6-уми ноябри соли 1994 дар таърихи давлатдории навини тоҷикон саҳифаи нав кушода шуд – халқи Тоҷикистон тавассути раъйпурсии умумихалқӣ нахустин Конститутсияи давлати соҳибистиқлоли худро қабул намуд.
Имсол мо 30-солагии ин санаи муҳими таърихиро дар шароите ҷашн мегирем, ки бо ташаббуси созандаи Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон соли 2024 “Соли маърифати ҳуқуқӣ” эълон гардидааст.
Қабули Конститутсия дар марҳилаи ҳассостарини таърихи миллати тоҷик – дар давраи мураккаби гузариш аз як сохти давлатдорӣ ба сохти нав, дар шароити ноустувории вазъи сиёсиву иҷтимоӣ рух дод. Маҳз ҳамин санади тақдирсоз заминаи ҳуқуқии сулҳу субот, ваҳдати миллӣ ва рушди минбаъдаи ҷомеаи моро гузошт.
Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон дар заминаи арзишҳои умумибашарӣ ва таҷрибаи пешқадами ҷаҳонӣ таҳия гардида, ҳуқуқу озодиҳои инсон ва шаҳрвандро арзиши олӣ эълон намуд. Ин муқаррарот дар моддаи 5-уми Конститутсия чунин сабт ёфтааст: «Инсон, ҳуқуқ ва озодиҳои он арзиши олӣ мебошанд».
Дар партави “Соли маърифати ҳуқуқӣ” бояд таъкид намуд, ки Конститутсия на танҳо ҳуқуқу озодиҳои инсонро кафолат медиҳад, балки тавассути меъёрҳои худ роҳҳои татбиқи онҳоро низ муайян менамояд. Санади олии ҳуқуқии мо ҳуқуқ ба таҳсил, ҳуқуқ ба ҳифзи саломатӣ, ҳуқуқ ба меҳнат ва интихоби касбу кор, ҳуқуқ ба моликият ва мерос, инчунин озодии сухан, матбуот ва ҳуқуқ ба иттилоотро кафолат медиҳад.
Дар баробари ин, Конститутсия вазифаҳои шаҳрвандонро низ муқаррар намудааст, ки риояи онҳо барои рушди давлат ва ҷомеа муҳим мебошад. Ҳар як шаҳрванд вазифадор аст Конститутсия ва қонунҳоро риоя намояд, Ватанро ҳифз кунад, андозҳоро пардохт намояд, муҳити зистро эҳтиёт кунад ва арзишҳои миллиро эҳтиром намояд.
Бояд қайд кард, ки дар тӯли 30 соли амали худ ба Конститутсия се маротиба – солҳои 1999, 2003 ва 2016 тағйиру иловаҳо ворид карда шуданд. Ин тағйирот ба талаботи замон ва ниёзҳои рушди ҷомеа мувофиқ буда, барои такмили низоми идоракунии давлатӣ ва таҳкими ҳокимияти қонун равона гардидаанд.
“Соли маърифати ҳуқуқӣ” имконият медиҳад, ки мо дар бораи аҳамияти Конститутсия ҳамчун санади олии ҳуқуқӣ бештар андеша намоем. Конститутсия ҳамчун қонуни асосӣ на танҳо ҳуқуқу озодиҳои моро кафолат медиҳад, балки барои рушди давлати ҳуқуқбунёд, демократӣ ва дунявӣ заминаи мустаҳкам мегузорад.
Дар шароити ҷаҳонишавӣ ва таҳдидҳои нави замони муосир, донистан ва риоя намудани Конститутсия аҳамияти хоса пайдо мекунад. Зеро маҳз тавассути Конститутсия мо метавонем истиқлолияти давлатиро ҳифз намоем, ҳуқуқу озодиҳои худро ҳимоя кунем, дар рушди давлат ва ҷомеа саҳмгузор бошем ва ба насли оянда кишвари пешрафта ва ободро мерос гузорем.
Бо дарназардошти ин, баланд бардоштани маърифати ҳуқуқии аҳолӣ, махсусан ҷавонон, яке аз вазифаҳои муҳимтарини рӯз мебошад. Зеро танҳо шаҳрванде, ки аз ҳуқуқҳои конститутсионии худ огоҳ аст, метавонад онҳоро самаранок истифода барад ва ҳимоя намояд.
Ҳамин тариқ, 30-солагии қабули Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон ва эълон гардидани соли 2024 ҳамчун “Соли маърифати ҳуқуқӣ” ба мо имконият медиҳад, ки аҳамияти ин санади тақдирсозро амиқтар дарк намоем ва дар роҳи бунёди давлати ҳуқуқбунёд ва ҷомеаи пешрафта қадамҳои устувор гузорем.
Дар таърихи навини давлатдории Тоҷикистон нақши Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар таҳия ва қабули Конститутсия, рушди давлатдории конститутсионӣ ва таҳкими ҳокимияти қонун бениҳоят бузург аст.
Саҳми бунёдӣ дар таҳия ва қабули Конститутсия. Дар солҳои аввали истиқлолият, замоне ки кишвар дар гирдоби ҷанги шаҳрвандӣ қарор дошт, маҳз бо ташаббус ва роҳнамоии бевоситаи Пешвои муаззами миллат раванди таҳияи Конститутсияи нав оғоз гардид. Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, мӯҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ҳамчун роҳбари комиссияи конститутсионӣ дар таҳияи лоиҳаи Конститутсия саҳми арзанда гузошт. Қабули Конститутсия дар соли 1994 тавассути раъйпурсии умумихалқӣ марҳилаи наверо дар рушди давлатдории миллӣ оғоз намуд.
Нақши роҳбарикунанда дар рушди давлатдории конститутсионӣ. Пешвои миллат ҳамчун кафили Конститутсия ва ҳуқуқу озодиҳои инсон пайваста дар самти рушди давлатдории конститутсионӣ талош меварзад. Таҳти роҳбарии он кас низоми ҳуқуқии кишвар ташаккул ёфта, механизмҳои татбиқи меъёрҳои конститутсионӣ такмил дода шуданд. Махсусан, таъсиси Суди конститутсионӣ ва ниҳодҳои дигари ҳифзи ҳуқуқ бо ташаббуси Президент сурат гирифт.
Ташаббусҳо дар самти такмили Конститутсия. Дар давоми солҳои соҳибистиқлолӣ бо ташаббуси Пешвои муаззами миллат ба Конститутсия тағйиру иловаҳои муҳим ворид карда шуданд, ки ба рушди минбаъдаи давлатдорӣ мусоидат намуданд. Ислоҳоти конститутсионии солҳои 1999, 2003 ва 2016 барои такмили низоми идоракунии давлатӣ, тақвияти ҳокимияти судӣ ва таъмини ҳуқуқу озодиҳои инсон замина гузоштанд.
Таваҷҷуҳ ба маърифати ҳуқуқии шаҳрвандон. Пешвои муаззами миллат ҳамеша ба масъалаи баланд бардоштани маърифати ҳуқуқии аҳолӣ диққати махсус медиҳад. Бо ташаббуси Президент барномаҳои давлатии таълими ҳуқуқӣ қабул ва амалӣ гардида, китобҳои дарсӣ ва маводи таълимӣ оид ба Конститутсия ва қонунгузорӣ нашр мешаванд. Инчунин мунтазам вохӯриҳо бо намояндагони касбҳои гуногун доир гардида, масъалаҳои риояи қонун муҳокима мешаванд.
Роҳнамоӣ дар самти риояи қонуният. Таҳти роҳбарии Пешвои миллат дар кишвар фазои ҳуқуқие ташаккул ёфтааст, ки дар он риояи қатъии қонун ҳамчун арзиши олӣ эътироф мегардад. Президенти Тоҷикистон, мӯҳтарам Эмомалӣ Раҳмон пайваста дар баромадҳои худ зарурати риояи қонунро таъкид намуда, мақомоти давлатиро ба таъмини волоияти қонун ҳидоят менамояд. Ҳамзамон, назорати қатъӣ аз болои иҷрои қонунҳо ба роҳ монда шудааст.
Таҳлили фаъолияти бисёрсолаи Пешвои муаззами миллат нишон медиҳад, ки маҳз бо роҳбарии хирадмандонаи эшон дар Тоҷикистон низоми мукаммали давлатдории конститутсионӣ ташаккул ёфта, фарҳанги ҳуқуқии ҷомеа тақвият пайдо кардааст. Нақши Президенти Тоҷикистон, мӯҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар таҳия ва қабули Конститутсия, такмили минбаъдаи он ва таъмини волоияти қонун дар ҷомеа бебаҳо буда, заминаи боэътимоди рушди минбаъдаи давлати ҳуқуқбунёд ва демократиро фароҳам овардааст.
ЮСУФҶОНОВ Ф.М., номзади илмҳои сиёсӣ, ходими пешбари илмии шуъбаи ШМА ва Канадаи Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон
ОЛИМОНИ АКАДЕМИЯИ ИЛМҲО ВАЗИФАДОРАНД, КИ ДАР ИҶРОИ СЕ ҲАДАФИ СТРАТЕГИИ ДАВЛАТ – ТАЪМИНИ ИСТИҚЛОЛИЯТИ ЭНЕРГЕТИКӢ, РАҲОӢ АЗ БУНБАСТИ КОММУНИКАТСИОНӢ ВА ҲИФЗИ АМНИЯТИ ОЗУҚАВОРИИ МАМЛАКАТ НАҚШИ ФАЪОЛОНА ДОШТА БОШАНД.
