Вожаи ваҳдат мазмуни васеъ дошта, бо истиқлолият ва озодӣ ҳамбастагӣ дорад. Вақте ки ваҳдат мегӯем, пеши назарамон якдилӣ, ҳамдигарфаҳмӣ, ягонагӣ ва иттиҳод падид меоянд. Вале ин иттиҳоду ҳамбастагӣ ба осонӣ насиби халқи тамаддунофару сулҳпарвари тоҷик нагаштааст.

Баъди пароканда гардидани ҳокимияти шӯравӣ Ҷумҳурии Тоҷикистон ҳамчун давлати навбунёд ба бисёр нокомиҳо гирифтор шуд, зеро ҳодисаҳои нангин, ба мисли тафриқаандозӣ, маҳалгароӣ ва майдоншиниҳо оқибат ба ҷанги шаҳрвандӣ оварда расониданд.

Низоъҳои мусаллаҳона зиндагии осоиштаи мардумро халалдор намуда, ҳазорон нафар кӯдакону наврасонро ятим гардониданд. Ҷойе, ки тиру туфанг садо баланд мекунанд, ҳуқуқу озодиҳои инсон хомӯш мешаванд ва аз ин лиҳоз мардум маҷбур буданд, ки манзилҳои худро тарк намуда, дар бисёр кишварҳо гуреза шаванд.

Хушбахтона, дар чунин вазъияти басо сангин моҳи ноябри соли 1992 Иҷлосияи 16-уми Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон дар шаҳри бостонии Хуҷанд баргузор гардид, ки дар ин иҷлосияи таърихӣ вакилони мардумӣ Асосгузри сулҳу ваҳдати миллӣ-Пешвои миллат Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмонро Раиси Шӯрои Олӣ интихоб намуданд.

Вахдат ва сулхи умумибашарии Точикистон ҷонибдории мамлакатхои ҳамзамони берунмарзи мавқеу мақоми онро дар микёси ҷаҳон овозадор менамояд. Имрӯз иттифоқ ва ҳамдилии халқи тоҷик мавриди омӯзиши Созмони Миллали Муттаҳид ва бисёр ташкилотхои олам гардидааст. Худшиносӣ ва худогохии миллӣ гуё пандест аз гузаштаи дурру пешрафти маънавиёти кишвар. Танхо бо рохи вахдат,якдигарфахмии истиқлоли кишварро мухофизату пойдор ва ягонагии мардумро устувор карда метавонем.

Танхо дар сурати вахдат душворихо ва монеахо паси сар мешаванд, рӯзгори мардум рӯ ба бехбуди меорад, кишвари азизамон ба шохрохи пешрафту тараккиёт рӯ меорад. Ба ақидаи Пешвои миллат, Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Президенти мамлакат Эмомалӣ Рахмон «Ҳар касе, ки нихоле сабзонда бошад, медонад, дарахт соле як маротиба ҳосил медихад. Аммо ниҳоле низ хаст, ки хамеша меваи ширин ба бор меорад. Мо меваи ширину сабзонидаамонро чашидем, ҷомеаи мо аз он бахравард гардид, мо ҳаргис роҳ намедихем, ки дигар теша ба решаи он рассад».

Он дарахте, ки Президентамон ба сулху вахдат ташбеҳ додаанд, имрӯзхо мевахои ширину бисёре ба самар оварда истодааст, ки бо онхо мо, точикон фахр мекунем. Муносибати нави давлатӣ, сиёсати сохибистиклол гардидани Тоҷикистон, сохмони роххои нави дохилию берунӣ ва ба хоричӣ кишвар баромадани точиконро ба миён гузошт. Роҳи оҳани Кургонтеппа - Кулоб сохмони шохрохи Вахдат ба мамлакатхои Осиё, ба сӯи укёнуси ҷаҳон, роҳҳои калонтарини хушкигард расонид. Ин ахвол боиси эхёи арзишхои миллии роҳи бузурги Абрешим гардид, ки Бохтару Суғдро бо калонтарин давлатҳои ҷахон мепайвандад.

Ҳақиқатан Ваҳдати миллӣ шукуфоиии Ватан аст, зеро дар давлате, ки сулҳу амонӣ ва дӯсти ҳукумфармост, он давлат рӯз то рӯз гул-гул мешукуфад, иқтисодиёташ тадриҷан меафзояд, ҳам аз ҷихати сиёсӣ ва ҳам аз ҷихати фарҳангӣ пеш меравад.

Маҳз бо кӯшишҳои пайгиронаи Пешвои миллат,Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Президенти кишвар Эмомалӣ Рахмон миллати парешон сарчамъ омад, мамлакат обод шуд, пеш рафт, гул-гул шукуфт ва имрӯз дар чеҳраи ҳар фарзанди тоҷик нишоту хурсандист , ваҳдату сулҳ падидор аст.

Тавре, ки ба ҳамагон маълум аст 27 сол қабл, фарзанди фарзонаи миллати тоҷик, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон бо ҳисси баланди меҳанпарастӣ, бо меҳри ватандӯстию сулҳхоҳӣ, баъд аз нофаҳмиҳо ва даргириҳои таҳмилӣ дар натиҷаи музокироти сулҳ ба ин кашмакашҳо хотима гузоштанд. Таҳлили вазъи ҷаҳони муосир, махсусан он кишварҳое, ки ба моҷароҳои сиёсӣ рӯ ба рӯ гардидаанд, имрӯз бори дигар моро ҳушдор месозад, ки ба бозии қудратҳои мушаххаси хориҷӣ дода нашавем ва баҳри расидан ба ҳадафҳои олӣ муттаҳид бошем. Вазъи кишварҳои Шарқи Наздик собит менамянд, ки набудани ваҳдати миллӣ боиси дар ҳоли хатар мондани пояҳои истиқлоли давлатӣ ва зиндагии мардум мегардад.

Ҷанги таҳмилии солҳои 1992-1997 дар Тоҷикистон, ки зарари зиёди ҷонию моддӣ ба бор овард, барои имрӯзи миллат бояд дарси ибрат бошад. Тоҷикистони нав ба истиқлолрасида аз боиси таъсири гурӯҳҳои манфиатҷӯйи хориҷӣ ва ба бозии дасти он гирифтор шудани баъзе аз фарзандони нохалафи дохил ба ҷанги шаҳрвандӣ рӯ ба рӯ шуд. Истиқлоли давлатӣ, тамомияти арзӣ ва ҳастии миллати тоҷик зери хавфу хатари зиёд қарор гирифт. Дар ҷомеа се гурӯҳи ба ҳам зид ташаккул ёфт. Якум – онҳое, ки ҳукуматро ба даст доштанду аз боиси ноҳудабароии онҳо тамоми мақомоти давлатӣ фалаҷ гардида буд. Дуюм – онҳое, ки бо сарпарастии молиявии қудратҳои хориҷӣ мехостанд тавассути ҷанг ба ҳукумат соҳиб шаванд. Сеюм – онҳое, ки дар хориҷи кишвар интизори ғалабаи қувваҳои мухолифин буданд ва ба мухолифин дасти ёрӣ дароз мекарданд. Аз боиси хиёнати хоинони ватанфӯруш садҳо ҳазор аҳолии кишвар рӯ ба муҳоҷирати иҷборӣ оварданд. Дар натиҷаи ин ҷанги таҳмилӣ садҳо модари тоҷик фавтиду садҳо фарзандони наврас ятим монданд. Оилаҳои зиёд хароб шуданду ба нестӣ рафтанд. Дар чунин як давраи бисёр мураккаб барои миллату давлат бо мақсади ба ҳам овардани миллат Иҷлосияи 16-уми Шурои Олӣ даъват карда шуд, ки дар рӯзи чоруми иҷлосия бахти миллати тоҷик омад карду ба ҳайси раиси Шурои Олии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон интихоб гардид. Бо ташаббуси Раиси Шурои Олӣ муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар раванди Иҷлосия як қатор санадҳои меъёрӣ – ҳуқуқӣ қабул гардид, ки заминаи ба ҳам овардани ҷомеаро гузошт. Дар заминаи сиёсати хирадмандона ва дурандешонаи Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон аз соли 1994 то соли 1997 дар шаҳрҳои Маскав, Теҳрон, Ашқобод, Исломобод, Кобул, Хостеҳ дар ҳашт давра гуфтушунид миёни ҳукумати ва аъзои мухолифин баргузор гардид. Ҳамин тавр, 27 –уми июни соли 1997 “Созишномаи умумии истиқрори сулҳ ва ризоияти миллӣ дар Тоҷикистон” ба имзо расид.

Имзои созишномаи сулҳ кафолати мондагории истиқлоли давлатӣ ва соҳибихтиёрии миллиро таҳким бахшид. Дар заминаи созишномаи сулҳ дар кишвар боварӣ, сулҳ, субот, ягонагӣ, рушди бомаром тантана намуд. Ҳамчунин ҳукумат ва ҷомеаи кишвар дар роҳи амалӣ гардидани ҳадафҳои стратегӣ, ки дар меҳвари он зиндагии босубот ва шоиста қарор дорад талош намудаистодаанд. То имрӯз дар роҳи расидан ба зиндагии шоиста аз ҷониби Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон бо сарварии Пешвои муаззами миллат корҳои зиёди мондагор дар амал татбиқ карда шуд. Имрӯз ҳар як шаҳрванди Тоҷикистон дар муҳити босубот бо боварӣ ва эътимоди хосса дар самтҳои мухталиф кору фаъолият намуда, дар роҳи баланд бардоштани сатҳи иҷтимоии ҷомеа талош дорад. Акнун ҳифзи истиқлоли давлатӣ дар заминаи ягонагӣ, якдилӣ ва ваҳдати ҷомеаи Тоҷикистон вазифаи ҳар як шаҳрванди кишвар аст. Амалӣ намудани ин рисолат шарафи бузургест дар назди миллати тамаддунофари тоҷик.

Созишномаи умумии истиқрори сулҳ ва ризоияти миллӣ ба имзо расид. Ин санад ифодакунандаи қатъи ҷанги таҳмилии шаҳрвандӣ ва оғози ҳаёти осоиштаи Тоҷикистонро инъикос менамуд.

Маҳз, бо кӯшишҳои шабонарӯзии муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон миллати парешон сарҷамъ гардид, мамлакат обод шуду пеш рафт. Барои бунёди рӯзгори ободу осудаи ҷомеа заминаи воқеӣ гузошта шуд. Сулҳу ваҳдати тоҷикон на танҳо давлату миллатро наҷот дод, балки дар дили насли ҷавони тоҷик умедро ба ояндаи нек, хушбахтӣ, саодат, некномӣ ва ваҳдати ногусастанӣ зинда намуд.

Заминаи асосии Ваҳдати миллӣ, пеш аз ҳама, ин хиради азалии худи мардуми худогоҳи ватанпарвар ва саъю талошҳои Сардори давлати навини тоҷикон буд, ки моро ба ин рӯзҳои фараҳу хушу хуррам расонд. Ваҳдати миллӣ барои мардуми мо дар баробари истиқлолият неъмати бебаҳо ва муқаддас аст. Ҳар як тоҷики ватанпарвар бояд, ифтихор аз он дошта бошад, ки миллати тоҷик таърихан ва табиатан сулҳдӯст, фарҳангпарвар, тамаддунофар ва созандаю бунёдкор мебошад. Таърих ва ҷомеаи ҷаҳонӣ бори дигар исбот намуд, ки халқи тоҷикро дар масири таърих ҳамчун миллати куҳанбунёд, бонангу номус, бохираду адолатхоҳ, бунёдкору заҳматкаш, дорои хиради азалӣ дошта, эҳтирому эътироф менамоянд.

Дар ҳақиқат, Ваҳдати миллӣ аст, ки сулҳу субот, оромиву осоиштагӣ, пешрафту тараққиёт, рушди илму фарҳанг, ободии давлату миллат ва зиндагии шоистаи мардум таъмин аст. Ваҳдат оғози ҳамаи созандагиву ободкориҳо, ибтидои суботи сиёсиву иҷтимоӣ, некӯаҳволии рӯзгори ободу осудаи мардум ва эҳёи худшиносию худогоҳӣ ва роҳ ба сӯйи фардои дурахшон аст.

Рӯзи Ваҳдати миллӣ ба кулли мардуми шарафманди Точикистон муборак бод!

Рахмонов Р.О. - муовини директор оид ба илм ва таълими Институти кимиёи АМИТ

Ваҳдат, сулҳ, ягонагӣ барои тоҷику Тоҷикистонӣ калимаҳои муқаддасанд. Маънии калимаи Ваҳдатро Пешвои миллат чунин шарҳ додааст: “Ваҳдат барои мо як калимаи оддӣ ё вожа нест, балки номи тақдири мо, шарти пешрафти кишварамон ба сӯйи ояндаи ободу осуда ва муҳимтар аз ҳама кафили сарҷамъию хушбахтии имрӯзу ояндаи халқамон аст”. Ин мафҳуми муқаддас миёни дигар мафҳумҳо чун сулҳу амният, маърифату фарҳанг, ватандорию ватандӯстӣ, иттифоқу ҳамдилӣ, ҳуввияти миллӣ ҷойгоҳи махсусро дорост. Сароғози ҳамаи созандагию ободкорӣ, некӯаҳволии ҷомеаи Тоҷикистони соҳибистиқлол Ваҳдат мебошад. Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Раиси Ҳизби Халқии Демократии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон таъкид мекунад, ки Ваҳдат ниҳоли ширини парваришкардаи мо мебошад, ки ҷомеа аз он баҳравар гардид ва халқи азияткашидаи тоҷик ҳеҷ гоҳ роҳ намедиҳад, ки теша ба решаи ниҳоли сабзкардаи мо бо номи Ваҳдат расад.

Оҳангсози олмонӣ Рихард Вагнер сулҳу суботро вазифаи пиру барно донис­та мегӯяд: “Ҳадафи бевоситаи давлат субот ва ноил шудан ба сулҳ аст”.

Соҳибдавлатӣ ва ягонагии ҷомеае ҷовидон хоҳад монд, ки Ваҳдати миллӣ дар он то вақт густариш ёфта, бо муттаҳидии ҷомеа ҳадафҳои созандаи давлативу миллӣ татбиқ мешавад. Аз ин рӯ, сол то сол дар тамоми соҳаҳо дастовардҳои арзишманд ба чашм мерасанд, ки нуфузи Тоҷикистонро баланд бардошта, аз кишвари ҷангдида, ба мамлакати сулҳофару амн табдил ёфт.

Сулҳи тоҷикон ба осонӣ ба даст наомадааст. Қариб чор сол аниқтар чил моҳ давом карда, зиёда аз чил ҳуҷҷати муҳим ба имзо расид, ки ин вохӯриҳо дар шаҳрҳои Кобул, Бишкек, Алма-Ато, Ашхобод, Теҳрон, Маскав баргузор шуда, хиради азалии тоҷиконро дар шахсияти Асосгузори сулҳу ваҳдат - Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон нишон медиҳад.

Музокирот бо мухолифин аз 5 апрели соли 1994 то 27 июни соли 1997 барои ба сулҳ расидан 9 давраи музокирот, 6 мулоқоти сарон, 21 музокироти ҳайатҳо сурат гирифт.

Нияти неку тақдирсози Пешвои миллат аз соли 1992, аз Иҷлосияи 16-уми Шурои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон ибтидо мегирад, ки баъди суханронии “Хунро бо хун намешӯянд, хунро бо об мешуянд”-и Пешвои миллат ҳазорҳо силоҳбадастонро ба ҳаёти муқаррарӣ баргардонид. Аз тариқи радиои “Хуросон” соати сеи шаб муждаи сулҳ ба зудӣ паҳн шуд, ки рӯзи 28 июн мардуми Тоҷикистон ҳамдигарро гирякунон оғӯшу муборакбод мегуфтанд.

Мусолиҳаи миллии мо дар таърихи навини миллат дастоварди беназир аст. Агар дар шакли комил бори дигар фалсафаи ҷовидонаи мардуми ориёнажодро гирем – рафтори нек, гуфтори некро миллати тоҷик ба ҷаҳониён муррифӣ намуд. Нақш ва таъсиргузории муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар раванди бавуҷудоии андешаҳои ваҳдатсаро, ба эътидол овардани кишвар дар муҳлати кӯтоҳ то ҳол пажуҳиш шуда истодааст.

Ҷасорату нотарсии муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон чун сафар ба мавзеъҳои хатарзо кишвари моро аз вартаи нестӣ наҷот додааст. Пешвои миллат дар лаҳзаҳои тақдирсоз барои ба даст овардани ваҳдат, сулҳ бо мухолифин гуфтушунидҳои мураккабу душвор мегузаронид.

То ин дам ягон сарвари давлат рақиби худро ба оштии миллӣ дар атрофи мизи мудаввар ба ҳам наовардааст. Касе, ки он рӯзҳои мудҳишро дар ёд дошта бошад, ба қадри сулҳу амонӣ, осоиштагӣ ва суханони Пешвои миллат, ки “Сарчашмаи истиқлолият Ваҳдат аст” гуфтаанд мерасад. Худованд он рӯзҳоро на ба дӯсту на ба душманонамон нишон надиҳад. Дар як фурсати кӯтоҳ ҳазорон тоҷик хонабардуш, фирорӣ кушта шуда буд. Хонае набуд, ки аз он оҳу нолаву доду фиғони ҷонкоҳ набарояд (хусусан модарони тоҷики мо).

Бар болои ҳама гушнагӣ ба сари халқи бечора омада буд, ки баъзан вақт пораи ноне пайдо намешуд, ки ба рӯйи хон монанд, миллат соатҳои тӯлонӣ дар навбати нон меистод.

Ба вақти кандани ҷон, мардуми бечора нон мегуфт.

Суханони аввалини муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон: “Ман кори худро аз сулҳ хоҳам сар кард”, тақозои замон буд. Ӯ осоиштагӣ, саодати халқашро мехост ва аз ягон душворӣ намеҳаросид. Аз ҳама муҳим ба халқаш боварӣ дошт. Садои дили ӯ садои дили ҷавоне буд, ки аз миёни халқ баромада буд, ки бо такя ба халқи азизаш метавонист ҳамаи монеаҳои бавуҷудомадаро паси сар кунад.

Ҳамин тавр, Пешвои миллат хатари барҳамхӯрии ҷумҳурӣ ва парокандагии миллатро пешгирӣ намуд.

Раҳми парвардигори мо омад,

Сулҳи деринтизори мо омад.

Ваҳдат ба миллати тоҷик истиқлоли дубора бахшид, бо имзои Созишномаи умумии истиқрори сулҳ ва ризоияти миллӣ, яъне 27 июни соли 1997 дубора ба халқи тоҷик озодӣ ба даст омаду мо аз он шукрона мекунем.

Роҳи сулҳ бароям роҳи наҷоти миллат ва давлати соҳибистиқлол буд. Вазифаи муқаддаси мост, ки сулҳу субот ва Ваҳдати миллиамонро таблиғу ташвиқ намоем, зеро фақат бо ҳамин тариқ мо роҳи худро ба сӯйи эъмори ҷомеаи демок­ратӣ, ҳуқуқбунёд ва дунявӣ идома медиҳем.

Муроди мо аз ин гуфтаҳо мусоидат ва баланд гардидани ғурури миллӣ, бедор намудани ҳисси ифтихор аз ватани озоду соҳибистиқлол, худшиносӣ, боло гирифтани ватандӯстӣ, меҳнати ҳалолу самаранок роҳи ягонаи наҷоти давлату миллат дар шароити бисёр мураккаби ҷаҳонишавист.

Пешвои миллат дар баромадҳояшон борҳо таъкид карданд, ки: “Истиқрори сулҳ ва таъмини Ваҳдати миллӣ бе муболиға яке аз дастовардҳои мо дар асри бист мебошад, ки ин аз сиришти сулҳпарварона ва ақлу заковати халқи тоҷик шаҳодат медиҳад”.

Рӯзи Ваҳдати миллӣ бар шумо муборак бошад!

Ширин Қурбонова - муовини раиси КИИ “Хирадмандон”-и ҲХДТ дар АМИТ, доктори илмҳои таърих

Имрӯзҳо ба шароити иқтисодиёти кишвар назар андозем, баъди ба имзо расидани Созишномаи тақдирсози Ваҳдати миллӣ, вазъият дар тамоми сохторҳои давлатӣ дигаргун гаштааст. Маҳз самараи Ваҳдати миллӣ аст, ки тараққиёти иқтисодиву иҷтимоии кишвар сол то сол рушд карда истодааст.

Мавриди зикр аст, ки Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон, 15 апрели  соли 2009 дар Паёми худ ба Маҷлиси намояндагони Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон қайд намуда буданд: “то фаро расидани давраи буҳронӣ дар иқтисоди ҷаҳонӣ ба марҳалаи рушди устувори иқтисодӣ ворид шуда, дар самти беҳтар намудани сатҳ ва сифати зиндагии аҳолӣ ба хеле дастовардҳо ноил гардид”.

Баъди ба имзо расидани Созишномаи сулҳ ва ризоияти миллӣ,  ваҳдати миллӣ  дар  кишвари мо мустаҳкам ва боробар гардид.  Моро зарур аст, ки ваҳдат ва суботи ҷомеаро нигоҳ дорем. Бинобар ин, омилҳои сиёсӣ, иқтисодӣ, маънавӣ ва ахлоқии онро пайваста  дар  назар гирифтан,  кадрҳои соҳаҳои гуногун,  махсусан ҷавононро  дар  рӯҳияи покии ахлоқ ва дарки манфиатҳои умумимиллӣ тарбия намудан, аз  зарарҳои ифротгароӣ,  маҳалгароӣ,  мансабпарастӣ бохабар  кардан  вазифаи муқаддаси ватандории тамоми ҷомеа маҳсуб мешавад. Яке аз омилҳои муҳими ваҳдат ва суботи ҷомеа ин баланд бардоштани худшиносӣ ва худогоҳии мардуми Тоҷикистон, хусусан насли наврас ва ҷавонон мебошад, ки пайваста дар зери таваҷҷуҳи Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон мебошад.

Дар таҷрибаи таҳлилҳои иқтисодӣ агар аз ибтидои асри XX дар тамоми соҳаҳои иқтисодиву иҷтимоии мамлакат назар андозем, ҳам дар сохторҳои давлатӣ ва ҳам дар беҳтар шудани вазъи умумии иҷтимоӣ ва иқтисодии ҷомеъа тағйироти назаррас ба амал омад. Шароити зиндагии аҳолии кишвар рӯз то рӯз беҳтару хубтар гашта, сатҳи камбизоатӣ аз 83 фоизи соли 1999 то имзӯз ба 21,2 фоиз коҳиш ёфтааст.

Дар замони муосир, техникаву технологияҳои абарқудрат имкони иҷро кардани миллиардҳо амалро дар як сония доранд. Масалан, дастовардҳо дар соҳаи технологияҳои  иттилоотию коммуникатсионӣ ба дараҷае осон гардидааст, ки он дигар масофаро аз байн бурдааст. Дастгоҳҳои мобилӣ, интернет ва захираҳои воқеии он метавонанд тамоми табодули ахборро дар дилхоҳ нуқтаи кураи Замин ҳамагӣ дар якчанд сония дастрас намоянд.

Яке аз самтҳои афзалиятноки иқтисодиёти миллӣ ин гузазаштан ба ҳукумати электронӣ мебошад. Бояд қайд кард, ки барои татбиқи ҳукумати электронӣ то имрӯз якчанд санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ ба имзо расид. Аз ҷумла, Консепсияи ташаккули ҳукумати электронӣ дар Ҷумҳурии Тоҷикистон барои солҳои 2012-2020 ба мақсади амалисозии Стратегияи давлатии “Технологияҳои иттилоотию комуникатсионӣ барои рушди Ҷумҳурии Тоҷикистон” тасдиқ шудааст.

Ҳукумати электронӣ тақозои замон буда, дар ҳамкории мутақобилаи ҳокимият ва ҷомеа аз як тараф ва ҳамкории дохилии сатҳҳои гуногун (марказӣ, минтақавӣ, маҳаллӣ) ва шохаҳои гуногун (тандурстӣ, молия, омор, андоз) ва дигар ниҳодҳо мусоидат намуда, аз тарафи дигар он як воситаи дастрас кардани иттилоот ва расонидани хизматҳои давлатӣ ба шаҳрвандон, тиҷорат, дигар шохаҳои давлатӣ ва идоракунии давлатӣ, ки дар он ҳамкории мутақобилаи байни давлат ва дархосткунандагон хеле осон сурат мегирад ва аз технологияи иттилоотӣ ҳар чи бештар истифода мешавад, баромад мекунад.

Ҳоло Ҷумҳурии Тоҷикистон ҳамчун давлати соҳибихтиёр, демократӣ, ҳуқуқбунёд ва дунявию иҷтимоӣ узви ҷомеаи ҷаҳонӣ буда, дар ҷараёни босуръати ҷаҳонишавии муносибатҳои иқтисодиву иҷтимоӣ қарор дорад. Дар замони Истиқлоли давлатӣ Тоҷикистон  ба  муваффақиятҳои назарраси сиёсӣ,  иқтисодӣ,  иҷтимоӣ ва фарҳангӣ ноилшуда, дар  ҷаҳони муосир ҷойгоҳи худро пайдо кардааст. Пояҳои истиқлолияти давлатии мо сол  то  сол қавитар мегардад.  Дар  яке аз Паёми худ ба Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат,  муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон зикр намуданд,  ки: “Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон ҷиҳати таъмини пояҳои моддиву техникии муассисаҳои илмӣ, бо таҷҳизоти муосир муҷаҳҳаз гардонидани озмоишгоҳҳо, инчунин тайёр намудани кадрҳои илмӣ аз ҳисоби ҷавонони болаёқат чораҳои мушаххас меандешад”.

Дастоварди дигари бузурги замони соҳибистиқлолӣ ва Ваҳдати миллӣ ин самтҳои ташаккули «энергияи сабз», «иқтисоди сабз», «иқтисоди рақамӣ», ихтироъ ва татбиқи технологияҳои инноватсионӣ ва зеҳни сунъӣ мебошад. Бо ибтикори Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон Стратегияи рушди «зеҳни сунъӣ» дар Ҷумҳурии Тоҷикистон барои давраи то соли 2040 ва тибқи он то ба 5 фоизи маҷмӯи маҳсулоти дохилӣ расонидани даромад дар натиҷаи ҷорӣ намудани технологияҳои «зеҳни сунъӣ» муҳим арзёбӣ мегардад.

Қайд кардан ба маврид аст, ки ҳар як фарди ватандӯсту хештаншинос ва бофарҳанги миллати тоҷикро зарур аст, ки бо истифода аз суннатҳои неку писандидаи аҷдоду гузаштагонамон сулҳу субот, пешрафту шукуфоӣ, ваҳдати миллӣ ва дастовардҳои ватани биҳиштосоямон - Тоҷикистонро дарк намуда, дар  таҳаввулоти босуръати ҷаҳони муосир ва марҳилаи навини рушди иҷтимоиву иқтисодии он саҳми арзандаи худро гузорад.

Барои ноил гаштан ба ҳадафҳои стротегӣ, олимони ҷавони кишварро зарур аст, ки дар таҳқиқи масъалаҳои давлатдорӣ, ташаккули ҷаҳонбинии илмии ҷомеа ва рушди иқтисоди миллии мамлакатамон саҳми арзандаи худро гузоранд.

Танҳо дар шароити Ваҳдати миллӣ мо метавонем иқтисоди миллиро барқарор созем, илми муосири иқтисодиётро бо истеҳсолот ҳамбаст намуда, фарҳанги худро ғанӣ гардонем ва бо сарбаландӣ дар ҷомеаи ҷаҳонӣ ҳамроҳ шавем.

Ватанро дӯст доштан, аз  он  ифтихор  кардан, барои ҳимояи  он омода будан, ба  қадри сулҳу субот, осудагиву ваҳдат ва истиқлолият расидан, шукронаи соҳибватаниву соҳибдавлатиро ба ҷо овардан,  аз  ҷумлаи арзишҳое мебошад, ки мо ҷавонон бояд онҳоро дастури зиндагии ҳаррӯзаи  худ  қарор диҳем.

Нематова Парвина – номзади илмҳои иқтисодӣ,

Мудири шуъбаи Осиёи Ҷанубӣ ва Шарқии Институти

Омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои

Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон

Ваҳдат вожаи арабист, ки маънои ягонагӣ, сарҷамъӣ, муттаҳидиро дар самтҳои гуногун дорад. Барои миллати тоҷик имрӯз ваҳдати миллӣ ба мафҳуми сарҷамъӣ ва муттаҳидӣ дар олами сиёсат қудсияти бештарро ба бор овардааст.

Мусаллам аст, ки кишвар ба гирдоби сиёҳи сиёсат ғӯтида буд. Нофаҳмӣ, парокандагӣ, нооромӣ, куштору қатл маънои зиндагии моро дар он рӯзҳо ифода мекард. Маҳз қудрати ваҳдат буд, ки парешонии моро ҷамъ овард, тухми дӯстӣ ва муттаҳидиро байни миллат аз нав корид, нафрату адоватро ба дӯстию меҳрубонӣ, харобиро ба ободӣ, фаслро ба васл ва мамотро ба ҳаёт табдил сохт.

Ваҳдат ба тамоми маънӣ, аз он ҷумла, аз нигоҳи сиёсӣ барои тамоми башар дар тамоми замону маконҳо арзишманд буд ва ҳамеша бо ин арзишмандӣ боқӣ хоҳад монд. Ҳар сол дар санаи 27-уми июн мардуми баландиқболи кишвари маҳбубамон Тоҷикистон ҷашни ваҳдати миллиро бо хушнудии беандоза таҷлил мекунанд. Ин иде аст, ки садо аз хотимаи ҷанг ва башорат аз пирӯзиҳои сулҳу субот медиҳад. Муқаддас, шарафманд идест, чаро ки он ҳосили ҷидду ҷаҳд ва кӯшишҳои шабонарӯзиҳо, натиҷаи ҷонбозиҳои самарабахши Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон аст, ки мо ба ин рӯзи пурфайзи оромию ободӣ расем.
Дар зеҳни мо ҳар лаҳза чунин суол пайдо мешавад, ки кадомин нерӯ ва чӣ гуна қудрат моро ба ин рӯзи биҳиштӣ ва оромию субот расонд ва бешак, посухи саволи мо чунин хоҳад буд: Ваҳдат!

Воқеан, ба ваҳдат расидан кори осон набуд. Вазъи он давра ин тавр буд: Ноумедӣ ҷои умед, бадбахтӣ ҷои хушбахтӣ, талхӣ ҷои ширинӣ, зулмот ҷои равшанӣ, гиря ҷои хандаю табассум, ашки талхи ғам ҷои ашки шодӣ, хастаҳолӣ ҷои хушҳолӣ, мамот ҷои ҳаётро гирифта буд. Ба ҷои накҳати субҳ аз ҳар тараф бӯйи хун меомад, дар замини дил ба ҷои ниҳолони орзую армон хори андӯҳу навмедӣ мерӯид, ба ҷои садои дилкаши кабкони чашмасорон ба гӯш садои тир мерасид, гаҳвораи кӯдакдор хонаҳоро ободу равшан намекарду рӯйи дарё сӯйи нобудӣ мерафт, модари умедвор ғамбор буд, ӯ дирӯз сари болини писар мӯю рӯяшро бо меҳри модарона сила мекарду имрӯз дар сари мурдаи ӯ рӯю мӯй меканад, дирӯз сари гаҳвора суруди алла мехонд ва инак, сари мурдаи писар бо ашки қатор оҳу нолаву афғон карда, сӯгнома мехонад, ки ҳамаи ин даҳшату ваҳшатро нифоқу ҷанги бемаънии бародаркуш ба сари халқ оварда буд.

Ба хотир овардани он рӯзҳои фоҷеабор, агар аз як тараф, хотирҳоро ғампеч созанд, аз сӯйи дигар, чашми моро боз бори дигар мекушоянд ба ҷониби он ҳама нофаҳмиҳо. Воқеан, самараи ҷанг ҳамеша дар ҳама ҷо ва дар ҳамаи давру замонҳо куштору бадбахтӣ, харобию нооромӣ буд, ҳаст ва мемонад. Ҳамдигарнофаҳмиҳо оқибат як миллатро ба майдонҳои аз нигоҳи афкору андеша муқобил оварда, ба ҷанг кашид.

Худи ҳамин аснод, ки дар ин гирудори гӯшношунид қариб сад ҳазор одам кушта шуда, як миллион нафар гурезаю муҳоҷири иҷборӣ гардид, далели рӯҳияи ҷангу бесарусомониҳо аст ва хомӯш намудани алангаи оташи ин ҷанг коре буд хеле сангин.
Президенти мамлакат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар як суханрониии худ ин андешаро таъкид карда буданд, ки «даҳсолаҳо лозим мешавад, то захму ҷароҳатҳои ин фалокат муолиҷа шаванд ва мо ба он мекӯшем, ки дар ҳар хонавода сулҳ ва оромӣ ҳукмфармо бошад».

Воқеан, ваҳдати миллӣ кафили ҳастии мову миллати мост. Ваҳдат моро масъул ва вазифадор мекунад, ки онро пойдор дорем, зеро муттакои мост, бе он ҳастии мо зери хатари шубҳаву ноумедиҳо мемонад.

Суханҳое, ки чун барқ дар осмони рӯзгори тира дурахшиданду ҳамаро умедвор намуданд, инҳо буданд: “Ман кори худро аз сулҳ оғоз хоҳам кард!”; “Ба хонадони ҳар яки шумо сулҳ меорам!”, “То як тоҷик берун аз ватан қарор дорад, ман худро ором ҳис карда наметавонам”.
Имрӯз дар рангу бӯйи ашёи табиат ва рӯзгори мардуми кишвар рангу бӯйи ваҳдат таъсирбахш гаштааст ва ҳама чиз дар дидаи мо аз пештар бештар бо ҳусни дилкаш падид мешавад. Зиндагии бофароғат, пурфайзу пурбаракати имрӯзаи мо, равшании дунёи зиндагии мо яке аз тӯҳфаҳои ваҳдати мост”.

Ваҳдат парешониро ҷамъ месозад, рӯзгоронро рангину зебо мекунад, рӯзи беҳини дӯстдорон ба ҳам омадану дидор аст, рухсори инсонро мисли гул мешукуфонад, аз боди нарми ваҳдат гул дар гулистон хандон мешавад, олами ғамборро шод менамояд, ояти ифтихори мардуми тоҷик аст, ҳар субҳдам бо рангорангии табиати худ дилҳои моро менавозад, фасл ба васл табдил мешавад, бахти хуфта бедор мегардад ва моро аз ҳама гуна офату бадбахтӣ наҷот медиҳад:

Он чи ҷамъ созад парешонии моён, ваҳдат аст,
Он чи рангин мекунад ин рӯзгорон, ваҳдат аст.
Аз нифоқи байни миллат заъф ёбад рӯзгор,
Он чи созад зиндагиро нурборон, ваҳдат аст.
Он чи созад зиндагиро ҳамчу зиндон, душманист,
Он чи аз по дур созад банди зиндон, ваҳдат аст.
Эй бародар, бо бародар бош чун нохуну гӯшт,
Он чи бахшад панҷаи моро тавон, он ваҳдат аст.
Боз кун дасти дуо, эй дӯст, ҳар шому саҳар,
Он чи аз офат диҳад моро наҷот, он ваҳдат аст.

Тоҷикистон зебост, тамоми вилоятҳо ва шаҳри Душанбе чӣ қадар зебову фиребову дилкаш шудаанд. Барои мисол агар имрӯзҳо ба шаҳру навоҳии Вилояти Мухтори Кӯҳистони Бадахшон назар кунем, ин мисраи Бедил зери лаб садо хоҳад дод: "Бубин, ки тафовути роҳ аз куҷост то ба куҷо". Оре, чеҳраи шаҳри Хоруғ ва ноҳияҳои вилоят билкул дигаргун шуда, ба кӯчаҳо иморатҳои зебои замонавии баландошёна ҳусни нав ва чеҳраи ботаровату тоза зам кардаанд. Ҳамаи ин меваи ваҳдати миллӣ аст ва бояд онро ба нархи ҷон ҳифз кунем.
Ба мардуми шарифи тоҷик ва ба ҳар як тоҷикистонӣ рӯзгори бофароғат, шабу рӯзи орому обод, умеду ормонҳои нек, хушумрию хушрӯзӣ ва Тоҷикистони зебову барои ҳама чун хонаи умеду бахтро таманно мекунам.

НУРАФШОН БОЗОРОВА - ДОКТОРАНТ PhD-И БАХШИ 2-ЮМИ ИНСТИТУТИ ЗАБОН ВА АДАБИЁТИ БА НОМИ РӮДАКИИ АМИТ

Истиқлоли давлатӣ ва ваҳдати миллӣ робитаи мазмунӣ, маъноӣ ва дар маҷмӯъ, органикӣ доранд. Ба ин мазмун, Истиқлолият ва Ваҳдат характери ҷомеасозӣ доранд. Аз сарчашмаҳои нақлӣ ва ақлӣ ба мо маълум аст, ки мардуми тоҷик дар гузори асрҳову наслҳо ҳамеша хостори сулҳу оромиш буд ва зиндагиро қобили парастиш ва даме аз онро ғанимат дониста, ягона ормони он ин танҳо осоишта зистан дар қаламрави оромиш будаасту халос. Дар марҳилаи нахустини соҳибистиқлолии кишвар ҷойгоҳ ва мақоми шоистаи онро таърих дубора дар оинаи хеш таҷаллӣ сохт, то халқи тоҷик аз он сабақҳои тоза бардоранд. Истиқлолияти сиёсию фарҳангӣ қодир аст осоиштагиро ба миён орад. Ҳама гуна ваҳдату ҳамдигарфаҳмӣ ва муносиботу муколимоти муътадил дар шароити истиқлолияти сиёсӣ ва фарҳангӣ ба вуҷуд меояд ва бо назардошти вазъи озодӣ ва озодандешӣ ба марҳилаи нави рушду инкишоф мерасад. Технологияи рушду таҳаввули марҳилавии ваҳдати миллӣ, ки Ҷумҳурии Тоҷикистон ин масирро устуворона паймуда истодааст, бар асоси мабдаи истиқлол ва мухторияти сиёсию давлатӣ таваҷҷӯҳ ёфта, ба таври тадриҷӣ дар фазои иҷтимоӣ оромиши сиёсиро таҳким мебахшад.

“Истиқлол” вожаи арабӣ буда, ба маъноҳои бардоштан ва баланд кардан, баланд баромадан, ба ҷойи баланд омадан; озодӣ доштан, ба озодӣ коре кардан, бидуни мудохилаи касе кори худро идора кардан, дар тасмимот ё рафтори худ тобеи дастур ва хости дигарон набудан, доштани ҳақ ё тавонойии тасмимгирӣ дар идораи корҳо, мустақил будан озодӣ ва худмухтории кишвар далолат мекунад, ки ҳамагӣ дар як маънию мафҳум - озодӣ дар кору умур ва идораи кишвар инсиҷом меёбанд. Озодӣ ва мухторият дар идораи умур бидуни мудохилаи дигарон, қабл аз ҳама, ба марзи истиқлолияти давлатӣ расиданро нишон медиҳад.

Истиқлолияти давлатӣ, қабл аз ҳама, бо масъулияти фардӣ, гурӯҳӣ ва ҷамъӣ пайвастагӣ дорад ва ҳамин масъулият аст, ки пояҳои ваҳдатро дар ҳар шаклу мазмуне ҳифз мекунад. Мазмуни масъулияти инфиродӣ, гурӯҳӣ ва билохира ҷамъӣ дар ҳамкории беғаразона, созиши мунсифона, баҳамойӣ, ҳамбастагӣ ва дар маҷмӯъ, якдигарфаҳмӣ зоҳир мегардад. Шароити масъулият ва ҳавзаи пурсишгариро дар баробари худ ва ҷомеа истиқлолияти сиёсию давлатӣ ба вуҷуд меоварад. Ҳунари пурсишгарӣ ва масъулиятписандӣ маҳз дар шароити корсоз будани дастгоҳи истиқлолияти сиёсӣ, фарҳангб, маданӣ ва мунтаҳо, давлатӣ муяссар мегардад. Ин аст, ки дар хамаи давру замон бар мабнои муҳити озоду мустақил ваҳдату ҳамдигарфаҳмии миллию мардумӣ бунёд ёфта, мушкилоту печидагиҳои иҷтимоӣ, сиёсӣ, фарҳангӣ, иқтисодӣ, равонӣ бевосита дар натиҷаи ваҳдату созиши ҷомеа ва сардамдорони он рафъ мегарданд.

Мафҳуми ваҳдат дар асри Х1Х дар кишвари Фаронса маҳбубият касб намуда, ба сифати мафкураи давлатӣ муаррифӣ шуд. Рисолати он дар таҳкими робитаю муносибатҳои мусолиматомези иҷтимоӣ зоҳир мегардид. Муҳаққиқон бар ин назаранд, ки ваҳдат риштаест миёни фард ва ҷомеа. Механизми пайванди фард ва ҷомеаро ваҳдат татбиқ мекунад. Бар ин асос, яке бидуни дигаре вуҷуд дошта наметавонад ва ҳар як ҷомеа, табиатан, ниёз ба ягон шакли ҳамбастагӣ ва ваҳдатро дорад (ниг.:Идиев Х. Ваҳдат ва омилҳои иҷтимоии таҳкими он. /Назария ва методологияи ваҳдати миллӣ. –Душанбе: Дониш, 2007.-С.22-23).

Ваҳдати миллӣ маҳсули марҳилаи навини инкишофи ҷавомеи миллӣ мебошад. Дар ин гуна ҷомеаҳо ваҳдати миллӣ хусусияти рамзӣ пайдо мекунад ва пайваста элитаи сиёсӣ аз он барои таъмини устувори низоми иҷтимоию сиёсӣ ҳадафмандона истифода мебарад (ниг.: Гиёев Қ. Ташаккули раванди ваҳдати миллӣ дар ҷомеаи Тоҷикистон. /Назария ва методологияи ваҳдати миллӣ. –Душанбе: Дониш, 2007.-С.32-33). Масъалаи ваҳдат ва раванди амалишавии он ба масъалаи созиши миллӣ бастагӣ дорад. Созиши миллӣ ҷараёни иҷтимоӣ-сиёсб буда, ҳадафи бартараф намудани низоъҳои дохилимиллӣ, дохилидавлатӣ ва минтақавиро дар ин ё он мамлакат дар назар дорад (ниг.:Салимов Нуриддин. Фалсафаи ваҳдати миллӣ. –Душанбе: Донишгоҳи давлатии омӯзгории Тоҷикистон ба номи Ќ.Ш. Љӯраев, 2000. -С.11).

Бо таваҷҷуҳ ба ин, ваҳдати миллӣ ба унвони механизми асосии созиши миллӣ дар нимаи дуюми солҳои навадуми садаи бист, аниқтараш, 27 июни соли 1997 ҷанги шаҳрвандиро, ки боиси хисороти зиёди ҷонӣ, молӣ, иқтисодию иҷтимоӣ ва фикрию фарҳангӣ гардида буд, барҳам зад.

Яке аз омилзои асосии Ваздат дар ҷомеа, пеш аз ҳама, матраҳ ва роҳандозӣ намудани сулҳу субот мебошад. Бар пояи он, ҳатто назарияҳои мустақилона пайдо шудаанд, ки намоёнтарини онҳо назарияи «сулҳи абадӣ»-и файласуфи олмонӣ И. Кант маҳсуб меёбад. Ба назари Кант, унсури муҳиму шарти ташаккули раванди сулҳ дар ҷомеа аз ҷониби давлат татбиқ мегардад. Давлат, моҳиятан бояд бар он кӯшад, ки қарордоди сулҳро дар ҷомеа барпо ва устувор намояд.

Воқеияти он замон маълум карда буд, ки дастгоҳҳои ҳукуматӣ ва сиёсии вақти минтақа бо аз байн рафтани сиёсати марказӣ ва бекор шудани низоми давлатдории Шӯравӣ, ба вартаи мушкилоти дохилӣ афтиданд. Азбаски элитаи сиёсии замон истиқлолияти роҳбарӣ ва муҳимтар аз ин, савобиқи мудирияти равандҳои сиёсиро надоштанд, дар ҳалли мустақилу мустақими мушкилоти дохилӣ оҷиз монданд. Илова бар ин, дастандаркорони бозиҳои сиёсии ҷаҳонӣ, аллакай даст ба кор шуда, бо ҳар роҳу васила дар фазои ҷумҳуриҳои сотсиалистӣ, ки бо шикасти империя ҳолати шокро аз сар мегузарониданд, сенарияи бесарусомонӣ ва бетартибӣ (хаос)-ро дар шакли намоишномаи сиёсӣ коргардонӣ мекарданд, то низоми шӯравӣ куллан аз байн биравад. Ба ин тариқ, дар манотиқи ҳассоси қаламрави Ҷумҳурии Тоҷикистон тухми кинаву адоват кошта шуд ва дар ин замина даргириҳо ба вуқӯъ пайваст, ки аз он вазъи мавҷуда торафт мураккабтар гардида, бовару эътиқодоти мардумӣ ба ояндаи неки ҷумҳурӣ тадриҷан аз байн рафта, халои фикрӣ ва фарҳангӣ дар манотиқи даргир ва баъдтар дар тамоми қаламрави ҷумҳурӣ салтанат кард. Дар ин миён низоми сиёсию идорӣ ва блоки иқтисодии давлатӣ гирифтори буҳронҳои амиқ гардида, оқибат фалаҷ шуд. Ин буд, ки бо як шуъла алангаи оташи низоу бадбиниҳо баланд гардид ва мамлакат якбора мувоҷеҳи ҷанги шаҳрвандӣ шуд. Дар натиҷа, аз 5,5 миллион аҳолии кишвар, тибқи маълумотҳои гуногун, аз 25 то 200 ҳазор нафар (дар баъзе манобеъ шумори ҳалокшудагон 150 ҳазор нишон дода шудааст – Н.Н.) ҳалок гардид. Тақрибан ҳафтяки қисми сокинони он иҷборан тарки хонаю ватан намуда, ба мамолики Афғонистон, Покистон, Россия ва дигар кишварҳои ИДМ паноҳанда шуданд (ниг.: Ҳаролд Ҳ. Сандерс. Раванди сулҳи ҷамъиятӣ. –Душанбе, 2002. –С.181, ҳамчунин доир ба масоили марбута таваҷҷуҳ шавад ба китоби: Иброҳим Усмон. Савганди сулҳофаринӣ. -Душанбе: «Бебок», 2017. -132 саҳ.).

Барои ба вуҷуд овардани фазои ваҳдату ҳамдигарфаҳмӣ ва тафоҳуми миллӣ музокироти тоҷикон бо ризоияту тавофуқи масъулини тарафҳои даргир аз 5 апрели соли 1994 шурӯъ гардида, то 27 июни соли 1997 бо баимзорасии Созишномаи умумб анҷом ёфт. Дар муддати қариб 40 моҳи гуфтушунидҳо, дар 8 давр 44 санади муҳим ба имзо расид, ки дар маҷмӯъ, роҳҳои залли мушкилоти ҷомеаи ба фоҷеа гирифтор шударо фаро мегирифт. Тибқи муқаррароти баҳсу муноқишоти сиёсӣ, дар раванди гуфтушуниди байни тоҷикон муҳайё сохтани шароити моддию равонӣ, идеявию фарҳангӣ ҳукми зарурат маҳсуб меёфт ва дар ин амр ёрию дастгириҳои хайрхоҳонаи созмонҳои бонуфузи байналмилалӣ, мисли Созмони Милали Муттаҳид, Созмони Амният ва Ҳамкорӣ дар Аврупо, Созмони конфронси исломӣ ва мамолики кафили сулҳи тоҷикон, монанди Федератсияи Россия, Ҷумҳуриҳои Исломии Эрон, Покистон, Афғонистон, Ҷумҳуриҳои Қазоқистон, Туркманистон, Узбекистон назаррас буда, фаъолияти беғаразонаи созмонҳои марбута ба муваффақона анҷом пазируфтани муколимоти тарафайн ва саранҷом, ба вуҷуд омадани фазои ваҳдати миллӣ дар қаламрави ҷумҳурӣ шароити мусоидат фароҳам овард (ниг.:Раҳмонов Таѓай. Осори мунтахаб. _Душанбе: МТС-и назди Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, 2014.-С.165). Ҳамин тариқ, Истиқлолияти сиёсӣ ва давлатӣ имконияти ҳалли мушкилоти дохилиро аз тариқи муколимоту гуфтушунидҳои созанда ба миён оварда, шароити мусоидро барои ба вуҷуд омадани ваҳдати миллӣ фароҳам сохт.

Аз ба имзо расидани Созишномаи умумии истиқрори сулҳ ва ризоияти миллӣ 24 сол сипарӣ мешавад ва чун анъана ҳар сол санаи 27 июн бо шукӯҳу таҳаммул таљлил мегардад. То имрӯз, қатъи назар аз баъзе нофаҳмиҳо ва тангназариҳо, ҷомеаи мадании тоҷик дар зери осмони ваҳдати миллӣ ва оромиши сиёсӣ зиндагӣ мекунад. Зуҳуру бурузи ваҳдати миллӣ дар шароити Истиқлоли давлатӣ маънои онро дорад, ки маҳз фазои мустақилияти сиёсӣ имкон дод, ки масъулият бар бемасъулиятӣ пирӯз гардад ва падидаҳои манфуре, мисли бадбинӣ, нафрат, ҷаҳолатписандӣ, кинаварзӣ ва бегонапарастӣ аз саҳнаи зиндагии миллӣ бадар рафта, вазъи баҳамойӣ дар минтақа салтанат кунад. Зимнан, бояд дар хотир дошт, ки раванди ҷаҳонишавӣ ё ба истилоҳ, глобализатсия дар баробари бароварда сохтани ниёзҳои иттилоотӣ, фаннб (техникӣ), маърифатӣ, эстетикӣ, сиёсӣ ва фарҳангии мо, ҳамчунин ба мағшуш сохтани зеҳниёти иҷтимоъ тавассути афкору таблиғоти ғаразнок, ғайриахлоқӣ ва ғайриинсонӣ ва дар ин замина, тағйир додани зеҳниёти љомеаҳои пасошӯравӣ сари кор мегирад. Сели иттилооти гуногунмазмун, ки даҳсолаи ахир рӯйи сафаҳоти нашрияҳои мустақил ва шабакаҳои иҷтимоӣ мерезад, як навъ таҳлили фаннӣ ва мулоҳизаи тафаккуриро талаб менамояд. Муҳим он аст, ки намояндагони илму фарҳанг ва фалсафаи давлатҳои миллии фазои пасошӯравӣ дарк кардаанд, ки зарурати муттаҳид шудани мардумони минтақа ва ҷаҳон ба миён омадааст.

Табодули андеша, тафоҳуми миллӣ ва ҳамзистӣ дар миёни табақоти мухталифи иҷтимоӣ дар фазои солими Истиқлолияти давлатӣ ва Ваҳдати миллӣ имконпазир мегардад, ки мо дар муҳит ва қаламрави худ аз ин шароит бархурдорем.

Мавриди зикр аст, ки сулҳу ваҳдати миллӣ ва бақои он, бешак моли халқ аст, ки бо ҷоннисорӣ ва сарвариву роҳбарии мардони хирад ба даст омада буду инак тӯли бисту панҷ сол моро дар амну осоиштагӣ ба сӯйи фардо раҳнамун месозад. Ва ягон нафаре ё гурӯҳи алоҳидае ҳуқуқи онро надорад, ки ба пойдории он ҳатто сояи шубҳа андозад. Аз ин рӯ, ҳамагон бояд дар роҳи ҳифзи Ваҳдати миллӣ ва Истиқлолияти давлатӣ бояд утуворона қадам занем.

АБДУМУМИНЗОДА Ситора, номзади илмҳои педагогӣ. Институти фалсафа, сиёсатшиносӣ ва ҳуқуқи ба номи А.Баҳоваддинови Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон.

(Дар партави суханронии Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар мулоқот бо аҳли илму маорифи кишвар)

Бидуни шак, Пешвои муаззами миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон шахсияти таърихи ҳазор соли охири миллати тоҷик мебошад, ки чароғи маърифати қавмро равшан кардаанд. Паёми аслии суханронӣ ва мулоқоти Ҷаноби Олӣ бо аҳли зиё ин буд, ки роҳу равиши фурӯзон нигоҳ доштани ҳамин шуълаи маърифат пайдо бошад, ҳадаф ва вазифаҳо дуруст мушаххас ва муайян шаванд. Маҳз ба ҳамин манзур, Сарвари давлат хулоса намуданд, ки мо тоҷикон 6000 ҳазор сол таърих дорем, тамаддун офаридем, будем ва хоҳем буд, истиқлоли худро ба ҳеҷ чизе ва таҳти ҳеҷ шароите иваз намекунем. Ин суханон танҳо барои касоне, ки аз таърих огоҳанд ва барои ояндаи миллат қалбашон метапад, қобили дарк аст. Зимни шунидани ин суханон беихтиёр ба ёди як воқеа дар шаҳри Теҳрон афтодам. Барои ширкат дар конфронси “Осебшиносии муқовимати зидди терроризм” рафта будем, гузарамон ба шимоли Теҳрон афтод, аз мақари иқомати мо меҳмонхонаи “Лола” 42 км фосила дошт. Роҳи бозгаштро намедонистем, борон меборид, таксиҳо ҳам барои расондани мо розӣ набуданд. Иттифоқан, таксие манъ кард ва чун ронандааш фаҳмид, ки тоҷикем, хурсанд шуда, барои нишастан даъват намуд. Ӯ дар роҳ гуфт, ки моро танҳо ба хотири эҳтироми доштааш нисбат ба Сарвари давлати Тоҷикистон ба ҷои зарурӣ мебарад. Зеро Раиси Ҷумҳурии Тоҷикистон, ҷаноби оқои Эмомалӣ Раҳмон ҷавонмард аст, парчами 2500-солаи Эрони бузургро боло кардааст. Ин парчам дар дасти ӯст. 

Яъне, ин баёнгари он аст, ки на танҳо мо, балки ҳамтаборонамон ҳам шинохти амиқе аз Пешвои миллат доранд ва ба ҳамин дарк расидаанд, ки ҳадафу орзуи ӯ боз гардондани шукӯҳ ва иззат ба миллати тамаддунофар аст. Чанд сол пештар Муҳаммади Ҳотамӣ, Раисҷумҳури вақти Эрон дар мулоқот бо аҳли илму фарҳанги Тоҷикистон дар Театри давлатии академии опера ва балети ба номи Садриддин Айнӣ гуфта буд, ки шумори миллатҳое, ки дар таърихи башар тамаддун офариданд, аз шумораи ангуштони дастҳо бештар нест. Шумо ду бор дар таърих тамаддун офаридед. 

Албатта, суханронии Пешвои миллат мисли ҳамеша фарогири нуктаҳои муҳим роҷеъ ба илму маорифи кишвар ва дастуру супоришҳои он қобили баҳс набуда, балки танҳо бояд иҷро шаванд. Баҳси Пешвои миллат агарчи роҷеъ ба вазъи имрӯзи илм ва маориф буд, аммо дар ин суҳбат як дарди амиқ ба сароҳат қобили эҳсос буд, ки он масъалаи сарнавишти қавм, яъне миллат аст (бояд гуфт, ки миллат як мафҳуми сиёсӣ дар адабиёти муосир аст, илм бошад қавм, яъне “этнос”-ро ҳамчун миллат мешиносад. Дар илми муосири ҷаҳонӣ мафҳум ва таърифи ягона ва пазируфташудаи миллат вуҷуд надорад). Роҷеъ ба ин масъала дар моварои сухан хоҳем пардохт. Албатта, роҷеъ ба суханони Роҳбари давлат ва дастуру супоришҳояшон нақшаю барномаҳои хос рӯйи даст гирифта хоҳад шуд ва умедворем, ки масъулон дар иҷрои он аз дониш кор хоҳанд гирифт, то бахши илм ва маориф аз буҳроне, ки мавҷуд аст, раҳоӣ пайдо кунад. Воқеан, вазъияти мавҷудаи илм ва маориф Ҷаноби Олиро нигарон кардааст, зеро сарнавишти миллат ба ояндаи илму маориф бастагӣ дорад. Бояд гуфт, ки мушкилоти мавҷуда дар соҳаи илму маориф, аслан, буҳрони маорифу илм нест. Зеро мактабҳо мавҷуданд, ҳар сол даҳҳо ва садҳо мактаби нав сохта ё бозсозӣ мешавад, шумораи мактабҳои олӣ аз 13 то ҳудуди 50 адад расидааст, китобҳои дарсӣ нашр мешаванд, маблағгузории маориф ва илм афзоиш меёбад, шумораи хонандагон рӯзафзун аст.

Бояд гуфт, ки ҳанӯз 20 марти соли 2001 Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон бо таваҷҷуҳ ва ғамхории хосе, ки нисбат ба мероси ниёгон доранд, дар суханронии худ зимни мулоқот бо зиёиёни кишвар таъкид намуда буданд, ки “Институти шарқшиносӣ ва мероси хаттӣ, ки ба нашри Феҳристи нусхаҳои хаттӣ машғул аст, бояд номгӯй ва миқдори нусхаҳои хаттиеро, ки дар дигар китобхонаву муассисаҳо мавҷуданд, зери назорат бигирад”.

Қобили зикр аст, ки Маркази мероси хаттии АМИТ дар ҳафт соли охир 4 ҷилд “Феҳристи дастнависҳои шарқӣ”-ро таҳия ва нашр намуд, ки дар тамоми давраи мавҷудияти Академияи илмҳо 6 ҷилд нашр шуда буд. Дар ҳамаи давраи мавҷудияти муассисаҳои марбута ба ҷамъоварии мероси хаттӣ, аз соли 1930 ҳудуди 6150 нусхаи хаттӣ вориди ганҷинаи дастнависҳои шарқӣ шудааст. Аммо танҳо аз соли 2019 ба ин тараф  бештар аз 1500 нусхаи хаттӣ, санаду васиқаву ҳуҷҷати таърихӣ вориди ганҷина шудааст. Аз ҷумла, дар тамоми муддат, дар ганҷина 47 нусхаи мунҳасир ба фард ё ягона мавҷуд буд ва дар се соли охир се нусхаи дигари мунҳасир ба фард ё ягона, аз ҷумла нусхаи дастнависи Туғрали Аҳрорӣ бори аввал пайдо ва вориди ганҷина шуданд. 

Ин ҳама баёнгари  таваҷҷуҳи давлат, дастгирӣ ва фароҳам овардани шароиту имконият барои кор ва ҷамъовариву нигаҳдории мероси ҳуҷҷатӣ мебошад. Пас, вазъи мавҷударо метавон, аслан, буҳрони бекифояти [incompetency crisis ё кризис некомпетентности]-и роҳбарии илму маориф унвон намуд. Яъне, ин масъалаи лаёқат ва шоистагии масъулони бахши илм ва хусусан маорифи кишвар аст. Шояд сазовори муҳаббат ва ғамхорӣ ва посухгӯ ба талаботи Сарвари давлат кор карда натавонистем. Агар мо эътиқод ба он дошта бошем, ки суханони Президенти мамлакат дуруст ва воқеияти имрӯзӣ ҳастанд, пас бояд, пеш аз ҳама, эътироф кунем, ки мо иштибоҳ кардаем. То ин иштибоҳи худро эътироф накунем, онро наметавонем ислоҳ намоем. 

ТОҶИКИСТОН НАБОШАД, ТАНИ МАН МАБОД

Тамоми ин ҳама ҷаҳду талош, ислоҳи маориф ва илм, ёфтани пул ва сохтани роҳу мошину хона танҳо ба хотири як ҳадаф аст: таъмини бақои миллати тоҷик ва тадовуми давлати Тоҷикистон. Дар меҳвари суҳбатҳои Роҳбари давлат баҳси таърихи гузашта ва ояндаи миллат матраҳ буд. Зиндагии Сарвари давлат дигар ба худаш тааллуқ надорад, сарнавишти ӯ ба сарнавишти миллат рақам хӯрдааст. Бинобар ин, ғайри ихтиёр, бисёр бо назокат ва фаросати олӣ баҳси илмии назарияи қавмзоиро матраҳ намуданд, ки, албатта, на ҳама ба он пай бурд. Вале бояд гуфт, барои касоне, ки аз асли қазия огоҳанд, ин бахши суҳбатҳои Президенти кишвар такондиҳанда буд. Таърихшиносону донишмандони нисбатан огоҳи мо ҳамеша аз назарияи иштиёқ ё пассионари Лев Гумилёв шикоят ва эътироз доранд. Аммо ҳеҷ касе натавонистааст, ба ӯ посухи сазовор диҳад ва онро рад кунад ва ё ҳарфе роҷеъ ба он гуфта бошад. Сарвари давлат бо таҷрибае, ки аз таърих ва зиндагӣ андӯхтаанд, хулоса ва бардошти худро аз ин назария баён намуданд. Бо хитоб ба олимони тоҷик бо як ҷумлаи маънидори илмии таърихӣ баён доштанд: “Завқи зиндагӣ дошта бошед”. Дар пушти ибораи “завқи зиндагӣ”, “шӯри зиндагӣ” ё “иштиёқи зиндагӣ” (пассионар, pasionaria) сарнавишти ҳамаи миллатҳои ҷаҳон, аз таваллуд то фано, нуҳуфта аст.  

Мазҳ ҳамин таъкиди нозуки Ҷаноби Олӣ барои баёни ин андешаҳо моро такон дод. Ин гуна таъкид баёнгари вусъату умқи андеша ва огоҳии Роҳбари давлат аз таърих ва назарияҳои таърихии қавмзоӣ (этногенез) ва нигаронии онҳо аз сарнавишти ояндаи миллат аст. Зеро иштиёқ ё завқи миллат барои зиндагӣ зербинои тамоми аъмоле мебошад, ки як қавм, як миллат осоре дар таърих ба ҷо мегузорад. Завқи зиндагӣ ҳамчун муҳаррики асосии қавмзоӣ ва рушди миллӣ дар тамоми марҳалаҳои рушди як миллат, аз зуҳур то фано амал мекунад.      

Албатта, дар чаҳорчӯби баҳси мазкур маҷоли пардохтан ба масъалаи қавмзоӣ вуҷуд надорад, вале масъалаи эҳёи миллиро, ки ҳадафи аслии Сарвари давлат аст, ҷудо аз назария ва масъалаи қавмзоӣ наметавон баррасӣ кард. Зеро эҳё масъалаи қавмҳои бо собиқаи таърихӣ ва мутамаддин аст. Ва мо тоҷикон яке аз он қавмҳои мутамаддин ё тамаддунофар ҳастем. 

Гап сари ин аст, ки бо таваҷҷуҳ ба он чи қавмшиносон ва назарияҳои қавмзоӣ этногенез талқин мекунанд, кас метавонад аз ояндаи эҳёи миллатҳои бостонӣ ва мутамаддин, ки дар дарозои таърих дучори шикасту рехт шудаанд, ноумед шавад. Зеро бар асоси ин назарияҳо, умри қавмҳо, яъне миллат, дар баҳс ва таърифи имрӯзии мо, мисли як организми пӯё  ва зинда аст, марҳалаҳои зуҳур, ташаккул, авҷи қудрат, пойдорӣ ва таназзулу фаноро дар бар мегирад. Л. Гумилёв дар асари маҳшури худ “Иштиёқ ва зисткураи Замин” умри қавмро то 1500 сол медонад ва мегӯяд: “Шумо қавмҳои ҳоким ва соҳиби тамаддуни хосро дар ҷаҳони 2000 соли пеш ба хотир биоред ва бигӯед, ки кадоме аз онҳо боқӣ мондааст?”. Л. Гумилёв марҳалаҳои умри қавмро, ки ба он тули 1200 то 1500 солро медиҳад, ба сурати зайл муайян кардааст: “0 сол (оғози ҳисоб); давраи нутфагузории қавм; зуҳур ва афзоиши иштиёқ; болоравии босуръати иштиёқ барои зиндагӣ; марҳалаи тағйирёбии иштиёқ то ҳадди аксар. Афзоиши босуръати қудрати қавмӣ; шикаст ва пастшавии шадиди иштиёқ; ҷангҳои шаҳрвандӣ, тақсимшавии як воҳиди этникӣ ба чанд воҳиди этникӣ; таназзули иштиёқ ба поинтар, сатҳи муқаррарӣ ва ниҳоят дар миёни 1150-1500-солагӣ марҳалаи ёдбуд ва аз даст додани тамаддун. Азоби виҷдон – фаромӯшии комили қавм дар таърих. Марги қавм”.

Акнун, мо бояд дар ин нақша ё формула наҳаросида марҳалаи умри қавми худро пайдо кунем ва амалан ин назарияро бо талоши худ инкор намоем. Эҳё ба миллатҳое дахл дорад ва зарур аст, ки аксари ин марҳалаҳоро пушти сар гузоштаанд. Дақиқан, агар миллат дар марҳалаи авҷи иштиёқ барои зиндагӣ ва ҷаҳонкушоӣ қарор дошта бошад, ниёзе ба эҳё надорад. Дар назарияи Л. Гумилёв иштиёқ муҳаррики аслии зиндагии қавмӣ маҳсуб мешавад. Ӯ баҳси иштиёқ ва муштоқ (пассионар ва пассионарность)-ро дар меҳвари назарияи миллатсозӣ матраҳ мекунад ва умри қавмро ба дараҷаи давомнокии иштиёқ дар вуҷуди қавм (хонда шавад миллат) ва аъзои он марбут медонад. Дар даврони авҷи қудрати қавм масъалаи алтруизм, яъне омода будани ҳар фарди ҷомеа барои худқурбонӣ ба хотири қавм ва ҳамқавми худ, бисёр муҳим дониста мешавад (худкушии афроди бархе ҷомеаҳо барои ақида, ки шоҳид мешавем, дар ростои ҳамин назария ё қонунмандӣ қобили арзёбӣ аст). Аз ҳамин ҷиҳат аст, ки Л. Гумилёв қавмиятро дар назарияи пуршӯри қавмзоӣ як падидаи биосферӣ ва ғайрииҷтимоӣ медонад. Зикри ин баҳси илмӣ ба манзури шинохтани марҳалаи умри таърихии миллат ва зарурати эҳёи миллӣ муҳим аст.  

Ҳоло баҳс сари ин аст, ки акнун бо таваҷҷуҳ  ба он чи гуфта шуд, оё дар ҳақиқат эҳёи дубораи миллатҳои тамаддунофар имкон дорад? Албатта, назарияи Л. Гумилёв на танҳо дар Тоҷикистон, балки дар бисёре аз маҳфилҳои илмӣ мавриди баҳс ва эътироз аст. Аммо дар ҳақиқат касе ҳам онро сазовор инкор накардааст.