“Аслан Наврӯз ва ҳикмату фалсафаи он бар пояи бузургдошт ва ситоиши инсон, сарфи назар аз мансубияти диниву мазҳабӣ ва мақоми иҷтимоӣ, баробарӣ, таҳаммулгароӣ, авфу бахшиш, оғози саҳифаи нав дар зиндагӣ ва дар маҷмӯъ, сулҳу субот бунёд гардидааст”.

Наврӯз яке аз ҷашнҳои миллии тоҷикон мебошад, ки таърихи қадима ва хусусиятҳои хоси худро дорад. Ҷашни Наврӯз дар фасли баҳор таҷлил мегардад. Бедоршавии табиат, баробарии шабу рӯз, зинда гардидани табиат хусусиятҳои асосии ҷашни Наврӯз ба шумор меравад. Инчунин, хусусиятҳои дигари ҷашни Наврӯз ин пайвандгари дӯстӣ, бародарӣ, бартарафкунандаи кинаву озурдагӣ мебошад. Наврӯз - иди баҳор ва Соли нави аҷдодӣ ва анъанавии мардуми тоҷику эронинажод мебошад, ки ба рӯзи аввали солшумории шамсӣ, 1-уми моҳи фарвардин ва ё ба 21-уми марти солшумории мелодӣ рост меояд.

Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба таъриху фарҳангу анъанаҳои миллӣ таваҷҷуҳи махсус зоҳир менамоянд. Маҳз талошу заҳматҳои бепоёни Пешвои миллат буд, ки ҷашни Наврӯз дар арсаи байналмилалӣ муаррифӣ гардид. Қобили зикр аст, ки 30-юми сентябри соли 2009 бо пешниҳоди сарвари давлат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ҷашни “Наврӯз” аз ҷониби ЮНЕСКО ба феҳристи ёдгории ғайримоддии фарҳанги башарият дохил карда шуд ва дар Иҷлосияи 64-ум аз ҷониби Маҷмааи Умумии СММ ҳамасола 21 март Рӯзи байналмиллалии Наврӯз эълон карда шуда, дар саросари ҷаҳон бо як шукуҳу шаҳомати хоса таҷлил мегардад. Имрӯз боиси ифтихори миллати тоҷик ва кулли кишварҳои ҳавзаи тамаддуни Наврӯз мебошад, ки ҷашни куҳану бостонӣ аз тарафи Созмони Милали Муттаҳид “Наврӯз” ҳамчун ҷашни байналмилалӣ эълон гардид. Ин дастоварди арзишманд натиҷаи азму талоши муштарак ва пайгириҳои чандинсолаи Ҳукумати Тоҷикистон ва чандин давлатҳои дӯсту бародар мебошад.

Аждоди соҳибфарҳанги мо дар таърихи беш аз панҷҳазорсолаи Наврӯз онро ҳамчун суннати муқаддасу муборак аз насл ба насл мерос гузошта, бо ҳама рангорангиву рӯҳи зиндагисозаш гиромӣ доштааст ва барои пойдории он талош варзидааст. Шукӯҳу тантанаҳои наврӯзӣ гувоҳи он мебошанд, ки давлат ва Ҳукумати мамлакат ба рушди фарҳанги миллӣ ва эҳёи суннатҳои бостонӣ арҷ гузошта, барои пойдорӣ ва боз ҳам ғанӣ гардонидани онҳо пайваста иқдом менамоянд.

Мавриди зикр аст, ки дар яке аз суханрониҳои худ Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон таъкид кардаанд, ки "Наврӯз ҷашнест, ки инсонро ба покию нафосат, некию накӯкорӣ, дӯстиву бародарӣ ва ваҳдату ҳамдилӣ ҳидоят мекунад." “Наврӯз бо ташаббуси мо ва дигар кишварҳои ҳавзаи Наврӯз мақоми байналмилалӣ гирифт ва имрӯз онро на танҳо дар минтақа, балки дар тамоми ҷаҳон ҷашн мегиранд.”

Дар қатъномаи Созмони Милали Муттаҳид оид ба «Рӯзи байналмилалии Наврӯз» омадааст, ки давлатҳои аъзои ин созмони мӯътабар бояд сатҳи огоҳиашонро дар бораи Наврӯз баланд бардошта, инчунин бо мақсади интишор ва тарғиби донишҳои марбут ба таърих ва суннатҳои наврӯзӣ ҳамасола чорабиниҳо баргузор намоянд.

Яке аз суннатҳои хоси Наврӯз - ин аз гуноҳҳои якдигар гузаштану кӯмак ба оилаҳои камбизоат, тоза кардани хонаю манзилҳо, шинондани гулҳову дарахтон ва кабудизор намудани манзилу кӯчаҳо мебошад. Дар ҷашни Наврӯз мардум хони идона “ҳафт-син ва ҳафт-шин” ороста, якчанд таомҳои миллӣ аз қабили оши бурида, суманак ва далда ва ё кашк омода менамоянд, ки ин ҳам яке аз суннатҳои неки Наврӯз мебошад. Инчунин дар ин рӯз хурду бузург рақсу хурсандӣ намуда ҷашни Наврӯзро истиқбол менамоянд. Мавриди зикр аст, ки дар ҳар минтақаи Тоҷикистон ҷашни Наврӯзро бо анъанаҳои хос ва таомҳои миллии он минтақа пешвоз мегиранд.

Наврӯз баёнгари рӯзи тоза, зиндагии навин ва эҳёи табиат баъд аз сардии зимистон мебошад. Наврӯз, ба ҷуз ин ки баёнгари рӯзи тоза мебошад, ифодаи паёми суруровар аз рӯҳи тоза, нафаси гарми табиат, эҳёи эҳсоси ишқу муҳаббат ба зиндагии тоза аст. Он бо нури гарму равшани хуршеди баҳорӣ, насими форам ва фараҳбахши навозишгар, садои найи чӯпон ва суруди кишоварз, ханда ва бозиҳои дилангези кӯдакони маъсум ба ҳар хона, ба ҳар кӯю деҳ ва касабаву шаҳр мавҷ мезанад, болупар мекашад, зиндагиро гуворотар месозад.

Ҳамасола ҷашни Наврӯз дар саросари кишвар бо як шукуҳу хоса таҷлил мегардад. Дар ин рӯз дар кишвар хони наврӯзӣ аз қабили ҳафт син ва ҳафт шин ороста, хурду бузург самимона хурсандӣ намуда, ҷашни Наврӯзро пешвоз мегиранд. Инчунин дар таҷлили ҷашни Наврӯз ҳатто меҳмонон аз хориҷи кишвар низ ба Ҷумҳурии Тоҷикистон ташриф оварда, ҳамроҳи мардуми тоҷик бо як хурсандии хос ҷашни Наврӯро истиқбол мегиранд. Бо ин восита меҳмонони хориҷӣ аз суннатҳо ва анъанаҳои таърихӣ, инчунин аз таомҳои суннатии хоси наврӯзӣ огоҳӣ пайдо мекунанд.

Хулоса метавон гуфт, ки мардуми тоҷик бо як ҳисси баланди миллӣ ва худшиносӣ ҷашни Наврӯзро дар саросари кишвар таҷлил менамоянд. Ҳифз намудани анъанаҳои миллӣ, арҷ гузоштан ба фарҳангу таърихи кӯҳан ва суннатҳои миллӣ, махсусан ба ҷашни Наврӯз вазифаи ҳар як фарди тоҷик мебошад. Яке аз хусусиятҳои хоси Наврӯз ин пайвандгари наслҳо, робитаи гузаштаву имрӯз, эҳёи анъанаҳои зебоипарастӣ, инсондӯстӣ, дур сохтани кинаҳо ва ҳамдигарбахшӣ, рамзи дӯстӣ мебошад. Дар ин рӯз дар саросари кишвар хони идона ороста, мардум бо ҳам муттаҳид гардида, дар фазои сулҳу субот ва гулгуншукуфоии кишвар дастаҷамона Наврӯзро ҷашн мегиранд, ки ин ҳама дастовардҳои даврони истиқлол мебошад.

Файзуллаева Нигора Негматовна - ходими илмии шуъбаи Осиёи Ҷанубӣ ва Шарқии Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои АМИТ

Ҳар сол, вақте ки табиат аз хоби зимистон бедор мешавад ва рӯзу шаб баробар мешаванд, миллионҳо одамон дар аксариятҳои мамлакатҳои ҷаҳон Наврӯзро бо таври хос истиқбол мегиранд. Ин ид, таърихи чандинҳазорсола дошта, рамзи бедории табиат ва оғози мавсими кишту кори деҳқон ба шумор меравад. Имрӯзҳо маҳбубияти навруз на танҳо дар Тоҷикистон, балки дар арсаи байналмилалӣ ҳам ҷойгоҳи хос пайдо кардааст.

Агар ба таърихи Наврӯз назар афканем, мувофиқи сарчашмаҳо, он ҳанӯз дар давраи Ҳахоманишиён (асрҳои 6-4 пеш аз милод) бо маросимҳои шоҳона таҷлил мешуд. Дар империяи Сосониён (асрҳои 3-7 милодӣ) низ Наврӯз ҳамчун ҷашни бузурги давлатӣ эътироф гардида буд. Дар асри 11, яъне дар соли 1079 милодӣ, шоир, ситорашинос, мутафаккири машҳури форсу тоҷик Умари Хайём тақвими хуршедиро такмил дод ва Наврӯзро расман оғози соли нав қарор дод. Ин тақвим то имрӯз дар бисёр кишварҳо, аз ҷумла Тоҷикистон низ истифода мешавад.

Наврӯз танҳо як ҷашни маҳаллӣ нест, он имрӯз як падидаи ҷаҳонист. Дар санаи 20 феврали соли 2009, ЮНЕСКО Наврӯзро ба феҳристи мероси фарҳангии ғайримоддии башарият ворид кард. Ин қарор дар шаҳри Абу-Даби қабул шуд ва як гардиши муҳим дар шинохти байналмилалии ин ҷашн буд. Баъдан, дар 23 феврали 2010, Маҷмаи Умумии СММ бо қатъномаи 64/253 рӯзи 21-уми март-ро "Рӯзи байналмилалии Наврӯз" эълон гардид. Ин иқдом бо пешниҳоди кишварҳое чун Тоҷикистон, Эрон ва Афғонистон амалӣ шуд.

Аз он вақт инҷониб, Наврӯз дар сатҳи ҷаҳонӣ бо шукӯҳ таҷлил мешавад. Мисоли он ин 21 марти соли 2013, дар қароргоҳи СММ дар Ню-Йорк нахустин чорабинии расмии "Наврӯзи ҷаҳонӣ" баргузор шуд. Дар соли 2016, конфронсҳои байналмилалӣ дар Теҳрон ва Душанбе олимони 20 кишварро гирд оварданд, то аҳамияти фарҳангии Наврӯзро баррасӣ кунанд.

Имрӯз Наврӯз дар беш аз 12 кишвар, аз Осиёи Марказӣ то Шарқи Наздик ва ҳатто дар ҷамоаҳои муҳоҷир дар Аврупо ва Амрико, ҷашн гирифта мешавад. Дар Ню-Йорк аз соли 2011 паради Наврӯзӣ баргузор мешавад, ки садҳо нафарро муттаҳид мекунад. Ин ҷашн паёми сулҳ, дӯстӣ ва эҳтиром ба табиатро ба ҳама мерасонад.

Наврӯз, ки худ як калимаи асили тоҷикӣ буда дар Тоҷикистон бо омодагии хос ва бо риояи тамоми суннатҳояш истиқбол мегардад. Мардум дар ин рузҳои ҷашни суманак мепазанд, хонаҳоро в тоза мекунанд. Ҷавонону кудакон бо як шодию нишоти содиқона бо сурудхони хона ба хона гулгардонӣ менамоянд. Дар даврони истиқлолият ин ҷашн мақоми миллиро гирифт ва ҳар сол аз 21 то 24 март расман истироҳат эълон мегардад. Аз ҷониби мақомоти шаҳри ва маҳалӣ қатор чорабиниҳои фарҳангӣ, аз қабили консертҳо, намоишҳои театрӣ ва бозорҳои идона, шукӯҳи хоси Наврӯзро дар кишвар нишон медиҳанд.

Имрӯзҳо, ки Тоҷикистон дар арафаи истиқболи Наврӯзи навбатӣ омодагӣ мебинад мардум бо дубора бо ҳам ҷамъ меоянд, то ин идро бо як шодию нишоти тоза таҷлил намоянд. Бояд гуфт, ки Наврӯз на танҳо як ҷашн, балки як мероси зинда аст, ки моро ба ҳам наздик мекунад ва хотиррасон месозад, ки табиат ва инсон якҷоя эҳё мешаванд ва моро даъват менамояд, ки қалбҳо аз кинаву адоватҳо тоза намоем ва зиндагиро бо ранги гуногун ба мисли баҳор бубинем.

Наврӯз биё, ҳар нафасат, бӯйи баҳор аст,

Рухсори ту ойинаи гулрӯйи баҳор аст.

Ҳар лаҳза хумори ту гирад ҷумла ҷаҳонро,

Он қалби ту ошуфтаи дилҷӯи баҳор аст.

Омадани баҳор шодтарин рӯйдоди ҳаёти одамони ҳама давру замон мебошад, ки одамон онро ҳамчун бедории табиат, ҷашни ҳаёт, ҷашни умед ба соли пурмаҳсул меноманд. Дар ин рӯз фаслҳо дар нимкураҳо иваз мешаванд: агар дар нимкураи ҷанубӣ тирамоҳ фаро расад, дар нимкураи шимолӣ баҳор аст. Мутобиқи тақвими аҷдодиамон ва низоми ҳаракати сайёраҳо 21-уми март шабурӯз баробар шуда, рӯзи аввали баҳор, рӯзи кишту кори деҳқон ба шумор меравад, ки дар ин рӯз кулли кишварҳои Осиёи Марказӣ ҷашни таърихии “Наврӯз” доранд. Дар тарҷумаи форсӣ “Наврӯз” маънои рӯзи навро дорад, ин маънои оғози соли навро дар бар мегирад.

Зангӯлаи бедории дунёи нави ту,

Эҳёи ҳама сабзаю гандуму ҷави ту.

Хуш омадӣ, эй мӯъҷизаорои табиат.

Хуш омадӣ, Наврӯзи Аҷам, соли нави ту.

Наврӯз биё, файзи ту, файзи ҳамагон бод,

Густурда пур аз неъмату нозе ҳама хон бод.

Ин муждаи ту пайки ҳама бахту нишот аст,

Ҳар рӯзи ту, наврӯзи ҳама пиру ҷавон бод!

Дар сарчашмаҳои таърихии «Шоҳнома»-и Фирдавсӣ, «Наврӯзнома»-и Умари Хайём, «Осор-ул-боқия» ва «Ат-тафҳим»-и Абурайҳони Берунӣ, «Зайн-ул-ахбор»-и Абулсаиди Гардезӣ, «Ал-маҳосин-вал-аздод»-и Хисравӣ ва дигар асарҳо маълум мешавад, ки Наврӯз дар даврони қадим ба шаклҳои гуногун ҷашн мегирифтанд. Баргузории ҷашни Наврӯз дар замони Сосониён чанд рӯз (на кам аз шаш рӯз) тӯл мекашид. Ва ба ду давра тақсим мешуд. Наврӯзи кӯчак ё Наврӯзи омма, ки панҷ рӯз буд ва аз якӯм то панҷӯми моҳи фарфардин гиромӣ дошт ва рӯзи шашуми Фарфардин (Хурдодрӯз), ҷашни Наврӯзи бузург ё Наврӯзи хосса барпо мегашт.

Аз таърихи ҷашни Наврӯз роҷеъ ба таърихи пайдоишу баргузории ин ҷашни куҳанбунёд дар сарчашмаҳои тахрихию адабӣ ва бадеӣ маълумоти зиёд зикр гаштааст, ки донишмандони тоҷику эронӣ ва хориҷӣ дар асоси онҳо мақолаҳову рисолаҳои арзишманд таълиф намуданд. Аксарияти сарчашмаҳои таърихӣ ба он далолат мекунанд, ки Наврӯз дар давраи салтанати Пешдодиён дар замони ҳукумронии Шоҳ Ҷамшед пайдо шудааст. Агар ба тахърих назар афканем, мебинем, ки давраи салтанати Шоҳ Ҷамшед давраи адлу инсоф ва пайдоиши якчанд ҷашнҳои суннатӣ ва оинҳое, ки аз замони Зардушт боқӣ монда буданд, ба пуррагӣ қайд мешуданд. Дар баробари пайдоиши ҷашни Наврӯз дар байни олимон ва таърихшиносони қадиму муосир фикрҳои зиёд ба чашм мерасад. Наврӯз ҷашнест тамоми олами табииро зинда менамояд ва деҳқонон дар ин моҳ ба кишт кардан оғоз мекунанд.

Дар таърихи 18-уми ферали соли 2010 дар ҷаласаи 64 – уми Ассамблеяи генералии Созмони Милали Муттаҳид таҳти фасли 49, ки унвони «Фарҳанги ҷаҳон»-ро дорад, қатъномаи «Рӯзи ҷаҳони Наврӯз» ва тасвиб расид. Он бо пешниҳоди кишварҳои Тоҷикистон, Эрон, Афғонистон, Озарбойҷон, Қазоқистон, Қирғизистон, Туркия ва Туркманистон мавриди баррасӣ қарор ёфтааст.

Дар қатънома гуфта мешавад, ҳамасола дар тамоми ҷаҳон, 21-уми март ҳамчун Рӯзи байналмилалии Наврӯз таҷилил гардад. Ҷашни Наврӯз нишебу фарозҳои таърих, ҳаводиси сиёсию иҷтимоӣ ва маънавиҳои зиёдеро паси сар карда, то ба имрӯз омада расидааст. Аз ҳама зиёд ва хубтару бештар Наврӯзи хуҷастаро дар Ҷумҳурии Тоҷикистони худамон ҷашн мегиранд ва тамоми расму русуми дар гузашта мардуми ориёӣ доштаро мо дар ҷашни Наврӯз қайд менамоем ва тамоми он бозиҳое, ки дар ин фасл ҳаст, ҷавонон бо меҳру муҳаббати хос қайд мекунанд.

Баъди ба даст овардани Истиқлолияти давлатӣ ҳукумати кишвар ба таърихи фарҳанг ва ҷашну маросимҳои мардумӣ диққати ҷиддӣ дода, барои эҳёи арзишҳои миллӣ талош менамоянд. Дар қатори ҷашнҳои миллию мардуми таҷлили ҷашни Наврӯз миёни мардуми тоҷик ва тоҷикистониён мақоми хосса дорад.

Якубов Умарали Шералиевич - доктор (PhD), котиби илмии МД Маркази таҳқиқоти технологияи инноватсионии АМИТ

Акрамзода Рустами Ҷурахон - ходимони калони илмии МД Маркази таҳқиқоти технологияҳои инноватсионии АМИТ

Наврӯз аз маҳбубтарин ҷашнҳои миллии мост, ки аз рӯзгори қадим ибтидо гирифта, то ба имрӯз ғоя ва анъанаҳои олии миллӣ ва умумибашарии худро бо беҳтарин ваҷҳ идома мебахшад. Ба хусус, пас аз қабули қатъномаи иҷлосияи 64-уми Маҷмаи умумии Созмони Милали Муттаҳид дар таърихи 23 феврали соли 2010 оид ба ҷашни байналмилалӣ эълон шудани Наврӯз шукӯҳу эътибори он дар саросари ҷаҳон нуфуз ва доманаи густариши бештар пайдо кард. Дар робита ба ин, Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар яке аз паёмҳои худ ба Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон оид ба Наврӯз ва дигар ҷашнҳои қадими миллии мо чунин изҳори назар карда буданд: “Мо ифтихор дорем, ки Тоҷикистон, барҳақ, ватани Наврӯз, Сада, Тиргон ва Меҳргон аст. Ҳар кадоме аз ин ҷашнҳо таърихи беш аз 6000-сола дорад. Ва ин далел низ боиси ифтихори мост, ки Наврӯзи бостонӣ имрӯз ҷашни ҷаҳонӣ гаштааст”.

Ин суханони Пешвои миллат ҳақиқатест, ки дар он ҷойи шубҳа нест, зеро Наврӯз дар баробари Сада, Тиргон ва Меҳргон аз ҷашнҳои қадимтарини миллии мост, ки аз даврони бостон, аз замони подшоҳии Ҷамшед ва дигар хусравони аҳди қадим ба мо мерос мондааст. Дар матнҳои бозмонда аз рӯзгори пешин ва осори назму насри гузаштагони мо дар бораи ҳикмати Наврӯз ва чигунагии пайдоиши он нақлу ривоятҳои гуногун мавҷуд аст. Аз ҷумла, пешиниёни мо Наврӯзро далели пайдоиш ва аввалрӯзи офариниши ҷаҳон дониста, гуфтаанд, ки дар ин рӯз Худованд афлокро пас аз он ки сокин буд,ба гардиш овард ва Офтобро барои он ки замон ва солу моҳу рӯз аз гардиши он шинохта шавад, офарид. Ҳамчунин мегӯянд дар ин рӯз буд, ки инсон офарида шуд ва ё нахустин шоҳи олам Каюмарс, ки ӯро бо таваҷҷуҳ ба подшоҳӣ ёфтанаш дар кӯҳ, гузаштагони мо Галшоҳ, Гаршоҳ ё Ғаршоҳ лақаб додаанд,ба тахти шоҳӣ нишаст. Тавзеҳан, дар баъзе китобҳо Каюмарсро Гилшоҳ, яъне шоҳи хокиён ҳам гуфтаанд, вале дар таърихномаҳои муътамад Каюмарсро, ки нахуст дар кӯҳ ба подшоҳӣ расид, возеҳан Галшоҳ, Гаршоҳ ё Ғаршоҳ гуфтаанд.

Фирдавсӣ дар “Шоҳнома” бунёд ниҳодани ҷашни Наврӯзро ба Ҷамшед дар рӯзи ҳурмуз, яъне рӯзи аввали моҳи фарвардин – моҳи аввали тақвими аҷдодии шамсӣ нисбат додааст:

Ба Ҷамшед-бар гавҳар афшонданд,

Мар он рӯзро «рӯзи нав» хонданд.

Сари соли нав ҳурмузи фарвадин,

Баросуда аз ранҷ рӯйи замин.

Бузургон ба шодӣ биёростанд,

Майу ҷому ромишгарон хостанд.

Чунин ҷашни фаррух аз он рӯзгор,

Ба мо монд аз он хусравон ёдгор.

Чунин нақлу ривоятҳо зиёданд, вале ин нукта ҷойи баҳс надорад, ки Наврӯз оғози сарсабзиҳо, шукуфтанҳо ва дар маҷмуъ, эҳёи замину замон аст.

Аз рӯзгори қадим дар байни мардуми мо дар ин рӯз расм аст, ки ба якдигар ҳадя фиристанд ва мегӯянд, ки сабаби он ба ошкор шудани найшакар дар рӯзи Наврӯз бастагӣ дорад. Ба ин маънӣ, ки рӯзи Наврӯз Ҷамшед найеро дид, ки обҳои даруни он ба берун таровиш карда буд ва чун Ҷамшед дид, ки он ширин аст, амр кард, ки оби ин найро берун оваранд ва аз он шакар сохтанд. Ҳамин гуна сирри шакар ошкор шуд. Ҳамин аст, ки дар ибтидо мардум барои якдигар дар Наврӯз шакар ҳадя мефиристоданд.

Бори нахуст бунёдгузори давлати Ҳахоманишиён Куруши Кабир (559-530 то мелод) соли 538 пеш аз милод Наврӯзро ҷашни миллии мардуми мо эълон кард. Дар ин рӯз дари боргоҳи подшоҳони Аҷам ба рӯйи мардум боз гардида, ҳоҷати ниёзмандон раво, маҳбусон озод, гунаҳкорон авф карда мешуданд.

Дар замони Дориюши аввали Ҳахоманишӣ (522-486 то мелод) Наврӯз дар Тахти Ҷамшед баргузор мешуд.

Ин нукта ҳам ҷолиб аст, ки бунёдгузори давлати Сосониён Ардашери Бобакон (224-241) соли 230 мелодӣ давлати Римро шикаст дод ва талаб кард, ки Рим ҷашни Наврӯзро ба расмият шиносад. Сенати Рим ҷашни Наврӯзро дар қаламрави Рим бо номи “Луперкал” ба расмият шинохт.

Мегӯянд, ки пешиниёни мо обро дар баробари оташ муқаддас медонистанд ва дар аҳди Сосониён дар бомдоди рӯзи Наврӯз мардум ба ҳам об мепошиданд. Аз замони ҳукмронии Ҳурмузи аввали сосонӣ (272-273) дар шаби Наврӯз афрӯхтани оташ расм гардид. Аз замони Ҳурмузи дувуми сосонӣ (302-309) расми додани сикка ё танга ба сифати идӣ ё идона пайдо шуд.

Гуфтаанд, ки дар рӯзи Наврӯз ба пайғамбари Ислом як ҷоми пур аз ҳалво идона бурданд. Он ҳазрат пурсид, ки ин чист? Гуфтанд, ки идона аз Наврӯз аст. Сипас, пайғамбар аз он ҳалво андаке хӯрд ва боқимондаро миёни саҳобагон қисмат карду гуфт: “Лайта лано кулла йавмин Навруз” (Кош ҳар рӯзе барои мо Наврӯз бошад).

Дар аҳди Сомониён (875-999) низ Наврӯз бо шукӯҳу ҷалол таҷлил мешуд.

Дар рӯзгори давлатдории Аббосиён дар Бағдод ва дигар шаҳрҳои хилофат мардум дар кӯчаҳо бо нидои “шукра-н-Найруз” ҳамдигарро муборакбод мегуфтанд.

Баъдан дар рӯзгори боло гирифтани таассуби динӣ ин ҷашн каме дар ҳошия қарор гирифт ва ахиран бо шарофати Истиқлол ва саъйи ҳамвораи Пешвои миллат Наврӯз ба ҷашни ҷаҳонӣ табдил ёфт.

Ба расми маъмул гузаштагони мо дар рӯзи Наврӯз либоси нав ё тозаву озода дар бар карда, аҳли ҳар хонавода бар сари хони наврӯзӣ менишастанд. Хони наврӯзӣ дар рӯзгори баъдӣ аз ҳафт син, яъне сипанд, себ, сиёҳдона, санҷид, суманак, сикка ва сабзӣ ё гандуми сабзида ва ҳафт шин, яъне шакар, шир, шароб, шиннӣ, шамшод, шамъ, шона иборат гардид.

Наврӯз воқеан рӯзи аз синаҳо берун андохтани кинаҳо, рӯзи бахшидани гуноҳи ҳамдигар, рӯзи меҳрубонию меҳрборӣ, рӯзи таваллуди дубораи табиату инсонҳост.

Маросиму ойинҳои ҷуфтбаророн, хонабаророн ё хонатаконӣ, оташафрӯзон, гулгардонӣ, суманакпазӣ, аёдати беморон, ёд кардани гузаштагон, навозиши сари ятимону бепарасторон, хайру эҳсон ба ниёзмандону дармондагон ва ғайра аз суннатҳои неки наврӯзист, ки аксари ин ойинҳо то имрӯз дар кишвари мо вуҷуд доранд. Ба хусус, ёд кардани гузаштагон ва дастгирии бечорагону дармондагон аз анъанаҳои хуби Наврӯз ба шумор мераванд.

Мардуми моро аз рӯзгори қадим дар баробари “ориёӣ” бо сифати “озодагон” ҳам ном мебурданд, ки ин вожа бо “ориёӣ”, яъне озодаву наҷибзода ҳаммаъност. Устод Рӯдакӣ, Абулқосими Фирдавсӣ, Носири Хусрави Қубодиёнӣ ва бузургони дигар дар сурудаҳову нигоштаҳои худ сареҳан гузаштагони моро “озодагон” ном бурдаанд. Маънии калимаи “озодагон” дар забони модарии мо, дар баробари “наҷибзодагон”, ҳамчунин ба вожагони “покон”-у “покизагон” ва “покизарӯзгорон” пайванд мехӯрад. Бинобар ин, як суннати муҳимми Наврӯзи озодагон озодагию покизагӣ ва покизарӯзгорӣ дар тамоми сол аст.

Бинобар ин, зарур аст, ки ҳар яки мо ба хотири ободию шукуфоии ҳар чи бештари сарзамини аҷдодии худ суннатҳои наврӯзӣ, аз ҷумла озодагию покизагии зоҳиру ботини худ ва шаҳру деҳоти мамлакатро шиори рӯз қарор диҳем ва барои тантанаи Наврӯзи оламафрӯз дар ҳар чор фасли сол ва ҳамасола ба наврӯзгоҳи ҳақиқӣ табдил ёфтани Тоҷикистони азиз камари ҳиммат бандем.

Ҳасани Султон, - узви вобастаи АМИТ

Наврӯз ҷашни покӣ, меҳрубонӣ ва дӯстӣ мебошад, ки ниёгони мо онро аз қаъри ҳазорсолаҳо ба мо мерос гузоштаанд. Дар ин иди бузург тамоми мардум ба якдигар сулҳу оштӣ, оромӣ ва бахту саодатро таманно намуда, кинаву адоват дар дилашон бударо, аз дилҳо дур менамоянд ва бо ҳам оштӣ мекунанд.

Наврӯз иди қадимӣ ва анъанавии мо тоҷикон аст, ки ба рӯзи аввали солшумории шамсӣ, яъне 21- уми марти солшумории милодӣ рост меояд.

Наврӯз таърихи чандин ҳазорсола дорад. Чӣ хеле ки дар “Наврӯзнома”-и Умари Хайём ва “Шоҳнома”- и безаволи Абулқосим Фирдавсӣ омадааст гузаштаи ин ид бо шоҳигарии Ҷамшед пайвастагӣ дорад. Чӣ тавре ки маълум аст, дар рӯзи 21 март шабу рӯз ба ҳам баробар мешаванд. Вақте ки Ҷамшед тахти тиллогини худро сохт ва онро ҳангоми баромадани офтоб ба баландии кӯҳ бардошт тиллои он дар нурҳои офтоб ҷило дода, мисли офтоб равшанӣ медод. Ҷамшед ин рӯзро Наврӯз номида ва ӯро ба расму оин дохил кард. Дар ин маросими халқӣ мардум бузкашӣ, буҷулбозӣ, пойга, тухмзанак, арғамчинбозӣ ва паҳлавонон гуштингирӣ мекарданд.

Наврӯзи оламафрӯз пеш аз ҳама бо суннатҳояш зебову фараҳбахш аст. Наврӯзи имсола ба Тоҷикистони биҳиштосои мо бо фазои сулҳу салоҳ, ваҳдату ҳамдилӣ фаро расид, ки ин ҳама шаҳодат аз суннатҳои асосии наврӯзӣ аст. Деҳқон аз накҳати Наврӯз барои фаровонии ризқу рӯзӣ ва ободии кишвар ба замин донаи умед мепошад, то мардумро рӯзирасон ва кишварро такядор бошад. Гузаштагони мо зиндашавии табиатро Наврӯз ном ниҳода, ки заминро такон дода, хуфтаҳоро бедор, кӯҳнаҳоро нав ва ранги хазонро ба сабз мубаддал месозад. Одамон бо як умед ба дару деворҳояшон сафедӣ молида, ифлосиҳоро тоза мекунанд ва ҷиҳози хонаро афшонда, либоси нав ба бар мекунанд.

Оре, Наврӯз ҳоло низ метавонад ҳамчун ойини меҳру вафо ва ҷиҳати ҳамгироии мардуми олам ҳисси зебоипарастӣ, инсондӯстӣ, дур сохтани кинаю адоват ва ҳамдигарбахшӣ, дӯст доштан ва расидан ба қадри зиндагии хушу хуррамро бедор мекунад.

Имрӯзҳо пиру барно аз ҷоннисориҳо ва ҷонфидоиҳои Пешвои муаззами миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, мӯҳтарам Эмомалӣ Раҳмон бохабаранд. Чаро ки вай ба халқаш бори дигар сарсабз будан, рушду нумӯъ кардан ва зиндагии тинҷу осударо таъмин намуд. Дар арафаи ҷашни бузури ниёгонамон Наврӯзи оламафрӯз Пешвои муаззами миллат ба халқи азизамон ва Сарвари бародаркишвар Қирғистон як дастовези идона ва армуғон тақдим намуданд. Бигзор тинҷию амонӣ, ҳамдигарфаҳмию ҳамдилӣ, сарсабз будани кишварҳоямон ва дӯстию бародарӣ то абад поянда бошанд!

Ба қавли шоири маҳбуб ва қаҳрамони Тоҷикистони биҳиштосои мо Мирзо Туруснзода:

Дӯстиро ҷустуҷӯ дорем мо,

Аз амонӣ гуфтугӯ дорем мо

Наврӯз ҳамчун фарҳанг, нигоҳдорандаи асолати миллии мо тоҷикону форсизабонони дунё мебошад, яъне забон, урфу одати ҷашнҳо зебоиписандиву ахлоқи ҳамида, андӯхтани дониш ва ҳамсоли онҳоро ташкил медиҳад. Ягона унсуре, ки фарҳанги миллӣ, ё фарҳанги наврӯзиро мустаҳкам нигоҳ дошт, ин забони тоҷикӣ- форсӣ мебошад.

Мо халқи тоҷик хушбахттарин халқ ҳастем. Хушбахтии мо дар он мебошад, ки дар ҷашни Наврӯз тамоми ҳалқҳои Осиёи Миёна ҳамдигарро бо ибораи тоҷикии “Наврӯз муборак ”табрику муборакбод менамоянд. Ман низ ба ин табрикот ҳамроҳ шуда, дар ин ҷашни бузурги аҷдодиамон ба мардуми шарифи Тоҷикистони азиз ва ба тамоми ориётаборони дунё “Наврӯз муборак” мегӯям:

Бародар иди Наврӯзат муборак,

Баробар шуд шабу рӯзат муборак.

Муборак бод имсолу ҳама сол,

Ҳумоюн бодат имрӯзу ҳама рӯз.

Алифшоева С.А. ходими илмии Маркази омӯзиши пиряхҳои АМИТ

Одамон аз дустии ёбанд бахт

Душмани орад ба мардум рузи сахт

Ҳали мушкилоти якасра дар минтақаи Осиёи Марказӣ вобаста ба муайян намудани сарҳадҳо миёни ин давлатҳо метавонад ояндаи некеро ба мардумони ин минтақа фароҳам орад.

Сафари Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба Ҷумҳурии Қирғизистонро дар сана 12-13 моҳи марти ҳамин сол метавон яке аз сафарҳои таърихӣ донист, зеро дар ин сафар ҳалли мушкилоти марзии миёни ин давлатҳо ба анҷом расид.

Бастани созишномаи марзиро ба ҳарду давлатро Котиби Генералии СММ ҷаноби Гутериш муборакбод намуда бо роҳи осоишта ҳал гаштани ин низоъро аз сатҳи баланди фарҳангдории ин мардумон медонад, инчунин як қатор давлатҳо ба мисли Россия, ИМА, Британия,ҶХХ, ҶИЭ, Покистон ва ҳатто Ҳукумати Толибон ин созишномаро муборакбод гуфтанд.

Халқи тоҷику қирғиз аз давраҳои қадим ҳамзисти таърихӣ, фаҳангӣ, иҷтимоӣ ва ҳамсоягии хубу накуе дошта, мардумони таҳамулпазире буданд

Мушкилоти асоси баъди тақсимоти марзиву ҳудуди давраи коммунистон оғоз гардида ва дар солҳои 70-уми асри 20 ба авҷи аълои худ расид. Аввалин нофаҳмиҳо миёни мардуми тоҷику қирғиз охири солҳои 80-уми асри 20-ум бо “ҷанги кедманӣ” сар зад, ки аз ҳарду тараф якчанд нафар захмӣ шуд. Ҳамин тариқ хусумати миёни халқҳо руз то руз боло рафта муносибатҳо низ тезу тунд гаштанд. Муносибатҳои Тоҷикистону Қирғизистон махсусан дар даҳсолаҳои охир ба баҳсҳои марзӣ печида шуда буд, ки ин ҳолат боиси танишҳо ва муноқишаи даврӣ дар минтақаи сарҳадӣ гардиданд.

Ду низоъе, ки солҳҳои 2021 ва 2022 дар сарҳади ин давлатҳо ба вуқуъ пайваст боиси куштор ва вайрониҳои зиёде аз ҳарду тараф гашт

Баъди соҳибистиқлол гаштани ин давлатҳо аз 14 январи соли 1993 муносибатҳои дипломатро барқарор намуда фаъолиятҳои сафоратҳои худро дар шаҳрҳои Душанбе ва Бишкек оғоз намуданд. То ба имруз миёни ин давлатҳо зиёда аз 100 шартнома ва созишномаҳои дутарафа ба имзо расидаааст.

Яке аз муҳимияти ин сафари расмии Пешвои муазами миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ин ба, имзо расонидани Созишномаи сарҳади давлатии миёни Тоҷикистон ва Қирғизистон буд. Ин ҳуҷҷат натиҷаи раванди тулониии гуфтушунидҳо , дар масъалаи делимитатсия ва демаркатсияи сарҳади давлатӣ, ки ба таъмини эътимод ва субот дар минтақа мусоидат менамояд, дар ин қатор имзои ин Созишнома сабабҳои эҳтимолии низоъҳоро дар минтақа аз миён бурда, барои рушду инкишофи муносибатҳои сиёсӣ, фарҳангӣ, иқтисодӣ ва иҷтимоӣ шароит фароҳам месозад. Дигар ин, ки дар ин сафар 16 санади дуҷониба ба имзо расонода шуд, ки соҳаҳои гуногуни ҳамкориҳоро дар бар мегиранд.Ҷонибҳо тасмим гирифтанд, ки ҳаҷми муомилоти молиро ба 500млн доллари ИМА расонанд. Бо ин иқдом ҳамкориҳоро дар соҳаи саноат, кишоварзӣ ва энергетика рушд диҳанд. Бо амали гаштани ин иқдомҳо тарафҳо қарор доданд, ки Шӯрои байниҳукумати таҳти роҳбарии нахуствазирони ду кишвар таъсис дода шавад. Қарор оид ба барқарорсозии парвозҳои ҳавои миёни Душанбе ва Бишкек, ки баъди чор соли қатъ гаштанашош аз 16 марти соли равон амалӣ гардид.Кӯшодани гузаргоҳҳои марзии “Қайрағоч” ва “Қизил-Бел” дар рафту омади шаҳрвандон ва таҳкими додугирифти онҳо мусоидат намуда равбити дустии ин ду халқро мустакам менамояд. Дигар ин ҳакориҳои энергетикӣ буда ба анҷом расонидани лоиҳаи CASA-1000 .имкони наверо барои рушд додани иқтисодиёт ва ҳамкориҳои митақавӣ ба манфиати ҳаду давлат фаҳмида мешавад

Бояд зикр намуд Тоҷикистон дар заминаи сиёсати оқилонаву дурбинонаи Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон бо ҳама кишварҳои Осиёи Марказӣ аз ҷумла бо Ҷумҳурии Қирғизистон муносибатҳои дустонаро барқарор намуда мушкилоти якасраи марзиро ҳал намуд.

Дар маҷмуъ ин сафари Пешвои миллат ба кишвари Қирғизистон ба таҳкими муносибатҳо таъсири амиқ гузошта гардиши молу маҳсулотро авҷ дода ва муносибатҳои фарҳангиву иҷтимоии ин ду давлатро фаъол намуда дустиву рафоқатро миёни ин ду халқ қавӣ месозад.

Бедилзода Ҳ.-мудири шуъбаи масоли сиёсии муносибатҳо байналмилалии ИФСҲ.АМИТ

Дар миёни тамоми ҷашну маросимҳое, ки аз замонҳои қадим то ба имрӯз дар дунё ҷашн гирифта мешавад Наврӯз яке аз ҷашнҳои зеботарин ва қадимтарини ниёгони мо ба ҳисоб меравад. Муҳаббати беандозаи халқи тоҷик мо ба тозагии ватан ва диёри хеш ҳифзу ҳимояи сарватҳои фарҳангии худ ҳанӯз аз замонҳои қадим дар ниҳоди онҳо ҷой гардида буд, ки Наврӯз намунаи олии онҳо мебошад. Наврӯз ҳамчун ҷашни бостонӣ дар таърих ва фарҳанги кишварҳо форсизабон мақоми хоса дошта, таъсири худро ба минтақа низ гузоштааст. Кишварҳои масири Наврӯз аз қадимулайём равобити қадимии таърихӣ дар арсаҳои мухталиф доштаанд ва ҳарчанд равобити онҳо дар солҳои ахир пастиву баландиҳои гуногунро паси сар кардаанд, ҷашни Наврӯз баҳонае барои таҳкими дӯстӣ ва густариши равобит миёни миллатҳо ва кишварҳои минтақа будааст. Ҷашни мазкур паёми иттиҳоди башариро ифшо мекунад, ки бо табиат тамоми сардӣ, душманӣ ва мушкилотро як сӯ гузошта, ҳама чизро аз нав барқарор кардан мумкин аст. Мо метавонем мисли Модари- табиат меҳрубон бошем ва на танҳо барои як маҳал ва миллати мушаххас, балки барои тамоми инсонияту зиндагон саховатмандӣ, рушду ободӣ орзу кунем, ки инҳо аз муҳтавао ва фалсафаи асосии пайдоиши ҷашни Наврӯз ҳастанд. Тибқи ақидаи шарқшиноси маъруф Р.Фрай фарҳанг ва тамаддуни тоҷикон дар равнақи тамаддуни ҷаҳони ислом он қадар бузург аст, ки саҳми тамаддуни юнониҳо дар барқарории фарҳанги масеҳӣ ҳамон қадар мебошад.

Қадамҳои устувор барои ҷаҳонӣ шудани ҷашни Наврӯз дар Конфронси байналмилалии Кумитаи ҳифзи мероси фарҳангии Созмони Милали Муттаҳид дар шаҳри Абу Даби 28 сентябри соли 2009 гузошта шуда, 30 сентябри соли 2009 Наврӯз аз ҷониби ЮНЕСКО ба феҳристи ёдгории ғайримоддии фарҳангии башарият, ки дар доираи барномаи ин ташкилоти бонуфуз, тартиб дода мешавад, дохил карда шуд. Бо пешниҳоди Ҷумҳурии Тоҷикистон ва як қатор мамлакатҳои ҷаҳон ҷашни ниёгони мо Наврӯз, 19 феврали соли 2010 дар Иҷлосияи 64 Маҷмаи Умумии Созмони Миллали Муттаҳид - Рӯзи байналмилалии Наврӯз эълон карда шуда, дар саросари ҷаҳон бо шукӯҳу шаҳомат таҷлил мегардад. Ҷаҳонишавии Наврӯз бо пешниҳод ва талошҳои бевоситаи Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомали Раҳмон сурат гирифтааст, ки дар пойдории анъанаҳои миллӣ саҳми бузург аст. Ин иқдом аз бузургиву шаҳомати Наврӯз, ки минбаъд доманаи анъанаҳои он, чун пайвандгари тамаддунҳо ва халқу кишварҳо густариш хоҳад ёфт, шаҳодат медиҳад.

Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар мавриди ин ҷашни бузурги милли мефармояд: «Шояд дар олам мисли Наврӯз кам ҷашне вуҷуд дошта бошад, ки русуми дилчасп ва суннатҳои зиндагисози онро миллату халқҳои дигари олам чун дастоварди беназири фарҳангӣ пазируфта, бо ҳамин номи зебои тоҷикӣ таҷлил намоянд. Наврӯз асолатан ибтидои корҳои наҷибу азму иродаи тоза, ҷашни парвариши руҳ ва афкори солим, пиндору кирдору рафтори нек аст». Вобаста ба таърихи қадима доштани Наврӯз ва ҷашнгирии он ақидаҳои олимони соҳаи таъриху фарҳангшиносӣ гуногун мебошад. Масалан, яке муҳаққиқони соҳавӣ профессор Меҳрдоди Баҳор чунин меҳисобад, ки ҷашнгирии Наврӯз аз сеҳазорсолаи пеш аз милод оғоз мегардад, ва кулли муҳаққиқон итминони онро доранд, ки Наврӯз ҷашни миллии маҳз мардуми ориёиҳо мебошад. Сабаби чунин пойдории ин ҷашни оламшумули мардуми ориёӣ - Наврӯзи аҷам дар он мебошад, ки тамоми ҷузъҳои зебои ҳаёт, хотироти накӯ ва қаҳрамонҳои асотирии ин мардумон маҳз ба ҳамин рӯз рост меояд, аз ҷумла: тавлиди шоҳ Каюмарс ва Зардушт, ки дар ин рӯз ба дунё омадаанд. Умуман ин ҷашн ба ҷаҳонбинӣ ва ҳуввияти миллии мардуми ориёӣ алоқаи бениҳоят зич дорад”. Наврӯз, ки бо таърихи ҳазорсолаҳои худ ба фарҳангҳои гуногун таъсири амиқ гузоштааст, на танҳо ҳамчун як ҷашни хос барои халқҳои Осиёи Марказӣ ва Ховар Миёна маъруф аст, балки дар бисёр кишварҳо ва миллатҳо ба унвони рамзи эҳтиром ба ҳудуди таърихии ва фарҳангии ҷомеаҳои гуногун маълум аст. Илова бар ин, ҳамчун рамзи ваҳдати фарҳангӣ байни халқҳои гуногун амал мекунад, ки бо нигоҳ доштани асли манофеи муштараки фарҳангӣ ва равобити кӯҳнаи таърихӣ, имконияти рушди ҳамкории байни онҳо фароҳам меорад.

Гузашта аз ин, Наврӯз метавонад ҳамчун як васила барои тавсеаи муколамаи дипломатӣ хизмат кунад, эҳтиром ба муттаҳидсозии фарҳангҳоро бештар тақввият диҳад. Наврӯз, ки ба унвони Соли нави форсӣ таҷлил мешавад, ба далели иртиботи амиқ бо табиат ва зарфияташ барои густариши ҳамкориҳои байналмилалӣ ва табодули фарҳангӣ рамзи дипломатияи “сабз”-ро низ бе шак ифода мекунад. Ҳамчун ҷашни фарорасии баҳор, мавзуҳои навсозӣ, ҳамоҳангӣ бо табиат ва ҳамбастагии ҷомеа барои нигоҳдории муҳити зист, тоза кардани экологияи гирду атрофро таҷассум мекунад, ки ба принсипҳои дипломатияи сабз мувофиқат мекунанд. Ин чорабинии фарҳангӣ на танҳо аҳамияти огоҳии муҳити зистро таъкид мекунад, балки ҳамчун аслиҳаи бунёдӣ барои мусоидат ба сулҳ ва ҳамдигарфаҳмӣ байни миллатҳои гуногун хизмат менамояд.

Дар ҷараёни ин ҷашн, кишварҳо ва ҷомеаҳо имкон пайдо мекунанд, ки арзишҳои хешро бо дигарон мубодила кунанд, ки ин робитаҳо ва муколамаҳоро дар сатҳи байналмилалӣ мустаҳкам менамояд. Яке аз муҳаққиқони Ҳинд дар мақолаи худ “Дипломатияи сабз: роҳи ноил шудан ба SDG-17” оид ба муҳимияти дипломатияи сабз ва нақши муҳими он дар замони имрӯз зикр карда, арзишҳои наврӯзиро, ки муҳимтаринаш эҳё ва зиндашавии табиату экология ва тозаву озода намудани муҳити зист мебошад овардааст: “Ба таваҷҷӯҳ бо он, ки Наврӯз ҳамчун ҷашни бузурги таърихӣ ба табиат ва муҳити зист робитаи қавӣ дорад, рамзҳои он метавонанд бо талошҳои дипломатияи сабз тавассути пешбурди огоҳии экологӣ ва ҳамкории байни миллатҳо мувофиқат карда, ҳадафҳои дипломатияи сабзро инъикос менамояд”. Тавассути муаррифии ин арзишҳо, кӯшиши ҳалли мушкилоти глобалии экологиро метавон ба ҳадафҳои муштараки кишварҳои ҳавза табдил дод. Тасвир кардани Наврӯз ҳамчун як ҷашн, ки аз марзҳои фарҳангӣ гузашта, заминаи барномаҳои умумии ҷаҳониро таъсис медиҳад, як асли рушд ва тавассути муносибатҳои дипломатӣ ба ҳамгироии фарҳангии ҷаҳонӣ имконияти бузурги фароҳам меорад.

Вожаи "Наврӯз", ки аз забони форсӣ-тоҷикӣ гирифта шудааст, ба маънои "рӯзи нав" тарҷума мешавад ва рамзи фарорасии Соли нав дар бисёре аз фарҳангҳо дар саросари Осиёи Марказӣ, Қафқоз ва берун аз он аст. Ҳарчанд дар манотиқи мухталиф калимаи "Наврӯз" ба таври гуногун талаффуз мешавад, вале ҳамоно ба маънои аслии худаш боқӣ мемонад. Ин мероси муштараки забонӣ имкони муколамаи дипломатиро фароҳам меорад, пуле байни миллатҳо эҷод мекунад, дар рушди дипломатияи нарм тавассути убури марзҳои забонӣ ва миллӣ, бо ҳам пайвастани кишварҳо тавассути анъанаҳои муштараки фарҳангӣ ва маънои рамзӣ мегардад, ки мушаххастарини онҳо тоза ва озода нигоҳ доштани табиати гирду атроф мебошад. Бинобар ин бояд гуфт, ки аҳамияти фарҳангии Наврӯз фаротар аз ҷашнҳост, аммо, илова бар ин он ҷашнест, ки рамзи амиқи экологиро дар бар мегирад, ки ба давраи мухими эҳёи табиат ва тавозуни ҳаёт тамаркуз мекунад. Дар Тоҷикистон он робитаи рамзӣ бо табиат, бахусус дар ҳоле, ки кишварҳо бо мушкилоти зиёди экологӣ, аз ҷумла норасоии об, тағирёбии иқлим ва таназзули замин рӯбарӯ аст, робитаи ногусастанӣ дорад. Дар соҳаи муносибатҳои байналмилалӣ, дипломатияи нарм ба истифодаи таъсири фарҳангӣ, иҷтимоӣ ва муҳити зист, на усулҳои маҷбурӣ барои эҷоди муносибатҳои мусбӣ байни кишварҳо дахл дорад. Он аксар вақт барои мусоидат ба сулҳ, таҳкими ҳамдигарфаҳмӣ ва пешбурди манфиатҳои муштарак истифода мешавад. Наврӯз ҳамчун як ҷашне, ки аз ҷониби миллионҳо нафар истиқбол мешавад, ҳамчун воситаи муассири дипломатияи нарм мусоидат ба муколама ва ҳамкориҳои байни кишварҳо тавассути табодули фарҳангӣ хидмат менамояд. Бинобар, таҷлили ботантанаи ҷашни аҷдодии мо- Наврӯз ҳамчун рамзи ҳамкориҳои экологӣ дар чаҳорчӯби дипломатияи нарм бо таваҷҷӯҳ ба нақши Тоҷикистон дар пешбурди устувории муҳити зист ва густариши ҳамкориҳои минтақавӣ ва ҷаҳонӣ метавонад, роҳи хеле муассире бошад. Чун дар Тоҷикистон ба истиқболи ин ҷашн, яъне фарорасии баҳор, ки рамзи таҷдиди табиат оғоз мегарданд пеш аз ҳама, таҷассуми робита бо замин аст, ки дар он мавзуъҳои навсозӣ, ҳаёт ва устуворӣ шинохта мешавад. Дар кишвар ин ҷашн аз шеваҳои гиромидошти табиат иборат мебошад, ки шуруъ рӯбучини хонаҳо то гиду атроф ва сабзухурамгардониву ниҳолшинонӣ ва покиза нигоҳ доштани муҳити зист, аз муҳимтарин қисмати таҷлили Наврӯз мебошанд, ҷараёни тоза мегиранд. Яъне дар айёми Наврӯз тоҷикон дар шинондани дарахтон, дуохонӣ барои нашъунамои ҳосил ва тарғиби дигар корҳое, ки рамзи эҳтиром ба муҳити зист мебошанд, ширкат мекунанд. Ҳатто маросимҳое, ки дар ҷараёни баргузории ин ҷашни миллӣ амалӣ мегарданд, ба одамон аҳамияти мувозинати экологӣ ва таҷдиди ҳаётро хотиррасон мекунанд ва барои ҳалли мушкилоти экологӣ, ба монанди тағирёбии иқлим ва устуворӣ заминаи беҳтарин фароҳам меоранд. Ҳароина, Наврӯз замони мусоиде, барои андешаи дастаҷамъона дар бораи муносибати инсоният бо замин аст. Он бо ғояҳо ва арзишҳои бунёдиаш нишон медиҳад, ки масъалаҳои муҳими экологӣ, аз қабили идоракунии захираҳои об, кишоварзии устувор ва таъсири тағирёбии иқлим ба экосистемаҳои маҳаллӣ то чӣ андоза муҳиманд. Аз ин рӯ бо назардошти аҳамияти фарҳангии Наврӯз, он ҳамчун воситаи беҳтарин барои пешбурди ҳамкориҳои экологӣ ва муколамаи минтақавӣ хизмат мекунад.

Стратегияи дипломатии Тоҷикистон дар солҳои охир ба таври қобили мулоҳиза таҳаввул ёфт, зеро кишвар ҳарчӣ бештар аз дипломатияи нарм истифода бурда, худро ҳамчун яке аз пешоҳангҳои минтақавӣ дар мубодилаи фарҳангӣ ва устувории экологӣ муаррифӣ мекунад. Тоҷикистон бо дарки аҳамияти бунёди равобити қавии байналмилалӣ бар пояи арзишҳои муштарак ва ҳамдигарфаҳмии фарҳангӣ, ҷашни Наврӯзро ҳамчун василаи дипломатӣ барои таҳкими равобити мусбат бо кишварҳои ҳамсояи Осиёи Марказӣ ва ҳамчунин бо ҷонибҳои манфиатдори байналмилалӣ истифода карда истодааст. Истифода аз ҷашни миллӣ ба монанди Наврӯз ҳамчун абзори дипломатӣ фаротар аз ҷашни оддӣ аст, он метавонад кӯшишҳои стратегии кишварро барои эҷоди пули фарҳангӣ барои ҳамкорӣ, бахусус дар соҳаи устувории экологӣ инъикос кунад. Ҳукумати Тоҷикистон дипломатҳои байналмилалӣ, созмонҳо ва раҳбарони кишварҳои ҳамсояро барои ширкат дар ин ҷашн фаъолона даъват карда, шаҳомати таҷлили ин ҷашни аҷдодиро дар кишвар нишон медиҳад. Табиист, ки ташаббусҳои иқлими сабзи Тоҷикистон дар заминаи Наврӯз ҳамчун рамзи навсозӣ муаррифӣ мешаванд. Кишвар ин иртиботи рамзиро дар иқдомоти сабзи худ, аз қабили лоиҳаҳои идоракунии об, коҳиш додани тағирёбии иқлим ва ҳифзи гуногунии биологӣ эътироф кардааст. Чунон ки пештар ҳам зикраш рафт, Маҷмаи Умумии Созмони Милали Муттаҳид дар соли 2010 Наврӯзро расман ба унвони як ҷашни байналмилалӣ эътироф кард ва Тоҷикистон яке аз ҳомиёни аслии ин эътироф буд. Эътирофи ҷаҳонӣ на танҳо аҳамияти Наврӯзро ҳамчун рамзи сулҳ таъкид мекунад, балки бо ҳадафҳои васеътари дипломатияи экологии Тоҷикистон мувофиқат мекунад. Бо баргузории чорабиниҳои байналмилалӣ дар атрофи Наврӯз, Тоҷикистон нақши худро дар пешбурди Ҳадафҳои Рушди Устувори СММ (SDGs), бахусус SDG 6 (Оби тоза ва беҳдошт) ва SDG 13 (Амал оид ба иқлим) намоиш медиҳад.

Ҳамин тавр, ҷашни Наврӯз ҳамчун василаи дипломатӣ барои гирд овардани раҳбарони минтақа ва баррасии стратегияҳои ҳамкорӣ барои идоракунии захираҳои оби минтақа хеле ба манфиати кор аст. Дар айёми Наврӯз мақомоти давлатӣ ва дипломатҳои кишварҳои ҳамсоя аксар вақт ба Тоҷикистон даъват мешаванд, ки дар ҷараёни баргузории ҷашни Наврӯз дар бораи тағйири иқлим, камбуди об ва рушди устувор мубодилаи афкор менамоянд. Тавассути маросимҳои ниҳолшинонӣ, тозакунии ҷӯйборҳо ва дигар чорабиниҳои марбут ба муҳити зист, ки ба муносибати Наврӯз бахшида шудаанд, Тоҷикистон ба аҳамияти идоракунии устувори об ва зарурати ҳалли муштарак барои таъмини дастрасии об барои наслҳои оянда нишон медиҳад. Истифодаи Наврӯз ҳамчун василаи дипломатияи нарм ба пешбурди ҳамкориҳои минтақавӣ, эҷоди ҳисси масъулияти муштарак ва таваҷҷӯҳи мутақобила ба саломатии экологии минтақа мусоидат мекунад. Аҳамият додан ба ин арзишҳои инсонӣ ва ахлоқӣ дар муносибатҳои байналмилалӣ ҳамеша метавонад барои сулҳу субот замина гузорад, зеро бо авлавият додани ин анъанаҳои умумӣ дар баробари ҳадафҳо ва манфиатҳои дастаҷамъӣ мо метавонем худхоҳиро коҳиш дода, ихтилофро пешгирӣ кунем. Кишварҳое, ки ҷашни Наврӯзро баргузор мекунанд, метавонанд бо такя ба ойинҳои муштараки ин ҷашни бостонӣ ба сӯи созишномаҳои ҳамкорӣ, сулҳу дӯстии байни ҳамдигар ва дигар давлатҳои минтақавӣ тақввият диҳанд. Дар ҳамин ҳол, тавсеаи гардишгарии наврӯзӣ метавонад иқтисоди кишварҳои ин соҳаро тақвият бахшида, боиси фараҳи онҳо гардад. Пажӯҳишгари эронӣ муқими Аврупо Замонӣ Фараҳонӣ дар ин робита гуфтааст; «Таҷлили Наврӯз дар саросари миллатҳои гуногун имкони табодули фарҳангӣ ва муколама, густариши равобити дипломатӣ ва саҳм дар талошҳои эҳёи сулҳро фароҳам меорад. Ё ин ки муҳақиқи шинохтаи дигар Алии Музаффарӣ аз муҳим ва ғояҳои арзишноки на танҳо фарҳангӣ, балки табииву экологӣ доштани Наврӯз зикр карда мегӯяд, ки кишварҳои гуногунро, ки гоҳе ихтилофт доранд, ба хотири арзишҳои табиатдӯстории ин ҷашн ба ҳам меорад: «Дар ҳоле ки Наврӯз ҳамчун рамзи пурқудрати дипломатияи сабз хидмат мекунад, эътироф кардани динамикаи геополитикӣ, ки метавонад ба нақши он дар муносибатҳои байналмилалӣ таъсир расонад, муҳим аст. Рақобат байни кишварҳое мисли Эрон ва Туркия бар даъвоҳои мероси фарҳангӣ нишон медиҳад, ки то чӣ андоза мероси ғайримоддӣ метавонад ҳам нерӯи муттаҳидкунанда ва ҳам нуқтаи баҳс дар заминаҳои дипломатӣ бошад»

Имрӯз Наврӯз метавонад ҳамчун рамзи тавонои ҳамкориҳои экологӣ ва дипломатияи нарм хизмат мекунад. Ҷашне, ки ҳазорсолаҳоро дар бар мегирад, дар бофтаи фарҳангии бисёр миллатҳо, бахусус дар Тоҷикистон, амиқ ҷой гирифтааст, ки дар он на танҳо таҷдиди табиат, балки ҷашни мероси муштараки фарҳангӣ низ мебошад. Наврӯз тавассути тамаркуз ба мавзӯъҳои экологӣ, аз қабили навсозӣ, ҳамоҳангӣ ва эҳтиром ба табиат, як намунаи беҳтарин барои густариши муколамаи байналмилалӣ оид ба устуворӣ ва ҳифзи муҳити зист мегардад. Аз ин рӯ, Тоҷикистон Наврӯзро ба ҳайси василаи хеле муҳим, ки ғояҳои ҷолиб ва башардустона дорад, дар дипломатияи «сабз» истифода бурда, аз он баҳри таҳкими робитаҳои минтақавӣ ва пешбурди ҳамкорӣ дар масъалаҳои муҳими экологӣ, бахусус идоракунии захираҳои об ва тағирёбии иқлим истифода кунад. Бо нишон додани ташаббусҳои экологӣ ба истиқболи таҷлили ин ҷашн, аз қабили тоза кардани муҳити зист, ниҳолшинонӣ, то ҳифзи пиряҳо ва муколамаҳои экологӣ, Тоҷикистон он ақидаро тақвият медиҳад, ки дипломатияи нарм, ба мисли муаррифии арзишҳои миллӣ амсоли Нарӯз, метавонад як нерӯи тавоно барои ҳамкориҳои ҷаҳонӣ бошад. Гузашта аз ин Наврӯз барои тақвият ва амалисозии нақшаҳои Стратегии ва аҳдофи кишварҳои ҷаҳон дар робита ба иқлим ва муҳити зист беҳтарин намунаи ифодагари ғояҳои табиатдӯстдорӣ ва ҳифзи он аст. Ҳамин тариқ, имкон дорад, минбаъд Наврӯз ба як рамзи тааҳҳудоти Тоҷикистон ба дипломатияи экологӣ низ табдил ёфта, дар он ҷашнҳои фарҳангӣ бо таблиғоти экологӣ ва ҳамкориҳои байналмилалӣ ба ҳам биёянд.

Мадимарова Гулҳаё, - ходими пешбари шуъбаи Аврупои Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои АМИТ

Сарчашмаҳои истифодашуда:

1. Абдуфаттох Шариф. Роль Эмомали Рахмона в процессе приобретения праздником Навруз международного статуса. Муаррих.-2019.с 8

2. Ali Mozaffari. Heritage diplomacy and soft power competition between Iran and Turkey: competing claims over Rumi and Nowruz, International Journal of Cultural Policy (Routledge) - , 2023 pp 1-18

3. Krishnan Suresh. Green diplomacy: A way to achive SDG-17. Sustainable development goals series (Springer International Publishing) - pp 225-234

4. Elena Iftime Stefan. Ecoforum. Mare University of Suceava- University of Suceava, Romania, Faculty of Economics Public Administration - Economy, Business Administration and Tourism Department.)- Jan 2014 Vol. 3, Iss: 2, pp

5. Saeed Vosoghi. Future studies and scenario making for cultural relations of Iran and Central Asia based on the Nowruz tradition. Batumi International Conference on law and Politics.2018, p 187

6. Эмомали Рахмон. «Навруз-это праздник соединяюший народи и културы» //http:khovar.tj/rus/archive/ саннаи муроҷиат (11.03.2025)

7. Сомонаи расмии Вазорати фарҳанги Ҷумҳурии Тоҷикистон https://vfarhang.tj/

Наврӯз ҳамқадам ва тавъам бо рӯзгору пайкори инсоният буда, ҳамеша тараннумгари саодату пирӯзии мардуми олам ба сӯйи ҳамдигарфаҳмию таҳаммулпазирӣ, некуиву самимият, хирадмандию ақлгароӣ, собитқадамию устуворӣ, хештандорию худогоҳӣ, худшиносию ҳувиятписандӣ мебошад.

Ба ибораи дигар, Наврӯз маъмултарин, машҳуртарин ва қадимтарин ҷашнҳои миллӣ маҳсуб ёфта, дар ҳаёти фарҳангии тоҷикон мақом ва нақши мондагор дорад.

Дар даврони Истиқлоли давлатии Тоҷикистон бо ибтикор ва саъю таваҷҷуҳу самтгириҳои созанда ва пайгиронаи Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ–Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ҷашни Наврӯз ҳамчун мероси фарҳанги миллӣ мазмуну шукуҳи тоза пайдо кард ва ба ҷаҳон шиносонида шуд. Яъне дар ин замина, Наврӯз мақоми байналмилалӣ касб намуд, ки минбаъд таваҷҷуҳ ба омӯзишу таҳқиқи он доираи васеъ гирифта, дар ин иртибот рисолаву пажӯҳишҳои илмӣ ба таври фаровон рӯи кор омаданд.

Мавриди зикр аст, ки аслан аз рӯзҳои аввали дастёбӣ ба Истиқлоли давлатӣмасъалаи ҳифзу гиромидошт ва пешниҳоду муаррифии ёдгориҳои таърихиву фарҳангии Тоҷикистон ба феҳристҳои бонуфузи ҷаҳонӣ яке аз масъалаҳои меҳварӣ дар сиёсати фарҳангии Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба ҳисоб мерафт. Зеро Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон роҳандозии ташаббусҳои Тоҷикистонро дар доираи Созмони Милали Муттаҳид ва ниҳодҳои он, аз ҷумла ЮНЕСКО дар ҳифзи мероси фарҳангӣ, муаррифии таърихи қадимаи тоҷикон ва фарҳанги бостониву ғании миллати тоҷик зарур ва саривақтӣ дониста, таъкид доштаанд, ки «дар даврони истиқлолияти давлатӣ ойину ҷашнҳои миллӣ ва арзишҳои фарҳангие, ки дар давоми асрҳо ягонагии маънавии мардумро ҳифз мекарданд, аз қабили Наврӯз, Меҳргон, Сада, Шашмақом, Фалак, атласу адрас, чакан ва монанди инҳо эҳё гардидаданд.». Аз ин бармеояд, ки саҳми Пешвои миллат дар эҳё ва шиносонидани Наврӯз дар арсаи ҷаҳонӣ аҳаммияти бузурги таърихӣ дорад. Зеро Пешвои миллатдар саргаҳи таъсис додани ҳавзаи нави фарҳангии Наврӯз байни давлатҳои Шарқ қарор мегиранд, ки мардумони ин қаламрави Наврӯзто ба кунун бо номи неки Наврӯз бо ҳам муттаҳид мешаванд, амалҳои созандаву мондагореро анҷом медиҳанд, фарҳанги ягонаеро густариш мебахшанд, ки дар рушди маънавиёт ва маърифатнокии мардум нақши бориз дорад. Аз ин лиҳоз, Наврӯз дар ҳавзаи фарҳангии худ қодир аст, фазои устувори таҳаммулпазириро ба вуҷуд оварад, ки ин на танҳо омилии муттаҳидии давлату миллатҳои минтақа, балки василаи асосии пайванди инсонҳои Замин дар рӯҳияи дӯстиву рафоқат ва ҳамкориву ҳамдигарфаҳмӣ аст. Аз ин ҷост, ки имрӯз Наврӯз аз ҷониби Созмони Милали Муттаҳид ба сифати ҷашни ҷаҳонӣ шинохта шуда, таҷлили саросарии он дар манотиқи гуногуни сайёра пазируфта шудааст.

Агар сухан перомуни масъалаи нақши омилҳои фарҳангӣ дар сиёсати хориҷӣ ба миён ояд, бемуҳобо Наврӯз ҳамчун унсури асосӣ дар ин соҳа ифода мешавад. Бо ақидаи мутахассисони соҳаи муносибатҳои байналмилалӣ фарҳанг ҳамчун рукни чаҳоруми сиёсати хориҷии давлат буда, аксари муноқиша ва низоъҳоро дар се даҳсолаи охир тавассути дипломатияи фарҳангӣ баррасӣ мегардад. Пас, Наврӯз дар меҳвари дипломатияи фарҳангӣ қарор гирифта, яке аз ҷузъи асосии фарҳанги миллии тоҷикон аст, ки ин омили муҳимми ҳувиятсоз ҷиҳати барпо кардани ваҳдату ягонагӣ дар дохили кишвар ва устувор гардонидани мақому ҷойгоҳи давлат унсури калидӣ маънидод мегардад.

Албатта, Наврӯз дар шароити муосири муносибатҳои байналмилалӣ механизму муҳаррики асосии дипломатияи фарҳангӣ маҳсуб меёбад. Аз ин лиҳоз, дипломатияи фарҳангӣ барои Тоҷикистон имкон медиҳад, мо ҷашнҳои миллиамонро дар арсаи ҷаҳонӣ ба таври барҷаста муаррифӣ намоем. Масалан, имрӯзҳо дар аксари сафоратҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон дар кишварҳои хориҷа ба ин муносибат мулоқоту вохӯриҳо бо намояндагони аҳли фарҳангу санъат ва чеҳраҳои саршиноси кишварҳои хориҷӣ доир шуда, дар он аксҳо ва асарҳое, ки доир ба таърихи маросиму ҷашнвораҳо ва ёдгории бостонии тоҷикон маълумот медиҳанд, ба маърази тамошо гузошта мешванд. Меҳмонон ба ин васила ба таърих, фарҳанг ва санъати тоҷикон ошноӣ пайдо менамоянд. Ин навъ муаррифӣ имкон медиҳад, ки намояндагони дигар халқу миллатҳо ба мероси маънавии тоҷикон шинос шаванд ва ин меросро қадр ва тарғиб намоянд.

Ба тариқи хулоса метавон қайд кард, ки ҷаҳон дар пешорӯи ҷаҳонишавӣ ва бархӯрди тамаддунҳо қарор гирифтааст. Дар ҷараён ва густариши ин тамоюл фарҳанг ба қисми таркибии сиёсати байналмилалӣ ва “дипломатияи фарҳангӣ”-и давлатҳо ворид гардида, барои таҳкими робитаҳои дӯстона ва ҳамкориҳои мутақобилан судманд миёни давлатҳо мусоидат менамояд. Аз ин рӯ, Наврӯз яке аз омилҳои калидии пешбурди сиёсати хориҷии фарҳангии Тоҷикистон ба шумор рафта, ҳамчун унсури калидӣ дар рушди дипломатияи фарҳангӣ нақши асосӣ дорад. Яъне ба ибораи дигар, ҷиҳати таҳкиму тақвияти мавқеи Тоҷикистон дар арсаи ҷаҳонӣ бо истифода аз густариши ҳамкориҳои фарҳангӣ ва дар ин замина вусъати корбарӣ аз “неруи нарм”, Наврӯз василаи умда ва саривақтиву мантиқӣ арзёбӣ мегардад.

Ардамеҳр Ашурзода, номзади илмҳои таърих, ходими пешбари илмии Шуъбаи Осиёи Ҷанубу Шарқии Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон

Барои ҷаҳонишавии Наврӯз саҳми Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон бениҳоят бузург мебошад. Бо талошҳои ҳамаҷонибаи Пешвои миллат аз 30-юми сентябри соли 2009 Наврӯз аз ҷониби ЮНЕСКО ба феҳристи ёдгории ғайримоддии фарҳанги башарият дохил карда шуд ва 19-уми феврали соли 2010 дар Иҷлосияи 64-ум аз ҷониби Маҷмааи Умумии СММ Рӯзи байналмиллалии Наврӯз эълон карда шуда, дар саросари ҷаҳон бо як шаҳомат таҷлил мегардад.

Мардум, алалхусус, деҳқонон аз қадимулайём дар арафа ва рӯзҳои баҳорӣ-Наврӯзи оламафрӯз таронахонӣ мекарданд, ҳамдигарро бо фаро расидани соли нав-иди сари сол табрик гуфта, тӯҳфаҳо эҳдо менамуданд, русуми аҷоибро иҷро менамуданд. Дар тӯли солиёни мутамадӣ як идда мифу пешгӯиҳо низ арзи вуҷуд кардаанд, ки дар онҳо ҷаҳонбинӣ, орзуву ормон, дақиқназарӣ ва кӯшишу ғайрати фарҳангиён, барзгарон, молдорон, косибон ҷиҳати рӯзгори осудаҳолона ифода гардидаанд. Мо мехоҳем, алъон танҳо роҷеъ ба баъзе шугун-пешгӯӣ ва фолу одоби халқӣ, ки марбут ба корҳои зироат сурат мегирифтанд, таваққуф намоем.

Мардуми Бухоро агар лаклакро, ки дар арафа ва рӯзҳои Наврӯзӣ аз ҷойҳои гарм парида меомад, аз пешаш медиданд, фоли нек мегирифтанд. Ба он мӯътақид буданд, ки корашон омад мекунад ва ба муроди дил хоҳанд расид. Мардум ба ашхосе, ки корашон омад кардааст, мегуфтанд:

-Ибӣ, лаклака ап пешаш дидед? Лаклак паррандаи зебою сафед, қосиди баҳору Наврӯз буда, рамзи хубию хушнудӣқарор гирифтааст. Беҳуда нест, ки оид ба он шугуну тарона ва фолу пешгӯиҳо пайдо шудаанд:

Барфҳо об мешавад, баҳор меояд,

Лаклак ба ҳаво қатор-қатор меояд.

Моҳи Ҳамалу Сарв гулҳо шукуфанд,

Булбул ба сайри лолазор меояд.

Турна низ яке аз он паррандаҳое мебошад, ки ба мардум аз фаро расидани баҳор ва Наврӯзи дилафрӯз мужда меоварад. Деҳқонони мо аз рӯи ҳолати парвози он чӣ тавр омадани соли ҷадиди деҳқониро пешгӯӣ мекарданд, фоли нек мегирифтанд. Турнаҳо бо низом парвоз мекарданд, агар баланд гузаранд, деҳқонон ба таҳлука меафтоданд, ки сол қиматӣшуда, мардум азият хоҳанд кашид. Ва агар онҳо пасту мавзун ва хомуш бигзаранд, мардум фоли нек мегирифтанд, ки зироаташон омад меканад ва сол серҳосил мешавад ва рӯзгорашон осуда хоҳад шуд. Чунин ақидаҳо дар таронаҳои халқӣ ва мифу пешгӯиҳои мардумии оид ба паррандаҳо ифода ва инъикос ёфтаанд:

Турна қатор меояд,

Пайки баҳор меояд.

Мавсими кор меояд,

Фасли баҳор меояд.

Дар авали баҳорон,

Дар домани кӯҳсорон.

Мардуми води Қаротегину Дарвоз фоле доштанд, ки тибқи он авали баҳор ҳар касе бори аввал овози ғукро бишнавад, чашмонашро пӯшида, даст ба замин мениҳод. Ба дасташ сабза ояд, фоли нек мегирифт, ки сол серборон омада, зироати деҳқонӣ хуб нумӯъ мекунад, водиҳо сабзу хуррам гардида, рӯзгори мардум осуда мешавад. Ва агар ба дасти он шахс хок, санг, кулух меомад, фол нек намебаромад. Инсон гӯё камризқ шуда, соли пешомад бефайзу бебаракат ва наҳс шуданаш аз эҳтимол дур набуд.

Дар водиҳои Қаротегин, Хатлон, Дарвоз ва Ҳисор ҳамин, ки пеш аз Наврӯз раъду барқ шуду борони аввали баҳорӣба боридан шурӯъ кард, яке аз аҳли хонавода чумчаро аз равзан ба бом мепартофт. Сипас баромада медид, ки чумча чӣхел афтодааст. Чумча агар рӯяш боз афтода бошад, ин рамзи серборонӣ, серҳосилӣ, фаровонӣ ва файзу баракат буд. Чумча парӯ меафтод, одамон фоли бад мегирифтанд, ки сол камбориш, хушк ва камҳосил меояд. Тибқи ин пешгӯӣ пару мондани даҳани чумча рамзи хушк мондани даҳони мардум будааст.

Дар Самарқанд ва гирду навоҳии он одате буд, ки ҳангоми дидани тиру камони аввалин духтарҳо занҷири дарро мегазиданд, ки то соли оянда ва тиру камони дигар дандонҳояшон дард накунанд ва мисли занҷири дар устувору қавӣ бошанд.

Дар бисёр маҳалҳои кӯҳдоман вақте ки раъду барқ шуда, борон борад, мардум, алалхусус, ҷавонон ба чидани хорчу қӯзақарнӣ(қӯзақандӣ) мебаромаданд. Кассе қӯзақарнии аввалинро, ки пайдо кард, таронаи зайлро тараннум менамуд:

Қӯзақандӣёрата гӯй,

Ёри чилу чората гӯй.

Кампири айёрата гӯй,

Дугонаи зората гӯй.

Бо тараннуми ин қабил таронаҳо одамон табиатро афзун карданӣ мешуданд. Тибқи ақидаи ниёгон хорчу қӯзақарнӣмахлуқи ҷондоре пиндошта мешуданд ва мардум мехостанд, ки бо ин роҳ ёрони онҳоро пайдо намоянд.

Баъзе солҳо баҳор сербориш шуда, зироат ва корҳои боғдорӣосеб медид. Мардум барои пеши офати табиатро гирифтан дегдонро тафсонда оби боронро ба он мепошиданд. Чунин вонамуд мекарданд, ки пои боронро сӯхтаанд, то ки чанд муддате наояд.

Мардуми Қаротегин ва Дарвоз одате доштанд, ки он «домони офтобсӯзӣ» номида мешуд. Деҳқонон рӯзҳои аввали баҳори камофтоб ба писаре, ки дар фасли баҳор таваллуд шуда бошад, латтаи кабудро дар дода мефармуданд, ки онро ба ҷои нури Офтоб расидаи утоқ бимонад. Он латта бояд сӯхта хокистар мешуд. Бо ин маросим одамон гӯё домони Офтоб, яъне абрҳоро месӯхтанд, ки дигар пинҳон нашаванд ва мардум аз пинҳоншавиашон азият набинанд.

Дар деҳоти водии Ҳисор дар ин маврид бачаҳо ба Офтоб муроҷиат мекарданд, ки:

Офтоб, Офтоб!

Дари осмона кушо,

Бачаякон бозӣ кунанд,

Духтаракон шодӣ кунанд.

Дар баъзе маҳалҳои дигар бачаҳо ба Офтоб рӯ оварда, чунин мегуфтанд:

Офтоб, офтоб,

Биё нону ҷурғот хӯрем!

Дар Хатлон ва баъзе нуқоти дигари кишвар хурдтаракон дар ин маврид ба Офтоб мегуфтанд, ки:

Офтоб, Офтоб, биё,

Кулчаву ҳалвот диҳам.

Таронаи дигаре, ки дар он парастиши Офтоб ба таври возеҳхеле равшан ифода ёфтааст, дар байни аҳолии шаҳри Бухоро мураввиҷ буда, ки он «Анҷило» номида мешуд. Ва инро ҳам баъди дилбазан шудани борони бе маврид бо мақсади ҳар чи зудтар аз таги абрҳо баромада, ба мардум гармӣ ато намудани Офтоб тараннум менамуданд:

Анҷилову манҷило,

Ба ҳаққи гумбази тилло.

Ба ҳаққи шоҳи авлиё,

Хуршедхоним фирор кун,

Нимаи биринҷа об кун.

Булур (яъне абр) равад ба шаҳри дур,

Офтоб биёд ба шаҳри мо.

Ба фикри мо чунин маросимҳо осори ақидаи қадимаи парастиши офтоб ва таронаҳое мебошанд, ки ниёгони мо барои парастидан ва бузургдошти Офтобу Моҳтоб месуруданд, ки мо намунаҳои онҳоро дар «Авасто» мушоҳида мекунем.

Соли сербориш дар водиҳои Қаротегину Ҳисор ва Хатлон аз ҳар хонаи аҳли деҳа орд ҷамъ карда, кулчаҳои хушк мепухтанд ва байни мардум қисм мекарданд. Дар яке аз кӯчаҳои деҳа кундаҳоро оташ зада, базм меоростанд ва дар атрофи гулхан мардум рақсу бозӣ менамуданд. Кулчаҳо, ки гирда буданд, рамзи Офтоб ба шумор мерафтанд.

Дар водиҳои Қаротегин, Дарвоз ва Кӯлоб дар фасли баҳор борон наборад, мардум ба таҳлука афтода, маросиме тартиб медоданд, ки он «Ашаглон» номида мешуд. Ин маросимро тоҷикони шимолӣ, алалхусус, вилояти Ленинобод ва баъзе деҳаҳои води Зарафшон, аҳолии Самарқанд, вилоятҳои Қашқадарё ва Сурхандарё «Сусхотун» меномиданд. Ҳангоми иҷрои маросим мардуми Хатлонзамин таронаи зайлро месуруданд:

Гандум синачок аст,

Гандум зери хок аст.

Аз ташнагӣ ҳалок аст,

Ё раб, бидеҳ, ту борон!

Аҳли кӯҳистони марказӣ ва ҷанубу шарқӣ дар ин маврид таронаи:

Ашаглони ростина,

Оста биҷунбон остина.

Гандуми сабзам қоқшудай,

Як бор бирезон боруна-ро тараннум менамуданд.

Дар байни мардум бисёр шугуну пешгӯӣва фолу одатҳое мавҷуданд, ки онҳо ба фаслҳои сол мутааллиқ буда, қобили таҳқиқу баррасии махсус мебошанд. Масалан, деҳконон дар натиҷаи мушоҳидаҳои тӯлонӣмуқаррар кардаанд, ки агар дар чилла борон биборад, зимистон бардавом шуда, сербарфу сард меояд. Аз ин рӯ, мардум гуфтаанд:

Дар чилла чу об дидӣ,

Баҳора ба хоб дидӣ.

Муллоева Н.М. н.и.х., Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, МД Маркази таҳқиқоти технологияҳои инноватсионии АМИТ

Баъди ба даст овардани Истиқлолияти давлатӣ, Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон ба таъриху фарҳанг ва ҷашну маросимҳои мардумӣ диққати ҷиддӣ дода, барои эҳёи арзишҳои миллӣ талош намуд. Дар қатори ҷашнҳои миллию мардумӣ таҷлили Ҷашни Наврӯз миёни мардуми тоҷик ва тоҷикистониён мақоми хосаро пайдо кард.

Имрӯз барои мо тоҷикон ва кулли кишварҳои ҳавзаи тамаддуни Наврӯз боиси ифтихор аст, ки ин ҷашни куҳану бостонӣ ва ҷашни зебои табиат аз тарафи Созмони Милали Муттаҳид ҳамчун ҷашни байналмилалӣ эълон шуд. Ин дастоварди арзишманд натиҷаи азму талоши муштарак ва пайгириҳои чандинсолаи Тоҷикистон ва чандин давлатҳои дӯсту бародар мебошад. Наврӯз бузургтарин ҷашни миллии ниёгони мо ба ҳисоб рафта, дорои таърихи ҳазорсолаҳо мебошад.

Тавре ки дар сарчашмаҳои таърихӣ омадааст, аввалин касе ки ин идро ҷашн гирифт подшоҳи форс бо номи Ҷамшед буд. Наврӯз дар луғатҳо ба маънои "рӯзи нав" ва "тоза", "рӯзи нахустин", аввали рӯзҳои сол, яъне рӯзе ки соли нав аз он оғоз мегардад омадааст. Дар ин маврид Абурайҳони Берунӣ донишманд ва олими қарни даҳум дар китоби машҳури худ «Осор-ул-боқия» аз забони Алӣ бинни Яҳё навиштааст, ки

«Рӯзи Наврӯз ягона рӯзест, ки тағйирнопазир аст”. Бояд зикр намуд, ки ин донишманд ба таври густурда дар бораи ҷашни Наврӯз ки чигуна мардуми давронаш аз пиростани хонаву кошона аз Наврӯзи оламафрӯз истиқбол менамуданд, маълумотҳои ҷолиб овардааст.

Бояд гуфт, ки барои ҷаҳонишавии Наврӯз саҳми Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон бениҳоят бузург мебошад. Бо талошҳои ҳамаҷонибаи Пешвои миллат аз 30-юми сентябри соли 2009 Наврӯз аз ҷониби ЮНЕСКО ба феҳристи ёдгории ғайримоддии фарҳанги башарият дохил карда шуд ва 19-уми феврали соли 2010 дар Иҷлосияи 64-ум аз ҷониби Маҷмааи Умумии СММ Рӯзи байналмиллалии Наврӯз эълон карда шуда, ки ҳамасола дар саросари ҷаҳон бо як шаҳомат таҷлил мегардад.

Дар замони соҳибистиқлолӣ Наврӯз боз шукӯҳу таҷаллои тоза пайдо намуд ва мо тоҷикон ин ҷашнро ҳамчун мероси муқаддастарини ниёгонамон ва ҷашни покию зебоӣ дар фазои истиқлолу ваҳдат бо шукргузорӣ таҷлил менамоем. Дар яке аз суханрониҳои худ Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон таъкид кардаанд, ки "Наврӯз ҷашнест, ки инсонро ба покию нафосат, некию накӯкорӣ, дӯстиву бародарӣ ва ваҳдату ҳамдилӣ ҳидоят мекунад." Инчунин, лозим ба ёдоварист, ки ҷашни Наврӯз рамзи эҳёи табиат ва шодии мардум, арзёби гардида, ин ҷашн баёнгари пиндори нек, гуфтори нек ва рафтори нек мебошад.

Воқеан ҳам мардуми куҳанбунёди тоҷик тавонист ҷашнҳои муқаддаси миллиамон – Наврӯз, Меҳргон ва Садаро дар тули асрҳо нигоҳ дошта, то ба имрӯз бирасонад ва онро ҷаҳонӣ гардонанд. Ҷашни Наврӯз арзишҳои чун сулҳ, оштӣ ва ҳамбастагиро тақвият дода, дӯстӣ миёни қавму миллатҳои гуногунро афзоиш медиҳад.

Ҳамасола дар Душанбе ва дигар манотиқи кишвар чорабиниҳои бузурги Наврӯзӣ баргузор мешаванд, ки на танҳо тоҷикон, балки меҳмонони хориҷиро низ ба худ ҷалб мекунанд.

Дар сатҳи фарҳангӣ ва сиёсӣ, Наврӯз ба як воситаи муҳими таҳкими ҳамкориҳои байналмилалӣ табдил ёфтааст. Ҷумҳурии Тоҷикистон бо дигар кишварҳои минтақа ҳамкорӣ намуда, барои таблиғ ва ҳифзи арзишҳои Наврӯз талош мекунад. Ин ҷашн ба мустаҳкам шудани робитаҳои фарҳангӣ ва дӯстонаи кишварҳои гуногун мусоидат менамояд.

Наврӯз на танҳо як ҷашн, балки як мактаби худшиносӣ, эҳтиром ба гузашта ва пайвастагии инсон бо табиат ва ҷомеа мебошад. Ин ҷашн ҳамеша мардумро ба сӯи якдигар наздик мекунад, рӯҳияи дӯстиву ҳамбастагиро таҳким мебахшад.

Фарзона Маҳмадова - ходими хурди илмии ИФСҲ АМИТ

Шартномаи сарҳадии нави байни Тоҷикистону Қирғизистон намунаи барҷастаи дипломатияи минтақавӣ ва муваффақияти роҳбарони ин ду давлат дар роҳи таъмини сулҳу суботи давомдор мебошад. Дар як вақте, ки Осиёи Марказӣ ба шиддат ниёзманди роҳҳои нави ҳамкории дипломатӣ ва рушди иқтисодӣ аст, ин созишнома нишон медиҳад, ки муколама ва тафоҳуми мутақобил метавонанд дар ҳалли масоили деринаи марзӣ нақши калидӣ дошта бошанд.

Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон, ва Президенти Қирғизистон, Содир Ҷабборов, нақши калидӣ дар ин муваффақият доранд. Таҳлилҳо нишон медиҳанд, ки бидуни талошҳои зиёди онҳо ва алоқамандӣ ба пайдо кардани роҳи ҳал барои муноқишаҳои дерина, расидан ба чунин созишномаи муҳим мумкин намебуд.

Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон, ки дар мақоми роҳбарии Тоҷикистон қарор дорад, ба шахсе шинохта шудааст, ки метавонад дар вазъиятҳои мушкил ҳалли дипломатӣ пешниҳод кунад. Ӯ дар ин раванди мушкил роҳбарӣ кард, то ки муноқишаи дербоз миёни ду ҳамсоя, ки чанд маротиба ба зӯроварӣ кашида шуда буд, ба сулҳи пойдор мунҷар шавад. Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ҳамеша таъкид мекард, ки бидуни субот ва ҳамкории минтақавӣ, рушди иқтисодӣ ва иҷтимоӣ имконнопазир аст.

Аз ҷониби дигар, Содир Ҷабборов, ки соли 2021 ба мақоми Президентӣ омад, худро ҳамчун роҳбари динамикӣ нишон дод, ки омода аст барои ҳалли масоиле, ки қаблан давомдор буданд, роҳи ҳал ҷустуҷӯ кунад. Вай аксар вақт таъкид мекунад, ки амнияти минтақавӣ ва рушди иқтисодии кишвараш ба суботи марзӣ вобаста аст ва ҳар гуна муноқиша метавонад таъсири манфии дарозмуддат ба оромии кишвар дошта бошад.
Ин ду раҳбар тавонистанд бо вуҷуди фишорҳои дохилӣ ва байналмилалӣ ба музокироти созанда даст зананд ва ниҳоят ба созишномаи таърихӣ расиданд, ки имкон медиҳад ҳарду ҷониб марзҳои худро бе низоъ идора кунанд ва барои рушди минтақавӣ асоси мустаҳкам гузоранд.

Созишномаи ниҳоии сарҳадӣ миёни Тоҷикистону Қирғизистон ҳамчун як дастоварди таърихӣ барои поён бахшидан ба баҳсҳои тӯлониву хатарнок арзёбӣ мешавад. Ин созиш ба даъвоҳои давомдори беш аз се даҳа хотима гузошта, хатари ноустувории минтақавиро як далели ҷиддӣ коҳиш медиҳад. Бисёре аз таҳлилгарон онро қадами мусбат ба сӯи сулҳ мешуморанд.

Масалан, Фараҳ Каримӣ, намояндаи махсуси Маҷлиси парлумонии САҲА оид ба Осиёи Марказӣ, эълом дошт, ки ин созишнома «қадаме муҳим ба сӯи сулҳу суботи пойдор» мебошад ва муваффақ шудани он нишони нерӯи муколама ва эътимоди мутақобила дар ҳаллу фасли ихтилофҳо аст ҳамин тавр, Брюс Панниер, хабарнигор ва таҳлилгари масоили Осиёи Марказӣ, таъкид мекунад, ки ин тавофуқ ба низоъҳое хотима медиҳад, ки сарҳади Тоҷикистону Қирғизистонро дар даврони пасошӯравӣ ба хатарноктарин нуқтаи минтақа табдил дода буданд.
Ба таври умум, нуктаи назаре байни коршиносони байналмилалӣ шакл гирифтааст, ки созишномаи мазкур як қадами мусбат ва таърихист, вале бояд эҳтиёткорона татбиқ гардад. Таҳлилгари масоили байналмилалӣ Филиппо Коста Буранелли таъкид мекунад, ки “ҳеч яке аз ҷонибҳо наметавонист пурра гузашт накунад, вагарна созиш ҳосил намегардид.”

Созмонҳои байналмилалӣ ва кишварҳои минтақаи васеъ низ созишномаи сарҳадии Тоҷикистону Қирғизистонро ҳамчун қадами мусбат истиқбол карданд. Масалан, Созмони Аҳдномаи Амнияти Дастаҷамъӣ (СААД/CSTO), ки ҳар ду кишвар узви он мебошанд, бо пахши изҳороте имзои ин санадро таҳният гуфт. Дар баёнияи СААД таъкид шудааст, ки бо иродаи сиёсӣ ва талошҳои пайвастаи раҳбарияти ҳар ду кишвар хатти қариб ҳазоркилометраи сарҳад мувофиқа гардид. Ин ҳалли масъалаи сарҳадӣ “бешубҳа ба рушди ҳамкории минтақаӣ дар соҳаҳои гуногун мусоидат намуда, амниятро дар доираи масъулияти СААД тақвият медиҳад"

Барои Қирғизистон низ ин созишнома як дастоварди дипломатӣ дониста мешавад. Президенти Қирғизистон Содир Ҷабборов тавонист бо ин созиш ҳамаи марзҳои кишварро бо ҳамсоягон ниҳоӣ кунад (Қирғизистон қаблан бо Ӯзбекистон низ баҳси марзиро ҳал намудааст). Ҳукумати Қирғизистон созишномаро ҳамчун пирӯзии сиёсӣ муаррифӣ карда, изҳор дошт, ки баҳси сарҳадӣ бо тамоми ҳамсояҳо хатм шуд ва ин барои амнияти миллӣ ва рушди минбаъдаи кишвар судманд аст.

Аз назари иқтисодӣ, ин созиш барои минтақа низ натиҷаҳои мусбат дорад. Бо аз байн рафтани монеаи сарҳадӣ, рафтуомад ва савдои байни Тоҷикистон ва Қирғизистон осонтар мешавад. Дар воқеъ, баъди имзои протоколи ниҳоии сарҳадӣ, ду гузаргоҳи муҳим – Қайрағоч ва Қизил-Бел – ки аз баҳори соли 2021 бо сабаби задухӯрдҳо баста буданд, дубора боз шуд ва ҳаракати озоди мардуму мол барқарор мегардад.
Таҳлилгарони Eurasianet пешбинӣ мекунанд, ки ин созиш рушди тиҷорати минтақавиро таҳрик хоҳад дод ва роҳи ҳамкории густурдатарро ҳамвор мекунад.

Зимни мулоқоти ниҳоӣ дар Бишкек, танҳо марзро хаттамнамуда нагузошта, ҳайатҳои ду кишвар дар бораи рушди роҳҳои транзити байнидавлатӣ, идоракунии муштараки иншооти тавлиди барқ ва захираҳои об низ ба мувофиқа расиданд.

Бо кушода шудани сарҳад, лоиҳаҳои минтақавии нақлиётӣ ва энержӣ низ нафаси тоза мегиранд. Масалан, яке аз лоиҳаҳои муҳими энергетикӣ – CASA-1000 (хати интиқоли барқ аз Осиёи Марказӣ ба Ҷанубӣ) – аз марзи Тоҷикистону Қирғизистон мегузарад. Ҳалли баҳси сарҳадӣ акнун амалӣ шудани чунин тарҳҳоро осонтар мекунад, зеро суботу эътимод дар минтақа меафзояд.

Таҳлилгарон мегӯянд, ки пайвандҳои иқтисодиву нақлиётии кишварҳои Осиёи Марказӣ сол то сол бештар мегарданд ва ҳалли ихтилофоти сарҳадӣ заминаро барои рушди муштараки иқтисодӣ ва иҷтимоӣ фароҳам месозад.

Дар сатҳи маҳаллӣ низ, акнун ки хатти марз дақиқ мешавад, имкони татбиқи лоиҳаҳои рушди минтақаҳои наздисарҳадӣ ба вуҷуд меояд. Аз ҷумла, интизор меравад, ки дар ду тарафи марз рушди инфрасохтор, савдо ва ҳамкориҳои иҷтимоӣ суръат гирад, зеро дигар ноамнии доимӣ садди роҳ нахоҳад шуд.

Хушбахтона, барои чунин ҳолатҳо низ дар қарордод механизмҳои муштараки ҳамкорӣ, аз ҷумла комиссияҳои махсуси дуҷониба, пешбинӣ гардидаанд. Чунончи, таҷрибаи истифодаи муштараки оби маҳаллаи Головной аллакай нишон медиҳад, ки ду кишвар метавонанд ба тавофуқҳои амалӣ бирасанд: тибқи созиш, дар ин иншооти обтақсимкунӣ ҳар ду ҷониб соҳиби ҳаққи баробар шуданд, то ки минбаъд ихтилофи обӣ рух надиҳад.

Мақомоти Созмони Амният ва Ҳамкорӣ дар Аврупо (САҲА) низ ин пешрафтро нақши муҳим дар таҳкими суботи минтақавӣ хонданд. Фараҳ Каримӣ аз ҷониби САҲА изҳор намуд, ки созиши мазкур нишон дод, ки тавассути муколама ва эътимоди мутақобил ҳатто баҳсҳои сахти дерина ҳалшавандаанд.

Созмони Ҳамкории Шанхай (СҲШ) ва ҳамсоякишварҳо мисли Ӯзбекистон ва Қазоқистон низ аз эълони созиши Тоҷикистону Қирғизистон истиқбол карданд. Ба навиштаи расонаҳо, ин кишварҳо ором шудани вазъ дар водии Фарғонаро ба нафъи кулли минтақа арзёбӣ намуданд ва омодагии худро барои мусоидат ба расидагии минбаъда ба масъалаҳои марбута баён доштанд.

Ҳатто кишварҳое чун Туркия ба таври алоҳида изҳороти дастгирӣ доданд – Вазорати корҳои хориҷии Туркия созишномаро сутуда, гуфт ин иқдом ба сулҳу субот ва ҳамкории минтақа мусоидат хоҳад кард.
Чунин эътирофи байналмилалӣ нишон медиҳад, ки ҷомеаи ҷаҳонӣ ба ин муомила на танҳо ҳамчун баҳси маҳаллии ду кишвар, балки ҳамчун омили таъсиргузор ба амнияти куллии Осиёи Марказӣ менигарад. Созмонҳои ҷаҳонӣ ва минтақавӣ омодагии худро барои кӯмак ба татбиқи созиш, аз ҷумла барномаҳои рушди сарҳадот ва эътимодсозӣ, изҳор кардаанд.

Хулоса ба натиҷа расидани шартномаи сарҳадии байни Тоҷикистону Қирғизистон барои Осиёи Марказӣ рӯйдоди таърихист. Аксари коршиносони хориҷӣ мувофиқанд, ки ин созиш талотумҳои чандинсоларо поён дода, имконияти воқеии таъмини суботи дарозмуддатро фароҳам меорад.Дар маҷмӯъ, назари коршиносони байналмилалӣ чунин аст, ки ин шартнома тавозуни нави мусбатеро дар равобити Душанбе ва Бишкек эҷод мекунад. Он як “гиреҳи бағализ”ро кушод, ки солҳои дароз рушди ду кишвар ва оромии мардуми наздисарҳадиро халалдор менамуд.

Манбаъҳои истифодашаванда: BBC, Reuters, The Diplomat, Eurasianet, Радиои Озодӣ (RFE/RL), Eurasia Review, (aa.com.tr), Jamestown Foundation ва изҳороти созмонҳои байналмилалӣ.

Носирҷон Мирзоев – унвонҷуйи Институти фалсафа, сиёсатшиносӣ ва ҳуқуқи ба номи А. Бҳоваддинови АМИТ

Аз дидгоҳи таъриху фарҳанги бостон ҷашнҳои қадимаи халқи тоҷик ва мардумони ориёитабор ин Наврӯз, Тиргон, Меҳргон ва Сада, мебошанд. Ин ҷашнҳо баёнгари фарҳанги пешрафтаи қадима, тарзи ҳаёти мардумони минтақаанд. Наврӯзро ҳамчун оғози соли нав, ҷашни бедоршавии табиат ва ҷашни кишоварзон метавон номид. Маънои вожаи Наврӯз рӯзи нав буда, ба рӯзи аввали моҳи Фарвардин яъне моҳи аввали солшумории хуршедӣ рост меояд. Ин ҷашн дар байни мардуми ориёӣ, аз ҷумла тоҷикон аз замонҳои қадим бо тамоми шукӯҳу шаҳомати ба худ хос қайд мегардад.

Тавре Президенти мамлакат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар яке аз суханрониҳои худ қайд менамоянд: “Миллати тоҷик ҷашни Наврӯзро дар тӯли садсолаҳо ба монанди забони модарӣ ҳифз намуда, дар замони навин онро ҷузъи таркибии ҳувияти миллӣ ва мояи сарбаландии маънавии худ медонад.”

Наврӯз дар баробари дигар идҳо дорои расму анъанаҳои ба худ хос мебошад. Бояд қайд намуд, ки омодагӣ ба ҷашнгирии Наврӯз ҳанӯз 2 – 3 ҳафта пештар оғоз меёбад. Занону бонувони тоҷик баҳри поку тоза намудани хонаҳои худ мекӯшанд, кӯдакону наврасон бошанд, барои огоҳ намудани мардум аз омад – омади иди Наврӯз гулҳои наврӯидаи баҳориро ҷамъ намуда, ба хонаи якдигар мераванд. Ин анаъана дар байни мардуми тоҷик бо номи “гулгардонӣ” маъмул буда, паёмрасонандаи оғози фасли баҳор, айёми кишту кор ва бедории табиат мебошад.

Анъанаи дигаре, ки дар рӯзҳои ҷашнгирии Наврӯз ҷойгоҳи махсус дорад ин суманак ё худ суманакпазӣ мебошад, ки иди Наврӯзро бе он тасаввур кардан мумкин нест. Ин хӯроки миллӣ аз давраҳои хеле қадим ородиҳандаи дастурхони Наврӯзии тоҷикон мебошад. Барои омода намудани суманак занону бонувон меҳнати зиёд намуда, ин хӯрокро қариб 8 – 12 соат дар якшабонарӯз омода мекунанд. Дар ин айём кадбонуҳо тамоми хешу ақрабои худро ба омода намудани суманак даъват намуда, дар гирди деги суманак рақсу шодӣ мекунанд. Дар байни мардуми тоҷик аз замонҳои қадим боварие вуҷуд дошт, ки гӯё агар инсон оғози соли навро чӣ гунае ҷашн гирад то охири сол зиндагиаш ҳамон гуна мегузарад. Аз ин рӯ, чун иди Наврӯз дар оғози соли солшумории аҷдодӣ қайд карда мешавад, мардум мекӯшанд то онро дар ҳалқаи дӯстону наздикон бо хушиву хурсандӣ гузаронанд, то ин ки то фарҷоми сол дар зиндагиву хонандони эшон хушӣ ҳукумфармо бошад.

Яке аз расму оинҳои дигаре, ки ородиҳандаи дастурхони Наврӯзӣ аст ин ҳафтсин ва ҳафтшин мебошад. Тамоми он маҳсулоте, ки дар доираи ҳафтсин ва ҳафтшин рӯйи дастурхони идона гузошата мешаванд, тараннумгари расму оин ва табиати бой мебошанд.

Яке аз рукнҳои дигари Наврӯз ин бозиҳои суннатии варзишӣ мебошанд. Дар айёми ҷашнгирии Наврӯз мусобиқаҳои варзишӣ аз қабили човандозӣ, пойгаҳ, бандкашӣ, аспдавонӣ ва гӯштингирӣ қариб дар тамоми шаҳру ноҳияҳои мамлакат баргузор мегарданд, ки ба ҷашн шукӯҳу шаҳомати дигар мебахшанд.

Бояд қайд намуд, ки ҷашни Наврӯз на танҳо дар Тоҷикистон, балки дар дигар давлатҳои ҷаҳон низ қайд карда мешавад. Аз ҷумла, дар Эрон, Афғонистон, Ҳиндустон, Покистон, Ироқ, Қазоқистон, Қирғизистон, Озарбойҷон, Туркия, Туркманистон ва Ӯзбекистон низ ин ҷашн маъмул буда, дар тӯли таърих мардумони ин миллатҳо низ ин идро ҷшн мегиранд.

Ин буд, ки 23 – юми феврали соли 2010 дар ҷаласаи 64 – уми Ассамблеяи генералии Созмони Милали Муттаҳид, қатъномаи “Рӯзи ҷаҳонии Наврӯз” (№ 64/ 253) ба тавсиб расид. Дар қатъномаи мазкур дарҷ гардидааст, ки ҳамасола дар тамоми ҷаҳон 21 – уми март ҳамчун Рӯзи байналмилалии Наврӯз таҷлил мегардад. Инчунин аз кишварҳои ҳавзаи Наврӯз даъват ба амал оварда шуд, ки ҷиҳати истиқболу ҷашнгирии ин рӯз диққати махсус дода, оид ба таърихи пайдоишу анаъанаҳои қадимаву ҳозираи он пажӯҳишҳо баранд ва мардумро аз он огоҳ созанд.

Дар доира эълон гардидани ҷашн ҳамчун ҷашни ҷаҳонӣ ҳамасола давлатҳои ҳавзаи Наврӯз ин идро дар кишварҳои худ дар сатҳи баланд таҷлил менамоянд. Баъди қабули қарори мазкур дар ҷумҳурии мо низ 25 уми марти соли 2012 Конфронси байналмилалии Наврӯз – 2012 баргузор гардида буд, ки дар он роҳбарони давлатҳои Эрон, Афғонистон, Покистон, роҳбарони ҳайатҳои воломақоми кишварҳои дӯсти Озарбойҷон, Ҳиндустон, Хитой, Қазоқистон, Қирғизистон, Туркманистон ва Ӯзбекистон, намояндагони олирутбаи Созмони Милали Муттаҳид, Созмони амният ва ҳамкорӣ дар Аврупо, ташкилотҳои дигари байналмилалӣ иштирок намуданд.

Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат муҳтарамЭмомалӣ Раҳмон дар конфронси мазкур аз пазируфта шудани ин ҷашни миллии ниёгон изҳори хушнудӣ баён намуда, чунин қайд намуданд: “Дар сатҳи Созмони Милали Муттаҳид ба ҳайси ҷашни ҷаҳонӣ пазируфта шудани Наврӯзи Аҷам ҳаргиз тасодуфӣ нест. Ин иқдоми муҳим на фақат дар рушди тамаддуни муосир фоли нек аст, балки гувоҳи он мебошад, ки имрӯз ҷаҳон беш аз ҳар вақти дигар ба арзишҳои олии маънавию ахлоқии фарҳанги наврӯзӣ ниёз дорад. Чандин ҳазор сол қабл ниёгони фарзонаи мо ба суннати фарҳангие асос гузоштанд, ки баёнгари пирӯзии нур бар зулмот, некӣ бар бадӣ ва тантанаи покиву садоқат ва тозагиву озодагии инсонӣ мебошад.”

Дар фарҷом ҳаминро бояд қайд намуд, ки таҷлили ҷашнҳои бузурги ниёгон барҳи худшиносии миллии ҳамаи қишрҳои ҷомеа ва тарғибу ташвиқи фарҳанги бою ғании халқи тоҷик ва расму анъанаҳои миллӣ нақши муассир дошта, омили побарҷо будани миллати куҳанбунёду тамаддунофари тоҷик мебошад.

Раҷабова Умеда, ходими илмии Институти таърих, бостоншиносӣ ва мардумшиносии ба номи А.Дониши АМИТ