Забони модарии ҳар миллат сарчашма ва манбаи бақои он буда, меҳвари асосии илҳом ва таҳарруку ҷунбишҳои ҳунариву фарҳангӣ ва илмии равшангарони он мебошад. Далел ва санади қавитарини исботи зинда будани ҳар миллат, зиндаву пойдор мондани забони модарии он мебошад. Дар ин роҳи пурпечутоби таърих: даҳшату маргбориҳо, тохтутозҳои аҷнабиёну бегонагони гуногунмазҳабу гуногунтабор забони модарии мо зинда боқӣ монда, сарманшаи бақои миллат гардид. Тавре ки Президенти кишвар мефармояд: «Фаромӯш набояд кард, ки забони тоҷикӣ ҳамчун яке аз қадимтарин забонҳои зиндаи ҷаҳон маҳз дар Мовароуннаҳру Хуросон ташаккул ёфта, ба эҳёи тафаккури миллии форсизабонон ва густариши адабиёти классикии тоҷику форс замина гузоштааст». Забони тоҷикӣ санади раднопазири Истиқлоли миллии мост. Ваҳдати миллӣ ва истиқлоли миллӣ бе забони модарӣ тасаввурнопазир аст. Муҳаққиқони ҷомеашинос дар эҷоди ваҳдати миллӣ забон ва ваҳдати забониро дар қатори нажод, фарҳанг ва авомили дигар яке аз аслҳои асосии ваҳдати миллӣ донистаанд.

Забон яке аз василаҳои асосии таҳкими ваҳдату ягонагии миллатҳои гуногуни дунё мебошад. Он унсури асосӣ ва нишондиҳандаи фарҳангу тамаддуни миллат буда, дар рушди давлатдории миллӣ низ нақши асосӣ мебозад. Аслан забон ҳамчун нишонаи асосии миллат яке аз рукнҳои асосии давлатдорӣ дар асоси ваҳдат, ягонагӣ ва умумияти миллист. Ҳамин далел собит месозад, ки вақте давлатҳои хурду бузург пайдо мешаванд, пеш аз ҳама барои устувор сохтани пояҳои давлатдории худ, аз унсурҳои бегона сарфи назар карда, оҳиста-оҳиста рӯ ба асолати дохилии миллӣ меоранд. Таърихи башарият ва махсусан таърихи давлатдории ориёӣ нишон медиҳад, ки давлатҳои бостонии мо ҳамеша кӯшиш ва ҷаҳду ҷадал мекарданд, ки барои устувор сохтани пояҳои давлатдорӣ ва ба вуҷуд овардану мустаҳкам сохтани давлатдории миллӣ ва ваҳдату ягонагӣ аз унсури забонӣ истифода бурда, барои рушду тараққӣ ва густариши забони модарии марзу буми хеш тадбирҳои мушаххас андешанд.

Шоҳаншоҳии бузурги Ҳахоманишиён, ки дар арсаи таърих бо фарҳанг ва тамаддуни худ беназир аст, пеш аз ҳама бар пояи фарҳанги асили ориёӣ бунёд шуда, забони модарии хешро дар баробари забонҳои пурқудрату маълуми он замон эломӣ ва ошурӣ ба ҳайси забони расмӣ ва давлатии худ истифода мекарданд. Онҳо номи хат ва забони худро ориёӣ хондаанд. Инчунин, дудмони Кушониёни Кабир ҳам оҳиста-оҳиста аз истифодаи забони юнонӣ даст кашида, забони ориёии хешро (Канишка ҳам мисли Дориюши Кабир забони навиштаҳои худро ориёӣ хондааст) забони ягонаи давлатӣ ва расмии давлати паҳновари худ қарор додаанд.

Пас аз суқути давлати Сосониён ва истилои араб тақрибан беш аз як қарн тул кашид, то ин ки форсизабонон аз зарбаи араб ба худ омада, дар фикри анъанаҳои миллӣ ва собиқаи таърихии худ афтиданд. Дар қарнҳои аввали ислом буд, ки дар ин сарзаминҳо наҳзате пайдо шуд маъруф ба «шуубия», ки на танҳо баробарии арабу аҷам, балки бартарии аҷамро бар араб таъкид мекард. Сад соли дигар нагузашт, ки пояҳои хилофат заиф гардид ва аз ҳар гӯшаву канори сарзамини Хуросону Мовароуннаҳр саркашоне бархостанд, ки дар сар фикри истиқлол ва озодӣ аз юғи хилофатро мепарвариданд.

Нахустин сулолаи маҳаллие, ки каму беш дар Хуросон мустақил гардид, Тоҳириён (821-873) буд. Ҳукмронони ин хонадон ҳанӯз дар фикри истиқлоли фарҳангӣ набуданд. Баръакс кӯшиш карданд, ки дини исломро дар қаламрави худ таҳким бахшанд ва дониста ва ё надониста барои густариши забону адабиёти арабӣ кумак карданд.

Сулолаи дигари маҳаллӣ, ки ҷонишини Тоҳириён гардид, Саффориён (873-903) буд. Дар вақти ҳукмронии намояндаи барҷастаи ин сулола Яқуби Лайс, ки аз миёни мардуми одӣ бархоста буд ва на забони арабӣ медонист ва на ба фарҳанги он алоқа дошт, то ҳудуде дар дарбори вай саҳна барои забону адабиёти арабӣ тангтар шуд ва шоирон барои ӯ ба дарӣ шеър гуфтанд. Муаллифи «Таърихи Систон» нақл мекунад, ки пас аз он ки Яқуби Лайс Ҳиротро фатҳ карда, ба авҷи муваффақият расида буд, «шуаро ӯро шеър гуфтандӣ ба тозӣ... Ӯ олим набуд, дарнаёфт. Муҳаммад Васиф ҳозир буд ва дабири расоили ӯ буд ва адаб некӯ донист ва бад-он рӯзгор номаи порсӣ набуд. Пас Яқуби Лайс гуфт: «Чизе ки ман андар наёбам чаро бояд гуфт?»

Муҳаммад Васиф пас шеъри порсӣ гуфтан гирифт... Ва андар Аҷам касе бар наомад, ки ӯро бузургии он буд пеш аз Яқуб, ки андар ӯ шеър гуфтандӣ»1.

Вале бо вуҷуди ин дар замони ин сулола низ, шояд ба сабаби кутоҳии умри салтанат ва дигар авомили айниву зеҳнӣ шароити мусоид барои ривоҷу равнақи забони ягонаи расмӣ фароҳам нагардид. Аз ин рӯ аз асрҳои аввали ислом ва даврони кутоҳмуддати ҳукмронии сулолаҳои маҳаллии Тоҳириёну Саффориён ба ҷуз аз чанд байти маъруф дар бораи шикасти арабҳо дар Хуталон (825) ва чанд порча шеъри шоирони он аҳд, чун Ҳанзалаи Бодғисӣ, Муҳаммад ибни Васиф, Фирӯзи Машриқӣ ва чанде дигар, ки дар осори муаллифони гузашта ва ҳозира такрор шудаанд, санаде ва навиштаи хаттии дигаре дар даст нест, ки дар асоси онҳо забоншиносон дар хусуси забон ва вазъи луғавии он дар он давра қазоват кунанд.

Растохези воқеи назму насри форсии дарӣ дар замони Сомониён (874-999) оғоз гардид ва пас аз «ду қарни сукут» бори дигар ин боғи нимвайрона самараҳои тоза падид овард ва чунон давлату дарборе ба вуҷуд омад, ки ба қавли Маликушшуаро Баҳор «аз ҳайси созмони ахлоқӣ ва моддӣ ба маротиб табиитар ва устувортар аз аҳди пешин буд ва адабиёте ба вуҷуд омад, ки садяки онро дар аҳди Сосониён надошт».

Сомониён бар хилофи Тоҳириёну Саффориён дарк карда буданд, ки бидуни эҳёи анъанаҳои қадимӣ ва ривоҷу равнақи забону адаби миллӣ истиқлолият устувор ва давомдор шуда наметавонад. Бинобар ин, амирони дурандешу сиёсатмадорони ин хонадон бо камоли ҳушмандӣ муносибати худро бо хилофат тавре оростанд, ки дарбори Бағдод натавонад фитна ва рақобате бар зидди онҳо барангезад. Илова бар ин, Сомониён аз забони форсии дарӣ ҳамчун силоҳи сиёсӣ дар баробари тозиён барои расидан ба истиқлолияти комил истифода мекарданд. Аз ин рӯ, забони форсии дариро, ки забони мардумони Мовароуннаҳру Хуросон буд, забони расмии давлати паҳновари худ қарор дода, адибону олимонро ба назари эҳтиром нигариста, онҳоро ташвиқ мекарданд, ки китобҳои худро ба форсии дарӣ нависанд ва ё осори арабии худ ва дигаронро ба ин забон баргардонанд.

Ва имрӯз тавре ки мебинем ва мушоҳида мекунем, забони модарии мо мавриди ғамхориву пуштибонии ҳаматарафаи давлат ва ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон қарор гирифтааст. Мулоқоти Президенти кишвар бо зиёиёни тоҷик, ки тақрибан анъана шудааст ва ҳар сол дар остонаи даромади соли аҷдодии мо-ҷашни Наврӯз баргузор мегардад, ин нуқтаро бори дигар ба таври равшан собит сохт. Бояд гуфт, ки ғамхорӣ ва мувозибат аз забони модарӣ, пеш аз ҳама пуштибонӣ аз халқу миллати худ мебошад. Миллати тоҷик баъд аз солҳо ва садаҳои тулонии зери истило ва юғи аҷнабиёну бегонагони гуногунирқу мухталифмазҳаб қарор доштан, ба чунин пуштибониву дастгирӣ ниёз дорад. Тавре ки сарвари давлати тоҷикон барҳақ таъкид менамояд: «Дар баробари ин, мо бояд як далели таърихиро фаромӯш насозем, ки ягон миллати дигари дунё мисли тоҷикон ба таъқибу фишорҳои нажодпарастона ва бузургманишиҳои миллӣ гирифтор гардида, аз ҳаводиси миллаткуши таърих ранҷ накашидааст». Биноан, густариши забони тоҷикӣ ҳамчун шиносномаи миллии он вазифаи муқаддаси на танҳо давлат ва ҳукумат, балки ҳар як фарзанди он ва махсусан равшанфикрони тоҷик аст.

Забони миллӣ ҳамчун яке аз пояҳои асосии давлатдории миллӣ дар пойдории давлати миллӣ нақши ҳалкунанда дорад. Ба касе пушида нест, ки дар давраҳои пурошӯбу пурмоҷарои таърих забони миллӣ дар таъмини ваҳдату ягонагии миллат парчами муборизони роҳи озодӣ ва истиқлол мегардад. Аз ҷумла, халқи тоҷик дар охири солҳои 80-ум муборизаи хешро баҳри истиқлоли ҷумҳурӣ маҳз аз талош барои эълон кардани забони тоҷикӣ ҳамчун забони давлатӣ дар қаламрави Тоҷикистон шуруъ карда буд. Бояд зикр кард, ки Қонуни забон дар ҷумҳуриҳои собиқ Иттиҳоди Шуравӣ яке аз аввалинҳо шуда дар Тоҷикистон қабул гардид.

Аҳамияти қабули Қонуни забонро дар ташаккули фарҳангӣ, миллӣ қайд намуда, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон Эмомалӣ Раҳмон дар яке аз суханрониҳояшон ба ифтихори ҷашни Қонуни забон ин нуқтаро хуб ёдоварӣ кардаанд: «Истиқлолияти фарҳангии Тоҷикистон дар даҳсолаҳои охир ба назари ман, аз кушишу талошҳои зиёиёни равшанзамир ва аҳли ҷомеа баҳри истиқлолияти забон ва мақоми давлатӣ ёфтани он оғоз ёфт». Акнун баъд аз гузашти солҳо давлати миллии мо бо роҳбарии муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар назди зиёиён ва фарҳангчиёни тоҷик ба хотири равнақу инкишофи забони тоҷикӣ ва ба ҳамин восита пешрафти фарҳанги миллӣ вазифаҳои бомасъулиятро мегузорад. Тавре ки дар суҳбат бо намояндагони зиёиёни кишвар аз тарафи Президенти мамлакат зикр гардид «...мо пеш аз ҳама барои рушди солими забони давлатӣ тамоми тадбирҳоро меандешем....».

Барои ба даст овардану таҳким бахшидани истиқлоли фарҳангии миллӣ пеш аз ҳама пояҳои забони миллиро мустаҳкам намудан зарур аст. Забони тоҷикӣ фақат ҳамон вақте забони илму фарҳанг мегардад, ки бо ин забон истилоҳоти илмӣ ба вуҷуд оаврда шавад.

Истиқлоли фарҳангии миллат тақозо дорад, ки мо тамоми риштаҳои ҳаёти фарҳангии ҷомеаро ба таври яксон ва муназзам инкишоф дода, бедории миллӣ ва фарҳангии тоҷиконро баланд бардорем. Албатта, истиқлоли фарҳангӣ ва инкишофу такомули он аз иқдому чорабиниҳои алоҳида иборат набуда, он як барномаи тарҳрезишудаи куллиро мехоҳад, ки бояд ҳам кудакистону боғчаҳо, мактабҳои таҳсилоти ҳамагонӣ ва донишгоҳҳову муассисаҳои таҳсилоти олӣ ва ҳам муассисаву ташкилотҳои фарҳангӣ (театр, китобхона, осорхонаҳо ва ғайра), матбуоту радио ва телевизион, хулоса, тамоми қишрҳои ҷомеаро фаро гирад. Асоси ин барномаи умумӣ бояд пеш аз ҳама густаришу инкишофи забони модарӣ гардад. Таҳияи чунин барномаи ҷомеъ ва зарурати дар амал пиёда намудани он дар суханронии Президенти Ҷумҳурӣ Эмомалӣ Раҳмон ҳангоми мулоқот бо намояндагони зиёиёни кишвар махсусан таъкид шудааст: «Шояд маҷмуи ин масъалаҳо таҳия намудани барномаи мушаххаси давлатиро тақозо дошта бошанд. Ба ҳар ҳол проблема хеле ҷиддӣ аст. Ба масъалаи забон ва паҳлуҳои гуногуни он муфассал таваққуф кардани ман бесабаб нест. Зеро забон калиди дониш ва маърифат аст». Истиқлол ва равандҳои сиёсиву фарҳангии давраи навини рушди таърихии Тоҷикистони соҳибистиқлол дар назди равшанфикрон ва зиёиёни кишвар вазифаҳои нав мегузорад.

Дар ин марҳилаи таърихсоз муайян кардани самтҳои асосии инкишофи ҷомеа, тарбияи наслҳои имрӯза дар руҳияи ватандӯстиву ватанпарастӣ, баланд бардоштани сатҳи худогоҳӣ ва худшиносии миллӣ ва бад-ин василаву роҳҳои дигар таъмини истиқлолияти фарҳангӣ ва вазифаҳои асоситарини на танҳо равшанфикрон ва аҳли зиё, балки ҳар фарди тоҷик мегардад. Тавре ки Президенти кишвар Эмомалӣ Раҳмон дар китоби худ «Тоҷикон дар оинаи таърих. Китоби сеюм. Аз Ориён то Сомониён» мефармоянд: «Вазифаи аввалиндараҷаи ҳамаи мо истиқлолияти давлатамонро мустаҳкам карда, насли наврасу ҷавонро дар руҳияи ватандӯстиву ифтихори миллӣ, садоқат ба анъанаву суннатҳои тарихиву фарҳангии миллат ва эҳтиром ба арзишҳои умумибашарӣ тарбия намудан аст» .

Дар ин ҷода бояд олимон ва донишмандони риштаи забон ва адабиёт дар сафи пеши мубориза қарор гиранд. Бинобар ин, дурнамои рушди илми филологияи тоҷик пеш аз ҳама ба сатҳи тайёрии касбии донишмандони ин ришта сахт марбут аст. Тайёрӣ ва омодагии касбии онҳо дар навбати худ ба ҳосил кардани донишу малакаи илмӣ, истифода аз дастовардҳои охири илму техника, амиқ ва ҳамаҷониба омӯхтани забону фарҳанги миллат дар асоси усулҳои нави таҳқиқоти илмиву амалӣ алоқаманд аст. Махсусан, дар асарҳои Президенти кишвар «Нигоҳе ба таърих ва тамаддуни ориёӣ» ва дар китоби сеюми «Тоҷикон дар оинаи таърих. Аз Ориён то Сомониён» ба масъалаҳои инкишофи илми забоншиносӣ, пажуҳиши таърихи забони тоҷикӣ ва лаҳҷаҳову шеваҳои он, таҳқиқи забонҳои эронитабор ва инкишофи забоншиносии муқоисавӣ аҳамияти зиёде дода, самтҳои асосии пешрафти илми забоншиносӣ муайян шудааст.

Дар мавриди таҳқиқи масъалаҳои гуногуни тоҷикшиносӣ аз муайян кардани номи миллат, номи забон ва сарзамин то ҷузъитарин ва хурдтарин масъалаҳои он густариши таҳқиқоту пажуҳишҳои этнолингвистӣ ва этноситсиолингвистиро низ дар назар бояд гирифт. Ин ҷанбаи забоншиносӣ нисбатан бахши нави пажуҳиши буда, дар шароити кунунӣ бар пояи он назария ва равияҳои мухталифи илми забоншиносӣ ба вуҷуд меоянд. Таҳқиқи илмии сиёсати давлатии забон, ба танзим даровардани муносибати байни забонҳо, масъалаҳои забони давлатӣ ва танзими муносибати байни забонҳои давлатӣ ва забонҳои маҳаллӣ бахше аз мавзуъҳои ин ришта мебошад.

Этнолингвистика илмест, ки алоқамандии забон ва этносро меомӯзад. Ин соҳаи забоншиносӣ ба мардумшиносӣ, лаҳҷашиносӣ, фолклоршиносӣ, равоншиносӣ ва таърихи забон алоқаманд аст. Омӯзиши этнолингвистика барои равшан намудани баъзе масъалаҳои печидаи равобити забон ва этнография, забон ва фарҳанг, забон ва асотир, забон ва фолклор аҳамияти илмиву назариявӣ дорад. Масалан, аз лиҳози лингвистӣ ва этнолингвистӣ муайян кардани истилоҳи «забони ориёӣ» дар забоншиносии муосир хеле муҳим аст. То ин дам дар байни забоншиносон забони ориёӣ забони умумии ҳиндуориёҳо ва эрониҳо дониста шуда, замони ин умумият тақрибан дувуним- се ҳазор сол пеш аз милод муайян гардида буд. Вале имрӯз собит шудааст, ки яке аз забонҳои расмӣ давлатдории Ҳахоманишиён ва Кушониён забони ориёӣ будааст. Ин нуқта аз тарафи Эмомалӣ Раҳмонов дар китоби сеюми Президенти кишвар «Тоҷикон дар оинаи таърих» ба таври зерин тасдиқ шудааст: «Бозёфтҳои катибаи Сурхкӯтал ва катибаи Работак дар музофоти Қундузу Бағлони Афғонистон дар илми кӯшоншиносӣ инқилоби тозае ангехта, бо бурҳони қотеъ собит намуд, ки Кӯшониён забони Бохтариро бо номи забони ориёӣ пазируфта, дар коргузории маъмурӣ ва рисолати давлатдорӣ ҷорӣ намудаанд.» Чунин тахмин кардан мумкин аст, ки забони ориёӣ ҳамчун забони расмии умумӣ дар байни эронитаборон дар давраҳои қадим ва миёна истифода мешудааст. Барои ба ҳақиқати илмӣ табдил додани ин фарзия пажуҳишҳо ва таҳқиқотҳои шинохти забонҳои эрониро ҳамаҷониба тақвият ва густариш бояд дод. Хушбахтона, аксарияти забонҳои эронӣ дар Тоҷикистон боқӣ мондаанд. Тавре ки Президенти кишвар дар китоби «Нигоҳе ба таърих ва тамаддуни ориёӣ» мефармояд: «Имрӯз Тоҷикистон аз ҷиҳати боигарии забонӣ низ мисли як осорхонаи таърихӣ зинда аст. Чандин забонҳои қадимаи мутааллиқ ба гурӯҳи забонҳои шарқии эронӣ дар Бадахшон ва яғнобӣ дар болооби дарёи Зарафшон ҳанӯз ҳам мавҷуданд. Ин забонҳо як лабораторияи бебаҳои таърихи забон буда, онҳоро ҳифз кардан ва ҳарчи беҳтар аз лиҳози илмӣ, хосатан этнолингвистӣ, омӯхтан зарур аст»

Суннатҳои маҳаллии мардуми Бадахшон ва Яғноб низ идомаи суннатҳои гузаштаи шарқии эронӣ, бавижа суғдиву бохтарӣ мебошад. Аз ин рӯ, омӯзиши ҳамаҷонибаи тамоми суннатҳои шарқи эронӣ дар ин минтақаҳо хеле муҳим арзёбӣ мешавад. Яке аз ҷолибтарин суннатҳои маҳаллӣ ҳунарҳои дастии ин мардум аз қабили кулолӣ, бофандагӣ, осиёбсозӣ, ресандагӣ ва тибби халқӣ ва муолиҷаи халқии бемориҳо мебошад. Аҳамияти пажҳиши гуногунҷабҳаи забоншиносии ин забон ҳоро ба назар гирифта, Президенти кишвар мефармояд: «Ба назарам дар натиҷаи таҳаввулоти давраи нави таърихихи миллатамон шояд забонҳои помирӣ бар асари марҳалаи сифатан нави равобит ва таъсири мутақобил тағйиру таҳаввули ҷиддии ногузир хоҳанд дид, вале мо бояд кӯшиш кунем, ки ин забонҳо ҳамчун сарвати маънавии халқамон ҳифз шаванд.» Барои пажуҳиш ва таҳқиқи ин забонҳо ва инчунин дигар забонҳои эронӣ имкон дорад, ки дар Пажуҳишгоҳи забон ва адабиёти ба номи Рӯдакӣ шуъбаи нави забонҳо ва гӯйишҳои эронӣ таъсис шавад.

Яке аз масъалаҳои мураккаби дигар, ки ба рушди забони тоҷикӣ алоқаи ногусастанӣ дорад, ин фазои иттилоотӣ мебошад. Тавре ки ба ҳамагон маълум аст, дар Тоҷикистон фазои иттилоотӣ ба забони тоҷикӣ пурқувват нест. Матбуот, радиову телевизион ва фазои иттилоотии компютерӣ, ки се унсури асосии иттилоотӣ мебошанд, бештар ҷанбаи русӣ доранд. Яъне дар пахшу нашри ин расонаҳо забони давлатӣ ва бартарӣ доштани он дар фазои иттилоотӣ умуман ба назар гирифта намешавад. Ба ҷузъ аз якчанд рӯзномаҳои давлатӣ ва ғайридавлатӣ ба забони тоҷикӣ, аксарияти нашрияҳо ба забони русӣ чоп мешаванд. Системаи радио ва телевизион низ ба ҳамин минвол аст. Имрӯз дар саросари ҷаҳон иттилооти компютерӣ ва технологияи компютерӣ аҳамияти бештар пайдо карда дар бисёр ҳолат иттиооте, ки ба воситаи компутерҳо гирифта мешавад, аз дигар расонаҳои дида бартарӣ ва афзалият дорад, вале забони тоҷикӣ то имрӯз дар ин бахш ҷои худро пайдо накардааст. Бояд тазаккур дод, ки бо паҳн шудани технологияи компютерӣ ва пайванд шудани тамоми манотиқи Тоҷикистон ба як маркази умумии компютерӣ барои рушди забони тоҷикӣ саҳифаи нав кушода мешавад.

Барои ба забони илм табдил додани забони тоҷикӣ бояд тамоми ҷанбаҳои истифодаи он дар ҳаёти сиёсӣ, иқтисодӣ ва иҷтимоӣ дар назар гирифта шавад. Барои он бояд забони тоҷикӣ дар ин соҳаҳо бо як низоми муайяни барномарезишуда истифода шавад. Принсипҳои асосии истилоҳсозии забони тоҷикӣ низ мавриди бозбиниву таҷдид қарор гирад. Ин принсипҳо бояд дар асоси таҷрибаҳои андӯхтаи забони тоҷикӣ дар солҳои охир, таҷрибаи хамзабонони мо дар Эрону Афғонистон ва дастовардҳои ахири илми забоншиносӣ таҳия шавад. Муносибатҳои забонӣ ва доду гирифти истилоҳоти нав дар байни ҳамзабонон дар даврони шуравӣ хеле маҳдуд бошад ҳам ба таври ғайрирасмӣ вуҷуд дошт. Масалан, аз охири солҳои бистуми асри ХХ ҷараёнҳои табдили алифбо, сода ва осон кардани забон, ба вуҷуд овардани забони меъёр ё ин ки забони адабӣ дар ҳар се кишвар ба таври ҷиддӣ амалӣ мегардид ва дар Эрон низ дар фикри бознигарӣ ва ислоҳи забони худ буданд. Вале шароити мусоид барои нуфузи истилоҳот ва вожаҳои тозаи ҳамзабонон ба забони тоҷикӣ баъд аз солҳои 80-ум оғоз ёфт. Махсусан, баъди ба истиқлолият расидани ҶТ мамониатҳои идеологии даврони шӯравӣ бартараф гардиданд ва дар заминаҳои гуногуни фарҳангӣ ва маънавӣ, аз ҷумла адабиёт ва забон имкониятҳои мусоиди табодули таҷриба ва истифода аз дастовардҳои ҳамдигар ба вуҷуд омад ва ба забони тоҷикӣ аз захираи истилоҳоти навсохти форси муосир истилоҳоти зиёде ворид шуд.

Имрӯз метавон аз ҳазорҳо луғату истилоҳоти риштаҳои гуногуни ҳаёти иҷтимоӣ, аз қабили бозрасӣ, фурудгоҳ, гирдиҳамоӣ ном бурд, ки дар матбуоту забони мардум ва осори нависандагон истифода шуда, эҳсоси бегонагӣ намекунанд. Имрӯз барои забоншиносони тоҷик шароити мусоиде фароҳам шудааст, ки барои ҳамгунсозии истилоҳоти тоҷикӣ-форсӣ ва дарӣ дар сатҳи умумӣ корҳои зиёдеро анҷом диҳанд, чунки дар сатҳи умумӣ ин кор ҳадди ақал дар ҳавзаи истилоҳоти иҷтимоӣ-сиёсӣ имкон дорад. Ҳамгунсозии истилоҳоти соҳавӣ ва махсусан истилоҳоти илми-техника ва технология дар зери таъсири омилҳои гуногун ба ақидаи мо заҳмат ва фурсати бештарро талаб мекунад, чунки ин ришта дар ин се минтақаи густариши забон хусусиятҳои хоси худро дорад. Вале дар ҷараёни ҳамгунсозии истилоҳот ва доду гирифти вожаҳо ва баҳрабардорӣ аз истилоҳоти ҳамзабонон набояд хусусиятҳои хос ва вижагиҳои забони тоҷикиро фаромӯш кард, чунки забони тоҷикӣ дар минтақаи инкишофи худ дорои вижагиҳои хос аст (Идома дорад).

Назарзода С., д.и.ф., узви вобастаи АМИТ, мудири шуъбаи фарҳангнигорӣ ва истилоҳоти ИЗА ба номи Рӯдакии АМИТ

Имрузҳо ба имзои санади басо муҳим ва барои халқу давлати мо тақдирсоз - Созишномаи умумии истиқрори сулҳ ва ризоияти миллӣ дар Тоҷикистон 27 сол пур пур мешавад.

Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар суханронии хеш ҳангоми таҷлили 20 солагии ваҳдати миллӣ иброз дошта буданд, ки «Ин санаи воқеан таърихӣ барои халқи азизи мо бисёр муҳим мебошад, зеро он давлати ҷавону соҳибистиқлоли тоҷиконро аз хатари нобудӣ ва миллатро аз парокандагӣ раҳо намуд ва ибтидои раванди барқарорсозии харобиҳои ҷанги таҳмилӣ ва созандагии Ватани маҳбубамон гардид».

Барҳақ, ба шарофати ин санади ҳаётан муҳим мо тавонистем, ки ба муноқишаҳои дохилӣ ва муқовимати мусаллаҳона хотима бахшида, марҳалаи нав, яъне гузоштани пойдевори сулҳ, таъмини ваҳдати миллӣ ва дар ин асос ба эътидол овардани фаъолияти соҳаҳои иҷтимоиву иқтисодии кишварамон ва рушди онҳоро оғоз намоем.

Ваҳдати миллӣ ҳамчун омили муттаҳидсозандаи миллати тоҷик имкон фароҳам овард, ки бо истифодаи арзишҳои аз ҷониби ҷомеаи ҷаҳонӣ пазируфташуда дар кишварамон таҳкурсии ташаккули ҷомеаи шаҳрвандӣ гузошта шавад ва барои беҳтар гардидани сатҳу сифати зиндагии мардум, ободии Ватан ва ояндаи давлати соҳибистиқлоламон заминаи мусоид муҳайё гардад.

Вале то расидан ба ваҳдати миллӣ халқи Тоҷикистон рӯзҳои басо вазнинро паси сар кард.

Воқеаҳои февралии соли 1990 оғози он бесарусомониҳо буданд, ки душманони миллат гуё амалиёти минбаъдаи хешро он замон озмоиш карданд.

Гурӯҳҳои алоҳидаи ҷомеаи кишвар таҳти таъсири андешаҳои тундгароёнаи доираву нерӯҳои бадхоҳи хориҷӣ қарор гирифта, Ватани азизамон ба гирдоби низоъҳои дохилӣ ва баъдан мухолифати мусаллаҳона кашида шуд, ки дар натиҷа ҳатто хатари пароканда шудани миллати тоҷик ва аз байн рафтани давлати тозаистиқлоли тоҷикон ба вуҷуд омад. Эътироф накардани интихоботи умумихалқии соли 1991 аз ҷониби ба ном қувваҳои демократӣ баёнгари он буд, ки онҳо ба ҳар роҳ мехостанд сари қудрат оянд.

Аз ин ҷост, ки бо таъсири бархе аз нерӯҳои бадхоҳи дохиливу хориҷии кишвар ин гуруҳҳо Тоҷикистонро ба гирдоби ҷанги шаҳрвандӣ кашиданд, ки он боиси қурбониҳои азими ҷонӣ, хисороти бузурги иқтисодӣ, иҷтимоӣ ва маънавӣ гардид, ки ин ҳама появу рукнҳо ва асосҳои давлатдориро фалаҷ гардонида, дар кишвар беқонуниятӣ ва дигар бесомониҳоро ба вуҷуд овард.

Майдоннишиниҳои беохир, оғози муборизаи мусаллаҳ, таъсиси ба ном Ҳукумати муросои миллӣ, дар асл зиддимиллӣ, ки як минтақаи калони кишварро дар муҳосира нигоҳ дошта, ба воситаи васоити ахбори умум, бахусус телевизион ва радио руирост тухми низоъ ва маҳалгароӣ мекошт, мардуми тоҷику тоҷикистониёнро ноумед карда буд.

Дар чунин шароити душвори сиёсӣ шаҳрвандони фаъоли минтақаҳои ҷумҳурӣ ба воситаи вакилони худ дар мақоми олии намояндагии кишвар масъулияти бузург ва беназири давлатдории хешро ифода сохта, ба он ноил гардиданд, ки ба хотири барқарорӣ ва пойдории асосҳои давлатдорӣ, таҳкими шохаҳои ҳокимият ва таъмини қонуният, сулҳ ва ризоияти миллӣ 16-уми ноябри соли 1992 дар Қасри Арбоби шаҳри Хуҷанди бостонӣ Иҷлосияи XVI Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон (даъвати дувоздаҳум) баргузор гардад.

Иҷлосияи ғайринавбатии Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон тамоми масъулиятро дар назди таърих, миллат, Ватан ва ҷомеаи ҷаҳонӣ ба дӯш гирифта, вазъи сиёсиву иқтисодии кишварро бо дурнамои рушди ояндаи он муайян намуд.

Шӯрои Олӣ роҳбарияти нави мамлакатро таҳти сарварии Эмомалӣ Раҳмон интихоб кард. Маҳз Эмомалӣ Раҳмон ҳамчун Раиси Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон ва ҳамзамон Сарвари давлат аз лаҳзаҳои нахустини фаъолият дар ин мақоми барои сарнавишти миллат ва давлат басо пурмасъулият барномаи мукаммали аз бӯҳрони сиёсӣ, иқтисодӣ, фарҳангӣ ва маънавӣ раҳо бахшидани кишварро ба миён гузоштанд. Вале оташи ҷанг аллакай Тоҷикистонро фаро гирифта буд. Ин ҷанги таҳмилии шаҳрвандӣ барои иқтисодиёти кишвари мо хисороти азимеро ба бор оварда, боиси ҳалокати даҳҳо ҳазор нафар одамон гардид.

Аз ин лиҳоз, Президенти мамлакат таъкид карда буданд, ки “даҳсолаҳо лозим мешаванд, то захму ҷароҳатҳои ин фалокат муолиҷа шаванд ва мо ба он мекӯшем, ки дар ҳар хонавода сулҳ ва оромӣ ҳукмфармо бошад».

Сарвари давлат Эмомалӣ Раҳмон дар чунин як давраи басо мушкили бӯҳрони сиёсӣ масъулияти олии созандагиро ба зиммаи хеш гирифта, ба он муваффақ шуданд, ки манфиати умумимиллиро аз манфиатҳои шахсӣ, гурӯҳӣ ва маҳалливу минтақавӣ боло гузоранд. Ба шарофати сиёсати хирадмандонаи Сарвари давлат Эмомалӣ Раҳмон халқи Тоҷикистон ҳамчун қисми ҷудонашавандаи ҷомеаи ҷаҳонӣ, эҳтироми озодӣ, ҳуқуқи инсон, шаҳрванд ва бо мақсади демократӣ кардани ҷомеа, бунёди давлати соҳибихтиёр, демократӣ, ҳуқуқбунёд, дунявӣ ва ягона бори нахуст дар таърихи давлатдории навин Конститутсияи нави мамлакатро (6 ноябри соли 1994) бо роҳи раъйпурсии умумихалқӣ қабул намуд, ки дар он ҳама дастовардҳои башарият дар иртибот ба арзишҳои олӣ, аз ҷумла ҳуқуқу озодии инсон ва шаҳрванд, ҷомеаи демократӣ, ҳуқуқбунёд ва дунявӣ дарҷ шудаанд.

Дар замони ниҳоят пуртазоди соҳибистиқлолиамон нақши созандаи сулҳу ваҳдат, пеш аз ҳама, дар амри таҳким ва такмили рукнҳои давлатдорӣ, ки заминаҳои зарурии ҳифзи истиқлолияти миллӣ, тамомияти арзии кишвар, ҳуқуқу озодиҳои инсон ва шаҳрвандро амалан таъмин мекунад, возеҳан зоҳир гардид.

Муваффақ шудан ба ризоияти миллӣ ва сулҳу ваҳдат идомаи мантиқии сиёсати давлату Ҳукумати Тоҷикистон ва талошҳои пайгиронаи Сарвари давлат Эмомалӣ Раҳмон дар ин роҳ мебошад. Роҳбарии хирадмандона, самимияти беназири инсонӣ, рӯҳи қавии ватанпарастӣ, ҳамкории пурсамар дар фазои ҳамдигарфаҳмӣ, ташкил намудани фаъолияти судманди рукнҳои ҳокимияти давлатӣ, ташкилотҳои ғайриҳукумативу ҳизбҳои сиёсӣ, эътиқоди мардуми диёр, аз ҷумла гурӯҳҳои мухталифи сиёсӣ нисбат ба Президенти кишвар аз омилҳое буданд, ки ба амалӣ гардонидани нақшаҳои неку созанда мусоидат карданд.

Гуфтушуниди сулҳи деринтизор байни ҳукумати қонунӣ ва иттиҳоди мухолифини тоҷик (ИМТ) се солу се моҳ тул кашид. Дар ин муддат, дар чандин мамолики дуру наздики хориҷӣ аз моҳи апрели соли 1994 то моҳи июни соли 1997 зиёда аз бист вохӯрии расмӣ байни намояндагони ҳукумати қонунӣ ва ИМТ ва 6 мулоқот дар сатҳи олӣ доир гардиданд.

Кӯшишҳои пайвастаи Сарвари давлат, ҳамчунин хираду заковати мардуми бонангу бофарҳанги мо дар ин роҳ натиҷаҳои матлуб ба бор оварданд ва ниҳоят 27 июни соли 1997 Созишномаи умумии истиқрори сулҳ ва ризоияти миллӣ дар Тоҷикистон ба имзо расид.

Баъди имзои созишнома барои қатъи ҷанги шаҳрвандӣ, таъмини давра ба давраи сулҳу оромӣ, фароҳам овардани муҳити эътимод ба ҳамдигар, аз байн бурдани фазои хушунат ва даргириҳои мусаллаҳона, тарғиби ҳадафҳои сулҳ ва ваҳдати миллӣ, халъи силоҳ ва дар амал татбиқ сохтани муқаррароти санадҳои имзошуда, муҳайё намудани заминаи мусоид барои рушди иқтисодиву иҷтимоии кишвар бо тасмими тарафҳои музокироти сулҳи тоҷикон Комиссияи оштии миллӣ таъсис дода шуд.

Комиссияи оштии миллӣ дар роҳи устувории сулҳ ва таъмини шароитҳои ризоияти умумӣ ҳалқаи васлкунанда маҳсуб мешуд. Комиссия кори худро 15 сентябри соли 1997 дар шаҳри Душанбе оғоз намуда, баҳри суботи умумӣ ва мусолиҳаи миллӣ дар Тоҷикистон саҳми босазо гузошт. КОМ дар замони фаъолияти худ вазифаҳои зеринро амалӣ сохт:

- барои иҷрои Созишномаи умумӣ дар ҳамкории муштарак бо дигар мақомоти бо ҳамин мақсад таъсисёфта, механизм ва роҳандозии назоратро таҳия намуд;

- баҳри бехатарӣ ва сазовор баргардонидани гурезаҳо, ба ҳаёти ҷамъиятӣ-сиёсӣ ва иқтисодӣ ҷалб намудани онҳо, дар барқарории хонаҳои истиқоматии онҳо, иншоотҳои кишоварзӣ, ки дар рафти ҷанги шаҳрвандӣ хароб гардида буданд, мусоидат намуд ва тадбирҳои заруриро андешид;

- оид ба ворид намудани тағйирот ба қонунҳои амалкунанда дар бораи ҳизбу ҳаракатҳои сиёсӣ ва васоити ахбори омма пешниҳодҳо тартиб дод;

- оид ба ворид намудани тағйироту иловаҳо ба Сарқонуни ҷорӣ ва референдуми умумии мардумӣ мусоидат кард;

-ҳайати Комиссияи Марказии интихобот ва раъйпурсиро (бо ворид намудани 25% намояндагони ИМТба онҳо) дар давраи гузариш муайян кард;

- зиёда аз 6 ҳазор ҷанговар ва 2 ҳазор адад силоҳро ба қайд гирифт;

- ИМТ-ро аз кишвари Афғонистон ба Тоҷикистон бозгардонид;

- раванди бозгардонии пурраи гурезаҳои тоҷикро аз Афғонистон назорат карда, оид ба ҷалб намудани онҳо ба ҳаёти иҷтимоӣ-иқтисодӣ ва сиёсии кишвар кор бурд;

- номзадии намояндагони ИМТ-ро мутобиқи квотаи 30% ба вазифаҳои сохторҳои давлатии ҳокимияи иҷроия, аз ҷумла вазоратҳо, идораҳо, мақомоти ҳокимияти маҳаллӣ, мақомоти судӣ ва ҳифзи ҳуқуқ пешбарӣ намуд.

3 августи соли 1999 роҳбарияти ИМТ оид ба пароканда кардани дастаҳои мусаллаҳи худ, ки гувоҳи ба итмом расидани марҳилаи дуюми протокол оид ба масоили ҳарбӣ гардиданд, изҳорот дод.

Пас аз барпо намудани интихобот ба Маҷлиси намояндагон ва Маҷлиси Миллии Маҷлиси Олии ҶТ 1 апрели соли 2000 Комиссияи оштии миллӣ бо фармони сарвари давлат фаъолияти худро расман қатъ намуд. Аъзои Комиссияи оштии миллӣ ва гурӯҳҳои коршиносон дар раванди таъмини сулҳи тоҷикон заҳмати зиёд кашиданд ва аз иҷрои вазифаҳои дар ӯҳда доштаашон ба хотири иҷрои санадҳои баимзорасида муваффақона баромаданд.

Ба шарофати Созишномаи умумии истиқрори сулҳ ва ризоияти миллӣ дар Тоҷикистон мо тавонистем, ки ба муноқишаҳои дохилӣ ва муқовимати мусаллаҳона хотима бахшида, марҳалаи нав, яъне гузоштани пойдевори сулҳ, таъмини ваҳдати миллӣ ва дар ин асос ба эътидол овардани фаъолияти соҳаҳои иҷтимоиву иқтисодии кишварамон ва рушди онҳоро оғоз намоем.

Имрӯз таҷриба ва амалияи сулҳи тоҷикон на танҳо аҳамияти миллӣ, балки арзиши ҷаҳонӣ низ дорад. Зеро он роҳ ва намунаи хуби ҳаллу фасли низоъҳои дохилӣ дар давлатҳои минтақаҳои гуногун шуда метавонад. Беҳуда нест, ки таҷрибаи мо дар ҷодаи таъмини сулҳ, ба Ватан ва ба макони зист баргардонидани қариб як миллион гуреза ва ташкили ҳамгироии иҷтимоии онҳо аз тарафи ташкилоту созмонҳои бонуфуз, аз ҷумла Созмони Милали Муттаҳид, Созмони амният ва ҳамкорӣ дар Аврупо воқеъбинона арзёбӣ шуд ва ҳамчун намуна ё модели нодири сулҳофарӣ эътироф гардид. Омӯзиши ҳамаҷонибаи ин таҷриба имконият медиҳад, ки пеши роҳи сар задани чунин низоъҳо ва моҷароҳо гирифта шавад ва дар сурати ба вуқӯъ омадани ҳар гуна муноқишаҳо роҳи ҳалли онҳо ҳарчи зудтар пайдо карда шавад.

Имрӯз дар ҷомеа маҳз тавассути тавсеаи ҳамкориҳои созандаи давлат ва ҷомеаи шаҳрвандӣ фазои мусоиди сиёсӣ барои баррасӣ ва ҷустуҷӯи роҳи ҳалли масъалаҳои мубрами ҳаёти ҷамъиятӣ фароҳам омадааст ва минбаъд низ танҳо дар ҳамин замина мо метавонем Ватани худро ба қатори кишварҳои пешрафтаи ҷаҳони муосир расонем. Ҳадафҳои умдаи сиёсати пешгирифтаи давлати Тоҷикистон дар хусуси андешаи ваҳдати миллӣ ва таъмин намудани густариши он дар айни замон барои таҳкиму ташаккули шароити мусоид ҷиҳати инкишофи шахсият, ҷамъият ва давлат замина фароҳам меоранд.

Чунки ҳаллу фасли бисёр масъалаҳои мубрами рушди иҷтимоиву иқтисодии мамлакат аз омилҳои ваҳдату якдигарфаҳмӣ вобастагии зич дорад. Маҳз ҳамин омилҳо дар шароити кунунӣ ҳам барои рушди устувори иҷтимоиву иқтисодии ҷомеа ва ҳам барои муқовимат бо тазоду таҳдидҳои муосир нақши муҳиму муайянкунанда мебозанд.

Татбиқи чаҳор ҳадафи стратегӣ - Таъмини истиқлолияти энергетикӣ, баромад аз бунбасти коммуникатсионӣ, таъмини амнияти озуқаворӣ, саноатикунонии босуръати кишвар, чорабиниҳо дар доираи “Стратегияи миллии рушди Ҷумҳурии Тоҷикистон барои давраи то соли 2030” ҷиҳати расидан ба ҳадафи олии мо, яъне баланд бардоштани сатҳу сифати зиндагии мардуми шарифи кишварамон мусоидат намуда, дар арафаи 30 солагии истиқлоли миллӣ корҳои созандагӣ дар тамоми минтақаҳои ҷумҳурӣ идома доранд, ки ин ҳама самараи ваҳдату осоиштагии кишвар аст.

Ҳамин тавр, мо бо боварии комил арз карда метавонем, ки маҳз Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар саргаҳи он равандҳое қарор доштанд, ки оқибат миллати моро ба ваҳдати воқеӣ расонид. Мо имрӯз бо боварии комил гуфта метавонем, ки Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон – дар ҳақиқат поягузори Ваҳдати миллӣ дар Тоҷикистони навин ба шумор меравад!

А. Ғафуров, - номзади илмҳои таърих, дотсент

(пажӯҳиш ҷиҳати баррасии хусусиятҳои иқтисоди миллӣ дар Ҷумҳурии Тоҷикистон ва муқоиса бо вижагиҳои иртиботи қудратҳо бо иқтисод)

Ҳамагуна иқтисоди миллӣ дар замони муосир вижагиҳои хоси хешро дошта, тавассути ормонҳои мансуб ба миллату давлати ҷудогона баррасӣ мешавад. Ҷумҳурии Тоҷикистон чун кишвари рӯ ба инкишоф дар давоми бештар аз сӣ соли соҳибистиқлолӣ раванди густариши иқтисоди миллии навинеро поягузорӣ кард, ки дар иртибот бо сиёсати “дарҳои кушода” бояд мавриди пажӯҳиши коршиносон қарор бигирад. Масалан, дар кишварҳои Ғарб тамоили мазкурро ҳар навъе баррасӣ кардаанд, ки номовартарини онҳо вижагиҳои хоси иқтисоди ИМА таҳти унвони “рейганомика” (бо номи Президенти ин мамлакат Роналд Рейган алоқа дорад) ва хусусияти мансуб ба Британияи Кабир бинобар унвонгузории “тетчеризм” (муштақ аз номи нахуствазири ин кишвар-Маргарет Тетчер) ҳастанд. Тамоюлоти мазкур бинобар сатҳи омӯзиш ва роҳандозӣ шудани навъи муосири сиёсати иқтисодӣ дар ҷаҳон маъруф буда, бо дарназардошти таҳияву татбиқи онҳо аз ҷониби шахсони калидӣ дар қудратҳои мухталиф дар таърихи иқтисоди ҷаҳонӣ машҳур мебошанд. Ҷузъҳои асосии Reaganomics кам кардани андозҳо, танзим ва ҷилавгирӣ аз таваррум буд.

Назарияи сиёсат ин буд, ки тавассути коҳиш додани андозҳо ва муқаррарот, шахсони воқеӣ ва тиҷоратӣ барои сармоягузорӣ ва рушд пули бештаре хоҳанд дошт, ки ба рушди иқтисодӣ ва таъсиси ҷойҳои корӣ оварда мерасонад. Таҳиягарони назарияи tetcherism исбот мекарданд, ки дар охири солҳои 70-уми садаи сипаришуда Британияи Кабир дар вазъи нобаҳангоме қарор дошт ва эҳтимоли нуфуз кардани буҳрон дар иқтисоди миллӣ буд. Бинобар ин, тамоили мазкур бо ибтикори Тетчер эҳёи иқтисоди миллӣ маҳсуб мешуд.

Иқтисоди миллии Ҷумҳурии Тоҷикистон, ки замони соҳибистиқлолиро дар бар мегирад, бо ташаббусоти мушаххаси Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ҳамоҳангӣ дошта, ғолибан дар Паёмҳои солона, суханрониҳо ва таълифоти Сарвари давлат инъикос ёфтааст. Ин навъи иқтисод, ки миллӣ баррасӣ мешавад, дар заминаи пажӯҳиши вижагиҳои милливу сиёсии иқтисод ва дахлу харҷи он дар шароити ҷаҳонишавӣ такмил ёфта, хоси давлати рӯ ба инкишоф маҳсуб мешавад. Агар ба вижагиҳои сиёсати иқтисодии кишварамон таваҷҷуҳ кунем, чунин хусусиятҳо мушоҳида мегарданд, ки коршиносон онҳоро ба ҳайси ҳадафҳои истротегии кишвар баррасӣ намудаанд:

- Амнияти озуқаворӣ, ки имкон фароҳам хоҳад овард то масъалаҳои воридотии маводи зӯдвайроншаванда бартараф шаванд. Бинобар ин, дар замони муосир таваҷҷуҳ ба саҳеҳияти мавод ва раванди истеҳсолу муҳлати истифода аз онҳоро мушоҳида карда, зимни пажӯҳиши соҳавӣ ба чунин хулоса меоем, ки айни замон ин масъалаҳо дар қиёс бо 20 соли муқаддам тафовут дошта, ғолибан аз нигоҳи мусбат ҳали худро ёфтаанд;

- Амнияти энергетикӣ, яъне эътимоди қудрат ба истеҳсолу фурӯши неруи барқ дар дохил ва хориҷи кишвар. Ҳар навъи корхонаҳо чӣ бузургу чӣ кучак бо истифода аз неруи барқ фаъолият мекунанд. Бинобар ин, дар иқтисоди миллӣ фурӯши он ҷиҳати рушд кардани бахшҳои иқтисодӣ зарур мебошанд. Бегумон пайдо шудани истилоҳи “иқтисоди сабз” ва вожаи “энергияи сабз” аз он гувоҳӣ медиҳад, ки истеҳсоли неруи барқ тавассути сохтани Неругоҳҳои барқи обии гуногун ва оқилона истифода шудани захираҳои обии кишвар бар манфиати ҷомеа ва кишварҳои минтақа хоҳад буд;

- Баромадан аз бунбасти коммуникатсионӣ. Сохтмони нақбҳо, роҳҳо, пулҳо ва амсолашон шароити мусоид ҷиҳати рушду тараққии иқтисоди дохили кишвар хоҳад буд, чунки маҳсулот дар як минтақа ихтисос наёфта, гардиши худро ба минтақаҳои гуногун анҷом медиҳад. Роҳсозӣ бахши муайянкунандаи рушди иқтисодӣ буда, дар бартарафсозии монеаҳо нақши муассир дорад. Бинобар ин, ҷалб кардани соҳибкорони ватанӣ ба соҳаи роҳсозӣ ҷиҳати такмил додани иқтисоди миллӣ бамаврид буда, оқибат натиҷаҳои дилхоҳе ба бор меоварад;

- Саноатикунонии босуръат. Дарк намудани мафҳуми “саноатикунонӣ” доштани донишҳои иқтисодиро аз шаҳрванд талаб менамояд, чунки саноат бинобар махсусиятҳои худ ба маънии тараққӣ ва аз кишвари содиркунандаи ашёи хом ба кишвари истеҳсолкунанда табдил ёфтанро дорад. Замони муосир бошад, имкон намедиҳад, ки давлатҳои воридкунандаи ашёи хом инкишоф ёбанд. Агар ба самти кишоварзӣ назар афканем, то кунун минтақаҳои гуногун бинобар содир намудани меваҷоту сабзавот фоида ба даст оварда, бо пайдо гардидани сармояи муайян роҳҳои коркарду истеҳсоли маҳсулотро аз ин ашёи хоми ватанӣ ҷустуҷӯ намекунанд. Маънои саноатикунонии босуръат роҳандозӣ шудани истеҳсолот ва аз самти кишоварзӣ ба амал овардани гузариш ба саноат маҳсуб мешавад. Аз ин хотир, дар Паёми навбатии Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба Маҷлиси Олӣ дар таърихи 28.12.2023 нисбат ба масъалаи мазкур таваҷҷуҳи хосса ба назар мерасад: “Тайи солҳои охир таваҷҷуҳи аввалиндараҷаи Ҳукумати мамлакат ба масъалаҳои пешгирӣ кардани таъсири хавфҳои эҳтимолӣ ба иқтисоди миллӣ, истифодаи самараноки иқтидорҳои мавҷуда, саноатикунонии кишвар ва таъсиси ҷойҳои корӣ равона карда шуд. Мо ҳамчунин, ташаккули «иқтисоди сабз», суръат бахшидани раванди рақамикунонии иқтисодиёт, инкишофи неруи инсонӣ, баланд бардоштани рақобатнокии маҳсулоти ватанӣ, тақвияти имкониятҳои содиротии мамлакат ва беҳтар гардонидани сифати хизматрасониҳои иҷтимоиро аз ҷумлаи масъалаҳои афзалиятнок эълон намудем”.

Воқеан, иқтисоди миллии Ҷумҳурии Тоҷикистон дар заминаи буҳрони сиёсии солҳои 90-уми садаи сипаришуда ва ҷанги таҳмилӣ, гузашта аз он, дар заминаи интиқоли таҷҳизоту техникаи гуногун ба Русия ва дар ҳоли инҳитот қарор гирифтани собиқ иқтисодиёти Шуравӣ қомат афрохта, даҳсолаи аввали замони соҳибистиқлолӣ ба зуд-зуд тағйир ёфтани пул муаррифӣ мешавад. Табиати ҷанг ва моҷароҳо, ки дар заминаи барҳамхӯрии низоми сиёсии Шуроҳо ба вуқуъ пайвастанд, яксон ғоратгариро мемонданд ва шабеҳ ба рукуд буда, дар кӯтаҳтарин муддат иқтисодро касод намуданд. Бинобар ин, зарурати эҳёи иқтисоди миллӣ бо дарназардошти барқарории сиёсати пуливу қарзӣ, фаъолияти бонкӣ, рафъи бекорӣ ва таваррум пайдо шуда, Ҳукумати кишварро водор сохт, ки барои барқароршавии иқтисоди миллӣ чораҳои зарурӣ андешад. Ҷанг, ки иқтисоди моро даҳсолаҳо ба ақиб партофта буд, оқибат бо сулҳ анҷом ёфту имконият фароҳам омад, ки Ҷумҳурии Тоҷикистон дар фазои озод тараққӣ кунад. Ҷиҳати мусоидат ба рушди иқтисоди миллӣ ҳамкориҳои гуногуни байналмилалӣ ногузир буд ва бо ҳамин ҳадаф Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон сиёсати “дарҳои боз”-ро пеш гирифта, рушди ҳамгироии иқтисодии Ҷумҳурии Тоҷикистонро бо созмону ташкилотҳои бонуфузи байналмилалӣ, аз ҷумла Созмони умумиҷаҳонии савдо, Созмони ҳамкории Шанхай ба роҳ монданд, миёни Ҷумҳурии Тоҷикистон ва зиёда аз 100 кишвари дунё робитаҳои иқтисодиву тиҷоратӣ барқарор карда шуданд, ки барқарор намудани ин ҳамкориҳо ба дастёбии соҳибкорони кишвар ба бозорҳои берунӣ, зиёд шудани ҳаҷми сармоягузории хориҷӣ дар кишвар мусоидат намуд. Бунёду таҳкими низоми бонкии мамлакат муҳим ва сазовор арзёбӣ мешавад ва Сарвари давлат ҳанӯз аз рӯзҳои аввали ба мақоми роҳбари кишвар интихоб шуданашон сиёсати мустақили пулию қарзӣ ва ташкили низоми миллии бонкдориро пеш гирифта, ба яке аз дастовардҳои замони истиқлолият – ба муомилот баровардани воҳиди нави пули миллии кишвар бо унвони «сомонӣ» муваффақ шуданд.

Вобастагии иқтидории иқтисодии дилхоҳ давлат, хоҳ мутараққӣ ва хоҳ рӯ ба инкишоф аз сиёсати иқтисодӣ рушди ҳамасоҳаи онро таъмин мекунад. Шояд ба ҳамин далел бошад, ки қудратҳо ҷиҳати рушди иқтисодиашон талош меварзанд ва шароит муҳайё месозанд, ки аҳолӣ беҳтару хубтар зиндагӣ кунанд. Бинобар ин, пешрафти соҳаи саноат бидуни роҳандозӣ шудани технологияҳои муосир имконнопазир буда, фақат бо истифода аз таҷҳизоти рақамӣ метавонсифати маҳсулоти истеҳсолшударо боло бурд. Соҳибкорон дар ворид намудани технологияҳои нави ҷавобгӯ ба меъёрҳои стандартӣ сахткӯшанд, чунки бе истифода аз онҳо мо наметавонем, дараҷаи иқтидори иқтисоди миллиро баланд бардошта, бобати бо шуғл таъмин намудани аҳолии кишвар ҳамаи монеаҳоро бартараф созем. Ҳукумати кишвар айни замон, соҳибкории хурду миёнаро ба сифати маратория эълон кардани он имтиёзҳои иловагиро барояшон ато мекунад то ин самт аз иқтисоди миллӣ дар пояи рушд қарор бигирад. Дар ин маврид, дар Паёми навбатии Пешвои миллат чунин омадааст: “Ҳукумати мамлакат рушди бахши хусусӣ, соҳибкорӣ ва сармоягузориро дар Стратегияи миллии рушд барои давраи то соли 2030 ҳамчун воситаи асосии ноил шудан ба ҳадафҳои миллӣ муайян кардааст ва ҷиҳати фароҳам овардани шароити мусоид барои пешбурди фаъолияти соҳибкориву сармоягузорӣ, барои сармоягузорӣ ҷолиб гардонидани иқтисодиёти кишвар ва ба содирот нигаронидани он пайваста чораҷӯйӣ менамояд”.

Бояд мутазаккир шуд, ки саноат воситаи рушду тараққии миллату давлат мебошад, чунки дар садаи XXI ҳеҷ иқтисоде бидуни саноатикунонии он дар соҳаи гардиши пулу мавод, ки қонуни асосии иқтисодӣ аст, муваффақ нест. Аз ин хотир, барои таъмин намудани рушди иқтисодии кишвар қудрат бояд ба саноатикунонии босуръат рӯ оварад. Дар замони Шуравӣ ба ҳисобгирии нақшавии иқтисоди давлатӣ бидуни роҳандозӣ шудани моликияти хусусӣ татбиқ гардид ва рақобат аз байн бурда шуд, аммо ҷое ки рақобат нест, пешравӣ мемирад. Бинобар ин, аз омилҳои рушди иқтисод дар замони муосир вижагии бозории он маҳсуб мешавад, ки харид-фурухт, яъне мубодиларо тавассути бозор амалан татбиқ месозад ва алҳол дар ҷаҳон нест давлате, ки ин гуна бозорро истифода накунад. Ба ҳамагон маълум аст, ки фаъолиятҳои мухталифи соҳибкорӣ ва сармоягузории муосир бо дарназардошти иқтисоди бозорӣ сурат мепазиранд ва дар шароити Ҷумҳурии Тоҷикистон татбиқи иқтисоди миллӣ ва ҳамоҳангии ӯ бо бозор яке аз махсусиятҳои хос ба кишвари мост. Бинобар ин, бо доштани сармоя имкон фароҳам меояд, ки фард бо шуғли соҳибкорӣ дастрасӣ ёфта, маблағҳои худро дар гардиши молию пулӣ гузорад, чунки ягона роҳи афзун гардидани маблағ истифода аз гардиши пулу мол мебошад.

Бӯҳрони молиявию иқтисодии ҷаҳонии солҳои 2007-2010 равшан нишон дод, ки баъзе сенарияҳои пешгӯии пессимистӣ, ки ба таври дастаҷамъӣ «маҳдудияти афзоиш» номида мешаванд, амалӣ шуданро оғоз мекунанд ё ҳадди аққал хеле эҳтимолӣ ба назар мерасанд. Пеш аз бӯҳрони кунунии ҷаҳонӣ иқтисодиёти ҷаҳонӣ хеле динамикӣ рушд мекард ва истеъмол суръати баландтарини афзоишро нишон медод. Дар давоми ду даҳсолаи оянда ин афзоиши босуръат ба маҳдудкунандаи табиӣ - таъсири афзоиши аҳолии ҷаҳон ва миқёси истеъмоли он, инчунин зарари вобаста ба муҳити зист дучор хоҳад шуд. Падидаҳои бӯҳронӣ махсусан дар заминаи муносибати се ҷузъ: тағйирёбии иқлим, амнияти энергетикӣ ва амнияти озуқаворӣ назаррас хоҳанд буд. Яке аз номутавозунии иқтисоди муосири ҷаҳониро, ки дар натиҷаи табиати равандҳои ҷаҳонишавӣ ба вуҷуд омадааст, нобаробарии рушди ҷаҳонии ҳам соҳавӣ ва ҳам минтақавӣ мебошад. Хусусияти фарқкунандаи рушди ҷаҳонии асри 21 афзоиши босуръати аҳамияти глобалии иқтисодиёти як қатор кишварҳои дигар дар раванди гузариш аз модели кӯҳна ба модели нави иқтисодии ҷаҳон мебошад. Аммо дигаргунихои структурӣ дар иқтисодиёти муосир бо тагйир додани таносуби ҷаҳонии иқтисодии қувваҳо ба фоидаи ин давлатҳо маҳдуд намешаванд. Бе муболиға гуфтан мумкин аст, ки таносуби умумии омилҳои қудратӣ дар иқтисодиёти ҷаҳон дар байни мамлакатҳои тараққиёбанда, ки Ҷумҳурии Тоҷикистон аз зумраи онҳост, тағйир ёфта истодааст.

Бо тамоюлҳои мусбати афзоиши содироти саноат, кишварҳои рӯ ба тараққӣ дар бозори ҷаҳонӣ ҳамчун бузургтарин таъминкунандаи ашёи хом: сӯзишворӣ, маъданҳо, маҳсулоти кишоварзии тропикӣ ва субтропикӣ, чубу тахтаи гаронбаҳои тропикӣ ва маҳсулоти гуногун амал мекунанд. Ин молҳо ба аксари кишварҳои рӯ ба тараққӣ то 70% даромади умумии содиротии худ ва то 95% баъзе кишварҳои минтақа медиҳанд. Тадриҷан, вале мунтазам тамом шудани конҳои калонтарин, бойтарин ва ба осонӣ дастраси маъданҳои фоиданок, бад шудани шароити истихроҷи маъданӣ ва геологии коркарди онҳо ба хароҷоти истеҳсолии захираҳои табиӣ таъсири назаррас расонида, ба раванди фаъоли ҷустуҷӯи геологӣ, иктишофӣ ва ҷалби онҳо мусоидат мекунад. Афзоиши талабот ба ашьёи хом ба бештар фаъолона чалб намудани мамлакатҳои тараққиёбанда ба иқтисодиёти муосир, ки дар ҳудудашон марказҳои асосии истеҳсоли сӯзишворӣ ва ашьёи хоми маъданӣ, ки бештар мамлакатҳои саноатӣ ва тараққикарда истеъмол мекунанд, чамъ карда шудаанд, мусоидат кард. Талаботи зиёд ба ашьёи хом инчунин бо тағйир ёфтани муайяни структураи иқтисодиёти муосир, яъне дар он ба вуҷуд омадани мамлакатҳои азими сатҳи байналмилалӣ, ки талаботи онҳо ба ашьёи хом мунтазам меафзояд, алоқаманд аст. Баръакси кишварҳои мутараққӣ (ИМА, Ҷопон ва Аврупои Ғарбӣ), ки ба соҳаҳои доништалаб ва захираҳои сарфакунандаи иқтисодиёт (электроника, биоинженерия ва ғайра) афзалият медиҳанд, кишварҳои рӯ ба инкишоф соҳаҳои серталаб, аз қабили пулод ва металлургияро инкишоф медиҳанд. Ҳамин тариқ, дар солҳои охир ҳудуди 54%-и содироти ҷаҳонии нафт, 33%-и газ, зиёда аз 80%-и молибден, уран, тантал, металлҳои нодири замин, тилло ва платина тавассути каналҳои тиҷорати байналмилалӣ ба фурӯш бароварда мешавад. Ҳиссаи содирот нисбат ба истеҳсоли ҷаҳонии маъдани оҳан (46%), маъдани мис (43%), вольфрам (44%), маъдани марганес (38%), инчунин алюминий, хром, сурб ва ғайра калон аст. Аммо мо ин ҳама маводи мутазаккирро дар шакли ашёи хом содир мекунем. Дар шароити ҷаҳонишавӣ базаи ашёи хом аҳамияти махсус пайдо карда, яке аз воситаҳои самараноки рақобат барои мустаҳкам намудани мавқеъ дар бозори ҷаҳонӣ мегардад. Ғайр аз ашьёи хоми маъданӣ, мамлакатҳои тараққиёбанда дар бозор ба бисьёр маҳсулоти кишоварзӣ ва бисьёр дигархо монополия доранд.

Норозигии кишварҳои рӯ ба тараққӣ аз мавқеъи худ дар доираи талаботи муосир тибқи раванди ҷаҳонишавии иқтисодӣ пеш аз ҳама бо вазъи атрофи бахши кишоварзӣ, ки аз ибтидои эътибор пайдо кардани Созишномаҳо берун аз чаҳорчӯбаи он қарор гирифтаанд (ба шарофати кӯшишҳои кишварҳои ғарбӣ) алоқаманд буд, ки ба мамлакатҳои аз ҷиҳати иқтисодӣ сусттараккикарда зарар расонд. Ба манфиатҳои охирин масъалаи либерализатсияи савдои молҳои нассоҷӣ, ки бинобар мавқеъи аксарияти кишварҳои пешрафта, ки амалан аз либерализатсияи ин гурӯҳи маҳсулот даст кашиданд, дар тӯли зиёда аз 40 сол «яхдор» шуда буд, сахт таъсир расонд. Ғайр аз ин, дар натиҷаи аз тарафи давлатҳо истифода бурдани фишангҳои гуногуни фишороварӣ, аз қабили «маҳдудияти ихтиёрии» содирот, таҳдиди маҳрум кардан аз ёрии молиявӣ ва амсолашон мушоҳида мешаванд. Инак, он мушоҳидаҳо:

1. Созишномаи кафолатҳо пешбинӣ мекунад, ки тибқи шартҳои муайян содироти кишвари рӯ ба тараққӣ набояд таҳти маҳдудиятҳои воридот ё афзоиши боҷҳои воридотӣ қарор гирад.

2. «Созишнома дар бораи субсидия ва чораҳои ҷубронӣ» тартиби зеринро муқаррар мекунад: а) қатъ кардани тафтишот нисбат ба кишвари рӯ ба тараққӣ ҳангоми ошкор шудани фактҳои дотация; б) ҳуқуқҳои мамлакатҳои тараққиёбанда дар бобати даст кашидан аз субсидия на фавран, балки дар давоми 8 сол сурат гирад.

3. «Созишнома дар бораи расмиёти иҷозатномадиҳии воридот» ба кишвари рӯ ба инкишоф имкон медиҳад, ки тартиби додани иҷозатнома барои воридотро дар давоми 2 сол пас аз шомил шудан ба Созмони ҷаҳонии Савдо идома диҳад.

4. «Шартнома дар бораи татбики меъёрҳо пешбинӣ мекунад, ки ҳангоми гузарондани тафтишотҳо аз тарафи мамлакатҳои тараққикарда нисбат ба содироти мамлакатҳои рӯ ба тараққӣ, аввал бояд муносибати махсусро пеш гиранд ва бо истифода аз ин созишнома чораҳои созанда андешанд.

5. Созишнома оид ба хизматрасонӣ ба кишварҳои рӯ ба тараққӣ ҳуқуқ медиҳад, ки дар давраи гузариш бозори хидматрасонии худро тадриҷан ва бахшҳо ба бахшҳо боз кунанд.

Яке аз самтҳои мушкил, махсусан барои кишварҳои рӯ ба тараққӣ муҳим, савдои молҳои кишоварзӣ мебошад.

Аз тарафи дигар, равандҳои ҷаҳонишавӣ на ба таври баробар ва дар ҳама ҷо, балки ба таври интихобӣ ва маҳаллӣ ба канори ҷаҳон паҳн мешаванд. Ба бозори ҷаҳонӣ на тамоми мамлакатҳо, балки соҳаҳои алоҳида, ресурсҳо ва истеҳсолот пайваст мекунанд. Аз ин рӯ, аксар вақт вазъияте ба миён меояд, ки як ё ду соҳа ё ҳатто корхонаи мушаххаси як кишвари рӯ ба тараққӣ ба бозори ҷаҳонӣ амиқан муттаҳид шуда, ба системаҳои тақсимоти байналмилалии меҳнат, мубодила ва истеҳсоли аксаран маҳсулоти дорои технологияи баланд пайваст мешаванд, дар ҳоле ки умуман мамлакат сусттараққикарда ва ақибмонда бинобар монеаҳои пайдошуда торафт бадтар мешавад. Аммо гуфтаҳои боло мавқеъи аз ҷониби умум пазируфташударо инкор намекунанд - даҳсолаҳои охири асри 20 дар ҷомеаи ҷаҳонӣ тағйироти муҳими сохторӣ доштанд, ки ба баъзе муаллифон имкон доданд, ки дар бораи пайдоиши «давраи эҳёи Шарқ» сӯҳбат кунанд.

Муҳимтарин тағйирот дар модели мавҷудаи иқтисодии ҷаҳон болоравии давлатҳои бузурги рӯ ба инкишоф буд. Тибқи пешгӯиҳои мавҷудаи иқтисоддонҳои Аврупо, то соли 2050 ба Чин тақрибан 22% маҷмуи маҳсулоти дохилии ҷаҳон (бо нархҳои ҷорӣ) рост меояд. Дар баробари ин, рушди иқтисодие, ки дар натиҷаи рушди босуръати давлатҳои ҷаҳони сеюм ба вуҷуд омадааст, аллакай барои иқтисодиёти муосир таъсири мултипликаториро фароҳам овард. Бӯҳрони солҳои 2007-2010 нишон дод, ки талаботи дохилӣ дар аксар кишварҳо ба омили болоравии иқтисоди ҷаҳонӣ дар маҷмӯъ табдил меёбад. Ин гардиши сифатӣ аз вазъиятест, ки рушди иқтисоди Чин асосан ба талаботи хориҷӣ ба маҳсулоти ин кишвар асос ёфтааст. Барои фаҳмидани умқи пурраи тағйирот бояд тамоюлҳои дарозмуддати таъсири иқтисодҳои бузурги рӯ ба тараққӣ ба иқтисоди ҷаҳонӣ ва ташаккули моделҳои мувофиқи рушди ҷаҳониро омӯхтан лозим аст. Омӯзиши пешгӯиҳои равандҳои ояндаи ҷаҳонии демографӣ нисбат ба тамоюлҳои пешбинишудаи ҷамъшавии физикии сармоя ва афзоиши ҳосилнокии меҳнат махсусан муҳим аст. Омӯзиши ин масъалаҳо имкон медиҳад, ки то андозае самтҳои асосии таҳаввулот ва модели нави ба нав пайдошавандаи рушди иқтисоди ҷаҳониро пешгӯӣ карда шавад.

Барои Ҷумҳурии Тоҷикистон аз ҳама пешгӯии муносиб ин аст, ки бо дарназардошти иқтисоди сабз ва бо истифода аз захираҳои обии мамлакат бинобар фурӯши неруи барқ имкони пайдо намудани шонсҳо дар иқтисоди байналмилалӣ ва ворид шудан ба бозори ҷаҳонии савдо ба вуҷуд меояд. Бинобар ин, кишвари мо дар оянда ҷиҳати рушди бемайлон шароити хуби табииро дорост.

АДАБИЁТИ ИСТИФОДАШУДА:

1. Зинин Б.Н. Размещенние производства в рыночной среде. – М.: Альфа-М, 2003, - 176 с.

2. Портер М. Конкуренция. – М.: Издательский дом “Вильямс”, 2000, - 495 с.

3. Паёми Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон «Дар бораи самтҳои асосии сиёсати дохилӣ ва хориҷии ҷумҳурӣ», 28.12.2023.

Хушвахтзода Қобилҷон Хушвахт,

Президенти АМИТ, узви вобастаи АМИТ,

раиси КИИ "Хирадмандон"-и ҲХДТ дар АМИТ

Дар рӯҳияи ҳисси баланди миллӣ, садоқат ба давлату миллат, тахаммулгароӣ, ватандустиву хештаншиноси ва пос доштани арзишҳои милли тарбия намудани ҷавонон вазифаи муҳимтарини ҳамаи сохтору мақомот ва аҳли ҷомеа мебошад.

Эмомалӣ Раҳмон

Ваҳдат - беҳтарин неъмат, ҳаёти инсон, орзуву армон, таҳкими давлат, наҷоти миллат, рушди тоҷикон, нумуи даврон, ҳастии инсон дар ҳар замину замон аст.

Ҳамасола санаи 27 июн ҳамчун рӯзи фаромӯшнашаванда барои ҳамаи фарди ҷомеа дар кишвари азизамон мебошад, маҳз дар ҳамин санаи хотирмон, қарори умуми миллии тақдирсози миллат, бо ташаббуси Асосгузори Сулҳу Ваҳдати миллӣ Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон сурат гирифт. Пас аз солҳои ҷанги бардоаркуш ва хонумонсӯз, Ваҳдати миллӣ ягона «ҳуҷҷате» мебошад, ки барои якдилии мардум ва сарҷамъ намудани халқу миллат равона гардидааст.

Ваҳдат ва сулҳи умумибашарии Тоҷикистон орзу ва умеди ҳар як фарди он аст. Дар арсаи ҷахон айни замон бисёр давлатҳое ҳастанд, ки ниёз ба ин неъмати бебаҳо доранд. Имрӯз иттифоқ ва ҳамдилии халқи тоҷик мавриди омӯзиши Созмони Миллали Муттаҳид ва бисёр ташкилотҳои олам гардидааст. Худшиносӣ ва худогоҳии миллӣ гуё пандест аз гузаштаи дурру пешрафти маънавиёти кишвар. Танхо бо рохи ваҳдат, якдигарфаҳмии истиқлоли кишварро муҳофизату пойдор ва ягонагии мардумро устувор карда метавонем.

Танҳо дар сурати ваҳдат душвориҳо ва монеъаҳо паси сар мешаванд, рӯзгори мардум рӯ ба беҳбуди меорад, кишвари азизамон ба шоҳрохи пешрафту тараққиёт рӯ меорад. Ба ақидаи Пешвои миллат, Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Президенти мамлакат Эмомалӣ Рахмон «Ҳар касе, ки нихоле сабзонда бошад, медонад, дарахт соле як маротиба ҳосил медихад. Аммо ниҳоле низ хаст, ки хамеша меваи ширин ба бор меорад. Мо меваи ширину сабзонидаамонро чашидем, ҷомеаи мо аз он бахравард гардид, мо ҳаргис роҳ намедихем, ки дигар теша ба решаи он рассад».

Лозим ба ёдоварист, ки маҳз бо шарофати Ваҳдати миллӣ ва эҳё гардидани арзишҳои миллӣ ва динии худ ба мо муясар гардид, ки бо мазҳаби аҷдодӣ, пирони хирад ва бузургони илму адаби гузашта ҳамаҷониба ошно гардем. Ваҳдати милли ва истиқлоли давлатӣ ба мо – миллати тамадунсози тоҷик – имкон фароҳам овард, ки асраҳои бузургони худро бознашр ва ба мардуми кишвар дастарас намоем.

Ба мардуми мо, ҳамчунин имкон фароҳам гардид, ки расму оинҳои миллӣ, ва маросиму идҳои динӣ - ҷашнҳои Наврӯз, Меҳргон, Тиргону Сада ва идҳои Рамазону Қурбонро ҳамчун ҷузъи фарҳанги милли эҳё созем, онҳоро бо иштироки озодонаи хурду бузурги малмлакат ва бо ифтихор аз таърихи беш аз шашҳазорсолаи миллати тоҷик таҷлил намоем.

Эълон гардидани соли 2017 ҳамчун «Соли ҷавонон», мо ҷавононро боз ҳам водор месозад, ки барои ҳимоя аз ҳифзу буми ватани азизамон боз ҳам ҳушёриву зиракиро аз даст надиҳем ва барои пешрафти илму техника дар кишварамон саҳму талошҳои беназир дошта бошем. Мо ҷавонон шукрона аз он дорем, ки аз баракати истиқлоли давлати дар тамоми соҳаҳои ҳайёти иҷтимоии кишварамон, озодона кор ва фаъолият менамоем.

Инчунин бояд қайд намуд, ки эълон гардидани соли 2024, “Соли маърифати ҳуқуқии” баёнгари ғамхори ва эҳтироми воло гузоштан аз ҷониби Ҳукумати киварамон нисбат ба шаҳрвандон мебошад. Ҳифзи ҳуқуқу озодиҳои инсон ва шаҳрванд, ҳимояи манфиатҳои миллӣ, тақвияти соҳибихтиёрӣ ва давлатдории миллӣ, таҳкими идоракунии давлатӣ, ҳифзи саломатии аҳолӣ, рушди маориф ва илм, фарҳанг, кафолати фаъолияти озоди иқтисодӣ, баробарӣ ва гуногунии шаклҳои моликият, рушди соҳибкорӣ, таъмини ваҳдати миллӣ ва сулҳу суботи ҷомеа вазифаҳои якумдараҷаи сиёсати ҳуқуқии Тоҷикистони соҳибистиқлол мебошад.

Аз ин лиҳоз, ҳар як шаҳрванди Тоҷикистонро мебояд, ки барои пос доштани сулҳу субот дар ватанамон камари ҳиммат бибандад ва аз сиёсати сулҳ парваронаи Пешвои муаззами миллат Эмомалӣ Раҳмон ҷонибдорӣ намояд. Ба қадри сулҳу субот, озодиву ободи он нафароне мерасанд, ки бо чашмони худ шоҳиди рӯзҳои ҷанги мудҳиши шаҳрвндӣ буданд. Аз ин рӯ мо ҷавонон посдори хотироти гузаштагони хеш ва ҷонибдори ободиву озодии Ватани азизамон мебошем.

Муродов Мирамон Қосимович - ходими илмии Институти иқтисодиёт ва демографияи Академияи милли илмҳои Тоҷикистон

Соли 2024 барои мардуми кишвари тозаистиқлол ва тамоми тоҷикони дунё соли таҷлили 32-солагии Иҷлосияи таърихии 16-уми Шурои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон ва 27 солагии ба имзорасии «Созишномаи истиқрори сулҳ ва ризояти миллӣ дар Тоҷикистон» мебошад.

Аз фурсат истифода намуда тамоми сокинони кишвари азизро ба ифтихори ин ду ҷашни таърихӣ табрик мегӯям. Бешак, таҷрибаи сулҳи тоҷикон ва раванди бадастоварии Ваҳдати миллӣ яке аз нодиртарин дастоварди замони соҳибистиқлолии Ҷумҳурии Тоҷикистон мебошанд.

Истиқрори сулҳ ва ризояти миллӣ аз Иҷлосияи таърихии 16-уми даъвати дувоздаҳуми Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон ва қарорҳои таърихию сарнавиштсози он, интихоби роҳбарияти нави олии ҷумҳурӣ ибтидо мегирад. Дар паёми шодбошии худ ба муносибати 24-умин солгарди Рӯзи ваҳдати миллӣ Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон таъкид намуда буданд, ки «Мардуми шарифи Тоҷикистон хуб дар ёд доранд, ки раванди истиқрори сулҳу субот ва ваҳдати миллӣ ҳанӯз аз Иҷлосияи XVI-уми сарнавиштсози Шӯрои Олии кишвар оғоз гардида буд.

Маҳз дар натиҷаи амалӣ гардидани қарорҳои иҷлосияи воқеан таърихӣ дар мамлакат барои барқарорсозии сулҳу оромӣ, ҳамдигарфаҳмӣ, ризоияти миллӣ, бунёди аркони давлати демократӣ, ҳуқуқбунёд, дунявӣ, ҷомеаи озоди шаҳрвандӣ, низоми ҳуқуқии адолатпеша ва оғози барномаҳои рушди иҷтимоиву иқтисодӣ заминаи устувор гузошта шуд».

Воқеан консепсияи муназзами истиқрори сулҳ ва ваҳдати миллӣ аз ҳамин иҷлосияи таърихӣ ибтидо гирифт, ки муаллифу таҳиягари он бевосита Пешвои миллат ва раиси онвақтаи Шурои Олии ҷумҳурӣ муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон буданд.

Иҷлосияи шонздаҳуми даъвати дувоздаҳуми Шурои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон бо мушкиливу ташвишҳои зиёде бошад ҳам, 16 ноябри соли 1992 дар Қасри Арбоби хоҷагии ба номи Урунхоҷаеви ноҳияи Хуҷанд ба кори худ шуруъ намуд. Рӯзи дуюм, 17 ноябр бо мақсади аз байн бурдани ихтилоф доир ба ҷараёни иҷлосия ва ба маҷрои муайян ворид намудани он Маҷлиси машваратӣ бо ширкати вакилони халқ, аъзои ҳукумат, шахсиятҳои шинохтаву барӯманд, собиқадорон, олимону адибон, намояндагони азҳобу созмонҳо, ҷамъиятҳо, рӯзноманигорон ва инчунин намояндагони як қатор кишварҳои ИДМ доир гардид.

Иштирокчиёни Маҷлиси машваратӣ дар баромади худ доир ба эътидол овардани вазъи сиёсӣ, қабули конститутсияи нав, барқарорсозии ҳокимияти конститутсионӣ, ҳалли масъалаи фирориён, ҳолати вазнини иқтисодиву иҷтимоии ҷумҳурӣ сухан гуфта, аз Шурои Олӣ қотеъона талаб намуданд, ки оид ба ин ва дигар масоили мубрам қарорҳои дахлдор ва созанда қабул намоянд.

Дар ҳамин ҷаласаи машваратӣ ҳангоми баромади худ раиси Кумитаи иҷроияи вилояти Кӯлоб, вакили мардумии Шурои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон Эмомалӣ Раҳмон, ки бо лаҳни хеле муассир доир ба аҳволи вазнину мураккаби сокинони вилоят, мушкилоти шадиди иқтисодии ба иллати муҳосираи иқтисодӣ ба миён омада, эҳтиёҷи мардум ба одитарин маводи ғизоӣ ҳарф зад, нахустин пояҳои консепсияи истиқрори сулҳ ва ризояти миллӣ дар ҷумҳурӣ садо доданд. Эмомалӣ Раҳмон ҳамчун намояндаи мардуми Кӯлоб дар парламент воқеъбинона вазъи вилоят ва ҷумҳуриро таҳлил намуда, аз хисороти азими ба бор овардаи ҷанги шаҳрвандӣ, пуштибонии ҳукумати марказӣ аз баъзе навоҳиҳо ва қувваҳо, ки боиси мураккабшавии вазъи сиёсии кишвар гардид, бесалоҳиятӣ ва аз ӯҳдаи идоракунии кишвар набаромадани мақомоти марказии ҳокимияти давлатӣ ёдовар шуд. Эмомалӣ Раҳмон таъкид намуд, ки давом додани хунрезӣ беақлист ва имрӯз мақсади асосии дар шаҳри Хуҷанди бостонӣ ҷамъ омадани мо пешгирии ҳамин хунрезӣ ва барқарорсозии сулҳу оромӣ дар мамлакат аст.

Рӯзи 19 ноябр Раиси тозаинтихоби Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар ҳузури вакилони мардумӣ сухан намуда, аз боварӣ ва эътимоди онҳо изҳори сипос кард ва таъкид намуд, ки аввалан натиҷаи овоздиҳӣ нишонаи ҳамфикрӣ ва ваҳдати дохилии мақомоти олии намояндагии кишвар мебошад. Раиси Шурои Олӣ дар нахустин суханронӣ ба тарзи мухтасар барнома ва мақсаду мароми худро ҳамчун Сарвари тозаинтихоби давлат манзур намуда, иброз намуд, ки пеш аз ҳама барои муътадил гардидани вазъи ҷамъиятию сиёсии ҷумҳурӣ ва қатъи хунрезӣ тадбирҳо ҷуста, ба минтақаҳои ҷангзада, пеш аз ҳама вилоёти Кӯлобу Қурғонтеппа ва ноҳияҳои ноороми тобеи марказ сафар менамояд.[1] Ин қадами дуюми ҷиддӣ ва созанда дар таҳия ва татбиқи консепсияи ваҳдати миллӣ ва истиқрори сулҳ дар ҷумҳурӣ буд.

Махсусан, суханони аввалин ва изҳороти қатъии раиси тозаинтихоби Шурои Олӣ, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон – «Ман оғози кори худро аз сулҳ сар хоҳам кард» ва «Ман тарафдори давлати демократии ҳуқуқбунёд мебошам»[2] барои мардуми кишвар ва тамоми тоҷикон умеди тозаю гармеро дар роҳи раҳоӣ аз вартаи нестӣ ва ба даст овардани мувофиқаи ҳамагонӣ ба бор овард. Чунин суханон ва қадамҳои аввалини Сарвари нав ва ҷавони 40-сола, ки бори вазнин ва масъулияти бузурги таърихиро дар ҳассостарин лаҳзаи тақдирсози миллату кишвар ба дӯши худ гирифт, аз ибтидои марҳалаи нав дар таърихи ҷумҳурии тозистиқлоли Тоҷикистон ва қадамҳои устувор барои ба даст овардани ваҳдати миллӣ шаҳодат медод. Муҳимтар аз ҳама, ҳанӯз дар рафти кори иҷлосия сокинони кишвар ва инчунин сиёсатшиносону сиёсатмадорони касбии хориҷӣ, дар шахсияти Эмомалӣ Раҳмон роҳбареро мушоҳида намуданд, ки қодир аст то ҷумҳуриро аз ноустувории сиёсӣ, ҷанги шадиди шаҳрвандӣ ва таҳдиди амиқи парокандагӣ берун оварад.

Марҳалаи дигари таҳияи ва ташаккули консепсияи ваҳдати миллӣ ва қадамҳои нахустини татбиқи ҳуқуқии он дар рафти иҷлосия ҳангоми қабули санадҳои муҳимми сарнавиштсоз ба вуқуъ омад. Дар маҷмуъ Иҷлосияи шонздаҳуми Шӯрои Олӣ 74 номгӯйсанадҳои ҳуқуқӣ қабул намуд, ки вобаста ба самт, мазмун ва хусусияти танзимкунанда, метавон онҳоро ба чанд гурӯҳ ҷудо намуд. Аммо се гурӯҳи масъалаҳое буданд, ки дар шаклгирии консепсияи ваҳдати миллӣ ва аввалин қадамҳои ҷиддӣ дар самти татбиқи он нақши муассир гузоштанд:

- якум массоиле, ки ба барқарорсозии сохти конститутсионӣ ва бевосита азнавсозии сохтори мақомоти олии намояндагӣ ва иҷроияи ҷумҳурӣ - Шурои Олӣ ва Девони вазирони Ҷумҳурии Тоҷикистон равона шуда буданд. Дар ин самт Иҷлосия шонздаҳум наздики 50 номгӯй санаду қарори дахлдор қабул намуда, раис ва ҳайати комилан нави Раёсати Шурои Олӣ ва сарвазиру аъзоёни Шурои вазирони Ҷумҳурии Тоҷикистонро интихоб намуд.

- дуюм, масоиле, ки ба такмил ва таҳкими низоми конститутсионии ҳокимияти давлатӣ нигаронида шуда буданд. Пеш аз ҳама дар ин самт баррасӣ ва қабули Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи даровардани тағйироту иловаҳо ба Конститутсияи (Қонуни Асосии) Ҷумҳурии Тоҷикистон» оид ба шакли идоракунии президентӣ дар кишвар нақши асосиро соҳиб мебошад. Тибқи қонуни мазкур шакли идоракунии президентӣ дар ҷумҳурӣ пурра қатъ гардида, ваколатҳои Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон ба зиммаи Раиси Шурои Олӣ, Раёсати Шурои Олӣ ва Шурои вазирони Ҷумҳурии Тоҷикистон вогузор гардид;

- сеюм, масоиле, ки бевосита баҳри ба эътидол овардани вазъи сиёсӣ, хотимаи ҷанги шаҳрвандӣ ва ба даст овардани ризоят ва оштии миллӣ дар ҷумҳурӣ равона шуда буданд. Дар ин самт қабули қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи гурезаҳо», қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи аз ҷавобгарии ҷиноӣ, интизомӣ ва маъмурӣ озод кардани шахсоне, ки дар давраи аз 27 март то 25 ноябри соли 1992 дар минтақаҳои мухолифат ҷиноят ва амалҳои ғайриқонунӣ содир кардаанд», қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи Рӯзи сулҳ ва ризояти миллии халқи Ҷумҳурии Тоҷикистон эълон кардани 26 ноябри соли 1992» ва дигар санаду қарорҳо мақоми ҳалкунанда доштанд. Баробари он як чанд қонун ва қарорҳои дигаре, ки оид ба масъалаҳои иқтисодиву иҷтимоӣ қабул карда шуданд, низ ба ҳалли мушкилоти гурезаҳо ва ба эътидол овардан авзои дохилии кишвар нигаронида шуда буданд.

Ҳамин тариқ, таҳияю ташаккули консепсияи ваҳдати миллӣ ва қадамҳои татбиқи он дар амал аз иҷлосияи таърихии 16-уми Шурои олӣ ибтидо гирифт. Аммо, дар панҷсолаи аввали баъди иҷлосия консепсияи ваҳдати миллӣ ва роҳҳои татбиқи он боз ҳам мукаммалтар гардид. Яке аз марҳалаҳои муҳимми дигар дар ташаккул ва татбиқи ин консепсия қабули конститутсияи нави Ҷумҳурии Тоҷикистон мебошад. Ба шарофати сиёсати хирадмандонаи Сарвари давлат Эмомалӣ Раҳмон халқи Тоҷикистон ҳамчун қисми ҷудонашавандаи ҷомеаи ҷаҳонӣ, эҳтироми озодӣ, ҳуқуқи инсон, шаҳрванд ва бо мақсади демократӣ кардани ҷомеа, бунёди давлати соҳибихтиёр, демократӣ, ҳуқуқбунёд, дунявӣ ва ягона бори нахуст дар таърихи давлатдории навин Конститутсияи нави мамлакатро (6 ноябри соли 1994) бо роҳи раъйпурсии умумихалқӣ қабул намуд, ки дар он ҳама дастовардҳои башарият дар иртибот ба арзишҳои олӣ, аз ҷумла ҳуқуқу озодии инсон ва шаҳрванд, ҷомеаи демократӣ, ҳуқуқбунёд ва дунявӣ дарҷ шудаанд. Бе таҳким ва такмили рукнҳои давлатдорӣ, ки заминаҳои зарурии ҳифзи истиқлолияти миллӣ, тамомияти арзии кишвар, ҳуқуқу озодиҳои инсон ва шаҳрвандро амалан таъмин мекунад, ба даст овардани ваҳдати миллӣ ғайриимкон буд.

Муваффақ шудан ба ризоияти миллӣ ва сулҳу ваҳдат идомаи мантиқии сиёсати давлату Ҳукумати Тоҷикистон ва талошҳои пайгиронаи Сарвари давлат Эмомалӣ Раҳмон дар ин роҳ мебошад. Роҳбарии хирадмандона, самимияти беназири инсонӣ, рӯҳи қавии ватанпарастӣ, ҳамкории пурсамар дар фазои ҳамдигарфаҳмӣ, ташкил намудани фаъолияти судманди рукнҳои ҳокимияти давлатӣ, ташкилотҳои ғайриҳукумативу ҳизбҳои сиёсӣ, эътиқоди мардуми диёр, аз ҷумла гурӯҳҳои мухталифи сиёсӣ нисбат ба Президенти кишвар аз омилҳое буданд, ки ба амалӣ гардонидани нақшаҳои неку созанда мусоидат карданд. Роҳандозии гуфтушунид бо мухолифин, пайгирона ба раванди муфид ва натиҷаовар мубаддал сохтани он, новобаста аз мушкилоту мураккабӣ ва таҳдидҳои хавф ба ҷон дошта, паҳлуи дигари сиёсати сулҳофарию ваҳдатсози сарвари ҷавони мамлакат буд.

Гуфтушуниди сулҳи деринтизор байни ҳукумати қонунӣ ва иттиҳоди мухолифин се солу се моҳ тӯл кашид. Дар чандин мамолики хориҷи дуру наздик аз моҳи апрели соли 1994 то моҳи июни соли 1997 зиёда аз бист вохӯрии расмӣ байни тарафҳо ва 6 мулоқот дар сатҳи олӣ доир гардид.

Дар маҷмуъ раванди музокироти тоҷиконро ба 8 давра ҷудо мекунанд, ки ҳар яки он аз чандин марҳала иборат буд. Даври панҷуми музокирот дар се марҳала ва даври ҳаштум аз ду марҳала иборат буд. Воқеан, даври ҳаштум, ки аз 9 апрели соли 1997 оғоз ёфтаву 27 июни ҳамон сол бо ба даст овардани натиҷаи дилхоҳ дар шаҳри Москва анҷом пазируфт, марҳалаи ҳалкунанда буд. Ба замми вохӯриҳои тарафҳо дар давоми солҳои 1995-1997 сарвари тозаинтихоби Тоҷикистони мустақил шаш маротиба бевосита бо роҳбари иттиҳоди мухолифин мулоқот намудааст. Махсусан, мулоқоти Хусдеҳ, ки 10-11 декабри соли 1996 дар қисмати шимоли Афғонистон баргузор шуд, азми қавии Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистонро дар роҳи ба даст овардани сулҳ ва хотима бахшидан ба муноқишаҳои дохилиро нишон дод. Ба хотири ба даст овардани сулҳу оромӣ, суботи ҷомеа ва ваҳдати миллӣ Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон ба гузашту созишҳои мусолиҳаомези зиёд даст зад.

Ҳамин тариқ, бо кӯшишҳои пайвастаи Сарвари давлат, ҳамчунин хираду заковати мардуми бонангу бофарҳанги тоҷик дар ин роҳ натиҷаҳои матлуб ба бор омад ва ниҳоят 27 июни соли 1997 Созишномаи умумии истиқрори сулҳ ва ризоияти миллӣ дар Тоҷикистон ба имзо расид. Имзои чунин Созишнома таҷрибаи нодир ва ибратомӯзе дар ҳалли муноқишаҳои дохилӣ дар таърихи ҷомеаи инсонӣ буд.

Баъди имзои созишнома барои қатъи ҷанги шаҳрвандӣ, таъмини давра ба давраи сулҳу оромӣ, фароҳам овардани муҳити эътимод ба ҳамдигар, аз байн бурдани фазои хушунат ва даргириҳои мусаллаҳона, тарғиби ҳадафҳои сулҳ ва ваҳдати миллӣ, халъи силоҳ ва дар амал татбиқ сохтани муқаррароти санадҳои имзошуда, муҳайё намудани заминаи мусоид барои рушди иқтисодиву иҷтимоии кишвар корҳои зиёде ба анҷом расиданд.

Ҳамин тавр, консепсияи Ваҳдати миллии Пешвои муаззами миллат, ки аз рӯзи аввали ба сифати Сарвари ҷумҳурӣ интихоб шудан, ҳамчун барномаи асосии фаъолият бори нахуст пешниҳод гардида буд, зина ба зина такмил ёфта, қадам ба қадам татбиқи воқеии худро пайдо намуд. Имрӯз Тоҷикистон ҳамчун кишвари орому осоишта, дар арсаи байналмилалӣ соҳиби мақому мавқеи хос, манзуркунандаи ташаббусҳои ҷаҳонӣ, иштирокчии фаъоли мушкилоти сатҳи байналмилалӣ бо дастовардҳои иҷтимоию иқтисодӣ ва фарҳангии назаррас устуворона ба пеш қадам мезанад. Ин меваи Истиқлолу Ваҳдати миллӣ мебошад.

Насрулло УБАЙДУЛЛО, директори Институти таърих, бостоншиносӣ ва мардумшиносии ба номи А.Дониши АМИТ, доктори илмҳои таърих, профессор

Тоҷикистонам гулафшон аз баҳори Ваҳдат аст,

Дар нигоҳи офтоби ӯ шарори Ваҳдат аст.

(Шаҳрияи АҲТАМЗОД)

Бояд гуфт, ки боре зимни мутолиа дар саҳифаҳои матбуоти даврӣ чашмам ба нигоштаи адиби оламшумули доғистонӣ, барандаи Ҷоизаи ленинӣ ва инчунин Ҷоизаи давлатии Иттиҳоди Ҷумҳурии Шуравии Сотсиалистӣ ва Қаҳрамони меҳнати сотсиалистӣ Расул Ғамзатов афтод, ки мавсуф дар сифоти Роҳбари давлати тоҷикон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон аз ҷумла чунин гуфтааст: ”Фақат ҷанг набошад шуд, он гаҳ ҳамеша баҳор хоҳад буд. Ман аз сулҳ дар Тоҷикистон ниҳоят мамнунам. Инсони боҷасорату хирадманд - Президенти Тоҷикистон Эмомалӣ Раҳмон тавонист, ки формулаи сулҳи ҷанги бародаркушро ёбад”.

Оре, басо ҳам дуруст қайд кардааст ин нависандаи маъруф, чунки ҳаёт собит намудааст, ки хоҳ - нохоҳ пас аз рух додани воқеаҳои муҳимми сиёсӣ дар ҳар як кишвар шахсони таърихиро рӯйи саҳнаи сиёсат меоранд ва ҳамзамон ин нафарони диловару шуҷоъ дар сарнавишти миллату давлати худ бо мурури айём ва раванди рӯзгор нақши боризи худро мегузоранд.

Яке аз ин гуна ашхоси машҳури рӯйи олам - Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои муаззами миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон маҳсуб меёбанд, ки дар як давраи ниҳоят пурхавфу хатар ва дар гирдоби ҷанги таҳмилии шаҳрвандӣ қарор доштани кишвар ва дар мавриди фалаҷ гаштани пояҳои давлату давлатдорӣ бо як ҷуръату далерии рустамона зимоми давлату давлатдориро ба уҳдаи худ гирифта, давлати тоҷиконро аз фаноёбӣ ва миллатро аз вартаи фалокат наҷот доданд. Илова бар ин мардуми парокандаву ба кишварҳои хориҷӣ ба таври иҷборӣ ҳиҷрат кардаро аз хоки Афғонистону дигар мамолики рӯйи олам ба Ватани аҷдодиашон бозгардониданд.

Баъди бозгашти фирориён барои таъмини сулҳу суботи сартосарӣ ва фароҳам овардани шароити мусоид барои зиндагонӣ ба таври пайваста ғамхориҳо зоҳир карданд. Тири онҳое, ки мехостанд ҷумҳурии нав ба Истиқлол расидаи тоҷиконро дар вартаи ҳалокату фалокат қарор диҳанду саропо ва ғарқа дар нифоқу низоъ ва ҷудоиандозиҳову парокандагиҳо бубинанд, ниҳоятан хок хӯрд.

Ҳамин тариқ, пеш гирифтани роҳи раҳоӣ аз бунбасти коммуникатсионӣ, ҳисси баланди масъулият зоҳир карданҳо, талошу ҷонбозиҳо, муроду номуродиҳо, шинохти ҳувияти миллӣ, расидан ба сулҳу суботи доимӣ, эҳсоси баланди ватандӯстӣ, ҷоннисорона бархостану зимоми давлатдориро ба уҳда гирифтан, наҷоти кишвари харобу валангоргардида аз вартаи фалокату ҳалокат, эҳёи суннату анъанаҳои аҷдодӣ, ташкили оши оштӣ, гуфтушунидҳои ҳамешагӣ ва талошу муборизаҳои ватандӯстона, ҳифзи марзу бум ва таъмини амният дар маркази пойтахти мамлакат ва иҷрои дигар амалҳои накӯю судбахш боис бар он гаштанд, ки дар натиҷа мардуми паҳну парешон ва дар гирдоби номуродиҳо афтодаро раҳнамо гардаду ҳамаи онҳоро дар атрофаш мутаҳид намуда, дар қалби ҳар кадомашон ахтару шуълаи умедро ба рӯзгори орому осуда афрӯхта, ниҳоятан давлатро аз фаноёбӣ наҷот бахшад. Тавре шоира Адибаи Хуҷандӣ хуб гуфтааст:

Хати батлон кашидӣ, ҷангу вайрониву бадхоҳӣ,

Китоби сулҳу ваҳдат ҳарф - ҳарф эҷод кардӣ ту.

Зи ҷангу тирагӣ халқат гурезону парешон буд,

Биёвардӣ ба Меҳан, хонааш обод кардӣ ту.

Ту авфи муҷримон кардӣ, гунаҳшонро бубахшидӣ,

Адолат кардаву инсоф, оре, дод кардӣ ту.

Ватан вайрона аз ағёр шуд, обод кардӣ ту,

Ватанро хонаи хуршед кардӣ, шод кардӣ ту.

Оре, воқеан ҳам мо ба масири сиёсати сулҳу ваҳдатофарии Пешвою раҳнамои кишварамон аз замони ба сулҳу суботи комил расидан як назари иҷмолӣ андозем, пас маълум мегардад, ки бо дурандешӣ ва талошҳои хастанопазиронаи ӯ давлату давлатдории тоҷикон аз вартаи нобудӣ раҳоӣ ёфт. Муҳаққиқ ва сиёсатшиноси варзида Абдуллоҳи Раҳнамо чунин гуфтааст: ”Аввалан бояд гуфт, ки Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои муаззами миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон аз ҷумлаи роҳбаронест, ки шахсияти сиёсии ӯ лаҳза ба лаҳза ва қадам ба қадам, дар пеши назари мардум, ҳамнафас бо бо ғаму шодии миллат ташаккул ёфта, ҷойгоҳи мардумии худро ба таври табиӣ дарёфтааст.

Ӯ дар оғӯши Ватану миллат ва дар сояи дуову дастгирии мардум сабзида, ба таври комилан табиӣ мавриди эътирофу эътибори мардуми худ қарор гирифтааст. Ин аст, ки чеҳраи ӯ чеҳраи табиӣ, шахсияти ӯ шахсияти воқеӣ ва хидматҳои ӯ хидматҳои бунёдӣ мебошанд. Дастовард ё қадами устувори чаҳоруми Эмомалӣ Раҳмон дар он буд, ки бо ҷасорат ва иродаи қатъии ӯ мардуми Тоҷикистон аз вартаи ҷанги дохилии хонумонсӯз раҳо гашта, ба Ваҳдати миллӣ расид. Ғояи сулҳ, оштии миллӣ ва афву ҳамдигарбахшӣ аз муҳимтарин паёмҳое буданд, ки Сарвари давлат ҳанӯз дар рӯзи аввали интихобаш ба миён гузошта буд ва ин паёмҳо ҷавҳари тамоми барномаю фаъолияти баъдии ӯро ташкил намуданд.

Маҳз барқарори сулҳ ва Ваҳдати миллӣ боис гашт, ки Тоҷикистон ҳамчун давлат аз хатари нобудӣ наҷот ёбад ва тоҷикон ҳамчун миллат аз вартаи маҳвшавӣ раҳо шаванд. Бинобар ин, масъалаи сулҳу ваҳдат барои давлату миллати мо на танҳо масъалаи қатъи низоъ ва расидан ба оштиву ҳамзистӣ, балки масъалаи наҷоти миллӣ буд. Ва ин тарҳи наҷоти таърихии миллӣ маҳз бо сарварии Эмомалӣ Раҳмон амалӣ шуд. Худи ҳамин хидмати беназир кофист, ки ӯ ҳамчун шахси муттаҳидкунандаи миллат ва пешвои воқеии миллӣ эътироф ва пазируфта шавад.

Имрӯз мардуми шарифи Тоҷикистон ба Эмомалӣ Раҳмон на ҳамчун ба як роҳбари одӣ, балки ҳамчун ба наҷотбахши давлат, сарҷамъкунандаи миллат, кафили сулҳу ваҳдат, эҳёгари фарҳанги миллӣ, бунёдгузори мактаби давлатдории муосири миллӣ ва дар маҷмуъ, ҳамчун меъмори давлатдории навини тоҷикон ва пешвои эътирофшудаи умумимиллӣ менигарад”.

Бобозода Бақохоҷа - директори Институти ботаника, физиология ва генетикаи растании А

Аҳаммияти сулҳу оромӣ дар замони муосир ва хусусан, солҳои охир, ки инсоният бо мушкилоти ниҳоят сахту сангин рӯ ба рӯ гардидааст, торафт боло меравад.

ЭМОМАЛӢ РАҲМОН

Дар таърихи башарият дар бунёди давлат ва ташаккулёбии халқияту миллатҳо ваҳдат ҷойгоҳи махсус дорад. Инсоният борҳо дар масири таърих ба ҷангҳои қавмию дохилӣ ва байни давлатӣ рӯбарӯ гардида, талафоти зиёд дидааст. Аммо ягона омиле, ки ба хотимаёбии ҷангҳо асос шуда, инсонро аз талафот ва шаҳрҳоро аз харобшавӣ наҷот додааст, ин ваҳдат аст. Ваҳдат дар назар як вожаи оддӣ намояд ҳам, аммо дар асл як ибораи созанда, офарандаи шодию тараб, пайвангари инсонҳо ва васлкунандаи таърих мебошад.

Хушбахтона, бо мурури сипарӣ гардидани ҳазорсолаҳо ва дастёбӣ ба давлатдории навин марҳалаи муҳими таърихи тоҷикон падид омад. Яъне, пас аз торикиҳову тирагиҳои замон, тоҷикон соҳиби давлати мустақил гардиданд. Дар сарзамин Сулҳ барпо шуд. Ваҳдат ба вуҷуд омад. Таърих эҳё гардид, ки акнун, айёми нумуву камолоти дигарбораи миллату давлат фаро расид.

Вақте ки сухан аз Ваҳдати миллӣ ва сулҳу созандагӣ меравад, пеши назар симои – Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон падидор мегардад.

Бо омадани Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон бар арсаи сиёсат муборизаи қувваи некӣ бар бадӣ, сулҳ бар ҷанг оғоз ёфт. Ин абармарди шарифном миёни аҳли ҷомеа нахустин сухани худро аз сулҳ оғоз намуд. Ба ҳайси раиси Шурои Олӣ миёни ҳамватанон иброз намуд, ки “Ман оғози кори худро аз сулҳ сар хоҳам кард. Ман тарафдори давлати демократии ҳуқуқбунёд мебошам. Мо бояд ҳама ёру бародар бошем, то ин ки вазъро ором намоем. Ҳар чи аз дастам меояд, дар ин роҳ талош хоҳам кард”.

Дарвоқеъ таҷрибаи сулҳу ваҳдатофарии миллати тоҷик, ки бе шак дар ин раванд ва оғозу ибтикори он саҳми Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ-Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ниҳоят бузургу арзишманд аст, миллату давлати мо огаҳанд ва мардуми азизи Тоҷикистон хурду калон имрӯз ба ин неъматҳо арҷ мегузоранду хидматҳои наҷибу бузурги Пешвои муаззами худ – Эмомалӣ Раҳмонро ба ҳеҷ ваҷҳ фаромӯш намесозанд.

Оре, мардуми тоҷик аз нахустин рӯзҳои фаъолияти фарзанди барӯманди тоҷик, Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дарк мекарданд, ки зери сиёсати некбинонаву хирадмандонаи Роҳбари худ онҳо ба ояндаи умедбахшу пурсаодат мерасанд. Мардуми тоҷик дар замиру афкор ва амалу андешаи неку созандаи муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон инсонеро дарёфт, ки воқеан фарогири меҳру шафқат, ҷавонмардиву шуҷоат, некбиниву покдилӣ, қавииродагиву ҷасурӣ буду, ҳамеша аз бародариву ватандӯстӣ ва ватанхоҳиву сулҳу ваҳдат сухан мекард.

Дар ин масир пайғоми саодатовар барои миллати тоҷик ин баимзорасии Созишномаи умумии истиқрори сулҳ ва ризояти миллӣ дар Тоҷикистон буд, ки оғози шукуҳу шукуфоӣ ва рушду равнақи давлату миллатро замина гузошт. Аз ин рӯ, набояд фаромӯш сохт, ки ташаббускори асосии баимзорасии санади таърихиву сарнавиштсоз ва меъмори кохи бегазанди оштиву баҳамоии миллат маҳз шахсияти бузурги ҷаҳонӣ ва фарзанди асили миллати тоҷик муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ҳастанд.

Воқеан, дар идомаи кору фаъолияти пурсамар ва арзишманди худ, Пешвои муаззами мо бо ҷаҳду талошҳои пайвастаашон суханонашонро содиқона ва собитқадамона исбот намуданд ва имрӯз таҳти роҳбарии бевоситаи ин шахсияти мондагори таърихӣ пояҳои давлатдорӣ, заминаҳои низоми ҳуқуқӣ, нахустин Конститутсияи халқӣ қабул шуданд.

Боиси таъкид аст, ки чи гуна раҳоӣ ёфтан аз вартаи номатлуби ҷанги шарвандӣ ва ба сулҳу ваҳдат расидани тоҷикон дар як муддати кӯтоҳи таърих диққати ҳазорон коршиносону аҳли ҷомеаро ба худ ҷалб намудаасту имрӯзҳо ин таҷрибаи ибратомези таърихӣ мавриди омӯзиши ҷаҳониён қарор дорад.

Ваҳдати миллӣ ҳамчун омили муттаҳидсозандаи тамоми мардуми Тоҷикистон шароит фароҳам овард, ки бо истифодаи арзишҳои аз ҷониби ҷомеаи ҷахонӣ эътирофшуда, дар ҷумҳуриамон таҳкурсии ташаккули ҷомеаи шаҳрвандӣ гузошта шавад ва барои андаке бошад ҳам беҳтар гардидани сатҳи зиндагии мардум, ободӣ ва ояндаи давлати соҳибистиқлоламон заминаи мусоид муҳайё гардад.

Ба ибораи дигар, Ваҳдати миллӣ ва истиқрори сулҳ ба он мусоидат намуд, дар даврони истиқлолият мо монеаҳоро бартараф намуда, роҳро дар самти рушди иқтисодӣ, сиёсӣ, иҷтимоӣ ва фарҳангии кишвар кушоем. Аз ин рӯ, дар баробари зина ба зина амалишавии барномаҳои ҳадафҳои стратегӣ гӯё аз он аст, ҳамаи ин дастовардҳоро мо ба баракати ба дастовардани истиқлолияти давлатӣ ва ваҳдати миллӣ нисбат диҳем. Маҳз ин ду омил сабаби воқеии пойдории кишвари соҳибистиқлоли Тоҷикистон ва мардуми бофарҳанги ӯст.

Аз ҷониби дигар, раванди имрӯзаи шаклгирии низоми нави ҷаҳонӣ бар ондалолат мекунад, ки кулли дунё ва ободии он вобаста ба сулҳу ваҳдат аст. Дар ҷомеае, ки дар он сулҳу ваҳдат пойдор аст, ҳеч гоҳ осебе намерасад. Ман, ҳамчун як ҷавони даврони Истиқлол сарфарозона бо итминони комил ва бо азму иродаи қавӣ, ҳисси баланди худшиносии миллӣ, ҳувияти воло бо ифтихор қайд мекунам, ки Ваҳдати миллии тоҷикон намунаи олии ҳамдигарфаҳмӣ ва сулҳофаринӣ, на танҳзо дар минтақа, балки дар саросари ҷаҳон дониста шудааст. Зеро, беҳуда нест, ки таҷрибаи ваҳдатофаринӣ ва сулҳи тоҷиконро ниҳодҳои сиёсии ҷаҳони муосир меомӯзанд.

Мо Тоҷикистони навинро бе ному кору пайкори Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ҳаргиз тасаввур карда наметавонем. Ин ҳақиқатест бебаҳс ва воқеиятбунёд. Ин ҳақиқатест, ки саодати халқи тоҷикро, эҳёву шукуфоии мардуми тоҷикро таҷассум менамояд. Маҳз бо шарофати азму талошҳои пайгирона ва иқдомҳои бунёдкоронаи Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар сарзамини азияткашидаи мо сулҳи пойдор ва ваҳдати миллӣ ба вуҷуд омад.

Буриев Умед, магистранти соли аввали

Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон https://osiyoavrupo.tj/.../peshvoi-millat-emori-va-dati-mill

«Ваҳдат барои мо як вожа ва калимаи оддӣ нест, балки номаи тақдири мо, шарти пешрафти кишварамон ба сӯйи ояндаи ободу осуда ва муҳимтар аз ҳама кафили сарҷамъиву хушбахтии имрӯзу ояндаи халқамон аст».

Эмомалӣ Раҳмон

Вақте ки мо ба оинаи таърихи навини Тоҷикистон назар меандозем, мебинем, ки сулҳу суботи тоҷикон ба осонӣ ба даст наомадааст. Воқеан, аз аввали солҳои 90-уми қарни гузашта то ноил гардидан ба ваҳдати миллӣ Тоҷикистони соҳибистиқлол гирифтори ҷанги шаҳрвандӣ гардида, дар он рӯзҳо бенизомиву бетартибӣ ҳукмфармо, меъёрҳои қонунҳои давлат зери по шуда, бесарусомониву ҷинояткорӣ қариб дар ҳама соҳаҳои иҷтимоӣ шакли муташаккилонаро гирифта буд. Дар ин марҳила, бисёре аз фарди Тоҷикистон Ватанро тарк карда, ба дигар кишварҳо фирор намудаанд.

Аз ҷумла, ман даъватнома доштам ба Донишгоҳи Ҳумболди Олмон, шавҳарам даъватнома доштанд ба Донишгоҳи Михаил Ломоносови шаҳри Маскав. Мо ба ҳеҷ куҷо нарафтем, гуреза ҳам нашудем, бо тамоми мардуми Тоҷикистон азият кашидем. Илова бар ин, дар ин раванди фазои ҷангӣ дар яке аз хиёбонҳои шаҳри Душанбе 30 нафар қумандонҳои ниқоби сиёҳ пушида, моро бо тиру туфанг таъқиб намуданд. Дар натиҷа моро аз нақлиёти “камаз” фароварданд. Пас аз он шавҳарам гуфтанд, ки ман Ректори Донишгоҳи миллии Тоҷикистон Тоҳиров Фозил Тоҳирович ҳастам. Баъдан яке аз қумандонҳо ӯро шинохта, чунин иброз кард: “Ту мужик будаӣ ку”. Дар охир моро раҳо кард, ки то ҳанӯз ин лаҳзаҳои мудҳиш аз ёдам намеравад.

Ба маврид медонам таъкид намоям, ки он замон ман арӯси нав будам, қумандонҳо чунин суол карданд, ки ин духтари ҷавон ва зеборо куҷо мебарӣ? Пас, Муаллим ҷавоб доданд, ки ин хонум оилаи ман аст. Баъдан қумандон посух дод, ки “кори ту омад кардааст”, дар сурати баръакс моро нобуд мекарданд.

Он вақт ман бо оилаам дар хиёбони Айнӣ зиндагӣ мекардам. Баъди кор дар хонаамон тирҳоро дарёфт мекардем. Оинаамон мисли ғалбер шуда буд. Дар хиёбон садои тиру туфанг хело даҳшатноку шадид буд. Бинобар ин пеш гирифтани роҳи сулҳ ва ваҳдати миллӣ барои Тоҷикистон дар он рӯзҳои вазнин кори осон набуд.

Дар ҷанги шаҳрвандӣ зиёда 150 ҳазор инсонҳо ҷони худро аз даст додаанд. Кӯдакон бе сарпараст монданд. Дар лаҳзаҳои ҳассос ва мушкил Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ-Пешвои муаззами миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба бахти тоҷикон шахсияти адолатпарвар, меъмори сулҳу субот, шахсияти оқилу доно тоҷиконро ҳифз карда тавонистанд.

Пеш аз он ки мо дар фазои сулҳу субот зиндагӣ кунем, чи қадар гуфтушунидҳо ва созишномаҳо бо мухолифин бо роҳбарии Саид Абдулло Нурӣ дар Қазоқистон, Теҳрон, Маскав шуда гузаштаанд, ки билохира 27 июни соли 1997 Созишномаи умумии истиқрори сулҳ ва ризоияти миллӣ ба имзо расонида шуд. Ин санади муҳими таърихӣ ва фаромушношуданӣ дар кишвари маҳбуби мо моро аз вартаи ҳалокат ва нобудӣ наҷот дод.Воқеан ҳам ин ҳуҷҷат, сарчашмаи сулҳу ягонагӣ, ваҳдату якдилӣ ва ҳамдигарфаҳмию рафоқати мардуми тоҷик ба ҳисоб меравад. Зеро, дар ин рўзи пурфайзи таърихӣ ормони чандинсолаи халқи азияткашидаи тоҷик ба воқеият пайваст, яъне дар шаҳри Маскави Федератсияи Русия Созишномаи умумӣ дар бораи истиқрори сулҳ ва ризоияти миллӣ ба имзо расид, ки бо ҳамин ба ҷанги бародаркушӣ миёни фарзандони миллат хотима гузошта шуд ва сулҳи бебозгаштро дар Ҷумҳурии Тоҷикистон ба вуҷуд овард.

Ногуфта намонад, ки воқеаи муҳими таърихӣ ин аст, ки дар сарҷамъ кардани миллат ва иттиҳоду ягонагӣ муҳтарам Пешвои миллат нақши мондагор ва пурарзиш гузоштанд. Саҳми Президенти Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон барои баргардонидани гурезагон ниҳоят назаррас ва тақдирсоз мебошад.

Маврид ба зикр аст, ки дар натиҷаи фитнаву низоъҳое, ки душманони миллати тоҷик дар ибтидои солҳои навадум ба роҳ андохтанд, тавонистанд, ки оташи ҷангро дар кишвари тоҷикон афрӯзанд, мухолифати шадиди мусаллаҳона ба вуҷуд омад, ки Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон ва дигар қонунҳои ҷорӣ поймол гардида, ҷинояткориву зӯроварӣ ва қонуншиканӣ ба як рафтори муқаррарӣ табдил ёфта буд, ки ман худ шоҳиди ин рӯзҳои сангин будам.

Дар ин муддат бештар аз бист вохӯри расмӣ байни ҳайати ҳукуматӣ ва намояндагони мухолифини тоҷик баргузор гардид.

Пешвои миллат, Президенти мамлакат, мӯҳтарам Эмомалӣ Раҳмон шахсан дар ҳафт вохӯрӣ бевосита иштирок намуда, бо роҳбарони собиқ Иттиҳоди мухолифини тоҷик масъалаҳои мухталифи вобаста ба Созишномаи сулҳро муҳокима намудаанд.

Вобаста ба ин Ҷумҳурии соҳибистиқлоли азизи мо дар марҳилаи сифатан нави рушди иқтисодӣ, иҷтимоӣ ва фарҳангӣ қарор дорад ва ба кишвари дорои низоми муосири муносибатҳои бозоргонӣ, иқтисоди миллии рушдёбанда ва фазои мусоид барои нақшаҳои бузурги пешрафту созандагӣ табдил ёфтааст.

Вале дар хусуси нақши як санади муҳими ҳуқуқӣ Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи авфи иштирокчиёни муқовимати сиёсӣ ва низомӣ дар Ҷумҳурии Тоҷикистон» махсус бояд қайд кард.

Маҳз дар асоси Қонуни зикршуда иштирокчиёни муқовимати сиёсӣ ва низомӣ аз ҷавобгарии ҷиноятӣ озод гардида, парвандаҳои ҷиноятӣ ва дигар маводи таъқибӣ доир ба онҳо қатъ карда шуданд.

Дигар ин, ки бо назардошти аҳамиятти масъалаҳои ҳуқуқӣ дар музокироти байни тоҷикон дар сохтори Комиссияи оштии миллӣ бахши махсус – зеркомиссия оид ба масъалаҳои ҳуқуқӣ таъсис дода шуд, ки вазифаи асосии он таҳияи механизмҳои амалӣ намудани масъалаҳои ҳуқуқии Созишномаи умумӣ буд.

Тағйироту иловаҳо, ки ба Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон ворид карда мешуданд, таҳия ва мувофиқа гардида, аз ҷониби Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон маъқул дониста, тавассути Парламенти кишвар ба раъйпурсии умумихалқӣ гузошта шуданд.

Дар натиҷаи раъйпурсии умумихалқӣ тағйироту иловаҳо ба Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон ворид карда, ҳамзамон бо ин интихоботи Президенти мамлакат дар шароити сифатан нав баргузор гардид. Сипас, мувофиқи низоми муосири интихобот, моҳи феврали соли 2000 Парламенти нави касбӣ интихоб гардид ва ба фаъолият пардохт.

Омӯзиши таҷрибаи сулҳи тоҷикон аҳамияти байналмилалӣ

низ дорад, зеро он яке аз мавзӯъҳоест, ки дар давоми даҳсолаи охир дар маркази диққати мутахассисони дунё, аз қабили сиёсатшиносон, низоъшинос ва умуман сиёсатмадорону ҷомеаи башарӣ дар кишварҳои гуногуни олам қарор дорад.

Ва чунон, ки эътироф шудааст, таҷрибаи сулҳофарини тоҷикон дар ҳалли низоъҳои дохилии миллӣ дар нуқтаҳои гуногуни сайёра ҳамчун намуна истифода шуда метавонад.

Бо гузашти солҳо мо аҳамияти таърихии ин ҳуҷҷати сарнавиштсоз, қиммати сулҳу субот ва Ваҳдати миллиро бештар дарк ва қадр менамоем.

Дар марҳилаи ҳозира, ки мардуми шарифи Тоҷикистон бо эҳсоси гарми ватандӯстиву ватанпарастӣ ва хештаншиносиву ифтихори миллӣ созандагиву ободкориро ҳадафи муқаддаси худ қарор додааст, тамоми дастоварди Тоҷикистонро бо мавҷудияти суботи сиёсиву ҷамъиятӣ ва Ваҳдати миллӣ вобаста медонем.

Имрўзҳо фурсате расидааст, ки барои дар замири ҳар фарди кишвар, новобаста аз миллату нажод, эътиқоди диниву мазҳабӣ ҷой додани эҳтиром ва ҳифзу гиромидошти арзишҳои Ваҳдати миллӣ корҳои воқеиву доимиро дар сатҳи арзишманд ба роҳ монда шаванд ва набояд, ки ин амал характери маъракавӣ касб намуда, танҳо дар рӯзҳои таҷлили Ваҳдати миллӣ мавриди таваҷҷӯҳ қарор гирад.

Хулоса, Сулҳи ба дастомада бояд ҳамеша дастури амал барои зиндагӣ ва фаъолияти шаҳрвандони ҷумҳурӣ бошад.

Маҳз аз баракати сулҳу суббот ва Ваҳдати миллӣ дар саросари кишвари тозаистиқлол падидаҳои навро фароҳам овард.

Имрӯз шукргузор аз он ҳастем, Тоҷикистон бо зиёда аз 170 кишвари ҷаҳон ҳамкорӣ менамояд, ки ин бозгӯи татбиқи сиёсати “Дарҳои кушода” мебошад.

Махсусан Стратегияи дастгирии самти илм дар Ҷумҳурии Тоҷикистон беназир ва саривақтӣ аст. Дар ин росто иқдомҳои наҷибу муҳим дар рушди минбаъдаи Тоҷикистон пеш гирифта шудаанд.

Дар ҳақиқат, сарбаландона иброз медорем: Тоҷикистон ба пеш!

Санавбарбону Воҳидова - доктори илмҳои таърих, профессор, мудири шуъбаи Аврупо