Бояд қайд намуд, ки 9 сентябри соли 1991 вакилони Иҷлосияи ғайринавбатии Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон, дар шаҳри Хуҷанди бостонӣ даъвати дувоздаҳум ҳуҷҷати «Изҳорот дар бораи Истиқлоли давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон»-ро қабул намуданд. Ҳамин ҳуҷҷати таърихӣ қонунан Истиқлоли давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистонро ба аҳли башар эълон кард. Имсол аз таърихи қабули ин ҳуҷҷати тақдирсози кишварамон 33 сол пур мешавад. Дар ин мудати начандон тӯлонии таърихӣ халқи меҳнатқарини тоҷик зери Парчами Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Пешвои муаззами милат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон тавонистааст, ки роҳи беш аз садсолаҳоро пушти сар кунад. Кас аз ин ободию рӯз аз рӯз хӯрраму зебо гардидани саросари Тоҷикистони азизамон, Ватани ягонаи тоҷикони дунё ба ваҷд меояд ва суханҳои ҳидоятсози Ҷаноби Олӣ «Тоҷикистон ба пешр»-ро гаштаю баргашта зам-зама менамояд!

Дар солҳои Истиқлолияти давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон илми тоҷик низ ба дастовардҳои олмшумули таърихӣ соҳиб гардид, ки ин пеш аз ҳама ба талошу ғамхориҳои падаронаи Президенти кишварамон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон нисбати рушди илми тоҷик вобастагии калон дорад. Масалан, олимони Шуъбаи илмҳои биологияи Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон (АМИТ) дар солҳои Истиқлолияти давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон дар омӯзиш ва таҳқиқоти набототу ҳайвоноти нодири кишварамон натиҷаҳои арзишманди илмиро ба даст овардаанд.

Месазад ёдовар гашт, ки дар натиҷаи ҷоннок намудани корҳои таҳқиқотӣ дар бахшҳои чунин соҳаҳои муосири илм, ба монанди генетика, селексия ва биотехнология дар Институти ботаника, физиология ва генетикаи растании Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон бештар аз 10 навъҳои серҳосилу ба касалиҳои тобовари зироатҳои кишоварзӣ ба даст оварда шудаанд, ки онҳо ҳоло дар майдони бештар аз 10 ҳазор гектар кишт карда мешавад. Олимони ин махзани илм тавассути ба даст овардани чунин навъу намунаҳои нодири зироатҳои кишоварзӣ дар таъмини амнияти озуқавории аҳолӣ, ки яке аз Ҳадафҳои стратегии Ҳукумати кишварамон ба шумор меравад, саҳми арзандаи хешро мегузорнад. Чунин дастовардҳои самараноки илмӣ дар солҳои Истиқлолияти давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон, инчунин дар дигар муассисаҳои илмии зертобеъи АМИТ низ ба даст оварда шудаанд, ки онҳо дар рушди иқтисодиёти кишварамон нақши калон мебозанд.

Бояд қайд намуд, ки Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон, Президенти мамлакат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ҳар сол дар арафаи ҷашнигирии Истиқлолияти давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон меҳнату натиҷаҳои ба даст овардаи олимони тоҷикро қадр намуда, онҳоро бо мукофоту ҷоизаҳои давлатӣ сарфароз мегардонанд, ки ин ба кушишу ғайрати олимони тоҷик қувва ва илҳоми нав мебахшад. Имсол ҳам дар рафаи ҷашни 33-солагии Истиқлолияти давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон ба бештар аз 20 нафар олимони АМИТ мукофотҳои давлатӣ, аз қабили «Корманди шоистаи илм» ва медали «Хизмати шоиста» сарфароз гардонида, ки аз онҳо шаш нафарашон аз Шуъбаи илмҳои биология мебошанд.

Мо олимони тоҷик аз ин ғамхорӣ ва дастгирии падаронаи Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Пешвои муаззами миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон қаблан сипогузорем ва минбаъд ҳам тамоми қувваю нерӯи илмиамонро боз ҳам баҳри баланд ва самаранок гардидани натиҷаҳои илмӣ сарф намуда, дар рушди иқтисодиёти кишвари азизамон саҳми хешро хоҳем гузошт.

Мирзораҳимзода А.К. - ноиби президент, раиси Шуъбаи илмҳои биологияи Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, доктори илмҳои биология, профессор, дорандаи унвони фахрии «Корманди шоистаи Тоҷикистон» дар соли 2024.

Партоев Қ. - мудири Озмоишгоҳи генетика ва селексияи Институти ботаника, физиология ва генетикаи растании АМИТ, доктори илмҳои кишоварзӣ, профессор, дорандаи медали «Хизмати шоиста» дар соли 2024.

Оре, Истиқлолият ин неъмати бебаҳо, соҳибдавлатӣ, соҳибихтиёрӣ, мустақилият муваффақият, музаффарият арзи ҳастӣ кардан ва арзишмандтарин муъҷиза аст, ки ба ҳар миллат муяссар намешавад. Давлате, ки арзи ҳастӣ кардан мехоҳад, онро зарур аст, ки дорои Истиқлолияти пойбарҷову комили хеш бошад, чун ки ягона ин Истиқлолият аст, ки барои халқ имкон фароҳам мешавад, ки осудаҳолона зиндагӣ дошта бошанд.

Вақте ки вожаи пурмаъною пурарзиши Истиқлолиятро ба забон меорем оромӣ, ободӣ, осоиштагии ватани азизамон ва қаҳрамониҳои Президенти маҳбубамон Эмомалӣ Раҳмон пеши назарҳо ҷилвагар шуда, рӯҳу равони моро ҳиссиёти шодию нишот ва раҳоӣ аз зулму ситам, умед ба фардои дурахшон фаро мегирад ва шунидани ин калимаҳо дили сардгаштаи мардуми ҷафодидаро дубора ба зиндагӣ гарм мекунад, лекин рӯзҳои сахту сангину нангини воқеаҳои солҳои 90 – уми асри гузашта, ки душманони миллату давлат аз он рӯзҳо истифода намуда, ҳоли мардумро табоҳ кардаву бедодгариҳову беадолатиҳоро ба мардум раво медиданд, ҳаргиз аз ёдҳо намеравад. Хоинони давлату миллат чунон вазъиятро ноором карда буданд, ки ҳатто вазифаи роҳбарии давлатро касе аз тарс ба уҳда намегирифт, дар як муддати кӯтоҳ чандин нафарон ба вазифаи роҳбари давлат таъин гардида дар кӯтоҳтарин муҳлат тарки вазифа карда, ҳатто фирор карданд. Нолаву фиғон, ғаму андуҳи падару модарон ки фарзандону наздиконашонро аз даст дода буданд, дили инсонҳоро решу умеди онҳоро аз зиндагӣ канда мекард. Касе дар бораи оянда фикрҳам намекард, фикри мардум танҳо ҷон ба саломат бурдан буду дарёфти як луқма нон барои фарзандон буду халос.

Ҳар лаҳза хатари аз байн рафтани давлату пароканда шудани миллат ва ноумедиҳои зиёд рӯҳафтадашавии халқро афзун мекард ва халқ чорае надошт, рӯз то рӯз вазъият дар кишвар ноором мегашт, душманон даст ба таҷовузкориҳо мезаданд, корхонаҳо ва хонаҳои истиқоматиро сӯзонида валангор мекарданд, халқи бегуноҳро бераҳмона мекуштанд, халқ аз даргириҳои босуръати душманон ба сарашон оварда тоб наоварда, гуреза шуда ба давлатҳои ҳамсоя мерафтанд. Аз тарафи дигар гуруснагӣ халқро таҳдид мекард ва аз гуруснагию аз истеъмоли хурокаи ҳайвонҳо аз қабили (кунҷора, ҷуворӣ, ҷав,) ҳатто ғураи ҷоруб ва ғайраҳо чандин нафарон ба ҳалокат расиданд, аз он ҷумла кӯдакон.

Хушбахтона бо шарофати сиёсатмадори Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон 33 сол қабл ба бахти миллати тоҷик баъди бесаросомониҳои зиёд, офтоб дубора ба рӯи миллати тоҷик нурпошӣ намуду тоҷикон Истиқлолият ба даст оварда, хатари аз байн рафтани давлат ва парешон гаштани миллатро тавонист Эмомалӣ Раҳмони ҷавон бартараф намояд. Дар дунё ҳастанд миллатҳое, ки аз аҳолии давлати мо дида ду се баробар зиёданд, вале соҳиби давлати муксақили хеш нестанд ва дар дигар давлатҳо умр ба сар мебаранд.

Бале таърих гувоҳ аст, ки тоҷикон кӯҳантарин мардуми Осёи Миёна буда, бо гузашти вақт чандин маротиба бо амри тақдир бо ҳамлаи душманон рӯ ба рӯ шуда, бар муборизаҳои беамони душманон муқовимат нишон дода, дар натиҷа миллати тамаддундору муваффақи мо дар ҳамбастагӣ дастаҷамъона бар душман ғолиб омада душманро мағлуб менамуданд. Дар лаҳзаҳои душвори воқеаҳои солҳои 90 – уми асри гузашта аъзоёни Шурои Олии ҷумҳурӣ ба хулосае омаданд, ки нафари арзандаеро интихоб намуда, ин вазифаи дорои масъулияти вазнин роҳбарии давлатро ба уҳдааш гузоранду чораҳо ҷуста вазъи ҷумҳуриро ором намояд ва бо ин мақсад дар толори Қасри Арбоб Шурои Олӣ баргузор шуд, ки дар ин иҷлосия вакили ҷавон аъзои Шурои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон Раҳмонов Эмомалӣ Шарипович ба вазифаи Раиси Шурои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон пешбарӣ карда шуд ва аз ҷониби интихобкунандагон овози зиёдеро соҳиб гашт ва дар нахустин суханоне, ки дар лаҳзаи нав Раиси Шурои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон интихоб шуданашон Ҷаноби Олӣ муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба халқ иброз доштанд, ин сухан буд: “Ман ба шумо сулҳ меорам” Дар асл ба ҳамаи ваъдаҳояш Президенти маҳбубамон вафо намуданд. Сулҳро дар кишвар танинандоз намуд. Миллатро аз парешоншавӣ ҳифз намуд ва дар як ҳолати вазнин аз рақибон наҳаросида ба давлати ҳамсоя Афғонистон сафар намуда, фирориёнро ба давлат ба хонаҳояшон бар гардонд, хизмати бузургтаринашон ин ҳуқуқу озодиҳои халқро ҳифз намуда, Конститутсия – и навро барои пойдории давлати дуняви демократӣ ҳуқуқбунёд қабул намуд, барои рушди илму маориф таваҷҷуҳи хосса зоҳир намуд, беҳтарин шароитҳоро дар пешбурди илми тоҷик ба олимону академикон муҳаё намуда, барои аз байн нарафтани Академияи илмҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон мароқ зоҳир намуд, маорифро соҳаи калидӣ дар кишвар эълон дошт, зина ба зина барои рушди ин соҳа вазъи иҷтимоии омӯзгорону кормандони ин соҳаро беҳ намуд.

Барои ёфтани чеҳраҳои муваффақу пешрафта озмунҳоро дар ҷумҳурӣ роҳандозӣ намуд, баҳри дар арсаи байналмилал шинохта шудани тоҷикон ҳамкориҳоро да самти корҳои байналмилалӣ равнақ дода, сиёсати дарҳои бозро пеш гирифт. Давлатҳои абарқудрати дунё аз сиёсатмадории Эмомалӣ Раҳмон ва соҳибистиқлол гардидани кишвари мо бохабар гашта, дар нахустин пешниҳодҳо давлати моро ҳамчун давлати воҳид ба расмият шинохтанд, ки ин иқдоми Президенти сулҳпарварамон Эмомалӣ Раҳмон тавонист барои таҳсил, варзиш, соҳибкорӣ ва дигар самтҳо дар хориҷи кишвар шароит фароҳам овард. Ба ҳамагонмаълум аст, ки Эмомалӣ Раҳмон на танҳо дар дохил, балки дар тамоми дунё ҳамчу ҳомии сулҳ ва бадастоварандаи Истиқлолият дар Тоҷикистон аст.

Алишер Саидов – корманди АМИТ

Сентябрь 6, 2024 09:38

ДУШАНБЕ, 06.09.2024 /АМИТ «Ховар»/. Яке аз заминаҳои асосии ҳувияти миллати тоҷик доштани ҳисси мустақилият ва озодӣ буда, фарзандони бонанги ӯ дар тамоми уфуқҳои мавҷудият барои ҳифзи он ҷоннисориҳо кардаанд. Таърихи давлатдории тоҷикон нишони он аст, ки давоми таърихи гузаштаи худ ин сарзамин бо ҳуҷумҳои мусаллаҳонаи душманон рӯ ба рӯ шуда, ҳамеша мардони бошараф намегузоштанд, ки миллат дар тобеият ва дастнигарии душманон қарор гирад.

Воқеан ҳам дар замони муосир истиқлолияти сиёсӣ яке аз рукнҳои асосии мавҷудияти давлат буда, метавонад сабаби пешрафти чашмгири тамоми паҳлуҳои зиндагии иҷтимоӣ шавад. Аз ин рӯ барои ҳар фарди ватанпарвари тоҷик дарку фаҳмиши моҳияти истиқлолияти сиёсӣ амри ногузир мебошад. Тавре ки Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон борҳо ишора намудаанд, «ҳар сокини мамлакат бояд ба қадри истиқлолият бирасад ва онро чун «гавҳараки чашм» ҳифз намояд».

Истиқлолияти давлатӣ барои мардуми тоҷик неъмати бузург аст. 9 сентябри соли 1991 Иҷлосияи ғайринавбатии Шурои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон, даъвати дувоздаҳум «Изҳорот дар бораи Истиқлолияти давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон»-ро қабул намуд. 9 сентябр тибқи Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи рӯзҳои ид» ҳамчун «Рӯзи Истиқлолияти давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон» ба иди расмии давлатӣ табдил ёфт, ки он ҳар сол ҷашн гирифта мешавад.

Давлатҳои гуногуни ҷаҳон марҳила ба марҳила Тоҷикистонро ҳамчун давлати мустақил эътироф намуданд. Конститутсияи нави соли 1994 қабулгардида сохтани давлати демократӣ, ҳуқуқбунёд ва дунявиро эълон намуд. Вале, бадхоҳони миллат давлатеро, ки тоза соҳиби истиқлол шуда буд, ба ҷанги шаҳрвандии бародаркуш кашиданд, ки ин ҷанг аз соли 1992 то 1997 идома ёфт. Аммо фарзандони баору номуси миллат зери роҳбарии Сарвари давлат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба ин ҷанг хотима бахшиданд ва миллати тоҷик дубора ба ризоияти миллӣ ва ваҳдати саросарӣ расид.

Хатари нобудшавии давлати тоҷикон пешгирӣ карда шуд. Дар ин хусус Президенти Тоҷикистон чунин гуфта буданд: «Истиқлолият барои мо яке аз муқаддастарин арзишҳои миллӣ ба ҳисоб меравад, зеро ин дастоварди бузург натиҷаи талошу муборизаҳои фарзандони бонангу номуси тоҷик ба хотири амалӣ намудани ормони чандинасраи халқамон, яъне эҳёи давлатдории миллии тоҷикон мебошад».

Ҷумҳурии Тоҷикистон имрӯз ҳамчун давлати соҳибистиқлол расман шинохта шудааст.

Тасдиқи рамзҳои давлатӣ, пули миллӣ, бунёди муассисаҳои фарҳангию тиҷоратӣ, сохтмонҳои азими мамлакат боварии мардумро ба ояндаи дурахшон зиёд гардонида, ҳар сокини Тоҷикистон аз он ифтихор менамояд, ки соҳиби Ватани озод ва давлати мустақил аст. Ин на ба ҳама халқҳо муяссар мешавад.

Пешвои миллат соҳиби давлат будан ва доштани истиқлолиятро барои тоҷикон «рӯйдоди воқеан сарнавиштсоз» дониста, чунин гуфтаанд: «Халқи тоҷик тақдири имрӯзу фардои давлат ва сарзамини худро дар ихтиёр дорад ва аз саодати бузурге бархурдор аст. Ғояи истиқлолият ҳамчун яке аз рукнҳои бунёдии озодии инсон дар тамоми давру замонҳо ҷузъи таркибии андеша ва ҳувияти миллии мо будааст».

Ҳикматулло ХОҶАЕВ, муовини директори Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои
Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон

(Бардошт аз суханронии Пешвои миллат бахшида ба Рузи дониш ва Дарси сулҳ)

Ҳамасола 1 сентябрро ҳамчун «Рӯзи дониш» бо тантана ва шукуҳу шаҳомати хоса ҷашн гирифта, дарси аввали соли хонишро аз дарси сулҳ оғоз менамоем. Дарси сулҳ - дарси ватандӯстӣ ва шинохти таърих ва фарҳанги миллӣ ба хотири фардои ободии кишвари азизамон мебошад.

Воқеан, сулҳ неъмати бебаҳо буда, хусусан барои сокинони кишвари азизамон Тоҷикистон арзиши бузург дорад. Зеро мардуми мо сулҳу оромӣ ва суботи сиёсиро бо таҳаммул кардани машаққату душвориҳои ҷанги шаҳрвандӣ ба даст овардаанд. Гузаронидани дарсҳои сулҳ аз ҳар ҷиҳат ба мафкураи наврасон ва ҷавонони мо таъсири мусбат расонида, онҳоро дар рӯҳияи баланди ватандӯстӣ, пос доштани сулҳу суботи кишвар ва ҳимояи ватани аҷдодиамон тарбия менамояд. Зеро бидуни ташаккули зеҳнии ҷавонони боистеъдод ва бидуни омӯзиши донишҳои муосир, омӯзиши электронӣ, ташкили лабораторияҳо ва ҷорӣ намудани технологияҳои нав, мо наметавонем ба ҳадафҳои умедбахши худ расида, рушди минбаъдаи сармояи инсониро дар кишвар таъмин намоем. Мо набояд фаромӯш созем, ки ояндаи неки давлату миллати аҷдодии мо бештар аз омӯзиши илми наврасону ҷавонон вобастагӣ дорад.

Боиси хушнудист, ки Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон доир ба аҳамияти ин санаи фархунда дар баромадашон зикр намуданд, ки рӯзи дониш ва дарси сулҳ беҳтарин имкониятест, ки мо дар шароити торафт печидаву мураккаб шудани вазъи ҷаҳони муосир, нақши сулҳу субот ва ваҳдати миллиро дар таҳкими аркони давлатдории миллӣ ва пешрафти давлату ҷомеа таъкид месозем, доир ба таъмини ҳадафҳои стратегии миллӣ, аз ҷумла дастоварду мушкилоти яке аз соҳаҳои муҳимтарини иҷтимоӣ – мактабу маориф изҳори назар карда, бори дигар таваҷҷуҳи мактаб, оила ва ҷомеаро барои боз ҳам беҳтар намудани таълиму тарбия дар кишвар ҷалб менамоем.

Мавриди зикр аст, ки бо талошу заҳматҳои кашидаи Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон буд, ки дар замони истиқлоли давлатӣ шаклҳои нави муассисаҳои таълимиро ҷорӣ намуда, дар шаҳру ноҳияҳои гуногуни Тоҷикистон 9 мактаби Президентӣ, 75 гимназия ва 71 литсей таъсис дода шуд. Маҳз, самараи истиқлолияти давлатӣ аст, ки ҳар сол қабули донишҷӯён ба муассисаҳои таҳсилоти олии касбии Ҷумҳурии Тоҷикистон тибқи квотаи Президентӣ зиёд гардида, ба ихтисосҳои барои соҳаҳои иҷтимоию иқтисодии кишвар зарурӣ талош меварзанд.

Аз ин рӯ, мо бояд ба қадри заҳматҳои кашидаи Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон расида, дар байни ҷомеа алалхусус ба наврасону ҷавонон дар раванди омӯхтани илмҳои дақиқбештар тарғиб намоем.

Дар охир ба ҷавонони бо нангу номуси кишвари азизамон гуфтаниям, ҳамеша баҳри оштию ҳамдилӣ кушиш намоем, ватани худро ободу зебо гардонем, бикӯшем, ки барои наслҳои оянда макони зебову дилнишинро боқӣ гузорем, нагузорем, ки ашк аз чашмони модарон бирезад, хандаҳои кӯдакон ба гиряҳо мубаддал гардад. Бигзор зери осмони софу мусаффо мардуми кишвари азизам зиндагии осуда дошта бошанд.

Махмедов Муҳаммадҷон - ходими хурди илмии Шуъбаи Осиёи Ҷанубу Шарқии Институти омузиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон

Дар саҳифаҳоидурахшони таърихи кишвар санаҳои тақдирсоз ва муҳиме ҳастанд, ки мояи ифтихору сарфарозии ҳаряки мо шаҳрвандони Тоҷикистон мебошад. Аз ҷумлаи чунин санаҳои барчаста9 сентябри соли 1991- Рӯзи Истиқлолияти давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон мебошад. Дар интиҳои асри 20 миллати куҳанбунёди тоҷик соҳиби давлати комилан мустақили миллӣ шуд, ки имрӯз мо дар арафаи 33-солагии ин дастоварди бузурги таърихӣ қарор дорем.

Чи гунае, ки Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон мухтарам Эмомалӣ Раҳмон иброз намуданд “Истиқлолият дастоварди муҳимтарин, бузургу бебаҳо ва таърихии миллати мо, ормони чандинасраи фарзандони асилу огоҳ ва маҳсули талошҳои садҳо ҳазор муборизони роҳи бақои давлати тоҷикон мебошад”.

Дар ҳақиқат истиқлолият ҳамчун рукни бунёдии озодии инсон ва ҷавҳари асосии зиндагӣ дар тамоми давру замонҳо ҷузъи таркибии ҳастӣ ва ҳуввияти мо будааст. Абармардони миллати куҳанбунёди мо тавонистанд, ки ҳанӯз дар асри 10-ум соҳиби давлати миллӣ буданд, ки дар таърихи тамаддуни ҷаҳони бо номи давлати Сомониён шӯҳрат ёфтааст. Маҳз ҳамин андешаи истиқлол буд, ки баъди сукути давлати Сомониён низ, миллати тоҷик аз озмоишҳои сахту сангин бо сарбаландӣ гузашта, забони модарӣ, илму адабиёти оламгир, анъанаву суннатҳои неки таърихиву фарҳангӣ, худогоҳи ва худшиносии миллиро то ба замони мо оварда расониданд.

Бояд қайд намуд, ки раванди ба даст овардани Истиқлолияти давлатӣ дар ҷумҳурии мо дар охири асри ХХ назар ба дигар ҷумҳуриҳои собиқи шӯравӣ бе қурбониҳо ва душвориҳои сангин ба даст наомад. Дар ин вазъ кишвар ба буҳрони шадиди ақидативу идеологӣ ва иқтисодиву сиёсӣ рӯ ба рӯ гардида буд. Дар байни қишрҳои гуногуни ҷомеа нофаҳмиҳо ба вуҷуд омад, ки билохира ба ҷанги шаҳрвандӣ оварда расонд.

Чуноне, ки Пешвои миллат иброз намуданд: «Ҷанги таҳмилии шаҳрвандӣ кишвари моро аз масири пешрафт чандин даҳсола ақиб партофт ва мардуми Тоҷикистонро маҷбур сохт, ки барои бартараф кардани харобиву хисороти он солҳо заҳмати шабонарӯзӣ ва мушкилоту монеаҳои басо гаронро таҳаммул намоянд. Қариб даҳ соли истиқлолият тамоми нерӯ ва талошҳои Ҳукумати кишвар барои барқарор кардани ҳокимияти конститутсионӣ ва рукнҳои давлатдорӣ, пеш аз ҳама, мақомоти ҳифзи ҳуқуқ ва сохторҳои низомӣ, ба Ватан баргардонидани беш аз як миллион нафар фирориён, барқарорсозии баъдиҷангӣ, таъмини сулҳу субот ва ваҳдати миллӣ равона гардид».

Хушбахтона, фарҳанги бузурги миллӣ ғалаба кард ва дар тафаккури шаҳрвандон ҳисси ягонагӣ, ваҳдат, ҳамдигарфаҳмӣ, гузаштан аз гуноҳи якдигар ба умеди шукуфоии оянда боло гирифт, сулҳу ваҳдат дар кишвар пойдор гардид.

Истиқлолият барои мо рамзи олии Ватану ватандорӣ, бузургтарин неъмати давлатсозию давлатдории мустақил, кору пайкорҳои пайгиронаи созандагӣ, азму талошҳои фидокоронаи расидан ба истиқлолияти сиёсӣ, иқтисодӣ ва фарҳангиро омӯзонда, меъёрҳои ҷомеаи шаҳрвандиро таҳким бахшид ва дар як вақт ҳаёти озодонаи ҳар фард ва олитарин дараҷаи бахту саодати воқеии миллатро таъмин намуд.

Рушди маънавиёти миллат ва пойдориву шукуфоии давлати мо дар тӯли зиёда аз 30 соли давраи истиқлолият хело вусъат ёфт. Ҷашнҳои Истиқлолияти давлатӣ, Наврузи бостонӣ, Рӯзи ваҳдати миллӣ ба ҷашнҳои умумихалқӣ табдил ёфтанд.Инчунин соҳиби Парчам, Нишони давлатӣ, Суруди миллӣ, Артиши миллӣ, пули миллӣва узви комилҳуқуқи СММ, Созмони амният ва ҳамкори дар аврупо, Созмони конфронси исломӣ ва аъзои даҳҳо созмонҳои бонуфузи байналмиллалӣ молиявӣ гардидани Тоҷикистон аз дастовардҳо ва арзишҳои мукаддаси даврони истиқлолият буда, рамзи тантани давлатдории миллӣ ва ба ҷаҳони мутамаддин пайвастани кишвари азизи мо мебошад.

Ҷумҳурии Тоҷикистон ҳамчун давлати соҳибистиқлол дар ҳаллу фасли проблемаҳои экологии арсаи ҷаҳонӣ нақши муассир дорад. Дар давоми ду даҳсолаи охир сиёсати давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон таҳти роҳбарии Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба ҳалли масъалаҳои мубрами вобаста ба обу иклим, ки аҳаммияти минтақавӣ ва ҷаҳонӣ доранд нигаронида шудааст.

Бояд қайд намуд, ки маҳз самараи истиқлол ва кӯшишҳои хирадмандона ва дурбинонаи Пешвои миллати тоҷикон буд, ки имрӯз Тоҷикистон кишвари ташаббускор, пешоҳанг ва таъсиргузор дар пешбурди масъалаҳои ҷаҳонии марбут ба обу иқлим эътироф гардидааст. Иқдомхои бузурги масъалаҳои обу иқлим: «Соли байналмилалии оби тоза (2003), Даҳсолаи байналмилалии амал «Об барои рушди устувор»(2005-2015), «Соли байналмилалии ҳамкорӣ дар соҳаи об» (2013), Даҳсолаи байналмилалии амал «Об барои рушди устувор (2018-2028), Соли ҳифзи пиряхҳо (2025) ва эълони 21 март ҳамчун Рӯзи ҷаҳонии пиряхҳо, ки ташаббускори онҳо Пешвои миллати тоҷикон мебошанд, дар ҳалли масъалаҳои сатҳи ҷаҳонии марбут ба об муҳим ба шумор мераванд.

Пазируфта шудани ташаббусҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон дар ҳаллу фаслу проблемаҳои марбут ба об нуфузи эътибори байналмилалии Тоҷикистонро дар арсаи ҷаҳонӣ дар ҳалли ин масоили ҳаётан муҳим боло бурд.

Ташаббусҳои Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон намояндагони кишварҳои олам ва созмонҳои байналмилалӣ, коршиносони салоҳиятдор, марказҳои илмии бонуфуз ва созмонҳои ғайридавлатиро дар чорабиниҳои сатҳи ҷаҳонӣ ҷиҳати ҳаллу фасли масъалаҳои марбут ба об муттаҳид намуд.

Имрӯз мо ахли маориф ва илм низ бояд барои таҳкими рушду нумӯъ ва ифтихори миллӣ эҳтиёҷмандии хеш ва ҷомеаро ба идеяҳои нав ба нави миллӣ таъмин намоем. Барои ба ҷо овардани ҳамаи ин корҳо дониши ва сатҳи ҷаҳонбинии хуб доштан лозим аст, ки роҳбари давлатамон нисбати ин масъала сол то сол чораҳои зарурӣ андешида истодааст.

Имрӯз наметавон сарзаминеро номбар кард, ки Тоҷикистонро чун кишвари соҳибистиқлолу ваҳдатофар нашиносад. Имрӯз миллати тоҷик дар арафаи ҷашни Истиклолияти давлати ҳамаҷониба барои ободкорӣ ва ҳамзистии осоишта мекӯшад. Дар ин масир ин масъулият ба души кормандони соҳаи илму маориф зиёдтар аст ва ин масъулияти баландро чунон, ки Пешвои миллат таъкид кардаанд, ҳар шаҳрванди кишвар бояд амиқ дарк намояд. Бигузор Истиқлолияти давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон поянда ва абадӣ бошад.

Мирзоев Нуриддин Маҳмадович - мудири шуъбаи ихтиология ва гидробиологияи Институти зооология ва паразитологияи ба номи Е.Н.Павловскийи АМИТ

ДУШАНБЕ, 06.08.2024 /АМИТ «Ховар»/. Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон нақши илмро дар таҳкими Истиқлолияти давлатӣ ба таври возеҳ муайян сохта, давоми зиёда аз сӣ соли охир нисбат ба ин соҳаи сарнавиштсози миллату давлат ғамхории зиёд зоҳир намуданд. Аз ҷумла, дар даврони Истиқлоли давлатӣ Академияи илмҳои ҷумҳурӣ мақоми ниҳоди илмии миллиро гирифта, дар баробари ин академияҳои соҳавӣ дар самти таҳсил ва кишоварзӣ таъсис ёфтанд, шумораи муассисаҳои таҳсилоти олии касбӣ қариб чор маротиба афзуда, барои рушди илми донишгоҳӣ низ заминаҳои мусоид фароҳам оварда шуданд.

— Ҳамзамон дар ҷумҳурӣ Шурои илм, маориф ва инноватсияи назди Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Комиссияи олии аттестатсионии назди Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон ва дигар ниҳодҳо таъсис дода шуда, якшанбеи сеюми моҳи апрел дар қонунгузории ҷумҳурӣ расман «Рӯзи илми тоҷик» эълон гардид. Вобаста ба ин тамоми ниҳодҳои ҷумҳурӣ дар даврони соҳибистиқлолӣ то ҳадди имкон дар рушди илм ва мутаносибан, ҷаҳонбинии илмӣ дар ҷомеа саҳм гузоштанд.

Барои намуна метавон мисол овард, ки дар ин давра танҳо дар Институти фалсафа, сиёсатшиносӣ ва ҳуқуқи ба номи А.Баҳоваддинов, ки ҷузъи сохтории Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон мебошад, зиёда аз 350 монографияи илмӣ дар соҳаҳои фалсафа, сиёсатшиносӣ ва ҳуқуқ ба нашр расида, ҳамасола то 250 мақолаи илмӣ, зиёда аз 200 мақолаи илмию оммавӣ оид ба масъалаҳои сиёсати давлат ва тарғибу ташвиқи он чоп мешаванд.

Дар даврони истиқлолият зиёда аз 40 осори мутафаккирони тоҷик аз хатти ниёгон баргардон ё аз забони арабӣ тарҷума шуда, бо забонҳои тоҷикӣ ва русӣ нашр карда шуданд. Аз ҷумла, осори Ибни Сино бо забони тоҷикӣ дар 15 ҷилд, бо забони русӣ дар 8 ҷилд, асарҳои Абунасри Форобӣ, Абубакри Розӣ, Абурайҳони Берунӣ ва ғайра. Дар давраи соҳибистиқлолӣ аз ҷониби Институти фалсафа, сиёсатшиносӣ ва ҳуқуқ дар маҷмуъ 60 мавзуи фармоишии илмӣ иҷро гардидааст.

Қонунгузории ҷумҳурӣ дар даврони соҳибистиқлолӣ дар соҳаи илм арзи ҳастӣ намуда, даҳҳо консепсия, стратегия ва барномаҳои давлатӣ ва соҳавӣ дар самти илм ва инноватсия қабул ва амалӣ шуданд. Аз ҷумлаи чунин санадҳои қонунгузорӣ ва меъёрии ҳуқуқии созанда метавон қонунҳои Ҷумҳурии Тоҷикистонро «Дар бораи фаъолияти илмӣ ва сиёсати давлатӣ оид ба илму техника» ва «Дар бораи Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон», инчунин Стратегияи миллии рушди моликияти зеҳнии Ҷумҳурии Тоҷикистон барои давраи то соли 2030, Стратегияи Ҷумҳурии Тоҷикистон дар соҳаҳои илм, технология ва инноватсия барои давраи то соли 2030, Консепсияи миллии таҳқиқоти илмии мақсаднок оид ба масъалаҳои рушди инсон, таъмини минбаъдаи принсипҳои демократӣ ва рушди ҷомеаи шаҳрвандӣ барои солҳои 2013-2028, Барномаи давлатии тайёр кардани кадрҳои сатҳи баланди илмӣ барои солҳои 2021-2030 ва ғайраро номбар намуд.

Дар даврони Истиқлолияти давлатӣ Пешвои миллат арҷгузорӣ ба шахсияти олимро ба сатҳи олӣ бардоштанд. Бо ин мақсад бо иқдоми шахсии Сарвари давлат бузургдошти шахсиятҳои бонуфузи илмӣ, чун Абуалӣ ибни Сино, Абурайҳони Берунӣ, Муҳаммади Хуҷандӣ, Носири Хусрави Қубодиёнӣ, Мавлоно Ҷалолиддини Балхӣ, Абдураҳмони Ҷомӣ, Мир Саид Алии Ҳамадонӣ ва даҳҳо мутафаккирони дигар баргузор гашта, осори илмии онҳо ба нашр расид. Барои олимони муосир дар ҷумҳурӣ бо иқдоми Пешвои миллат мукофоти давлатии ба номи Абуалӣ ибни Сино, ҷоизаҳои Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон ба номи олимони барҷаста дар соҳаи илму техника: ба номи академик С.У.Умаров – дар соҳаи илмҳои физикаву математика, химия, геология ва техникӣ, ба номи академик Е.Н.Павловский – дар соҳаи илмҳои биологӣ, тиббӣ ва кишоварзӣ, ба номи академик М.С.Осимӣ–дар соҳаи илмҳои ҷамъиятшиносӣ ва гуманитарӣ, ба номи академик Ҳ.Ҳ. Мансуров – дар соҳаи илмҳои тиббӣ ва фарматсевтӣ, ба номи академик Бобоҷон Ғафуров — дар самти таърих ва шарқшиносӣ муқаррар карда шуданд.

Маблағгузории соҳаи илм ва маориф таҳти назорати шахсии Президенти Тоҷикистон қарор дошта, пайваста меафзояд. Аз ҷумла, соли 1992 ба соҳаи илм ҳамагӣ 58 ҳазор сомонӣ маблағ равона гардида буд ва дар буҷети соли 2024 барои ин зиёда аз 225 миллион сомонӣ пешбинӣ шудааст, ки қариб 4 ҳазор маротиба зиёд мебошад.

Дар баробари ин, Пешвои миллат дар мулоқот бо аҳли илм ва маорифи ҷумҳурӣ 30 майи имсол ба сохтору мақомоти дахлдор супориш доданд, ки барои татбиқи нишондиҳандаҳои Стратегияи миллии рушди Ҷумҳурии Тоҷикистон барои давраи то соли 2030 корро бо мақсади то охири муҳлати стратегия ба 1,5 фоизи маҷмуи маҳсулоти дохилӣ расонидани ҳиссаи хароҷоти умумӣ ба соҳаи илм тақвият бахшанд.

Дар ҷавоб ба ин ғамхориҳои Ҳукумати мамлакат, ки эътимоду боварии мардуми моро ба рушди минбаъдаи мамлакат бо такя ба илм тақвият мебахшанд ва имкон медиҳанд, ки ба ояндаи дурахшони миллату давлати соҳибистиқлоли хеш хушбинона умед бандем, олимони ҷумҳурии мо кӯшиш доранд, ки дар рушди илм саҳми бештар гузоранд. Бо ин мақсад, аз нигоҳи мо, фаъолсозии минбаъдаи корҳои илмию таҳқиқотӣ дар тамоми соҳаҳои илм аз ҳар олим ва ниҳоди илмӣ тақозо карда мешавад.

Ба масъалаҳои илм ва ҷаҳонбинии илмӣ таваҷҷуҳ намуда, дар мулоқот бо аҳли илм ва маорифи мамлакат 30 майи соли 2024 Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон таъкид доштанд, ки «дар ҷаҳони муосир танҳо мамлакатҳое метавонанд ҳастии худро ҳифз намуда, рушд ёбанд, ки шаҳрвандонашон дорои сатҳи баланди саводнокӣ ва маърифату фарҳанг, илмдӯсту донишманд ва соҳибҳунар бошанд». Аз ин рӯ, амалисозии ин дастур на танҳо ба рушди илми тоҷик, балки ба таҳкими минбаъдаи пояҳои давлатдории миллӣ ва инкишофи ҳаёти ҷамъиятию сиёсӣ ва иқтисодию фарҳангии Тоҷикистони соҳибистиқлол мусоидат менамояд.

Хуршед ЗИЁӢ, - муовини директор оид ба илм ва таълими Институти фалсафа, сиёсатшиносӣ ва ҳуқуқи ба номи А. Баҳоуддинови Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон,
доктори илмҳои фалсафа, профессор

«Истиқлолият рамзи соҳибдавлатӣ ва ватандории миллати сарбаланду мутамаддини тоҷик мебошад, ки номаи тақдирашро бо дасти хеш менависад, яъне низоми давлатдорӣ ва сиёсати дохиливу хориҷии худро мустақилона муайян менамояд»

Эмомалӣ Раҳмон

Иқтибоси дар боло овардашуда аз Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат, Перзиденти муаззами миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон муҳтавои асосии истиқлоли ҳар кишвари соҳибистиқлолро бо ҳифзи якпорчагии он ва пойбарҷо кардани абадияти миллат, ҳамчунин нишонаҳои асосии он - забон, фарҳанг, анъана, урфу одат ва рифоҳи миллиро ифода мекунад. Яъне истиқлол ҳамчун нишона ё вижагиии ҳар миллат, кишвар ё давлатест, ки дар он сокинон ва аҳолӣ бо доштани ҳокимияти худидоракунӣ ва соҳибихтиёр дар қаламрави он амал мекунанд фаҳмида мешавад. Баръакси фаҳмиши истиқлол мақоми як қаламрав ё колонияи вобаста ба ҳокимияти дигар давлат мебошад, ки масири зиндагии ӯро дигарон муайян месозад.

Таҷлили рӯзи истиқлоли як кишвар ё миллат замоне ҷашн гирифта мешавад, ки кишвар аз ҳама шаклҳои мустамликадорӣ озод аст ва озодона барои сохтани кишвар ё миллат бе ягон дахолати дигар миллатҳо иродаи мардум ё ормонҳои хешро метавонад воқеият бахшад.

Ин таърифи истиқлолият гарчанде куллӣ ва умумиятшудаи таҷрибаҳои истиқлолиятхоҳӣ дар тамоми ҷаҳон бошад ҳам, аз ҷониби дигар таҷрибаи талошҳои миллати моро дар ба даст овардани он ифода карда, ҳамеша ифодагари озодихоҳӣ ва ба даст овардани ҳокимияти сиёсӣ дар масири шебу фарозҳои давлатдорию миллатсозии мо тоҷикон мебошад. Албатта масири давлатсозию миллатсозии мо таърихи чандинҳазорсоларо дар бар мегирад, ки наметавон онро дар матни як мақола ё китоб ғунҷонид. Аммо барои худогоҳӣ ва бедории миллат сабақҳои андухтаамонро аз кору пайкори сиёсатмадори маъруфи сатҳи ҷаҳонии мо, ки Пешвои миллат, Президенти имрӯзи кишварамон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон мебошанд, дар ҳассостарин рӯзҳои сахтии кишварамон миллатро аз вартаи нокомӣ наҷот додаанд, қобили зикр ва ёдоварист.

Бо таҳаввули сиёсию иҷтимоии даҳаи охири асри XX тақдири миллати тоҷик боз ба гирдоби бозиҳои геоплитикӣ бо дасти гуруҳбозону фурсатталабони ҷоҳталаби дохилӣ афтода, бедории миллиро бо даҳшати маргбори гурӯҳҳои либерализими демократимаоби анархист ва исломи сиёсишудаи даҳшатафкану ифротие, ки таҷрибаҳои инқилобии худро дар Шарқи Миёна ва Наздик озмоиш карда буд, афтод ва долони Осиёи Марказиро, ки Тоҷикистон мебошад, ба ошуб оварда, ба гуфтаи мардумӣ “обро лой карда мехостанд моҳии тиллоии худро ” ба даст оваранд.

Гарчанде бедории мо низ як бедории тақлидӣ ва куркуронаю шиорӣ буд, бо вуҷуди он мардум бовар доштанд дар меъмори давлати миллии худ метавонанд ормонҳои миллии худро дар баробари дастовардҳои имрӯзаи ҷаҳонӣ татбиқ намоянд. Аммо ин як саробе буд, ки миллати порапоргаштаи моро фиребид. Яъне бозиҳо ва манфиатҷӯии гурӯҳҳои ҷоҳталаб кишварро ба вартаи бесарусомонӣ ва носуботии бардавом оғушта карда, мавҷудияти низоми сиёсии онро фалаҷ ва бекора сохт. Дар баробари пошхӯрии низоми шӯравӣ низоми дохилии мо низ вайрон гардида, ҳокимияти мавҷуда фаъолияти худро аз даст дод.

Таърихи куҳандиёри тоҷикон, ки ҳавзаи фарҳангии он минтақаи имрӯзи Осиёи Марказӣ, Ҷанубӣ ва қисмати зиёди Шарқи Миёна ва Наздикро дар бар мегирад саршор аз чунин таҳаввулоти бузурги сиёсӣ ва иҷтимоӣ аст, ки дар сарнавишти гузашта ва имрӯзаи халқи мо нақши тақдирсоз бозидаанд. Муҳимтарин ва волотарин воқеаи даврони навини таърихи тоҷикон, дастёбӣ ба истиқлоли давлатист. 9 сентябри соли 1991 Иҷлосияи 12 ғайринавбатии Шӯрои олӣ Эъломия дар бораи истиқлолияти давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистонро қабул намуд. Ин санад роҳу равиши ҷомеа ва сарнавишти халқи тоҷикро ба куллӣ дигаргун сохт. Аммо рушди минбаъдаи Ҷумҳурии Тоҷикистонро ҷанги шаҳрвандии таҳмилӣ, ки моҳи майи соли 1992 шурӯъ шуда буд, рӯзгори мардумро печидатар карда, харобаҳои гӯшношунидро ба бор овард.

Сад шукр, ки Сессияи XVI Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон даъвати XII (аз 16.XI. то 2.XII. соли 1992) дар қасри «Арбоб»-и ноҳияи Хуҷанд (ҳоло ноҳияи Б. Ғафуров) бо интихоби Раиси созанда ва наҷотбахши миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба ин бесарусомониҳо хотима бахшид.

Тоҷикон баъди ҳазор сол аз нав соҳибдавлат гардиданд. Тавлиди давлати тозаистиқлоли Тоҷикистонро ҷомеаи ҷаҳонӣ бо қаноатмандӣ истиқбол намуд. Бозшинохти ҷумҳурии соҳибистиқлоли мо оғоз ёфт. Истиқлолияти давлатӣ барои миллати соҳибтамаддуни мо падидаи бемислу боазамати таърихиест, ки силсилаи воқеаҳои сарнавиштсозро дарбар мегирад ва бинобар ин, мо бояд онҳоро аз дидгоҳи фарохтару баландтар аз нав арзишгузорӣ намоем.

Роҳи таърихие, ки мову шумо дар масири истиқлол тай кардем, шоҳроҳи ҳамвор набуд ва ёфтани миёнроҳи тиллоӣ низ амри маҳол менамуд.
Тамоми мардуми Тоҷикистон, аз ҷумла мову шумо – хуб огоҳем, ки то расидан ба дастовардҳои имрӯза мо чӣ қадар мамониату маҳрумият ва мушкилоти сахту сангинро паси сар кардем.

Аз нахустин қадамҳои истиқлолият доираҳои муайяни бадхоҳ бо истифода аз таҷрибаи даврони гузашта ва усулҳои озмудаи худ, бо роҳи барангехтани низоъҳои дохилӣ ва бозиҳои сиёсие, ки бар асари онҳо ҳанӯз ҳазор сол пеш давлати бузурги Сомониён завол ёфта буд, тавонистанд миллати моро ба гирдоби мухолифат ва муқовимати сиёсӣ кашида, баъдан давлати ҷавони Тоҷикистонро дучори ҷанги таҳмилии шаҳрвандӣ гардонанд. Дар натиҷа беш аз сад ҳазор шаҳрвандони мо ҷони худро аз даст доданд, қариб як миллион нафар иҷборан хонаву дари худро тарк карда, ба кишварҳои ҳамсоя фирор намуданд. Ҷанги таҳмилӣ ба иқтисодиёти мамлакат дар маҷмӯъ беш аз 10 миллиард доллари амрикоӣ зиёни моддӣ расонид. Даҳҳо ҳазор хонаҳои истиқоматӣ сӯзонда шуда, ҳазорҳо иншооти иҷтимоӣ харобу валангор гардиданд. Зарари маънавии ҷанг ҳадду ҳисоб надорад. Зеро бар асари он даҳҳо ҳазор модарон аз фарзандонашон, даҳҳо ҳазор занон аз шавҳарашон маҳрум гардида, зиёда аз 50 ҳазор кӯдакон ятим монданд. Зиёда аз ин, миёни доираҳои сиёсии беруна ва шарикони дохилии онҳо нақшаи қисмат намудани Тоҷикистон, пароканда сохтани миллат ва бо ҳамин роҳ аз байн бурдани давлатдории тоҷикон тарҳрезӣ мешуд. Вале бархилофи азму талошҳои гурӯҳҳои бегонапараст, нерӯҳои тундрави дохилӣ ва баъзе доираҳои манфиатдори хориҷӣ қувваҳои солими ҷомеаи мо дар як муддати кӯтоҳ зери парчами нангу номус ва ягонагии миллӣ ба ҳам омада, роҳи расидан ба сулҳу субот ва ваҳдати миллиро интихоб карданд.

Бо мақсади барқарор намудани сохти конститутсионӣ моҳи ноябри соли 1992 дар шаҳри бостонии Хуҷанд Иҷлосияи XVI - уми Шӯрои Олии мамлакат даъват гардид ва дар назди вакилони халқ масъалаи ҳалли мусолиматомези муноқишаҳои сиёсии тарафҳои даргир гузошта шуд ва роҳбари ояндаи миллати тоҷик интихоб гардид, ки тамоми мушкилот ва масъулияти сангинтарини кишвари порапорагаштаро бар уҳда гирифт, ки президенти имрӯзаи кишварамон Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон мебошанд.

Имрӯз бо гузашти сиюсе сол бо возеҳияти тамом дарк менамоем, ки Иҷлосияи XVI - уми Шӯрои Олӣ дар сарнавишти миллати мо чӣ нақши муҳиме бозид ва ба дӯши мо, яъне онҳое, ки бо амри тақдир дар айни ҷанги хонумонсӯз зимоми давлатдориро ба даст гирифта буданд, чӣ масъулияти бузурге афтода буд. Ба назари аввал иҷрои нақшаҳое, ки дар он иҷлосияи таърихӣ ба хотири оштии миллӣ ва таъмини сулҳи деринтизор кашида шуданд, ғайриимкон менамуд.
Бо ташаббус ва кӯшишҳои пайвастаи роҳбари тозаинтихоби кишварамон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон гуфтушунид бо мухолифин ба хотири ҳамдигарфаҳмӣ ва истиқрори сулҳ оғоз гардид. Дар натиҷаи музокироти тӯлонӣ, ки зиёда аз 40 моҳ идома ёфтанд, ба мо муяссар шуд, ки барои амалӣ намудани ҳадафҳои созандаи худ 21 маротиба бо иттиҳоди мухолифин музокира анҷом дода, 40 ҳуҷҷати барои миллат муҳимро ба имзо расонем.

Баъди зиёда аз панҷ соли мухолифати мусаллаҳона Созишномаи умумӣ дар бораи истиқрори сулҳ ва ризоияти миллӣ дар Тоҷикистон ба имзо расид, ки дастоварди нодиртарини халқи тоҷик дар даврони истиқлолият мебошад ва ҳоло таҷрибаи сулҳофарии тоҷикон аз ҷониби ҷомеаи ҷаҳонӣ эътироф гардида, ба мактаби омӯзиш табдил ёфтааст.

Дар чаҳоряки асри XXI мо падидаву омилҳои сиёсиву таърихӣ ва иҷтимоиву фарҳангии миллиро дар марҳалаҳои гуногуни таърихи халқамон омӯхта, бо дар назардошти таҷрибаи давлатсозиву давлатдории кишварҳои пешрафтаи ҷаҳон роҳи эъмори давлати демократӣ, ҳуқуқбунёд ва дунявиро пеш гирифтем.
Дар ин давра бори нахуст аз тариқи раъйпурсии умумихалқӣ 6-ноябри соли 1994, Конститутсияи нави мамлакат қабул гардида, дар асоси он парламенти касбии иборат аз ду палата ба фаъолият оғоз намуд. Дар ин замина фаъолияти мақомоти олии қонунгузор ва иҷроияи мамлакат таҳким ёфта, аввалин хиштҳои пойдевори истиқлоли воқеӣ ва давлатдории миллӣ гузошта шуданд.

Дар ин росто, қабл аз ҳама, дарк бояд кард, ки истиқлолият волотарин ва боарзиштарин дастоварди миллати тоҷик дар масири даҳ асри охир мебошад. Тоҷикистон маҳз ба шарофати истиқлолият ҳамчун узви баробарҳуқуқи ҷомеаи ҷаҳонӣ эътироф гардид. Дар ин муддат ҷумҳурии мо аз тарафи 193 давлати дунё ба расмият шинохта шуда, робитаҳои дипломатӣ барқарор намудааст. Истиқлолияти давлатӣ заминаи мусоидро барои шомилшавӣ ба ниҳодҳо ва созмонҳои байналхалқӣ фароҳам сохт. Дар даврони соҳибистиқлолӣ Тоҷикистон ба чандин ниҳодҳо ва созмонҳои бонуфузи байналмилалӣ ва минтақавӣ шомил гардида, дар онҳо фаъолияти пурсамари судмандро ба роҳ андохтааст.

Яке аз муҳимтарин дастовардҳои мо дар даврони истиқлолият давлатсозӣ ва давлатдории муосири миллӣмебошад, ки моҳиятан шакли ҳуқуқбунёд, иҷтимоӣ ва дунявиро дорад.

Истиқлолият дар таърихи давлатдорӣ ва сарнавишти миллати тоҷик гардиши куллӣ ва оғози марҳалаи сифатан нави рушд гардида, дар назди мо иҷрои вазифаи бисёр пурмасъулияти таърихӣ, яъне бунёди давлати мутамаддини ҷавобгӯ ба манфиатҳои халқу кишвар ва эҷоди аркони давлатдории муосирро пеш гузошт.

Маҳз дар ҳамин давра мо ба ташаккули ҷомеаи шаҳрвандӣ, ки тамоми халқу миллатҳои мутамаддин барои эъмори он талош меварзанд, шурӯъ намудем. Имрӯз аз ҷониби ҳукумати кишвар барои рушду такомули ҷомеаи шаҳрвандӣ ва дар ин замина таъмин намудани фаъолияти озодонаи ҳизбу созмонҳо ва воситаҳои ахбори омма тамоми имкониятҳо фароҳам оварда шудаанд.

Ба шарофати мустақилият халқи мо соҳиби рамзҳои давлатӣ – Парчам, Нишон ва Суруди Миллӣ гардид. Асосҳои сохтори конститутсионӣ, рукнҳои нави идоракунии давлат, меъёрҳои танзимкунандаи ҳаёти иқтисодиву иҷтимоӣ ва фарҳангии кишвар муқаррар гардида, асъори миллӣ ба муомилот бароварда шуд. Яке аз рукнҳои асосии давлатдории мустақил – Артиши миллӣ ва нерӯҳои сарҳадӣ таъсис ёфта, ҳифзи сарҳади давлатӣ таҳти назорати онҳо қарор дода шуд.

Бо дарназардошти роҳи пуршебу фарози дар тӯли ин солҳо тайшуда, Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон доим таъкид месозанд, ки сулҳу субот ва ваҳдати миллӣ барои мо ҳамчун арзишҳои бисёр азизу муқаддас аҳамияти ниҳоят калон доранд ва ҳифзу таҳкими онҳо вазифаи ватандӯстонаи ҳар як шаҳрванди бонангу номуси Тоҷикистон мебошад.

Мо вазифадорем, ки барои тақвият ва таҳкими бештари мавқеи минтақавӣ ва байналмилалии Ватани маҳбуби худ, бо дастгирии сиёсати созанда ва ваҳдатофарини Пешвои миллат, Президенти кишварамон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон, ки талошҳо ва ташаббусҳояшон ҳамасола дар сатҳи байналмилалию минтақавӣ амалӣ мешаванд - пайгирона ва муназзаму хастанопазир талош намоем.

Ниёзӣ Ёрмаҳмад Бобо, - доктори илмҳои фалсафа, сарходими илмии Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон

Рӯзи якуми сентябр Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба муносибати Рӯзи дониш чун анъана суханронии пурмуҳтаво карданд. Рӯзи Дониш ва дарси Сулҳ дар бинои навбунёди муассисаи таҳсилоти умумии рақами 19-и шаҳри Душанбе, ки яке аз калонтарин муассисаҳои таълимӣ дар пойтахти мамлакат ба шумор меравад ва дар он беҳтарин шароити илму донишомӯзӣ муҳайё карда шудааст, баргузор гардид. Азбаси мардуми Тоҷикистон, ки солҳои 90-уми асри гузашта даҳшату воҷеаҳои ҷанги шаҳрвандиро аз сар гузаронидаанд, медонанд, ки сулҳу субот ва амнияту оромӣ барои ҳар як шахс ва ҳар як оила чӣ қадру манзалат ва арзишу аҳамаият дорад.

Зимни суханрониашон Пешвои муаззами миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон қайд намуданд, ки вақтҳои охир дар дунё бархӯрди манфиатҳои абарқудратҳо, ки бо мақсади аз нав тақсим кардани ҷаҳон дар шакли мухолифатҳои сиёсиву низомӣ, яроқнокшавии бошитоб ва «ҷанги сард» роҳандозӣ гардидааст, рӯз ба рӯз шиддат гирифта истодааст. Имрӯзҳо мову шумо аз расонаҳои хабарӣ огоҳем, ки дар дигар нуқтаҳои даргири олам низ ҳазорон нафар одамони бегуноҳ қурбони манфиатҳо ва бозиҳои геосиёсии кишварҳои абарқудрат шуда истодаанд. Дар чунин шароите, ки таърихи инсоният ба давраи ниҳоят ҳассосу пешгӯинашаванда расидааст, барои ҷомеаи башарӣ таҳаммулгароӣ, саъю талош ба хотири ҳифзи сулҳ дар сайёра, гуфтугӯи тамаддунҳо ва густариши ҳамкорӣ миёни давлатҳо ва халқҳо ба хотири ҳамзистии осоиштаи мардумони олам аҳаммияти аввалиндараҷа пайдо кардааст. Зимни суханронӣ Пешвои Миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон таъкид карданд, ки мо бояд ба қадри Сулҳу оромӣ, суботи сиёсӣ ва Ваҳдати миллӣ ба қимати ҷони ҳазорон ҳамватанонамон бадастомадаро ҳифзу эҳтиёт кунем, дар шароити дар шароити имрӯз бесуботи ҷаҳон барои ҳимояи истиқлолу озодии давлат ва Ватани маҳбубамон ҳамеша кӯшишу талош намоем.

Ногуфта намонад, ки мо бояд ба таълиму тарбияи фарзанд ва тарбияи ватандӯстии шаҳрвандонро диққат дода, мардумамонро аз хавфу хатарҳои замони муосир эмин нигоҳ дорем, то онҳо дигарбора ба доми фиреби хоинони Ватану миллат гирифтор нашаванд.

Бинобар ин мо бояд имрӯз дар атрофи сиёсати хирадмандона ва маорифпарваронаи Пешваои муаззами миллат сарҷамъ шуда, барои ободӣ ва шукуфоии Ватани азизамон талош варзида, илми тоҷикро ҳаматарафа ба ҷаҳониён муаррифӣ намуда саҳми босазои хешро гузорем.

Санавбарбону Воҳидова, мудири шуъбаи Аврупои Институти омузиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон доктори илмҳои таърих, профессор

«Пешрафти давлат ба ривоҷи илм ва натиҷаҳои он вобаста аст»

Э. Раҳмон.

«Истиқлолият шиносномаи ҳастии давлати комилҳуқуқ ва соҳибихтиёри тоҷикон дар ҷомеаи ҷаҳонист, ки низоми давлатдорӣ, сиёсати дохилию хориҷӣ, сиёсати иқтисодӣ, иҷтимоию фарҳангиро мустақилона пеш мебарад».

Ҳар як халқу миллат таърихи худро дорад, ки пешравию тараққиёт, озодию ободонӣ, гулгулшукуфию сарсабзиҳо, таназзулу пошхӯрӣ ва мутаҳидии сарзамини аҷдодӣ дар он сабт гардидааст.

Дастовардҳои илму техникаи муосир дар шароити кунунӣ, дар ҳамаи соҳаҳои ҳаёти ҷомеа таҳаввулоти куллиро ба миён овард. Маҳз самараи истиқлолият буд, ки ҳайати кормандони Муассисаи давлатии илмии “Маркази омӯзиши пиряхҳои Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон” баҳри таъмини фаъолияти босамар тадбирҳои зарурӣ меандешанд.

Ғамхориҳои Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон кормандони марказро водор менамояд, ки дастовардҳои ҳаётан муҳим ва ҷавобгӯйи талаботи давру замон ба даст оварда шаванд.

Яке аз дастоварҳои Марказ дар даврони истиқлолият ин ба экпедитсияҳо сафарбар намудани ҷавонон ва бонувони болаёқату кордон мебошад, ки ҷиҳати гузаронидани корҳои илмӣ - таҳқиқотӣ кушишу ғайрати худро дареғ намедоранд.

Ногуфта намонад, ки агар соли гузашта теъдоди экспедитсияҳои 20 адад-ро ташкил дода бошад соли 2024 шумораи онҳо ба 30 адад расид, ки нисбати соли гузашта 1,5 баробар зиёд аст.

Роҳбарияти Марказ бо мақсади баланд бардоштани савияи дониш ва малакаи касбии кормандони ҷавони Марказ онҳоро ҳаматарафа дастгирӣ менамояд. Ин онҳоро водор менамояд, ки минбаъд содиқонаву аҳлона ва бо масъулияти баланди ватандориву ватансозӣ, меҳнатдӯстиву меҳанпарастӣ меҳнат карда, заҳмат кашанд.

Бо истифода аз фурсати муносиб тамоми кормандони Марказ ва аҳли ҷомеаро бо рӯзи Истиқлолияти Ҷумҳурии Тоҷикистон табрику муборакбод намуда, саодатмандӣ, хонаободӣ, осмони софу беғубор, сулҳу салоҳ, осоиштагӣ ва ба корҳояшон фаъолияти пурсамарро таманно дорам.

Майсара Абдуллоева - корманди МДИ “Маркази омӯзиши пиряхҳои АМИТ”

Дар давраи инқилоби Фаронса консептсияҳои халқ ва давлати миллӣ тартиб дода шуданд, ки онҳо минбаъд барои ташаккули консептсияи нави муносибатҳои байналмилалӣ асос гардиданд. Минбаъд, дар охири асри XIX ҳаракати худмуайянкунии халқҳо ба вуҷуд омад, он бар ғояи доштани ҳуқуқи ҳар як халқ ба давлат ва истиклолияти худ асос ёфтааст.

Дар ин қарина инчунин Эъломияи машҳури принсипҳои Барномаи Вилсон (1918), ки аз ҷониби Президенти Амрико Вудро Вилсон дар давраи Ҷанги Якуми Ҷаҳонӣ таҳия шуда буд, қобили таваҷҷӯҳ аст. Он 14 моддаро дарбар мегирад, ки аз чунин ғояҳои асосӣ иборат аст:

1. Муоширати ошкорои дипломатӣ байни ҳамаи кишварҳо.

2. Савдои озод ва шароити баробарии иқтисодӣ барои ҳамаи давлатҳо.

3. Паҳн намудани принсипҳои демократӣ ва ҳифзи ҳуқуқи ақаллиятҳои миллӣ.

4. Ташкили ташкилоти байналмилалӣ, ки дар доираи он давлатҳо баҳсҳои худро бо роҳи осоишта ҳал карда метавонистанд.

5. Даст кашидан аз истифодаи зуроварӣ ба муқобили дигар давлатҳо ва ё поймол кардани сохибихтиёрии онҳо.

6. Демилитаризатсияи давлатҳо, аз ҷумла бекор кардани хизмати ҳатмии ҳарбӣ ва мудирияти арсеналҳои давлатӣ аз ҷониби ташкилоти байналмилалӣ.

7. Мустақилият ва озодӣ дар роҳҳои баҳрӣ барои ҳамаи мамлакатҳо.

8. Таъсиси низоми ҳуқуқи байналмилалӣ барои ҳалли баҳсҳои байни давлатҳо.

9. Барҳам додани истисмори мустамликавӣ ва мусоидат ба худмуайянкунии халкҳо.

10. Коҳиш додани хароҷоти ҳарбии ҳамаи давлатҳо .

11. Кафолати истиқлолияти давлатӣ ва томияти ҳудудии ҳамаи давлатҳо.

12. Эҷоди меъёрҳои байналмилалии меҳнат, ки ҳуқуқи коргаронро эҳтиром мекунад.

13. Барҳам додани монеаҳои молиявии байни кишварҳо ва таъсиси низомиустувори иқтисодии ҷаҳонӣ.

14. Ташкили механизми байналмиллалии хифзи манфиатхои минтақави ва таъмини сулх дар шароити осоишта [2].

Эъломияи принсипҳои Вилсон дар ташаккули муносибатҳои байналмилалӣ муҳим буд ва нуқтаи ибтидоии таъсиси Лигаи Миллатҳо гардид.

Ғояи эҳтироми ҳатмии хуқуқҳои сохибихтиёрии ҳар як халқ дар шароити муносибатҳои байналмилалӣ баъд аз анҷоми Ҷанги Дуюми Ҷаҳонӣ ба миён омад. Амалишавии ин принсипҳо минбаъд ба таъсиси Созмони Милали Муттаҳид дар соли 1945 оварда расонид [1].

Дар давраи ба охир расидани ҷанг бисёр мамлакатҳо соҳибихтиёр ва мустақил гардиданд. Ин раванд дар муносибатҳои байналмилалӣвазъияти мураккаб ба амал овард, зеро қаблан давлатхои мустамликадор дар муносибат бо мамлакатҳои мустақил аз имтиёзҳо истифода мебурданд.

Дар марҳилаҳои аввали таъсиси Созмони Милали Муттаҳид якчанд ҳуҷҷатҳои байналмилалӣ қабул карда шуданд, ки принсипи эҳтироми ҳатми ҳуқуқҳои соҳибихтиёрии ҳар як халқро дастгирӣ мекарданд. Аз ҷумла, ин Эъломия оид ба эҳтироми соҳибихтиёрӣ ва якпорчагии давлатҳо, ки соли 1970 қабул шудааст ва инчунин Оинномаи СММ мебошад, ки принсипи дахолат накардан ба корҳои дохилии дигар давлатҳоро муқаррар мекунад [4].

Принсипи эҳтироми ҳатмии ҳуҳуқҳои соҳибихтиёрии ҳар як халқ сарчашмаи худро аз ҳуқуқи байналмилалӣ ва воқеаҳои таърихӣ мегирад, ки баъдан бар асоси онҳо ин принсип ташаккул ёфтанд [5]. Масалан, яке аз чунин воқеаҳо соли 1945 ташкил ёфтани Созмони Милали Муттаҳид (СММ) буд, ки дар оинномаи он принсипҳои баробарӣ ва сохибихтиёрии давлатҳо муқаррар карда шуда буд.

Ба ғайр аз ин, принсипи эҳтироми ҳатмии ҳуқуқҳои сохибихтиёрии ҳар як халқ аз ғояихудмуайянкунии миллӣ чудонашаванда аст, яънедар ҳолате ки ҳар як халқ ба роҳи мустақили рушди худ ва бидунидахолати дигар давлатҳо ҳал кардани корҳои дохилиаш ҳуқуқ дорад.

Аммо дар паси таърихи принсипи эҳтироми ҳатмии ҳуқуқҳои соҳибихтиёрии ҳар як халқ, баъзан таърихи ихтилофҳои байни давлатҳо низ мавҷуд аст. Масалан, соли 1947 аз ҳайати империяи Британия ҷудо шудани Ҳиндустон боиси барпо гардидани давлати нави мустақил ва муқаррар шудани принсипи эҳтироми ҳатмии ҳуқуқҳои сохибихтиёрии ҳар як халқ гардид.

Принсипи эҳтироми ҳатмии ҳуқуқҳои соҳибихтиёрии ҳар як халқ бо роҳи муқаррар намудани аҳамият ва баробарҳуқуқии ҳамаи халқҳои ҷаҳон аз ҷиҳати сиёсӣ, ҳуқуқӣва иҷтимоӣ ташаккул меёбад. Ин принсип дар Эъломияи Созмони Милали Муттаҳид оид ба эҳтироми соҳибихтиёрӣ, тамомияти арзӣ ва истиқлолияти давлатҳо ва адолат дар муносибатҳои байналмилалӣ (1970) сабт шудааст [1].

Мувофики ин принсип хамаи халқҳо ҳуқуқ доранд,ки роҳи тараққиёти сиёсӣ, иқтисодӣ, иҷтимоӣ ва мадании худро озодона муайян кунанд, инчунин захираҳо ва комёбиҳои пешрафти милли идора кунанд. Ин принсип эҳтироми гуногунии фарҳангӣ ва забонро дастгирӣ мекунад ва ба тамоми ҷанбаҳои ҳаёти одамон, аз ҷумла ҳуқуқҳои онҳо ба саломатӣ, таҳсилот, ғизо, манзил, ҳимоя аз табъиз ва зӯроварӣ дахл дорад.

Дар натиҷа, ҳар як халқ бояд дар заминаи гуногунанфикриимиллии худ, ки дар он ҳар як андеша арзишу эҳтироми баробар дорад, озодона манфиатҳои худро баён кунад, сиёсаташро пеш барад ва ҳокимиятро амалӣ созад. Ба ғайр аз ин, принсипи эҳтироми ҳатмии ҳуқуқҳои соҳибихтиёрии ҳар як халқ ба эҳтироми ҳуқуқи байналмилалӣва шартномахои байналмилалӣ, инчунин ифодаи дастгирӣ ва хамфикрӣ нисбат ба ҳамдигар дар тамоми соҳаҳои ҳаёт ташвиқ мекунад.

Албатта, ин принсип на ҳамеша риоя карда мешавад ва ҳанӯз ҳам ихтилофҳои байналмилалӣ ба амал меоянд. Аммо ташаккули ин принсип шарти зарурии пойдор гардондани мавҷудияти баробарҳуқуқ ва осоиштаи ҳамаи халқҳои руи замин мебошад.

Инчунин воқеаҳои таърихие, ки бо инкишофи муносибатҳои байналмилалӣва хамкорӣ алоқаманданд, шарти ҳатмии ташаккули принсипи эҳтироми ҳатмии ҳуқуқҳои сохибихтиёрии ҳар як халқмебошанд. Масалан, соли 1957 таъсис ёфтани Иттиҳоди Аврупо боиси ҳамгироии миллатҳои гуногун ва эҳтироми ҳуқуқу озодиҳои ҳар як узви Иттиҳоди Аврупо гардид.

Умуман, принсипи эҳтироми ҳатмии ҳуқуқҳои соҳибихтиёрии ҳар як халқ баридеологияи демократия бунёд ёфтааст, ки он дар навбати худ ба принсипу озодиҳои ҳар як шаҳрванд, инчунин эҳтироми сохибихтиёрии давлат ва ҳуқуқҳои давлатҳо ба роҳи инкишоф худашон асос ёфтааст.

Илова бар ин, принсипи эҳтироми ҳатмии ҳуқуқҳои сохибихтиёрии ҳар як халқ бунёди ташаккули принсипи бисёрфарҳангӣ гардид, ки онсоли 1980 дар доираи СММ қабул шудааст [4]. Принсипи мазкур аз он иборат аст, ки ҳар як халқ бидуни дахолати дигар халқҳо бояд ҳуқуқи ҳифз, рушд ва ифодаи фарҳанги худро дошта бошад. Ин ва дигар вокеаҳои таърихӣ пойдевори ташаккули принсипи эҳтироми ҳатмии ҳуқуқҳои соҳибихтиёрии ҳар як халқгардиданд. Он бунёди низоми ҳозираи байналмилалӣгардида, ба сиёсати берунии бисёр давлатҳо дар давраи ҳозира таъсири калон мерасонад.

Ҳамин тариқ, шартҳои таърихӣ ва сиёсии ташаккули принсипи эҳтироми ҳатмии ҳуқуқҳои соҳибихтиёрии ҳар як халқ иқдоми дар арсаи байналмилалӣ муқаррар кардани баробарӣ ва эҷоди танзими ҳуқуқӣ дар муносибатҳои байналмилалӣ буд.

1. Дахлнопазирии томияти ҳудудӣ принсипест, ки мувофиқи он сарҳадҳои ҳудуди давлатҳо бояд қатъиян муҳофизат ва маҳфуз дошта шаванд. Ин принсип барои муносибатҳои байналмилалӣ асосӣ буда, яке аз принсипҳои асосии Оинномаи Созмони Милалаи Муттаҳид мебошад. Он дар назар дорад , ки сарҳадҳои байни давлатҳоро маҷбуран тағйир додан мумкин нест, магар ин ки ин ҳолат мувофиқи ҳуқуқи байналмилалӣва ризоияти ҳамаи тарафҳои манфиатдор ба амал наояд. Вайрон кардани принсипи дахлнопазирии томияти ҳудудӣ боиси сар задани низоъҳои байналмилалӣ ва амалиёти ҳарбӣ мегардад.

2. Соҳибихтиёрӣ ва истиқлолият ду мафҳуми муҳим дар соҳаҳои сиёсӣ, ҳуқуқӣ ва иқтисодӣ мебошанд [6].

Соҳибихтиёрӣ ба ҳокимияти давлатӣ дахл дорад ва маънои онро дорад, ки давлат бар қаламрави худ ва аҳолии худ қудрати мутлақ дорад. Ин ҳуқуқи давлатест, ки корҳои худро худаш идора кунад ва бидуни дахолати давлати дигар қарор қабул кунад.

Истиқлолият маънои мавҷуд набудани ягон вобастагӣ ба давлати дигар ё қувваи берунаро дорад. Давлат дар сурате мустақил аст, агардар қабули карорҳо ва амалҳое, ки ба манфиатҳои худ ва муҳити зист мувофиқ аст, озод бошад.

Ҳамин тариқ, соҳибихтиёрӣ ва истиқлолият мафҳумҳои ба ҳам алоқаманданд, ки истиқлолияти давлатӣ ва ҳуқуқи худмуайянкуниро дар доираи низоми байналмилалӣ муайян мекунанд.

3. Баробарӣ ин принсипест, ки ҳамаи одамон бидуни ҳеҷ гуна маҳдудият ё табъиз аз рӯи ҷинс, мансубияти этникӣ, динӣ, иҷтимоӣ ва дигар асосҳо ҳуқуқ ва озодиҳои якхела доранд. Баробарӣ як принсипи муҳими ҳуқуқи байналмилалӣ ва меъёрҳои байналмилалии ҳуқуқи инсон мебошад. Он кафолат медиҳад, ки ҳар як шахс ба имкониятҳо ва захираҳо, новобаста аз маълумот ва мақоми онҳо, дастрасии баробар дорад. Баробарӣ на танҳо волоияти қонун ва адолатро кафолат медидад, балки омили асосии инкишофи демократия ва инкишофи устувори тамоми ҷомеа мебошад.

4. Дахолат ба корҳои дохилӣ дахолат номумкин аст. Ҳар як халқ ҳуқуқ дорад аз дахолати ҳарбӣ, иқтисодӣ ва маданӣ ба корҳои дохилии худ озод бошад.

5. Бо роҳи осоишта ҳал кардани низоъҳо принсипест, ки мувофиқи он ҳама намудихтилофҳои байни давлатҳо ва халкҳо бояд бидуни зӯроварӣ, балки бо роҳи муколамма, гуфтушунид ва созиш ҳал карда шаванд. Ин принсип яке аз унсурҳои асосии ҳуқуқи байналмилалӣ буда, арзиши ҷомеаи ҷаҳонӣ мебошад.

Ҳалли осоиштаи низоъҳо аз куштор, харобкорӣ ва зӯроварӣ, ки ба давлатҳо, шахсони алоҳида ва умуман ҷомеа зарари ҷиддӣ мерасонанд, пешгирӣ мекунад. Он ба дарёфти роҳҳои созиш нигаронида шудааст, ки манфиатҳои ҳамаи тарафҳоро конеъ гардонанд ва ба ташаккули эътимод ва таҳкими суботи байналмилалӣ мусоидат кунанд. Ҳалли мусолиматомези низоъҳоро метавон тавассути истифодаи усулҳои гуногун, аз ҷумла музокироти байнидавлатӣ, миёнаравӣ, ҳакамӣ ва мурофиаи судӣ, ки таҳти назорати созмонҳои байналмилалӣ, аз қабили Созмони Милали Муттаҳид сурат мегирад, ба даст овард.

6. Эҳтироми ҳуқуқи инсон асоси рушди ҷомеаи одилона ва демократӣ мебошад, ки дар он ҳар як инсон ҳуқуқу имкониятҳои баробар дорад. Эҳтиром ба ҳуқуқи инсон маънои онро дорад, ки давлат ва ҷомеа бояд озодӣ ва баробариро дар назди қонун, ҳуқуқ ба зиндагӣ, озодии баён, виҷдон, эътиқод, ҳаракат, баён, эҳтироми ҳуқуқ ба рушди иҷтимоию иқтисодӣ ва саломатӣ, ҳуқуқ ба таҳсил, кӯдакӣ, оила ва хона кафолат диҳанд. Ин ҳуқуқҳо на танҳо маҷмӯи расмии меъёрҳои ҳуқуқӣ мебошанд, балки онҳо принсипҳои асосии ҳаётро ифода мекунанд, ки бояд эҳтиром ва ҳифз карда шаванд [6].

Эҳтироми ҳуқуқи инсон ба таҳкими институтҳои демократӣ ва ҷомеаи шаҳрвандӣ, баланд бардоштани сатҳи зиндагӣ ва пойдории сулҳу субот дар ҷомеа мусоидат мекунад. Давлат ва ҷомеа бояд барои беҳтар намудани шароити зиндагии мардум, таъмини имкониятҳои баробар ва дастрасии хизматрасониҳо, аз ҷумла рушди иҷтимоию иқтисодӣ якҷоя амал кунанд. Умуман, эҳтиром ба ҳуқуқи инсон як принсипи бунёдист, ки дар ҳар ҷомеае, ки барои адолат ва баробарӣ талош мекунад, бояд риоя шавад.

7. Ҳамкорӣ ва муомила ду мафҳуми ба ҳам алоқаманданд, ки маънои якҷоя кор кардан ва мубодилаи иттилоот ва захираҳоро байни одамон, гурӯҳҳо ё созмонҳо барои ноил шудан ба ҳадафи умумӣ доранд.

Ҳамкорӣ маънои онро дорад, ки ҳар як иштирокчӣ кӯшишҳо ва захираҳои худро барои ноил шудан ба натиҷаи ниҳоӣ, ки ба ҳамаи иштирокчиён манфиат меорад, саҳм мегузорад [5]. Дар ҳамкорӣ ҳар як шахс ҳамчун шарики баробарҳуқуқ баромад мекунад ва ҳамкории онҳо ба эътимод, эҳтиром ва ҳамдигарфаҳмӣ асос ёфтааст.

Аз тарафи дигар, муомила мубодилаи иттилоот, ғояҳо, дониш ё захираҳо байни одамон, гурӯҳҳо ё созмонҳоро дар бар мегирад. Муомила метавонад расмӣ ё ғайрирасмӣ бошад ва ҳадафи он метавонад барқарор кардани робита бо одамони дигар, васеъ кардани ҷаҳонбинии худ, табодули таҷриба ё ба даст овардани дониш ва малакаҳои зарурӣ бошад.

Умуман, ҳамкорӣ ва муомила барои ноил шудан ба натиҷаҳои бомуваффақият дар кор ва ҳаёти шахсӣ муҳим аст, зеро онҳо ба одамон имкон медиҳанд, ки якҷоя кор кунанд, ғояҳо ва захираҳоро мубодила кунанд ва ба ҳадафҳое ноил шаванд, ки агар ҳар як шахс танҳо амал мекард, дастнорас хоҳад буд.

Дар хотима қайд кардан мехоҳем, ки ҳуқуқҳои сохибихтиёрӣ - ҳуқуқи худидоракунӣ ва қабули карорҳое мебошанд, ки ба ҳаёт ва ояндаи халқ дахл доранд. Ин ҳуқуқҳо бояд ҳифз ва эҳтиром карда шаванд, то ҳар як халқ озодона зиндагӣ ва рушд кунад.

Эҳтироми ҳуқуқи соҳибихтиёрии ҳар як халқ эҳтиром ба фарҳанг, анъана ва вижагиҳои ин халқ аст. Ҳар як миллат фарҳанги хоси худро дорад ва мо бояд онро эҳтиром ва қадр кунем, то сулҳу оромӣ дар ҷаҳон пойдор шавад. Бинобар ин, барои пойдор гардондани сулҳу осоиши тамоми ҷаҳон ҳуқуқҳои соҳибихтиёрии ҳар як халқро эҳтиром кардан зарур аст.

Ин ба таҳкими эътимод ва ҳамкории байни халқҳо ва ба вуҷуд овардани ҷаҳони боз ҳам одилона ва устувор мусоидат менамояд.

ЛИТЕРАТУРА

1. Декларация о недопустимости интервенции и вмешательства во внутренние делагосударств. Резолюция Ген. Ассамблеи 36/103. // Официальный сайт ОрганизацииОбъединенных Наций. [Электронный ресурс].URL: http://www.un.org/ru/documents/decl_conv/declarations/internal_affairs_decl.shtml.

2. Декларация о предоставлении независимости колониальным странам и народам. Резолюция Ген. Ассамблеи 1514 (XV) // Официальный сайт Организации Объединенных Наций. [Электронный ресурс]. URL: http://www.un.org/ru/documents/decl_conv/declarations/colonial.shtml.

3. Доклад совещания экспертов СБСЕ по мирному урегулированию споров. //Официальный сайт ОБСЕ. [Электронный ресурс]. URL:http://www.osce.org/ru/secretariat/30119?download=true.

4. Устав ООН // Официальный сайт Организации Объединенных Наций. Хельсинский Заключительный акт. [Электронный ресурс]. http://www.un.org/ru/documents/decl_conv/declarations/colonial.shtml.

5. Даниленко В.И. Современный политологический словарь / В.И. Даниленко. - М., 2000. -1024 c.

6. Демократия и суверенитет. Многообразие исторического опыта / Под ред. А.А. Гусейнова. -М., 2010. -236 c.

7. Дмитриев Ю.А. Суверенитет в науке конституционного права / Ю.А. Дмитриев, Ш.Б. Магомедов, А.Г. Пономарев. -М., 1998. -107 c.

8. Гегель Г. В. Ф. Философия права / Г. В. Ф. Гегель. - М., 1990. -524 c.

9. Гессен В.М. Общее учение о государстве / В.М. Гессен. - Спб., 1912. -190 c.

10. Еллинек Г. Общее учение о государстве / Г. Еллинек. - Спб., 1908. -626 c.

11. Каламанова С.В. Суверенитет государства в условиях глобализации / С.В. Каламанова - М., 2012. -162 c.

12. Кокошин А. Реальный суверенитет / А.Кокошин. - М., 2006. -180 c.

13. Кузнецова Е. Западные концепции государственного суверенитета // Международные процессы. - М., 2006. -Т.4. -№2(11). [Электронный ресурс]. URL:http://intertrends.ru/old/eleventh/007.htm.

14. Левин И.Д. Суверенитет / И.Д. Левин. - Спб., 2003. -373 c.

15. Марченко М.Н. Проблемы общей теории государства и права / М.Н. Марченко. - М., 2015. -Т. 1. -744 c.

16. Мелешкина Е.Ю. Формирование новых государств в Восточной Европе / Е.Ю. Мелешкина. - М., 2012. - 252 c.

ШАРИПОВ ИЗАТУЛЛО АМИРШОЕВИЧ – унвонҷӯи Институти фалсафа, сиёсатшиносӣ ва ҳуқуқи ба номи А.М. Баҳоваддинови Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон.

(Дар ҳошияи суханронии Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ-Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба муносибати Рӯзи дониш аз 1 сентябри соли 2024)

Дар арафаи таҷлили 33-юмин солгарди Истиқлолияти давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон баргузор гардидани мулоқоти Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ-Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Ҷаноби Олӣ, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон бо аҳли маорифи кишвар, ки дар бинои навбунёду замонавии муассисаи таҳсилоти умумии рақами 19 шаҳри Душанбе ҷараён гирифт, дар қалби ҳар як корманди соҳаи илму маориф эҳсоси умеду бовариро ба рушди ин соҳаҳо ва мутаносибан, ба ояндаи дурахшони кишвари соҳибистиқлоли мо ва насли ояндасози он боз ҳам таҳким бахшид. Ин вобаста ба он буд, ки дар суханронии Пешвои муаззами миллат арҷгузорӣ ба шахсияти устоду омӯзгор, илму донишомӯзӣва нақши онҳо дар рушди ҷомеа ба таври возеҳва дар сатҳи хеле баланд зуҳур намуда, бори дигар таъкид гардид, ки «танҳо саводу маърифат ва илму дониш инсонро аз ҳама бадбахтиву нокомиҳо наҷот мебахшад». Аз ин рӯ, мо кормандиони соҳаи илму маорифро зарур аст, ки беш аз пеш барои рушди ин соҳаҳои наҷотбахши миллату давлат ва насли наврасу ҷавон бо ҳисси масъулияти баланди шаҳрвандӣ ва қарзи инсонии худ таваҷҷуҳ зоҳир намоем.

Ҳамзамон, дар суханронии Сарвари давлат ба муносибати Рӯзи дониш на танҳо вазъи маорифи кишвар ҳамаҷониба ва дар асоси арзёбии комёбиву мушкилоти тамоми зинаҳои таҳсилот сурат гирифт, балки дастуру супоришҳои мушаххасе дода шуданд, ки иҷрои онҳо ин соҳаро метавонад рушд бахшида, дар оянда дар сатҳи байналмилалӣ рақобатпазир гардонанд. Вобаста ба ин ва чанд дастуре, ки Пешвои муаззами миллат дар назди масъулин, аз ҷумла олимони кишвар дар ин мулоқот гузоштанд, чанд нуктаеро мехостем махсусан таъкид созем.

Аз ҷумла, дар назди Академияи миллии илмҳо ва мақомоти дигари дахлдори давлатӣ вазифагузорӣ карда шуд, ки «Консепсияи миллии тарбия дар Ҷумҳурии Тоҷикистон»-ро, ки бо қарори Ҳукумати мамлакат3 марти соли2006 ба тасвиб расида буд, дар таҳрири нав пешниҳод намоянд. Дар ҳақиқат, ин санад дар зарфи 18 соли гузашта боиси иҷрои вазифаҳои муҳим дар самти тарбияи насли даврони соҳибистиқлолӣ дар сатҳи баланд гардид. Аммо дар ҷаҳони имрӯзаи зудтағйирёбанда вазифаҳои дигаре дар пеш истодаанд, ки таҷдиди саривақтии ин Консепсияро тақозо мекунанд. Аз ҷумла, мубориза бо ҷангҳои зеҳнӣ ё менталӣ, оқибатҳои ногувори раванди глобализатсия ё ҷаҳонишавӣ, таҳкими пояҳои истиқлолияти давлатӣ ва соҳибихтиёрии миллӣ дар шароити болоравии нақши созмонҳои фаромиллӣ ва амсоли он аз чунин вазифаҳо ба шумор мераванд. Аз ин рӯ, эътимоди комил дорем, ки олимону донишмандони ҷумҳурӣ бо пешниҳоди тадбирҳои мушаххас дар ин самт ва дигар соҳаҳои сарнавиштсози давлатдории миллӣ ва тарбияи насли навраси ҳамаҷониба рушдёфта, соҳиби худшиносии баланди шаҳрвандию миллӣ ва амсоли он дар такмили «Консепсияи миллии тарбия дар Ҷумҳурии Тоҷикистон» бо дарназардошти талаботи замони муосир саҳми воқеӣ мегузоранд.

Ҳамзамон, ба Академияи миллии илмҳо ва масъулини дигар супориш дода шуд, ки вазифаи қаблан дар мулоқот бо аҳли илм ва маорифи кишвар 30 майи соли 2024 гузошташуда, яъне заминаҳои меъёрии ҳуқуқии фаъолият ва назоратро дар соҳаи маориф ва илм ҳарчи зудтар таҳия карда, арзёбии фаъолияти муассисаҳои илмӣ-таҳқиқотӣ ва таълимиро дар асоси онҳо ба роҳ монанд. Дар самти иҷрои ин вазифа бо қарори Раёсати Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон аллакай «Низомномаи арзёбии самаранокии фаъолияти илмӣ-таҳқиқотии кормандони илмии Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон” ба тасвиб расида, он ба таври таҷрибавӣ озмуда шуда истодааст. Эътимоди комил дорем, ки дар якҷоягӣ бо Дастгоҳи иҷроияи Президент ва Агентии назорат дар соҳаи маориф ва илм паҳлӯҳои дигари масъала низ бо пешниҳоди меъёрҳои мушаххаси арзёбии онҳо дар муҳлатҳои кӯтоҳтарин роҳи ҳалли худро пайдо мекунанд.

Дар мулоқоти Пешвои миллат бо аҳли маорифи кишвар инчунин масъалаи пайванди илм бо истеҳсолот бори дигар таъкид гардида, дастур дода шуд, ки ин раванд шуруъ аз зинаи таҳсилоти ибтидоӣ ва миёнаи касбӣ ба роҳ монда шавад, «зеро таҷриба нишон медиҳад, ки дар аксари кишварҳои пешрафта ҷавонон аз ин муассисаҳо ба истеҳсолот ҷалб карда мешаванд ва чунин иқдом, дар навбати худ, ба коҳишёбии сатҳи бекорӣ мусоидат мекунад». Дарвоқеъ, пайванди илм бо истеҳсолот, ки дар ҷумҳурии мо имрӯз бо баъзе мушкилоти ҷиддӣ рӯ ба рӯ гаштааст, аз тамоми ниҳодҳои илмӣ-таҳқиқотӣ ва муассисаҳои таҳсилоти касбӣ тақозо менамояд, ки дар ин самт тадбирҳои мушаххас андешанд. Дар ин росто, ба андешаи мо,оғози ҳамкории муассисаҳои илмӣ бо муассисаҳои таҳсилоти ибтидоӣ ва миёнаи касбӣ дар самти таҳия, такмил ва таҷдиди механизмҳои оддитарин барои соҳаҳои кишварзӣ, сохтмон, маишӣ, инчунин истифода аз технологияҳои иттилоотӣ дар раванди истеҳсолот ва ғайра метавонанд судманд бошад.

Чунонки маълум аст, ҷавҳари таълиму тарбияи дурустро дар муассисаҳои таълимӣ, хусусан, дар зинаи таҳсилоти умумӣ китобҳои дарсӣ ташкил медиҳанд. Бо ҳамин сабаб, Сарвари давлат масъулинро вазифадор намуданд, ки раванди ислоҳ ва бознашри китобҳои дарсии ин зинаи таҳсилотро идома дода, 82 номгӯйи боқимондаи онҳоро ба меъёру арзишҳои Конститутсияи ҷумҳурӣ ва ҷаҳонбинии илмӣмутобиқ созанд. Оид ба ин масъала бояд тазаккур дод, ки аксарияти олимону донишмандони кишвар бо Вазорати маориф ва илми ҷумҳурӣдар ин самт ҳамкориҳои тулонӣ дошта, муаллифии чандин китобҳои дарсиро собиқан ба дӯш доштаанд. Ҷалби чунин олимон ва ҳамкорӣдар ин самт бо мутахассисони дигари дахлдори муассисаҳои илмӣ-таҳқиқотӣ, хусусан, Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, метавонад дар таълифи насли нави китобҳои дарсӣ, ки на танҳо ба арзишҳои миллии мо, меъёрҳои конститутсионӣ, ҷаҳонбинии илмӣ ҷавобгӯ бошанд, балки дар асоси дастовардҳои навтаринии илмӣ таълиф шуда бошанд, самараи нек ба бор оварад.

Ва ниҳоят, чунонки дар ибтидо низ зикр гардид, мулоқоти Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ-Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Ҷаноби Олӣ, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон бо аҳли маорифи кишвар гувоҳи возеҳ аз арҷгузорӣ ба шахсияти омӯзгор ва дар маркази таваҷҷуҳи Пешвои миллат қарор доштани ин масъала буд. Маҳз бо ҳамин сабаб, Пешвои муаззами миллатомӯзгорро ҳамчун шахсе, ки «бо нури саводу маърифат ва илму дониш ҳаёти ҷомеаро равшан месозад, хурофоту ҷаҳолатро аз ҳаёти ҷомеа берун мекунад ва созандагону ободгарони ояндаи Ватанро ба камол мерасонад», баҳогузорӣ намуда, ба ҳамагон хотирнишон сохтанд, ки «эҳтиром ба омӯзгор – эҳтиром ба ояндаи миллат аст». Вобаста ба ин ба мақомоти дахлдори давлатӣ супориш дода шуд, ки лоиҳаи Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи мақоми омӯзгор»-ро таҳия намуда, онро барои баррасӣ ба Ҳукумати мамлакат пешниҳод намоянд.

Боиси зикри хос аст, ки дар қонунгузории ҷумҳурӣ ва санадҳои меъёрии ҳуқуқии амалкунанда вобаста ба мақоми омӯзгор то ҳол муқаррароти зиёде пешбинӣ гардидааст. Аммо дар шакли алоҳида пешниҳод намудани як қонуни мукаммал дар ин самт метавонад дар баробари дигар қонугузории сирф миллии мо доир ба танзими ҷашну маросимҳо, масъулият дар тарбияи кӯдак ва тарбияи ватанпарастӣамалияи қонугузории ҷумҳуриро боз ҳам ғанитар гардонад. Дар ин ҷода, аз нигоҳи мо, бояд на танҳо собиқаи миллати мо оид ба арҷгузорӣ ба мураббию омоӯзгор дар тули ҳазорсолаҳо ва дар даврони муосир, балки инчунин таҷрибаи байналмилалӣ низ ба эътибор гирифта шавад. Аз ҷумла, омӯзиши талаботи «Мақоми глобалии омӯзгор», санади қабулнамудаи ЮНЕСКО «Оид ба мақоми омӯзгор» (аз 5 октябри соли 1966), таҷрибаи кишварҳое чун Олмону Япония ва ғайра дар ин самт аз фоида холӣ нахоҳад буд.

Дар маҷмуъ, мулоқоти Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ-Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Ҷаноби Олӣ, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон бо аҳли маорифи кишвар, ки санаи 1 сентябри соли ҷорӣ баргузор гардид, бори дигар нишон дод, ки дар сиёсати хирадмандона ва маорифпарваронаи Сарвари давлати мо ва Ҳукумати ҷумҳурӣ ин соҳа калидӣ боқӣ монда, минбаъд низ барои таълиму тарбияи насли наврас, рушди илму донишомӯзӣ ва боло бурдани мақоми омӯзгор дар ҷомеа тамоми тадбирҳои зарурӣ роҳандозӣ хоҳад шуд.

Хуршед Зиёӣ - доктори илмҳои фалсафа, профессор, муовини директор оид ба илм ва таълими Институти фалсафа, сиёсатшиносӣва ҳуқуқи ба номи А. Баҳоуддинови Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон

Истиқлолият неъмати бебаҳо ва дастоварди муҳимми ҳар як халқу миллат ба шумор рафта, ба даст овардани он хушбахтии бузург аст. 9 сентябри соли 1991 халқи тоҷик ба ин неъмати бебаҳо соҳиб гашта, ҳамчун давлати соҳибистиқлол дар харитаи сиёсии ҷаҳон ворид гардид. Баъд аз ба даст овардани истиқлолият давлату ҳукумати мамлакатро зарур омад, то баҳри таъмин намудани шароити арзанда кӯшишҳои зиёд намоянд.

Аммо дар ин давраи таърихӣ душманони миллат аз сатҳи ҷаҳонбинии пасти бархе аз нафарон истифода бурда, хостанд халқи тоҷикро ба вартаи нобудӣ расонанд. Вале маҳз сарвари оқилу дурандеш – Эмомалӣ Раҳмон тавонист бо мусолиҳа байни мардум сулҳу субот ва оромиро талқин сохта, нақшаҳои душманони миллатро барбод диҳад.

Тоҷикистон дар қатори дигар давлатҳои ҷаҳон дар ҳалли проблемаҳои ҷаҳонӣ шарик буда, якчанд иқдомоти сарвари давлат - Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат аз ҷониби созмонҳои бонуфуз пазируфта шуда, баҳри ҳалли масъалаҳои умумиинсонӣ кӯмак мерасонад. Дар ин миён метавон мубориза бар зидди терроризму ифротгароӣ, маводи мухаддир, ҷиноятҳои муташаккилонаи фаромиллӣ, масъалаҳои экологӣ ва амсоли онҳоро номбар намуд.

Махсусан, як қатор ташаббусҳои Пешвои миллат дар робита ба ҳалли мушкилоти об дар ҷаҳон Тоҷикистонро арсаи байналмилалӣ ҳамчун кишвари ташаббускор муаррифӣ намуд.

Имрӯз мо бо хушнудӣ гуфта метавонем, ки халқи тоҷик сарварии Эмомалӣ Раҳмон ва сиёсати дурандешонаи пешгирифтаи ӯ тавонист дар давоми 33 соли истиқлолият ба пешрафту тараққиёти зиёд ноил гардад. Акнун фарҳангу тамаддуни халқи тоҷик миёни оламиён маъруф асту давлатҳои зиёде ин миллату давлатро эътироф намудаанд. Дар давраи истиқлолият шумораи сайёҳон ба ҷумҳурии зебоманзари мо афзуд, ки ин баҳри баланд бардоштани буҷаи давлат ва ба ин васила боло бурдани сатҳи зиндагии шаҳрвандони мамлакат ёрии амалии худро мерасонад.

Бояд қайд намуд, ки дар тӯли истиқлолият Ҷумҳурии Тоҷикистон қариб бо тамоми давлатҳои дунё робитаву ҳамкорӣ дорад. Ҳоло дар аксарияти донишгоҳу донишкадаҳои ҷаҳон донишҷӯёну мутахассисони тоҷик таҳсил ва кору фаъолият намуда, таъриху тамаддуни оламшумули тоҷиконро ба ҷаҳониён муаррифӣ менамоянд.

Ибрагимова Рухшона - лаборанти калони шуъбаи бостоншиносии Институти таърих, бостоншиносӣ ва мардумшиносии ба номи Аҳмади Дониш