Ба истиқболи33-умин солгарди

Истиқлоли давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон

Истиқлоли сиёсӣ ва фазои озоду мусоиди он дар баробари дигар имкониятҳо ба пажӯҳиши таърихи пурҳаводиси тоҷикон роҳи фароху муҳити созгорро баҳри рӯ овардан ба ғояҳо ва арзишҳои миллӣ, оину суннатҳои аҷдодӣ, эҳёи низоми давлатдории миллӣ ва пайдо шудани назари боз ҳам жарфтар ба таъриху тамаддуни тоҷикон муҳайё намуд. Маҳз дар замони Истиқлоли давлатӣ манфиатҳо ва ҳадафҳои миллӣ дар сиёсати давлат мақоми асосӣ ва меҳварӣ пайдо намуда, татбиқи он ба муҳимтарин равандҳои сиёсӣ ва иқтисодиву фарҳангӣ мубаддал гашт. Соҳибистиқлол гардидани Ҷумҳурии Тоҷикистон ва ба миён омадани воқеияти нави сиёсию иҷтимоӣ пеш аз ҳама дар шуур ва худшиносии ҷомеа таҳаввулоти ҷиддӣ ба миён овард.

Истиқлоли сиёсӣ аз бошукуҳтарин дастоварди давлатдории навини тоҷикон маҳсуб ёфта, дар сарнавишти миллати куҳанбунёди тоҷик тағйироти куллӣ ба вуҷуд овард ва оғози марҳилаи сифатан нави таърихӣ гардид. Ин падидаи беназир дар назди мардуми Тоҷикистон иҷрои вазифаи бисёр пурмасъулияти таърихӣ, яъне бунёди давлати ҳуқуқбунёд, дунявӣ ва ягона, инчунин ҷавобгӯ ба манфиатҳои халқу кишвар ва эҷоди рукнҳои давлатдории муосирро ба миён гузошт. Дар тӯли сиву се сол Ҷумҳурии Тоҷикистон бо шарофати заҳматҳоисофдилона ва содиқонаи Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ва заҳмату талошҳои ҷавонмардони шуҷоъу далер дар таъмини рушди самтҳои сиёсиву иқтисодӣ ва иҷтимоиву фарҳангии мамлакат ба натиҷаҳои намоён ноил гардид.

Тоҷикистон дар давоми сиву се соли Истиқлоли давлатӣбо суботи сиёсӣ ва рушду созандагиаш ба як давлати аз дидгоҳи амният ба куллӣтаъмингашта табдил ёфта, мардуми заҳматкашу меҳнатқаринаш барои боз ҳам ободу зебо гаштани ин диёри ҳамешасабз якдилона кӯшиш ба харҷмедиҳанд. Дар тӯли ин солҳо Тоҷикистон таҳти роҳнамоии Президенти кишвар муҳтарам ЭмомалӣРаҳмон дар роҳи бунёди ҷомеаи мустақили демократӣ қадамҳои устувор гузошта истодааст.

Истиқлоли сиёсӣбеҳтарин неъмати воло дар ҳаёти халқи тоҷик, намунаи беҳтарини кафили пешрафти давлату миллат ва рамзи некнажодии гузаштагон ва имрӯзиён, омили солимии андешаи миллати барҷаставу куҳанбунёди тоҷик, оғози марҳилаи навини давлатдории миллӣ, омили иттиҳоду сарҷамъии мардуми фидокору ватандӯсти ин миллат, василаи муҳимтарини ҳифзи асолату ҳуввияти миллӣва муҳимтар аз ҳама нишонаи возеҳи ҳастии миллат ва бақои давлат ба шумор меравад.

Маҳз дар марҳилаи Истиқлоли сиёсӣ Ҷумҳурии Тоҷикистон ба дастовардҳои бузурги иқтисодӣ, иҷтимоӣ, фарҳангӣва сиёсӣноил гардид. Месазад, ки ин дастовардҳоро ҳар як сокини ба ору номуси кишвар тарғибу ташвиқнамуд ва решаҳову пояҳои Истиқлоли сиёсии хешро боз ҳам мустаҳакам кард. Ҳодисаи охире, ки маҳз ба Истиқлоли сиёсӣва давлатии мо вобаста аст ин ба истифода додани бинои нави Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон ва бинои нави Парлумони Тоҷикистон мебошад, ки шояд дар минтақаи Осиёи Миёна шабеҳи он дигар набошад. Ин иншооти маъмурӣва сиёсӣметавонад Истиқлоли сиёсӣва давлатии моро боз ҳам мустаҳкам намояд.

Барои давлатдории миллӣ Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон пеш аз ҳама симои ин давлат ва ин миллати тамаддунофарро ба ҷаҳониён шиносонид. Ба воситаи рамзҳои давлатӣва ба воситаи аъзо шудан ба Созмони Милали Муттаҳид аз 02 марти соли 1993 ва муҳимтар аз ҳама Тоҷикистон дар харитаи сиёсии ҷаҳон ҷой гирифт ва субъекти ҳуқуқи байналмилалӣ гардид, ки ин ҳама ташаббусҳову ҷоннисориҳои Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон ЭмомалӣРаҳмон ва дигар шахсиятҳои содиқи Ватан буд, ки дар ин роҳ меҳнати ҳалол карданд, пофишорӣ карданд, кашфиёти илмӣкарданд, асарҳои илмӣнавиштанд ва Тоҷикистонро дар арсаи олам муаррифӣ намуданд.

Ба хотири ба даст овардани ваҳдату ягонагии миллату кишвар, таҳким ва рушди худшиносию ҳувияти миллӣ ва ҳифзи Истиқлоли комили давлатӣ Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар меҳвари сиёсати давлатдории худ таваҷҷуҳ ба сабақҳои таърих, оину суннатҳои волои давлатдорию фарҳангии аҷдодиро гузошта, арҷгузорӣ, ҳифз ва истифодаи ҳамаҷонибаи ин хазинаи бузурги арзишмандро дар эъмор ва таҳкими давлатдории навини миллӣпайваста ҳидоят менамоянд.

Раванди нав, ки яке аз муҳимтариндастоварди замони соҳибистиқлолӣ ва ташаббусҳои беназири Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон муаррифӣкарда мешавад, ин вусъати комил пайдо намудани таҷлили санаҳои муҳимми таърихӣ, баргузории ҷашни чеҳраҳои мондагори миллат ва шаҳрҳои бостонию ёдгориҳои нодири таърихист. Дар ин раванд метавон аз ҷашнҳои пуршукӯҳи 1100-солагии Давлати Сомониён, 2700-солагии Авасто, Соли тамаддуни ориёӣ эълон шудани соли 2006, 2500-солагии Истаравшан, 2700-солагии шаҳри Кӯлоб, Соли бузургдошти Имоми Аъзам, 3000-солагии Ҳисор, 5500-солагии шаҳри Саразми бостонӣ, ки ҳар яке бо як шукӯҳи хосса доир гашта, дар худшиносии миллии ҷомеаи кишвар нақши муассире гузоштанд, ёдовар шуд. Ба муносибати таҷлили ин ҷашнҳову санаҳои таърихӣ баробари корҳои ободову созандагӣ, марказҳои нави илмӣ-таҳқиқотӣ, рисолаву асарҳои зиёди илмӣ, барномаву гузоришҳои телевизионӣ, радио ва интернетӣ ба тасвиб расиданд.

Падидаи наҷиби дигаре, ки дар даҳаи сеюми давлатдории миллӣбо шарофати Истиқлоли сиёсӣ рӯйи кор омадааст, ин таҳаввулот дар сиёсати давлатии ҷавонон мебошад. Дар ин раванд бо ташаббуси Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ҷиҳати дар маснади роҳбарӣ ҳидоят намудани ҷавонон таҳаввулоти назаррас мушоҳида мешавад, ки ин аз сиёсати хирадмандона ва дурандешонаи Роҳбари давлат дарак медиҳад.

Инъикоси дастовардҳои замони соҳибистиқлолӣ ва тарғибу ташвиқи ташаббусҳои сатҳи байналмилалии Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон муаррифии дастовардҳои беназир дар кӯтоҳтарин марҳалаи таърихӣ, пеш аз ҳама таҷрибаи таърихии сулҳи тоҷикон, ҳадафҳои миллӣ ва стратегии ҷумҳурии мустақил ва роҳу воситаи татбиқи он, мақоми Ҷумҳурии Тоҷикистон дар фазои сиёсии ҷаҳон ва минтақа, яке аз вазифаҳои муҳимми ҳар як фарди ватандӯсти кишвар мебошанд.

Сиву се солагии Истиқлоли сиёсӣ ва давлатии Тоҷикистон ба ҳама тоҷикони рӯйи олам мубораку фархунда бод!

ЗИЁЕВ СУБҲИДДИН НАСРИЕВИЧ, - номзади илмҳои филология, мудири шуъбаи Шарқи Миёна ва Наздики Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои Академияи милли илмҳои Тоҷикистон

В рамках дней культуры Казахстана в Таджикистане 21 августа 2024 года в парке культуры и отдыха имени Абулкасима Фирдавси в Душанбе состоялась церемония поднятия занавеса над бюстом казахского поэта Абая Кунанбаева. Таджикистан и Казахстан предают особое значение расширению культурных и гуманитарных связей. Бюст этому великому гуманисту станет очередным шагом в сближении народов. Абая знают во всем мире. Его произведения переведены на 116 языков.

Жизнь и творчество Абая Кунанбаева - неотъемлемая часть казахской истории и культуры. В современном Казахстане день его рождения с 2020 года стал праздником - Днем Абая.

Сейчас во всем мире Абай известен как поэт, мыслитель, основоположник казахской литературы, народный просветитель. Значительна его роль и как реформатора национальной культуры: он стремился к сближению с европейской культурой, не теряя ценностей казахского народа.

В знатной семье правителей и биев рода Тобыкты племени Аргын 29 июля (10 августа по новому стилю) 1845 года родился мальчик Ибрагим, ставший впоследствии великим Абаем Кунанбаевым. Местом его рождения называют урочище Жидбай в Чингизтау, по другим источникам - город Семей. Многозначительное прозвище Абай (‘внимательный’, ‘осторожный’) дала малышу бабушка, заметив эту особенность ребенка. Прадед Иргизбай и дед Оскенбай главенствовали в роду. Отец Кунанбай кажы был ага-султаном Каркаралинского округа, затем волостным управителем. От него сын унаследовал целеустремленность, стремление к справедливости. Мать Улжан происходила из самого многочисленного рода Каракесек того же племени Аргын. Она одарила сына остроумием, чувством юмора. Мальчик из знатной семьи освоил азы грамотности при домашнем обучении у муллы. Затем учился в известном мусульманском духовном учебном заведении - медресе Ахмета-Ризы в Семипалатинске. Здесь уделяли внимание изучению арабского, персидского языков, восточной литературы и культуры. Одновременно Абай посещал и русскую школу, приобщаясь к другому языку. В годы ученичества пробовал писать стихи, но не признавался в их авторстве, указывая автором своего друга.

С подросткового возраста будущего поэта, общественного деятеля и просветителя отец приобщал к традиционной в роду управленчеству. Абай избирался бием, управителем волости, многократно был тюбе-бием - примирителем враждующих сторон. Часто ему приходилось быть в гуще распрей между родами, становиться объектом слежки и многочисленных доносов. Не всегда деятельность примирителя была мирной, однажды он сам стал жертвой покушения, его избили и ограбили недовольные решением тюбе-бия. В этот период, находясь в гуще народной жизни, Абай глубоко задумывается над окружающей действительностью, поведением людей. Свои раздумья он начал записывать, позже они стали известным произведением «Слова назидания». Но первоначально притчи уходили в народ в устных пересказах. В 28 лет Абай Кунанбаев оставил общественную деятельность и посвятил все время самообразованию и творчеству. Хотя его первые серьезные произведения появляются позже, к 40 годам. При жизни его передовые для того времени взгляды в обществе не принимали, автора преследовали.

Признание же Абая как поэта пришло через пять лет после его смерти. В 1909 году несколько стихотворений были опубликованы в Петербурге.

В истории казахской культуры и общественной жизни Абай Кунанбаев остался как народный просветитель, мыслитель и гуманист. Взгляды казахского просветителя на жизнь формировались под влиянием восточной и западной культуры. С юности он был знаком с творчеством философов и мыслителей Фирдоуси, Алишера Навои, Низами, Ибн Сины. Интерес к европейской культуре пробудило обучение в русской школе, а позже - общение с русскими политическими ссыльными. Он дружил с Нифонтом Долгополовым, высланным в Семипалатинск за участие в студенческом движении. Именно от него Абай Кунанбаев получил русский перевод «Истории умственного развития Европы» Джона Дрейпера. Известна была Абаю европейская и русская классика. Он стремился приобщить казахов к этой культуре, делая переводы произведений Пушкина, Лермонтова, Крылова, Гете, Байрона. Как гуманист он болел за свой народ, активно призывал казахов бороться с обманами и лицемерием. Для молодежи считал главным учиться, совершенствовать себя в труде. Главные проблемы современного ему общества видел в иждивенчестве и хвастовстве. Основой мудрости и человечности считал любовь и справедливость. В общественном устройстве Абай Кунанбаев был сторонником демократических перемен: Считал, что законы должны приниматься в интересах народа. В обществе должны быть установлены равенство, свобода выражения своего мнения. Особенно порицал мыслитель пороки должностных лиц: взяточничество, подхалимство, злоупотребление властью. Был сторонником равных прав женщин и мужчин, выступал за то, чтобы казашки получали образование. Передовые для того времени взгляды Абая Кунанбаева оказали влияние на формирование казахской национальной интеллигенции. В годы гражданской войны возникло движение «Алаш-Орда», боровшееся за возрождение казахской нации. Его руководители своим духовным предшественником считали Абая Кунанбаева.

Поэзия и проза Абая уже более века остаются предметом изучения мирового и казахского абаеведения. Кандидат филологических наук Айнур Машакова пишет, что творчество Абая сейчас изучают во всем мире, его произведения изданы на европейских языках (китайском, турецком, языке фарси и других). Абай оставил около 170 стихов, поэмы, прозу, музыкальные произведения. В казахской поэзии это признанный новатор, он ввел новые рифмы, стихотворные размеры (шести- и восьмистишия). Это проявилось в многочисленных стихах, посвященных временам года. Недолгая административная деятельность отразилась в произведениях 1880-х годов, когда написаны стихи «Наконец волостным я стал», «Управитель начальству рад». В них звучат мотивы социального зла и невежества, осуждается стремление к наградам и похвале. Абай обращается к восточным классическим мотивам в поэмах «Масгуд», «Сказание об Азиме». В произведении «Искандер» противопоставляет разум (в образе Аристотеля) и алчность (в образе Александра Македонского). Кандидат филологических наук Гульнара Умарова напоминает, что с произведениями Пушкина казахи познакомились благодаря переводам Абая Кунанбаева. В общей сложности он сделал более 50 переводов русской классики. Она состоит из 45 кратких притч на темы морали, права, истории. Абай Кунанбаев известен как композитор. Некоторые свои стихи он положил на музыку, они распространились акынами по степи, передавались из рук в руки в рукописных сборниках. Песня «Ты зрачок глаз моих» стала народной. Около 20 мелодий популярны и в наше время.

Известный режиссер, хореограф Дамир Уразымбетов отмечает, что музыкальные произведения Абая проникнуты просветительскими идеями пробуждения духа, поиска нравственной целостности, идейного обновления. ЮНЕСКО и Международная организация тюркской культуры 1995-й и 2020-й объявляли годами Абая. Казахи ежегодно отмечают День Абая, отдавая дань уважения одному из выдающихся сыновей Казахстана.

Давлиёрова Сафаргул Тешаевна –

кандидат философских наук, доцент,

ведущий научный сотрудник отдела СНГ

Института изучения проблем стран Азии и Европы Национальной академии наук Таджикистана

Истиқлолият беҳтарин неъмат ва гаронтарин арзиш барои ҳар давлату миллат буда, омили аслии рушду тараққӣ ва заминасози ҳузур дар арсаи ҷаҳонӣ ҷиҳати инкишоф ва ҳифзи манфиатҳои миллию давлатӣ ба шумор меравад.

Тоҷикистон давоми 33 соли Истиқлолият дар партави сиёсати хирадмандонаи Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ва ташабусҳои ҷаҳонии ин шахсияти тавоно тавонист ҷойгоҳи шоистае дар арсаи байналмилалӣ барои худ касб намояд, чунон ки акнун ҳеҷ гуна тасмимгирии дастаҷамъиро дар минтақа бе ҳузури фаъоли Тоҷикистон наметавон тасаввур кард. Имрӯз аз баракати истиқлол миллатеро бо номи тоҷик ва кишвареро бо номи Тоҷикистон кулли мардуми сайёра мешиносад ва дар арсаи ҷаҳонӣ мақоми хосаеро дорост.

Ҷумҳурии Тоҷикистон 9-уми сентябри соли 1991 Истиқлолияти давлатии худро эълон кард ва бо ин саҳифаи наве дар ҳаёти мардуми мо кушода шуд. Тоҷикистон соҳиби Истиқлолият гардид. Истиқлолияте, ки орзӯи ҳамешагии ҳар миллати озода аст ва бе доштани он ҳама гуна дастоварди иқтисодиву иҷтимоӣ комил нахоҳад буд. Даврони Истиқлолият барои мо имкони воқеӣ фароҳам овард, ки роҳи имрӯзу ояндаи миллат ва пешрафти минбаъдаи кишвари азизамонро ба сӯи ҷомеаи демократӣ, ҳуқуқбунёд ва дунявӣ интихоб намоем. Истиқлолият барои мо рамзи олии Ватану ватандорӣ, бузургтарин неъмати давлатсозию давлатдории мустақил, кору пайкорҳои пайгиронаи созандагӣ, азму талошҳои фидокоронаи расидан ба истиқлолияти сиёсӣ, иқтисодӣ ва фарҳангиро омӯзонда, меъёрҳои ҷомеаи шаҳрвандиро таҳким бахшид ва дар як вақт ҳаёти озодонаи ҳар фард ва олитарин дараҷаи бахту саодати воқеии миллатро таъмин намуд.

Истиқлолият барои мо нишони барҷастаи пойдории давлат, бақои симои миллат, рамзи асолату ҳувият, идеалу ормонҳои таърихӣ, шиносномаи байналмилалӣ ва шарафу эътибори ба ҷаҳони мутамаддин пайвастани кишвари соҳибистиқлоли Тоҷикистон мебошад. Тамоми сокинони кишвари озоду ободи мо имрӯз ифтихор доранд, ки 33-сол қабл аз ин нахустин хиштҳои пойдевори истиқлолияти воқеӣ ва давлатдории миллии худро ниҳода, аз шарофати мустақилият соҳиби рамзҳои давлатӣ – Парчам, Нишон ва Суруди миллӣ гардидем.

Воқеан ҳам Тоҷикистон тавонист дар даврони соҳибистиқлолии худ бо роҳбари арзандаву сулҳпарвараш баҳри рушди кишвар чораҳои заруриро андешад. Дар даврони истиқлолият Тоҷикистон аъзои чандин созмонҳои байналмилалӣ гардид. Равобити дуҷониба ва бисёрҷонибаро қариб бо тамоми кишварҳои дунё ба роҳ монда, баҳри боз ҳам рушд намудани сиёсати хориҷӣ, иқтисодиёт, иҷтимоиёт ва дигар соҳаҳои мухталифи кишвар корҳои арзандае ба сомон расонида шуд.

Акнун замони он расида буд, ки мардум бо диди тоза ба оянда нигаранд, дидаи умед ба фардои беҳтар, фардое, ки сарнавишти худро бо дастони худ бисозанд ва вобастаи касе набошанд. Ин душманони аёну ноаён дар тули таърих ба ин сарзамин ва ба ин миллате, ки аз азал соҳиби воқеии ин марзу бум аст, нигоҳи бадхоҳона доштанд. Онҳо намехостанд, миллате ки номардиҳои таърихро таҳаммул карда ва бо орзуву умеди чандин ҳазорсолаи худ, ки тавонист давлати нав бунёд кунад дар ҷой қарор нишинанд. Бо ин мақсадҳои нопоку разилонаи худ нотавонбинон ва хоинони миллат давлати тозаистиқлоли Тоҷикистонро ба вартаи ҷанги нанговари шаҳрвандӣ тела намуданд. Қариб буд давлате, ки нав дар харитаи сиёсии ҷаҳон намудор шуда буд, пора пора намоянд. Ин ҳама ҳодисаву воқеаҳое, ки дар даврони нав истиқлолият ба даст овардани Тоҷикистони азиз буд, ҳеҷгоҳ аз хотираҳо пок нахоҳад шуд. Аммо душманони кишвар натавонистанд ба ин мақсади ифлоси худ расанд. Миллате, ки решаи бунёдии он аз умқи таърих манша мегирад фарзандонеро тавлид мекунад ки ҷонашро баҳри пойдории сулҳу субот ва оромии давлату миллат фидо мекунад. Ҳамин тавр моҳи ноябри соли 1992 дар Қасри Арбоби шаҳри Хуҷанд Иҷлосияи ХVI Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон ба арсаи сиёсат шахсияте пой ниҳод, ки дастовардҳои минбаъдаи кишвар ба номи ӯ иртиботи ҳамаҷониба доранд. Аз рӯзи Сарвари давлат интихоб гардидани фарзанди барӯманди миллат Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар тамоми фишангҳои ҳокимият асосҳои сохтори конститутсионӣ, меъёрҳои танзимкунандаи ҳаёти иқтисодӣ, иҷтимоӣ ва фарҳангии кишвар роиҷ гардида, пули миллӣ ба муомилот баромад ва шиносномаи миллӣ дар арсаи ҷаҳонӣ эътироф гардид. Мо яке аз рукнҳои асосии давлатдории мустақил – Артиши миллӣ ва нерӯҳои сарҳадиро таъсис дода, ҳифзи марзу буми Ватан ва сарҳади давлати худро таҳти назорати доимӣ гирифтем. Чунон ки Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат, Президенти мамлакат, Эмомалӣ Раҳмон таъкид кардаанд: «Яке аз муҳимтарин дастовардҳои мо дар даврони истиқлолият давлатсозӣ ва давлатдории муосири миллӣ мебошад, ки моҳиятан шакли ҳуқуқбунёд, иҷтимоӣ ва дунявиро дорад».

Душвортарин муаммои мо дар зарфи 33-сол ин масъалаи истиқлолияти энергетикӣ буд, ки баъди ба низом даровардани сохторҳои ҳокимият роҳбари давлат ҳамарӯза бо он машғул мешуд. Албатта, раванди бонизоми пешрафти иқтисодиёт ва инкишофи ҳамаи соҳаҳои хоҷагии халқ дар шароити имрӯза асосан аз истиқлолияти энергетикиву коммуникатсионӣ ва вусъат пайдо кардани роҳсозӣ вобастагии амиқ дорад. Бинобар ин нахустин иқдомҳои Ҳукумати Ҷумҳурӣ оғоз бахшидан ба сохтмони нақби Анзоб буд. Сарвари давлат дар ин кор ибтидои ҳама бунёдкориҳои роҳсозию коммуникатсияро дида, даричаи наҷотро низ дар он дарёфта буд. Дар роҳи таъмини истиқлолияти энергетикӣ, раҳоии кишвар аз бунбасти коммуникатсионӣ, амнияти озуқаворӣ, ки ҳадафҳои стратегии Ҳукумати мамлакат мебошанд, бо сохтмони нерӯгоҳҳои хурду калони барқи обӣ, хатҳои интиқоли қувваи барқ, туннелҳо, шоҳроҳҳову пулҳои байналмилалии мошингард ва даҳҳо иншооти азими инфраструктураи иҷтимоӣ натиҷаҳои нек ба даст оварда шуданд. Бунёдкориву созандагӣ дар ин самтҳо вусъати тоза пайдо карданд. Дар доираи Барномаи дарозмуддати бунёди силсилаи неругоҳҳои хурди барқӣ дар давраи солҳои 2009-2020 даҳҳо неругоҳи обии хурд сохта ба истифода дода шуд. Аз ҷумла, сохмони нерӯгоҳҳои барқи обии «Сангтӯда-1», «Сангтӯда-2», ба охир расонда шуд, ба истифда додани марказҳои гарму барқдиҳии Душанбе 1 Душанбе 2 ва ба кор даровардани ду агрегати неругоҳи барқи обии Роғун агрегати якум 16 ноябри соли 2018 ва агрегати дуюм 9 сентябри соли 2019 ба кор дароварда шуда он алҳол ба манфиати халқ хизмат мекунад.

Доир ба раҳоии кишвар аз бунбасти коммуникатсионӣ як силсила тадбирҳои мушаххас амалӣ шуда, сохтмонҳои қитъаҳои алоҳидаи роҳҳои мошингарди Душанбе – Хоруғ – Мурғоб, Душанбе – Рашт – Саритош, нақбҳои автомобилгарди Истиқлол, Шаҳристон, Шоҳроҳи Душанбе – Хуҷанд – Чаноқ, нақби Шаршар ва ғайра ба истифода дода шуданд. Баъди истифодаи роҳҳои бузурги байниминтақавӣ имкон фароҳам омад, ки ҳаракати нақлиёт дар дохили мамлакат ва берун аз он тамоми фаслҳои сол имконпазир гардад ва дар ин замина вазъи равуо ва боркашонӣ ба манотиқи гуногуни кишвар сад дар сад беҳтар шавад.

Дар шароити кунунӣ, ки ҷаҳони муосир дорад, таҳкими Истиқлолият, устувор гардонидани пояҳои давлат ва баланд бардоштани сатҳ ва сифати зиндагии инсон барои на танҳо мардуми мо, балки тамоми инсоният мазмуни ҳаётан муҳим пайдо мекунад. Аз ҳамин лиҳоз ҳодисаву воқеаҳои пурошӯби охирҳои асри гузашта моро водор намуд, ки оид ба масъалаи таъмини амнияти милливу давлатӣ, нигоҳ доштани оромии авзои ҷомеа, пойдории сулҳу субот, ва ободу зебо гардонидани ватани маҳбубамон, ру ба тарақи ниҳодани иқтисодиёт, саноати кунонии кишвар ва таҳкими истиқлолияту ҳифзи дастовардҳои он андеша кунем.

Самараи неки истиқлол аст, ки имрӯз Тоҷикистон дар дунё чун давлати сулҳхоҳу сулҳпарвар шинохта шудааст. Таҷрибаи сулҳи тоҷикон - манбаи омӯзиши сулҳхоҳони ҷаҳон гашт, ки боиси ифтихори ҳар як қавми тоҷикмиллат аст. Мо бояд аз ин миллати баруманд биболему барои боз ҳам машҳуртар гардидани он кушишу ғайрат намоем. Аз ин лиҳоз бо чунин орзуҳо гуфтаниям: Бигзор иди муқаддаси Истиқлолият барои ҳар фарди соҳибдилу озодаи кишвар саломатӣ, бахту саодат, зиндагии осуда ва комёбию кушоишҳо оварад!

Бигзор Истиқлолияти миллӣ чун қуллаҳои сарбаланди кишвар устувору поянда бод!

Номзади илмҳои техникӣ, - ходими пешбари илмии озмоишгоҳи “Маводҳои ба коррозия устувор”-и Институти кимиёи ба номи В.И. Никитини АМИТ, муовини раиси ТИ “Кимиёгарон” Худойбердизода Саидмири Убайдулло.

Истиқлолият муқаддастарин ва неъмати гарон, рамзи хушбахтӣ ва ҳуввияти миллат, ватандӯстӣ, шаъну шараф, нишонаи устуворист ва умри дароз доштани давлат.

Эмомалӣ Раҳмон

9-уми сентябр дар Тоҷикистон 33-умин солгарди Истиқлоли давлатӣ ҷашн гирифта мешавад. Оғози марҳалаи муосири таърихи Тоҷикистон бо раванди парокандагии ИҶШС, вайрон шудани таносуби қувваҳо дар ҷумҳурӣ алоқаманд аст. 24-уми августи соли 1990 дар авҷи муқовиматҳои сиёсӣ дар ҷаласаи дуюми Шурои Олии ҷумҳурӣ, даъвати 12-ум Эъломия дар бораи соҳибихтиёрии Ҷумҳурии Шӯравии Сотсиалистии Тоҷикистон қабул карда шуд. Дар эъломия ҶШС Тоҷикистон ҳамчун давлати мустақили сермиллат эълон шудааст. Соҳибихтиёрии давлатии ҶШС Тоҷикистон, гуфта мешавад дар он, дар ягонагӣ ва бартарии ҳокимияти давлатӣ дар тамоми қаламрави ҶШС Тоҷикистон ва мустақилият дар муносибатҳои хориҷӣ ифода меёбад. Эълон карда шуд, ки ҶШС Тоҷикистон дар қаламрави худ ҳама масъалаҳои сиёсӣ, иқтисодӣ, иҷтимоӣ ва фарҳангиро мустақилона ҳал мекунад, ба истиснои он масъалаҳое, ки Тоҷикистон ихтиёран ба салоҳияти ИҶШС мегузарад. Ҷумҳурият ҳуқуқи аз ИҶШС озод шуданро бо тартиби мукаррарнамудаи шартномаи иттифоқӣ ва қонунгузорӣ дар асоси он нигоҳ доштааст.

9-уми сентябри соли 1991 Шурои Олии Тоҷикистон дар иҷлосияи ғайринавбатӣ Истиқлоли давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистонро эълон кард. Дар Эъломияи истиқлолияти давлатӣ омадааст: “Бо назардошти тағйироти инқилобӣ дар ИҶШС ва эҳтироми саъйи ҷумҳуриҳои соҳибихтиёре, ки ба он шомил карда шудаанд, муносибатҳои байни худро ба тариқи нав барқарор кунанд, тибқи Эъломияи истиқлолияти Ҷумҳурии Тоҷикистон, ки 24-уми августи соли 1990 қабул шудааст”.

Дастовардҳои Тоҷикистон дар 33 соли Истиқлоли давлатӣ аз дастовардҳои ҷаҳонӣ инҳоро фарқ кардан мумкин аст:

-Роҳбарияти Тоҷикистон тавонистааст давлатдорӣ ва тамомияти арзии худро ҳифз кунад.

-Ҳаҷми маҳсулоти хоҷагии қишлоқ афзуд. Тоҷикистон маҳсулоти кишоварзиро на танҳо ба бозори дохилӣ, балки ба бозорҳои кишварҳои шарик низ таъмин мекунад.

-Дар Тоҷикистон корҳо оид ба такмил додани инфрасохтори нақлиётӣ мутобиқи стандартҳои байналмилалӣ: азнавсозӣ ва сохтмони роҳҳои оҳан ва автомобилгард, пулҳо, нақбҳо гузаронида шуданд ва идома доранд. Ин ба табдил ёфтани Тоҷикистон ба минтақаи транзитӣ мусоидат мекунад.

-Тоҷикистон имрӯз сиёсати мустақили дохилӣ ва хориҷиро пеш мебарад, манфиатҳои миллии ҷумҳуриро дар арсаи геосиёсӣ ҳимоя мекунад.

-Тоҷикистон пас аз сардиҳои муносибатии чандинсола бо Ӯзбекистон дар самтҳои гуногун муносибатҳои ҳамсоягӣ ва ҳамкорӣ барқарор кард. Дар ҷараёни сафари расмии Президенти Ӯзбекистон Шавкат Мирзиёев ба Тоҷикистон баҳори соли 2018 байни вазорату идораҳои дахлдори кишварҳо 27 созишномаи ҳамкорӣ ба имзо расид. Ва дар ҷараёни сафари давлатии Президенти Тоҷикистон Эмомалӣ Раҳмон ба Ӯзбекистон 26 санади дигар дар бораи ҳамкориҳои мутақобила ба имзо расид.

-Дар давраи истиқлолият шумораи аҳолии кишвар аз 5,5 миллион то 10 миллион нафар афзоиш ёфт, яъне 2 маротиба, сатҳ ва сифати зиндагии одамон ба куллӣ беҳтар шуд, умри миёнаи шаҳрвандон ба 73,5 сол расид. Халқи тоҷик бояд Истиқлолияти давлатии кишварро чун гавҳараки чашм эҳтиёт карда, шукргузор аз неъматҳои яздонӣ ба Пешвои миллати худ – Эмомалӣ Раҳмон дар ҳама ҷабҳаҳои рушди давлату миллат пайраву содиқ бошад.

Ибрагимова Мадина - лаборанти калони Шуъбаи Осиёи Ҷанубу Шарқии Институти омузиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон

Истиқлол ҳарчанд таърифҳои зиёде дорад, аммо мо онро ҳамчун навистани тақдир бо дастони хеш ва интихоби тарзи зиндагӣ дар доираи қобилиятҳо, воситаҳо ва мувофиқ бо арзишҳои миллии худ муайян мекунем. Аз ин рӯ, истиқлол муродифи озодии интихоб, худмуайянкунӣ ва мустақилият аз дахолати беруна мебошад.

Таърихи инсоният гувоҳ аст, ки самараи истиқлолро кишварҳо дар рақобату мубориза ба даст овардаанд. Чунки дар паси ин дастоварди бузург, ҷангу бесарусомонӣ, хиёнату бегонапарастӣ ва фитнаҳои муғризонаи душманон хобидаанд. Истиқлол ҳадафу неъмати олии дилхоҳ миллат буда, дар он хотираи таърих, орзуву армони аҷдодон, ҳувияту асолати миллӣ, ифтихору худшиносии миллӣ, давлатдории миллӣ, арзишҳои миллӣ, манфиатҳои миллӣ ва ҳадафҳои стратегӣ таҷассум ёфтааст. Истиқлоли сиёсӣ ин ноил шудан ба дастовардҳои бузург, таъмини амнияту сулҳи сартосарӣ ва устувор намудани пояҳои давлатдории миллӣ мебошад.

Истиқлол на ба ҳар халқу миллат насиб мегардад. Зеро истиқлол натиҷаи муборизаҳои сулҳҷуёна, озодихоҳӣ ва ваҳдатгароӣ мебошад. Ин неъмати бебаҳо барои миллати тоҷик низ ба осонӣ насиб нагашт. Аз рӯзҳои аввали ба даст овардани Истиқлол, соҳибихтиёрӣ, фазои моро абру борони ҷанги шаҳрвандӣ, бозиҳои ҳаргуна гурӯҳҳои манфиатталаб ва фитнаҳои ташкилотҳои экстрмистиву террористӣ фаро гирифт. Озодӣ ва истиқлоли моро аз рӯзҳои аввал бо саҳнаҳои ҷангу ҷидол, қатлу куштори фарзандони миллат, майдоннишиниҳо, террору ғорати давлат ба ришта кашиданд. Аммо шарори истиқлолхоҳӣ, озодхоҳӣ, соҳибихтиёрӣ, эҳтироми сулҳу ваҳдат ва амнияту давлатдорӣ дар дилҳои мардуми тоҷик хомӯш нашуда буд. Душманони дохиливу хориҷии миллати тоҷик чашм ба ҳар як ваҷаб замини кӯҳистонаш андӯхта буданд. Фурсат меҷустанд, то ки шарори истиқлол, ҳувияту ифтихорӣ моро хомӯш ва Ватани азизи моро пора – пора созанд. Аммо, қалами тақдири миллат ба дасти яке аз фарзандони фарзонаи миллат, мӯҳтарам Эмомалӣ Раҳмон афтод. Ин шахсият ҳадяи Яздон, ҳадяи таъриху тақдир буд. Зеро бо шарофати ин шахсияти таърихӣ, фарзанди асили миллати тоҷик, оташи ҷанги шаҳрвандӣ хомӯш, истиқлоли мо поянда ва давлати мо аз вартаи нобудӣ наҷот ёфт. Ин неъмати бебаҳо барои эҷоди аркони давлатдории муосир шароит фароҳам оварда, нуру зиё, ободиву озодӣ, бунёдкориву созандагӣ, ҳамфикриву ҳамзистӣ ва осоиштагиро ба мардуми тоҷик армуғон овард.

Истиқлоли давлатӣ нишонаи ҳувият ва озодӣ, ифтихору номус, рамзи саодату хушбахтӣ ва тантанаи орзуву ормонҳои деринаи мардуми мо мебошад, ки Тоҷикистони азизро ба як марҳилаи хоси таърихӣворид намуда, бо ҷомеаи ҷаҳон пайваст. Боиси ифтихор аст, ки имрӯз Тоҷикистонро дар қатори дигар кишварҳои тараққикарда, барои ҳадафҳои ҷаҳонияш мешиносанд ва эътироф доранд. Маҳз, қабул гардидани панҷ Қатънома дар соҳаи об аз тарафи СММ боиси ифтихор аст, ки Тоҷикистонро кишвари калидӣ дар ҳалли мушкилоти об дар ҷаҳон муаррифӣ карда истодааст.

Тавре Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон зикр намудаанд: “Истиқлоли давлатӣ барои мардуми мо имконияти нодири таърихӣфароҳам овард, ки зери парчами миллии худ муттаҳид шуда, бо заҳмати аҳлонаву бунёдкорона бисёр мушкилоту монеаҳои сахту сангинро паси сар намоянд ва кишвари маҳбубамонро ба марҳалаи рушди устувори иқтисодиву иҷтимоӣ расонанд».

Хушбахтона имрӯз Истиқлоли мо сию сесола мешавад. Мо 33 сол аст, ки шаҳди истиқлол, озодӣ, соҳибихтиёриро мечашем. Фаромӯш бояд насохт, ки ин шаҳди ширин, неъмати яздонӣ барои мо гарон афтодааст. Зеро дар паси он ормони ҳазорон шаҳидони роҳи Истиқлол, ормони ҳазорсолаи халқи тоҷик ва заҳматҳои шабонарӯзии мардум хобидааст. Озодӣ, фатҳу кушоиш ҳама бо шарофати истиқлол ба мо насиб гардидааст. Ҳар неъмате, ки нисбати он эҳтиром гузошта нашавад, нобуд хоҳад шуд, ҳатто Истиқлол ҳам. Пас бояд ҳар лаҳза ба он эҳтиром қоим буд ва чун гавҳараки чашм эҳтиёт кард. Муносибати мо бо Истиқлол дар ҳар давру замон гуногун буд. Имрӯз он самимона буда, лаҳза ба лаҳза меҳру муҳаббат нисбати он меафзояд. Аммо ҳоло новобаста аз он, ки мо дар ҳамаи самтҳои сиёсати дохиливу хориҷӣ ба дастовардҳои назаррас ноил гардидаем, вале дар марҳилаи мураккабу ҳассоси ҷаҳони муосир ба иттиҳоду ҳамраъйӣ, ваҳдатгароӣ, маърифату зиракии сиёсӣ, худшиносиву худогоҳӣ ва эҳсоси баланди ватандӯстиву ватандорӣ ниёзи бештар дорем. Чунки таҳдидҳои терроризму экстремизм то рафт авҷ гирифта, метавонанд ба амнияту осоиши ҷомеа халал ворид созанд. Ин дар ҳолест, ки мутаассифона, то ҳол гурӯҳу созмонҳое ҳастанд, ки дар пайи ноором кардани вазъ дар кишвари азизи мо мебошанд ва бо ҳар роҳ кӯшиш мекунанд, ки монеи пешрафту тараққиёти мамлакат гарданд. Пас, дар чунин вазъ мо бояд дар партави ҳидоятҳои Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои муаззами миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон амал карда, дар ҳеҷ маврид зиракии сиёсиро аз даст надиҳем ва ба қадри тавонмандии хеш дар пешрафти минбаъдаи Ватани азизи худ саҳмгузор бошем.

Искандар ШАРИФОВ, ходими илмии шуъбаи Иттиҳоди Давлатҳои Мустақил - и Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупо и Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон

Ба истиқболи 33-умин солгарди

Истиқлоли давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон

Истиқлолмаънии ҳаёт ва омили таъминкунандаи саодати рӯзгори инсоният аст. Дар ҳама давру замон одамият Истиқлолро шарти асосии бунёди ҷомеаи солим ва рушдёфта донистаанд. Аз ин рӯ, Истиқлол инъикосгари ҳаёти орому осудаву осоиштаву боамни давлату миллат ба ҳисоб меравад.

Дар марҳалаи давлатдории навини тоҷикон дастёбӣ ба Истиқлоли давлатӣ бузургтарин дастоварди милливу давлатӣ буда, рушди ҳамаҷониба ва устувори давлат ба ин падидаибузург пайванди ногусастанӣ дорад. Аз ҷониби дигар, мафҳумҳоиИстиқлол, Сулҳ, Ваҳдат ва субот ба ҳамдигар тавъам буда, заминагузори давлати нави соҳибистиқлол, дунявӣ, ягона, демократӣ ва ҳуқуқбунёди тоҷикон маҳсуб меёбанд.

Мусаллам аст, ки раванди бунёд, бадастоварӣ ва истиқрори Истиқлолу Сулҳу Ваҳдат ва дар ин марҳала ҳифзу буми Тоҷикистон нишон медиҳад, ки дар ин масир нақши Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ниҳоятбузургу бориз аст. Яъне, шукуҳу ҷалоли соҳибистиқлолии Тоҷикистон аз он шаҳодат медиҳад, ки Пешвои муаззами миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар роҳи расидан ба ин неъмати созанда ва дастоварди пурарзиш нақши хоссаи худро гузоштаанд.

Дар идомаи фаъолияти пурсамар ва пурмаҳсул, бахусус талошҳои пайваставу ҳамешагии Пешвои миллат дар Тоҷикистон суботу ҳамгироии миллӣ барқарор гашта, фазои субот, амнияти миллӣ ва ваҳдату якдилӣ устувор гардид, ки ин пеш аз ҳама самараи ҷасорату матонати сулҳофаринии муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон мебошад.

Дар тули солҳои соҳибистиқлолӣ ҳамагуна имконоти рушди иқтисодиву иҷтимоии кишвар ҷиҳати амалигардонӣ ва татбиқи ҳадафҳои стратегии кишвар фароҳам оварда шудаанд, ки чунин барномарезиҳои стратегӣ омили таъминкунандаи рушди устувори Тоҷикистон маънидод мегарданд.

Дар замони Истиқлол таваҷҷуҳ ба ҷавонон ва рушди маънавиёту рушди зеҳнияти илмиву техникии онҳо аз ҷониби Пешвои миллат равона гардида, барои боз ҳам баланд бардоштани донишу ҷаҳонбинии илмии насли ҷавон хеле тадбирҷӯиҳои саривақӣ ва стратегияву барномаҳои муҳимму зарурӣ ба вуҷуд омаданд. Зеро яке аз воситаҳои асосии рушди давлат ин рӯй овардан ба илму маориф ва дар ин замина тарбияи мутахассисони варзида, бомаҳорат, забондон ва донишманду ватандӯст аст.

Агар нақши муҳтарам Эмомалӣ Раҳмонро дар таҳкими Истиқлоли давлатӣ мавриди таҳлилу баррасӣ қарор диҳем, месазад, ки дар ин хусус як силсила таҳқиқоти бузургро анҷом дод.

Яке аз омилҳои таҳкимбахш ва муаррификунандаи давлату миллат ин роҳандозии сиёсати муваффақонаи хориҷӣ ва роҳ ёфтан ба ҷомеаи ҷаҳонӣ мебошад. Дар ин масир, Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон зери роҳбарии Президенти кишвар муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон тавонист, ки ҷиҳати таҳким ва тақвияти Истиқлоли давлатӣ бо давлатҳо ва созмонҳои ҷаҳонӣ ҳамкориҳоро ба роҳ монад, ки ин ҳама натиҷаи сиёсатгузориҳои арзишманди Пешвои миллат маҳсуб меёбанд.

Эътироф гардидани давлати мо ҳамчун кишвари соҳибистиқлол аз ҷониби кишварҳои ҷаҳон, барқарор намудани муносибатҳои дипломатӣ бо аксари кишварҳои дуру наздик, узви комилҳуқуқи созмонҳои минтақавию байналмилалӣ гардидан, пешниҳоди ташаббусҳои ҷаҳонӣ ва даҳҳо муваффақиятҳои дигар дар самти ҳамкориҳои байналмилалӣ ҳама бозгӯифаъолияти пурсамари мактаби дипломатияи муваффақиПешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон мебошанд, ки ба таҳкими Истиқлоли давлатӣ ва шинохти ҷаҳонии давлати миллии тоҷиконмусоидат намудаанд.

Ҳамин тариқ, марҳалаи дастёбӣ ба Истиқлоли давлатӣ ва рушди устувори Тоҷикистони азиз, ба фаъолияти созандаву бунёдкорона ва афкори созандаву ободиоварандаи Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон вобастагии амиқ дорад. Зеро муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ҳамчун Пешвои хирадсолор ормони ҳазорсолаимиллати тоҷикро ҳимоя намуда, давлати миллии тоҷиконро эҳё намуданд, ки ин бузургтарин саодат, баландтарин иқбол ва беҳтарин хушбахтӣ барои миллати тоҷик мебошад.

Ардамеҳр Ашуров - номзади илмҳои таърих, ходими пешбари илмии Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон

9 сентябри соли 1991, ки Ҷумҳурии Тоҷикистон расман истиқлолияти давлатии худро эълон кард, ба як лаҳзаи муҳим дар таърихи кишвар табдил ёфт. Ин рӯйдоди таърихӣ оғози марҳилаи нави рушди кишварро нишон дод, ки ба он имконият фароҳам овард, ки тақдири худро мустақилона муайян кунад ва ба шукуфоии миллӣ талош кунад. Аммо роҳ ба истиқлолият ва устуворӣ осон набуд, балки талошҳо ва қурбониҳои зиёдеро талаб кард.

Истиқлолият, ба маънои аслӣ, на танҳо истиқлолияти сиёсӣ ва иқтисодӣ аст, балки ҳамчунин истиқлолияти маънавӣ ва илмӣ мебошад. Таърихи Тоҷикистон, ки аз ҳазорон сол пеш оғоз ёфтааст, бо худ орзуи озодӣ, рушди илм ва фарҳангро ҳамроҳ доштааст. Ин орзуҳо бо дастгирии Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон, ки аз рӯзҳои аввали истиқлолият нақши калидӣ дар ташаккули ҳокимияти навини Тоҷикистон доштанд, амалӣ шуданд.

Талошҳои Асосгузор сулҳу ваҳдати миллӣ-Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, мӯҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар қатъи ҷанги шаҳрвандӣ, барқарор намудани сулҳ ва субот, инчунин қатъият ва хирадмандии ӯ ба кишвар имкон доданд, ки аз бисёр душвориҳо гузарад. Ин ҷараён на танҳо натиҷаи меҳнати пурмашаққати ӯ, балки далели хирад ва устувории миллат аст, ки барои рушди ҳамаҷониба талош мекунад.

Асосгузор сулҳу ваҳдати миллӣ-Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, мӯҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ҳамеша аҳаммияти илмро барои рушди кишвар таъкид мекарданд. Дар мулоқотҳояшон бо олимон ва шахсони маъруфи илм масъалаҳои баланд бардоштани сатҳи омӯзиши илмҳои табиӣ ва риёзӣ, ташаккули тафаккури техникӣ, дастгирии ташаббусҳои ихтироъкорӣ ва беҳтар намудани сифати тайёр кардани кадрҳои илмӣ баррасӣ мешуданд. Бо ин роҳ, онҳо ба рушди илм ва технология роҳ кушоданд ва ба навовариҳо ва пешрафти техникӣ шароит фароҳам оварданд.

Дар тӯли солҳои Истиқлолияти давлатӣ илм дар Тоҷикистон қадамҳои бузурге ба пеш гузошт. Ҳукумати кишвар барои рушди ҳамаҷонибаи илм ва беҳбуди шароити иҷтимоӣ барои кормандони соҳаи илм тамоми шароитро фароҳам овард. Бисёр пажӯҳишгоҳҳо ва марказҳои илмӣ- таҳқиқотӣ сохта ба истифода дода шуд. Ислоҳоти муҳим ба сохтори Академияи илмҳо расиданд, ки соли 2020 ба Академияи миллии илмҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон табдил дода шуд.

Аз ҷумлаи дастовардҳо дар соҳаи илм метавон ба таъсиси муассисаҳои нав оид ба масъалаҳои об, гидроэнергетика, экология, фалсафа ва ҳуқуқ, инчунин Маркази илмии Хатлон ва Маркази омӯзиши пиряхҳои Тоҷикистон ишора кард. Ин муассисаҳо нақши муҳимро дар ҳалли масъалаҳои илмӣ ва амалӣ, ки пеши рӯи кишвар қарор доранд, мебозанд. Бо вуҷуди ин, муҳим аст, ки дар хотир дошта бошем, ки илми воқеӣ ҳамеша бо масъалаҳои рӯзмарра сарукор дорад, аммо инчунин роҳҳои навро барои фаҳмиши ҷаҳон мекушояд.

Илм ва маориф дар сиёсати Ҳукумати Тоҷикистон мавқеи марказӣ доранд. Дар тӯли зиёда аз 30 соли Истиқлолияти давлатӣ беш аз 3900 муассисаҳои таҳсилоти умумӣ, аз ҷумла гимназияҳо, литсейҳо ва коллеҷҳо, инчунин донишгоҳҳо ва институтҳо сохта шудаанд. Шумораи муассисаҳои таҳсилоти олии касбӣ аз 13 то 47 зиёд шудааст ва шумораи донишҷӯён аз 65 ҳазор то зиёда аз 220 ҳазор нафар расидааст. Ин рушд нишон медиҳад, ки миллат ба илм ва маориф аҳамияти махсус медиҳад ва инро ҳамчун роҳи асосии пешрафти иҷтимоӣ ва иқтисодӣ медонад.

Яке аз ҷанбаҳои муҳими сиёсати давлатӣ ҷалби ҷавонон ба илм ва ихтироъкорӣ мебошад. Асосгузор сулҳу ваҳдати миллӣ-Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон мӯҳтарам Эмомалӣ Раҳмон барои мактаббачагон ва донишҷӯён мукофотҳо ва стипендияҳои зиёдеро таъсис додааст, ки ҷавононро ба таҳсил ва таҳқиқоти илмӣ ҳавасманд мекунанд. Соли 2022 Қонуни "Дар бораи тиҷоратикунонии натиҷаҳои фаъолияти илмӣ ва илмию техникӣ" қабул шуд, ки ба татбиқи дастовардҳои илмӣ дар истеҳсолот мусоидат мекунад. Бо ин роҳ, ҷавонон метавонанд дарки амиқи илм ва техника дошта бошанд ва дар рушди иқтисоди миллӣ саҳм гузоранд.

Яке аз иқдомҳои муҳимми дигар ин таъсиси Озмуни ҷумҳуриявии "Илм - фурӯғи маърифат" мебошад, ки дар Тоҷикистон бо мақсади ҷалби бештари наврасон ва ҷавонон ба омӯзиши илмҳои дақиқ ва табиӣ ташкил карда мешавад. Ин озмун, ки таҳти сарпарастии Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон баргузор мешавад, ба рушди тафаккури илмӣ, тавсеаи ҷаҳонбинии техникӣ ва ташаккули маҳоратҳои навоварӣ ва ихтироъкорӣ мусоидат мекунад. Иштирокчиён дар доираи ин озмун метавонанд дониш ва маҳоратҳои худро дар соҳаҳои гуногуни илмӣ намоиш диҳанд ва аз дастовардҳои худ баҳравар шаванд. Озмун инчунин ба густариши тафаккури илмӣ ва технология дар ҷомеа мусоидат намуда, шароити муносиб барои рушди насли ҷавони олимонро фароҳам меорад.

Бо вуҷуди муваффақиятҳои назаррас, илм дар Тоҷикистон бо як қатор мушкилот рӯбарӯ аст. Яке аз вазифаҳои асосӣ ҷалби олимони ҷавон ба фаъолияти тадқиқотӣ мебошад. Норасоии мутахассисон дар чунин соҳаҳо, ба монанди зилзилашиносӣ, энергетика, биологияи молекулавӣ, генетика ва биотехнология, чораҳои фавриро барои тайёр кардани онҳо ва ҷалби онҳо талаб мекунад. Дар ин раванд, таҷдиди назар ва рушди барномаҳои таълимӣ ва тадқиқотӣ бояд як афзалияти миллӣ бошад.

Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ҳамчунин зарурати ислоҳоти ҷиддӣ дар Академияи миллии илмҳо ва пажӯҳишгоҳҳои илмии онро таъкид карданд. Вай аҳамияти баланд бардоштани самаранокии таҳқиқоти илмӣ ва мутобиқати онҳо ба талаботи муосирро таъкид намуд. Барои ин Ҳукумат ният дорад комиссияи салоҳиятнокро барои таҳлили ҳамаҷонибаи фаъолияти муассисаҳои илмӣ таъсис диҳад ва пешниҳодҳои мушаххасро барои беҳтар намудани онҳо пешниҳод кунад. Ин тадбирҳо нишон медиҳанд, ки рушди илм ва технология дар сиёсати давлат афзалияти олист.

Ҳукумати Тоҷикистон аҳаммияти бузурги таҷҳизоти муосир ва лабораторияҳои илмӣ-амалиро эътироф мекунад. Дар солҳои охир сармоягузорӣ ба хариди таҷҳизоти нав ва таъсиси лабораторияҳои нав зиёд шудааст. Ин таҷҳизоти муосир ва шароити беҳтари тадқиқотӣ ба олимон ва муҳаққиқон имконият медиҳанд, ки дар сатҳи баланд таҳқиқот гузаронанд ва ба натиҷаҳои назаррас ноил шаванд. Ин сармоягузориҳо нишон медиҳанд, ки Тоҷикистон дар роҳи рушди илм ва технология пеш меравад ва ба ояндаи равшан умед мебандад.

Истиқлолияти Тоҷикистон асоси рушди илм ва маорифро фароҳам овард, ки дар навбати худ ба пешрафти иҷтимоӣ ва иқтисодии кишвар мусоидат мекунад. Ташаббусҳои Президенти муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ва Ҳукумати кишвар ба Тоҷикистон имкон доданд, ки бо эътимод пеш равад, ҳадафҳои стратегиро амалӣ кунад ва мушкилоти замони муосирро ҳал намояд. Илм дар ин раванд нақши калидӣ мебозад ва рушди он яке аз афзалиятҳои сиёсати давлатӣ боқӣ мемонад.

Саидзода Ҳалим Азиз – Мудири Шуъбаи татбиқи илм дар истеҳсолоти Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон

Имом Мираҳмади Шарофиддин-Сармутахассиси Шуъбаи татбиқи илм дар истеҳсолоти АМИТ

Саидов Давлатёр Маҳмадсалимович – Мутахассиси пешбари Шуъбаи татбиқи илм дар истеҳсолоти Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон

Cиву се сол пеш миллати куҳанбунёду соҳибфарҳанги тоҷик ба дастоварди муқаддасу таърихӣ – Истиқлолии давлатӣ мушарраф гардид, ки ҳоло мо бо ҳисси ифтихору сарфарозӣ 33-юмин солгарди онро ҷашн мегирем. Хосияти ҳар як ҷашн, пеш аз ҳама, дар он ифода меёбад, ки моро ба таҳлилу ҷамъбаст ва натиҷагириҳои рўйдодҳои гузашта, мушаххас сохтани вазифаҳои имрўза ва чашмандозӣ ба оянда водор мекунад. Аз ин нигоҳ Истиқлоли давлатӣ барои мардуми тоҷик падидаи бемислу монанди таърихист, ки силсилаи воқеаҳои сарнавиштсозро дарбар мегирад ва бинобар ин, мо бояд онҳоро аз дидгоҳи фарохтару баландтар тақвиму тақдир намоем.

Дар ин росто, қабл аз ҳама, бояд дарк кард, ки истиқлолият волотарин ва арзишмандтарин дастоварди миллати тоҷик тайи ҳазорсолаи охир мебошад. Тоҷикистон маҳз ба шарофати истиқлол ҳамчун узви баробарҳуқуқи ҷомеаи ҷаҳонӣ эътироф гардид ва дар арсаи сиёсати ҷаҳонӣ бо ҳама вижагиҳои давлатдории муосир арзи ҳастӣ намуд.

“Роҳи таърихии тайкардаи мардуми тоҷик” ба андешаи Сарвари давлат, Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ- Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон -“роҳи ҳамвору осон набуд ва ёфтани миёнроҳи тиллоӣ низ амри маҳол менамуд”. Аз нахустин қадамҳои Истиқлол доираҳои муайяни бадхоҳ бо истифода аз таҷрибаи даврони гузашта ва усулҳои озмудаи худ, бо роҳи барангехтани низоъҳои дохилӣ ва бозиҳои сиёсие, ки бар асари онҳо ҳанўз ҳазор сол пеш давлати бузурги Сомониён завол ёфта буд, тавонистанд миллати моро ба гирдоби мухолифат ва даргириҳои сиёсӣ кашида, баъдан давлати ҷавони Тоҷикистонро дучори ҷанги таҳмилии шаҳрвандӣ гардонанд. Дар натиҷа беш аз сад ҳазор шаҳрвандони мо ҷони худро аз даст доданд, қариб як миллион нафар иҷборан хонаву дари худро тарк карда, ба кишварҳои ҳамсоя фирор намуданд. Ҷанги таҳмилӣ ба иқтисодиёти мамлакат дар маҷмўъ беш аз 10 миллиард доллари амрикоӣ зиёни моддӣ расонид. Зарари маънавии ҷанг ҳадду ҳисоб надорад. Зиёда аз ин, миёни доираҳои сиёсии беруна ва шарикони дохилии онҳо нақшаи таҷзияи Тоҷикистон, пароканда сохтани миллат ва бо ҳамин роҳ аз байн бурдани давлатдории тоҷикон тарҳрезӣ мешуд. Вале бархилофи азму талошҳои гурўҳҳои бегонапараст, нерўҳои тундрави дохилӣ ва баъзе доираҳои манфиатдори хориҷӣ неруҳои солими ҷомеаи мо дар як муддати кўтоҳ зери парчами нангу номус ва ягонагии миллӣ ба ҳам омада, роҳи расидан ба сулҳ ва ваҳдати миллиро интихоб карданд. Баъд аз зиёда аз панҷсоли мухолифати мусаллаҳона Созишномаи умумӣ дар бораи истиқрори сулҳ ва ризоияти миллӣ дар Тоҷикистон ба имзо расид, ки дастоварди нодиртарини тоҷикон дар даврони истиқлолият мебошад ва ҳоло таҷрибаи сулҳофарии тоҷикон аз ҷониби ҷомеаи ҷаҳонӣ эътироф гардида, ба мактаби омўзиш табдил ёфтааст.

Тавре мебинем, даҳсолаи аввали давлатдории навини миллии тоҷикон асосан ба ҳалли масоили сиёсӣ, бозгардондани гурезагон, ҳалли масъалаҳои дар Созишномаи умумии истиқрори сулҳ ва ризоияти миллӣ муайяншуда сарф гардида, танҳо пас аз соли 2000- ум ба давлату ҳукумат муяссар гардид, ки ҷиддан ба ҳалли масоили иқтисодиву иҷтимоӣ бипардозад. Дар нимаи дуюми соли 2000-ум рӯйдоди хеле муҳимми даврони истиқлолият ба вуқӯъ пайваста, як силсила ислоҳоти иқтисодиву молиявӣ ба роҳ андохта шуд, ки он ба болоравии нишондиҳандаҳои макроиқтисодӣ дар тамоми соҳаҳои иқтисодиёти мамлакат ва раҳоии кишвар аз буҳрони иқтисодӣ, инчунин, беҳдошти ҳолати молиявӣ, муътадил гардидани буҷети давлатӣ ва вазъи иқтисодиву иҷтимоии кишвар мусоидат намуд. Тоҷикистон имрўз дар роҳи иҷрои 4 ҳадафи стратегӣ – раҳоӣ аз бунбасти коммуникатсионӣ, ба даст овардани истиқлолияти энергетикӣ, таъмини амнияти озуқаворӣ васаноатикунонии босуръат ва татбиқи Стратегияи миллии рушд қарор дорад.

Тоҷикон дар таърихи гузашта бо доштани ҷавонмардони худ ифтихор дошт ва дорад. Саҳифаҳои таърихии мо то имрӯз дар китобҳо нуҳуфтааст. Ҳанӯз аз қаҳрамонони шуҷои халқи тоҷик ба мисли Темурмалику Восеъ, Муқаннаву Спитамени бузург ва садҳо қаҳрамонони шуҷои Ватан сарчашма мегирад. Имрӯз ҷавонони мо низ дар пайравии гузаштагони худ барои ҳифзи манфиатҳои миллӣ ва таҳқими Истиқлолияти давлатӣ камари ҳиммат бастаанд. Ташаббусҳо ва имкониятҳои фаррохи васеъи имрӯзаи Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон нисбати ҷавонон беандоза аст. Имкониятҳои хуби илмомӯзӣ, касбомӯзӣ ва забономӯзӣ барои ҷавонон фароҳам шудаанд. Барои ҳамаи ин имкониятҳои фароҳамшуда, мутмаин аз онем, ки ҷавонони мо дучанд барои номдории номи кишвар саҳми бориз мегузоранд. Зиҳи Истиқлоли миллат, зиҳи шаҳболи устувори давлат. Истиқлоли диёр, муборакамон бод!

Дилафруз Достиева - лаборанти калони Шуъбаи Шарқи Миёна ва Наздики Институти омузиши масъалаҳои Осиё ва Аврупои Академияи миллии илҳои Тоҷикистон

Ба зуҳури истиқлол чун неъмати бебаҳо ва гаронмоя миллати азиятдидаву ранҷкашидаи тоҷик соҳибистиқлол гардид. Истиқлол волотарин ва пурарзиштарин дастоварди давлату миллати тоҷдори тоҷик аст, ки дар асри 20-ум ба даст омада.

Ин неъмати бузург баробари ба даст овардан, нуру зиё, меҳру вафо, ободию озодӣ, ҳамфикрию ҳамзизтӣ ва осоиштагиву абадиятро ба мардуми бузурги тоҷик ва Тоҷикистони азиз оварда аст.

Истиқлолият шиносномаи ҳастии давлат, комилҳуқуқӣ ва соҳибихтиёрӣ, низоми давлатдорӣ ва бузургии миллат аст, ки сиёсати дохилию хориҷӣ, иқтисодӣ, вазъияти иҷтимоиву фарҳангии миллатро ривоҷу равнақ медиҳад. Истиқлол рамзи соҳибдавлатӣ ва ватандории миллати сарбаланду мутамаддини тоҷик асг, ки номаи тақдирашро бо дасти хеш навшита, роҳу равиши хосса вамақому мавқеи муносибро дар ҷомеаи ҷаҳонӣ пайдо кард ва набзи давлату миллати моро ба набзи сайёра ҳамсадо месозад.

Истиқлол чун олитарин меҳмони пурфаӣзу пурсаховат бар хони кишвари тоҷикон соли1991 қадам ранҷа намуд. Ин миллати меҳмоннавоз қудуми мубораки ин меҳмони олиқадрро воло ҳисобида ба хубӣ пазируфт, Гарчанде бархе аз номуродон сараввал чун душманони қаттоли ин сарзамини афсонавӣ тобу тоқати ин рӯйдоди бузурги таърихӣ накарда миллати барӯманди тоҷикро бо ҳамдигар иғво андохтанд, ҷангҳои бародаркуш ташкил намуданд, мардуми барӯманди ин сарзаминро муҳоҷир гардониданд, мавзеъҳоро вайрон карданду тифлаконро бесаробон гардониданд, аммо ба муроди дили пуркинаашон нарасиданд, зеро ин миллати бузургро марди бузургу дунёдида, ҷаҳондону дарёдил, бохираду некқадам Президенти Тоҷикистони азиз, Эмомалӣ Раҳмон роҳбаладӣ мекунад. Бо мурури вақт ҳама душворию азиятҳо паси cap гаштанду давлат орому миллат дилшод гардид.

Бо паси cap кардани монеаву душвориҳои зиёд, мулоҳизакор будани миллат имрӯз Тоҷикистонро тамоми мамлакатҳои ҷаҳон мешиносанд. Имрӯз миллати тоҷикро тамоми дунё чун қавми бузург эътироф мекунанд. Фарзандони ин миллати барӯманд дар тамоми кишварҳои ҷаҳон дар соҳаҳои гуногун фаъолияг мебаранд. Қариб ҳамаи кишварҳои дунё робитаи дӯстию тиҷоратиашонро бо Тоҷикистон пайвастаанд, ки ин ҳама нишонаҳои бузургӣ истиқлол аст.

Имрӯз наметавон сарзаминеро номбар кард, ки Тоҷикистонро чун кишвари соҳибисгиқлол нашиносад. Имрӯз миллати тоҷик дар арафаи ҷашни 33-солагии истиқлоли миллӣ ҳамаҷониба барои ободкорӣ ва ҳамзиштии осоишта мекӯшад. Рамзҳои асосии давлати мо нишони миллӣ, парчами миллӣ, пули миллӣ мебошанд. Фарзандони миллат дар қувваҳои миллии давлати хеш адои хизмати Модар-Ватан мекунанд. Имрӯз миллати сарбаланди тоҷик бо ифтихори бузурги миллӣ аз дасговардҳои бузурги истиқлол чун иншоотҳои бузурги кишвар, сохтмонҳои НБО-и Роғун, Сангтӯдаи-1, Сангтӯдаи-2, «Роҳи мошингарди Бадахшон», «Нақби Истиқлол», «Роҳи оҳани Хатлону Кӯлоб», ифтихор дорад.

Хуҷаста бошадо иқболи тоҷик,

Ба парвози навин шаҳболи тоҷик.

Гар истиқлолаш истиқбол дорад,

Ҳумоён бод истиқлоли тоҷик.

Бузургтарин дастоварди Ҷумҳурии Тоҷикистон дар даврони Истиқлоли Тоҷикистон, ки соли 1994 сурат гирифта буд, қабули Сарқонуни ҷумҳурӣ мебошад. Сарқонун мавқеи шахсро дар ҷамъият дар мадди аввал гузошта, ки он гувоҳи сохтани давлати демократӣ ва ҳуқуқбунёд гардид.

Хулоса, тавассути истиқлол Тоҷикистон тоҷикони ҷаҳонро бо ҳам овард ва дари худро ба ҳаммиллатони бурунмарзӣ боз намуд. Имрӯз Тоҷикистон соҳибихтиёр аст. Самараи неки истиқлол аст, ки имрӯз Тоҷикистон дар дунё чун давлати сулҳхоҳу сулҳпарвар шинохта шудааст. Таҷрибаи сулҳи тоҷикон - манбаи омӯзиши сулҳхоҳони ҷаҳон гашт, ки боиси ифтихори ҳар як қавми тоҷикмиллат аст. Мо бояд аз ин миллати барӯманд биболему барои боз ҳам машҳуртар гардидани он кӯшишу ғайрат намоем.

Номзади илмҳои техники Наҷибуллоҳи Рузӣ МД Маркази таҳқиқоти технологияҳои инноватсионии АМИТ

Зану духтари тоҷикро дар ҳама давру замон бо либоси зебову шинами тоҷиконаи атласу адрас ва чакан мешинохтанду мешиносанд. Дaр рaдифи дигaр aрзишҳои фaрҳaнгию тaърихӣ, либоси миллии тоҷикӣ чун муaррификунaндa вa бaёнгaри фaрҳaнги миллии хaлқи тоҷик мaҳсуб ёфтa, бо шaрофaти сиёсaти хирaдмaндонa, тaбъу зaвқи бaлaнд, ояндaнигaрии пояндa вa меҳaнпaрaстии беҳaмтои Пешвои миллaт, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтaрaм Эмомaлӣ Рaҳмон дaр aрсaи чaҳонӣ муaррифӣ гaрдидa истодaaст. Далели арзиши воло доштани либоси миллии мо дар он зоҳир мегардад, ки соли 2018 чакани тоҷикӣ ба Феҳристи меросии ғайримоддии ЮНЕСКО шомил гардид. Арзиши атласу адрас низ, ки дар тӯли таърих вижагиву унсурҳои худро нигоҳ дошта омадааст, аз ин кам нест.

Имрӯзҳо миллaти моро дaр ҷaҳон бо либоси зебои миллӣ, бa монaнди aтлaсу aдрaс вa чaкaн, ки ҳaмчун сaрвaти нодир вa бебaҳои фарҳанги мaрдуми тоҷик, муaррифӣ гaрдидaaст, мешиносaнд. Либоси миллӣ, хусусaн, чaкaну чaкaнпӯшӣ ҳaмчун рaмзи ифодaгaри фaрҳaнги миллӣ, тaърихи куҳaн доштa, имрӯз низ бонувони тоҷик онро бо ифтихору қaноaтмaндӣ бо нигорaҳои хосси тоҷикӣ медӯзaнду мепӯшaнд.

Либоси миллии тоҷикӣ як ҷузъи фaрҳaнги бою ғaнии миллaти соҳибтaмaддуни мо бa шумор мерaвaд. Он ёдгор aз aҷдодони соҳибхирaд вa тaърихофaрaмон будa, дaр тӯли қaрнҳо зебоӣ вa ҷaззобияти худро гум нaкaрдaaст. Хушбaхтонa, бaъди бa дaст овaрдaни Истиқлоли дaвлaтӣ бо тaвaҷҷуҳи роҳбaрияти кишвaр бa эҳёи ҳунaрҳои мaрдумӣ вa тaшвиқу тaрғиби либоси миллӣ, бори дигaр ин ғaновaти фaрҳaнгӣ вa тaърихии миллaти тоҷик дaр кишвaр вa берун aз он мaҳбубият пaйдо нaмуд.

Имрӯзҳо миллaти тоҷикро дaр ҷaҳон мaҳз фaрҳaнги воло вa тaърихи пурғaновaтaш муaррифӣ месозaд. Фaрҳaнги волои тоҷикон дaр либосҳои рaнгорaнги мaрдуми он, хусусaн бонувони зебо вa зебопaрaстaш тaҷaссум ёфтaaст. Либоси миллии тоҷикӣ ифодaгaри нaзокaту мaлоҳaти бонуи тоҷик будa, дaр aқсои олaм мaҳз бо aтлaсу aдрaс вa чaкaн симои зaнҳои тоҷик мондaгор шудaaст.

Бояд гуфт, эҳтироми либоси миллӣ, ки ҷузъи aсосии фaрҳaнги олaмшулaмон мебошaд, қaрзи ҳaр як шaҳрвaнд, махсусан бонувон бa ҳисоб мерaвaд. Мо, тоҷикон хушбaхт aз он бояд бошем, ки дорои тaърихи чaндинҳaзорсолa ҳaстем вa нaқшу нигори миллии мо дaр либоси мо низ инъикос ёфтaaст.

Зaнону модaрони тоҷик дaр ҳaмa дaвру зaмон посдори оину aнъaнaҳои муқaддaси хaлқу миллaт бa шумор мерaвaнд. Вaқте сухaн aз либоси миллӣ мерaвaд, ҳaтмaн пеши нaзaр симои зaнон бо сaру либоси хоссa пеши нaзaр меоянд.

Дaр кишвaри мо нaфaреро пaйдо нaмудaн душвор aст, ки мaфтуни сеҳру ҷaззобияти aтлaсу aдрaси Суғд, чaкaни Хaтлон, гулдӯзиҳои нотaкрори минтaқaи Рaшт, aлочaву шоҳии водии Ҳисор, рaнгҳои пурҷилои куртaву тоқӣ вa ҷӯробҳои Бaдaхшон нaбошaд. Либоси миллии мо мaҳз бо ҳaмин рaнгу ҷило дaр ҷaҳон муaррифӣ гaрдидaaст.

Ногуфтa нaмонaд, ки тaшaккул вa ривоҷ додaни фaрҳaнги миллӣ дaр худшиносӣ вa руҳияи вaтaндӯстии мо нaқши муҳимму кaлидӣ дорaд. Тaрғибу тaшвиқи либоси миллӣ низ чун ҷузъи aсосии фaрҳaнг дaр руҳияи вaтaндӯстӣ, ифтихори миллӣ ва худшиносию худогоҳии нaсли ҷaвон нaқши созгор мегузорад.

Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар яке аз баромадҳояшон таъкид намуданд, ки мрӯзҳо миёни занону духтарон майл ба бегонапарастӣ зиёд мушоҳида мешавад ва бояд пеши роҳи он, ки хатари азбайнравии фарҳанги миллиро ба вуҷуд меорад, гирифта шавад. Мутаассифона, имрӯзҳо ин рукни фарҳанги миллиро бархе аз ҷавонон, махсусан занону бонувон ба назар намегиранд ва ба фарҳанги бегона тақлид менамоянд.

Пас, чаро мо бояд либоси бегонаро, ки ҳеҷ умумияте ба фарҳанги мо надорад, ба бар намоем?. Набояд фаромӯш кард, ки либоси миллӣ муаррифгар ва инъикосгари фарҳанги миллии аҷдодии мост. Дар раванди ҷаҳонишавӣ бо таъриху фарҳанг ва либоси миллии хеш тоҷикона худро ба ҷаҳониён муаррифӣ намоем.

Хурсанд Илолов - директори Филиали

Агентии амнияти ХБРЯ-и АМИТ дар ВМКБ

Қавли маъруфи файласуфи бузурги олмонитабори садаи бист Мартин Ҳайдеггер (1889-1976) дар бобати «бинои ҳастӣ» будани забон ҳақиқати бебаҳс аст ва ҷойи шакку тардид надорад. Воқеан, бинои пойдори ҳастии ҳар қавму миллат дар ҳамаи давру замон забони модарии ӯст, ки на танҳо таъриху фарҳанг, одобу русум, балки дар маҷмуъ асолату рисолати ҳастии он қавму миллатро дар ойинаи тамомнамояш мунъакис мекунад.

Бинои пойдору мондагори ҳастии миллати куҳанбунёди тоҷик низ бидуни шак забони ширину шевои тоҷикист. Ба ин маънӣ, устоди зиндаёд Муҳаммадҷони Шакурии Бухороӣ соли 1991 дар хусуси вазъи онрӯзаи забони модарӣ зери унвони «Забони мо ҳастии мост» китобе ба нашр расонда буд. «Забони миллат – ҳастии миллат» ном гирифтани китоби Пешвои муаззами миллат ҳам, ки ҷилдҳои якуму дувуми он (2016, 2020) саргузашти забони модарии моро бо ҳама шебу фароз аз оғози ташаккул то ибтидои асри бист дар бар мегирад, ин ҳақиқатро возеҳан таъйид мекунад.

Вале мушкил он аст, ки дар ҷаҳони муосир бақову пойдории бинои ҳастӣ, яъне забони модарии бархе қавму миллатҳои дунё бар асари сиёсатҳои нави ҷаҳонӣ ва равандҳои имрӯзаи марбут ба “ҷаҳонгароӣ” ё “ҷаҳонӣ шудан” зери хатар қарор гирифтааст. Ба баёни дигар, оташи асолатсӯзи ин сиёсату равандҳо ба бинои ҳастии қавму миллатҳои соҳибфарҳангу тамаддунофари олам низ таҳдид мекунад. Ҳамин аст, ки ба андешаи соҳибназарон ва муҳаққиқони забон дар ҷаҳони муосир танҳо ҳашт забон, яъне забонҳои чинӣ, англисӣ, испанӣ, русӣ, португалӣ, банголӣ, ҳиндӣ ва японӣ дар ҳоли рушду боландагӣ қарор доранд ва эҳтимоли қавӣ меравад, ки дар сад соли оянда 50 дар сади забонҳои зиндаи олам нобуд гардад. Натиҷаи таҳқиқи забоншиноси амрикоӣ Майкл Кравс, ки забонҳои маҳкум ба нобудиро мавриди омӯзиш қарор медиҳад, боз ҳам бештар нигаронкунанда ба назар мерасад. Ин муҳаққиқ дар заминаи таҳқиқ ба натиҷа расидааст, ки дар асри XXI ба 90 дар сади забонҳои зиндаи дунё хатари нобудӣ таҳдид мекунад.

Бино бар ин, забони модарии мо ҳам бо вуҷуди он ҳама таърихи пурифтихор ва собиқаи дерин аз шарри равандҳои ҷаҳони муосир комилан дар амон буда наметавонад. Аз ин хотир, ҳифзу нигаҳдошт ва рушду таҳкими забони модарӣ ба сифати бинои ҳастии миллат дар ҷаҳони имрӯз ба муносибату алоқамандии самимонаву содиқонаи мо ба забони модарӣ бастагӣ дорад.

Хушбахтона, Истиқлоли давлатӣ барои побарҷоию устуворӣ ва бақову пояндагии бинои ҳастии миллат, яъне забони модарии мо шароит ва имконоти мусоид фароҳам овард.

Муҳимтар аз ҳама, дар рӯзгори Истиқлоли давлатӣ забони тоҷикӣ ба сифати бинои ҳастии миллат таҳкиму устувории бештар ёфт ва мақоми воқеии расмию давлатӣ пайдо карда, дар ҳамаи соҳаҳои ҳаёти ҷомеа мавриди истифодаи густурда қарор гирифт.

Баъди ба эътидол омадани вазъи сиёсӣ ва сулҳу субот дар кишвар ва ноил омадан ба пешравиҳои назаррас дар роҳи бунёди давлати миллӣ зарурат пеш омад, ки Қонуни забон, ки пештар аз даврони Истиқлол таҳия ва ба тасвиб расида буд, мавриди бознигарӣ қарор дода шавад. Аз ин хотир, дар таърихи 5 октябри соли 2009 Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи забони давлатӣ» дар таҳрири нав ба тасвиб расид ва ин таърих рӯзи гиромидошти забони модарӣ муқаррар гардид, ки минбаъд ҳамасола дар мамлакат таҷлил карда мешавад.

Бояд таъкид кард, ки қонуни мазкур бар мабнои меъёрҳои мақбул ва эътирофшудаи байналмилалӣ таҳия шуда, вазъи ҳуқуқӣ, доираи корбурд ва дурнамои рушди забони давлатиро дар қаламрави кишвар дар давраи Истиқлоли давлатӣ ва шароити нави дигаргуниҳои бузурги сиёсию иқтисодӣ ва иҷтимоию фарҳангӣ дар ҳаёти дохилӣ ва хориҷӣ танзиму муқаррар менамояд.

Бо муҳайё шудани имкону шароити бештар дар мамлакат давра ба давра барномаҳои рушди забони давлатӣ таҳия, тасвиб ва амалӣ карда шуданд. Аз ҷумла, Барномаи рушди забони давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон барои солҳои 2020-2030, ки дар таърихи 29 ноябри соли 2020 аз тарафи Раиси муҳтарами Ҳукумати мамлакат Эмомалӣ Раҳмон ба тасвиб расид, дурнамои рушди забони модариро барои даҳ соли оянда дар бар гирифта, ба татбиқи муваффақонаи Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи забони давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон» равона гардидааст. Ҳадафу вазифаҳои барномаи мавриди назар асосан нигоҳ доштани асолат ва ҳувияти забони модарӣ ба сифати омили ҳастӣ ва бақои миллат дар замони мо мебошад.

Яке аз иқдомҳои муҳим дар даврони соҳибистиқлолии кишвар, дар самти арҷгузорӣ ба забону фарҳанги миллат, эҳёи дубораи номҳои таърихии ҷуғрофист, ки бар асари сиёсатҳои давр ва ҷойи худро тағйир додани қавму қабилаҳои кӯчии саҳронишин номи худро дигар кардаанд. Бидуни шак, эҳёи номҳои таърихии Суғд, Бохтар, Хуҷанд, Истаравшан, Леваканд ва ғайра на танҳо аҳаммияти забонию фарҳангӣ доранд, балки барои худшиносию худогоҳии миллӣ ва эҳёи ҳофизаи таърихӣ аз аҳаммияти фаровон бархурдоранд.

Мусаллам аст, ки дар рӯзгори имрӯз тавону иқтидори ҳар миллату мамлакат бастагӣ ба артиш ва неруҳои мусаллаҳи он дорад. Бо шарофати Истиқлол забони тоҷикӣ забони артиш ва неруҳои мусаллаҳи Тоҷикистон қарор гирифт ва имрӯз ҳама гуна расмиёт ва машқҳои низомӣ ба забони тоҷикӣ анҷом мепазирад.

Дигар аз иқдомҳои муҳимми рӯзгори Истиқлоли давлатӣ забони илм эътироф шудани забони тоҷикӣ дар қаламрави мамлакат ва таъсиси Комиссияи Олии Аттестатсияи назди Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон мебошад. Таълифи асарҳои илмӣ дар ҳамаи бахшу соҳаҳо, бахусус, дар илмҳои табиатшиносӣ, риёзӣ ва техникӣ барои сайқал хӯрдани забони модарӣ, ҳамқадами замон рушд кардан ва ба пояи забони илми муосир расидани он беш аз пеш мусоидат менамояд.

Дар маҷмуъ, вазъу ҳолати бинои ҳастии миллати тоҷик, яъне забони тоҷикиро дар даврони Истиқлоли давлатӣ чунин метавон хулосаву натиҷагирӣ кард:

1. Забони тоҷикӣ дар даврони Истиқлоли давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон ба сифати забони расмию давлатӣ дар паноҳи давлат қарор гирифт ва ҷойгоҳи воқеии худро дар ҳамаи идораву вазоратхона ва корхонаву муассисаҳои кишвар, қатъи назар аз шакли моликият ва дар байни ҳамаи қишрҳои ҷомеа ба даст овард.

2. Муносибати аҳли ҷомеа ба забони тоҷикӣ ба гунаи мусбат тағйир ёфт ва бетафовутӣ нисбат ба ин забон, ки дар даврони шӯравӣ дар байни баъзе табақаҳои аҳолӣ камобеш ба мушоҳида мерасид, комилан аз байн рафт.

3. Забони таълифи асарҳои бадеӣ, забони матбуот ва дигар воситаҳои ахбор беҳтар гардид ва лавҳаву овезаҳои шаҳру деҳоти мамлакат бештар симои тоҷикона гирифт.

4. Номҳои аслии таърихию ҷуғрофӣ, ки дар умқи таърих ва забони мо реша доранд ва бар асари сиёсатҳои давр ё тағйири макон кардани қавму қабилаҳои саҳронишини кӯчӣ дигар шудаанд, дубора эҳё гардиданд, ки дар роҳи рушду таҳкими забон ва болобурди сатҳи худшиносию худогоҳии миллии мо аҳаммияти бузург доранд.

5. Забони тоҷикӣ ба сифати забони артиш ва неруҳои мусаллаҳи мамлакат пазируфта шуд ва иҷрои ҳама расмиёту машқҳои низомӣ ба ин забон ба роҳ монда шуд.

6. Забони тоҷикӣ дар мамлакат забони илм эълон гардид. Дар баробари ин, таъсис гардидани Комиссияи Олии Аттестатсияи назди Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон ва таълифу дифои рисолаҳои илмӣ ба забони тоҷикӣ барои ба пояи забони илми муосир расидани забони мо роҳ боз кард.

Забони тоҷикӣ дар зарфи бештар аз сӣ соли Истиқлоли давлатӣ муҳимтарин омили ваҳдат ва сарҷамъии миллат гардид ва бори дигар матлаби бинои ҳастӣ ва бақову пойдории миллат будани забонро ба ваҷҳи аҳсан ба исбот расонд.

Ҳосили сухан, даврони Истиқлоли давлатӣ ва бунёди давлати миллӣ воқеан рӯзгори таҳкиму побарҷоии бинои ҳастии миллат - забони тоҷикӣ маҳсуб мегардад, ки дар амри пешрафту боландагӣ, бақову пойдорӣ, устуворию мондагорӣ ва ба марҳалаи нави рушд ворид шудани он нақши Пешвои миллат ва Сарвари давлати тоҷикон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон меҳварӣ арзёбӣ мешавад.

Ҳасани СУЛТОН, узви вобастаи Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон

Зиндагиро дар ҳар давлат бидуни Истиқлолият тасаввур кардан имконнопазир аст. Истиқлол орзуву ормони ҳар миллату халқ аст, ки тамоми муборизаҳо ва талошҳои башарият баҳри ба даст овардани он сурат гирифтааст. Халқи тоҷик дар таърихи тамаддуни ҷаҳонӣ аз ҷониби бузургтарин чеҳраҳои сиёсату илм, маърифату ҷомеашиносони дунё ба ҳайси як миллати соҳибхирад ва ватандӯсту озодхоҳ эътироф ва шинохта шудааст, ки дар тамоми марҳилаҳои тараққиву пешрафти ҷомеа барои озодӣ ва бунёди давлати соҳибистиқлоли худ пайгирона талош меварзад.

Истиқлолият нишонаи ҳувият ва озодӣ, ифтихор ва номус, рамзи саодат ва шарти бақои миллати соҳибихтиёру соҳибдавлати тоҷик мебошад. Барои тоҷикон танҳо пас аз солҳои тӯлонӣ, 9-уми сентябри соли 1991 муяссар гардид, ки ба ҷаҳониён аз оѓози марҳилаи нави сарнавиштсозу таърихии худ, яъне: эълон шудани соҳибистиқлолии давлати воқеӣ башорат диҳанд. Бинобар ин, ин рӯз ба ҳар сокини мамлакат азизу муборак маҳсуб меёбад ва ин рӯзест, ки ҷашни бузургу муқаддаси тоҷикон Рӯзи Истиқлоли давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон бо рӯҳияи бесобиқаи идона, шодмониву сурури мимиллӣ, тантанаҳои самимонаи васеъ ва хотирмон бо шукургузорӣ аз даврони соҳибистиқлолӣ ва озодии миллӣ истиқбол мегардад.

Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон, ки барҳақ наҷотдиҳанда ва меъмори воқеии истиқлолият мебошанд, ин падидаи нодири таърихиро чунин арзёбӣ менамояд: “Истиқлолият волотарин ва боарзиштарин дастоварди миллати тоҷик дар масири даҳ асри охир мебошад. Даврони Истиқлолият бароямон имкони воқеӣ фароҳам овард, ки роҳи имрӯзу ояндаи миллат ва пешрафти минбаъдаи кишвари азизамонро ба сӯи ҷомеаи демократӣ, ҳуқуқбунёд ва дунявӣ интихоб намоем. Соҳибистиқлолӣ имкон фароҳам овард, ки давлат масъалаҳои марбут ба имрӯзу фардои худро ҳаллу фасл намуда, ба марҳалаи созандагию бунёдкорӣ қадам гузорад». Бо ташаббус ва иқдомҳои бузурги Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон Эмомалӣ Раҳмон дар солҳои соҳибистиқлолӣ Ватани мо симои наву замонавӣ гирифта, дар тамоми манотиқи кишвар, аз ҷумла Вилояти Мухтори Кӯҳистони Бадахшон, Суғд ва Хатлон корҳои созандагию бунёдкорӣ авҷи тоза пайдо кард.

Истиқлолият рамзи олии ватандорӣ, бузургтарин неъмати давлатсозию давлатдории мустақил, созандагӣ, азму талошҳои фидокоронаи расидан ба истиқлолияти сиёсӣ, иқтисодӣ ва фарҳангиро омӯзонда, меъёрҳои ҷомеаи шаҳрвандиро таҳким бахшид ва дар як вақт ҳаёти озодонаи ҳар фард ва олитарин дараҷаи бахту саодати воқеии миллатро таъмин намуд. Истиқлолият нишонаи барҷастаи пойдории давлат, бақои миллат, рамзи асолату ҳувият, идеалу ормонҳои таърихӣ, шиносномаи байналмилалӣ ва шарафу эътибори ба ҷаҳони мутамаддин пайвастани кишвари соҳибистиқлоли Тоҷикистон мебошад.

Тоҷикистон маҳз ба шарофати истиқлолият ҳамчун узви баробарҳуқуқи ҷомеаи ҷаҳонӣ эътироф гардид ва дар харитаи сиёсии ҷаҳон бо ҳама хусусиятҳои давлатдории муосир арзи ҳастӣ намуд. Истиқлолиятро давлати Тоҷикистон чун меросбари тамаддуни бузург, ганҷинаи бебаҳои илму маърифат, макони неъматҳои моддӣ ва боигариҳои табии истиқбол мекунанд, ки ҳамаи ин мояи сарфарозию ифтихори ҳар як соҳибватан аст. Бо шукри соҳибистиқлолӣ мо ба арзишҳои олии инсонию шаҳрвандӣ ба монанди дӯстию ҳамдилӣ, ваҳдати миллӣ, созандагию сулҳ арҷ мегузорем ва онро чун гавҳараки чашм ҳифз менамоем. Истиқлолият, ифтихори бузурги соҳибватанӣ, масъулияти бузурги ватандорӣ, сарчашмаи хушбахтию хушрӯзӣ ва сарбаландиву сарсабзии тамоми мардуми кишвар аст.

Кормандони Филилали Агентии аминяти химиявӣ, биологӣ, радиатсионӣ ва ядроии Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон дар ВМКБ, бо истифода аз фурсат, тамом мардуми шарифи Тоҷикистонро ба муносибати 33-умин солгарди Истиқлоли давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон табрик ва муборакбод менамоянд.

Хурсанд Илолов-директори Филиали

Агентии амнияти ХБРЯ-и АМИТ дар ВМКБ