12 декабр Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар Форуми байналмилалии сулҳ ва эътимод, ки дар шаҳри Ашқободи Туркманистон дар доираи ташаббуси «Соли байналмилалии сулҳ ва эътимод – 2025» баргузор гардид, иштирок намуда, суханронӣ карданд. Қобили зикр аст, ки баргузории чунин чорабинӣ таҳти сарпарастии Созмони Милали Муттаҳид нишонаи болоравии сатҳи дарки ҷомеаи байналмилалӣ аз зарурати бознигарии усулҳои бунёдии ҳамкории байнидавлатӣ дар шароити амиқшавии буҳронҳои глобалӣ мебошад. Ширкати Роҳбари давлати Тоҷикистон дар ин ҳамоиш ва муҳтавои консептуалии суханронии эшон далели равшани мавҷудияти стратегияи ҳамгироёнаи сиёсати хориҷии Ҷумҳурии Тоҷикистон буда, ба таҳкими бисёрҷониба, ташаккули фарҳанги сулҳ ва тарғиби арзишҳои эътимод ҳамчун заминаи асосии рушди устувори ҷаҳонӣ равона гардидааст.

Дар оғози суханрониашон муҳтарам Эмомали Раҳмон ба роҳбарияти Туркманистон ва Созмони Милали Муттаҳид барои ибтикори баргузории ин форум изҳори сипос намуда, аҳамияти вижаи онро дар марҳилаи кунунии равандҳои равобити байналмилалӣ таъкид карданд. Табрики мардуми Туркманистон ба муносибати сиюмин солгарди эътирофи бетарафии доимии ин кишвар сирфан ҷанбаи расмӣ надошт, балки дорои паёмадҳои амиқи сиёсӣ ва ҳуқуқӣ низ буд. Бетарафии Туркманистон ба унвони намунае аз рӯйкарди масъулона ва мутаъодил барои тазмини амнияти миллӣ ва минтақавӣ, бар пояи принсипҳои ҳамзистии осоишта, адами мудохила ва муколамаи созанда ироа шуд. Дар ин замина, мавқеи Тоҷикистон нишондиҳандаи эҳтиром ба танаввуъи моделҳои мушорикати давлатҳо дар низоми байналмилалӣ, ҳамзамон пойбандӣ ба ҳинҷорҳои ҷаҳонии ҳуқуқи байналмилалӣ аст.

Президенти кишвари мо бо таҳлили вазъияти геополитикии феълӣ, хотирнишон карданд, ки низоми ҷаҳонӣ бо сатҳи баланди номуайянӣ, ташдиди рақобати геополитикӣ ва фарсоиши механизмҳои қаблан ташаккулёфтаи идоракунии глобалӣ тавсиф меёбад. Тазъифи нақши ҳуқуқи байналмилалӣ, коҳиши самаранокии ниҳодҳои бисёрҷониба ва афзоиши тасмимоти якҷониба заминаи мусоид барои афзоиши даргириҳо ва таъмиқи нобоварӣ миёни давлатҳоро фароҳам меорад. Ин фарояндаҳо ба суръати рушди иҷтимоӣ - иқтисодӣ таъсири манфии системавӣ расонида, пояҳои суботро дар сатҳи ҷаҳонӣ ва минтақавӣ заиф мегардонанд.

Дар ин замина, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон бар нақши калидии сулҳу эътимод ба унвони мафҳумҳои асосии равобити байналмилалӣ таъкид карданд. Сулҳ ва эътимод на ба унвони ормонҳои абстрактӣ, балки ҳамчун абзорҳои амалӣ ва корбурдӣ барои танзими фарояндаҳои байналмилалӣ ироа шуданд. Мавҷудияти онҳо ба коҳиши иқтидори ихтилофот, ба ҳадди ақал расонидани хатароту эҷоди муҳити мусоид барои татбиқи лоиҳаҳои муштарак дар соҳаҳои иқтисод, илм, муҳити зист ва ҳамкориҳои гуманитарӣ мусоидат менамояд. Адами эътимод бошад, баръакс боиси чандпорчагии фазои байналмилалӣ шуда, талошҳои дастаҷамъонаро ҷиҳати ҳалли мушкилоти глобалӣ заиф мекунад.

Ба гуфтаи Пешвои миллат, муҳтарам Эмомали Раҳмон маҳз бар асоси эътимод метавон фазои дарки мутақобил ва масъулияти муштаракро, ки барои посухи муносиб ба чолишҳои асри XXI зарур аст, ташаккул дод. Ин рӯйкард мантиқи тақобул ва султаро рад карда, муколама, мусолиҳа ва фарогириро пеш мегирад. Қобили зикр аст, ки Ҷумҳурии Тоҷикистон пайваста аз тақвияти чандҷанбагароӣ ва нақши меҳварии Созмони Милали Муттаҳид ба унвони платформаи ҷаҳонӣ барои ҳамоҳангсозии манофеи кишварҳо ва тавсияи роҳҳалҳои дастаҷамъона ҳимоят мекунад.

Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомали Раҳмон бахши қобили таваҷҷуҳ аз суханронии худро ба таҳдидоти зистмуҳитӣ, ки дар шароити имрӯза ба омили калидии бесуботии глобалӣ табдил ёфтаанд, ихтисос доданд. Тағйирёбии иқлим, обшавии босуръати пиряхҳо, таназзули муҳити зист ва афзоиши басомади офатҳои табиии шадид, ба иқтисод, соҳаи иҷтимоӣ ва амнияти давлатҳо таъсири мустақим мерасонанд. Муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон таъкид намуданд, ки ин мушкилот на ба сурати пароканда, балки ба талошҳои системанок ва ҳамоҳанг аз сӯи тамоми ҷомеаи байналмилалӣ ниёз дорад.

Нақши вижаи Ҷумҳурии Тоҷикистон дар ин ҳавза бо хусусиятҳои ҷуғрофӣ ва табиӣ - иқлимии он таъйин мешавад. Кишвари мо ба унвони яке аз давлатҳои тавлидкунандаи захоири асосии оби Осиёи Марказӣ масъулияти вижа дар самти ҳифзи пиряхҳо ва истифодаи оқилонаи манобеи обиро ба дӯш дорад. Дар ин замина, фарояндаҳои Душанбе дар мавриди масоили обу иқлим эҳё ва ба платформаи муҳими байналмилалӣ барои муколамаи илмӣ, сиёсию коршиносӣ табдил шудааст. Ин ибтикорот тавоноии Тоҷикистонро на танҳо ба унвони як ширкаткунанда, балки ҳамчун ташаббускори ташаккули рӯзномаи глобалии зистмуҳитӣ нишон медиҳанд.

Дар баробари чолишҳои зистмуҳитӣ, Президенти кишвари мо дар суханрониашон таваҷҷуҳи хосаро ба масъалаи амнияти байналмилалӣ, аз ҷумла таҳдидҳои терроризму ифротгароӣ зоҳир намуданд. Вобаста ба ин мушкилот таъкид гардид, ки ин падидаҳо моҳияти печидае доранд ва решакан кардани онҳо тавассути усулҳои қудратӣ имконнопазир аст. Тоҷикистон пайваста рӯйкарди вобаста ба таркиби иқдомоти амниятӣ бо тавсеаи иҷтимоӣ - иқтисодӣ, пешрафти соҳаи маориф ва таҳкими муколамаи байнифарҳангию байнидинӣ тарвиҷ медиҳад. Ин равиш бозгӯи уҳдадории кишвар дар самти бартарафсозии омилҳои аслии радикализатсия ва ташаккули ҷавомеъи устувор бар пояи эътимод ва адолати иҷтимоӣ мебошад.

Яке аз аносири калидии суханронии Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон, таъйиди ҳамешагии ҳимояти бедареғи Тоҷикистон аз тамоми ибтикороти байналмилалӣ бо ҳадафи тақвияти сулҳу амният буд. Ин мавқеъ ҳам дар фаъолияти амалии дипломатии кишвар ва ҳам дар пешбурди ибтикороти консептуалии сатҳи ҷаҳонии он инъикос меёбад. Ба таври хос, пешниҳоди Тоҷикистон барои эъломи «Даҳсолаи сулҳсозӣ барои наслҳои оянда» таҳти сарпарастии Созмони Милали Муттаҳид бори дигар мавриди таъкид қарор гирифт. Ин ибтикор дорои моҳияти стратегӣ буда, ҳадафи он таҳияи механизмҳои дарозмуддат барои пешгирии низоъҳо, таҳкими фарҳанги сулҳ ва тақвияти масъулият дар назди наслҳои оянда мебошад.

Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон дар бахши хотимавии суханронии худашон тафсири амиқ ва маънодори мафҳуми сулҳ ба унвони шарти калидии таъмини адолат, баробарӣ ва эҳтиром ба ҳуқуқу озодиҳои инсон ироа намуд. Сулҳ ба унвони як ҳолати фаъол дар равобити байналмилалӣ ва дохилидавлатӣ, ки талошҳои пайваста ҷиҳати ҳифзи муколама, эътимод ва ҳамкориро тақозо мекунад, матраҳ гардид. Дар ин замина, таъкид гардид, ки сулҳи пойдор бидуни тавсеаи иҷтимоӣ, рушди фарогири иқтисодӣ ва эҳтиром ба ҳуқуқи бунёдии инсон ғайриимкон аст.

Бахши поёнии суханронӣ бо баёни рушани нақши Ҷумҳурии Тоҷикистон дар шаклдиҳии меъмори муосири амнияти байналмилалӣ ва тавсеаи пойдор тақвият шуд. Кишвари мо омодагии худро барои идомаи мушорикати созанда дар ҳалли мушкилоти глобалӣ, бо такя ба меъёрҳои умумиэътирофшудаи ҳуқуқи байналмилалӣ, анъанаҳои дипломатӣ ва принсипҳои ҳамсоягии нек эълом кардааст. Истифода аз муколамаи фарогир ва пурмуҳтаво, инчунин абзорҳои мусолиматомези ҳалли муноқишот, аз ҷониби Тоҷикистон ягона роҳи таъмини суботи дарозмуддат арзёбӣ мегардад.

Дар маънои васеътари андозаи назариявӣ ва амалӣ, мавқеи Тоҷикистон, ки дар форуми байналмилалии сулҳ ва эътимод баён шуд, бозгӯи талоши кишвари мо барои тасбити худ ба унвони як шарики масъул, фаъол ва қобили пешбинӣ дар низоми равобити байналмилалӣ мебошад. Дар шароити мувоҷеҳи низоми ҷаҳонӣ бо камбуди эътимод ва биниши стратегӣ, саҳми кишварҳое, ки ба таври мудовим арзишҳои сулҳро тарвиҷ медиҳанд, аҳаммияти вижа касб мекунад. Тоҷикистон нишон медиҳад, ки ҳатто кишварҳое бо захоири маҳдуди моддӣ низ қодиранд, ки бо такя ба фаъолияти дипломатӣ, ибтикороти фикрӣ ва иқтидори ахлоқӣ - меъёрӣ дар ташаккули рӯзномаи байналмилалӣ таъсири назаррас гузоранд.

Бар асоси гуфтаҳои боло метавон бо масъулият изҳор дошт, ки суханронии Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар Форуми байналмилалии сулҳ ва эътимод дар Ашқобод бояд ба унвони як баёнияи мукаммали консептуалӣ, ки дидгоҳи стратегиро нисбат ба нақши сулҳ ва эътимод дар ҷаҳони муосир инъикос мекунад, арзёбӣ гардад. Суханронии Президенти Тоҷикистон бори дигар таъкид менамояд, ки рушд ва амнияти пойдор бидуни масъулияти дастаҷамъона, ҳамкории бисёрҷониба ва эҳтиром ба арзишҳои умумибашарӣ ғайриимкон аст. Дар ин замина, кишвари мо худро ба унвони як ширкаткунандаи муҳим дар фарояндаҳои глобалӣ муаррифӣ намуда, дар шаклгирии низоми ҷаҳонии одилонатар, устувортар ва қобили пешбинӣ саҳми арзанда мегузорад.

Шозедов Х. Н. ходими илмии шуъбаи масоили сиёсии муносибатҳои байналмилалии ИФСҲ

ДУШАНБЕ, 16.12.2025 /АМИТ «Ховар»/. 12 декабри соли 2025 дар доираи иҷлосияи 80-уми Маҷмаи Умумии Созмони Милали Муттаҳид ҷаласаи 61-уми пленарӣ доир шуд. Дар он қатънома таҳти унвони «Соли байналмилалии маърифати ҳуқуқӣ, 2027», ки бо ташаббуси Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон пешниҳод гардида буд, бо иттифоқи оро қабул карда шуд.

— Боиси ифтихори бузург ва сарбаландии миллӣ аст, ки бо ташаббуси оқилона ва дурандешонаи Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ҳоло 16 қатъномаи Созмони Милали Муттаҳид қабул гардида, номи Тоҷикистонро ҳамчун давлати сулҳпарвар, ташаббускор, ҳомии манфиатҳои умумибашарӣ ва муҳофизи ҳуқуқи инсон дар арсаи ҷаҳонӣ боз ҳам баланд бардошт.

Воқеан дар шароити муосири ҷаҳонӣ, ки бо афзоиши низоъҳо, поймолшавии меъёрҳои ҳуқуқи байналмилалӣ ва зарурати таҳкими сулҳу субот ҳамроҳ аст, ташаббусҳои байналмилалӣ барои баланд бардоштани маърифати ҳуқуқӣ аҳамияти хосса пайдо мекунанд. Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон зимни суханронӣ дар мубоҳисаҳои умумии иҷлосияи 80-уми Маҷмаи Умумии Созмони Милали Муттаҳид аз 23 сентябри соли 2025, ки ба 80-солагии таъсиси Созмони Милали Муттаҳид бахшида шуда буд, пешниҳод намуданд, ки Соли байналмилалии маърифати ҳуқуқӣ эълон гардад, то фарҳанги шаффофият, адолат ва риояи ҳуқуқро дар сатҳи ҷаҳонӣ тақвият бахшад. Ин пешниҳод дар заминаи таҷрибаи миллии Тоҷикистон, аз ҷумла Соли маърифати ҳуқуқӣ эълон гардидани соли 2024 дар мамлакат доир шуд, ки ба баланд бардоштани дониши ҳуқуқии шаҳрвандон ва таҳкими арзишҳои конститутсионӣ мусоидат намуд. Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон таъкид намуда буданд, ки “риояи қатъии ҳуқуқи байналмилалӣ ва маърифати ҳуқуқӣ пояи ҷомеаи одилона ва устувор мебошад”.

Маърифати ҳуқуқӣ ҳамчун маҷмуи андешаҳо дар бораи қонун, татбиқи он ва ҳифзи ҳуқуқ фаҳмида мешавад, ки дар шаклҳои маҳдуд (муносибатҳои танзимшавандаи ҳуқуқӣ) ва васеъ (анбори донишҳои ҳуқуқӣ) зоҳир мегардад. Он асоси рафтори қонунӣ буда, ба коҳиши нигилизми ҳуқуқӣ ва таҳкими эҳтиром ба қонун мусоидат мекунад. Дар асоси Консепсияи сиёсати ҳуқуқии Ҷумҳурии Тоҷикистон барои солҳои 2018-2028 баланд бардоштани маърифати ҳуқуқӣ самти муҳим аст, ки тавассути тарбияи ҳуқуқӣ, илми ҳуқуқӣ ва омӯзиши кадрҳо амалӣ мешавад. Таҳлили заминаи миллӣ нишон медиҳад, ки эълони соли 2024 ҳамчун Соли маърифати ҳуқуқӣ дар Тоҷикистон заминаи амалии ин пешниҳод аст. Дар ин сол ҳадафҳои калидӣ муайян карда шуданд: баланд бардоштани сатҳи маърифати ҳуқуқии шаҳрвандон, тарғиби арзишҳои ҳуқуқӣ ва демократӣ, мустаҳкам намудани ҳуқуқҳои инсон, таъмини волоияти қонун, ташаккули рафтори ҳуқуқӣ, васеъ кардани дастрасӣ ба иттилооти ҳуқуқӣ ва омӯзиши мутахассисони ҳуқуқшиноси забондон. Ин ҳадафҳо тавассути чораҳо, аз қабили васеъ кардани тарғиби ҳуқуқӣ, таъмини дастрасии васеъ ба санадҳои ҳуқуқӣ ва таъсиси сомонаҳои ягонаи миллӣ амалӣ шуданд. Аз ҷиҳати илмӣ ин ҳадафҳо бо пажӯҳишҳо ҳамоҳанганд, ки маърифати ҳуқуқӣ ба пешгирии ҳуқуқвайронкуниҳо ва таҳкими ҷомеаҳои демократӣ мусоидат мекунад, зеро он эҳтиром ба қонун ва масъулияти ҳуқуқиро ташаккул медиҳад.

Соли байналмилалии маърифати ҳуқуқӣ-2027 дар расидан ба Ҳадафҳои Рушди Устувор, хусусан Ҳадафи 4 (Таълими сифатнок) ва Ҳадафи 16 (Адолат ва институтҳои қавӣ) нақши калидӣ дорад, зеро он ба пешгирии поймолкуниҳо ва таҳкими ҳуқуқҳои инсон мусоидат мекунад. Ҳамчунин ҳуқуқи байналмилалӣ ҳамчун механизми татбиқи Ҳадафҳои Рушди Устувор эътироф шудааст, ки дар он маърифати ҳуқуқӣ барои эҷоди муҳити мусоид барои рушди устувор зарур аст. Таҷрибаи Тоҷикистон дар эълони Соли маърифати ҳуқуқӣ (2024) намунаи амалӣ аст, ки ба баланд бардоштани сатҳи маърифати ҳуқуқӣ, тарғиби арзишҳои демократӣ ва ҳимояи ҳуқуқҳои инсон нигаронида шуда буд.

Таҳлил нишон медиҳад, ки эълони “Соли байналмилалии маърифати ҳуқуқӣ, 2027” аз рӯи чанд заминаи илмӣ муҳим аст

— Мубориза бо поймолкунии ҳуқуқҳо. Дар шароите, ки ҷомеаи ҷаҳонӣ шоҳиди нодида гирифтани меъёрҳои ҳуқуқӣ аст, маърифати ҳуқуқӣ ҳамчун воситаи пешгирии низоъҳо ва таҳкими сулҳ амал мекунад.

— Рушди устувор. Мувофиқи Ҳадафҳои Рушди Устувор, маърифати ҳуқуқӣ ба таҳкими давлатҳои ҳуқуқбунёд мусоидат намуда, ба расидан ба 17 ҳадаф то соли 20230 кумак мерасонад. Аз ҷумла, барҳам додани камбизоатӣ, барҳам додани гуруснагӣ, саломатии хуб ва некӯаҳволӣ, таълими сифатнок, баробарии гендерӣ, об ва беҳдошт, энергияи дастрас ва тоза, кори шоиста ва рушди иқтисодӣ, саноат, навоварӣ ва инфрасохтор, кам кардани нобаробарӣ, шаҳрҳо ва ҷамоатҳои устувор, истеъмол ва истеҳсоли масъулиятнок, мубориза бо тағйирёбии иқлим, ҳифзи ҳаёти зериобӣ, ҳифзи ҳаёти хушкигард, сулҳ, адолат ва институтҳои қавӣ, шарикӣ барои ҳадафҳо.

— Таҷрибаи байналмилалӣ. Солҳои байналмилалӣ, ба мисли Соли байналмилалии ҳифзи пиряхҳо (2025) намунаҳои муваффақи таъсир ба сиёсатҳои ҷаҳонӣ мебошанд.

Эълони “Соли байналмилалии маърифати ҳуқуқӣ, 2027” ба самтҳои калидии ҷомеаи ҷаҳонӣ таъсири мусбат мерасонад. Дар самти таълим ва тарбия имконияти рушди барномаҳои байналмилалӣ барои баланд бардоштани дониши ҳуқуқӣ дар байни ҷавонон ва занон метавонад бо ҳамкории ЮНЕСКО амалӣ карда шавад. Дар бахши ҳуқуқи инсон тақвияти мониторинги ҳуқуқвайронкунӣ тавассути ЮНИСЕФ ва Созмони Байналмилалии Меҳнат имконпазир аст, ки ба пешгирии зӯроварӣ мусоидат мекунад. Ниҳоят, дар самти сулҳу субот ҳамоҳангсозии низоъҳо тавассути дипломатияи ҳуқуқӣ мусоидат намуда, дар қабули қатъномаи навбатии Созмони Милали Муттаҳид «Даҳсолаи таҳкими сулҳ ба хотири наслҳои оянда» саҳми арзанда мегузорад.

Эълони “Соли байналмилалии маърифати ҳуқуқӣ, 2027” на танҳо аксуламал ба вазъи кунунӣ, балки стратегияи дарозмуддат барои таҳкими низоми байналмилалӣ аст, ки бо пажӯҳишҳои илмӣ дар бораи нақши ҳуқуқ дар рушди устувор ҳамоҳанг мебошад. Таҷрибаи соли 2024 дар Тоҷикистон нишон медиҳад, ки чунин ташаббусҳо метавонанд ба таҳкими рафтори ҳуқуқӣ, оштинопазирӣ нисбат ба ҳуқуқвайронкуниҳо ва ногузирии масъулияти ҳуқуқӣ мусоидат кунанд, ки ин барои сатҳи байналмилалӣ намунаи ибрат мебошад. Ин қатънома даъвати амалӣ барои таҳкими ҳуқуқи байналмилалӣ аст. Он метавонад ҳамчун пуле барои ҳамкории байнидавлатӣ хизмат ва ба ҳифзи ҳуқуқи инсон дар кулли ҷаҳон мусоидат намояд. Ин қатънома саҳми Тоҷикистон дар устувор намудани маърифати ҳуқуқии аҳолии кулли ҷаҳон ва намунаи эҳтироми қонун барои ҷомеаи байналмилалӣ мебошад.

Дар қатънома дарҷ шудааст, ки давлатҳо даъват карда мешаванд, ки иқтидори миллиро барои таълими ҳуқуқӣ ва маърифати ҳуқуқӣ таҳким бахшанд, аз ҷумла тавассути таҳия ва амалӣ гардонидани нақшаҳо, стратегияҳои миллӣ, созмонҳо ва ниҳодҳои дахлдори низоми Созмони Милали Муттаҳид даъват мешаванд, ки ҳангоми дархост кумаки техникӣ ва сохтмони иқтидорро пешниҳод намоянд ва таҷрибаҳои миллӣ, таҷрибаҳои беҳтарин ва дарсҳои омӯхташударо дар бораи пешбурди маърифати ҳуқуқӣ мубодила кунанд. Дар ин замина таҷрибаи Тоҷикистон зимни эълони соли 2024 ҳамчун Соли маърифати ҳуқуқӣ дар мамлакат барои мусоидат ба огоҳии ҳуқуқӣ дар байни шаҳрвандонаш намунаи ибрат аст.

Қабули қатъномаи Маҷмаи Умумии Созмони Милали Муттаҳид дар бораи «Соли байналмилалии маърифати ҳуқуқӣ, 2027» A/80/L.24 аз 12 декабри соли 2025 эътирофи байналмилалии ташаббускори ҷаҳонии маърифати ҳуқуқӣ будани Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон мебошад. Ин дастовардҳо на танҳо саҳми арзандаи Тоҷикистон дар ҳалли мушкилоти ҷаҳонӣ мебошанд, балки далели равшани онанд, ки овози миллати мо дар Маҷмаи Умумии Созмони Милали Муттаҳид шунида мешавад ва ташаббусҳои Пешвои миллат ҷомеаи ҷаҳониро ба роҳи адолат, сулҳ ва рушди устувор ҳидоят менамоянд.

Дониёр САНГИНЗОДА, - муовини директори Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон оид ба илм ва таълим, профессори кафедраи ҳуқуқи соҳибкорӣ ва тиҷорати факултети ҳуқуқшиносии Донишгоҳи миллии Тоҷикистон, доктори илмҳои ҳуқуқшиносӣ

Системаи байналхалқӣ ба таври назаррас таҳаввул ва тағйир меёбад, дар баробари ин дигаргунӣ ба сиёсати хориҷии кишварҳо низ таъсир мерасонад. Гузариши низоми байналмиллалӣ аз системаи якқутбӣ ба ҷаҳони бисёрқутбӣ, ҳарчанд тадриҷан ва оҳиста ба амал ояд, аммо ин як раванди ногузир (табиӣ ва таърихӣ) аст. Барои Тоҷикистони соҳибистиқлол низ яке аз сатҳҳои муҳими сиёсати давлатӣ ин сиёсати хориҷии он маҳсуб меёбад. Сиёсати хориҷӣ ҷузъи таркибии сиёсати дохилии давлат ба ҳисоб меравад. Яке аз самтҳои муҳими Паёми Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон ба Маҷлиси Олии мамлакат самти сиёсати хориҷии Ҷумҳурии Тоҷикистон мебошад. Бояд қайд кард, ки дуруст ва мақсаднок ба роҳ мондани сиёсати хориҷии кишвар ба таъмини манфиатҳои миллату давлат ва боло рафтани мақому манзалат ва нуфузу эътибори давлат дар арсаи байналмилалӣ мусоидат хоҳад намуд. Сиёсати хориҷии Ҷумҳурии Тоҷикистон таҳти роҳбарии хирадмандонаи Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон сиёсати бисёрсамта, мутавозин ва санҷидашудаест, ки бар ҳифзи манофеи миллӣ ва эҳтиром ба ҳуқуқу манфиатҳои шарикони байналмилалӣ асос ёфта, Тоҷикистонро ҳамчун як кишвари дорои равиши хоси дипломатияи худ, фаъол ва таъсиргузор дар арсаи минтақаву ҷаҳон муаррифӣ мекунад.

Мо дар арсаи ҷаҳонӣ дар давраи гузариш зиндагӣ карда истодаем, ки дар он ҳолатҳои норавшан зиёд шуда, пешгӯӣ кам шудааст, дар минтақаҳои гуногун бӯҳронҳо ва низоъҳо ба вуҷуд омадаанд ва пеш аз ҳама, сулҳу субот дар ҳамсоягии мо таҳдид мекунад. Қувваҳои мавҷуда дар ченакҳои гуногун суръат гирифта, арзишҳои бисёрҷониба ва ҷаҳонӣ аз байн рафтаанд. Мавриди зикр аст, ки Ҷумҳурии Тоҷикистон новобаста аз вазъияти мураккаби ҷаҳонӣ сиёсати “дарҳои кушода”-ро идома бахшида, ҷонибдори робитаҳои мутавозин ва тақвият додани равобит бо ҳамаи кишварҳои олам мебошад.

Сиёсати хориҷии Ҷумҳурии Тоҷикистон дар баробари ҳимояи манфиатҳои кишвар дар муҳити ноороми минтақавӣ ва байналмиллалӣ, ки дар он зиндагӣ мекунад, барои таъмини сулҳу суботи устувор ва эҷоди як камарбанди сулҳу шукуфоӣ ва субот замина фароҳам меорад.

Аз байн бурдани таҳдиду чолишҳои чунин муҳит ва баҳрабардорӣ аз имконот дипломатияи дурандешро бо тавоноии баланди манёврӣ ва сиёсати қавии хориҷӣ дар арсаи амал ва сари мизи музокирот тақозо мекунад. Қобили зикр аст, ки дар Паёми имсолаи Президенти кишвар, мавқеи Тоҷикистон нисбати ҳалли масъалаҳои мубраму баҳсбарангези байналмилалӣ ва низоъҳои минтақавӣ комилан возеҳу равшан дарҷ гардида, ягона роҳи ҳал муколама ва дипломатия муайян гардид. Тавре қайд гардид, “Зимни татбиқи Консепсияи сиёсати хориҷии Ҷумҳурии Тоҷикистон, мо фаъолияти байналмилалии худро ба хотири тавсеаи равобити сиёсӣ ва ҳамкориҳои гуногунҷанба бо кишварҳои мухталифи ҷаҳон бар пояи усулҳои эътимод, эҳтироми манфиатҳои ҳамдигар ва сиёсати «дарҳои кушода» минбаъд низ идома хоҳем дод”. Аз ин рӯ, Ҷумҳурии Тоҷикистон дипломатия, гуфтугӯи сиёсӣ ва ҳамкории мутақобиларо ҳамчун роҳи муассири ҳалли масъалаҳои байналмилалӣ ва пешгирии ихтилофҳо пайгирона пеш мебарад.

Ҷумҳурии Тоҷикистон анъанаи амиқи дипломатӣ дошта, таҳкими ҳамкориҳоро бо шарикони стратегӣ, анъанавӣ ва боэътимоди худ дар авлавият қарор дода, минбаъд низ барои мустаҳкам намудан ва рушд додани робитаҳо дар шароити нави ҳамкорӣ дар самтҳои дуҷониба ва бисёрҷониба кӯшиш ба харҷ медиҳад. Ба ҳамин тариқ, дар байни гузашта ва оянда пулҳо сохта мешаванд.

Ҷумҳурии Тоҷикистон аъзои фаъоли созмонҳои минтақавӣ ва байналмилалӣ, ба монанди СҲШ, ИДМ, СААД, ИА, СММ, СҲИ ва ғайра буда, ҳамеша саҳми худро дар ҳалли масъалаҳои минтақавӣ ва глобалӣ гузошта истодааст. Яке аз пешниҳоди навбатии Роҳбари давлат дар ин сол нисбати ҳифзи пиряхҳо дар маҷмааи СММ бо пуштибонии 153 кишвар қабул гардид. Соли 2025 Ҷумҳурии Тоҷикистон бо ташаббусҳои муҳим дар сатҳи байналмилалӣ мавқеи фаъоли худро дар ҳалли масъалаҳои мубрами глобалӣ тақвият бахшид. Дар доираи амалисозии қатъномаи Созмони Милали Муттаҳид оид ба «Соли байналмилалии ҳифзи пиряхҳо», кишвар нахустин Конфронси байналмилалии сатҳи баланд оид ба ҳифзи пиряхҳоро мизбонӣ намуд. Ҳамзамон, 12-уми декабри соли ҷорӣ бо ташаббуси Тоҷикистон дар ҷаласаи 7-уми Маҷмаи Умумии СММ оид ба муҳити зист қатънома дар мавзуи «Ҳифзи пиряхҳо ва криосфера, бахусус, дар минтақаҳои кӯҳӣ» қабул гардид. Илова бар ин, бо ибтикори Тоҷикистон қатъномаи Маҷмаи Умумии СММ таҳти унвони «Нақши зеҳни сунъӣ дар фароҳам овардани имконоти навин барои рушди устувор дар Осиёи Марказӣ» пазируфта шуд. Дар баробари ин, ворид гардидани ёдгориҳои мероси фарҳангии Хуттали қадим ба Феҳристи мероси ҷаҳонии ЮНЕСКО зимни иҷлосияи 47-уми Кумитаи мероси ҷаҳонӣ дар шаҳри Париж бозгӯйи эътирофи арзишҳои фарҳангии кишвар мебошад. Ҳамчунин, 12-уми декабри соли ҷорӣ бо иқдоми Тоҷикистон қатъномаи Маҷмаи Умумии СММ дар бораи эълон намудани соли 2027 ҳамчун «Соли байналмилалии маърифати ҳуқуқӣ» қабул гардид, ки ҳамаи ин аз эътироф ва дастгирии ҷомеаи ҷаҳонӣ аз ташаббусҳои созандаи Ҷумҳурии Тоҷикистон шаҳодат медиҳад.

Мавриди зикр аст, ки дар муддати чанд соли охир тағйироти ҷиддии иқлим ба назар расада, дар натиҷаи гармшавӣ обшавии пиряхҳо, ки сарчашмаи оби ошомиданӣ ба шумор мераванд, ба назар мерасад. Агар ҳолати мазкур айни ҳол ба инобат гирифта нашавад, дар ояндаи наздик метавонад фалокатҳои иҷтимоиву иқтисодиро ба вуҷуд биёрад.

Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон бо дарки муносиби раванди мазкур пайваста масъалаи ҳифзи пиряхҳоро дар сатҳи минтақа ва байналмилалӣ бардошта, аз оқибати харобиовари он ба ҷомеаи ҷаҳонӣ гӯшрас менамоянд. Ҳамин таъкидҳо ва маърузаҳои пайвастаи Пешвои миллат боис гашт, ки ҷомеаи байналмилалӣ сари масъалаи мазкур тамаркуз намуда, пешниҳоди ҷониби Тоҷикистонро доир ба эълон намудани “Соли байналмилалии пиряхҳо” қабул намоянд. Инчунин, барои ҳифзи пиряхҳо фонди мақсадноки байналмилалӣ таъсис мегардад.

Таърихи соҳибистиқлолии Ҷумҳурии Тоҷикистон аз он шаҳодат медиҳад, ки Ҳукумати ҶумҳурииТоҷикистон таҳти сарварии Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар пешбурди сиёсати хориҷии мамлакат муваффақона фаъолият намуда, дар роҳи афзоиши эътибори байналмилалии ҷумҳурӣ саҳми босазоеро соҳиб гаштааст.

Хулоса, мардуми Тоҷикистон бо азму иродаи қавӣ ва сиёсати хирадмандони Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар эъмори давлати демокративу ҳуқуқбунёд қадамҳои устувору баҳодурона гузошта, дар ояндаи наздик бо сарҷамъиву муттаҳидӣ Тоҷикистонро ба кишвари пешрафтаву мутараққӣ табдил дода, обрӯю нуфузи кишварамонро дар арсаи байналмилалӣ боз ҳам баландтар мебардоранд.

Ходими илмии Шуъбаи масоили сиёсии муносибатҳои байналмилалии ИФСҲ АМИТ Зиёзода Н.И

(дар ҳошияи Паёми Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар бораи самтҳои асосии сиёсати дохилӣ ва хориҷии ҷумҳурӣ аз таърихи 16 декабри соли 2025)

Паёми солонаи Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон «Дар бораи самтҳои асосии сиёсати дохилӣ ва хориҷии ҷумҳурӣ» аз ҷанбаи фалсафӣ чунин мубрамият дорад: аввалан, Пешвои муаззами миллат тавассути Паём ба вакилони Маҷлиси миллӣ ва намояндагони Маҷлиси намояндагони Маҷлиси Олӣ ва дар симои онҳо ба кулли шаҳрвандони ҷумҳурӣ дар бораи дастовардҳо, муваффақиятҳо ва мушкилоти соли сипаришударо дар муқоиса бо солҳои қаблӣ бо далелҳои эътимодбахш ва илмӣ мавриди таҳлилу муқоиса қарор медиҳанд; дуюм, барои рафъи камбудиҳо ва дурнамои рушди тамоми соҳаҳои ҳаётбахши ҷомеа дастуру супоришҳо ва вазифаҳои мушаххасро пешниҳод медоранд. То масъулини соҳаҳо ва ниҳодҳои гуногун дар нақшаи чорабиниҳои таҳиякардаи худ камбудиҳои ҷойдоштаро ҷой дода, ҷиҳати бартараф кардани онҳо кушишу ғайрати бештарро сарф намоянд. Аз ин рӯ, ҳамасола Паёмҳои Роҳбари давлат барои фаъолияти ташкилоту муассисаҳои давлатию ғайридавлатӣ, гурӯҳҳои иҷтимоӣ ва умуман, шаҳрвандони Тоҷикистон ҳамчун дастурамал ва роҳнамо хизмат менамоянд. Ҳамзамон, Паём хазинаи маълумоти ошкоро, расмию дақиқ ва илмӣ буда, имкон медиҳад, ки аз он олимону донишмандони ватанию хориҷӣ дар корҳои илмӣ-таҳқиқотии худ, аз ҷумла ҳангоми гузаронидани таҳқиқоти сотсиологӣ васеъ истифода баранд.

Пешвои муаззами миллат дар Паёми навбатӣ ба масъалаҳои стратегӣ ё афзалиятноки кишвар таваҷҷуҳи махсус зоҳир карданд, ки ба онҳо шомил мешаванд: илму маориф, тандурустӣ, муҳоҷирати меҳнатӣ, ҳифзи иҷтимоӣ, инчунин масъалаҳои занон ва ҷавонон. Бахусус, воқеъбинона изҳори назар карда, зирк намуданд, ки миллати босаводу дурандеш воқеан таъмингари амнияту субот, муттаҳидӣ ва ягонагӣ мебошад. Чунки дар ҷаҳони пуртазоди имрӯза фақат насли наврасе, ки дониши мукаммали таърихӣ дошта, аз мактаби ахлоқмеҳварӣ ва фарҳангсолории гузаштагони худ сабақ андӯхтааст, касбу пешаҳои замонавиро хуб азхуд карда, хешро ба муҳити нави ҷамъиятӣ мутобиқ гардонидааст, метавонад зинадгии шоистаро барои муҳити хонаводагӣ муҳайё карда, бар замми ин, барои рушди босуботи соҳаҳои иҷтимоӣ, иқтисодӣ ва фарҳангии ҷомеа нақши муассир гузорад.

Дар робита бо ин, Пешвои миллат сиёсати давлатии кор бо ҷавононро ҳамчун самти калидӣ дар меҳвари сиёсати иҷтимоии давлат арзёбӣ намуда, таъкид карданд, ки барои самаранок амалӣ гардидани он тамоми имкониятҳо истифода бурда мешаванд. Зеро ҷавонони мо неруи асосии пешбарандаи ҷомеа мебошанд ва мо бо ҳисси баланди миллӣ, худшиносиву худогоҳӣ ва ватандӯстиву ватанпарастии онҳо ифтихор мекунем.

Воқеан, тамаддуни ҷаҳонӣ дар ҳолати бархӯрдҳои шадиди сиёсӣ, фарҳангӣ ва тамаддунӣ қарор дошта, ин раванд тақозо менамояд, ки мо ба тарбияи насли наврас ва ҷавонон аҳаммияти аввалиндараҷа дода, онҳоро дар рӯҳияи худшиносии миллӣ ва эҳтиром гузоштан ба гузаштаи пурғановати фарҳангӣ тарбия намоем. Чунки насли худшиносу худогоҳ метавонад дар ҳар ҳолат ҳимоятгари фарҳангу миллат ва сарзамини аҷдодии худ бошад.

Ҳамагон боварӣ ҳосил карданд, ки сиёсати давлатии ҷавонон дар маркази диққати Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон қарор дошта, баҳри некуаҳволии насли наврас ва ҷавонон ҳукумати кишвар тамоми чораҳоро андешида истодааст. Чӣ тавре Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон қайд карданд “Мо ҷиҳати ҳалли масъалаҳои ҳаёти кӯдакон ва наврасону ҷавонон ва фароҳам овардани шароиту имкониятҳои боз ҳам беҳтари таҳсил ва кору фаъолият барои онҳо, яъне наслҳои ояндасози миллат ва Ватан минбаъд низ чораҷӯйӣ менамоем”.

Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар бораи масъалаҳои марбут ба таъмини амнияти миллӣ, баланд бардоштани сатҳу сифати зиндагии мардум ва созгор кардани шароит барои зиндагии шоистаи онҳо изҳори назар карда, барҳақ гуфтанд, ки таъмин будани амнияти ҷомеа, суботи сиёсӣ, сулҳу ваҳдат ва волоияти қонун кафолати рушди устувори иқтисодиву иҷтимоӣ ва баланд гардидани сатҳу сифати зиндагии мардуми кишвар мебошад. Маҳз сулҳу субот, амнияту осоиш ва волоияти қонун имкон дод, ки мо рушди босуръати иқтисодиву иҷтимоӣ ва фарҳангиву сиёсии кишварро таъмин карда, сатҳи некуаҳволии халқро баланд бардорем. Агар дар ҷомеа ваҳдату ҳамдигарфаҳмӣ, сулҳу суботи устувор ва волоияти қонун набошад, мо ба ягон ҳадафи неки худ намерасем ва ягон нақшаи мо амалӣ намегардад.

Воқеан, дар ҷомеаи мо қувваҳо ва гурӯҳҳое вуҷуд доранд, ки амнияту осоиштагӣ ва рушду инкишофи кишвару миллати моро намехоҳанд. Ҳатто байни онҳо манқуртҳое низ ҳастанд, ки пиёдакунандаи, манфиатҳои сиёсӣ, фарҳангӣ ва мазҳабии кишварҳои дигар мебошанд. Барои ҳамин месазад, ки мо ғояи ваҳдати миллиро инкишоф диҳем ва дар аснои он муттаҳидии кишварамонро таъмин намоем. Чи тавре Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон иброз намуданд “Вақте мо сарҷамъ ҳастем, бузургии мо аз ракетаҳои ҳастаӣ дида бузургтар аст”.

Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон соҳаи маорифро таҳлили ҳамаҷониба намуда, воқеъбинона зикр доштанд, ки “... мехоҳам ба падару модарон, омӯзгорон ва аҳли ҷомеа муроҷиат карда, бори дигар таъкид намоям, ки ба масъалаи нигоҳубин ва таълиму тарбияи дурусти фарзандон бо камоли масъулият муносибат намоянд. Мо бояд дар хотир дошта бошем, ки ояндаи давлату миллат аз насли босаводу донишманд, соҳибкасбу соҳибҳунар, соҳибмаърифату соҳибфарҳанг, дур аз таассубу хурофот, ватандӯсту ватанпараст ва дорои ҳисси баланди худшиносии миллӣ вобастагии амиқ дорад. Дар ҳар давру замон омӯзгор шахсияти калидии низоми таълиму тарбия мебошад, зеро маҳз ӯ ташаккулдиҳандаи ҷаҳонбинии шогирдон, такмилдиҳандаи маҳорату малакаи касбӣ, забондонӣ, ватанпарастии хонандагону донишҷӯён буда, мураббии худшиносию худогоҳӣ, ҳимояи манфиатҳои миллӣ, илмомӯзию рушди тафаккури созандагии насли наврасу ҷавон маҳсуб меёбад.

Ба назари мо, имрӯз омӯзгорони мо бояд новобаста аз зинаи таҳсилот ба талаботи ҷомеаи муосир ва фазои ҷаҳонии таҳсилот сатҳу сифати дониш, касбияти худро мутобиқ гардонанд. Тарбиятдида, хушахлоқ, босавод, зирак, ҳушёр, тавонманд, забондон, масъулиятнок ва содиқ ба касби худ бошанд. Қобилияти кор кардан бо воситаҳои технологии муосирро дошта бошанд ва дар раванди баргузории машғулиятҳои таълимӣ, семинару конференсияҳои илмӣ-назариявӣ аз онҳо самаранок истифода баранд. Аз ганҷинаи маънавии гузаштаи миллат, оид ба арзишҳои фарҳанги моддию маънавии ниёкони худ дониши зарурӣ дошта, хотираи таърихиашон ғанӣ бошад, то дар раванди тарбияи шогирдон ба хатоӣ роҳ надиҳанд, шогирдони соҳибкасб, боистеъдод, ихтироъкору навоварро тарбия намоянд. Ҳамаи ин ба он ҳадаф бояд бошад, ки дар тафаккури таълимгирандагон холигӣ пайдо нагардад ва ин холигиро онҳо бо андешаҳои хурофотию таассубангез, парастиши фарҳанги бегона пур нагардонанд, зеро сабаби асосии бадбахтии ҳар як миллат ва давлат эътибор надодан ба сифати мактабу маориф, саҳлангорӣ кардан ба тарбияи кӯдак аз хурдсолӣ ва фароҳам наовардани муҳити мусоид барои таълиму тарбия мебошад.

Дар Паёми имсола зикр гардид, ки пешравии ҳар гуна ҷомеа ба илм вобаста аст. Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон қайд намуданд, ки “Асри 21 – асри пешрафти илму техника ва технологияҳо мебошад. Мо дида истодаем, ки давлатҳои мутамаддину тараққикардаи дунё ба чӣ дастовардҳо ноил шуда истодаанд. Имрӯз онҳо аз офтоб барқ истеҳсол мекунанд”. Воқеан, дастгирии давлатии соҳаи илм дар сатҳи зарурӣ қарор дошта, олимони кишвари мо кӯшиш ба харҷ дода истодаанд, ки ниёзҳои истеҳсолотро ба инобат гирифта, кашфиётҳои илмиро ҳар чи зиёд намоянд. Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон ба соҳаи илм диққати аввалиндараҷа дода, барои рушд ва густариши он заҳматҳои зиёд кашида истодааст, зеро маҳз тавассути илм ва ҷаҳонбинии илмӣ ҷомеа рушд мекунад.

Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон хурофот ва бесаводиро хатарноктарин зуҳурот барои рушду инкишофи ҷомеаи тоҷик баҳогузори намуданд. Чи тавре Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон иброз намуданд “фаромӯш набояд кард, ки вақте наврасону ҷавонон бесавод мемонанд, ҷомеа ба таассубу хурофот ва ҷаҳолат гирифтор мешавад, ки чунин ҳолат оқибатҳои даҳшатбор дорад. Ҳамватанони азизи мо хуб медонанд, ки ҷанги таҳмилии шаҳрвандии солҳои 90-уми асри гузашта тамоми соҳаҳо, хусусан, илму маорифро даҳҳо сол ба ақиб партофт. Мо бояд дар хотир дошта бошем, ки ояндаи давлату миллат аз насли босаводу донишманд, соҳибкасбу соҳибҳунар, соҳибмаърифату соҳибфарҳанг, дур аз таассубу хурофот, ватандӯсту ватанпараст ва дорои ҳисси баланди худшиносии миллӣ вобастагии амиқ дорад”.

Вобаста ба ин раванд қайд кардан зарур аст, ки нақши давлат, махсусан ниҳодҳои мухталифи он дар эҳё, ҳимоя ва баланд бардоштани нуфузи арзишҳои маънавии миллат бағоят бузург мебошад. Мо шоҳиди он ҳастем, ки фазои иттилотиии кишвари мо пайваста ба ҳайси объекти ҳуҷумҳои гуногун, аз қабили тарғиби фарҳанги бегонапарастӣ, тавсеаи таассубгароию хурофотпарстӣ, идеологияи зуроварию ифротгароӣ қарор медиҳанд. Аз ин нуқтаи назар, ҳимоя ва арҷгузории арзишҳои миллӣ дар ҷомеаи имрӯзаи тоҷик ба таҳқиқи ҳамаҷониба ниёз дорад. Зеро, имрӯзҳо таҳдидҳое пайдо шудаанд, ки ба тамомияти арзии кишварамон хатар эҷод менамоянд.

Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон аз вазъияти ногувору пуртаззоди ҷаҳони имрӯза ёдовар шуда, қайд намуданд, ки “... вазъи мураккаб дар манотиқи гуногуни дунё, шиддат гирифтани рақобатҳои геосиёсӣ ва геоиқтисодӣ ба хотири аз нав тақсим кардани ҷаҳон, мавҷи нави «ҷанги сард», яроқнокшавии бошитоб, заиф гардидани меъёрҳои ҳуқуқи байналмилалӣ ва дигар равандҳои пуртазод дар арсаи байналмилалӣ ҳамоно мояи нигаронӣ боқӣ мемонад”. Воқеан, аз ҳад зиёд сиёсӣ шудани дин ва инчунин паст будани дониши динӣ, иттилоъ дар бораи дин, чӣ шаҳрвандон ва чӣ дар байни худи диндорон боиси нигаронист ва метавонад ба амнияти кишвари мо хатар эҷод намояд. Аз номи дин ташкил кардани ҳизб ва ба мақсадҳои сиёсии худ истифода бурдани он, моҳиятан, ба ҷомеа ворид намудани зиддият, конфронтасия аст. Ҷорӣ кардани ҷудоӣ ба хотири расидан ба қудрат, нуфуз ва шуҳрат таҳдид ба пояҳои давлату миллат дорад.

Ҳамчунин, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон иброз намуданд, ки “... Мубориза бар зидди терроризму экстремизм, радикализм, гардиши ғайриқонунии маводи мухаддир, қочоқи силоҳ, ҷиноятҳои киберӣ ва дигар ҷинояткориҳои муташаккили фаромиллӣ вазифаи ҷонии мо дар шароити ноорому буҳронии ҷаҳони муосир мебошад”. Қайд кардан зарур аст, ки экстремизм ва терроризм, инчунин ифротишавии шуури ҷавонон яке аз омилҳои асосии баамаловарандаи таҳдид ба амнияти миллии кишвар маҳсуб меёбад. Мубориза алайҳи ин зуҳуротҳо яке аз вазифаҳои афзалиятноки давлат дар марҳилаи кунунӣ ба шумор меравад. Муқовимат ба экстремизму терроризм чораҳои самаранок оид ба муқовимат ва пешгирии онро талаб мекунад, ки барои амалӣ гаштани онҳо мавҷудияти заминаҳои дахлдори ғоявӣ зарур аст. Сабабҳои аввалияи ҳамаи муаммоҳои муҳимми тарбияи зиддиэктремистӣ ва зиддитеррористии ҷавононро дар фазои муқовимат ба идеологияи экстремизм ва терроризм бояд ҷуст. Бешубҳа, пешгирии зуҳуроти экстремизм – ин проблемаи байнисистемавӣ ва байниидоравӣ маҳсуб меёбад. Неруи мураттаб ва муназзами давлат ва ҳамаи институтҳои ҷомеаи мо алайҳи идеология ва амалияи экстремизм ва терроризм зарур аст.

Ба назари мо истиқлолият боиси зиндашавии фарҳанги миллӣ, забон, анъана гардид. Баъди хотимаи ҷанги шаҳрвандӣ дар Тоҷикистон марҳилаи нави инкишофи иҷтимоӣ – иқтисодӣ, фарҳангӣ ва сиёсӣ мушоҳида мешавад. Худмуайяннамоии худташакулёбии миллӣ бо суръати фаъол идома дошта, нақши геополитикӣ ва геостратегии Тоҷикистонро назди ҷомеаи ҷаҳон боз баланд бардошта истодааст. Масъалаи мазкур дар паёми имсола ҳамаҷониба таҳлилу баррасӣ шуд. Чи тавре Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон қайд намуданд, ки “... тоҷикон яке аз миллатҳои фарҳангиву тамаддунсози дунё мебошанд. Боиси ифтихори мост, ки гузаштагони некноми мо – ориёиҳо ба ҷаҳониён забону фарҳанг, илму ҳунар, ойину суннатҳои бою рангоранги башардӯстона, аз ҷумла Наврӯз, инчунин, анъанаҳои пешрафтаи давлатдорӣ, яъне тамаддуну фарҳанги ҷовидонаро ба мерос гузоштаанд. Воқеан, Наврӯз, ки имрӯз мақоми байналмилалӣ гирифтааст, Меҳргон, Сада ва Тиргон, ки таҷассумгари андешаҳои инсондӯстӣ ва бузургдошти табиат мебошанд ва анъанаҳои давлатдории гузаштагони ориёии мо, ки дар таърихи башарият нақши мондагору таъсиргузор бозидаанд, асоси ҳувият ва асолати мо – тоҷикон мебошанд”. Чи тавре мо мушоҳида менамоем бархӯрди тамаддунҳо, раванди ҷаҳонишавӣ ва доман паҳн кардани мафкураи динию мазҳабӣ дар ҷомеаи Тоҷикистон ба фарҳангу арзишҳои миллӣ хатарҳои зиёд ворид месозад. Ин раванд тақозо менамояд, ки тамоми сохторҳои давлатӣ аз ҷумла Парлумон, вазорати фарҳанг, маориф ва илм, кумитаи кор бо ҷавонон, суд, прокуратура, агенти ҳифзи ёдгориҳои фарҳангӣ ва дигарон дар ҳифзу ҳимояи фарҳанги миллӣ ва арзишҳои миллӣ бояд саҳми бориз дошта бошанд.

Дар паёми имсолаи Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон масъалаи фазилати инсон, ватандӯстӣ ва ифтихори миллӣ мақоми баланд дошт. Тавре маълум аст, воқеияти замони муосир инсонро ба буҳрони маънавию ахлоқӣ ва фарҳангӣ рӯ ба рӯ сохтааст, ки он аз таҷзияи донишҳои иттилоотию технологӣ ва дигаргуниҳои густардаи ҷаҳони имрӯз вобастагӣ дорад. Ҷаҳони имрӯз новобаста ба комёбиҳо ба нузули арзишҳои ахлоқӣ ва инқирози экзистенсиалӣ ва дигаршавии ҷидди фаҳмишҳои инсон рӯ ба рӯ аст, ки сабабгори дигаргуншавии фаҳмишҳои ақлонии инсон гардидааст. Насли нави имрӯз дар руҳияи постмодернистӣ тарбия ёфта, тамоилҳо ва арзишҳои умумиинсониро канор мегузорад. Вобаста ба гуфтаҳои ироашуда, дар Паёми Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои муаззами миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар бораи самтҳои асосии сиёсати дохилӣ ва хориҷии ҷумҳурӣ, ки 16 декабри соли 2025 ироа гардид, ин масъала дар шакли гуфторҳои пандомези Пешвои муаззами миллат ба ҷомеаи имрӯзаи Тоҷикистон садо дод.

Пешвои миллат гаштаву баргашта таъкид сохтанд, ки дар фарҳанги тоҷикон аз замонҳои қадим то имрӯз фазилатҳои инсонӣ, чун накӯкорӣ, адлу инсоф, озодӣ, муҳаббат ба ҳамдигар ва ғайра пояи ҷаҳонфаҳмии инсонро ташкил додаанд ва онҳоро мо набояд фаромӯш созем. Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон даъват ба амал оварданд, ки дар шароити буҳрониву ноороме, ки ҷаҳони имрӯза қарор дорад, ҳифзи истиқлолу озодӣ, заҳмат ба хотири пешрафти давлат ва ободии Ватан вазифаи аввалиндараҷаву ҳаррӯзаи ҳар як шаҳрванди бонангу номуси кишвар маҳсуб меёбад. Пас биёед, ҳама якҷову ҳадафмандона, бо рӯҳияи баланди миллӣ, шукргузориву ифтихор аз соҳибватаниву соҳибдавлатӣ ва фарҳангу тамаддуни беш аз шашҳазорсолаи тоҷикон барои боз ҳам ободу пешрафта гардонидани Ватани маҳбубамон – Тоҷикистон ва баланд бардоштани обрӯи он дар арсаи байналмилалӣ кӯшишу талош намоем.

Нозим Маҳмадизода - доктори илмҳои фалсафа, професссор, директори Институти фалсафа,

сиёсатшиносӣ ва ҳуқуқи ба номи А.М. Баҳоваддинови Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон

16 декабри соли 2025, Паёми Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон дар бораи самтҳои асосии сиёсати дохилӣ ва хориҷии мамлакат ироа гардид. Дар Паём ба Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон Президенти мамлакат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон оид ба пешбурди самараноки сиёсати хориҷӣ ва таъмини пешрафти соҳаҳои иқтисоду саноат, энергетика, роҳу нақлиёт, амнияту мудофиа, ҳифзи ҳуқуқу тартибот, тандурустӣ, фарҳанг, илму маориф, ҳифзи иҷтимоии аҳолӣ, ҷавонон, варзиш ва сайёҳӣ вазифаҳои мушаххас ба миён гузоштанд.

Бояд таъкид намуд, ки соли 2025 Ҷумҳурии Тоҷикистон ба марҳилаи муҳимми рушд ва тақвияти мавқеи сиёсӣ, иқтисодӣ ва байналмилалӣ ворид гардид. Рӯйдодҳои сиёсӣ ва баргузории интихоботи парлумонӣ бо иштироки озод ва шаффофи шаҳрвандони кишвар нишон дод, ки низоми демократӣ дар кишвар устувор гардида, пояҳои ҳокимияти қонунӣ ва институтҳои демократӣ таҳким ёфтаанд. Ин раванд ба эътимоди ҷомеа ва иштирок дар ҳаёти сиёсӣ заминаи устувор фароҳам овард.

Дар арсаи байналмилалӣ соли 2025 бо имзои шартномаҳои сарҳадӣ ва пайвастшавии сарҳадҳои се кишвар – Тоҷикистон, Қирғизистон ва Ӯзбекистон (Эъломияи Хуҷанд) ҷиҳати таъмини амният, ҳамкории минтақавӣ ва рушди иқтисодиву фарҳангӣ нишон дод, ки кишвари мо қудрати дипломатии худро дар сатҳи баланд нишон дода метавонад. Қабули қатъномаи навбатии Созмони Милали Муттаҳид оид ба «Ҳифзи пиряхҳо ва криосфера, бахусус дар минтақаҳои кӯҳӣ» низ шаҳодати эътибор ва эътирофи ҷаҳонӣ ба иқдомҳои Тоҷикистон дар самти ҳифзи муҳити зист мебошад.

Аз нигоҳи иқтисодӣ, рушди босуръати маҷмуи маҳсулоти дохилӣ, афзоиши даромади аҳолӣ ва коҳиши сатҳи камбизоатӣ нишонаҳои устувории иқтисод ва самаранокии барномаҳои миёнамуҳлат ва стратегии кишвар мебошанд. Даромади пулии аҳолӣ бошад, беш аз шаш баробар афзоиш ёфта, сармоягузорӣ ба иқтисоди миллӣ суръати афзоиши соҳаҳои муҳимми саноат ва хизматрасониро таъмин намуд. Ин нишондиҳандаҳо собит мекунанд, ки сиёсати иқтисодӣ ва татбиқи Барномаи миёнамуҳлати рушд самараи амалии худро дорад.

Дар маҷмуъ, ки соли 2025 ҳамчун соле, ки Тоҷикистон ба дастовардҳои назаррас дар самтҳои сиёсӣ, иқтисодӣ ва байналмилалӣ ноил гардид. Мақсадҳои стратегӣ, таҳкими амният ва рушди иқтисоди миллӣ заминаи устувори рушди ояндаро фароҳам оварда, ба татбиқи Стратегияи миллии рушд то соли 2030 ва баланд бардоштани сатҳи зиндагии аҳолӣ таҳким мебахшанд.

Дар интиҳо Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон таъкид намуданд, «мо бояд ба хотири пешрафти давлати соҳибихтиёрамон ва Ватани аҷдодиамон - Тоҷикистони озоду маҳбуб минбаъд низ сарҷамъона заҳмат кашем ва барои наслҳои ояндаи халқи худ мулки ободе мерос гузорем, то, ки онҳо бо натиҷаҳои заҳмати ватандӯстонаи мову шумо ифтихор намоянд».

Алиев Фирдавс – муовини директори Институти масъалаҳои об,

гидроэнергетика ва экологияи Академияи милли илмҳои Тоҷикистон

Дар даврони пуртазоду бӯҳронии ҷаҳонӣ дар сулҳу оромӣ зистан ва ба ҷаҳониён паёми сулҳ расондан худ далели равшани он аст, ки сиёсати дохиливу хориҷии мо таҳти роҳнамоии Пешвои муаззами миллат масири саҳеҳу дурустро ихтиёру интихоб кардааст.

Ба илова, дар шароити шадидан номусоиди байналмилалӣ, ки бисёре аз роҳбарони давлатҳои шарқию ғарбӣ аз имкони расондани паёми орому устувор ба мардум маҳруманд, Паёми Пешвои муаззами миллат ҳамчун намунаи ибратомӯзу сабақбахш барои дигарон ҷилвагар мегардад.

Паёми навбатии Роҳбари давлат, ки аз минбари олии давлатӣ ба мардуми кишвар ироа гардид, аз ҷиҳати муҳтаво ва аҳаммияти сиёсӣ дорои ҷойгоҳи хос мебошад. Хусусияти барҷастаи он дар он зоҳир мегардад, ки паём дар фазои орому осуда ва бо таъмини пурраи амнияти аҳолӣ пешниҳод шуда, дар он натиҷаҳои соли сипаришуда ба таври таҳлилӣ баррасӣ гардида, ҳамзамон самтҳо ва дурнамои рушди соли оянда мавриди арзёбии ҳамаҷониба қарор дода шуданд. Паём, ба ҷуз аз он ки ҳамчун барномаи мукаммали давлатдорӣ хизмат мекунад, ҳамзамон ойинаи шаффофи фаъолияти ҳамаҷонибаи Роҳбари Ҳукумат ба шумор рафта, бидуни зиёдагӯӣ ва муболиға сатҳи воқеии дастовардҳо, умеду интизориҳои мардум ва роҳҳои амалисозии зиндагии шоистаи онҳоро инъикос менамояд.

Як сол қабл дар Паёми Роҳбари давлат барои соли 2025 вазифаҳо, ҳадафҳо ва мақсадҳои стратегии рушди кишвар ба таври дақиқ муайян гардида буданд. Имрӯз, бо қаноатмандӣ метавон изҳор намуд, ки мутобиқи муҳтавои суханронии Ҷаноби Олӣ татбиқи ин вазифаҳо таъмин гардида, ҳадафу мақсадҳои муайяншуда ба натиҷаҳои амалӣ табдил ёфтаанд. Ин раванд шаҳодати он аст, ки ҳамоҳангии сухан ва амал таъмин шуда, ниятҳо ба натиҷа ва барномаҳо ба пешрафти воқеӣ пайвастаанд.

Паём бо таҳлили ҳамаҷониба ва изҳори қаноатмандӣ аз дастовардҳои назаррас дар самти сиёсати муваффақи хориҷии Ҳукумат оғоз ёфта, дар идома ташаббусҳои Роҳбари давлат дар арсаи байналмилалӣ мавриди таҳлил ва баррасии амиқ қарор дода шуданд. Ба қавли Пешвои миллат, пазируфта шудани ин ташаббусҳо нишонаи эътироф ва дастгирии ҷомеаи ҷаҳонӣ аз ибтикороти созандаи Ҷумҳурии Тоҷикистон дар самти ҳалли масъалаҳои мубрами рӯзномаи ҷаҳонӣ маҳсуб меёбад.

Дар ҷараёни ироаи Паёми Пешвои миллат ҷиҳати татбиқи ҳадафҳои стратегии рушди миллӣ ва баланд бардоштани сатҳу сифати зиндагии аҳолӣ маҷмӯи васеи тадбирҳои муҳиму самарабахши амалигардида мавриди баррасии ҳамаҷониба қарор гирифт. Натиҷаҳои бадастомада бо такя ба таҳлилҳои амиқи оморӣ ва нишондиҳандаҳои мушаххаси иқтисодиву иҷтимоӣ арзёбӣ гардида, барномаҳои давлатӣ ва соҳавии дар амал татбиқшуда ба таври муфассал баршумурда шуданд. Ҳамзамон, таъсири мусбати ин иқдомот ба устувории рушди иқтисодӣ, тақвияти иқтидори иҷтимоӣ ва беҳтар гардидани шароити зиндагии аҳолӣ бо далелҳои мушаххас ва таҳлилҳои илмӣ асоснок карда шуд.

Инчунин дар ин бахш зарурати тақвияти фаъолияти Ҳукумати кишвар дар самтҳои калидии рушди иқтисодию иҷтимоӣ таъкид карда шуд. Аз ҷумла, аҳамияти афзалиятноки густариши технологияҳои рақамӣ ва татбиқи васеи зеҳни сунъӣ, суръат бахшидани раванди саноатикунонӣ бо истифода аз технологияҳои пешрафта, самаранок истифода бурдани иқтидорҳои транзитӣ ва рушди соҳаи сайёҳӣ, идомаи ислоҳоти низоми идоракунии давлатӣ, инчунин тақвияти дастгирии соҳибкорӣ ва такмили муҳити сармоягузорӣ бо назардошти талаботи иқтисоди муосир мавриди таъкид қарор гирифт.

Пешрафти босуръати технологияҳои рақамӣ ва зеҳни сунъӣ дар сатҳи ҷаҳонӣ ва махсусан дар кишварҳои мо зарурати он дорад, ки Парламент ба хотири фароҳам овардани заминаи қонунии гузариш ба иқтисоди рақамӣ ва истифодаи васеи зеҳни сунъӣ тадбирҳои дахлдорро қабул намояд.

Дар Паёми имсола масъалаҳои ҳаётан муҳим ва самаранок барои таъмини ҳаёти шоиста, аз ҷумла ҷалби сармояи дохилӣ ва хориҷӣ, рушди соҳибкорӣ, баланд бардоштани фарҳанги андозсупорӣ ва мутобиқсозии низоми молиявӣ ба меъёрҳои муосир мавриди таҳлил қарор гирифта, инчунин самаранокии идоракунии молияи давлатӣ ва дастрасии соҳибкорони истеҳсолӣ ба маблағҳои арзони дарозмуддат баррасӣ шуд.

Механизмҳои рушди бозори қарзҳои ипотекӣ, таъсиси корхонаҳои нав бо ҷалби сармояи ватаниву хориҷӣ барои коркарди пурраи ашёи хоми ватанӣ, рушди устувори соҳаи истихроҷ ва геология, бартарафсозии талафоти неруи барқ ва бунёди неругоҳҳои барқи офтобӣ, ҳамчунин таҳияи қонун ва барномаҳои давлатӣ дар соҳаҳои аграрӣ ва инноватсионӣ барои солҳои 2026-2030 таҳти баррасӣ қарор гирифтанд. Илова бар ин, масъалаҳои бунёд ва таҷдиди роҳҳои байналмилалӣ, дастгирии илму маориф, гузариш ба низоми сарикасӣ, омӯзиши забонҳои хориҷӣ, таъсис додани 1 миллиону 400 ҳазор ҷойи корӣ, баланд бардоштани маоши кормандони муассисаҳои гуногун ва муқовимат ба бегонапарастиву хурофот ва исрофкориву зиёдаравӣ таҳлил шуда, барои амалӣ гардонидани онҳо пешниҳодҳои мушаххас манзур гардиданд.

Ба мақсади ҳифзи мероси беназири фарҳангӣ, илмӣ ва тамаддунии мардуми ориёӣ, инчунин барои рушди он ва густариши шинохти ҷаҳонӣ аз арзишҳои волои фарҳангӣ ва таърихии мардуми ориёӣ, Пешвои муаззами миллат дар Паёми навбатии худ пешниҳод намуданд, ки Конуни тамаддуни ориёӣ таҳия ва қабул карда шавад. Ин пешниҳод ба ҳифзи мероси маънавӣ ва моддии ниёгон, тарбияи насли ҷавон бо арзишҳои волои фарҳангӣ ва таҳкимбахшии ҳувияти миллӣ мусоидат хоҳад кард. Ҳамзамон, барои шинохти ҳақиқати таърих ва густариши ҳамкориҳои байналмилалӣ дар заминаи фарҳанги ориёӣ, ташкили Маркази байналмилалии Наврӯз ба назар гирифта шуд, ки метавонад на танҳо ҷашни қадимии Наврӯзро ҳамчун рамзи ҳамдигарфаҳмӣ ва дӯстӣ дар миёни миллатҳои гуногун муаррифӣ намояд, балки ҳамчун майдони мубодилаи илму фарҳанг ва таҳқиқоти байналмилалӣ дар самти тамаддуни ориёӣ хизмат кунад. Ин пешниҳодҳо боэътимодии Пешвои миллатро дар ҷодаи ҳифзи арзишҳои миллӣ ва ҷаҳонӣ нишон медиҳанд ва самараи он метавонад барои муаррифии Тоҷикистон дар арсаи байналмилалӣ ҳамчун маркази фарҳангии ориёӣ нақши муассир дошта бошад.

Яке аз хабарҳои хурсандкунанда барои кормандони илмии Академияи миллии илмҳо ин буд, ки бо пешниҳоди Пешвои муаззами миллат “Институти омӯзиши пиряхҳо ва криосфераи Академияи миллии илмҳо” таъсис дода мешавад. Дар оянда, ин институт мақсад дорад, ба яке аз муассисаҳои пешқадам дар соҳаи илмҳои табиӣ ва экологии Тоҷикистон табдил ёбад ва ба таҳқиқ ва омӯзиши пурраи пиряхҳо, криосфера ва равандҳои обшавии яхпӯшҳо дар минтақаҳои кӯҳӣ ва баландкӯҳ равона шавад. Ин марказ на танҳо аз ҷиҳати илмӣ аҳамияти бузург дошта, балки дар пешгӯии тағйирёбии иқлим, баҳисобгирии захираҳои об ва таҳияи стратегияҳои устувори ҳифзи муҳити зист дар Тоҷикистон ва тамоми минтақаи Осиёи Марказӣ нақши калидӣ хоҳад дошт.

Ба ифтихори ҷашни муҳим ва бузурги 35-солагии Истиқлолияти Ҷумҳурии Тоҷикистон, эълон гардидани соли 2026 ҳамчун соли вусъат додани корҳои ободониву созандагӣ ва тақвият ва таҳкими худшиносиву худогоҳии миллӣ яке аз пешниҳодҳои бисёр саривақтӣ, воқеан асоснок ва стратегӣ мебошад. Ин иқдом на танҳо ба таҳкими пояҳои иҷтимоӣ ва фарҳангии давлат мусоидат мекунад, балки ҳамчун рамзи таваҷҷуҳ ба рушди устувор, ҳифзи мероси миллӣ ва тарбияи насли оянда барои худшиносиву худогоҳии миллӣ аҳамияти бузург дорад.

Дар анҷоми Паём Ҷаноби Олӣ бо изҳори қаноатмандӣ ва дуои нек ба мардуми шарифи Тоҷикистон ба ояндаи дурахшони кишвар ишора намуд, ки бо доштани фарҳанг ва тамаддуни бостонӣ заминаи устувор барои рушди давлат ва ҷомеа фароҳам аст. Пешвои миллат таъкид карданд, ки ҳар як шаҳрванди ватандӯст ва ҳар оила бояд бо дарки масъулияти ватансозиву давлатсозӣ фаъолият намоянд, пеш аз ҳама хонаву кошона, кӯчаву маҳалли зисти худро таъмиру тармим, озода ва беҳамто нигоҳ доранд. Танзими муҳити зист ва таъмин намудани зиндагии шоистаи наслҳои оянда на танҳо ҳамчун рисолати иҷтимоӣ, балки ҳамчун саҳми арзишманд ба пойдории давлат ва таҳкими ҳувияти миллӣ мебошад.

Хуласи калом, Паём ҳамчун як матни роҳнамои давлатӣ бар пояи ягонагии маром, мақом ва низом шакл мегирад. Мароми паём дар таъини ҳадафҳои стратегии давлат, арзишҳои миллӣ ва ғояи рушди устувор таҷассум ёфта, самти куллии ҳаракати ҷомеаро муайян мекунад. Мақоми паём, ҳамчун натиҷаи ин маром, ҷойгоҳи онро дар низоми давлатдорӣ ва шуури ҷамъиятӣ таъйин менамояд ва сатҳи баланди масъулияти сиёсӣ ва маънавии давлат нисбат ба миллатро тақозо мекунад. Низоми паём бошад, дар сохтори мантиқӣ, пайдарҳамии таҳлилӣ, барномарезӣ ва қонунмандии пешниҳодҳо ифода ёфта, бо такя ба ҳадафҳои эъломшуда натиҷаҳои амаливу устуворро таъмин менамояд. Бо чунин тартиб, Паёми Президент ба Маҷлиси Олии кишвар намунаи равшани ҳамбастагии маром ҳамчун ғоя, мақом ҳамчун натиҷаи бадастомада ва низом ҳамчун механизми татбиқи онҳо дар амал мебошад.

ҚАЛАНДАРИЁН Ҳоким Сафар, директори Институти илмҳои гуманитарии

ба номи академик Б.Искандарови АМИТ, доктори илмҳои филологӣ

Санаи 16 декабри соли 2025 Паёми навбатии Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон бо иштироки аъзоёни Маҷлиси миллӣ ва вакилони Маҷлиси намояндагон баргузор гардид, ки ҳамчун як рӯйдоди муҳими сиёсӣ, иҷтимоӣ ва иқтисодӣ дар ҳаёти давлату ҷомеа арзёбӣ мешавад. Паёми Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон анъанавӣ ҳамчун ҳуҷҷати стратегӣ хизмат карда, самтҳои асосии сиёсати дохилӣ ва хориҷии кишварро барои марҳилаи минбаъда барои рушди мамлакат муайян менамояд.

Паёми Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон танҳо як суханронӣ набуда, балки барномаи мукаммали амал барои тамоми сохторҳои давлатӣ, ҷомеаи шаҳрвандӣ ва ҳар як шаҳрванди кишвар ба ҳисоб меравад. Дар он вазъи кунунии давлат бо таҳлили илмӣ баррасӣ гардида, мушкилоту дастовардҳо ва роҳҳои ҳалли онҳо нишон дода шудааст. Дар Паёми худ Президенти кишвар нишон ба таҳкими Истиқлоли давлатӣ, ваҳдати миллӣ, таъмини амнияти иҷтимоӣ ва рушди устувори иқтисодӣ, ҳамзамон равона намудани ҷавонон ба ҳувияти худшиносиву худогоҳӣ, ватандӯстию ватанпарастӣ намуданд, ки ин масъалаҳои калидии замони муосирро дар бар мегирад. Қайд кардан ба маврид, аст, ки масъалаҳои марбут ба занон дар меҳвари фаъолияти рӯзмарра барои рушди ҷомеа тадбирҳои судманд андешиданд. Хотирнишон намуданд, ки нақши бонувону занон ва духтарони бонангу номуси Ватан дар ҳама соҳаҳои ҳаёти давлат ва ҷомеа ҳамеша қадрдонӣ карда мешаванд.

Дар Паём ба рушди иқтисодӣ миллӣ, ки ҳамчун омили асосии пешрафти давлат ба ҳисоб меравад, таваҷҷуҳи махсус зоҳир гардид. Самтҳои муҳимми саноаткунонии босуръат, истифодаи самараноки захираҳои табиӣ, рушди энергетика, кишоварзӣ ва соҳибкории хурду миёна ҳамчун заминаи таъмини суботи иқтисодӣ таъкид карда шуд. Ин равиш аз нигоҳи илмӣ ба назарияи рушди устувор мувофиқат намуда, ҳадаф аз он аст, ки иқтисодиётро аз вобастагии яксамта раҳо созад ва имкониятҳои нави истеҳсолотро фароҳам оварад.

Яке аз меҳварҳои муҳими Паём ин масъалаи илм ва маориф буда, диққати ҳамагонро ҷалб намуд, ки Президенти кишвар таъкид намуданд, дар шароити ҷаҳонишавӣ танҳо ҷомеае метавонад рақобатпазир бошад, ки ба рушди зеҳнӣ ва касбии шаҳрвандон такя намояд. Баланд бардоштани сифати таҳсилот, рушди таҳқиқоти илмӣ, ҷорӣ намудани технологияҳои муосир ва омода намудани мутахассисони баландихтисос ҳамчун асоси пешрафти дарозмуддат арзёби гарданд.

Бо мақсади расидан ба ҳадафҳои болоӣ, рушди устувори иқтисоди кишвар ва барои дар амал татбиқ намудани нишондодҳои Паёми Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон ҳар сол Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба таҳлили ҳаматарафаи соҳаҳои гуногуни кишвар таваҷҷуҳи зиёд зоҳир менамоянд. Таҷрибаи давлатдории роҳбари давлат нишон медиҳад, ки таҳти сиёсати хирадмандонаи ӯ рушди давлату миллат ба таҳкими сулҳ, ваҳдати миллӣ, пойдории истиқлолият ва рушди устувори иқтисодӣ ба ин поя асос ёфта, дар оянда кишвари мо зимни рушди босубот дар арсаи байналмилалии ҷаҳон шинохта мешавад.

Дар Паёмҳои солонаи Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон масъалаи истифодаи самаранок ва идоракунии устувори захираҳои об ҳамчун самти афзалиятноки сиёсати давлатӣ пайваста таъкид мегардад. Дар ин замина, идоракунӣ ва самаранок истифодабарии захираҳои об ҳамчун равиши муосир ва илмӣ дар сиёсати оби кишвар мавқеи муҳимро касб мекунад.

Захираҳои об яке аз сарватҳои стратегӣ ва омили калидии рушди устувори иқтисодию иҷтимоии Ҷумҳурии Тоҷикистон ба шумор рафта, на танҳо барои рушди иқтисоди миллӣ, балки таъмини амнияти озуқаворӣ, энергетикӣ ва экологӣ аҳамияти хоса дорад. Идоракунӣ ва самаранок истифодабарии ҳамгироии захираҳои об равандест, ки истифода, ҳифз ва тақсимоти захираҳои обро бо назардошти манфиатҳои ҳамаи бахшҳо – иқтисодӣ, иҷтимоӣ ва экологӣ дар сатҳи ҳавзаҳои дарёӣ таъмин менамояд. Ин равиш бар ҳамоҳангии сиёсати давлатӣ, иштироки ҳамаи ҷонибҳои манфиатдор ва истифодаи механизмҳои идоракунии илмӣ асос меёбад.

Таҳлили Паёмҳои Президент нишон медиҳад, ки роҳбари давлат доир ба масъалаҳои об, бо мақсади баланд бардоштани нукӯаҳволии иҷтимоӣ ва иқтисодӣ, бидуни расонидани зарар ба муҳити зист таваҷҷуҳи зиёд зоҳир менамояд. Масалан, нақши Тоҷикистон ҳамчун кишвари ташаббускор дар арсаи байналмилалӣ оид ба масъалаҳои захираҳои об ва рушди устувор, зарурати истифодаи самараноки захираҳои об дар соҳаҳои кишоварзӣ, энергетика ва саноат ҳамчун унсури муҳимми амнияти миллӣ ва рушди иқтисодиёти кишвар, ҳамзамон ҳифзи муҳити зист мавқеи хоса дошта, муаррифӣ мегардад. Таҳлили ҳамаҷонибаи ин равиш метавонад на танҳо рушди дохилии кишвар, балки суботу ҳамкории минтақавиро низ таъмин намояд. Аз ин рӯ, масъалаи самаранок ва ҳифзи захираҳои об вазифаи ҳар як шаҳрванди кишвар мебошад.

Дар Паёми имсолаи худ Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон қайд намуданд, ки “... соли 2025 Ҷумҳурии Тоҷикистон дар доираи ташаббусҳои ҷаҳонии худ ҷиҳати амалисозии қатъномаи Созмони Милали Муттаҳид оид ба «Соли байналмилалии ҳифзи пиряхҳо» нахустин Конфронси байналмилалии сатҳи баланд оид ба ҳифзи пиряхҳоро мизбонӣ намуд. Дар баробари ин, моро зарур аст, ки суръати рушди иқтисоди миллиро дар соли 2026 на кам аз 8% ва солҳои минбаъда низ устувории нишондиҳандаҳои макроиқтисодиро таъмин намоем. Дар ин раванд, ба идоракунии самараноки корхонаҳои давлатӣ, рушди иқтисоди «сабз» ва «даврагӣ», гузариш ба модели иқтисодии ба донишу навоварӣ асосёфта, рушди сармояи инсонӣ ва пешгирӣ кардани таъсири тағийрёбии иқлим бояд эътибори аввалиндараҷа дода шавад”.

Бо назардошти он, ки Тоҷикистон яке аз кишварҳои дорои захираҳои бузурги обӣ дар минтақа мебошад, истифодаи оқилонаи он барои рушди иқтисодӣ, амнияти озуқаворӣ ва ҳифзи муҳити зист аҳамияти ҳаётан муҳимро бояд иҷро намояд.

Паёми Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон соли ҷорӣ, ҳамчун санади муҳим ва раҳнамои стратегӣ дар марҳилаи нави рушди иқтисодии кишвар нақши калидӣ мебозад. Он бо такя ба таҳлили илмӣ, таҷрибаи таърихӣ ва талаботи замони муосир таҳия шуда, барои пешрафти устувори давлат, миллат ва ҷомеа заминаи боэътимод фароҳам меорад.

Давлатова С.Ҷ. - сармутахассиси шуъбаи кор бо мактаббачагони Раёсати АМИТ.

Салимов Аҳмадҷон - мутахассиси шуъбаи кор бо мактаббачагони Раёсати АМИТ.

(дар ҳошияи Паёми Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар бораи самтҳои асосии сиёсати дохилӣ ва хориҷии ҷумҳурӣ аз таърихи 16 декабри соли 2025)

Дар Ҷумҳурии Тоҷикистон ҳамасола аз ҷониби Асосгузори сулҳу Ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба Маҷлиси Олӣ Паёмҳое ироа мегардад, ки ҳамаи ҷанбаҳои рушди давлатиро дар бар мегиранд. Дар шароити ҷаҳони муосир, ки равандҳои ҷаҳонишавӣ, рақобати шадиди сиёсиву иқтисодӣ ва таҳдидҳои нави иҷтимоӣ ба сарнавишти давлатҳо таъсири амиқ мерасонанд, масъалаи ҷавонон ба яке аз самтҳои калидии сиёсати давлатии аксари кшварҳо табдил ёфтааст.

Ҷумҳурии Тоҷикистон низ бо дарки амиқи аҳамияти стратегӣ доштани насли ҷавон сиёсати давлатии кор бо ҷавононро ҳамчун ҷузъи ҷудонопазири сиёсати иҷтимоии худ муайян намуда, онро дар меҳвари барномаҳо, стратегияҳо ва санадҳои меъёриву ҳуқуқӣ қарор додааст. Ин мавқеъгирии сиёсӣ дар Паёмҳои Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон ба Маҷлиси Олӣ ба таври равшан ифода гардида, бар нақши ҷавонон, ҳамчун неруи асосии пешбарандаи ҷомеа, ба таври мунтазам таъкид мешавад. Дар Паёми имсолаи Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон сиёсати давлатии кор бо ҷавонон на танҳо ҳамчун як самти иҷтимоӣ, балки ҳамчун омили муҳими таҳкими давлатдорӣ, рушди устувори иқтисодӣ ва суботи ҷомеа арзёбӣ мегардад.

Дар паёми имсолаи Президенти кишвар таъкид гардид, ки ҷавонон бо ҳисси баланди миллӣ, худшиносиву худогоҳӣ ва ватандӯстиву ватанпарастии худ заминаи воқеии пойдории истиқлолияти давлатӣ ва ваҳдати миллиро фароҳам меоранд. Аз ин ҷост, ки давлат барои самаранок амалӣ гардидани сиёсати ҷавонон аз тамоми имкониятҳои мавҷуда истифода намуда, муҳити мусоиди иҷтимоӣ, сиёсӣ ва иқтисодиро барои рушди ҳамаҷонибаи онҳо фароҳам месозад.

Ҷавонон дар Паёми Президент ҳамчун қувваи созанда ва фаъоли ҷомеа муаррифӣ мешаванд, ки имрӯз дар тамоми соҳаҳои ҳаёти сиёсиву иқтисодӣ, иҷтимоиву фарҳангӣ ва илмӣ-маърифатии кишвар саҳми назаррас доранд.

Дар ҳақиқатан, таҷрибаи солҳои охир нишон медиҳад, ки дар Ҷумҳурии Тоҷикистон соҳае нест, ки ҷавонон дар он бо ташаббус, масъулиятшиносӣ ва фаъолияти пурсамар иштирок надошта бошанд. Дар тамоми бахшҳои ҳаёти ҷомеа, аз идоракунии давлатӣ то соҳибкорӣ, аз илм ва маориф то фарҳанг ва варзиш, ҷавонон ҳамчун неруи эҷодкор ва пешбаранда ҳузури фаъол доранд.

Муҳтавои Паёми Президент бозгӯйи он аст, ки сиёсати давлатии кор бо ҷавонон танҳо ба ҳалли масъалаҳои ҷорӣ маҳдуд гардида, балки ба оянда нигаронида шудааст. Давлат ҷавононро ҳамчун наслҳои ояндасози миллат ва Ватан мешиносад ва маҳз бо ҳамин дидгоҳ масъалаҳои таълим, тарбия, шуғл, ҳифзи иҷтимоӣ ва фароҳам овардани шароити арзандаи зиндагии онҳоро дар авлавият қарор медиҳад. Ин сиёсати дурандешона ба он равона шудааст, ки ҷавонон на танҳо истеъмолкунанда балки инчунин ҳамчун офарандаи неъматҳои иҷтимоӣ, амал намуда иштирокчии фаъоли раванди рушди миллӣ бошанд.

Яке аз ҷанбаҳои муҳими сиёсати давлат роҷеъ ба ҷавонон, ки дар Паёми Президент инъикос ёфтааст, таҳкими худшиносии миллӣ ва тарбияи ватандӯстӣ мебошад. Дар шароити таҳдидҳои идеологӣ ва фарҳангии ҷаҳони муосир, тарбияи ҷавонон дар рӯҳияи эҳтиром ба арзишҳои миллӣ, таърих, фарҳанг ва забони давлатӣ аҳаммияти махсус пайдо мекунад.

Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон бо ишора ба ҳисси баланди миллӣ ва ватанпарастии ҷавонон ин нуктаро таъкид менамоянд, ки маҳз ҳамин сифатҳо метавонанд ҷавононро аз таъсири андешаҳои бегона эмин нигоҳ доранд ва онҳоро ба нерӯи устувори ҳифзи манфиатҳои миллӣ табдил диҳанд. Сиёсати давлатии кор бо ҷавонон дар Ҷумҳурии Тоҷикистон дорои заминаи мустаҳками ҳуқуқӣ ва институтсионалӣ мебошад. Қабули қонунҳо, стратегияҳо ва барномаҳои давлатӣ дар самти ҷавонон, таъсиси ниҳодҳои махсуси кор бо ҷавонон ва ҷалби васеи онҳо ба идоракунии давлатӣ далели он аст, ки давлат ин қишри ҷомеаро ҳамчун шарики воқеии худ мешиносад. Паёми Президент ин равандро тақвият бахшида, самтҳои афзалиятноки рушди сиёсати ҷавононро барои солҳои минбаъда муайян месозад.

Аз дидгоҳи илмӣ, сиёсати давлатии ҷавонон дар Тоҷикистон намунаи сиёсати иҷтимоии фаъоле маҳсуб меёбад, ки ба рушди сармояи инсонӣ нигаронида шудааст. Ҷавонон ҳамчун сармояи стратегӣ баррасӣ гардида, сармоягузорӣ ба таҳсил, малака, саломатӣ ва фаъолиятҳои иҷтимоии онҳо ҳамчун омили асосии рушди устувори давлат арзёбӣ мешавад. Ин равиш бо назарияҳои муосири рушди иҷтимоӣ ва иқтисодӣ мутобиқ буда, нишон медиҳад, ки сиёсати давлатии Тоҷикистон дар самти ҷавонон дорои асоси илмӣ ва амалӣ мебошад.

Дар Паёми Президент ҳамчунин ба масъалаи фароҳам овардани шароити беҳтари таҳсил ва кору фаъолияти ҷавонон таваҷҷуҳи махсус зоҳир мегардад. Ин масъалаҳо на танҳо аҳаммияти иҷтимоӣ доранд, балки мустақиман ба рақобатпазирии иқтисоди миллӣ ва сатҳи рушди кишвар таъсир мерасонанд. Ҷавонони соҳибмаърифат, касбомӯз ва дорои тафаккури навоварона метавонанд иқтисоди миллиро ба сатҳи нав бароранд ва Тоҷикистонро дар арсаи байналмилалӣба таври сазовор муаррифӣ намоянд.

Бо назардошти гуфтаҳои боло метавон хулоса кард, ки сиёсати давлатии кор бо ҷавонон дар Ҷумҳурии Тоҷикистон, тавре ки дар Паёми Президенти кишвар инъикос ёфтааст, як сиёсати фарогир, илман асоснок ва ояндабин мебошад. Ин сиёсати давлатӣ ҷавононро ҳамчун неруи асосии пешбарандаи ҷомеа эътироф намуда, барои рушди ҳамаҷонибаи онҳо шароити мусоид фароҳам меорад. Боварии Президент ба ҷавонони бонангу номуси даврони истиқлол нишонаи он аст, ки давлат ояндаи худро бо ин насл мепайвандад.

Дар натиҷа, сиёсати давлатии ҷавонон дар меҳвари Паёми Президент на танҳо як бахши сиёсати иҷтимоӣ, балки стратегияи муҳими рушди миллӣ ба шумор меравад. Татбиқи самараноки ин сиёсат метавонад заминаи устувори пешрафти иқтисодӣ, таҳкими давлатдорӣ ва ободии Ватани соҳибистиқлоламонро таъмин намояд. Ҷавонони имрӯза, ки бо дастгирии давлат дорои имкониятҳои васе барои рушд мебошанд, метавонанд дар оянда масъулияти таърихии худро дар назди миллат ва давлат бо сарбаландӣ иҷро намоянд.

Юсуфзода Шодоб Хӯҷамқул - Ходими илмии шӯъбаи сиёсатшиносии

Институти фалсафа, сиёсатшиносӣ ва ҳуқуқи АМИТ