Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон аз зумраи чунин шахсиятҳои бузурги давлатию таърихӣ мебошанд, ки дар баробари дигар соҳаҳои ҳаёти ҷумҳурӣ дар рушду тараққӣ кардани забон дар замони соҳибистиқлолӣ саҳми арзанда гузоштаанд.
Боиси ифтихор ва сарфарозист, ки ҳамасола 5-уми октябр дар кишвари азизамон – Тоҷикистон ҳамчун Рӯзи забони давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон таҷлил мегардад.
Забони тоҷикӣ аз ҷумлаи арзишҳои таърихии ниёгонамон ба ҳисоб меравад, ки Рӯдакиву Ҷомӣ, Румиву Саъдӣ, Айниву Турсунзода ва садҳо ҳазор нобиғагони дигари таърих ба ин шеваи зебо сухан гуфтаву шеърҳо эҷод намуда, садҳо достонҳо навиштаанд.
Забон ин таъминкунандаи ҳастии давлат, ифодакунандаи рамзи миллат ва воситаи муҳимтарини алоқаи байни одамон ба шумор меравад. Таърих гувоҳ аст, ки забони тоҷикӣ то ба ин давра чандин тазодҳо ва пайраҳаҳоро тай намуд ва то ба имрӯз омада расид.
Дар ҳақиқат, миллат он вақт арзи ҳастӣ карда метавонад, ки забонаш зинда бошад дар гуфтугӯ, навишт ва умури коргузорӣ мавриди истифода қарор гирад.
Таърих шоҳиди барҳақ аст, ки бисёре аз миллатҳо бо аз байн рафтани забонашон маҳв гардиданд. Махсусан, раванди ҷаҳонишавӣ ин амалро пеш мебарад. Пешвои миллат бо эҳсоси ин гуна хатарҳои ваҳшатафзо барои пойдории забони тоҷикӣ, густариши он таваҷҷуҳи махсус зоҳир мекунанд. Қариб дар ҳамаи вохӯриву мулоқотҳояшон ва ироаи ҳамасолаи паёмашон ба Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон ин мавзӯъ ва масъаларо ба таъкид хотиррасон менамоянд.
Мусаллам аст, ки пас аз хомӯшӣ ва сукуту таҳаммули тӯлонии зиёда аз ҳазор сол хуршеди азамат ва ҷалолу шукуҳи забони тоҷикӣ дар арсаи сиёсати ҷаҳонӣ, ки дар аҳди Оли Сомон партавафишон буду нурҳои зиёбахши он аз Мағриб то ба Машриқ, аз Ироқу Аҷам то ба Чин ва аз Мовароуннаҳру Хуросон то ба Ҳинд равшангари маърифат ба шумор мерафт, боз бо фазилати қудуми мубораки абармарди замон, роҳбари хирадманди тоҷикон Эмомалӣ Раҳмон дар Тоҷикистони соҳибистиқлол тулӯи тоза кард.
Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон, ки ба ҳайси сиёсатмадори сатҳи ҷаҳонӣ, ҳамчун роҳбари хирадманду оқил, мушфиқу ғамхор ва мутафаккири арсаи илмиву сиёсӣ ва чеҳраи шинохташудаи байналмилалӣ дар тамоми олами муосир шинохта ва пазируфта шуданд, нисбат ба забони модарии хеш - забони тоҷикӣ муҳаббати беандоза доранд, ки ин муҳаббат ва арҷгузориашон ба забон дар байни қишрҳои гуногуни ҷомеаи кишвар ва берун аз он, аз ҷумла, дар тамоми ҳавзаҳои тоҷикнишини олам ва форсизабонони ҷаҳон эътироф шудааст.
Таълифи асари калонҳаҷми дуҷилдаи беназири «Забони миллат – ҳастии миллат» ҳам натиҷаи муҳаббатҳои беандозаи Президенти маҳбуби кишвар нисбат ба забони модарӣ мебошад.
Дар Паёми худ низ таъкид намуданд: «Мо бояд ба рушди забони шево ва шоиронаи тоҷикӣ низ эътибори аввалиндараҷа диҳем. Чунки забони давлатӣ яке аз сарватҳои муқаддас ва гаронбаҳотарини мо мебошад».
Тавсифҳои бисёр зебову мувофиқ, аз қабили «забони шево ва шоиронаи тоҷикӣ», «сарвати муқаддас ва гаронбаҳотарин» аз муҳаббати Сарвари давлат ба забони тоҷикӣ мебошад. Мо бояд ин муҳаббатро аз Пешвои миллатамон биомӯзем ва тавре баён доштанд, ба рушди забонамон эътибори аввалиндараҷа бидиҳем.
Баргузории озмуни ҷумҳуриявии «Фурӯғи субҳи доноӣ китоб аст», ки бо ташаббусашон баргузор гардиданд ва минбаъд низ идома меёбад, ба хотири рушду омӯзиши бештару беҳтари ин забони нобу шоирона аст.
Дар ҳақиқат, танҳо ин забон моро ба осори гаронбаҳои ниёгонамон ошно месозад ва он ҳама бароямон, ҳамзамон, ифтихор мебахшанд. Осори ин абармардони олами фарҳанг бо забони тоҷикӣ миллати моро дар арсаи ҷаҳон чун миллати қадимиву тамаддунсоз муаррифӣменамояд.
Хулоса нақши Асосгузори сулҳу вахдати миллӣ-Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар рушду густариши забони тоҷикӣ ба ҳайси забони давлатӣ беназир буда, маҳз ба василаи сиёсати хирадмандонаи Роҳбари давлат забони модарии мо дар замони соҳибистиқлолӣ ҷойгоҳи аслии худро соҳиб гардид.
Бигзор ин тулӯи хуршеди забон тулӯи беғурубу ҷовидона бошад ва ҳумои толеи ин миллату забон, дар каронаи фазои сиёсии ҷаҳон дар парвози бегазанд ва пуравҷ бошад.
Рӯзи забони давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон муборак!
Юсуфзода Шодоб Хӯҷамқул - Раиси Шӯрои олимони ҷавони Институти фаслафа сиёсатшиносӣ ва ҳуқуқи АМИТ
Ҷумҳурии Тоҷикистон ҳамчун кишвари соҳибистиқлолу ҳуқуқбунёд муносибатҳои дипломатӣ ва ҳамкориҳои густурдаи худро дар самтҳои гуногун бо кишварҳои дусту ҳампаймонӣ худ ба роҳ мондааст. Маҳз кишвари Тоҷикистон бо талошу заҳматҳои созандаи Пешвои муаззами миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар миёни аксарияти давлатҳои ҷаҳон ҳамчун кишвари пешсафу ташаббускори масъалаҳои байналмилалӣ эътироф гардидааст.
Равобитҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон бо кишварҳои Осиёи Марказӣ ҳанӯз аз замони ба даст овардани Истиқлолияти давлатӣ рушду густариш ёфта, зина ба зина мустаҳкам гардидаанд. Ягона самти пешгирифтаи ҳукумати кишвар дар барқарор намудани ҳамкориҳои дипломатӣ бо кишварҳои дусту ҳампаймони худ сиёсати ояндадори "Дарҳои боз" мебошад, ки Тоҷикистонро то минбарҳои баландтарин бароварда, маъруф ва машҳур гардонид.
Ҳамкориҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон бо давлати Қатар дар заминаи муносибатҳои дуҷониба рушду густариш ёфтаанд. Ҳукумати Тоҷикистон равобитҳои худро бо давлати Қатар аз 13- уми декабри соли 1994 оғоз бахшида моҳи ноябри соли 2012 Сафорати давлати Қатар дар шаҳри Душанбе ва моҳи майи соли 2013 Сафорати Ҷумҳурии Тоҷикистон дар Давҳа ба фаъолият шурӯъ кардаанд.
Маҳз робитаҳои сиёсии давлати Қатар бо кишвари Тоҷикистон дар таърихи муносибатҳои дуҷониба сафари расмии Пешвои муаззами миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба давлати Қатар 6-7 майи соли 2007 барои мустаҳкам гардидани ин ҳамкориҳои саҳифаи наве боз гардид, ки тибқи он чандин лоиҳаҳои бузургу созанда байни якдигар ба роҳ монда шуданд. Пас аз равобитҳои густурда ба роҳ мондани Ҷумҳурии Тоҷикистон бо давлати Қатар ҳамкориҳои онҳо дар заминаҳои сиёсӣ, иқтисодӣ ва иҷтимоӣ, пешбурди ибтикороти созанда дар ҳошияи созмонҳои минтақавию байналмилалӣ, мубориза бо терроризму ифротгароӣ ва пайгирии дигар масъалаҳои мавриди барасӣ қарор гирифта то ин ҷониб корҳои назаррас дар самтҳои мухталиф анҷом ёфтаанд. Ҳамзамон бо дастгириҳои роҳбарияти ин кишвар якчанд лоиҳаҳои бузург дар кишвари Тоҷикистон роҳандозӣ гардида, амалӣ шудаанд. Маҳз яке аз лоиҳаи бузурге, ки бо дастгириҳои давлати Қатар дар шаҳри Душанбе бунёд гашт ин масҷиди ҷомеаи шаҳри Душанбе мебошад.
Ҳамзамон бо мақсади анҷом додани сафари давлатӣ имруз Амири Давлати Қатар муҳтарам Шайх Тамим ибни Ҳамад Оли Сонӣ бо сафари Давлатӣ ба Ҷумҳурии Тоҷикистон ташриф оварданд. Пешвои муаззами миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон Шайх Тамим ибни Ҳамад Оли Сониро гарму самими истиқбол намуда, ба боли шоҳсуфаи ифтихорӣ даъват намуданд. Ҳамчунин маросими истиқболи меҳмони олиқадр бо гузориши командири қаровули фахрӣ, ҳамзамон садо додани сурудҳои миллии ду кишвар, гузаштани сарони давлатҳо аз назди сафи қаровули фахрӣ, арзи эҳтироми меҳмони олимақом ба Парчами давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон шиносоӣ бо ҳайати расмии ду ҷониб ҷараён гирифта, бо қадамзании мутантан гузаштани ҷузъу томҳои қаровули фахрӣ аз назди сарони ду давлат анҷом ёфт. Пас аз истиқбол бо меҳмони олимақом Пешвои муаззами миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон бо Амири Давлати Қатар муҳтарам Шайх Тамим ибни Ҳамад Оли Сонӣ дар маркази шаҳри Душанбе масчиди бузурги ҷомеаи шаҳри Душанберо ба истифода доданд. Бояд гуфт, ки муассиси лоиҳаи сохтмонии ин масчид маҳз Давлати Қатар буда, бинои он дар шароити замонавӣ ва вобаста ба талаботҳои замони муосир бунёд гардидааст. Ҳамзамон зимни мулоқоту музокироти сатҳи олӣ роҳбарони ин ду кишвар ҳамкориҳои дарозмуддати тадбиқшавандаи худро ҷиҳати таъсиси корхонаҳои муштараки истеҳсолӣ, коркард ва истеҳсоли маҳсулоти рақобатпазири содиротӣ, аз ҷумла оби нӯшокӣ ва меваҷоту сабзавоти хушсифати аз лиҳози экологӣ тоза низ мавриди музокира қарор дода шуд.
Ҳамчунин тарафайн зимни баргузории тафоҳум оид ба масъалаи баргузории форуми соҳибкорӣ ва намоишгоҳи молу маҳсулоти ду кишвар дар қаламравҳои ҳамдигар ва ба фаъолияти Комиссияи байниҳукуматӣ оид ба ҳамкориҳои иқтисодиву тиҷоратӣ ва техникиву илмӣ таваҷҷуҳи хоса зоҳир намуданд. Дар заминаи ин роҳбарони кишварҳои Тоҷикистон ва Давлати Қатар рушди бомароми ҳамкориҳои табиқшаванда таҷдид намудани ҳамкориҳои густурда дар соҳаҳои сайёҳӣ, ифтитоҳи хатсайрҳои ҳавоӣ миёни ду кишвар, имконияти густариши робитаҳои фарҳангиву башарӣ аз ҷумла, арсаҳои илму маориф, фарҳанг, тандурустӣ, ва дигар бахшҳои иҷтимоӣ аз масъалаҳои мубрами мулоқоту музокиротҳои сатҳи олии сарони ду кишвар дониста мешаванд.
2 октябри соли равон бо сафари корӣ Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ҷиҳати иштирок дар нишасти сеюми Муколамаи ҳамкории Осиё ба пойтахти Давлати Қатар шаҳри Давҳа ташриф бурданд. Дар идомаи сафар Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар шаҳри Давҳа дар ҳошияи Нишасти сеюми Муколамаи Ҳамкории Осиё таҳти унвони “Дипломатияи варзишӣ” бо Амири Давлати Қатар Шайх Тамим ибни Ҳамад Оли Сонӣ мулоқот намуданд. Дар мулоқот рушди дурнамои муносибатҳои дипломатии Ҷумҳурии Тоҷикистон бо давлати Қатар мавриди баррасӣ қарор дода шуданд.
Ҳамзамон зимни мулоқот Сарвари давлат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон таъкид намуданд, ки “Густариши ҳамкорӣ бо Давлати Қатар дар соҳаҳои иқтисоду тиҷорат ва сармоягузорӣ аз авлавиятҳои сиёсати хориҷии Тоҷикистон мебошад”. Таъкид гардид, ки яке аз самтҳои ояндадори робитаҳои ду кишвар бахшҳои энергетика, саноат, кишоварзӣ, бонкдорӣ, сайёҳӣ ва нақлиёту коммуникатсия ба ҳисоб мераванд.
Инчунин, зимни вохурӣ ҷонибҳо атрофи ҷалби сармоягузории Қатар, таъсиси корхонаҳои муштараки истеҳсолӣ, омода намудани мутахассисони касбӣ бо таъсиси маркази забономӯзӣ дар Тоҷикистон, рушди ҳамкори дар соҳаҳои фарҳанг, илм ва маориф, баргузории рӯзҳои фарҳангии ҳарду кишвар табодули афкор намуданд. Бояд гуфт, ки бо амалӣ гаштани созишномаҳои нави ҳамкорӣ миёни ду кишвар равобиту ҳамкориҳо вусъат ёфта, дар оянда барои боз ҳам таҳким бахшидани муносибатҳои дипломатӣ мусоидат хоҳанд кард.
МУҲАММАД Аминзод - котиби матбуотии Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон
Муколамаи ҳамкории Осиё (МҲО) ё худ ба англисӣ Asia Cooperation Dialogue (ACD) ҳамчун созмони байнидавлатии кишварҳои қитъаи Осиё моҳи июни соли 2002 бо ташаббуси собиқ сарвазири Таиланд Т.Чинавата таъсис ёфтааст, ки дар он Тоҷикистон ҳамчун яке аз муассисон ва узви фаъол аз лаҳзаи таъсис ба шумор меравад.
Ҳадаф аз таъсиси ин Муколама таъмини робита байни Иттиҳодияи давлатҳои Ҷанубу Шарқи Осиё (АСЕАН), Шӯрои ҳамкории давлатҳои арабии Халиҷ, Иттиҳодияи иқтисодии АвруОсиё ва дигар созмонҳои минтақавии қитъа мебошад.
Имрӯз Муколамаи ҳамкории Осиё 34 давлатро ба ҳам гирд овардааст: Бруней-Доруссалом, Ветнам, Индонезия, Камбоҷа, Лаос, Малайзия, Мянма, Сингапур, Таиланд, Филиппин, Афғонистон, Бангладеш, Баҳрайн, Бутан, Ҳиндустон, Эрон, Қазоқистон, Қатар, Қирғизистон, Чин, Ҷумҳурии Куриё, Кувайт, Муғулистон, Непал, Амороти Муттаҳидаи Араб, Покистон, Давлати Фаластин, Арабистони Саудӣ, Тоҷикистон, Туркия, Узбекистон, Шри-Ланка, Япония ва Россия. Аз соли 2008 ин ҷониб Марокаш, бо назардошти он ки аз қитъаи Осиё намебошад, бино ба дархости он ба сифати шарики рушд ба Муколама пазируфта шудааст.
Қароргоҳи Муколама дар Кувайт буда, вазифаи дабири котиботи он бар уҳдаи собиқ сафири Таиланд дар Салтанати Уммон, сипас дар Ҷануби Африқо П.Танвиватана гузошта шудааст.
Дар давоми фаъолияти худ 18 маротиба нишастҳои солонаи давлатҳои узв дар сатҳи вазирони корҳои хориҷӣ ба навбат дар пойтахтҳои он давлатҳо баргузор гардидааст. Аз ҷумла, чунин нишастро соли 2013 Душанбе пазироӣ кард ва охирин нишасти вазирон 20 сентябри соли 2013 дар Ню Йорк дар ҳошияи ҷаласаҳои Маҷмаи Умумии СММ таҳти раёсати Баҳрайн баргузор гардида буд.
Аммо нишасти якуми сарони давлатҳо (саммити якум) рӯзҳои 15-17 октябри соли 2012 дар Давлати Кувайт баргузор гардид, ки дар он Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон фаъолона иштирок ва суханронӣ кардаанд. Нишасти дуюми сарони давлатҳо дар пойтахти Таиланд, ки кишвари ташаббускори таъсиси он ба шумор меравад, шаҳри Бангкок доир гардидааст.
Инак, нишасти сеюми сарони давлатҳои узви Муколамаи ҳамкории Осиё рӯзи 3 октябри соли ҷорӣ дар шаҳри ад-Давҳа пойтахти Давлати Қатар зери унвони «Дипломатияи варзишӣ» оғоз шуд, ки онро Амири Давлати Қатар шайх Тамим ибни Ҳамад оли Сонӣ ифтитоҳ намуда, аз ҷумла иброз дошт, ки давлатҳои узви Муколама бояд ба раванди таҳкими ҳамкорӣ ва муколама баҳри рушди минбаъдаи қитъа ва беҳбуди зиндагии мардумони он талош варзанд.
Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон низ дар суханронии худ Нишасти мазкурро заминаи муҳими муошират ва ҳамкорӣ байни кишварҳои минтақа ва ҷаҳон, арзёбӣ намуда, таъкид карданд, ки Ҷумҳурии Тоҷикистон барои ҳамкорӣ дар тамоми самтҳо, ки дар чаҳорчуби Муколамаи ҳамкории Осиё муайян шудааст, аз ҷумла масоили рушди варзиш, ташаккули зербинои он, тарғиби ҳаёти солим ва тарбияи дурусти насли ҷавон ҳавасманд мебошад.
Президенти кишвар муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон бо қаноатмандӣ аз пешниҳоди Ҷумҳурии Тоҷикистон дар робита ба “Рӯзи ҷаҳонии футбол”, ки аз руи он қатъномаи дахлдори Маҷмаи Умумии Созмони Милали Муттаҳид қабул гардид, ёдовар шуда, аз кишварҳои Осиё даъват намуданд, ки бо назардошти таъриху тамаддуни куҳан ва анъанаҳои ғании миллии худ, ба эҳёи намудҳои гуногуни варзиши миллӣ, ҳифзи онҳо барои наслҳои оянда ва тарбияи ҷавонон дар руҳияи инсонпарварӣ, таҳаммулпазирӣ ва дӯстӣ аҳамияти ҷиддӣ зоҳир намоянд.
Зимни суханронӣ Сарвари давлат дар соли 2024 дар шаҳри Душанбе баргузор кардани аввалин Чемпионати ҷаҳон оид ба гӯштингирӣ ва Мусобиқоти ҷаҳонӣ оид ба дзюдо миёни ҷавонон ва наврасонро тадбирҳои муҳими Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон барои наслҳои оянда номиданд.
Ҳамчунин таъкид гардид, ки Тоҷикистон “Дипломатияи варзишӣ”-ро, дар баробари дигар самтҳои ҳамкорӣ, ҳамчун василаи мусоид барои рушди устувор, таҳкими ҳамгироии минтақавӣ ва дар маҷмуъ заминаи муносиб барои иҷрои дидгоҳ оид ба ҳамкорӣ дар Осиё дар давраи то соли 2030 медонад.
Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон таваҷҷуҳи кишварҳои аъзои Муколамаи ҳамкориро ба масоили баргузории пайвастаи чорабиниҳои байналмилалии варзишӣ бо ҷалби бештари ҷавонони минтақа ҷалб намуданд. Дар ин зимн пешниҳод гардид, ки ба мақсади тақвияти раванди табодули таҷрибаи пешқадам ва коркарди чорабиниҳои муштараки варзишӣ миёни бошишгоҳҳои варзишии кишварҳои аъзои Муколама тамосҳои кории доимӣ барқарор карда шавад.
Сарвари давлат бо итминон изҳор доштанд, ки рушди ҳамкории кишварҳо дар соҳаи варзиш ва ҷалби бештари ҷавонон ба ин раванд, дар баробари тадбирҳои дигари мубориза бо терроризм, метавонад монеаи боэътимод дар ин самт бошад.
Муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар суханронии худ ҳамчунин таваҷҷуҳи сарони давлатҳои узви Муколамаро ба масъалаҳои коҳиш додани сатҳи камбизоатӣ, рушди иқтисодиву иҷтимоӣ, тавсеаи бозори тиҷоративу молиявӣ дар Осиё ва таҳкими рақобатпазирии иқтисодии ин минтақаи фарохи олам дар бозори ҷаҳонӣ ҷалб намуданд.
Азбаски нишасти сеюми сарони давлатҳои Муколама дар шаҳри ад-Давҳаи Давлати Қатар дар шароити аз нав шиддат гирифтани вазъ дар минтақаи Ховари Миёна ва оқибатҳои фоҷеабори он баргузор мегардад, дар суханронии Пешвои миллат нигаронии Тоҷикистон аз он наметавонист инъикоси хуро надошта бошад.
Аз ҷумла, Президенти муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар ин хусус таъкид карданд, ки Тоҷикистон, ҳамчун кишвари сулҳпарвар, ягона роҳи ҳалли ҳамагуна ихтилофот ва низоъҳоро танҳо дар роҳандозии музокирот ва истифодаи муассир аз воситаҳои сиёсиву дипломатӣ мебинад.
Дар баробари ин, зарурати риояи қонунгузории байналмилалӣ, бахусус Оинномаи Созмони Милали Муттаҳид, ҳамчунин иҷрои қарорҳои ин созмони ҷаҳониро ҷиҳати таъсиси Давлати мустақили Фаластин дар асоси марзҳои соли 1967 таъкид намуда, аз ҳамаи ҷонибҳои даргир даъват ба амал оварданд, ки аз истифодаи воситаҳои зӯроварӣ худдорӣ карда, ҷиҳати эҳёи субот ва амнияти пойдор дар Ховари Миёна иқдомҳои воқеии фавриро рӯйи кор бигиранд.
Дар фарҷоми нишаст сарони давлатҳо Эъломияи ад-Давҳаро қабул карданд. Дар он қайд карда шудааст, ки қитъаи Осиё аз нуқтаи назари геополитикӣ ва иқтисодӣ дар тиҷорати ҷаҳонӣ ҳамчун бузургтарин қитъаи дорои захираҳои стратегии энергетикӣ ва дорои бузургтарин бозорҳо ва биржаҳои ҷаҳонӣ, захираҳои бузурги башарии худ мавқеи муҳимро ишғол менамояд.
Барои истифодаи бештари афзалиятҳои ҳар як кишвар бояд кӯшиш ба харҷ дод, ки робитаи байни кишварҳо дар соҳаҳои мухталиф бо омӯхтани имкониятҳо ва таҳияи пешниҳодҳое, ки ба рушди ҷомеа нигаронида шудаанд, таҳким бахшида шавад.
Дар Эъломияи ад-Давҳа ҳамчунин сарони давлатҳои узв аз вазъи хатарнок дар навори Ғазза изҳори нигаронии амиқ намуда, хостори оташбаси фаврӣ, пурра ва ҳамаҷониба ва зарурати озодии фаврӣ ва бечунучарои ҳамаи гаравгонҳо ва боздоштшудагон аз ҳарду ҷониб бар асоси тавофуқи тарафайн шуданд.
Раёсати Муколамаи ҳамкории Осиёро дар соли оянда Таиланд ба уҳда мегирад.
Бояд гуфт, ки қарорҳои дахлдор ва тафоҳумоте, ки дар ин нишаст байни сарони давлатҳои узви Муколамаи ҳамкории Осиё ҳосил шуданд, ба рушди минбаъдаи ҳамкории кишварҳо ва густариши равобити созанда байни созмонҳои минтақавӣ, ки ин давлатҳоро ба ҳам гирд овардааст, нақши муассир хоҳанд бозид. Бешубҳа, дар ин нақш Тоҷикистон ва Сарвари он муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон саҳмгузор мебошанд.
ШАҲЛОХОН МУРОДАЛӢ - ходими хурди илмии шуъбаи Шарқи Миёна ва Наздики Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон
Олимони соҳаи тандурустӣ тайи солҳои соҳибистиқлолӣ ба дастовардҳои зиёде ноил гардида, барои рушди илми тибби тоҷик ва татбиқи корҳои илмӣ дар амал хизматҳои шоён намуданд. Танҳо ҳаминро гуфтан ба маврид аст, ки солҳои 2010-2022 кормандони муассисаҳои илмии соҳаи тиб 200 патент оид ба ихтироот ва 1170 пешниҳоди навоварӣ гирифтанд.
Истиқлол ҳамчун падидаи нави озодӣ ва раванди ҳувияти миллии тоҷикон имкони воқеӣ фароҳам овард, ки роҳи имрӯзу ояндаи миллат ва пешрафти минбаъдаи ҷумҳурӣ ба сӯи ҷомеаи демократӣ, ҳуқуқбунёд ва дунявӣ равона гардад.
Муҳимтарин вазифаҳои ҷомеа дар сиёсати дурандешонаи Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон хуб дарҷ ёфтааанд ва барои пешрафти минбаъдаи самтҳои мухталифи ҳаёти ҷомеа, аз ҷумла сиёсату иқтисодиёт, соҳаи тандурустӣ ва илму маориф роҳҳои васеъ кушодаанд.
Солҳои соҳибистиқлолӣ бо роҳбарии бевоситаи Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Рахмон олимони тоҷик дар рушди илм мақоми калидӣ дошта, ҷиҳати дар амал тадбиқ намудани натиҷаҳои корҳои илмӣ ва ворид намудани технологияи инноватсионӣ кору пайкор доранд. Илму олим дар ҳама давру замон қувваи пешбарандаи давлату ҷомеа ҳаст.
Дар Мулоқоти Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон бо аҳли илм ва маориф бори дигар ин нуқта таъкид гардид: «Дар ҷаҳони муосир танҳо кишварҳое метавонанд ҳастии худро ҳифз карда, рушд ёбанд, ки шаҳрвандонашон дорои сатҳи баланди саводнокӣ ва маърифату фарҳанг, илмдӯсту донишманд ва соҳибҳунар бошанд». Аз ин гуфтаҳо метавон хулоса баровард, ки рушду пешрафти кишвар бар пояи илму дониш, ихтироъкориву истеҳсол ва истифодаи техникаву технологияҳои муосир асос ёфта, бе илм наметавон кишварро аз буҳронҳои гуногун наҷот бахшид, миллат низ маҳз бо тамаддуну илми пешрафт ва нобиғаҳояш машҳур буду ҳаст.
Масъалаҳои баланд бардоштани сатҳи омӯзиш, ташаккули дастгирии ташаббусҳо дар самти ихтироъкорӣ, инчунин сифат ва самаранокии тарбияи кадрҳои илмӣ дар мамлакат вазифаи аввалиндараҷаи олимон ба шумор меравад.
Президенти кишвар иброз доштанд, ки Ҳукумати Тоҷикистон илмро яке аз омилҳои асосии рушди кишвар ва олимонро захираи бузурги зеҳнии ҷомеа дониста, бо мақсади пешрафти ҳамаҷонибаи он ва беҳтар гардонидани шароити иҷтимоии кормандони соҳаи илм ҳамаи имкониятҳоро муҳайё намудааст.
Имрӯз саҳми олимони тоҷик ба илми ҷаҳонӣ кам нест. Махсусан, пешрафти илми тиб ва дастовардҳои олимон дар ин соҳа дар солҳои соҳибистиқлолии кишвар ҷолиби диққат мебошад. Ҳамин аст, ки дар амалияи тибби кишвар онҳо рӯз аз рӯз амалӣ гашта истодаанд.
Иқдоми наҷибонаи Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон аз ҷониби олимони соҳаи тиб ва кормандони тандурустии кишвар дар бораи таъсис ёфтани Академияи илмҳои тиб хеле хуб пазироӣ гардида, ҷиҳати ғамхории доимӣ ва боло бардоштани нуфузи илми тиб дар ҷомеъа такони ҷиддие ба шумор меравад.
Ин иқдом афзоиши дастовардҳои олимони соҳаи тиб ва иҷрои КИТ-ро афзун намуда, масъулияти олимонро дар назди мардум зиёд мегардонад ва ба ҳамоҳангсозии лоиҳаҳои илмӣ, омодасозии кадрҳои баландихтисос, тайёр кардани олимони ҷавон дар аспирантура, мигистратура ва докторантура мусоидат мекунад.
Амалӣ намудани супориши Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон барои тайёр намудани доруворӣ аз растаниҳои шифобахши ватанӣ ва таҳияи корҳои нави илмӣ-тадқиқотӣ дар ин самт, истифодаи технологияи муосир ва робитаи илмӣ байни пажуҳишгоҳҳои илмии хориҷи кишвар тарафи дигари масъала ба ҳисоб мераванд. Равобити илмӣ ва омӯзиши таҷрибаи пешқадами олимони соҳа сабаби пешрафти илми тоҷик мегардад.
Соли равон кормандони муассисаҳои илмии соҳаи тиб аз рӯи 36 мавзуъҳои аз буҷети давлатӣ маблағгузоришаванда корҳои илмӣ бурда, 4 лоиҳаи Фонди Президентии тадқиқоти бунёдӣ дар самтҳои гастроэнтерелогия, акушерӣ ва перинатологӣ, бемориҳои сил ва муҳити зист мавриди амал қарор дорад.
Дар солҳои 2023-2024 дар Шӯрои диссертатсионии МД “Пажуҳишгоҳи акушерӣ, гинекологӣ ва перинатологии Тоҷикистон” ҳимояи 11 рисолаҳои номзадии илмҳои тиб гузаронида шуд, ки 4 рисола дар КОА тасдиқ карда гардид ва дар Шӯрои диссертатсионии МД “Марказии ҷумҳуриявии ҷарроҳии дилу рагҳо» дар ин давра ҳимояи 5 рисолаи номзадии илмҳои тиб гузаронида шуд.
Дар Донишгоҳи давлатии тиббии Тоҷикистон ба номи Абуалӣ ибни Сино дар соли гузашта 75 ҳимояи рисолаи номзади илмӣ, аз он 7 рисолаи докторӣ ва дар соли 2024 бошад 32 ҳимояи рисола сурат гирифт.
Дар Донишкадаи таҳсилоти баъдидипломии кормандони соҳаи тандурустии Ҷумҳурии Тоҷикистон ин нишондод дар соли 2023 11 рисолаи номзади илмӣ ва 3 рисолаи докторӣ мебошад.
Миқдори патентҳо дар муассисаҳои илмии соҳаи тиб дар соли 2023 14 адад ва дар соли равон 2 ададро ташкил доданд, дар Донишгоҳи давлатии тиббии Тоҷикистон ба номи Абуалӣ ибни Сино 31 патент ба даст оварда шуд, ки қисман дар амалияи тиббӣ мавриди истифода қарор гирифтанд.
Дар ин давра дастовардҳои зерини илмии олимони тиб назаррас буд:
- Ба феҳристи маҷаллаҳои Scopus ворид гардидани маҷаллаи “Паёми Сино” (Avcenna Bulletin) мебошад, ки Шуъба яке аз муассисони он мебошад. Паёми Сино аввалин маҷалла аз Тоҷикистон ва нахустин маҷаллаи тиббии Осиёи Марказӣ мебошад, ки ба ин феҳрист ворид шудааст;
- Маҷаллаи “Паёми тиббии Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон”, ки нашрияи расмии Шуъба мебошад, аз 15 феврали соли 2023 такроран ба феҳристи маҷаллаҳои тақризшавандаи КОА Федератсияи Россия бо иловаи 7 ихтисос ба қайд гирифта шуд;
- Коркард ва ба таври васеъ истеҳсол ва истифода намудани маводи безараргардонандаи зиддивирусии гипохлорити натрий, ки дар давраи пандемияи коронавируси нави COVID-19 аҳамияти ниҳоят муҳими иқтисодию иҷтимоӣ дошт;
- Коркард ва сохтани намунаи саноатии дастгоҳи нафасдиҳии сунъӣ бо истифода аз ашёи хоми маҳаллӣ ва технологияҳои ватанӣ;
- Таҳияи маҳлули воридотивазкунанда барои гемодиализ бо истифода аз ашёи хоми маҳаллӣ;
- Дар ҳамкорӣ бо олимони Институи физикаю техникаи ба номи С.У. Умарови АМИТ ихтироъ ва бори аввал истифода намудани дастгоҳи нав барои иҷрои Криохолесистэктомия (бурида гирифтани талхадон бо истифодаи нитрогени моеъ), сазовори патенти Авру Осиё гардид;
- Кашфи генотипҳои нави ротавирусҳо ва намунаҳои нави канаи табларзаи хунин дар Ҷумҳурии Тоҷикистон ва роҳҳои пешгирии сирояти онҳо;
- Муайян намудани омилҳои нави хатари норасогии гурдаи пайвандшуда (бемориҳои ғадуди сипаршакл) ва роҳҳои пешгирии он;
- Омӯхтани пурраи генотипҳои гепатитҳои вирусии дар Тоҷикистон даврзананда ва таҳияи нақшаҳои нави табобати гепатитҳои вирусии ҳамҷоя - В ва С; В ва Д; С ва Е;
- Пешниҳоди ҷарроҳии думарҳилавии нуқси инкишофи ҷоғи поён ва забон - макрогнатияи поёнӣ бо макроглосия, ки сараввал резексияи қисмии забон, баъд - остеотомияи ҷоғи поён гузаронида мешавад;
- Усули такмилдодашудаи эндопротезгузории буғуми чаккаву ҷоғи поён ҳангоми саратон ва анкилози он;
- Муайянсозии таъсири манфии сирояти COVID-19 ба хунгардиши модар-ҷанин ва ҳамроҳак ва афзудани оризаҳои давраи ҳомиладорӣ, фавти дохилибатнии ҷанин ва таваллуди пеш аз мӯҳлат;
- аввалин маротиба бо муваффақият ва натиҷаи аъло иҷро шудани ҷарроҳии бартарафсозии алоими Киммерлӣ - фишурдашавии шараёни сутунмӯҳра бо мӯҳраи якуми гардан ҳангоми ҳаракати сар;
- таҳияи регламенти фармокопеӣ ва шароити техникӣ оид ба истеҳсоли маводҳои фаъоли биологӣ аз шираи камол “ХОЛАГОН, “ФЕРУЛИН” “МЕВАИ ЗЕЛОЛ”; “Ширинии тути сафед”, маҳлули Ширинбия, субстрат ва хокаи Ҳинги Сайёр
Ҷиҳати амалӣ намудани супориши Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ҷиҳати тайёр намудани доруворӣ аз растании ватанӣ 28-уми сентябри соли 2019 сехи истеҳсоли маводи доруворӣ аз растаниҳои шифобахш дар Маркази илмию тадқиқотии фарматсевтӣ кушода шуд ва 12 намуд маводи доруворӣ аз растаниҳои маҳаллӣ истеҳсол карда мешаванд.
Ба андешаи Пешвои миллат, имрӯз кишварҳои мухталифи дунё бар пояи илму дониш, ихтироъкориву истеҳсол ва истифодаи техникаву технологияҳои муосир ба пешрафту тараққиёти баланд ноил мегарданд. Ҳоло истифодаи «зеҳни сунъӣ» дар ҷабҳаҳои гуногуни ҳаёти ҷомеаи ҷаҳонӣ торафт густариш пайдо менамояд. ки дастоварди олимон на танҳо пешрафти як давлату миллатро такон мебахшад, балки метавонад мавриди истифодаи башарият қарор гирад.
Олимону донишмандон ва роҳбарони муассисаҳои илмиро мебояд, ки ҷавобан ба дастгириву ғамхориҳои Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон барои иҷрои рисолати худ фаъолият намуда, дар ҳифзи дастовардҳои Истиқлол ва муаррифии илми ватанӣ – саҳми бевосита гузоранд.
Мо –кормандони илмии соҳаи тиб бояд вобаста ба ғамхориҳои Пешвои миллат ва пеш рафтани илми ҷаҳонӣ дар соҳаи тиб ҷавоби сазовор гардонему дастовардҳои илмиро бештар намоем. Беҳуда таъкид нагардид, ки : “барои давлат миллати солим даркор аст ва барои миллати солим табибони баландихтисос заруранд».
С. Т. Ибодзода, ноиби президенти АМИТ, раиси шуъбаи илмҳои тиббӣ ва фарматсевтии АМИТ,
д.и.т., профессор, Ш.Қ. Каримов, сармутахассиси шуъба
(Дар ҳошияи сафари кории Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ-Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба Давлати Қатар дар таърихи 02.10.2024.)
Ҷумҳурии Тоҷикистон дар замони истиқлоли давлатии хеш дарҳои дӯстиву ҳусни ҳамҷиворӣ ва тафоҳумро бо тамоми кишварҳои олам боз намуда, бо аксари кишварҳои сайёра муносибати мутоқабилаи судманд дорад ва бо шарофати сиёсати хориҷиии дар пеш гирифтаи Ҳукумати мамлакат таҳти роҳбарии Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ин муносиботи мутақобилан судманд пайваста таҳкиму густариш меёбад. Дар таъйини самтҳои муҳим ва афзалиятноки сиёсати хориҷии кишвар ба назар гирифтани умумиятҳои фарҳангӣ ва мавҷеи геополетикии Ҷумҳурии Тоҷикистон бисёр муҳим аст. Дар робита ба масъалаи сиёсати хориҷӣ ҳанӯз соли 1992 Сарвари давлат Эмомалӣ Раҳмон дар муроҷиатномаи худ ба мардуми Тоҷикистон масъалаи ворид шудани ҷумҳурӣ ба ҷомеаи ҷаҳонӣ ва барқарор кардани муносибатҳои дипломатӣ бо тамоми кишварҳое, ки мехоҳанд бо Тоҷикистон дар асоси баробарҳуқуқӣ ва муносибатҳои судманди мутақоила ҳамкорӣ кунандро матраҳ сохта буданд.
Тадқиқотҳо нишон медиҳанд, ки Ҷумҳурии Тоҷикистон бо кишварҳои арабӣ робитаи нек дошта, ин муносибатҳои судманд мунтазам тавсеа меёбанд. Ин ҷост, ки аз соли 2007 Ҷумҳурии Тоҷикистон робита бо кишварҳои мусулмониро такони тоза бахшид ва иқдомҳои ҷиддиро дар пеш гирифт, ки боис шуд муносибат бо ҳавзаи чоруми сиёсати хориҷии мамлакат вориди марҳилаи навини худ гардад, зеро дар ин сол сафари расмии Сарвари давлат ба як қатор кишварҳои арабӣ, аз ҷумла, моҳи феврали соли 2007 ба Ҷумҳурии Мисри Араб ва Ҷумҳурии Сурия, моҳи апрел ба Амороти Муттаҳидаи Араб ва моҳи майи ҳамон сол ба Давлати Қатар сурат гирифт, ки заминаи ҳуқуқӣ ва шартномавии муносибатҳоро фароҳам оварда, барои тавсеаи ҳамкориҳои дуҷониба такони ҷиддӣ бахшид ва баъд аз ин сафарҳои расмии Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон Эмомалӣ Раҳмон ба давлати Қатар ва инчунин сафарҳои расмии президенти Давлати Қатар ба Тоҷикистон пайваста дар давоми солҳои соҳибистиқлолӣ ба роҳ монда шудааст, ки сафари навбатии Роҳбари давлат Эмомалӣ Раҳмон, ки дар таърихи 02 октябри соли 2024 ба роҳ монда шуд, аз ҳамкориҳои судманди миёни ду кишвар шаҳодат медиҳад. 2 октябр Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон барои иштирок дар Нишасти сеюми Муколамаи ҳамкории Осиё ба Давлати Қатар cафар карданд.
Дар фурудгоҳи байналмилалии Давҳа Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмонро бо эҳтирому самимияти хос Вазири давлатӣ оид ба корҳои хориҷии Давлати Қатар Султон ал-Мурайхӣ ва дигар намояндагони воломақом истиқбол гирифтанд.
Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ҷиҳати рушди ҳамкориҳои судманд бо давлати Қатар ва таҳкими дӯстиву рафоқат бо ин кишвари пешрафтаи арабӣ ва ба хотири рушди ояндаи Тоҷикистон дар ин сафар дар чанд маврид бо намояндагон ва шахсиятҳои барҷастаи Давлати Қатар мулоқот анҷом доданд. Дар ин сафари корӣ Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон бо Амири Давлати Қатар Шайх Тамим Ибни Ҳамад Оли Сонӣ, бо Шайх Холид ибни Ҳамад Оли Сонӣ Мулоқот намуданд, бо муассиси Бонки байналмилалии исломии Қатар Шайх Алӣ ибни Абдулло Оли Сонӣ мулоқот намуданд. Инчунин дар Нишасти сеюми Муколамаи ҳамкории Осиё зери унвони “Дипломатияи варзишӣ” ширкат ва суханронӣ намуданд.
Зимни суханронӣ Президенти кишвар муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон баргузории ин нишастро таҳти унвони “Дипломатияи варзишӣ”, бо дарназардошти аҳамияти он ҳамчун платформаи муҳими муошират ва ҳамкорӣ байни кишварҳои минтақа ва ҷаҳон, қобили қадрдонӣ ва саривақтӣ арзёбӣ намуданд.
Сарвари давлат кишвари моро ташаббускори рушди варзиш муаррифӣ намуда, Тоҷикистонро тарғибгари тарзи ҳаёти солим ва тарбиятгари насли ҷавон дар ин рӯҳия муаррифӣ намуданд.
“Рӯзи ҷаҳонии футбол”, ки моҳи майи соли равон бо қатъномаи Маҷмаи Умумии Созмони Милали Муттаҳид қабул гардид, шаъну шарафи Тоҷикистонро дар арсаи байналмилалӣ ҳамчун кишвари тарғибгари варзиш боз ҳам баланд бардошт.
Президенти кишвар қайд намуданд, ки мо бар ин боварем, ки кишварҳои минтақаи Осиёро, бо дарназардошти таъриху тамаддуни куҳан ва анъанаҳои бойи худ, мебояд, то ба эҳёи намудҳои гуногуни варзиши миллиашон, ҳифзи онҳо барои наслҳои оянда ва тарбияи ҷавонон дар руҳияи инсонпарварӣ, таҳаммулпазирӣ ва дӯстӣ аҳамияти ҷиддӣ зоҳир намоянд.
Пешвои миллат ироа намуданд, ки Тоҷикистон маҳз ба мақсади пайгирии ин ҳадаф моҳи гузашта дар шаҳри Душанбе аввалин Чемпионати ҷаҳон оид ба гӯштингирӣ, як намуди варзиши миллии мардуми тоҷикро баргузор намуд, ки дар он варзишгарон аз 60 кишвари ҷаҳон ширкат варзиданд.
Пешвои миллат дар ин баромади пурмуҳтавои хеш иштирокчиёни нишастро эътимод бахшиданд, ки Тоҷикистон пайваста тарзи ҳаёти солим ва варзишро пайгирӣ намуда дар ин росто ҷомеаи ҷаҳонро низ ба ин тарзи ҳаёти солим даъват менамояд.
Инчунин дар ин cафар Президенти Ҷумҳурии Тoҷикиcтoн, Пешвoи миллат муҳтарам Эмoмалӣ Раҳмoн дар шаҳри Давҳа бo Вазири давлатии oид ба ҳамкoрии байналмилалии Давлати Қатар, муoвини Раиcи Фoнди Қатар oид ба рушд хoнум Луълуъ Ал-Хoтир мулoқoт намуда, дар ин мулoқoт маcъалаҳoи гуcтариши ҳамкoрии Тoҷикиcтoн бo муаccиcаи бoнуфузи мададраcoнро барраcӣ намуданд.
Президенти кишвар муҳтарам Эмoмалӣ Раҳмoн Давлати Қатаррo яке аз шарикoни муҳими тиҷoратию иқтиcoдӣ ва cармoягузoрии Тoҷикиcтoн нoмида, бo итминoн изҳoр дoштанд, ки ҳамкoрии кишвари мo ва Фoнди Қатар oид ба рушд ба таври назарраc гуcтариш хoҳад ёфт.
Ҷoнибҳo oид ба cармoягузoрии Қатар ба coҳаҳoи энергетика, cанoат, кишoварзӣ ва дигар бахшҳoи афзалиятнoки иқтиcoди Тoҷикиcтoн табoдули андеша намуданд.
Ҷалби cармoяи қатарӣ ба лoиҳаҳoи иcтихрoҷу кoркарди канданиҳoи фoиданoк, таъcиcи кoрхoнаҳoи иcтеҳcoл ва coдирoти маҳcулoти кишoварзии аз лиҳoзи экoлoгӣ тoза ва oби муcаффoи oшoмиданӣ ба Қатар аз мавзуъҳoи cуҳбат буд.
Аз иштирoки cармoягузoрoни қатарӣ дар татбиқи лoиҳаҳoи таҳкиму тавcеаи зерcoхтoри cайёҳӣ ва cанoати дoруcoзӣ дар Тoҷикиcтoн иcтиқбoл карда шуд.
Таъкид гардид, ки таъcиcи «Фoнди муштараки иқтиcoдӣ ва cармoягузoрӣ» бo мақcади маблағгузoрии лoиҳаҳoи афзалиятнoки Тoҷикиcтoн ба манфиати кoр хoҳад буд.
Тарафҳo ҳамчунин oид ба дигар cамтҳoи ҳамкoрии oяндадoр гуфтугӯйи cудманд анҷoм дoданд.
Қайд кардан ба маврид аст, ки Давлати Қатар аввалин кишвари арабӣ мебошад, ки дар Тоҷикистон сармоягузорӣ кардааст ва маҳз сафари расмии Амири қаблӣ Ҳамад бин Халифа Оли Сонӣ дар соли 2007 ба ин замина гузошт. Самараи он дар татбиқи лоиҳаи “Диёри Душанбе” ва калонтарин масҷиди ҷомеъ дар Осиёи Марказӣ зоҳир мегардад, ки ҳаҷми умумии сармояи ин ду тарҳ зиёда аз 300 млн. долларро ташкил медиҳад.
Робитаи неки Тоҷикистон бо Қатар пайваста густариш ёфта, заминаи ҳуқуқиву шартномавӣ низ миёни ду кишвари дӯст афзоиш меёфт. Бо дарназардошти аҳмаияти вижаи робитаи мутақобилан судманд моҳи ноябри соли 2012 Сафорати Давлати Қатар дар шаҳри Душанбе ифтитоҳ гардид, дар идома инчунин, моҳи майи соли 2013 Сафорати Ҷумҳурии Тоҷикистон дар Давҳа кушода шуд.
Пешвои миллат соли 2022 зимни мусоҳиба бо рӯзномаи қатарии “аш-Шарқ” боздиди Амири Давлати Қатар аз Тоҷикистонро баёнгари сатҳи олии робита бо ин кишвар тавсиф намуда буданд: “Боздиди Волоҳазрат аз кишвари мо дар соли 2019, қабл аз ҳама, баёнгари сатҳи олии робитаҳои ду кишвари дӯст аст”.
Ҳамин тавр муносибатҳои неки Тоҷикистону Қатар дар доираи ҳусни тафоҳим ва эҳтироми манофеи ҳамдигарӣ мунтазам рушду тавсеа меёбад ва муносибатҳои гуногунҷабҳа байни ду кишвари дӯст давра ба давра бештар аз пеш таҳким меёбад.
Мусаллам аст, ки ба роҳ мондану пешбурди тиҷорату ҳамкориҳои васеи иқтисодӣ омили муассири рушди муносибатҳои дӯстона байни кишварҳо маҳсуб меёбад. Пайгирии доимии ин раванд имкон медиҳад, ки барои амалӣ намудани тамоми маҷмӯи робитаҳои байнидавлатӣ шароити мусоид фароҳам оварда шавад. Боиси қаноатмандист, ки имрӯз ба қисмати иқтисодии муносибатҳои байни Тоҷикистон ва Қатар таваҷҷуҳи рӯзафзун зоҳир карда мешавад. Ҳанӯз заминаи ҳамкориҳои иқтисодӣ байни ду кишвар аз сафари расмии сарвари давлат ба ин кишвар дар соли 2007 оғоз мегардад. Пешвои миллат зимни ин сафари расмии худ ба Қатар аз Ширкати давлатии сармоягузории «ад-Диёр»-и Қатар дидан намуда, бо таҷрибаи корӣ ва лоиҳаҳои ҷолиби он аз наздик шинос шуда буданд. Инчунин, дар доираи ин сафар Сарвари давлат дар нахустин бизнес-форуми Тоҷикистону Қатар низ иштирок доштанд. Ин аст, ки аз байни кишварҳои арабӣ Қатар аввалин шуда дар Тоҷикистон сармоягузорӣ кардааст. Самараи ин сармоягузорӣ дар маблағгузории сохтмони “Масҷиди калони Душанбе” барои ҳузури 60 ҳазор нафар дар як вақт (дар ҳаҷми 91,3 млн доллари ИМА), ки бузургтарин масҷиди ҷомеъ дар Осиёи Марказӣ аст, дида мешавад.
Ширкати қатарии “Диёр” дар пойтахти кишварамон лоиҳаи маҷмаи истиқоматӣ - тиҷоратӣ ва кушодашавии намояндагии ширкати сармоягузории “Диёри Душанбе”-ро татбиқ менамояд. Ширкати мазкур ният дорад дар солҳои наздик марҳилаи дуюми лоиҳаро анҷом диҳад. Аз нишондоди сарчашмаҳои бармеояд, ки ҳаҷми умумии сармоягузории қатарӣ дар Тоҷикистон ҳудуди 300 млн. доллари амрикоиро ташкил медиҳад. Ҳамкориҳои кишварҳои мо дар ин ҷода айни ҳол имкониятҳои зиёди тавсеаи худро доранд ва фикр мекунам, ки дар амалияи ба кор андохтани онҳо доираҳои соҳибкорӣ ва сармоягузорон метавонанд нақши бештар муассир дошта бошанд.
Президенти мамлакат аз сатҳи муносибатҳо ва ҳамкорӣ миёни ду кишвари бародари Тоҷикистону Қатар, ки дар асоси ҳамдигарфаҳмӣ ва бо дарназардошти манфиатҳои мутақобилан судманд густариш меёбанд, зимни мулоқот бо намояндагони расмии ҷониби қатарӣ пайваста изҳори қаноатмандӣ менамоянд.
Дар робита ба ҳамкориҳои иқтисодиву тиҷоратӣ байни Тоҷикистону Қатар Сарвари давлат ҳини мусоҳиба бо хабарнигори шабакаи “ал-Ҷазира” таъкид дошта буданд, ки мо чандин маротиба дар сафарҳое, ки ба мамолики араб доштем, чӣ сафарҳои расмӣ ва чӣ сафарҳои корӣ, ҷиҳати ҳузури бештар фаъоли иқтисодӣ ва сармоягузорӣ аз онҳо пайваста даъват ба амал меорем. Ҳамкориҳои мо – бештар ҳамкориҳои иқтисодӣ ва тиҷоратӣ бо кишварҳои арабӣ, мисли Кувайт, Қатар ва то андозае бо Аморот ҳоло хуб ба роҳ монда шудааст.
Давлати Қадар яке аз бойтарин кишварҳои арабӣ буда, иқтидори бузурги сармоягузорӣ дар лоиҳаҳои мухталифро доро мебошад. Бинобар ин, Ҷумҳурии Тоҷикистон дар сиёсати хориҷии хеш муносибатҳои нек ва судмандро бо Қатар дар пеш гирифта аст. Машваратҳои сиёсие, ки бо дастури роҳбарони олии ду кишвар байни вазоратҳои корҳои хориҷӣ ташкил карда шуд, умед аст, ки дар тавсеаи пояҳои шартномавӣ ва ҳуқуқии бештари асноди ҳамкориҳои гуногунҷанба мусоидат намояд.
Умедворем, ки сафари навбатии Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба Давлати Қатар ҳамкориҳои гуногунсоҳаи ин ду давлатро таҳким мебахшад.
ЗИЁЕВ С.Н. н.и.ф. мудири шуъбаи Шарқи Миёна ва Наздики Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои АМТ
Муносибатҳои неку самимӣ ва дӯстона байни кишварҳо, бо назардошти фарҳанг ва ҳамкории доимӣ аз омилҳои рушди иҷтимоию иқтисодии кишварҳои ҷаҳон вобастагии бештар дорад. Аз ин ҷост, ки ҳамкориҳои дуҷонибву бисётҷониба ва мутабодила миёни кишварҳо рӯз ба рӯз ба маром бештару беҳтар мегардад. Махсусан, муносибатҳои минтақавӣ ва байналмилалӣ байни кишварҳои рӯ ба тараққиниҳода, дар ҳоли рушд қарор доранд. Аз ҷумлаи чунин кишварҳо Ҷумҳурии Тоҷикистон мебошад, ки ҳамкориро бо кишварҳои Шарқу Ғарб тадриҷан беҳтару хубтар ба роҳ монда ва ба ҷомеаи ҷаҳонӣ аз минбарҳои баланди байналмилалӣ ташаббусҳои навро барои осоиштагии ҷомеаи башар пешкаш менамояд.
Аз ин лиҳоз 2-юми октябр Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон барои иштирок дар Нишасти сеюми “Муколамаи ҳамкории Осиё” ба Давлати Қатар сафар намуданд.
Боиси зикр аст, ки Қатар яке аз кишварҳои дорои даромади сеюмин ва бузургтарин захираи гази табиӣ дар ҷаҳон ва захираҳои нафт мебошад. Қатар аз ҷониби Созмони Милали Муттаҳид дар радифи кишварҳои баландтарин ва пешрафтатарин дар соҳаи рушди инсонӣ шуморида мешавад. Қатар яке аз нақши асосӣ ва бонуфузро дар Ховари Миёна дорад. Ҳамчунин барои мизбонии ҷоми ҷаҳонии соли 2022 ишғол карда, аз ин сабаб аввалин давлати арабӣ мебошад, ки ин чорабиниро дар сатҳи баланд ба инҷом расонад.
Қитъаи Осиё яке аз қитъаҳои бойи захираҳои инсонӣ, иқтисодӣ, молиявӣ, фарҳангӣ ва технологӣ мебошад, ки таваҷҷуҳи ҷаҳон ба ин мантақа ҳамчун мавқеи умедбахш нигоҳ менамоянд. Ҳамагон мехоҳанд, ки доимо сулҳу субот ҳукмфармо бошад ва сатҳи рушди иқтисодии кишварҳо ҳаракат ба сӯи пешрафт ниҳад. Зеро дар солҳои охир суръати тағйирот ва дигаргуниҳо дар ҳаёти сиёсӣ ва тибиии ҷаҳонӣ ба вуҷуд омада, зарурати ҳамкории кишварҳо, бахусус давлатҳои Осиёро барои ҳамгироии муштараки байни онҳо, хоҳ дар сатҳи дуҷониба ва бисёрҷониба дар шакли дастаҷамъӣ зарурат шуморида мешавад.
Пас, сафари Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ҷиҳати иштирок дар Нишасти сеюми “Муколамаи ҳамкории Осиё” ба Давлати Қатар дар сафари расмӣ хело муҳим мебошад.
Ҷумҳурии Тоҷикистон ҳамкориҳоро бо кишварҳои пешрафтаи ҷаҳон рушд намуда, ҳоло тавсеи ҳамкориро Осиёи Марказиро бо минтақавӣ ба маротиб меафзояд. Сафари Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба давлати Қатар дар рӯзномаҳои қатарӣ ва берунаи араб хело назаррасӣ инъикос гардид. Аз ҷумла, дар рӯзномаҳои “Қано”, “Рӯзномаи ар-роя”, рӯзномаи “аш-Шарқ”, рӯзномаи “Ҳолулхалиҷ” ва рӯзномаи “ал-Араб”-и қатарӣ инъикоси хуб намуда ба унвони “Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон ба Давҳа омад”, барои иштирок дар нишасти сеюми Муколамаи ҳамкории Осиё вориди Давҳа шуданд, меҳмони олиқадро дар Фурудгоҳи Байналмилалии Ҳамад дар сатҳи баланд пешвоз гирифтанд. Ташрифи Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар ташаккул ва рушди ҳамкории дуҷониба хело муассир мебошад.
Давлати Қатар бо дарназардошти мавқеи хоссаи худ дар Халиҷ миёни кишварҳои Осиёи Марказӣ, бахусус Ҷумҳурии Тоҷикистон, муносибатҳои бародарона ва дӯстӣ дорад. Аз ин лиҳоз, вохӯрии расмии тарафҳо дар партави нишасти сеюми “Муколамаи Ҳамкории Осиё” мувофиқи мақсад мебошад.
Тоҷикистонро дар олами араб ҳамчун кишвари ташаббускор, сарзамини соҳиби табиати мафтункунанда ва соҳибтамаддун мешиносанд. Инчунин, аз рушду пешравиҳои рӯзмарраи Тоҷикистон дар рӯзномаҳои дохилию байналмилалӣ маълумот пахш менамоянд. Яъне кившарҳои араб махсусан Давлати Қатар бо Ҷумҳурии Тоҷикистон ҳамкориҳои зиёдеро ба роҳ монадааст ва дар ин замина ҳамкориҳои тарафайн дар вохӯриҳои “Муколамаи Ҳамкории Осиё” бештар меафзояд. Зеро ҳар ду кишвар ва минтақаро ҳамкориҳои хосси умқи таърихӣ ва фарҳангӣ ба ҳам мепайвандад.
Бояд ёдовар шуд, ки Созмони “Муколамаи Ҳамкории Осиё” (ACD) як ташкилоти байналмилалии ҳукуматӣ аст, ки 18 июни соли 2002 бо мақсади пешбурди ҳамкориҳои Осиё дар тамоми қитъаҳо ва мусоидат ба ҳамгироии созмонҳои алоҳидаи минтақавӣ, аз қабили АСЕАН, Ассотсиатсияи Осиёи Ҷанубӣ оид ба ҳамкории минтақавӣ, Шӯрои ҳамкории Халиҷи Форс ва Иттиҳоди иқтисодии Авруосиё таъсис дода шудааст. Қитъаи Осиё яке аз қитъаҳои бойи захираҳои инсонӣ, иқтисодӣ, молиявӣ, фарҳангӣ ва технологӣ мебошад, ки таваҷҷуҳи ҷаҳон ба ин мантақа ҳамчун мавқеи умедбахш ниганонида мешавад.
Бояд қайд намуд, ки вохӯрии “Муколамаи ҳамкории Осиё” барои барқарор намудани дидгоҳи муштараки стратегӣ ва баланд бардоштани иқтидори кишварҳои Осиё тавассути эътимод ва ҳамдигарфаҳмӣ ва густариши ҳамкориҳои иқтисодии минтақавӣ ва ҳамгироӣ хело муҳим ба шумор меравад.
Бояд қайд намуд, ки Консепсияи сиёсати хориҷии Ҷумҳурии Тоҷикистон ҳадафу вазифаҳо ва самтҳои афзалиятноки сиёсати хориҷии Ҷумҳурии Тоҷикистонро бо дарназардошти манфиатҳои миллии дарозмуддати кишвар муайян ва танзим менамояд. Чунин сиёсатро дар баробари мунисибат бо дигар созмонҳову машваратҳои ҳамкорӣ ва ниҳодҳои байналмилалӣ дар Осиё ва берун аз он афзалиятдошта ҳамкориро бо “Муколамаи ҳамкории Осиё” низ ба роҳ монда аст.
Ҷумҳурии Тоҷикистон ба воситаи чунин ҳамкориҳо саъю талошҳоро ҷиҳати ҳалли масъалаҳои умдаи рушди қитъаи Осиё равона намуда аз густариш ҳамкориҳо дар чаҳорчӯби “Муколамаи ҳамкории Осиё” саҳми арзанда мегузорад.
Ҳоло ташкилоти “Муколамаи ҳамкории Осиё” чун созмони минтақавӣаз рӯзи таъсис то имрӯз 34 давлати ҷаҳонро ҳамчун аъзо гирди ҳам оварда ва бароишомил шудан Австралия, Непал ва Яман амалан мароқ зоҳир намудаанд. Дар он ҷараёни татбиқи лоиҳаҳо ва барномаҳо муҳокима мегардад ва оид ба рӯзномаи масъалаҳои мубрами байналмилалӣ ва минтақавӣ табодули назар сурат мегирад, ки масъалаҳои доғи рӯз ҳалли худро хоҳад ёфт.
Инчунин, барои беҳбудии зиндагӣ ва осоиштагии ҳаёти мардуми минтақа, дар чаҳорчӯбаи Муколамаи ҳамкории Осиё20 барномаи ҳамкорӣ дар соҳаҳои гуногун, аз ҷумла энергетика ва амнияти энергетикӣ, технологияҳои иттилоотӣ, таъсиси саҳҳомии осиёгӣ, нақлиёт, кишоварзӣ, ҳифзи муҳити зист, сайёҳӣ, инкишофи соҳибкории хурду миёна, муколамаи тамаддунҳо ва ғайра амалӣ мегарданд.
Мақсади асосии Ҷумҳурии Тоҷикистон ҳамкориҳоро дар доираи “Муколамаи ҳамкории Осиё” ба хотири паст кардани сатҳи фақру нодорӣ, ҳифзи муҳити зист, таъмини дастрасии пойдори аҳолии қитъаи Осиё, баланд бардоштани сатҳи омодагии ҷомеа нисбат ба рафъи оқибатҳои офатҳои табиӣ, таҳкиму густариши зербинои минтақавӣ ва ҳамкории байниминтақавӣ оид ба масъалаҳои энергетикаро дар мадди аввал мегузорад.
Бояд қайд намуд, ки вохӯрии “Муколамаи ҳамкории Осиё” барои барқарор намудани дидгоҳи муштараки стратегӣ ва баланд бардоштани иқтидори кишварҳои Осиё тавассути эътимод ва ҳамдигарфаҳмӣ ва густариши ҳамкориҳои иқтисодии минтақавӣ ва ҳамгироӣ мебошад.
Инчунин, нишасти расмии МинтақиОсиё дар давлати Қатар қадаме барои таҳқиқи орзуҳои мардуми сайёра хело муҳим мебошад. Тамоми мардуми сулҳдӯсти кишварҳои Осиё итминон ба он доранд, ки нишасти сеюм боз як саҳифаи дигарест ба сӯи табдил додани қитъаи Осиё ба минтақаи сулҳи пойдор ва шукуфон, ба таҳкими амиқ ва ба эҳёи робитаҳои қадимӣ такони ҷиддӣ хоҳад бахшид.
Одинаев Абуҳалим, ходими пешбари илмии Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои АМИТ
Мақоми як фард дар ҷомеа аз чӣ иборат аст? Оё, як фард метавонад дар таърихи инсоният нақши ҳалкунанда ва муҳим дошта бошад ва ҷомеаро бо тамоми шароити мавҷудаш дигаргун созаду мардумро рӯи назму низом дарорад ва боиси сарбаландии инсонҳои он ҷомеа гардад? Таърихи инсоният доир ба ин суолҳо ҷавоби мусбат дорад ва ниёз ба такрор нест, танҳо ҳаминро метавон зикр кард, ки ба қавли бузургҳо ҷасорату қадамҳои устувор ва нияти хайр ва созандаи як нафар метавонад баракату раҳмат биёрад ва сарзаминашро сарсабзу мардумашро саодатманд кунад.
Сарзамин ва мардуми Тоҷикистон баъди барҳамхурии Иттиҳоди шуравӣ бисёр парешониву сахтиҳоро аз сар гузарониданд, чун дар аввали роҳ кишварро хатарҳои гуногун таҳдид мекард. Шаҳрвандон дар баробари қурбониҳову гирифториҳои қашшоқӣ ва тарси аз нав қарор гирифтан зери зулму ситам, ҳаросҳо ва ғуссаҳои гуногунеро дар дил мепарвариданд, ки оқибати ин бесару сомониҳо ба чӣ меанҷомида бошад ва чӣ қисмате насибашон мешуда бошад ва оё дубора ба як зиндагии осоишта ва нек дар як ҷомеаи пешрафта хоҳанд расид ё не?
Шукронаи тақдири нек, ки дурахшиши барқе шуду ба майдон марди шуҷоатманд ва қавиирода бо қадамҳои устувору нияти нек бо номи ЭмомалӣРаҳмон омад, ки як равшанӣ ва умеде буд бар дили мардуми парешону нигарони тоҷик. Дар ҳақиқат дар он аёми сарнавиштсоз ба сари давлат омадани ин шахсияти боиродаву устувор муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ҳаммонанди Хуршеде буд, ки оҳиста тулӯъ карда ба сарзамин ва ҷисму дилҳои шаҳрвандони кишвари Тоҷикистон гармӣ бахшид ва қоматҳои хамидаву чеҳраҳои гирифтаи мардум, дубора дигаргун гардида, қадам ба қадам шурӯъ ба рушду камол карданд ва ин оғози ҳамбастагии мардум ва зиндагии орому боосоиш дар сулҳу субот гашт. Баъд аз гузашти солҳо, ҷои манзилу биноҳо ва хиёбону кӯчаҳои баҳам рехтаву тороҷшударо биноҳои нави замонавӣ ва гулгашту чаманзорҳо гирифт. Шаҳри Душанбе ба як шаҳри ҳозиразамону тамаддунӣ табдил ёфт, ки солҳо пеш ҳатто кас фикрашро ҳам намекард. Дар як муддати нисбатан кутоҳе фазои кишварамон Тоҷикистонро амну амонӣ ва осудагии тасаввур нашавандае фаро гирифт, ки ин бузугтарин неъмате буд, ки тавассути заҳматҳои зиёди Президенти кишварамон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон насиби мардуми мо гардид. Зеро ки амнияту оромиши зиндагӣ барои ҳар як шаҳрванд аз тамоми пулу молу сарвати дунё болотару арзишноктар аст.
Дар бораи кишвардорию шаҳрдорӣ дар ибтидо як мисоле аз ашъори мутафаккири бузурги халқи тоҷик Сайидои Насафӣ, ки дар замони сахттарин, зиндагии вазнину қашшоқонаеро аз сар гузаронида буд, намунае биёрем. Ӯ дар достони «Дар бораи ҳазрати Абдуллохон шаҳри Бухороро ойин бастан» навиштааст, ки баъд аз рӯзгоре ба рӯи тахт омад шаҳриёре, чӣ шаҳи фархундаиқбол ва чӣ шоҳи шаҳзодаи тимсоли хуршед буд ба исми Абдуллохон, ки тамоми зулму истебдод ва харобазорҳоро аз байн бурд:
Ба аҳдаш золимон гаштанд ранҷур,
Гурезон гашта чун тир аз камон дур.
Бухоро пир буд, акнун ҷавон шуд,
Ба даврон Абдуллохон шуд.
Мувофиқи навиштаи Сайидо, маҳз ба баракати қадами хайри ин ҳоким даврон, аз кавкаби ӯ шаҳри Бухоро чароғон гашта, ба зеботарин ва тозатарин шаҳр табдил шуд:
Зи ҳукмаш кӯчаҳо гардида равшан,
Зи шаб то рӯз натавон фарқ кардан.
Баъзе вақтҳо таърих дар як шакле такрор мешавад. Ин дар мисоли «ҷанги шаҳрвандӣ»-е, ки дар сарзамини кишварамон сар зад ва тамоми аҳли ҷомеаро ба ҳам рехта, онҳоро дар вазъияти сахту гирифторӣ қарор дод, падид омад. Махсусан аҳли илму адаб дар вазъияти фақру нодорӣ китобу қаламро як тараф гузошта, ба корҳои гуногуни ба дур аз ихтисоси худ рӯ оварданд.
Аз дастовардҳои бузурги Пешвои миллат мӯҳтарам Эмомалӣ Раҳмон он буд, ки бо ташаббуси оқилонаи хеш байни шаҳрвандон сулҳ ва ваҳдати миллиро барқарор намуд, ки аз хайртарин ва бузургтарин корҳои Раҳбарамон буд. Тавассути ин фаъолияти хирадмандонаи хеш назму низом ва сулҳро байни шаҳрвандон барқарор намуданд ва ба кинаву адоват, бадбиниву бадфикрӣва ҷудоӣхотима бахшиданд. Ҳамаи ин заҳмату фаъолиятҳои Президенти Тоҷикистон боис гардид, ки мардум ва кишвари азизамон соҳиби Пешвои ягонаи миллӣгаштанд. Маҳз ба қадами устувору нияти неку ҷасорат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба ҷаҳониён Тоҷикистонро ҳамчун як давлати соҳибихтиёру мустақил ва бо фарҳангу тамаддун шиносониданд ва муаррифӣ намуданд.
Ҳамчунин баъд аз солҳо, шаҳру деҳотҳои аз назар дурмонда ва роҳҳои рехтаву фарсудаи нообод аз нав рӯба беҳбудӣва бозсозӣ гардиданд ва мактабу мадрасаҳо, боғчаву парваришгоҳи наву замонавӣ ба роҳ монда шуданд. Алалхусус нерӯгоҳи барқии обии Роғун, ки бузургтарин нерӯгоҳдар дарёи Вахш мебошад ва сохти он ноанҷом ва нообод монда буд, бо ташаббус ва талошҳои зиёду қатъии Пешвои миллат аз нав ба кор андохта шуда ба танзим дароварда шуд, ки боиси ифтихору сарфарозии кишвару миллатамон хоҳад гашт.
Саҳми Пешвои миллатамон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар эҳёи фарҳангу суннати даврони бостонии тоҷикон, махсусан Наврӯз, Тиргон, Меҳргон, Сада ва дигар суннатҳои қадима дорои арзишҳои волои тарбиявӣ-маънавӣ, таърихию фарҳангӣва иҷтимоӣ-сиёсӣ мебошад. Ин хизмати пурарзиши Президенти Тоҷикистон барои насли имрӯзаю оянда як ҳадяи гаронбаҳое аст, ки онҳоро дар роҳи ба худшиносию ваҳдат, ягонагию ҳувият, истиқлолияти миллӣ ва ҳамчунин шинохти арзишҳои сарзимини хеш ва хоки он ҳидоят менамояд. Раҳбари қудратманди мо муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон, аз тарафи дигар соҳибқудратии тамаддуни давлату мардуми тоҷикро ба башарият муаррифӣ намуданд, ки мо шаҳрвандон ва аҳли илму адаб ин заҳмату талошҳои Пешвои азизамон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмонро бояд қадрдонӣ кунем ва ифтихор намоем, ки ин шахсияти бузург Раҳбари мо ҳастанд. Дар бораи хизматҳо ва корҳои бузургу арзишманде, ки муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар атрофи сиёсату иқтисод, робитаҳои ҳамкорӣ бо кишварҳои ҳамсояву хориҷӣ, дар соҳаи илму фарҳангу ҳунар, тарбияи ҷавонону кӯдакон, чопу дастрас намудани мероси ниёгон, баланд бардоштани маърифати мардум дар гузаронидани маросимҳои мухталиф ва амсоли инҳо сухан бисёр гуфтан мумкин аст, ҳарчанд инҷо хеле мухтасар зикр гардид.
Ин буд бозтоби кӯтоҳаз талош ва шоҳкорҳои давлатдории Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон, ки мардумро аз қудратҳои бад ва торикоту зулмот наҷот бахшида, Тоҷикистонро ба як давлати соҳибихтиёр ва соҳибҳуқуқу тамаддунӣ табдил дода, ба тамоми башарияти дунё муаррифӣ карданд.
Сидқан мегӯям, ки мефахрам бо чунин Раҳбару шахсияти хоксору бохирад ва давлатдори бо сиёсату ба ҷаҳони муосир созгор ва дар айни замон мардумпарвару ғамхору меҳрубон ва нисбати мардуму миллати хеш дорои худшиносӣва ҳувияти миллии воло. Бо дастгирӣ ва ташабусҳои Сарвари миллат мӯҳтарам Эмомалӣ Раҳмон худшиносии миллӣ, фарҳанг ва суннатҳои миллӣ аз нав эҳё шуд. Аз ин ҷо, мо дар дурахшиши симои ӯ на танҳо як Президент ва Пешвои миллатро мебинем, балки як ворис ва Асосгузори давлати тоҷиконро ҳамчун як инсони комил мебинем.
Бояд зикр кард, ки корҳое, ки дар муддати на чандон зиёд Пешвои миллат Эмомалӣ Раҳмон нисбати давлату давлатдорӣ, нисбати фарҳангу суннат, нисбати иқтисоду сиёсат ва сохтору ба роҳмонии корҳои дохиливу берунии кишвар ба анҷом расонидаанд, ҳарчанд номбар кунем, боз ҳам кам аст. Аз тарафи дигар худи мардум шоҳиди хизматҳои шоёни Президенти муҳтарамон мебошанд ва танҳо дастгирӣ ва қадрдонӣ намудан аз Пешвои хирадманди миллат вазифаи аввалиндараҷаи ҳар як аз мост.
Муродова Тоҷинисо - номзади илмҳои фалсафа, дотсент, ходими пешбари илмии ИФСҲ-и ба номи А.Баҳоваддинови АМИТ
Забони тоҷикӣ аз хонаводаи забонҳои ҳиндуаврупоӣ буда, ба гурӯҳи забонҳои эронӣ дохил мешавад. Тибқи маълумоте, ки Донишномаи озоди тоҷикӣ овардааст, танҳо бо гӯиши тоҷикӣ 38,6 миллион нафар гап мезананд. Бори аввал Қонун дар бораи забони тоҷикӣ 22 июли соли 1989 қабул карда шуд. Аммо 5 октябри соли 2009 тарҳи нави Қонуни забони тоҷикӣба тасвиб расид ва рӯзи «Иди забон» ба 5-уми октябр гузаронида шуд. забони тоҷикӣ шаҳодатномаи миллати соҳибтамаддуну соҳиб фарҳанг ва куҳанбунёд аст.
Забон ҳамчун нахустунсури ваҳдати миллӣ ва сарвати бебаҳои фарҳангӣ шиносномаест, ки дар ҷаҳон миллатҳоро пеш аз ҳама, ба воситаи он мешиносанд. Ин унсур пайвандгари қарнҳо буда, осори тамаддун ва фарҳанги чандинҳазорсолаи мардуми мо ба воситаи он ба ганҷинаи фарҳангу тамаддуни умумибашарӣ дохил мешавад Ин забон яке аз забонҳои қадимии олам маҳсуб ёфта, таърихи ғанӣдорад. Имрӯз ин забони муқаддасро чун забони бузурги тамаддуни башарӣ ҳамагон мешиносанд ва мехоҳанд онро биомӯзанд, ки ин аз як тараф боиси ифтихори мо соҳибзабонон аст ва аз ҷониби дигар ин масъала моро водор менамояд, ки барои поку беолоиш нигоҳдоштани забонамон кӯшиш намоем.
Забон рукни асосии нишони давлатдорӣ ба шумор меравад. Ҳар як миллат маҳз ба василаи забон ҳамчун миллати соҳибихтиёр ва соҳибтамаддун шинохта мешавад. Забон воситаи ягонаи ҳифзи мероси гаронбаҳои моддӣва маънавии ҳар як халқба ҳисоб рафта дар таҳвили ин навъи мерос саҳмгузор будааст. Тибқи қарори Созмони байналмилалии ЮНЕСКО аз 21-уми феврали соли 2000-ум сар карда, имрӯзро ҳамчун «Рӯзи байналмилалии забони модарӣ» эълон намудааст. Бо қарори Созмони Милали Муттаҳид 21 феврали соли 2002 Рӯзи байналмилалии забони модарӣ эълон гардидааст. Аз 22 июли соли 1989 бо қарори Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон забони давлатӣ- забони тоҷикӣ эълон гардид. 5 октябри соли 2009 тахти №553 Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон “Дар бораи забони давлатӣ” бори дигар қабул гардид, ки вазъи ҳуқуқии забонро муайян мекунад. Мувофиқи ин қарор коргузории тамоми корхонаву муассисаҳои таълимию илмӣ ва ғайра бо забони давлатӣ сурат мегиранд.
Бо назардошти ин 22-юми июли соли 1996 мо дар суханронии хеш ба муносибати Рӯзи забон масъалаи таҳия ва тасвиби “Қоидаҳои имлои забони тоҷики”-ро яке аз масъалаҳои хеле муҳим арзёби намуда будем. Таъкиди ин масъала бар пояи мантиқӣ устувор гардида, зарурати таҳияи “Қоидаҳои нави имлои забони тоҷикӣ” пеш омада буд. Ҳамин тавр, бо пешниҳоди мо ва қарори Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 3-юми сентябри соли 1998 ”Имлои забони тоҷикӣ “ дар таҳрири нав қабул гардид.
Забони тоҷикӣ– ин ёдгории маънавии миллиамон ҳамчун оинаи таърихи деринаи халқамон инъикосгари урфу одат ва расму анъанаҳои милливу давлатдории мо мебошад.
Забон воситаи муҳиммтарини робитаи байни одамон аст. Ҷомеа ва забон баробар пайдо шудаанд ва инчунин зуҳури ҳарду ба меҳнат вобастагӣдорад. Забон хоси инсон буда, яке аз нишонаҳои асосии миллат, яъне ойинаи фарҳанги халқаст. Ҳар як забони зинда аз ҳастии ин ё он миллат дарак медиҳад. Вобаста ба рушди ҷомеа забонҳо низ инкишоф ёфта, ба дараҷаи миллӣрасиданд.
Забони тоҷикӣ ва рушди ташаккули пайвастаи он дар мақоми забони давлатӣ муҳимтарин рамзи истиқлолияти давлативу сиёсии мо ба ҳисоб меравад. Зеро маҳз истиқлолияти забонӣ пояи истиқлоляти кишварамонро ташкил медиҳад.
Тавре Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон иброз медоранд. «Мардуми мо аз рӯзҳои аввали соҳибистиқлолӣ миллати тамаддунсози Тоҷикистон ҳуввияти худро ҳифз менамояд ва ба ин арзишҳо арҷи бештар мегузорад».
Ҳамин тариқ бояд гуем, ки забон муҳимтарин унсури бақои миллат буда, оинаи рӯзгори гузаштаву ҳозира ва маҷмӯи тафаккуру андешаи халқ ба ҳисоб меравад. Яке аз арзишмантарин сарчашмаҳои мероси гузаштагон барои наслҳои оянда арзёби мегардад. Тавассути забон одамон ба ҳамдигар муошират карда, аз ҳоли ҳамдигар хабардор мешаванд. Таассуроташонро баён месозанд. Ҳангоми гуфтугӯ ва баёни фикр асолати забон боз ҳам равшантар зоҳир гардида, рукни тавонманд ва сарнавиштсоз будани он ошкор мешавад.
Мародмамадова Н.Г. ходими хурди илмии Маркази инноватсионии биология ва тибби АМИТ
Ҳамасола 5-уми октябр дар қаламрави Тоҷикистон Рӯзи забони давлатӣ таҷлил мешавад, ки он бо шукӯҳу шаҳомати хосса таҷлил карда мешавад.
Ҷараёни босуръати нестшавии забонҳо дар замони муосир аҳолии сайёраро ба таҳлука андохтааст. Дар чунин лаҳзаи ҳассос, ки ҳатто хатари нобудшавии забонҳои машҳури дунё ба миён омадааст, месазад, ки барои ҳифзи забони шевои тоҷикӣ ва мероси ниёгонамон чораҳои зарурӣ ва натиҷабахш андешида шавад. Иқтибос аз суханрониҳои Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ-Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон Эмомалӣ Раҳмон.
Забон воситаи муҳиммтарини робитаи байни одамон аст. Ҷомеа ва забон баробар пайдо шудаанд ва инчунин зуҳури ҳарду ба меҳнат вобастагӣ дорад. Забон хоси инсон буда, яке аз нишонаҳои асосии миллат, яъне ойинаи фарҳанги халқ аст. Инсон фикри худро бо роҳҳои мухталиф (имову ишора, рафтор, ранг, садо) ифода карда метавонад, аммо воситаи умдаи ифодаи афкори инсон забон аст. Ҳар як забони зинда аз ҳастии ин ё он миллат дарак медиҳад. Вобаста ба рушди ҷомеа забонҳо низ инкишоф ёфта, ба дараҷаи миллӣрасиданд.
Тибқи маълумоте, ки Донишномаи озоди тоҷикӣ овардааст, танҳо бо гӯиши тоҷикӣ 38,6 миллион нафар гап мезананд. Бори аввал Қонун дар бораи забони тоҷикӣ 22 июли соли 1989 қабул карда шуд. Аммо 5 октябри соли 2009 тарҳи нави Қонуни забони тоҷикӣ ба тасвиб расид ва рӯзи «Иди забон» ба 5-уми октябр гузаронида шуд.
Забон рукни асосии нишони давлатдорӣ ба шумор меравад. Ҳар як миллат маҳз ба василаи забон ҳамчун миллати соҳибихтиёр ва соҳибтамаддун шинохта мешавад. Забон воситаи ягонаи ҳифзи мероси гаронбаҳои моддӣ ва маънавии ҳар як халқ ба ҳисоб рафта дар таҳвили ин навъи мерос саҳмгузор будааст. Тибқи қарори Созмони байналмилалии ЮНЕСКО аз 21-уми феврали соли 2000-ум сар карда, имрӯзро ҳамчун «Рӯзи байналмилалии забони модарӣ» эълон намудааст. Ин иқдом дар ҳамон замон саривақтӣ дониста шуд. Зеро коршиносон чунин хулоса баровардаанд, ки ҳар як ҳафта тақрибан як забон аз байн меравад.
Мувофиқи тадқиқоти рӯзномаи бритонии Independent дар рӯйи замин сатҳи нобудшавии забонҳо аз ҳайвоноту парандагон дида баландтар будааст. Масалан, дар 500 соли охир дар рӯйи замин тақрибан 4,5 дарсади забонҳои дунё нест шудаанд, дар ҳоле, ки дар ин муддат дар дунё 1,3 дарсади парандаҳо ва 1,9 дарсади навъҳои ҳайвонот ба коми нестӣ рафтаанд. Дар тамоми тӯли таърихи инсоният тақрибан 9 ҳазор забон аз байн рафтааст. Дар ин миён ҳатто забонҳои кишварҳои абарқудрате аз байн рафтаанд. Аз ҷумла, забонҳои қадимаи санскрит, порсии қадим, оромӣ, юнонӣ, лотинӣ, ведӣ, ошӯрӣ ва русии қадим.
Забони тоҷикӣ яке аз забонҳои бостонӣ ва соҳибхати олам маҳсуб ёфта, се марҳалаи тӯлонии инкишофро аз сар гузаронидааст. Зиёда аз ҳазор сол аст, ки халқи тоҷик бо забони шевои тоҷикӣ гуфтугӯ карда, фарҳанги беназири худро чун хатти сабз аз як китоб ба як китоби дигари таърих сабт мекунад. Адибону донишмандони оламшумул ба тимсоли устодон Абӯабдуллоҳи Рӯдакӣ, Абулқосими Фирдавсӣ, Носири Хусрави Қубодиёнӣ, Шайх Камоли Хуҷандӣ, Ҳофизи Шерозӣ, Саъдии Шерозӣ, Абдулқодири Бедил, Аҳмади Дониш, Садриддин Айнӣ ва дигар бузургонамон асарҳои безавол ва ҷовидонаву орифонаи худро ба забони ноби тоӣикӣ эҷод карда, шуҳрати ин забонро боз ҳам афзунтар кардаанд.
Халқи тоҷик забони худро ниҳоят дӯст медорад ба он ҳамеша арҷмегузорад. Бояд қайд намуд, ки новобаста аз фишори чандинкаратаи аҷнабиён ин забон завол наёфта, баръакс асолати таърихии худро нигоҳ дошт. Маҳз тавассути ҳамин забон халқи тоҷик ҳастии худро ҳифз намуд. Чуноне, ки Шоири халқии Тоҷикистон, устод Мӯъмин Қаноат дар шеъри худ бо номи “Ба ҳаводори забони тоҷикӣ” таъкид намудаанд:
…Баҳри ман танҳо забони модарист,
Ҳамчу шири модар аст,
Баҳри ӯ ташбеҳи дигар нест, нест,
Чунки меҳри модар аст.
З-ин сабаб чун шӯхиҳои дилбарам,
Дӯст медорам варо
Чун навозишҳои гарми модарам,
Дӯст медорам варо.
Ҳамин тариқ, ҳастии ҳар як халқу миллат ба гиромидошти забони ӯ марбут аст. Ҳар як шаҳрванди Тоҷикистон низ муваззаф аст, ки забони модарии худро гиромӣ дошта, дигаронро низ баҳри фарогирии он талқин намоянд. Татбиқи ҳамаҷонибаи Қонуни забон дар ҳаёт ба нангу номуси ҳар яки мо вобастагӣ дорад. Ҳифзи ин сарвати беназири миллат барои омӯхтану аз худ кардани дигар забонҳо мусоидат менамояд. Ба ифодаи шоири ширинкалом Аскар Ҳаким:
Аз миллату аз забони худ ёд кунед.
Арвоҳи гузаштагони худ шод кунед.
То ҳарф занад ба тоҷикӣ тифли Шумо.
Дунёи варо тоҷикӣ бунёд кунед.
Хоҷаев М.А. Котиби илмии Маркази инноватсионии
биология ва тибби АМИТ.
Чандест дар пайравӣ бо сиёсати ҷавонпарваронаи Ҳукумати Ҷумҳуриии Тоҷикистон, хусусан Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон бо ташаббуси президенти Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, узви вобстаи АМИТ Хушвахтзода Қобилҷон Хушвахт кори хубу хотирмоне дар шакли сафар ба маконҳои илҳомбахшу таърихӣ ба роҳ монда мешавад.
Иқдоми сафар ба ҷойҳои фараҳбахшу хотирмон рӯзҳои шанбе ба нақша гирифта шудааст, ки дар тафаккуру ҷаҳонбинӣ ва иттилооти илмиву фарҳангии олимони ҷавони кишвар нақши бориз хоҳад гузошт.
Бо ин мақсад санаи 21.09.2024 як гурӯҳи олимони ҷавони АМИТ бо роҳбарии бевоситаи президенти Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, узви вобстаи АМИТ Хушвахтзода Қобилҷон Хушвахт ба ноҳияи Ҷалолиддини Балхии вилояти Хатлон сафар намуда, аз зодгоҳ, муҷассама, мақбара, боғ, хона-музей ва хонаи рамзии шоири машҳури тоҷику форс Ҷалолиддини Балхӣ дидан намудем.
Баъд аз тамоишои амокини муқаддас дар толори калони Мақомоти иҷроияи ҳокимияти давлатии ноҳия конфронси илмӣ-назариявӣ дар мавзуи “Ҷалолиддини Балхӣ- пайвандгари наслҳо ва тамаддунҳо” баргузор гардид, ки он бо сухани табрикотии раиси ноҳия муҳтарам Рустам Холиқзода ифтитоҳ гардид.
Баъдан маърузаи пурмуҳтавои президенти Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, узви вобстаи АМИТ Хушвахтзода Қобилҷон Хушвахт бо унвони “Ҳаёти рангину пурмаънои шоири барҷаста ва мутафаккири тоҷику форс Ҷалолиддини Балхӣ” шунида шуд.
Инчунин, дар кори конфронс маърузаҳои илмӣ-назариявии мутахассисони мавлоношинос ва қироати шеър аз осори Ҷалолиддини Балхӣ аз ҷониби хонандагони фаъоли ноҳия шунида ва мавриди истиқболи гарм қарор гирифтанд.
Дидан аз Осорхонаи ноҳия ва шиносоӣ бо таъриху тамаддуни бойи ноҳияи Ҷалолиддини Балхӣ аз таассуроту хотироти дигари фаромушнашаванда аз ин ноҳияи шахсиятпарвар буданд, ки ҳамеша дар ёдҳо хоҳанд монд.
Хуб мешуд, ки чунин иқдомҳои мафкурасоз дар тамоми ҷумҳурӣ ба анъанаи умумимиллӣ табдил гашта, дар бештар шинохтани гузаштаи бою рангини сарзамину шахсиятҳои мондагори миллати тоҷик нақши худро гузоранд.
Шодиҷони Рамазон, - аъзои Шурои олимони ҷавони АМИТ
“Забони модарӣ хишти нахустини пойдевори кохи миллат ва яке аз рукнҳои асосии давлатдории миллӣ мебошад.”
Эмомалӣ РАҲМОН
Забони модарӣ инъикоскунандаи фарҳангу маърифати ҳар як миллат ба ҳисоб рафта, дар Ҷумҳурии соҳибистиқлоли Тоҷикистон дар баробари забони давлатӣ, ҳамзамон барои истифодаи озоди забонҳои модарии намояндагони дигар миллату халқҳои сокини кишварамон низ тамоми шароит ва заминаҳои ҳуқуқӣ муҳайё гардидаанд. Зеро забон сарчашма, калиди ҳамаи дастовардҳо ва сарвати маънавии инсон ба шумор меравад, ки он барои камолот ва ташаккули инсонҳо дар руҳияи инсонпарварӣ хидмат мекунад.
Эҳтиром ба забони модарии худ, фарҳанг ва тамаддуни хеш эҳтиром ба тамаддуни дигар инсонҳоро нишон дода, решаи дӯстии инсонҳоро ба вуҷуд меоварад ва инчунин робитаҳоро тақвият мебахшад.
Дар даврони соҳибистиқлолии кишварамон забони модарии мо мақоми давлатӣ касб намуда, барои фароҳам омадани таъмину таҳияи як қатор заминаҳои меъёрии ҳуқуқӣ ҳамаҷониба мусоидат намуд.
Бояд қайд кард, ки феълан дар кишвари мо дар баробари тоҷикон ҳамзамон намояндагони дигар халқу кишварҳои олам, аз ҷумла, русҳо, арманиҳо, ӯзбекон, қирғизон, қазоқон, туркманҳо, бошқирдҳо ва дигарон низ зиндагонӣ мекунанд. Бинобар ин аз ҷониби Роҳбарияти олии Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон барои ақаллиятҳои сокини кишвар заминаҳои муҳимми ҳуқуқӣ шароит фароҳам оварда шудааст.
Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Пешвои муаззами миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон зимни яке аз суханрониҳои пурмуҳтавои худ марбут ба масоили гиромидошти забони аҷдодиамон аз ҷумла чунин гуфта буданд “Тоҷикон дар миёни халқу миллатҳои сершумори олам аз ҷумлаи мардумони соҳибтамаддуне мебошанд, ки забони чандинҳазорсолаи худро маҳфуз доштаанд”.
Дар кишвари азизи мо ҳамаи ақаллиятҳои забонӣ барои рушду инкишофи забони модарии хеш тамоми имкониятҳоро доранд. Онҳо низ дар пешрафти забони адабии давлатӣ саҳми худро мегузоранд.
Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон бо қабули як силсила қарору тадбирҳои мушаххас ҷиҳати беҳтар кардани вазъи ҳуқуқии забони тоҷикӣ ва татбиқи марҳала ба марҳалаи Қонуни забони тоҷикӣ дар Комиссияи татбиқи Қонуни забони назди Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон барои таҷдиди қонун ва таҳияи қонуни нави забон комиссияи махсус таъсис дод, ки муддати солҳои 2007-2008 матни қонуни нави забонро бо номи Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи забони давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон» пешниҳод намуд.
Ҳамин тариқ баъдан рӯзи 5-уми октябри соли 2009 қонуни нави Ҷумҳурии Тоҷикистон бо номи «Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон дар бораи забони давлатӣ» қабул гардид. Дар қонуни нав аксар масъалаҳое, ки дар қонуни қаблии забон набуданд, ниҳоятан мавқуи зарурии худро пайдо карданд.
Ҳамин тариқ, зарурати иҷтимоии ҳар як забони миллӣ на танҳо дар рушду нумӯи таърихи ин миллат, балки ҳамзамон дар хусусияти истифодаи амалии он низ бозтоб мешавад. Зеро забони миллӣ - сарвати бебаҳои миллат буда, ҳамчун воситаи тавоною пурқудрати муоширати байни одамон хидмат мекунад ва инчунин имкон фароҳам меорад, ки маълумоти зарурӣ перомуни натоиҷи дар раванди бунёдкоронаву созанда ва зеҳниву ақлонӣ омӯхтаву андӯхтаи инсоният захира, нигаҳдорӣ ва аз насл ба насл интиқол дода шавад.
Дар воқеъ, таъкиди Пешвои муаззами миллат маҳз бар ҳамин мабност, ки аз ҷумла чунин зикр кардаанд: “Арҷгузорӣ ба забони давлатӣ, ки ҳамчун рукни муҳимтарини ҳастии миллат, пойдевори асосии давлатдорӣ ва фарҳангу маънавиёти халқамон нақши барҷаста дорад, вазифаи инсониву виҷдонии ҳар як фарди бонангу номус ба ҳисоб меравад. Забони давлатӣ, дар ҳақиқат, таҷассумгари таърихи пуршебу фарози миллати бостонии тоҷик мебошад.
Маҳз ба ҳамин хотир, мо забонро мисли Истиқлол, Ватан, Модар ва фарҳанг, аз ҷумлаи муқаддасоти миллии худ мешуморем ва онро азизу гиромӣ медорем. Забон инчунин воситаи муқтадири сарҷамъии миллат ва ҳамаи онҳоест, ки дар гӯшаҳои гуногуни олам ҳастии ин сарвати бебаҳоро пос медоранд. Таърих бисёр мисолҳоро медонад, ки дар баробари аз байн рафтани забон миллат низ аз байн меравад. Яъне, бақои забон бақои миллат ва фанои забон фанои миллат аст”.
Хулоса, ҳифзу гиромидошти забони ноби тоҷикӣ ва ҳамзамон эҳтиром гузоштан ба он вазифаи ҷонии ҳар кадоми мо соҳибзабонон ба шумор меравад.
Аз миллату аз забони худ ёд кунед,
Арвоҳи гузаштагони худ шод кунед.
То ҳарф занад ба тоҷикӣ тифли Шумо.
Дунёи варо тоҷикӣ обод кунед!
Баҳромов Илҳом, - сармутахассиси бахши ҳуқуқ ва матбуоти Раёсати АМИТ
Ҷумҳурии Тоҷикистон баъд аз ба даст овардани Истиқлолияти давлатӣ ба марҳилаи нави инкишофи таърихӣ, яъне бунёди давлати соҳибихтиёр, демократӣ, ҳуқуқбунёд, дунявӣ, ягона ва иҷтимоӣ дар асоси арзишҳои миллӣ, фарҳангӣ қадим ва забони миллӣ ворид гардида, худро ба ҳайси халқи соҳибихтиёр эълон намуда, инсон ва ҳуқуқу озодии ӯро муқаддас эътироф карда, бунёди ҷомеаи адолатпарварро вазифаи худ қарор дод.
Истиқлолияти давлатӣ тағйиротҳои куллиро дар ҳаёти фарҳангӣ-маънавии давлат ва ҷамъият, хусусан рушди забони тоҷикӣ чун забони давлатӣ асос гузошт. Забон дар ҳама давру замон, ҳамчун воситаи шинохти инсоният, инкишофи тамаддун ва ибрози афкору муоширату муносибати байни одамон, тамоми ташкилоту муассисаҳо, мақомот ҳамчун восита ва омили муҳимму асосии расидан ба истиқлолият, пешравии ҷамъият, ташаккули миллат хизмат менамояд.
Забони давлатӣ чун парчам, суруди миллӣ ва нишони давлатӣ яке аз рамзҳои муқаддаси миллати тоҷик буда, ҳастии онро таҷассум мекунад. Вобаста ба ин Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон соли 2007 зимни суханрониашон ба муносибати Рӯзи забони тоҷикӣ қайд карданд: “Забони миллӣ ва ҳамзамон ташакули пайвастаи он дар мақоми забони давлатӣ муҳимтарин рамзи истиқлолияти давлативу сиёсии мо ба ҳисоб меравад. Забони миллӣ яке аз рукнҳои асосии давлатдорӣ буда, дар пойдорӣ ва таҳкими давлати миллӣ мақом ва нақши муҳим дорад ва ба ҳамин далел забони миллат бунёд ва пояи давлат маҳсуб мешавад”.
Забони миллӣ яке аз рукнҳои давлатдории миллӣ ва нишонаи ҳастии миллат заминаҳои ҳуқуқии ба худ хосро дорост. Зеро, танзими ҳуқуқии муносибатҳои ҷамъиятӣ вобаста ба забони давлатӣ ва ҳифзи он аз ҷониби давлат кафолати рушди устувори он ба ҳисоб меравад.
Заминаҳои ҳуқуқии рушди забони давлатӣ дар Тоҷикистони соҳибистиқлол аз Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон сарчашма мегирад. Дар моддаи 2 Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон омадааст: “Забони давлатии Тоҷикистон забони тоҷикӣ аст”.
Дар Ҷумҳурии Тоҷикистон ба масъалаи инкишофи забони миллӣ, ҳанӯз аз солҳои охири мавҷудияти Иттиҳоди Шӯравӣ эътибор дода шуд. 22 июли соли 1989, № 150 Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон “Дар бораи забон”, ки аз 37 модда иборат буд, қабул шуда, қонуни мазкур вазъи ҳуқуқии забони тоҷикӣ ва истифодаи онро ба сифати забони давлатӣ дар тамоми ҳудуди Ҷумҳурии Тоҷикистон муайян карда, ҳамчунин кафолати ҳуқуқии амали озоди забони русиро, чун забони муоширати байни халқҳои Иттиҳоди Шӯравӣ, ва забонҳои миллии дигар халқҳоеро, ки дар сарзамини Ҷумҳурии Тоҷикистон зиндаги доранд, таъмин менамуд. Ин қонун бештар аз 20 сол муносибатҳои ҷамъиятиро дар соҳаи забони давлатӣ танзим намуд. Қонуни мазкур пеш аз қабули Конститутсияи соҳибистиқлоли Ҷумҳурии Тоҷикистон қабул шуда буд, ва ба талаботи давлатдории ҳозира пурра ҷавобгӯ набуд.
Бинобар сабаби ба амал омадани тағйиротҳои куллӣ дар ҳаётии ҷамъиятии халқи тоҷик ва ба даст овардани истиқлолияти миллию давлатӣ, гузаштан ба сохти иқтисодии бозоргонӣ, ба кулли тағйир ёфтани муносибатҳои сиёсӣ, иқтисодӣ, ҳуқуқӣ, иҷтимоӣ, фарҳангӣ, илмӣ, маданӣ-маишӣ чӣ дар дохил ва чӣ дар хориҷи кишвар зарурияти қабули Қонуни нави Ҷумҳурии Тоҷикистон “Дар бораи забони давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон” ба миён омад. Ин буд, ки 5 октябри соли соли 2009, № 553 қонуни нав қабул гардид. Қонуни мазкур бо риояи меъёрҳои мавҷудаи Конститутсияи кишвар вазъи ҳуқуқии забони давлатиро муайян ва истифодаи онро дар Ҷумҳурии Тоҷикистон танзим менамояд.
Бо мақсади иҷрои босамари қонунгузории ҷумҳурӣ дар соҳаи забони давлатӣ, аз ҷониби давлат инчунин механизмҳои давлатии амалисозии он ҷорӣ карда шуд. Бо мақсади таъмини иҷрои Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон “Дар бораи забон” ва таъмини шароити мусоид барои тавсияи забони давлатӣ ва забонҳои миллӣ, пешбурди сиёсати ягонаи давлатӣ дар соҳаи забонҳо ва истилоҳот бо қарори Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон комиссияи татбиқи назди Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон таъсис дода шуда буд. Шуруъ аз соли 2009 бо қарори Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 31 октябри соли 2009, № 604 дар заминаи Комиссияи татбиқи Қонуни забони назди Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон ба ҳайси мақоми идоракунии давлатӣ Кумитаи забон ва истилоҳоти назди Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон таъсис дода шуд.
Заминаҳои ҳуқуқии рушди забони давлатиро дар Ҷумҳурии Тоҷикистон на танҳо Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон “Дар бораи забони давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон” ташкил медиҳад, балки ба ин ин низом дигар санадҳои меъёрии ҳуқуқие дохил мешаванд, ки тартиби таъмини иҷро, татбиқи он дар ҳаёт, механизмҳои амалишавии онро мустаҳкам мекунанд, дохил карда мумкин аст.
Яке аз гурӯҳҳои калони санадҳои меъёрии ҳуқуқие, ки заминаи ҳуқуқии рушди забони давлатиро ташкил медиҳад, санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ оид ба қоидаҳои имлои забони тоҷикӣ баромад мекунанд. Дар тули 31 соли Истиқлоли давлатӣ дар Ҷумҳурии Тоҷикистон 3 маротиба қарори Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон қабул карда шуд, ки қоидаи имлои забони тоҷикиро ба танзим медаровард. Инҳо, қарори Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 3 сентябри соли 1998, № 355 “Дар бораи Қоидаҳои имлои забони ҳозираи тоҷик”, қарори Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 4 октябри соли 2011, № 458 “Дар бораи қоидаҳои имлои забони тоҷикӣ” ва қарори Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 31 июни соли 2021, № 268 “Дар бораи Қоидаҳои имлои забони тоҷкӣ” мебошад.
Нақши муҳимро дар рушди забони давлатӣ Барномаҳои давлатӣ вобасти ба рушди забони давлатӣ мебозанд. Яке аз онҳо, Барнома доир ба тавсиа ва рушди забони давлатӣ ва забонҳои дигари қаламрави Ҷумҳурии Тоҷикистон, ки бо қарори Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 21 октябри соли 1997, № 459, Барномаи рушди забони давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон барои солҳои 2012-2016, қи бо қарори Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 30 июни соли 2012, № 335 тасдиқ шудааст, баромад мекунад. Барномаи мазкур тибқи нақшаи чорабиниҳо оид ба иҷрои дастуру супоришҳои Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон, ки дар мулоқот ба муносибати Рӯзи забони давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон (5 октябри соли 2010) баён гардидаанд, таҳия шуда буд. Барномаи амалкунанда ин Барномаи рушди забони давлатӣ барои солҳои 2020-2030, ки бо қарори Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 28 ноябри соли 2020, № 647 тасдиқ гардидааст, баромад мекунад. Барномаи мазкур забони давлатиро барои солҳои 2020-2030 ҳадаф, вазифа, самтҳои асосӣ, усулҳои татбиқ ва натиҷаҳои ниҳоии амалисозии сиёсати давлатиро оид ба забон муайян менамояд. Барнома муқаррароти Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон, Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон "Дар бораи забони давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон" ва дигар санадҳои меъёрии ҳуқуқиро татбиқ намуда, ба ташаккули забони илм, рушди истилоҳоти тахассусӣ, таҳияи дастурҳо, эҳёи номҳои миллӣ, маҳалҳои аҳолинишин ва мавзеъҳои ҷуғрофӣ мусоидат менамояд. Он ҷиҳати татбиқи ҳадафҳои сиёсати давлатӣ оид ба забон равона шуда, барои рушду густариш ва баланд бардоштани мақоми забони давлатӣ нақши муҳим дошта, бобати инкишофи муносибатҳои ҳуқуқӣ, фарҳангӣ, сиёсиву иқтисодии Ҷумҳурии Тоҷикистон шароит фароҳам меорад.
Дар замони муосир дар радифи эълон нмаудани 20 соли омӯзиш ва рушди илмҳои дақиқ, табиӣ ва техникӣ забони давлатӣ дар Ҷумҳурии Тоҷикистон бояд ба забони илму техника табдил ёбад. Дар ин самт аллакай заминаҳои ҳуқуқӣ аз ҷониби давлат гузошта шуда, марҳила ба марҳила дар ҳаёт татбиқ карда шуда истодааст. Масъалан, бо қарори Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 2 августи соли 2004, № 330 Стандартҳои рақамгузорӣ ва ҷобаҷогузории алифбои тоҷикӣ дар клавиатураи компютерии стандартии UNICODE барои истифодабарии компютерӣ қабул гардида, истифодаи он дар қаламрави Ҷумҳурии Тоҷикистон тавсия дода мешавад. Дар ин самт, Барномаи истифода ва рушди технологияҳои иттилоотӣ дар забони тоҷикӣ, ки бо қарори Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 6 июни соли 2005, № 188 тасдиқ шудааст, низ баромад мекунад. Саҳми Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон дар таҳия ва ҳамоҳангсозии татбиқи барномаҳои номбурда хеле калон мебошад.
Ҳамин тариқ, заминаҳои ҳуқуқии рушди забони давлатӣ дар замони Тоҷикистони соҳибистиқлол аз маҷмӯи санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ иборат буда, на танҳо вазъи ҳуқуқии забони давлатиро муайян ва истифодаи онро дар Ҷумҳурии Тоҷикистон таъмин менамояд, инчунин масъалаҳои амалисозӣ, татбиқи меъёрҳо механизмҳои амалишавӣ, самтҳо рушди забони давлатӣ ва истифода онро дар соҳаҳои гуногуни ҳаёти ҷомеа, аз ҷумла илму техника дарбар мегирад.
Нематов А.Р. – доктори илмҳои ҳуқуқшиносӣ, муовини саркотиби АМИТ