Сафари расмии Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон Эмомалӣ Раҳмон ба шаҳри Маскваи Федератсияи Русия ва вохӯрии ӯ бо Президенти Федератсияи Русия Владимир Путин, ки рӯзҳои 16-17 марти соли 2025 баргузор шуд, як рӯйдоди муҳим дар роҳи мустаҳкам кардани шарикии стратегии ду давлат буд. Ин сафари расмӣ нишон дод, ки ҳар ду ҷониб ба тавсеаи равобит аҳамияти зиёд медиҳанд. Гуфтушунидҳо дар Қасри Бузурги Кремл дар ду шакл – маҳдуд ва васеъ бо ширкати ҳайатҳо – доир гардиданд. Мақсади асосии онҳо азхуд кардани имконоти нав дар муносибатҳои дуҷониба, аз ҷумла дар бахшҳои иқтисод, амният ва суботи минтақавӣ буд. Дар ин раванд ба қабули як қатор санадҳои муҳим диққати ҷиддӣ дода шуд, ки дастовардҳои асосии сафарро фароҳам намуданд.

Дар ҷараёни сафар роҳбарон бо истифода аз видеоконференсия ба оғози сохтмони Маркази байналмилалии таълимии кӯдакони болаёқат дар Душанбе ва бинои нави Театри давлатии драмаи русии ба номи Владимир Маяковский иҷозат доданд, ки ин рамзи талош барои густариши равобити фарҳангӣ ва сармоягузорӣ дар соҳаи маориф аст. Ҳамзамон созишномаи ҷудогона оид ба ҳамкорӣ дар соҳаи маориф ва фарҳанг ба имзо расид, ки саҳмгузории молиявии муштарак ва барномаҳои мубодилаи фарҳангиро дар назар дорад.

Яке аз масъалаҳои муҳими баррасишуда "Барномаи шарикии стратегӣ миёни Вазорати мудофиаи Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Вазорати мудофиаи Федератсияи Русия дар соҳаи ҳарбӣ барои солҳои 2026-2030" ва "Нақшаи амалии он барои солҳои 2026-2028" буд. Ин санад барои ташкили тамринҳои низомии муштарак дар чаҳорчӯби СААД, муҷаҳҳаз кардани артиши Тоҷикистон бо техникаи пешрафтаи росиягӣ, таълими кадрҳои низомии тоҷик дар марказҳои таълимии Русия ва ҳамкории мутахассисон барои омодагии таълимии бевосита дар Тоҷикистон, инчунин муборизаи якҷоя бо хатарҳои терроризм ва қочоқи маводи мухаддир дар марзи Тоҷикистону Афғонистон роҳи фарохро боз менамояд. Ин барнома барои нигоҳдории субот дар Осиёи Марказӣ нақши муҳим хоҳад дошт.

Масъалаҳои хислаташон фаврӣ, аз қабили вазъият дар марзи Тоҷикистону Афғонистон ва лозим будани ҳамоҳангӣ дар муқовимат бо терроризм ва қочоқи маводи мухаддир, мавриди гуфтугӯ қарор гирифтанд. Роҳбарон зарурати идомаи ҳамкориро дар созмонҳои байналмилалӣ, аз қабили ИДМ, СААД ва СҲШ, таъкид намуданд. Дар байни санадҳои муҳим "Созишнома миёни Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Ҳукумати Федератсияи Русия оид ба ҳамкорӣ дар барқарорсозии заминҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон, ки дар натиҷаи истихроҷи уран ва коркарди маъданҳои кӯҳӣ зарар дидаанд" ба тасвиб расид. Ин созишнома барои бартараф кардани оқибатҳои экологӣ дар минтақаҳои осебдида равона шудааст ва Русияро муваззаф мекунад, ки технология ва захираҳо барои барқарорсозии заминҳо пешниҳод намояд, ки ин барои беҳтар кардани вазъи экологӣ ва ҳифзи саломатии мардум дар манотиқи наздимарзӣ аҳамият дорад.

"Созишнома миёни Вазорати саноат ва технологияҳои нави Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Вазорати саноат ва савдои Федератсияи Русия оид ба ҳамкорӣ дар соҳаи саноат" низ имзо гардид, ки роҳро барои рушди истеҳсолот, ҷалби сармоя ва интиқоли технологияҳои навин боз мекунад, то Тоҷикистон тавонад иқтидори саноатии худро боло барад.

"Созишнома байни Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Ҳукумати Федератсияи Русия дар бораи таъсиси Парки саноатӣ дар ҳудуди Ҷумҳурии Тоҷикистон", ки ба имзо расид, барои бунёди корхонаҳои муштарак, густариши содирот ва ҷалби сармояи хориҷӣмусоидат мекунад ва метавонад ба пешрафти иқтисоди Тоҷикистон такони нав бахшад.

"Ёддошти тафоҳум миёни Бонки миллии Тоҷикистон, Вазорати молияи Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Бонки марказии Федератсияи Русия, Вазорати молияи Федератсияи Русия оид ба ҳамкорӣ дар самти баланд бардоштани сатҳи саводнокии молиявии аҳолӣ" қабул шуд, ки барои шаҳрвандон, бахусус муҳоҷирон ва хонаводаҳояшон, барномаҳои таълимӣ ва мубодилаи таҷрибаро фароҳам меорад.

"Ёддошти тафоҳум оид ба ҳамдигарфаҳмӣ миёни Агентии инноватсия ва технологияҳои рақамии назди Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Вазорати рушди рақамӣ, алоқа ва коммуникатсияи оммавии Федератсияи Русия вобаста ба ҳамкорӣ дар соҳаи рақамикунонӣ ва технологияҳои иттилоотӣ" низ тасвиб гардид, ки рақамикунонии идоракунӣ ва хизматрасониро бо истифода аз дастовардҳои технологии Русия тезонида, ба модернизатсияи Тоҷикистон кумак мерасонад.

"Созишнома миёни Мақомоти иҷроияи ҳокимияти давлатии вилояти Хатлони Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Ҳукумати вилояти Кирови Федератсияи Русия оид ба татбиқи муносибатҳои иқтисодии байналмилалӣ ва хориҷӣ дар соҳаи тиҷоратию иқтисодӣ, илмию техникӣ, иҷтимоӣ-фарҳангӣ ва гуманитарӣ" низ ба имзо расид, ки равобити байниминтақавиро миёни вилояти Хатлон ва вилояти Киров мустаҳкам карда, барои тавсеаи ҳамкорӣ ва татбиқи амалии лоиҳаҳои муштарак шароит фароҳам меоварад.

Ин сафари расмӣ бо тасвиби санадҳои дуҷониба ба анҷом расид, ки нишондиҳандаи омодагии ҳар ду тараф барои густариши ҳамкорӣ ва таъмини рушди дарозмуддати он аст. Ин санадҳо на танҳо амнияти минтақавиро таҳким медиҳанд, балки ба пешрафти иҷтимоӣ, фарҳангӣ ва иқтисодии Тоҷикистон ҳам мусоидат мекунанд. Эмомалӣ Раҳмон ва Владимир Путин аз ҷараёни фаъоли муносибатҳо изҳори хушнудӣ карданд, ки ин баёнгари алоқамандии муштарак ба сулҳу субот ва рушди устувор аст.

Робитаҳои Тоҷикистон ва Русия аз 8 апрели соли 1992, пас аз барқарории муносибатҳои дипломатӣ, оғоз ёфта, дар тӯли беш аз се даҳсола аз марҳалаи мутобиқшавии пасошӯравӣ то шарикии устувори стратегӣ роҳ тайнамудаанд. Баъд аз фурӯпошии ИҶШС Тоҷикистон дар шароити ҷанги шаҳрвандӣ(1992–1997) қарор дошт ва Русия бо интиқоли марзбонон ба марзи Тоҷикистону Афғонистон дар таъмини амният саҳми муҳим гузошт. "Аҳдномаи дӯстӣ, ҳамкорӣ ва ёрии мутақобила" соли 1993 имзо шуда, асоси ҳуқуқии ҳамкориҳоро муқаррар кард. Соли 1999 бо имзои "Аҳдномаи ҳамкории стратегӣ" мавқеи Русия ҳамчун шарики калидии Тоҷикистон дар бахши низомӣ мустаҳкам гашт ва ин давра бо истиқрори сулҳу ризоияти миллӣ дар ҷумҳурӣ бо кумаки Маскав хотирмон гашт. Соли 2004 созишномаи ҷойгиркунии пойгоҳи 201-уми Русия дар Тоҷикистон ба имзо расид ва соли 2005 Русия назорати марзро ба Тоҷикистон супурд, вале ҳузури худро дар минтақа ҳифз кард.

Русия ба яке аз шарикони асосии тиҷоратии Тоҷикистон табдил ёфт Муҳоҷирати меҳнатӣ бошад ба иқтисоди ҷумҳурӣ таъсири мусбати калон расонд, зеро интиқоли пулӣ дар солҳои пешрафташ то48%-и ММД-ро ташкил медоданд (масалан, дар соли 2012). Дар солҳои 2021–2023 "Созишномаи таъминоти нафақа" ва оғози низоми пардохтҳои зуд барои муҳоҷирон имкониятҳои нав фароҳам оварданд. Бунёди панҷ мактаби русзабон ва баргузории «Рӯзҳои фарҳанги Русия дар Тоҷикистон» дар соли 2023 робитаҳои фарҳангию гуманитариро таҳким бахшид.

Дар тӯли 33 сол ҳаҷми тиҷорат аз сатҳи ночиз то ба ҳадде боло рафт, ки ҳиссаи Русия тақрибан 25%-и тиҷорати хориҷии Тоҷикистонро фаро мегирад. Ҳамкориҳои низомӣ аз кумаки мустақим ба сатҳи лоиҳаҳои муштарак, аз ҷумла муҷаҳҳазсозии артиш ва муқовимат бо хатарҳои фаромиллӣ, гузаштанд.

Бо вуҷуди ин, мушкилот ҳамчунон вуҷуд доранд. Вобастагии зиёд ба муҳоҷират як нуқтаи осебпазир аст. Ба шарофати сафари марти соли 2025 равобит ба марҳалаи шарикии стратегӣ расид, ки дар он Русия ҳамчун кафили амният ва шарики тавонои иқтисодӣ нақш пайдо кард ва Тоҷикистон ҳамчун ҳампаймони муҳим дар Осиёи Марказӣ баромад хоҳад намуд.

Ин сафар аҳамияти ҳаллу фасли дурусти масъалаҳои амният, иқтисод, экологӣ ва ҳамкориҳои фарҳангиву гуманитариро бори дигар собит кард ва равандҳои аз соли1992 оғозёфтаро такон дод. Дар ин муддат муносибатҳо аз марҳалаи дастгирӣ дар давраи бӯҳронӣ ба шарикии густурда ва муассир табдил ёфтанд, ки ин омил қодир ба ҳалли мушкилоти имрӯза аст. Санадҳои дар сафар тасвибшуда марҳилаи тозаи рушдро муқаррар карда, нияти ҳар ду ҷониб барои таҳкими равобита тасдиқ намуданд ва барои бартараф кардани баъзе мушкилот асоси устувор гузоштанд.

Сангинзода Дониёр Шомаҳмад -муовини директори Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои АМИТ оид ба илм ва таълим, доктори илмҳои ҳуқуқшиносӣ, профессор.

“Наврӯз айёми тавозуни байни табиат ва инсон буда, баробари дигаргунии куллӣдар табиат рӯҳи инсонро низ ба куллӣ тағйир медиҳад ва ӯро ба рӯзи неку рӯзгори обод умедвор месозад. Ҷашни Наврӯз баёнгари тафаккури таърихӣ, симои маънавӣ, сиришти ахлоқӣ, орзую ормон, расму ойин, ҷаҳонбинию ҷаҳоншиносии миллатамон буда, дар тӯли мавҷудияташ арзишҳои фарҳангию миллии моро дар таркиби худ ҳифз кардааст.

Эмомалӣ РАҲМОН

Мусаллам аст, ки ҷашни Наврӯз яке аз куҳантарин ва ҳамзамон густурдатарин ҷашнҳои мардумони ориёитабор маҳсуб ёфта, умри зиёда аз панҷҳазорсолаи худро дорад ва дар сатҳи байналмилалӣ низ эътироф гардидааст.

Барои далели ин гуфтаи таърихӣ, тавре, ки аз баромади худи ин вожа бармеояд, яъне он рӯзи нав маънӣ дошта, дар ибтидои соли нави аҷдодӣ ё худ хуршедӣ ба истиқболи соли нав ва бо фарорасии фасли зебои сол ва дар оғози ҳамал ва давраи шукуфтанҳову гул кардани дарахтону дар айёми фасли баҳор баргузор мегардад. Яъне бо омадани ҷашни Наврӯз табиат аз нав гӯиё эҳё гардида, гармӣ бар сардӣ, рӯшноӣ бар торикӣ ва ё худ ҳаракат ба оромӣ комилан пирӯз мегардад.

Наврӯз оғози фасли баҳори сабзу хуррам, давраи эҳёи табиати атроф, оғози кишту кор, айёми баробаршавии шабу рӯз дар фасли баҳор мебошад. Ба қавли Ҳофизи Шерозии лисонулғайб агар ифода намоем:

Зи кӯйи ёр меояд насими боди наврӯзӣ,

Аз ин бод ар мадад хоҳӣ, чароғи дил барафрӯзӣ.

Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Пешвои муаззами миллат, Ҷаноби Олӣ муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ҳам басо хуб ифода кардаанд, ки: “Наврӯз чун мунодии сулҳу оромӣ, пиндору гуфтори нек ва дӯстиву ҳамкории халқҳо моро ба сӯйи рӯзгори бехушунат, сулҳу субот ва кӯшиш барои зиндагии орому осуда раҳнамоӣ мекунад.

Асолати иҷтимоиву ахлоқии Наврӯз хеле бузург буда, нишонаи пешрафти тафаккури созандаву бунёдкоронаи халқ мебошад.”

Наврӯз ибтидои баҳору файзу баракати сол, оғози тақвими шамсист.Чунки ҳамасола дар сатҳи давлату давлатдории миллӣ ва ҳамзамон дар сатҳи байналмилалӣ таҷлил ҷашни Наврӯз дар сарнавишти миллати соҳибтамаддуни мо ва тамоми меросбарони он нақши ногусастании худро дорад. Он ҳамчун падидаи нотакрори фарҳангӣ ва унсури тамаддуни миллӣ, феълан ҳамчун ҷашни ҷаҳонишудаи аҷдодӣ дар масири таърих тамоми инсониятро ба созандагиву офарандагӣ, эҷод ва бунёди тарҳи нави зиндагӣ ва инчунин ибтикору иқдомҳои тоза ва накӯ ҳидоят намудааст, ки бароямон боиси ифтихору сарфарозӣ маҳсуб меёбад. Наврӯз рамзи озодию озодагию ободонист.

Тавре ҳамагон хуб медонем, маҳз бо ибтикори наҷибона ва саъю талошҳои пайвастаи Пешвои муаззами миллат, Ҷаноби Олӣ муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ҷашни Наврӯз дар Ҷумҳурии Тоҷикистон марҳала ба марҳала вусъату шукуҳи бештар ёфта ва ниҳоят соли 2010 бо қатъномаи Созмони Милали Муттаҳид ҳамчун ҷашни ҷаҳонӣ пазируфта шуд.

Ин воқеаи сурурбахши таърихиро Пешвои муаззами миллат, Ҷаноби Олӣ муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон аз ҷумла чунин тавзеҳ дода буданд: “Аз ҷониби Созмони Милали Муттаҳид ҳамчун ҷашни ҷаҳонӣ пазируфта шудани Наврӯз гувоҳи он аст, ки ҳанӯз дар замони қадимтарин ниёгони мо холисии ният ва ормони олӣ ҷашнеро падид оварда буданд, ки он паёми ваҳдату муҳаббат, покию садоқат, зебоию нафосат ва бедорию заҳмат будааст”.

Беҳуда нест, ки ҳамасола баробари фарорасии ин ҷашни таърихию куҳанбунёд дар арафаи фарорасии Наврӯзи оламафрӯз вайронаҳои худро таъмиру таҷдид намуда, ҳамзамон ашё ва колоҳои кунаю фарсудаи худро ба нав ва ба беҳтаринаш иваз менамоянд, ки то ин ки ба василаи ашёи нав корҳояшон низ пешрав бошад.

Илова ба ин гуфтаҳо дар арфаи Наврӯзи оламафрӯз мардуми кишварамон либоси нав ба бар мекунанд, ки ин суннату русум ҳам як ҷузъи арҳанги ниёгони бузургамон ба шумор меравад.

Ҳамин тариқ, ба ақидаи мардуми шарифи кишварамон Наврӯз рамзи озодазодагию ободонӣ ба ҳисоб рафта, эшонро ба зиндагии навин раҳнамоӣ мекунад.Чунки Наврӯз худ зодаи хирад, идрок ва ҳикмату эътиқод аст.

Ба ифодаи шоири шаҳири тоҷик Сайидои Насафӣ:

Фасли Наврӯз аст, меояд ҳавои тозае,

Булбулу гулро шуда баргу навои тозае.

Бар сари афтодагон афтода савдои либос,

Сарв мехоҳад ба ин мавсим қабои тозае.

Бояд қайд кард, ки маҳз ба шарофати хидматҳои беназири давлатмарди асил ва абармарди арсаи сиёсат, Ҷаноби Олӣ муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ҷашни бостониву куҳанбунёд - Наврӯзи оламафрӯз ҳамчун ҷашни байналмилалӣ эътироф гардида дар Феҳристи ЮНЕСКО бо ҳуруфи заррин ҳакокӣ гардид.

Умуман гирем, пос доштани ҷашни байналмилалии Наврӯз яке аз рисолатҳои муҳимми миллист. Чунки файзу баракати ин ҷашни бошукуҳ ҳар яки моро ба ояндаи боз ҳам неку дурахшон раҳнамоӣ ва ҳидоят менамояд.

Аз ҷониби дигар бояд қайд кард, ки Наврӯзи оламафрӯз яке аз қадимтарин ҷашнҳо маҳсуб ёфта, мутобиқи тақвими солшумории шамсӣ ва низоми ҳаракати сайёраҳо дар санаи 21-уми март шабу рӯз баробар шуда, аввалин рӯзи баҳору кишту кори марди деҳқон ҳам фаро мерасад.

Тавре шоир Ғоиб Сафарзода дар васфи баҳору Наврӯз гуфтаанд:

Имрӯз зи пушти дар садо мешунавам,

Парвози кабӯтари само мешунавам.

Бархез, ки бар дари ту Наврӯз омад,

Аз чаҳ-чаҳи мурғи хушнаво мешунавам.

Ҳамин тариқ, метавон хулоса намуд, ки то инсонияти рӯйи олам вуҷуд дорад, Наврӯз ҳамеша пояндаву абадӣ боқӣ хоҳад монд. Ба ифодаи Шоири халқии Тоҷикистон, устоди зиндаёд Лоиқ Шералӣ:

Наврӯз навҷавон аст, Наврӯз ҷовидон аст,

Аз рӯзгори пешин зеботарин нишон аст!

Бақохоҷа БОБОЗОДА, - директори Институти ботаника физиология ва генетикаи растании Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон

Наврӯз аз ҷумлаи куҳантарин ва арзишмандтарин ҷашну идҳои мардумони эронитабор ба шумор рафта, ҳомили ҳикмату хиради баланди инсонӣ дар бораи робита ба муҳити атроф мебошад. Он мансуби ақидаи ягон дину мазҳаби муайян набуда, балки пеш аз ҳама фалсафаи робитаи инсон ба табиат, ба коинот ва олами атрофро дар бар мегирад. Миллатҳои мутамаддин арзишҳо ва сарватҳои маънавию моддии худро тӯли ҳазорсолаҳо зина ба зина ва марҳила ба марҳила эҷоду сайқал дода, онҳоро ба наслҳои минбаъда ба мерос гузоштаанд. Ин сарватҳо аз унсурҳои гуногуни арзишӣ ба мисли ҷаҳонбинӣ, ахлоқ, маънавиёт, иҷтимоиёт, иқтисод, адабиёт, дин, зебоишиносӣ, худшиносӣ ва ғайраҳо ташаккул ёфта, фақат дар якҷоягӣ умумияти томро ба вуҷуд овардаву аввал барои миллат ва баъд барои ҳамаи башариятаҳамият пайдо кардаанд. Онҳо ифодагари рӯҳияи миллат буда, симо ва намоди ӯро дар саҳнаи ҷаҳонӣ муаррифӣ ва ҳуввияти ӯро ҳифз менамоянд. Аз ҳам ҷудо ва як унсури ин томиятро аз болои дигар арзишҳо чун унсури мутлақ ва ё меъёри таъйинкунанда қарор додан иштибоҳи ҷиддӣ буда, зинаи аввали тундравӣ ва ба таври умум вайронсозии томияти ин сарватҳо ва арзишҳо мебошад.

Матаассифона, дар байни иддае аз ҳамватанон ва ҳаммилатони хориҷии мо раванди мутлақгардонии дидгоҳҳои мазҳабӣ ва ҳукмравоӣ кардани онҳоба ҳама сарватҳо ба назар мерасад, ки ин аввал дар ҷудо сохтани арзишҳо ба милливу динӣ зоҳир мешавад. Дар ин самт дар шабакаҳои иҷтимоӣва рӯзномаву маҷаллаҳо перомуни таносуби арзишҳои миллӣ ва динӣ баҳсу мунозираҳои ноҷое ҷараён мегирад. Гарчи дар аксари онҳо таҳлилҳо ва баррасиҳои мунсифона ҷой дошта, умуман аз ҳам ҷудо сохтани арзишҳои милливу аҷдодӣ бо дидгоҳҳои динии ҷомеа қобили қабул эътироф нашаванд ҳам, вале дар иддае аз онҳо тундаравиву ба ифрот рӯй овардан ба чашм мерасад. Ин падида мардум ва махсусан ҷавононро дар бардошти фарҳанг ва дину ойинашон аввал ба шубҳа ва баъд ба сӯи тундгароӣ раҳнамун месозад. Махсусан, барои замони муосир, ки он асри муколама ва ҳамзистии андешаву ғояҳои мухталиф буда, раванди ҷаҳонишавӣ ҳалқаҳои осебзада ва ноустувори фарҳангҳои милливу диниро аз ҳам мебарад, чунин муносибати густохона нисбат ба арзишҳои милливу таърихӣ пайомади фоҷеабореробарои ҷомеаи мо ба бор хоҳад дошт.

Яке аз чунин масъалаҳое, ки дар доираҳои мазҳабӣ ба майдони баҳсу муҷодала кашида мешавад, ин масалаи ҷашни аҷдодии мардумамон - ҷашни Наврӯз ва оинҳои он дар муносибат ба меъёрҳои исломӣ мебошад. Дар шабакаҳои интернетӣ ва гоҳо дар васоити ахбори омма атрофи ин масъала баҳсҳои шаддид ва зидду нақизе сурат мегиранд, ки аз заъфи ҳам тафаккури миллӣ ва ҳам тафаккури динии мо гувоҳӣ медиҳанд. Дар аксари ин баҳсҳо масъалаи ба таълимоти исломӣ мувофиқ будан ё набудани Наврӯзро мемонанд, ки дар асл мувофиқати онро ба асоси шаръии исломи ибтидоӣ, яъне ҳаёти рӯзмарраи ҷомеаи сомӣ ва фарҳанги сомӣ дар назар доранд. Ҳол он ки ин масъала кайҳо дар фарҳанги гузаштаи ҳам дунявӣ ва ҳам динии мо ҳаллу фасл шудаву Наврӯз як ҷузъи муҳими ин фарҳанг пазируфта шудааст. Вале чун сатҳи маърифат ва дараҷаи худшиносии имрӯзаи шаҳрвандони мо кӯтаҳӣ мекунад, боз ба ин масъалаҳои пуч ва пурихтилофи маънавӣ ва моҷароангез дода мешаванд. Бубинед, барои як нафар намояндаи миллати дигар, монанди арманӣ, рус ва ё шаҳрванди Туркиё, гарчи шахси рӯҳонӣ ҳам бошад, чунин масъалагузории зиддиятнок ва таоқузангезбо арзишҳои миллӣ ва мазҳабияш пеш аз ҳама ғайриқобили қабул ва хандаовар менамояд. Барои арманиҳо, ки епархияи григориании ойини насронӣ дини расмияшон мебошад, ҳмзамон барояшон он симои миллӣ дошта, ҳаргиз аз матни арзишҳо ва ниёзҳои миллаташон онро ҷудо накардаанд, ё онро бо аносири таърихиву миллияшон зид нагузоштаанд. Гарчи арманиҳо ҳам миллати ғайрисомӣ мебошанд, вале ҳеҷ нафаре ҳам аз доираҳои мазҳабӣ ва ғайримазҳабӣ чунин масъалагузорӣ накардааст, ки ин ё он арзише то кадом дараҷа ба насронияти аввал ва ё ба доираи «аҳли китоб» мансуб аст ва ё на, вақте ки он масъалаи сирф эътиқодӣ нест. Аз ҳамин ҷиҳат онҳо ба парешониҳо ва озахмҳои таърихӣ нигоҳ накарда, ҳам ҳастии динӣ ва ҳам ҳастии миллии худро нигоҳ доштаанд ва имрӯз қавме муташаккил ва басич мебошанд. Ойини православии рус низ дар шаклгирии тафаккури миллии русҳо ва арзишҳои миллии онҳо ҳамин нақшро бозидааст. Барои русҳо муқаддасоти православӣ ва арзишҳои мардумии рус айни як чизанд. Сарвати миллӣ барои онҳо сарвати динӣ ҳисоб мешавад, гузаштагони дурандеши онҳо ба тафаккури динияшон ҷилои миллӣ бахшидаанд, аносири бештари онро хусусияти миллӣ додаанд, ки ба вуҷуди мушкилоташ ин ойин барои онҳо самараи мусбӣмедиҳад. Калисои православии рус фақат чанд соле пеш баъди гузаштани қариб ҳафтод сол аз марги қаҳрамондухтари ин миллат Зоя Космодемянская ба ӯмартабаи баланди динӣ«шаҳиди муқаддас»-ро дод, зеро дар пайи таъсири идеологияи замони Шӯравӣдар вақташ ин корро натавониста буд. Вақте ин қаҳрамондухтар аъзои комсомол ва ба рисолати Исои Масеҳ шояд боварӣ ҳам надошт. Ин амалро калисои православӣдар нисбати адмирал Ушаков ҳам анҷом додааст. Ҳамин тариқ, ин мазоҳиб аз матни зиндагӣ ва талаботи миллаташон барканда нестанд ва хеле аносир худро миллӣ кардаанд. Онҳо дар баробари меҳри худованд ба пайравонашон муҳаббат ба Ватан, муҳаббат ба миллат, ба кишвар ва анъаноти миллияшонро парвариш медиҳанд. Чунин мисолҳоро дар ҳаёти диндории мардуми Туркия, ки бо мо тоҷикон ҳаммазҳаб мебошанд, низ мушоҳида кардан мумкин аст. Яке аз омилҳои амнияти фарҳангӣ ва пешравии ин миллатҳо имрӯз аз ҳамин нукта ғизо мегирад.

Дар масъалаи табодули фарҳангӣ байни арзишҳои миллӣ ва динӣ, кионасли масъаларо ташкил медиҳад, низ равшанӣ бояд андохт. Дар мавриди Наврӯз ва суннатҳои он қайд намудан ба маврид аст, ки онҳо хеле барвақт ба ҳаёти иҷтимоӣ,динӣ ва умуман таркиби тамаддуни исломӣворид шудаанд. Ба истиснои замони Уммавиён дигар дар ҳама замонҳо оину одатҳои Наврӯзӣ дар ҷомеаҳои гузаштаи исломӣ ҷашнгириву қайд мешудаанд.

Дар ин ҷо муҳимтар аз ҳама масъалаи муносибати ислом ҳамчун дини ҷаҳонӣ бо арзишҳои маданиву инсонии халқиятҳои ғайриараб ҳаст. Зеро агар ислом, ҳамаи онҳоро рад ва инкор мекард, худ ба як дини ҷаҳонӣ табдил намеёфт. Инчунин, аксари одатҳову суннатҳо фақат андешаи адёни пешина набуда, балки аз ҳаёти рӯзмарраи пайраони ин динҳо берун омадаанд. Ин расму анъанот дар доираи андешаи исломӣба худ шаклу мазмуни нав гирифтаанд, ки аз сари нав тафтишу поксозии онҳо пайомадҳои сангинеро ҳам барои ислом ва ҳам барои ин фарҳангҳову ҷомеаҳо хоҳад дошт. Чун аз нигоҳи ақидатӣ, ки дар мазҳаби ҳанафии аҳли суннат урф қобили қабул аст, пас идомати арзишҳо ва суннатҳои волои башарӣ чӣгуна бояд сурат бигиранд, муҳимтар аз он аст, ки чӣтавр онҳоро аз байн бояд бурд. Зеро ҳам барои ислом ва ҳам барои маънавиёти ориёии мо масъалаи идомат ва табодули фарҳангӣ масъалаи муҳим мебошад, ки он аз назари ифротгароёни мазҳабӣ берун мемонад. Дар ин бора мо поинтар таваққуф хоҳем кард.

Инчунин, қайд намуданием, ки ҳадафи мо аз ин навиштаҳо ҳимояи асосҳо ва арзишҳои динҳои пешин нест ва ё эҳё намудани онҳоро дар назар надорем. Балки ҳадаф рӯшанӣандохтан ба масъалаи асли диндории ҷомеаи мо ва муносибат ба арзишҳову офаридаҳои таърихии милливу динии мардумамон, ки дар марҳилаи муайян бо меъёрҳои исломӣ омезиш ёфта, ба худ рангу буй ва ҷилои нав гирифтаанд, бояд дар маркази табодули назар бошад.Наврӯз намунаи ҷолибе аз онҳо ҳаст. Дар айни замон дар ин ҷо муносибати таърихии ислом ҳамчун дини ҷаҳонӣ бо одатҳо ва анъаноти фарҳангии мардумони ғайриараб, ки ин анъанот ба эътиқоди ваҳдатпарастии онҳо зиддият надорад, равшан мешавад. Қайд намудан ба маврид аст, ки чунин масъалаи нозук ва ҳассос, ки дар тӯли таърихи ҳазорсолаҳо идома ёфтааст, ҳеҷ гоҳ ба чунин тарзи сатҳӣ ва омиёна хулосабарорӣ нашудааст, ки чанде аз тундгароёни мазҳабӣ онҳоро дар шабакаҳои иҷтимоӣ ва баъзе Васоити ахбори омма масъалагузорӣ менамоянд.

Аввалан, нисбат додани ид ва ҷашни Наврӯз фақат ба оини мазҳабии оташпарастӣ ё зардуштӣ иштибоҳи ҷиддӣ аст. Ин чиз мусаллам аст, ки ҷашни Наврӯзӣ бо расму оину анъаноташ таърихи зиёда аз панҷ ҳазор сола дорад. Яъне, он ҳанӯз пеш аз шаклгирии оташпарастӣ ҳамчун оини мазҳабӣ ва пайдоиши зардуштия чун дин арзи вуҷуд дошт. Наврӯз ин иде аз табиати инсонӣбуда, дар он пеш аз ҳама робитаи одам, табиат ва коинот ифода ёфтааст. Дар он на меъёрҳо ва муқаррароти динҳои пешин, балки арзишҳои волои инсонӣ гирдоварӣ шудаанд. Сарчашмаҳои таърихӣ далолат бар он мекунанд, ки зардуштияи ибтидоӣ низ дар аввал бо оинҳои Наврӯзӣ мухолифат дошт, то ин ки ҷои онҳоро бигирад. Баъдтар таълимоти худро ба онҳо мувофиқ намуд.

Дигар, ин ки ин афрод аз падидаҳо ва суннатҳои баланди умумиинсонии ин ид чашмпӯшӣ намуда, падида ва омалҳои ҷузъие аз қабили оташпарак, гулханафрӯзӣ ва ғайраро ба мадди назар оварда, фақат аз рӯи онҳо хулосабардорӣ менамоянд. Дар ин ҷо низ ин нуқтаи муҳим сарфи назар мешавад, ки адои ин амалҳо ҳаргиз ба шакли иҷроиши амалҳои диниву эътиқодӣсурат намегиранд. Инчунин,ин амалҳо дар манотиқи Тоҷикистони мо хусусияти восеъю густарда надоранд. Онҳо бештар дар дигар ҷомеаҳои мусулмоннишин ба назар мерасанд ва қайд намудан лозим аст, ки иҷроиши онҳо ба эътиқодҳои диниву исломии мардум халал ворид намесозад. Ҳамин тариқ, дар тамаддуни исломӣ низ, чун ҳамеша бо вуҷуди душвориву мамониатҳои зиёде Наврӯз оҳиста оҳиста ба ҷомеа ва фазои он роҳ ёфта ҷузъи фарҳангии он гашта буд. Метавон гуфт, ки дар баъзе мавридҳо Наврӯз ба худ рангу симои исломӣ гирифт, ки ин ба моҳияти он бегона набуда, ба ислом низ муғойярат надошт. Эрониён ва аз ҷумла тоҷикон аз ҷумлаи нодиртарин халқу қавмиятҳои мебошанд, ки бо исломи ибтидоӣ дар мубодилаи созандаи фарҳангӣ қарор доштаанд. Онҳо ба монанди дигар қавмияту халқиятҳо аз қабили ошуриҳо, мисриҳо, бобулиҳо, аккодиҳо, ассирийҳо ва дигарон баъди қабули ислом ҳуввият ва асолати гузаштаи худро аз даст надода, дар маҷоли исломӣ ба фазои наве дохил шуданд. Агар халқиятҳои номбаршуда, забон, урф, одат, муошарат ва ҳатто тарзи либоспӯшии худро аз даст дода башанд, вале аҷдодони мо бо қабули дини нав ин ҳамаро нигоҳ дошта, ҳам тамаддуни исломӣ ва ҳам арзишҳои қавмии худро бою ғанӣ гардондаанд. Ин воқеияти таърихист, ки онро наметавон сарфи назар намуд. Аҷдодони эронитабори мо аз аъроб эътиқоди исломиро қабул намуда бошанд, дар пайи қавонину мубодилаҳои маданӣ ва идомати фарҳангӣ ба тамаддуни исломӣ дастовардҳоеро аз қабили тарзи давлатдорӣ, умури иҷтимоию сиёсӣ, унсурҳои девондориву дафтардорӣ, низоми идорӣ, аносири фарҳангиву маънавӣ ва ғайраро аз қабили Наврӯз ва дигар арзишҳои фарҳангиро тақдим намудаанд.

Муҳаққиқон ёдовар мешаванд, ки аъроби давраи ҷоҳилия идҳои Наврӯзу Меҳргонро мешинохтаанд. Аз матолиби зиёди исломӣ низ маълум мешавад, ки ҳам пайғамбар ва ҳам халифаҳои ислом аз ҷашни Наврӯзӣ огоҳӣ доштаанд. Инчунин аз ривояте, ки дар сарчашмаҳо зикр гаштааст, бармеояд, ки бобои Абуҳанифа Нӯъмон ибни Марзбон дар рӯзи ҷашни Наврӯзи хуҷастапай ба Алӣ ибни Абутолиб дар табақи заррин аз номи эорониён ширинии наврӯзӣ пешкаш кардааст. Матолиби номбаршуда гарчи манбаи мӯътамад ва асоси шаръӣ набошанд ҳам, аз ихтилоф надоштани суннатҳои наврӯзӣ ба андешаи исломӣ сароҳатан шаҳодат медиҳанд. Сарчашмаҳои мӯътамад дар бораи гузаронидани ҷашни Наврӯз дар замони хилофати Аббосӣ ва баъди он дарак медиҳанд. Ба вуҷуди он ки баъзан Наврӯз ба мухолифати муташарреин ва мӯҳтасибон ба монанди имрӯза дучор мешуд, вале аз нимаи дуюми асри авали ҳиҷрӣ сар карда, дар дарбор навиштани дуруду табрикоти наврӯзӣ ва додани инъому ҳадоёи идона байни вазирону дабирони кишварҳои исломӣба ҳукми анъана даромада буд.

Дар робита ба Наврӯз дар аҳди авали ислом таълиф ёфтани асарҳои зиёде ба мисли се асари Абурайҳони Берунӣ"Китоб-ут-тафҳим", "Осор- – ул-боқия», «Қонуни Масъудӣ» ва инчунин "Нахбат-уд-даҳр "-и Димишқӣ, "Ал- маҳосин ва-л-аздод»- и Ҷоҳиз", "Наврӯзнома"-и Умари Хаём ва ғайраҳо аз ҷойгоҳу манзалати ин ҷашнвора дар ҷомеаи исломӣ бозгӯӣмекунанд. Инчунин, доир ба ойинҳои Наврӯзӣ дар чунин сарчашмаҳои мӯътамади исломӣ ба мисли "Таърихи Бухоро"- и Наршахӣ, "Таърихи Байҳақӣ", "Таърихи Табарӣ", "Таърихи комил"- и Ибни Асир, «Таърихи Балъамӣ»-и АбулфазлиБалъамӣ ва ғайраҳо маълумотҳои хушбинонаву мусбие ба мо расидаанд ва дар ҳеҷ ҷой аз зиддият доштани он бо асосҳои исломӣ ёдоварӣ нашудааст. Гумон намекунем, ки ин донишмандони сатҳи ҷаҳонӣ исломро баробари ин мавлавиҳои имрӯзаи шабакаҳои маҷозӣ арҷ намегузоштанд.

Қайд намудан ба маврид аст, ки дар замони Шӯравӣ низ чунин садду мамониатҳо нисбати Наврӯз рӯйи кор омада буд. Дар аввал Наврӯз ҳамчун иди мазҳабиву исломӣ муаррифӣ шуда, барои идеологияи давр хатарзо арзёбӣ шуда буд ва таҷлили онро манъ намуда буданд. Вале он ҳамеша дар байни мардум ҳамчун иди баҳору иди кишту кор ва табиат бо шаклҳои дигар идома меёфт. Ахиран, онро ҳамчун иди кишоварзиву иди марди деҳқон қабул намуданд.

Ҳамин тариқ, қайд намуданием, ки суннатҳо, одатҳо ва арзишҳои пешқадамихалқиятҳои гуногун, монанди ҷашни Наврӯз баъди қабул намудани ислом бо арзишҳои динии онҳо омезиш ёфта, ба худ рангу таҷаллии наве гирифтаанд ва дар ҳаёти ин мардум нақши муайян мебозанд. Аз ин рӯ, зид гузаштани ин суннатҳо бо эътиқодоти динӣ амали хайру савоб набуда, мардумро аз решаҳои таърихиву аҷдодӣва динии худ дур месозад. Ба қавли шоир:

Сарамро сар- сарӣ матрош, эй устои Салмонӣ,

Ки мо ҳам дар диёри худ саре дорему сомоне.

Ғаффор Мирзоев, д.и.ф., муаллими кафедраи фалсафаи Раёсати АМИТ

Наврӯз ҷашни миллӣ, ҷашни растохези табиат ва нав шудани зиндагӣ аст. Тибқи маълумоти астрономӣ Замин ҳангоми ҳаракат дар атрофи Офтоб аз байни нуқтаи эътидоли баҳорӣ дар як сония мегузарад ва Наврӯзу баробаршавии шабу рӯз фаро мерасад.

Наврӯз аз ҷашнҳои арзишманду муътабари ақвоми ориёӣ маҳсуб меёбад, бино бар ин барои азизу гиромӣ доштани он рӯйдодҳои таърихӣ ва воқеаҳои шигифтангезеро ориёитаборон ба ин ҷашн нисбат медоданд ва ҳатто ҳаводис ва рӯйдодҳои мардуми ғайриэронӣ низ бо он гиреҳ хӯрдаанд, ки гувоҳи шаъну эътибори ин ҷашн дар гусутураи таърихӣ ва ҷуғрофии паҳнотарест. Ин достону ривоятҳо шакли устураӣ гирифта, дар китобҳо боқӣ мондаанд. Бино бар қавли адабиётшинос Худоӣ Шарифзода “ин ривоёт дар домани андеша ва ормонҳои мардумӣ дар қолабҳои бозгӯи хоҳишҳо парвариш ёфта, асоси достонсароӣ ва ҳамосаи адабиётро ба вуҷуд овардаанд.

Ривоятҳои қадим дар адабиёти зардуштӣ ва баъдан кутуби таърихию адабӣ дар бораи фаъолияти мардумон ба вуҷуд меомаданд” (5,17).

Дар бораи ҷашни аҷдодии Наврӯз ва аз ҷузъиёти анҷоми ойинҳои наврӯзӣ дар даврони бостон, хоса замони Ҳахоманишӣ ва Ашконӣ огоҳиҳои чандоне дар даст надорем. Танҳо тасвирҳои намояндагони миллатҳои гуногун ҳакшудаи Тахти Ҷамшед гувоҳи таҷлил аз ҷашни Наврӯз дар даврони бостонанд, ки дар интизори расонидани ҳадоё ба ҳузури шоҳаншоҳ ҳастанд.

Дар таърихномаҳо аз ду Наврӯз ёд шудааст: Наврӯзи хурд ва Наврӯзи бузург. Муҳаққиқон Наврӯзи бузургро, ки дар рӯзи шашуми моҳи фарвардин – дар хурдодрӯз ба муносибати рӯзи таваллуди Зардушт ҷашн гирифта мешуд, қайд кардаанд. Аммо ба ривоятҳои дигаре, азбаски шоҳ бо табақоти гуногуни мардум аз оғози баҳор дидор мекард, рӯзи шашум идро дар ҳалқаи хосон баргузор мекард, ки ҳанӯз ҳам асаре дар миёни зардуштиён аз ин рӯз мушоҳида мешавад. Назари дигаре низ ҳаст, ки дар даврони бостон моҳ ба шаш панҷрӯза бахш мешуд ва хурдодрӯз рӯзи аввали панҷаи дувуми Фарвардин буд, ки Наврӯзи бузург ҷашн гирифта мешуд ва дар миёни суғдиён низ дар ҳамин рӯз бо номи Навсард ид баргузор мешуд (11).

Дар адабиёти паҳлавӣ ба нудрат аз Наврӯзу Меҳргон ёд шудааст, аммо дар бораи љойгоњи Наврўз дар замони Сосониён дар осори муаррихони асрҳои IХ –ХII матлаби қобили таваҷҷуҳ боқӣ мондааст. Инчунин аз қадимтарин сарчашмаҳо дар бораи ҷашну ойинҳои Наврӯз дар гоҳшумории форсии миёна ва суғдӣ (Навсард) маълумот дармеёбем. Бино бар пажуҳишҳои илмии муҳаққиқон “гоҳшуморӣ бар мабнои моҳ дар Эрон дар ҳудуди панҷ қарн пеш аз мелод бо гоҳшумории хуршедӣ, ки раҳоварде аз Миср ба дунболи кишваргушоиҳои Эрон буд, даромехт ва навъе гоҳшумории бостонӣ бар мабнои боварҳои динӣ низ бар он таъсир гузошт ва пояи гоҳшумории Эрон бо сесаду шаст рӯз, муташаккил аз дувоздаҳ моҳи сирӯза, ба иловаи панҷ рӯзи кабиса гашт” (7, 236).

Пажуҳишҳои расадхонаи хуршедии Нақши Рустам дар Эрон ва катибаҳои Ҳахоманишӣ нишон доданд, ки ахтаршиносон огоҳиҳое аз гардиши хуршед доштаанд ва номи моҳҳои хуршедии даврони Ҳахоманиширо дар даст дорем, ба монанди bāgayādi (меҳр, 23.09-23.10), varkazana (обон, 23.10-21.11), athiāguya (озар, 21.11 -22.12).... Оғози соли нав дар рӯзи меҳри моҳи меҳр ва дар рӯзи ҷашни Меҳргон будааст ва Наврӯз дар рӯзи якуми фарвардин таҷлил мешудааст (13).

Дар Авесто ва дар осори форсии миёна ду фасли сол – зимистону тобистон ишора шудааст ва илова бар ин тақсимбандии шашфаслӣ ҳам вуҷуд дошт. “Солгардҳои ин офариниш, ки маъмулан ба сурати ҷашнҳои панҷрӯза аст, дар ойини Эрони бостон – гоҳнбор (гоҳонбор) ном дорад ” ва як фасл иборат аз 45 рӯз буда, бо сипарӣ шудани фасл ҷашни солгарди он баргузор мешавад (7, 247). Дар ривоятҳои маздояснӣ шаш “гоҳ” аст, ки Аҳурамаздо ҷаҳонро дар онҳо офарид. Ҳар яке аз ин гоҳҳо номе дорад, ки дар банди 86 Фарвардиняшт ба таври зайл омадаанд: 1) гоҳи офариниши осмон, ки дар нахустин гоҳонбор рӯзҳои 11-15 урдибиҳишт (1-5 май) ҷашне бо номи “миёнаи баҳор аст” аст; 2) гоҳи офариниши об 26-30 шаҳривар (17-21 сентябр) буда, номи “нимаи тобистон”-ро дорад; 3) гоҳи офариниши замин; 4) офариниши гиёҳон; 5) офариниши ҷонварон; 6) офариниши мардум (1, 369). Гоҳи охирин, ки маънии “бо ҳам будан ва бо ҳам гирд омадан”-ро дорад, панҷ рӯзи поёни соли 12 моҳа, ки ҳар моҳе 30 рӯз аст ва 5 рӯзи кабисаро дар бар мегирад. Пас ҷашни Наврӯз солгардест, аз офариниши инсон, азизтарин мавҷуди офариниш барои офаридгори бузург ва ба ҳамин муносибат солгарди он бо шукӯҳи бештаре баргузор мегузарад (7, 249).

Дар гоҳшумории зардуштиён номи моҳҳо ба номи эзадони зардуштӣ буда, дар катибаҳои боқимонда аз Ҳахоманишиён низ нишонаҳое аз тақвими Эрони бостон мушоҳида мешавад. Донишманди муътабар Раҳом Аша низ ба ин нукта ишора мекунад: “Ҳар рӯзи моҳ ба номи эзади он моҳ ситоянд ва агар номи рӯз бо номи моҳ яке гардад, ҷашн гиранд, монанди баҳмангон” (6, 269). Ин ситоишҳо дар матни авестоии “сирӯза” ҷой доранд. Аз сарчашмаҳои муътамад ва гаронарзиш дар бораи сирӯзаи моҳи порсиён, ки Берунӣ аз онҳо ёд мекунад, осори пешазисломӣ – форсии миёна андарзномаи Озарбод ба писараш маъруф ба “Рӯзномаи Озарбод”, “Рӯзи Ҳурмузд моҳи Фарвардин”, “Моҳи Фарвардин рӯзи Хурдод” ва “Сирӯзаи кӯчак, сирӯзаи бузург”-ро дар даст дорем. Дар ин сирӯзаҳо муғон корҳоеро фармоянд, ки мувофиқ бо назму хешкории ҳар эзади гуморида бошад, ки нишонаҳои бархе аз онҳоро дар ойинҳои ниёгонии Наврӯзу Меҳргону Сада метавон ҷӯё шуд. Дар ин бора муҳаққиқи забонҳои бостон Фаридун Ҷунайдӣ мегӯяд: “Эрониёни бостон бар бунёди номи рӯзҳо корҳои вижаи ҳаррӯзаро бад-он рӯз меафканданд” (8, 190)

Наврӯз рӯзи якуми Фарвардин фаро мерасад. Фарвардин дар паҳлавӣ fravartīn ва эронии бостон fra-varti-nām муштақ аз fravarti – “фраваҳар” рӯзи нуздаҳуми моҳ аст ва яке аз шаш ҷашни сол буда, охирин гаҳанбор (ҷашн)аст, ки онро “Наврӯзи наҳрҳо” гӯянд ва дар обҳои ҷорӣ атру гулоб мерезанд” (2,253). Ин ҷашн ба фраваҳарҳо дахл дорад ва “рӯзи савганд махӯр ва рӯзи язиши фраваҳари аҳлавон кун, то хушнудтар бигарданд” (12, 276).

Ривоятҳое низ ҷой доранд, ки бо об ва Наврӯз гиреҳ мехӯранд. Ба ривояте пас аз хушксолие бо омадани Ҷамшед бар сари тахт дар ин рӯз борон борид ва дар ин рӯз мардум ба рӯйи ҳам об пошиданд. Ба ривояте дигар Ҷам ба мардум фармуд, то бо об худро шӯянд ва аз гуноҳон пок шаванд. Дар “Шоҳнома”-и Фирдавсӣ омадааст, Нӯширвон ба кордорони худ фармуда буд, ки агар хушксолӣ ояд, аз мардум бож наситонед, то борон борад:

Ҳамон гар наборад ба Наврӯз нам,

Зи хушкӣ шавад дашт хуррам.

Махоҳед бож андар он буму руст,

Ки абри баҳорон ба борон нашуст.

Суннати ба рӯйи якдигар об пошидан дар Наврӯз то имрӯз побарҷост. Берунӣ низ аз ин суннат ёд мекунад, аммо онро ба султон Сулаймон нисбат медиҳад: “Пас Сулаймон бодро амр кард, ки ӯро бигардонад. Парастуе дар пеш буд, чун ба лонаи худ наздик шуд, Сулаймонро даъват кард. Бо минқор ба вай об пошид ва рони малахе ҳадя кард. Аз ин ҷост, ки мардум рӯзи ид ба ҳам об мепошанд ва пешкашиҳо медиҳанд”(2, 256).

Дар ривояти дигаре аз Ёқути Ҳамавӣ ба нақл аз мубади бузург, ки дар Батиҳа аз бемории вабо касе зинда намонд ва дар рӯзи нахустин фарвардин борон борид ва ҳама зинда шуда, ба хонаҳои худ баргаштанд ва шаҳриёр он рӯзро “наврӯз” номид ва он рӯзро мубораку гиромӣ доштанд.

Номи Наврӯз дар ёдгориҳои эронии бостон зикр нашудааст, аммо дар даврони забонҳои миёнаи эронӣ (шуруъ аз асрҳои 4-2 п.м.) аз рӯзҳои изофаи охири сол бо номи рӯзҳои “гардон” ва “шумурдашаванда” ёд шудааст, ки бо Наврӯз ба поён мерасад.

Далели дигаре аз қидмати Наврӯз баргузории ойини “рапитвин” ба маънои нимрӯз ва сарвару нигаҳбони гармои нимрӯзу тобистон аст аст, ки устураест дар бораи деви зимистон, ки ҳар гоҳе ки ба ҷаҳон ҳуҷум мекунад, рапитвин дар зери замин обҳоро гарм нигаҳ медорад, то рустаниҳо аз сармо намиранд. Рапитвин бахше аз ҷашни Наврӯзро ташкил медиҳад, ки бо омаданаш бар деви сармо пирӯз мешавад ва шодӣ ба замин бозмегардад.

Ривояти дигаре ҳаст, ки гӯё 12 нафар аз наздикони Аҳриман қасди шикастани 12 сутунеро доранд, ки ҷаҳон болои онҳо қарор дорад, аммо муваффақ намешаванд ва некӣ бар бадӣ дар оғози соли нав пирӯз мешавад.

Ҷашни Наврӯз бо фраваҳар (дар Авесто фравашӣ) - намоде аз подшоҳии Эрон, пайванд мехӯрад, ки дар кеши зардуштӣ заррае аз ҳастӣ ё вуҷуди парвардигор ё Аҳурамаздо аст, ки пас аз фавти мавҷудот осмонӣ мешавад. Тибқи ривоятҳо дар моҳи фарвардин (моҳи фраварҳо) ҳар як фраваҳар ба хонаи худ ба замин бозгашта, аз тозагиву покизагии хонадони худ хурсанд шуда, 10-19 рӯз дар хонаи хеш монда, барои баракат ва шодкомии хонавода дуъо мекунад. Аз ин рӯ соҳибони хонадон рӯзи Наврӯз хонаву дарро тозаву озода ва равшан нигаҳ дошта, дар хона мемонанд, зеро фраварҳо хонаи фарзандони худро торику ифлос бинанд ғамгин мешаванд ва баракатро аз хонадони онҳо мебарад ва дар остонаи наврӯз ва шаби он бар бомҳо оташ меафрӯхтанд. Чунон ки мебинем имрӯз низ русуми хонатаконӣ ва оташафрӯзӣ дар остонаи Наврӯз боқӣ мондааст. Ва дар сирӯзаҳои моҳ, ки ҳар яке номи эзаде зардуштӣ аст, бояд фароизеро анҷом дод ва дар рӯзи Фарвардин гуфтаанд, савганд махӯр ва фраваҳарҳоро ситоишу ниёиш бикун, то хушнуд гарданд (6).

Аз чандин ривоятҳое огоҳӣ дорем, ки пайдоиши ҷашни Наврӯз ва рӯзи навро ба шоҳ Ҷамшед нисбат медиҳанд: Ҷам гӯё динро нав карду бар Аҳриман ва пайравонаш пирӯз шуд ва аз сабаби ин пирӯзӣ хуршед дурахшон шуд ва мардум мегуфтанд “рӯзи нав”, “наврӯз”; Ҷам тахте пур аз гавҳар сохт, девон онро бар осмон барафрохтанд ва Ҷам чун хуршед дурахшид... ва амсоли ин.

Ҳамосасарои машҳури адабиёти форсу тоҷик Фирдавсӣ аз Наврӯз 33 бор, инчунин бо мафҳумҳое чун “сари соли нав” ва “фарвардинмоҳ” ёд мекунад ва Наврӯзро аз назари ҳакимона ва хирадгароёнаи худ таърифу тавсиф намуда, воқеаҳои сиёсиву иҷтимоиро бо суннатҳои аҷдодӣ пайванд додааст. Фирдавсӣ тибқи ривоёти мардумӣ пайдоиши аввалин ҷомеаи башар – замони ба тахт нишастани нахустин подшоҳони пешдодӣ Каюмарсу Ҷамшедро бо суннату андешаҳои мардумӣ, бо рӯзи аввали сари сол – Наврӯз пайванд медиҳад.

Чунин гуфт к-ойини тахту кулоҳ,

Каюмарс оварду ӯ буд шоҳ.

Чу омад ба бурҷи ҳамал офтоб

Ҷаҳон гашт бо фарру ойину об.

Ва рӯзи ба тахт нишастани Ҷамшедро “Сари соли нав Ҳурмузи фарвардин” хонданд:

Сари соли нав Ҳурмузи фарвардин.

Баросуда аз ранҷтан, дил зи кин,

Бузургон ба шодӣ биёростанд,

Маю ҷому ромишгарон хостанд.

Чунин ҷашни фаррух аз он рӯзгор.

(Шоҳнома 1, 44)

Дар “Наврӯзнома” бунёнгузори солшумории шамсӣ Каюмарс аст ва бозгаштани фарвардин ба мабдаъи асосиашро шоҳ Ҷамшед муайян карда, онро “рӯзи нав” хондааст (4). Инчунин аз деворнигораҳои Тахти Ҷамшед – пойтахти императории Ҳахоманишиён, воқеъ дар шаҳри Марвдашти Эрон аён аст, ки дар нахустин рӯзи соли нав мардумон аз кишварҳои зертобеи худ бо пешкаши ҳадоёи гуногун ба шоҳ дар он ҷо анҷуман меоростанд.

Аз манобеи дигаре – қадимтарин гузориш дар бораи Наврӯз аз замони Сосониён дар асари “Китоб-ут-тоҷ”-и Ҷоҳиз дармеёбем, ки дар ин рӯз ҳадоёе (дашниҳо) ба шоҳ пешкаш мешудааст, ки бозтобе аз маросими ин рӯз дар даврони Сосониён ва аз он пештар будааст (9).

Бояд гуфт, ки вуруди ин ойинҳо ба ҷомеаи мухталифақвоми хилофат аз арзиши байналмилалии ин ҷашнҳо дар замонҳои бостон гувоҳӣ медиҳад. Гузашта аз ин, дар ривоятҳое пайдоиши Наврӯзро бо дини ислом даромехтаанд. Чунончи, Наврӯзро ба рӯзи пайдо кардани ангуштари гумшудаи ҳазрати Сулаймон, ки барояш қудрату тавононии фармонравоиро мебахшид, нисбат медиҳанд ва Берунӣ дар “Осор-ул-боқия” ин қиссаро меорад: “Чун Сулаймон ибни Довуд ангуштари хешро гум кард, шаҳриёрӣ чиҳил рӯз аз вай бирафт, аммо пас аз чиҳил рӯз ангуштарӣ пайдо шуд ва салтанат бад-ӯ баргашт. Ҳар кас чизе гуфт, эрониён гуфтанд, “наврӯз омад”, яъне рӯзе тоза биёмад” (2,234)

Ба нақл аз Озарбод мубади Бағдод, дар ин рӯз найшакар аз ҷониби шоҳ Ҷамшед ёфт шуд ва он рӯзро “наврӯз” номид (2)

Ривояте дигаре низ ҳаст, ки гӯё дар замони шоҳ Ҷамшед хушксоливу қаҳтии сахт ба миён омад ва шоҳ ба ҷойгоҳи Аҳриман рафт ва пас аз муддате хайру баракт ба мардум дубора баргашт ва дар як рӯз хуршед ду бор тулуъ кард ва сабза дамид ва он рӯзро гуфтанд рӯзи нав ва мардумон дар назди хонаҳои худ ҳафт навъ ғалаҷотро мекориданд ва аз сабзидани он ҳосили ҳамонсоларо мефаҳмиданд (11).

Наврӯз дар аҳди бостону миёна иди сайёр буд ва ҳатто дар замони Сосониён Наврӯз дар тобистон қарор дошт, аммо дар замони салтанати Маликшоҳи Сарлҷуқӣ пас аз таҳқиқи тақвим ва мушаххас кардани кабиса шуруъ аз соли 467 ҳиҷрӣ (1089 мелодӣ) бо фармони шоҳ Наврӯз дар рӯзи нахустини бурҷи ҳамал – якуми фарвардин муқаррар шуд.

Бо вуҷуди он ки замони хилофати арабҳо ҷашну анъанаҳои миллии ориёитаборонро “куфр ва маҷусигарӣ” меномиданд, аммо мардум аз ҷашн гирифтани онҳо даст накашиданд ва суханони ҷуғрофидони араб Ибни Ҳавқал (943-988) гувоҳи ҳоланд: “Карина бозоре дорад, ки мардум монанди он ки дар ҳаҷ гирд меоянд, дар он барои майгусорӣ ва ромишгарӣ ва навозандагӣ дар ҳангоми Наврӯз, то ҳафт рӯз гирд меоянд. Ҳар гуна хушӣ мекунанд ва ороишҳои шигифтиовар нишон медиҳанд. Касоне ки он ҷо меоянд, дар омода кардани хӯрокҳо ва нӯшокҳо ва фароҳам сохтани онҳо чи аз мардуми шаҳр ва чи аз касоне ки аз дур ҷоҳо ба он ҷо меоянд, харҷи бисёр кунанд ва зевари бисёр беҳ бибанданд ва ҷомаҳои неку пӯшанд ва базмҳои ромишгарӣ ва бозигарӣ барпо доранд ва дар ин хушгузарониҳо ва базмҳо ҷашне намоянд ва дар фароҳам сохтани навозандагони зану мард. Мардум дар канори рӯдхона ва бар боми кохҳо оянд ва низ бозорҳоро пур мекунанд аз хӯрокҳо ва нӯшокҳо ва колоҳо. Шабро дар ин кор ба рӯз пайваста доранд, касе мутаарризи эшон нашавад ва шоҳони эшон ин корҳоро барои эшон озод гузоридаанд аз бостон замон ва ҳарчӣ соату рӯзу сол гузашта, касе ба эшон тааррузе накарда ва эшонро аз он корҳо боз надошта. Мегӯянд харҷи эшон дар ин бозор ҳангоми даромадани хуршед ба бурҷи барра ба садҳо ҳазор дирҳам мерасад ва меваҳои некуи хушмазза ва хӯрокҳои гаронбаҳо ва нӯшокҳои гуворо чандон фаровон ва арзон аст, ки гӯйӣ ройгон аст” (3,87).

Дар аксари ривоятҳо ҷашни Наврӯзу Меҳргонро ба шоҳони Эрони бостон нисбат додаанд. Муҳимтарин ангезаи таваҷҷуҳу алоқаи мардум ба Наврӯз оғози баҳору растохези табиату расидани соли наву гармиву нуру зиё аст. Ривоятҳову тақвиму ойин ва ҷашну маросимҳо далели муътамад бар онанд, ки ҷашни Наврӯз аз куҳантарин ҷашнҳои суннатии фарҳанги ориёиён аст. Фаромӯш насозем, ки он қидмати чандҳазорсола дорад ва дар тули таърих бо дину ойин ва фарҳангҳои мухталиф даромехта, дар худ розу ҳикмати офариниши оламу одам, рӯзгор ва гардиши сипеҳру замин ва бедоршавии табиату пирӯзии некиву рушаноиву гармиро бар бадиву торикиву сардӣ дар ҳофизаи таърих нигоҳ доштаву то замони мо расида ва имрӯз ҷаҳонӣ шудааст.

ФАРАНГИС ШАРИФЗОДА, - директори Институти забон ва адабиёти ба номи Абуабдуллоҳ Рӯдакии АМИТ, доктори илми филология

КИТОБНОМА

Авесто. - Душанбе, 2014.- 838с.

2.Берунӣ. Осор-ул-боқия.- Душанбе:Ирфон, 1990.-430с.

Ибни Ҳавқал. Сурат-ул-арз.-Душанбе: Адиб, 2008.-Саҳ.130-192с.

4.Умари Хайём. Наврӯзнома: Адиб, 2012.-250с.

Шарифзода Х. Ҳамосаи шоҳон дар “Шоҳнома”.- Душанбе,2014.- 400с.

آذرب‍ادِ م‍ه‍رس‍پ‍ن‍دان‌: پ‍رت‍وی‌ ن‍واب‍ر زن‍دگ‍ی‌ و ب‍رخ‍ی‌ از ک‍اره‍اش‌ (پاریس: ارمان ۲۰۰۲) تهران: تیمورزاده،۱۳۸۲-396ص .

آموزگار ژ. زبان، فرهنگ،اسطوره.- تهران،1388.-621 ص.

تفضلی ا. تاریخ ادبیات ایران پیش از اسلام. – تهران، 1378. – 273ص.

جاحظ. التاج فی اخلاق الملوک.- بیروت،2016.- 352 ص.

جنیدیف. پیشگفتاریبرویرایششاهنامه.-تهران،۱۳۸۷.-۴۷۵ص.

رضی ه. نوروز سوابق تایخی تا امروز.- تهران، 1358.-271 ص.

سیروزهکوچک،سیروزهبزرگ. آوانویسی،تصحیحمتن،ترجمهازآذرمیدختدهدشتی.-تهران،۱۳۶۳.-۲۳۳ص.

غیاث آبادی ر. رسدخانه خورشیدی نقش رستم.- تهران،1378.-65 ص.

کاوه ع. گاه شماری و تاریخ.- تهران، 1370/-184 ص.

ملایری م. تاریخ و فرهنگ ایران.ج. 4 تهران:انتشارات توس، 1380.-436 ص.

Наврӯз ҳамчун яке аз ҷашнҳои бостонӣ ва фарҳангии мардумони Осиёи Марказӣ, Ховари Наздик ва қисматҳои дигари ҷаҳон имрӯз аз марҳалаи миллию минтақавӣ гузашта, ба як ҷашни ҷаҳонӣ табдил ёфтааст. Дар шароити ҷаҳонишавӣ ва таҳкими ҳамгироии фарҳангҳо-Наврӯз на танҳо як ҷашни фаслӣ, балки рамзи ваҳдат, сулҳ ва арзишҳои умумиинсонӣ шудааст.

Чуноне ки Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон қайд кардаанд: "Имрӯз Наврӯзи аҷдодии мо, на танҳо дар кишварҳои ориёӣ, балки дар сарзаминҳое низ ҷашн гирифта мешавад,ки дар замони худ аз сарчашмаи пурбаракат ва ҷовидонаи фарҳанги мо баҳравар шудаанд”.

Бале, воқеан ҳам, Наврӯз имрӯз на танҳо дар кишварҳои таърихии таҷлили он, балки дар бисёр кишварҳои дигар низ бо шавқу завқ таҷлил мегардад. Ин ҷашн бо фарҳанги бой, рамзҳои умеду навсозӣ ва арзишҳои инсондӯстонааш дар саросари ҷаҳон эътироф шудааст.

Ҷашнгирии Наврӯз дар Амрико ва Канада, ки бо ҷамъияти зиёди тоҷикон, форсҳо, афғонҳо, туркҳо ва дигар халқҳое, ки ин ҷашни қадимиро қайд мекунанд, баргузор мешавад, як воқеияи муҳим аст. Наврӯз, ки ҳамасола 21 март ҷашн гирифта мешавад, на танҳо як ҷашни оғози баҳор, балки рамзи навсозӣ, тозагӣ ва ҳамдигарфаҳмӣ мебошад. Дар Амрико ва Канада, ки ҷамъиятҳои гуногуннижод зиндагӣ мекунанд, Навруз бо анъанаҳои хоси худ ва бо ҳавасмандӣ ҷашн гирифта мешавад.

Бояд қайд кард, ки анъанаи Наврӯз дар Амрико ва Канада бо тамоми анъанаҳояш таҷлил мегардад, аз ҷумла:

Ҳафтсин: Ҳафтсин, ки аз ҳафт чиз иборат аст, ки бо ҳарфи "син" оғоз мешаванд (масалан, суманак, себ, сир, сирко, сабзӣ, санҷид ва сомоқ), дар хонаҳо ва ҷашнҳои Наврузӣ тартиб дода мешавад. Ин анъана дар Амрико ва Канада низ бо ҳавасмандӣ риоя мешавад.

Сабза: Рустании сабза, ки рамзи навсозӣ ва зиндагии нав аст, дар хонаҳо ва ҷашнҳо ҳамчун як қисми Ҳафтсин нигоҳ дошта мешавад.

Суманакпазӣ: Дар баъзе ҷамъиятҳо, махсусан тоҷикон ва ӯзбекҳо, анъанаи суманакпазӣ бо ҳавасмандӣ баргузор мешавад. Суманак, ки аз гандуми ҷавон тайёр карда мешавад, дар Навруз тақсим мегардад.

Мусиқӣ ва рақс: Дар ҷашнҳои Наврузӣ мусиқӣ ва рақсҳои анъанавӣ, аз қабили рақси тоҷикӣ, форсӣ, курдӣ ва дигар рақсҳо иҷро мешаванд. Ин рақсҳо ҳаваси баҳорӣ ва шодӣ ба ҷашн мебахшанд.

Хӯрокҳои анъанавӣ: Хӯрокҳои махсуси Наврузӣ, аз қабили суманак, ширинӣ, ширбиринҷ ва дигар таомҳо дар ҷашн омода ва тақсим мешаванд.

Ҷамъомадҳо ва фестивалҳо: Дар шаҳрҳои бузурги Амрико ва Канада, аз қабили Вашингтон, Ню-Йорк, Даллас, Торонто, Лос-Анҷелес, Ванкувер ва дигар шаҳрҳо, ҷамъомадҳо ва фестивалҳои Наврузӣ баргузор мешаванд. Дар ин чорабинҳо хӯрокҳои миллӣ, ҳунарҳои мардумӣ, намоишҳои фарҳангӣ намоиш дода мешаванд.

Дар Амрико ва Канада як қатор ташкилотҳо ва ҷамъиятҳои тоҷик, форс, афғон ва дигар халқҳое, ки Наврӯзро ҷашн мегиранд, фаъолият мекунанд. Ин ташкилотҳо ҷашнҳои Наврӯзро ташкил ва баргузор мекунанд ва барои ҳифзи анъанаҳо ва фарҳанги миллӣ кӯшиш мекунанд. Масалан:

· Маркази фарҳангии тоҷикӣ: Дар баъзе шаҳрҳо марказҳои фарҳангии тоҷикӣ мавҷуданд, ки ҷашнҳои Наврӯзро бо анъанаҳои тоҷикӣ баргузор мекунанд.

· Ташкилотҳои форсзабон: Ҷамъиятҳои форсзабон низ ҷашнҳои Наврӯзро бо анъанаҳои форсӣ баргузор мекунанд.

· Фестивалҳои умумӣ: Дар баъзе ҷашнҳо ҳамаи халқҳое, ки Наврӯзро ҷашн мекунанд, якҷоя ҳузур меёбанд ва анъанаҳои худро намоиш медиҳанд.

Наврӯз дар Амрико ва Канада на танҳо як ҷашни фарҳангӣ, балки рамзи ҳамдигарфаҳмӣ ва якдилӣ низ мебошад. Ин ҷашн имконият медиҳад, ки ҷамъиятҳои гуногуннижодӣ якҷоя ҷамъ оянд ва анъанаҳои худро бо ҳам мубодила кунанд. Наврӯз ҳамчун як ҷашни байналмилалӣ низ пазируфта шудааст ва дар баъзе ҷойҳо ҳатто аз ҷониби ҷомеаи маҳаллӣ низ ҷашн гирифта мешавад.

Ҷашнгирии Наврӯз дар Амрико ва Канада на танҳо барои нигоҳ доштани анъанаҳо ва фарҳанг, балки барои тақвияти робитаҳои ҷамъиятӣ ва эҳтироми фарҳангҳои гуногун аҳамияти калон дорад.

Дар хотима мехоҳам як бори дигар гуфтаҳои фавқро бо суханони Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон тасдиқ намоям: “Ҷаҳонишавии Наврӯз дар марҳалаи нави таърихи давлатдории мо имкон фароҳам овард, то мардуми олам бо такя ба фитрату сиришти ин ҷашни қадима аз ҳар ҷиҳат ба он бештар таваҷҷуҳ зоҳир намояд, зеро муҳтавои Наврӯз танҳо марбут ба қаламрави зуҳури он набуда, балки суннату анъанаҳои неку созандаи он метавонанд ҳамчун омили муҳими ҳамзистии осоиштаи тамоми инсоният хидмат кунанд”.

Дороншоева Некбахт Шоқосумовна, - мудири шуъбаи ШМА ва Канадаи Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои АМИТ, номзади илмҳои сиёсӣ

Баррасии масоили ҳамкории Тоҷикистону Русия дар мулоқоти хосаи Сарони давлатҳо муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ва муҳтарам Владимир Путин оғоз гардида, дар вохӯрии васеъ бо иштироки ҳайатҳои расмии ду кишвар идома ёфт.

Масъалаҳои калидии муносибатҳои ду кишвар ва мавзуъҳои мубрами минтақавию байналмилалӣ ба таври муфассал муҳокима гардиданд.

Сарвари давлат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон аз рушди хуби муколамаи сиёсӣ дар ҳамаи сатҳҳо изҳори қаноатмандӣ намуданд.

Рушди босуръати ҳамкории тиҷоратию иқтисодӣ дар солҳои охир таъкид гардид.

Аз ҷумла, масоили густариши ҳамкорӣ дар бахшҳои саноат, энергетика ва кишоварзӣ баррасӣ шуд.

Ба масъалаҳои рушди робитаҳои гуманитарӣ, ҳамкорӣ дар соҳаҳои фарҳанг ва маориф таваҷҷуҳи хоса зоҳир гардид.

Гуфта шуд, ки дар шаҳру ноҳияҳои гуногуни Тоҷикистон 71 муассисаи таълимӣ бо забони русӣ, аз ҷумла онҳое, ки соли 2022 аз ҷониби Сарони давлатҳо ифтитоҳ ёфта буданд, ҳамчунин 190 мактаби омехта фаъолият доранд. Дар ин зимн, ҳамкорӣ дар таъмини ин муассисаҳои таълимӣ бо китобу маводи таълимӣ ва адабиёт бо забони русӣ аз масъалаҳои матраҳ боқӣ мемонад.

Зикр шуд, ки дар Тоҷикистон се филиали муассисаҳои бонуфузи олии таълимии Русия фаъолият дошта, зиёда аз 28 ҳазор шаҳрвандони Тоҷикистон дар донишгоҳу донишкадаҳои Русия таълим мегиранд.

Ҷонибҳо ба мувофиқа расиданд, ки моҳи июни ҳамин сол дар Федератсияи Русия Рӯзҳои фарҳанги Тоҷикистон баргузор карда мешаванд.

Таъкид гардид, ки ҳар ду кишвар барои мукаммалсозии ҳамкории байниминтақавӣ, аз ҷумла баргузории як қатор чорабиниҳои гуногунсатҳ дар ин самт, талош хоҳанд кард.

Ба ҳамкории байнипарлумонии ду кишвар баҳои баланд дода шуда, ҷонибҳо барои идомаи босамари он дар оянда изҳори ҳавасмандӣ намуданд.

Таҳкими ҳамкорӣ дар соҳаи амният ва тақвияти ҳамоҳангӣ дар фаъолияти муштараки хадамоти махсус ва мақомоти ҳифзи ҳуқуқ дар мубориза бар зидди таҳдиду хатарҳои амниятӣ аз масъалаҳои муҳими музокирот буд.

Ҳамкории судманд дар доираи созмонҳои минтақавӣ ва байналмилалӣ низ дар маркази таваҷҷуҳи сарони ду давлат қарор дошт.

https://president.tj/event/news/50034

“Наврӯз оғози сол, оғози зиндагии тоза, оғози умеду орзу ва бахту саодат буда, ба остонаи ҳар хонадон чун пайки шодиву нишот ва эҳёи замину табиат қадам мениҳад. Наврӯз бо фарорасии баҳор кулбаву кошонаи моро нуру зиё мебахшад, дар вуҷуди мо поктарин эҳсосот ва волотарин умеду орзуро бедор месозад. Бо нафаси мубораки хеш адовату кинаро аз замири мо дур месозад, меҳри бародарӣ, шафқату меҳрубонӣ ва хайру саховатро дар дили ҳар яки мо меангезад”.

Эмомалӣ РАҲМОН

Мусаллам аст, ки пайдоиши ҷашни Наврӯз таърихи басо ҳам куҳанро соҳиб аст. Чунки тамоми олимону мутафаккирони Машриқзамин аз бостониву қадимӣ будани он ёдоварӣ намуда, васфу ситоиши онро зимнан то ба арзи само бурдаанд. Чунки ин ҷашнест, ки ба ифодаи муаррихону бостоншиносон зиёда аз 6000 сол дошта, пайдоиши он ба тахтнишинии шоҳ Ҷамшеди эронитабор ва бархеи дигар аз замони пирӯзии Фаридуншоҳ бар Заҳҳоки морон, ба ибораи Абурайҳонӣ Берунӣ бошад дар китоби худ таҳти унвони “Осор-ул-Боқия” аз ҷумла чунин гуфтааст:1. Наврӯз - рӯзи офариниши олам; 2. Наврӯз- рӯзи офариниши одам; 3. Наврӯз - рӯзи падидоии рӯшноӣ; 4. Наврӯз – рӯзи густариши Замин; 5. Наврӯз – рӯзи бунёди дини зардуштӣ; 6. Наврӯз – рӯзи фурудоии рӯҳи инсон; 7. Наврӯз – рӯзи адолату додгустарӣ.

Лозим ба зикр аст, ки Абурайҳони Берунӣ мафҳуми Наврӯзро ба таври зайл низ шарҳу тавзеҳ дода, ҳамзамон мавсуф чунин қайд кардааст: “Наврӯз нахустин рӯз аст аз Фарвардинмоҳ ва аз ин ҷиҳат онро “Рӯзи нав” номидаанд, ки он дар маҷмуъ панҷ рӯз таҷлил карда мешуд”.

Ҳамин тариқ, дар хусуси пайдоиши Наврӯз маълумоти бештар вуҷуд дошта, инчунин он яке аз арзишмандтарин ҷашни мардуми форсизабонони олам ва гувоҳи таърихи фарҳанги пурғановати ориёитаборон маҳсуб меёбад.

Хулоса, то замоне, ки инсоният дар рӯйи Замин вуҷуд дорад, Наврӯз низ ҳамеша зиндаву поянда ва инчунин абадӣ боқӣ хоҳад монд.

Тавре Шоири халқии Тоҷикистон, устод Лоиқ Шералӣ перомуни абадияти ин ҷашни бузурги аҷдодии мо хуб гуфтаанд:

Наврӯз навҷавон аст, Наврӯз ҷовидон аст,Аз рӯзгори пешин зеботарин нишон аст.

Зимнан бояд махсус зикр кард, ки дар роҳи ҷаҳонӣ гаштани Наврӯзи байналмилалӣ саҳми Роҳбари давлатамон, Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Пешвои муаззами миллат, Ҷаноби Олӣ муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон басо ҳам бориз ва бузург аст. Чунки ҳамасола таҷлилу дар сатҳи баланди давлату давлатдорӣ гузаронидани ин иди сайиди аҷдодӣ ифодагари ғалабаи нур бар зулмот, рӯз бар шаб, рӯшноӣ бар торикӣ, некӣ бар бадӣ, ҳикмат бар ҷоҳилӣ буда, илова бар ин амали накӯ созандагии миллати соҳибфарҳангу соҳибтамаддуни мо ба рағми сӯзандагии ҳасудони бешумораш аст. Пас зиҳӣ, миллате, ки Худовандаш ҷаҳон офариду ту Наврӯз офаридӣ!

Тавре, ки шоири шинохта Мирзо Лиқои Дарвозӣ дар китобаш таҳти унвони “Мухаммаси Наврӯзӣ” дар як пора ашъораш чунин гуфтааст:

Наврӯз шуд азизон фасли баҳор омад,Мурғи дили маро зуд завқи шикор омад. Дар гӯшаи гулистон моро гузор омад,Дидам фиғони булбул аз ҳар канор омад, Аз шавқи нолаҳояш гулҳо қатор омад.

Боиси ифтихор ва бахти баланди мардуми шарифи кишварамон аст, ки ҳамасола чун анъанаи дерина ин ҷашни байналмилалиро дар сатҳи баланди давлату давлатдорӣ ва дар фазои сулҳу суботи сартосарӣ ва Истиқлоли давлатӣ таҷлил менамоем.

Зеро ба ифодаи Ҷаноби Олӣ, Президенти мамлакат Эмомалӣ Раҳмон: “Наврӯз чун мунодии сулҳу оромӣ, пиндору гуфтору кирдори нек ва дӯстиву ҳамкории халқҳо моро боз сӯйи рӯзгори бехушунат, сулҳу субот ва кӯшиш барои зиндагии орому осуда раҳнамоӣ мекунад.

Асолати иҷтимоиву ахлоқии Наврӯз хеле ҳам бузург буда, нишонаи пешрафти тафаккури созандаву бунёдкоронаи халқ мебошад”.

Ҷашни фархундаю фирӯзи Наврӯз мубораку фархунда бод!

Зоирова Дилангез. корманди Агентии амнияти ХБРЯ-и АМИТ

“Аслан Наврӯз ва ҳикмату фалсафаи он бар пояи бузургдошт ва ситоиши инсон, сарфи назар аз мансубияти диниву мазҳабӣ ва мақоми иҷтимоӣ, баробарӣ, таҳаммулгароӣ, авфу бахшиш, оғози саҳифаи нав дар зиндагӣ ва дар маҷмӯъ, сулҳу субот бунёд гардидааст”.

Наврӯз яке аз ҷашнҳои миллии тоҷикон мебошад, ки таърихи қадима ва хусусиятҳои хоси худро дорад. Ҷашни Наврӯз дар фасли баҳор таҷлил мегардад. Бедоршавии табиат, баробарии шабу рӯз, зинда гардидани табиат хусусиятҳои асосии ҷашни Наврӯз ба шумор меравад. Инчунин, хусусиятҳои дигари ҷашни Наврӯз ин пайвандгари дӯстӣ, бародарӣ, бартарафкунандаи кинаву озурдагӣ мебошад. Наврӯз - иди баҳор ва Соли нави аҷдодӣ ва анъанавии мардуми тоҷику эронинажод мебошад, ки ба рӯзи аввали солшумории шамсӣ, 1-уми моҳи фарвардин ва ё ба 21-уми марти солшумории мелодӣ рост меояд.

Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба таъриху фарҳангу анъанаҳои миллӣ таваҷҷуҳи махсус зоҳир менамоянд. Маҳз талошу заҳматҳои бепоёни Пешвои миллат буд, ки ҷашни Наврӯз дар арсаи байналмилалӣ муаррифӣ гардид. Қобили зикр аст, ки 30-юми сентябри соли 2009 бо пешниҳоди сарвари давлат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ҷашни “Наврӯз” аз ҷониби ЮНЕСКО ба феҳристи ёдгории ғайримоддии фарҳанги башарият дохил карда шуд ва дар Иҷлосияи 64-ум аз ҷониби Маҷмааи Умумии СММ ҳамасола 21 март Рӯзи байналмиллалии Наврӯз эълон карда шуда, дар саросари ҷаҳон бо як шукуҳу шаҳомати хоса таҷлил мегардад. Имрӯз боиси ифтихори миллати тоҷик ва кулли кишварҳои ҳавзаи тамаддуни Наврӯз мебошад, ки ҷашни куҳану бостонӣ аз тарафи Созмони Милали Муттаҳид “Наврӯз” ҳамчун ҷашни байналмилалӣ эълон гардид. Ин дастоварди арзишманд натиҷаи азму талоши муштарак ва пайгириҳои чандинсолаи Ҳукумати Тоҷикистон ва чандин давлатҳои дӯсту бародар мебошад.

Аждоди соҳибфарҳанги мо дар таърихи беш аз панҷҳазорсолаи Наврӯз онро ҳамчун суннати муқаддасу муборак аз насл ба насл мерос гузошта, бо ҳама рангорангиву рӯҳи зиндагисозаш гиромӣ доштааст ва барои пойдории он талош варзидааст. Шукӯҳу тантанаҳои наврӯзӣ гувоҳи он мебошанд, ки давлат ва Ҳукумати мамлакат ба рушди фарҳанги миллӣ ва эҳёи суннатҳои бостонӣ арҷ гузошта, барои пойдорӣ ва боз ҳам ғанӣ гардонидани онҳо пайваста иқдом менамоянд.

Мавриди зикр аст, ки дар яке аз суханрониҳои худ Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон таъкид кардаанд, ки "Наврӯз ҷашнест, ки инсонро ба покию нафосат, некию накӯкорӣ, дӯстиву бародарӣ ва ваҳдату ҳамдилӣ ҳидоят мекунад." “Наврӯз бо ташаббуси мо ва дигар кишварҳои ҳавзаи Наврӯз мақоми байналмилалӣ гирифт ва имрӯз онро на танҳо дар минтақа, балки дар тамоми ҷаҳон ҷашн мегиранд.”

Дар қатъномаи Созмони Милали Муттаҳид оид ба «Рӯзи байналмилалии Наврӯз» омадааст, ки давлатҳои аъзои ин созмони мӯътабар бояд сатҳи огоҳиашонро дар бораи Наврӯз баланд бардошта, инчунин бо мақсади интишор ва тарғиби донишҳои марбут ба таърих ва суннатҳои наврӯзӣ ҳамасола чорабиниҳо баргузор намоянд.

Яке аз суннатҳои хоси Наврӯз - ин аз гуноҳҳои якдигар гузаштану кӯмак ба оилаҳои камбизоат, тоза кардани хонаю манзилҳо, шинондани гулҳову дарахтон ва кабудизор намудани манзилу кӯчаҳо мебошад. Дар ҷашни Наврӯз мардум хони идона “ҳафт-син ва ҳафт-шин” ороста, якчанд таомҳои миллӣ аз қабили оши бурида, суманак ва далда ва ё кашк омода менамоянд, ки ин ҳам яке аз суннатҳои неки Наврӯз мебошад. Инчунин дар ин рӯз хурду бузург рақсу хурсандӣ намуда ҷашни Наврӯзро истиқбол менамоянд. Мавриди зикр аст, ки дар ҳар минтақаи Тоҷикистон ҷашни Наврӯзро бо анъанаҳои хос ва таомҳои миллии он минтақа пешвоз мегиранд.

Наврӯз баёнгари рӯзи тоза, зиндагии навин ва эҳёи табиат баъд аз сардии зимистон мебошад. Наврӯз, ба ҷуз ин ки баёнгари рӯзи тоза мебошад, ифодаи паёми суруровар аз рӯҳи тоза, нафаси гарми табиат, эҳёи эҳсоси ишқу муҳаббат ба зиндагии тоза аст. Он бо нури гарму равшани хуршеди баҳорӣ, насими форам ва фараҳбахши навозишгар, садои найи чӯпон ва суруди кишоварз, ханда ва бозиҳои дилангези кӯдакони маъсум ба ҳар хона, ба ҳар кӯю деҳ ва касабаву шаҳр мавҷ мезанад, болупар мекашад, зиндагиро гуворотар месозад.

Ҳамасола ҷашни Наврӯз дар саросари кишвар бо як шукуҳу хоса таҷлил мегардад. Дар ин рӯз дар кишвар хони наврӯзӣ аз қабили ҳафт син ва ҳафт шин ороста, хурду бузург самимона хурсандӣ намуда, ҷашни Наврӯзро пешвоз мегиранд. Инчунин дар таҷлили ҷашни Наврӯз ҳатто меҳмонон аз хориҷи кишвар низ ба Ҷумҳурии Тоҷикистон ташриф оварда, ҳамроҳи мардуми тоҷик бо як хурсандии хос ҷашни Наврӯро истиқбол мегиранд. Бо ин восита меҳмонони хориҷӣ аз суннатҳо ва анъанаҳои таърихӣ, инчунин аз таомҳои суннатии хоси наврӯзӣ огоҳӣ пайдо мекунанд.

Хулоса метавон гуфт, ки мардуми тоҷик бо як ҳисси баланди миллӣ ва худшиносӣ ҷашни Наврӯзро дар саросари кишвар таҷлил менамоянд. Ҳифз намудани анъанаҳои миллӣ, арҷ гузоштан ба фарҳангу таърихи кӯҳан ва суннатҳои миллӣ, махсусан ба ҷашни Наврӯз вазифаи ҳар як фарди тоҷик мебошад. Яке аз хусусиятҳои хоси Наврӯз ин пайвандгари наслҳо, робитаи гузаштаву имрӯз, эҳёи анъанаҳои зебоипарастӣ, инсондӯстӣ, дур сохтани кинаҳо ва ҳамдигарбахшӣ, рамзи дӯстӣ мебошад. Дар ин рӯз дар саросари кишвар хони идона ороста, мардум бо ҳам муттаҳид гардида, дар фазои сулҳу субот ва гулгуншукуфоии кишвар дастаҷамона Наврӯзро ҷашн мегиранд, ки ин ҳама дастовардҳои даврони истиқлол мебошад.

Файзуллаева Нигора Негматовна - ходими илмии шуъбаи Осиёи Ҷанубӣ ва Шарқии Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои АМИТ