марказии ҳокимияти иҷроия – вазорату идораҳои марказӣ, ҳам барои мақомоти иҷроияи ҳокимияти маҳаллӣва худидоракунии маҳаллӣ вазифаҳои навро пеш овард. Дар шароити нав, зарурат пеш омад, ки шакл ва усули кору фаъолият аз фармондеҳӣ ба усули таҳияи сиёсат, таҳлил ва пешгуиҳо иваз намоянд. Ҳамзамон ба макомоти маҳаллии ҳокимияти давлатӣ низ, бо назардошти ворид намудани принсипҳои демократӣва иқтисоди бозорӣзарур шуд, ки шакл ва услуби идоракуниро тағйир диханд. Ҳолати буҳронии иқтисодӣ ва камчинии буҷавии ҳамаи сатҳҳои ҳудудӣ, заруриятро барои аз нав дида баромадани муносибат ба рушди маҳаллӣ, бо истифода аз технология ва захираҳо ба самти баланд бардоштани масъулияти мақомоти идоракунии маҳаллиро пеш овард. Дар ин ҳолат, саволи асосӣ чунин гузошта шуд: дараҷаи оптималии тақсими вазифаҳо миёни мақомоти марказӣ ва мақомоти маҳаллию худидоракунии маҳаллӣкадом аст? Бешак, танҳо тақсими оптималии вазифаҳо миёни мақомоти марказӣ ва мақомоти маҳаллию худидоракунии маҳаллӣметавонад мавқеъи устувори минтақаю маҳал, ҳамчунин ташакул ва рушди барномавии маҳалро таъмин намояд. Чунин мавқеъ воҳидҳои маҳаллиро барои ҳаллу фасли масъалаю мушкилоти сатҳи маҳаллӣ тавассути таҳия барномаҳои рушди иҷтимоию иқтисодии шаҳру ноҳияҳо, ҳамоҳангсозии барномаҳои миёнамӯҳлат бо барномаҳои соҳавӣва мувофиқаи ҳамаҷонибаи онҳо бо вазорату идораҳои марказӣ устувор гардонидааст. Аз ҷумла, барномаҳои рушди иҷтимоию иқтисодии шаҳру ноҳияҳо бо Вазорати рушди иқтисод ва савдо дар мавриди масъалаҳои иқтисодӣ ва идоравӣ, бо Вазорати молия дар мавриди масъалаҳои молиявӣ-буҷавӣ ва ҷудо гардидани дотатсия, субвенсия, субсидияҳо ва трансфертҳои марказӣ дар доираи муносибатҳои байнибуҷавӣ ва дигар мақомоти марказӣмувофиқа карда мешаванд ва, чунин тартиб кафолати иҷроиши чорабиниҳои дар сатҳи маҳал ба нақшагирифташударо таъмин менамояд. Яъне, тағйироти сохтори идораи давлатӣ аз марказ то ба маҳал чунин сурат гирифтааст, ки мақомоти маҳаллии ҳокимияти давлатӣ аз мавқеъи иҷрочии сатҳи ҳудудӣ, ки мақомоти маҳалии идоракунро ҳамчун ҷузъи поёнии механизми ягонаи бурократӣмеҳисобиданд, ба мавқеи мақомоти ваколатдор ва салоҳиятдори сатҳи маҳаллӣ табдил гаштааст. Чунин гузариши ҷиддӣ қарорҳои хеле қатъии сиёсиро аз ҷониби роҳбарияти давлат ва дар амал ворид намудани қоидаҳои комилан нави идоракунии марказию маҳаллиро тақозо менамуд, зеро ташаккули системаи масъулияти мақомоти ҳудидоракунӣ бе ташкили ҳокимияти маҳаллии шакли муносиб ғайриимкон аст. Чунин ислоҳоти хеле ҷиддии системаи идораи давлатӣ ва тағйири сиёсати тақсими вазифаю ваколатҳо миёни сатҳҳои гуногуни идораи давлатӣ на танҳо рушди устувори мақомоти сатҳи маҳалро, балки робитаи устувори институтсионалиро миёни ҷомеъаи маҳаллӣ ва мақомоти худидоракунии маҳаллиро таъмин намудааст.

Алимов А.Л. – Мудири Шӯъбаи тадқиқоти институтсионалии Институти иқтисодиёт ва демографияи Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон.

Ҷалилзода Д.Р. – Котиби илмии Институти иқтисодиёт ва демографияи Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон.

Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ-Пешвои миллат Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон зимни суханронӣ дар мулоқоти якуми Панели сатҳи баланд оид ба масъалаҳои обу иқлим дар ҳошияи видеоконференсияи 3 марти соли 2021 баргузоршуда, пешниҳод намуданд, ки соли 2025-ум Соли байналмилалии ҳифзи пиряхҳо эълон гардида, санаи 21 март Рӯзи ҷаҳонии ҳифзи пиряхҳо муайян карда шавад. Ин иқдом 14 декабри соли 2022 дар Маҷмаи Умумии Созмони Милали Муттаҳид (СММ) зимни иҷлосияи 77-умм он бо пуштибонии 153 кишвари узви СММ, бо қатъномаи махсус, пазируфта шуд.

Мувофиқи ин Катънома, соли 2025, пойтахти Ҷумҳурии Тоҷикистон - шаҳри Душанбе мизбони Конфронси байналмилалии ҳифзи пиряхҳои Созмони Милали Муттаҳид мегардад. Дар ин робита, 31 августи соли 2023 Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар рафти маҷлиси Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон дастур доданд, ки дар асоси қарори Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи баргузории Конфронси байналмилалии ҳифзи пиряхҳои Созмони Милали Муттаҳид дар Ҷумҳурии Тоҷикистон дар соли 2025», аз ҳисоби шахсони масъули Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон, Дастгоҳи иҷроияи Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон ва вазорату идораҳои дахлдор оид ба баргузории ин ҳамоиши сатҳи баланд, Кумитаи тадорукот таъсис дода шавад.

Ин Кумита дар доираи “Нақшаи чорабиниҳо оид ба ташкил ва гузаронидани Соли байналмилалии ҳифзи пиряхҳо-2025” аз 31 августи соли 2023, №407 таъсис дода шуда, ҳайати он тасдиқ гардид.

Дар чаҳорчӯби ин Конфронс Стратегия, Харитаи роҳ ва дигар санадҳои лозимаи байналмилалӣ оид ба татбиқи чораҳои зарурии муштарак дар ҳалли масъалаҳои пешгирӣ аз обшавии босуръати пиряхҳо, ҳифзи пиряхҳо ва истифодаи самараноки онҳо дар сатҳи глобалӣ ва минтақавӣ ҳамчун манбаъҳои асосии обҳои мусаффои ошомиданӣ, таҳия гардида, тасдиқ хоҳанд шуд.

Бояд гуфт, ки зимни баргузории Конфронси 28-уми тарафҳои Конвенсияи қолабии Созмони Милали Муттаҳид оид ба тағйирёбии иқлим (COP28) Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон эълон намуданд, ки Тоҷикистон саҳми аввалини молиявии худро ба Фонди мақсаднок оид ба ҳифзи пиряхҳо мегузорад. Тоҷикистон умед дорад, ки дигар созмонҳои байналмилалӣ ва шарикони рушд низ дар ин Фонд ҳиссагузор хоҳанд буд.

Қабули Қатъномаи СММ дар давлатдории Тоҷикистони соҳибистиқлол саҳифаи нави таърихӣ буда, бори дигар Ҷумҳурии Тоҷикистонро ҳамчун давлати ташаббускор дар соҳаи об ба ҷаҳониён муаррифӣ намуд.

Воқеият аст, ки Ҷумҳурии Тоҷикистон дар саргаҳи захираҳои бузурги оби тозаи нӯшокӣ ва истеҳсолкунандаи неруи барқи аз нигоҳи экологӣ тоза ҷой гирифтааст. Таҳлилҳо нишон медиҳанд, ки пиряхҳои Тоҷикисон, аз он ҷумла пиряхи калонтарини мамлакат - пиряхи Ванҷях (Федченко) солҳои охир зери таъсири тағйирёбии иқлим қарор гирифта, обшавии онҳо мамлакатҳои Осиёи Марказӣ ва ҷомеаи ҷаҳониро ба ташвиш овардааст. Маҳз бо ҳамин сабаб Пешвои миллат давоми ду даҳсолаи охир аз минбарҳои баланди ҷаҳонӣ ин масъаларо бардошта, ҷомеаи ҷаҳониро аз таъсир ва оқибатҳои ногувори он ба сайёраи Замин, ҳушдор медиҳад.

Бинобар ин моро зарур аст, бо назардошти пешниҳодҳои саривақтии Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон вобаста ба масъалаҳои обу ва иқлим, ҳамчун мутахассис ва муҳаққиқ ташаббускор бошем ва тамоми чорабиниҳои нақшавиро дар ин самт пайгирона, ба таври мақсаднок ва дар сатҳи баланд иҷро намоем.

Маҳмад Сафаров - мудири шуъбаи гидрометеорология, ҳифзи пиряхҳо, тағйирёбии иқлим ва адаптатсияи “Маркази омӯзиши пиряхҳо”-и Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон

Шомаҳмадов Алишо – сарходими шуъбаи гидрометеорология, ҳифзи пиряхҳо, тағйирёбии иқлим ва адаптатсияи “Маркази омӯзиши пиряхҳо”-и Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон

12 ноябр соли 2024 Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар шаҳри Бокуи Ҷумҳурии Озарбойҷон дар иҷлосияи умумии Конфронси 29-уми ҷонибҳои Конвенсияи қолабии Созмони Милали Муттаҳид оид ба тағйирёбии иқлим ва маросими кушодашавии Павилиони об барои иқлим иштирок ва суханронӣ намуданд.

Президенти кишвар муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон таъкид карданд, ки об ва иқлим ҳамбастагии зич дошта, мудирияту истифодаи оқилонаи об дар раванди ҳалли мушкилоти иқлим нақши калидӣ мебозад. Инчунин аён аст, ки хавфу таҳдидҳои иқлимӣ нисбат ба амалҳое, ки аз ҷониби мо татбиқ мешаванд, зудтар сурат гирифта, таъсиргузор мебошанд.

Қайд карда шуд, ки тайи панҷ соли охир пайваста нисбат ба тамоми давраҳои мушоҳида солу моҳҳои гармтарин шуда, тибқи гузоришҳои омода намудаи коршиносон соли 2024 низ ҳамчун соли гармтарин сабт шуд.

Тоҷикистон аз ҷумлаи кишварҳоест, ки Стратегияи рушди “иқтисоди сабз”-ро қабул намуда, дар назди худ ҳадафҳои бузург гузоштааст ва ният дорад то соли 2032 истеҳсоли энергияро дар кишвар пурра аз ҳисоби манбаъҳои таҷдидшаванда ба роҳ монда, то соли 2037 Тоҷикистонро ба кишвари “сабз” табдил диҳад.

Имрӯз аллакай 98 фоизи барқи Тоҷикистон аз ҳисоби энергияи обӣ истеҳсол шуда, ҳиссаи Тоҷикистон дар ҳаҷми партовҳои газҳои гулхонаӣ ночиз мебошад ва аз рӯйи ин нишондод мо дар ҷаҳон дар ҷойи 130-юм қарор дорем. Боиси хушнудист, ки дар конференсияи мазкур низ ин иқдомҳо тавсеа ёфта, ҳамзамон, қабули “Эъломияи об барои амал дар соҳаи иқлим” дар назар дошта шудааст.

Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон таваҷуҳи ҳозиринро ба масъалаи обшавии босуръати пиряхҳо ҷалб намуда, изҳор дошт, ки Тоҷикистон ҳамчун кишвари осебпазир аз ин раванд ва узви Панели сатҳи баланд оид ба обу иқлим, ҷиҳати эълони “Соли ҳифзи пиряхҳо”, ташаббус намудааст, бо дастгирии ҷомеаи ҷаҳонӣ ин ҷашнро таҷлил намояд.

Дар ҳамин замина, инчунин, “Рӯзи ҷаҳонии ҳифзи пиряхҳо” муайян гардида, дар назди Созмони Милал Бунёди мақсадноки ҳифзи пиряхҳо таъсис дода шудааст ва Ҷумҳурии Тоҷикистон чун муаллифи ин қатънома, ҳиссаи худро дар ин Бунёд гузошт ва аз ҳамаи шариконамон низ даъват ба амал овард, ки аз ин иқдом пайравӣ кунанд.

Дар ҳошияи татбиқи қатъномаи мазкури СММ, моҳи майи соли 2025 дар шаҳри Душанбе, гузаронидани аввалин Конфронси байналмилалӣ дар мавзуи ҳифзи пиряхҳо дар назар дошта шудааст.

Президенти кишвар иброз доштанд, ки илова ба эълони Соли байналмилалии ҳифзи пиряхҳо Маҷмаи Умумии СММ, бо ташаббуси Тоҷикистону Фаронса, моҳи августи соли равон қатъномаи дигареро оид ба эълони солҳои 2025-2034 ҳамчун “Даҳсолаи амал оид ба дастгирӣ илмҳои криосфера” қабул намуд.

Президенти кишвар муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ҳамзамон пешниҳод намуданд, ки ба мақсади омӯзиши дақиқи таъсири тағйирёбии иқлим ба пиряхҳои минтақа бо сарпарастии Созмони ҷаҳонии обуҳавошиносӣ ва дар ҳамкорӣ бо дигар шарикони рушд, дар шаҳри Душанбе Маркази ҳамоҳангсозии минтақавӣ оид ба яхшиносӣ таъсис дода шавад.

Қайд гардид, ки натиҷаҳои ҷамъомади баргузоршуда барои ғанӣ гардонидани муҳтавои чорабиниҳои Конфронси 29-уми Созмони Милал оид ба тағйирёбии иқлим саҳми босазо хоҳанд гузошт ва минбаъд нигарониҳои ҳамаи кишварҳо дар масъалаҳои вобаста ба обшавии пиряхҳо, норасоии об ва хавфи офатҳои табиии марбут ба онҳо, мавриди таваҷҷуҳи махсуси ҷомеаи ҷаҳонӣ қарор мегиранд.

Маҳмад Сафаров -и.в.м. мудири шуъбаи гидрометеорология, ҳифзи пиряхҳо, тағйирёбии иқлим ва адаптатсия

Шомаҳмадов Алишо—сарходими шуъбаи гидрометеорология, ҳифзи пиряхҳо,тағйирёбии иқлим ва адаптатсия