
АСОСӢ
-
МАСОҲАТИ ПИРЯХИ ФЕДЧЕНКО БО ТАМОМИ ШОХАҲОЯШ 681,7 КМ2 ВА ДАРОЗИИ ОН 77 КМ МЕБОШАД.
ҚУЛЛАИ БОЛОИИ ШОХОБИ ПИРЯХ БА БАЛАНДИИ 6280 М МЕРАСАД ВА ҚИСМИ ЗАБОНАИ ПИРЯХ ДАР
БАЛАНДИИ 2910 М АЗ САТҲИ БАҲР ҚАРОР ДОРАД. ҒАФСИИ ПИРЯХ ДАР БАЪЗЕ ҶОЙҲО АЗ 800 ТО 1000
МЕТРРО ТАШКИЛ ДОДА ВА ҲАҶМИ ОН ТАҚРИБАН 130 КМ2 – РО ТАШКИЛ МЕДИҲАД. -
Соли 1933. Моҳи январи соли 1933 Пойгоҳи Академияи илмҳои
Иттиҳоди Шӯравӣ дар Тоҷикистон таъсис ёфт ва директори нахустини он
академик С.Ф.Олденбург (1868-1935) таъйин шуд. Пойгоҳ бахшҳои геология, ботаника,
зоологияву паразитология, хокшиносӣ, илмҳои гуманитариро дар бар мегирифт. -
МИНЁТУРИ НУСХАИ “ШОҲНОМА”-И АБУЛҚОСИМ ФИРДАВСӢ
ДАР МАРКАЗИ МЕРОСИ ХАТТИИ НАЗДИ РАЁСАТИ АМИТ, №5955
“САҲНАИ ГИРИФТОР ШУДАНИ ХОҚОН БА ДАСТИ РУСТАМ” -
ТЕЛЕСКОПИ ТСЕЙС-1000-И РАСАДХОНАИ
АСТРОНОМИИ БАЙНАЛМИЛАЛЛИИ
САНГЛОХИ ИНСТИТУТИ АСТРОФИЗИКАИ АМИТ -
БАБРИ БАРФӢ (PANTHERA UNCIA (SCHREBER, 1775)) БА ҚАТОРИ
ДАРАНДАГОН (CARNIVORA), ОИЛАИ ГУРБАШАКЛОН (FELIDAE)
МАНСУБ БУДА, ЗЕРИ ТАҲДИДИ МАҲВШАВӢ ҚАРОР ДОРАД. ДАР
ҲУДУДИ 20 ҚАТОРКӮҲ – ТУРКИСТОН, ЗАРАФШОН, ҲИСОР,
ҚАРОТЕГИН, ҲАЗРАТИ ШОҲ, ВАХШ, ДАРВОЗ, АКАДЕМИЯИ МИЛЛИИ
ИЛМҲО, ПЁТРИ I, ВАНҶ, ЯЗГУЛОМ, РӮШОН, ШОҲДАРА, ПШАРТ,
МУЗКӮЛ, САРИКӮЛ, АЛИЧУРИ ҶАНУБӢ, АЛИЧУРИ ШИМОЛӢ, ВАХОН,
ПАСИ ОЛОЙ ПАҲН ШУДААСТ. МАСОҲАТИ УМУМИИ ПАҲНШАВИИ
НАМУД ДАР ТОҶИКИСТОН ТАҚРИБАН 85,700 КМ2 (ТАҚРИБАН 2.8%
ҲУДУДИ ПАҲНШАВИИ НАМУДРО ДАР МИҚЁСИ ОЛАМ) ТАШКИЛ МЕДИҲАД. -
САРАЗМ ЯКЕ АЗ НОДИРТАРИН ЁДГОРИҲОИ БОСТОНШИНОСИСТ, КИ ХАРОБАҲОИ ОН ДАР
15-КИЛОМЕТРИИ ҒАРБИ ПАНҶАКЕНТ ВА 45-КИЛОМЕТРИИ ШАРҚИ САМАРҚАНД КАШФ
ШУДААСТ. ИН МАВЗЕЪРО ТИРАМОҲИ СОЛИ 1976 БОСТОНШИНОС АБДУЛЛОҶОН ИСҲОҚОВ
КАШФ КАРДА БУД ВА СОЛҲОИ ЗИЁД ТАҲТИ РОҲБАРИИ Ӯ МАВРИДИ ОМӮЗИШ ҚАРОР ГИРИФТААСТ. -
РАВАНДИ КОРИ АВВАЛИН ЛАБОРАТОРИЯИ POLLYXT “ЛИДАР” ДАР ОСИЁИ МИЁНА,
ДАР ОЗМОИШГОҲИ ИНСТИТУТИ ФИЗИКАЮ ТЕХНИКАИ БА НОМИ С. У. УМАРОВИ
АКАДЕМИЯИ МИЛЛИИ ИЛМҲОИ ТОҶИКИСТОН
Хабар ва навгониҳо
ҚАҲРАМОНОНИ ТОҶИКИСТОН

Адиб, олим ва асосгузори адабиёти муосири тоҷик. Аввалин Президенти Академияи илмҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон. Муаллифи асарҳои «Таърихи амирони манғитияи Бухоро», «Таърихи инқилоби фикрӣ дар Бухоро», «Намунаи адабиёти тоҷик», «Дохунда»,...Муфассал

Олим, академики Академияи Илмҳои ИҶШС, арбоби ҳизбӣ ва давлатӣ, муаллифи китоби оламшумули «Тоҷикон» ва зиёда аз 300 асару мақолаҳо. Солҳои 1944-1946 котиби дуюм, с.1946-1956 котиби якуми КМ Ҳизби комунистии Тоҷикистон, 1956 – 1977 сарвари...Муфассал

Шоири халқӣ, раиси Иттифоқи нависандагони Тоҷикистон, Қаҳрамони меҳнати сотсиалистӣ, Раиси Кумитаи якдилии халқҳои Осиё ва Африқо. Барои достонҳои «Қиссаи Ҳиндустон»(1948), «Ҳасани аробакаш», «Чароғи абадӣ», «Садои Осиё»,(1960) «Ҷони ширин»...Муфассал

Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон. 19 ноябри соли 1992 дар иҷлосияи XVI Шўрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон раиси Шўрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон, 6 ноябри соли 1994 бори аввал, солҳои 1999, 2006 ва 2013 Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон интихоб гардидаст...Муфассал

Нусратулло Махсум (Лутфуллоев) ходими давлатӣ ва ҳизбӣ. Солҳои 1924-1926 раиси Кумитаи инқилобии ҶМШС Тоҷикистон, солҳои 1926-1933 раиси Кумитаи Иҷроияи Марказии ҶШС Тоҷикистон. Бо фармони Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 27 июни соли 2006....Муфассал

Ходими давлатӣ ва ҳизбӣ. Солҳои 1929-1931 котиби Ҳизби коммунистии ҶШС Тоҷикистон, солҳои 1933-1937 Раиси Кумитаи Иҷроияи Марказии ҶШС Тоҷикистон. Бо фармони Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 27 июни соли 2006 ба фарзанди барӯманди халқи тоҷик....Муфассал
Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон





АКАДЕМИЯИ ИЛМҲОИ ҶУМҲУРӢ ИН ОИНАЕСТ, КИ СИМОИ АҚЛОНӢ, САТҲИ МАЪРИФАТУ ДОНИШ ВА ТАМАДДУНИ ҶОМЕАИ МОРО ИНЪИКОС МЕНАМОЯД. ҲАР ҚАДАР ИН ОИНА ПОКИЗАВУ БЕҒУБОР БОШАД, БА ҲАМОН АНДОЗА СИМОИ МАЪНАВИИ МИЛЛАТУ ДАВЛАТИ МО РӮШАНТАРУ БАРҶАСТАТАР БА ҶАҲОНИЁН ҶИЛВАГАР МЕШАВАД.
ЭМОМАЛӢ РАҲМОН

ШОҲАСАРИ «ТОҶИКОН»-И БОБОҶОН ҒАФУРОВ ВА ШУҲРАТИ ОН
“Тоҷикон” асарест, ки таърихи миллати тоҷикро аз замонҳои қадимтарин то ибтидои асри XX-ум дар бар мегирад ва дар заминаи маводи зиёди бостоншиносӣ, осори фаровони хаттии таърихиву адабӣ ва таҳқиқоти олимони маъруфи Шарқу Ғарб ба таври хеле муфассал таълиф шудааст. Дар ин асари безавол ҷараёни ташаккулёбии миллати тоҷик, рушди фарҳанги миллӣ ва ҳамзамон бо ин, лаҳзаҳои фоҷиабори ҳаёти мардуми мо ва қаҳрамониҳои таърихии фарзандони ҷоннисори он возеҳу равшан ва бо истифода аз сарчашмаҳои муътамади таърихӣ баён гардидаанд.
Эмомалӣ Раҳмон.

Ба муносибати 1045 – солагии олими бузурги тоҷик Абӯали ибни Сино.
Аз қаъри гили сияҳ то авҷи Зуҳал,
Кардам ҳама мушкилоти гетиро ҳал.
Берун ҷастам зи қайди ҳар макру ҳиял,
Ҳар банд кушода шуд, магар банди аҷал.
(Ибн Сино)
Китобҳои тозанашр
Мақолаҳои илмӣ-оммавӣ
“Шоҳнома”-и ҳаким Абулқосими Фирдавсӣ (934-1020) бидуни шак шоҳкори забони модарӣ ва ҳамосаи бузурги миллии мобарои ҳамаи замонҳост. Дар ин асари безавол, ки воқеан номаи асолати забон ва таъриху фарҳанги мо аз рӯзгори қадим аст, номи забони модарии мо ба чанд гуна: “порсӣ”, “порсии дарӣ”, “дарӣ”... ёд шудааст, ки ҳамаи ин номҳо бо ҳам пайванди амиқи ботинӣ доранд ва муродифи ҳамдигар дониста мешаванд.
Дар баробари ин, яке аз номҳои ҷолиби забони модарӣ, ки дар “Шоҳнома”-и Фирдавсӣ зикр гардидааст ва дар осори дигари назму насри пеш ва баъди таълифи он ба мушоҳида намерасад, “забони хусравӣ” ёд шудани номи забони мост.
Аслан калимаи асили форсии тоҷикии “хусравӣ” (аз исми “хусрав” бо афзудани пасванди -ӣ) дар “Шоҳнома” доираи корбурди зиёд дорад ва дар ин шоҳкор ғолибан ба маънии шоҳона, шоистаи шоҳ ва марбуту мансуб ба шоҳ корбаст шудааст. Масалан, Фирдавсӣ дар достони “Дидани Исфандёр бародари худ Фаршедвардро” теғи ҳиндӣ дар даст ба аспи шоҳона нишастани Исфандёрро чунин ба риштаи тасвир кашидааст:
Бар он бораи хусравӣ барнишаст,
Яке теғи ҳиндӣ гирифта ба даст.
Чунонки ба мушоҳида мерасад, дар мисраи аввали байти мазкур ибораи “бораи хусравӣ” ба маънии аспи шоҳона ё аспи шоистаи шоҳкорбаст шудааст.
Ё дар байти зер ибораи “чеҳраи хусравӣ” ба маънии чеҳраи мақбулу писандидаи шоҳона омадааст:
Чу он чеҳраи хусравӣдидаме,
Аз он номдорон бипурсидаме.
Ин вожа дар “Шоҳнома” ҳамчунин ба ҳамин маъниҳои ёдшуда дар ибораҳои “афсари хусравӣ”, “дебаи хусравӣ”, “миғфари хусравӣ”, “ҷомаи хусравӣ” ва ғ. ба кор рафтааст.
Дар “Шоҳнома” ин вожа дар намунаи байти зер ба маънии сабзу хуррам ва зебову мақбул ҳам истифода шудааст:
Бурун омад аз гулшани хусравӣ,
Биёрост ороиши ҷодувӣ.
Аммо, шоистаи таъкид аст, ки дар “Шоҳнома”-и Фирдавсӣ калимаи “хусравӣ” ба сифати забон ва муродифи вожаи “дарӣ” ҳам ба кор рафтааст, ки ҷолиб ва қобили мулоҳиза арзёбӣмешавад. Масалан, Фирдавсӣ зимни баёни матлаби рафтани Искандар ба дарёи Ховар ва ба замини Ҳабаш аз панҷзабон ёд кардааст, ки яке аз ин забонҳо забони хусравист:
Зи шаҳри Бараҳман ба ҷое расид,
Яке бекарон жарфдарё бидид.
Ба сони занон мард пӯшида рӯй,
Ҳамерафт бо ҷомаву рангу бӯй.
Забонҳо на тозию на паҳлавӣ,
На чинӣ, на туркию на хусравӣ.
Дар ин намунаи ёдшуда бидуни шак “забони хусравӣ” ба маънии забони дарӣ мебошад, ки ба сифти забони ҷудогона дар баробари забонҳои тозӣ, яъне арабӣ, паҳлавӣ, яъне порсии миёна ва чинию туркӣ номбар шудааст.
Воқеан, забони дарӣ, ки ба қавли донишманди маъруфи Афғонистон, доктор Ҷовид “аввалин талиаи он дар каронаҳои уфуқи Балху Бухоро партавафшонӣ доштааст”, рӯзгоре “забони дарборӣ, расмӣ, кишварӣ гардид ва замоне фаро расид, ки барои тамоми сулолаҳои Осиёи Миёна (аз ҳар тираву таборе, ки будаанд) ва ҳамчунин аз ақсои Ҳинд то Рум забони муштараку умумии тамоми ин навоҳӣ, яъне Lingue France (лингва франка) шуд”.
Ёдоварӣ мебояд, ки дар шинохти маънӣ ва решаи худи истилоҳи “дарӣ” ҳам то ба имрӯз андешаи ягона, ки аз ҷониби аксари муҳаққиқони забоншинос пазируфта шуда бошад, мавҷуд нест. Дар шинохти решаи истилоҳи “дарӣ” ҳоло асосан чор нуқтаи назар вуҷуд дорад:
якум, истилоҳи “дарӣ”аз вожаи “дара”ба миён омадааст. Ҷонибдорони ин нуқтаи назар ба он андешаанд, ки забони дарӣ гӯё нахуст дар кӯҳу дараҳои байни Балху Ҳирот мавҷуд буд. Ин забон дар оғоз ба сифати забони музофот дар баробари забони расмии шаҳрҳо истифода мешуд, ки баъдан дар раванди рушди марказҳои иқтисодию фарҳангӣ то ба дараҷаи забони фаҳмои ҳамагон тараққӣ намуд, вале номи худро дарӣ нигоҳ дошт.
Дар «Бурҳони қотеъ» ҳам дар хусуси аз вожаи “дара”ба миён омадани истилоҳи “дарӣ”ишора рафтааст: «ва мансуб ба дарраро ҳам гӯянд, ҳамчу кабки дарӣ ва ин ба эътибори хушхонӣ ҳам метавонад буда бошад, зеро ки беҳтарин луғоти форсӣ забони дарист»;
дувум, ин истилоҳ аз вожаи маъмулии “дар”, “дарвоза”, яъне «дарвозаи пойтахт» ба миён омадааст;
севум, дар баъзе манобеъ вожаи “дарӣ”мухаффафи вожаи “тахорӣ” дониста шудааст, яъне вожаи taxārīтадриҷан ба шакли taxarī ва сипас ба сурати txarīдаромада, баъдан аз сабаби доштани махраҷи муштарак «tx» ба «d» табдил шуда, вожаи darī пайдо шудааст.
Вале ин андеша чандон эътимодбахш ба назар намерасад. Зеро бархе аз муаллифони осори қадимтарини илмии форсии тоҷикӣ, аз ҷумла Абурайҳони Берунӣ аз забони дарӣ ва забони тахорӣ ба сифати ду забони мустақил, ки дар ҷавори ҳамдигар вуҷуд доштанд, ёд кардааст;
чорум, ин истилоҳ аз вожаи паҳлавии “дар”, ба маънии дарбор ва пойтахт падид омадааст.
Аксари муҳаққиқон ҳамин нуқтаи назари чорумро таъйид мекунанд ва ба пиндори мо низ ҳамин маънии вожаи “дарӣ”, ки муродифи “хусравӣ” дониста мешавад, ба ҳақиқат созгорӣ дорад. Воқеан бо номи зебову хушоянди “хусравӣ” ёд шудани забони модарӣ дар “Шоҳнома” бегумон ба таърихи пурифтихори шоҳону хусравони Аҷам ва дарбори онон алоқаманд мебошад.
Гузашта аз ин, худи “Шоҳнома” дар ин шоҳкор дар панҷ маврид “номаи хусравон” зикр гардидааст, ки ҳам вожаи “Шоҳнома”, яъне беҳтарин нома ё номаи шоҳон ва ҳам ибораи “номаи хусравон” бо забони хусравӣ ба маънии забони шоҳону хусравон ва дарию дарборӣ пайванди бунёдию усулӣ доранд.
Дар маҷмуъ, метавон ба натиҷа расид, ки дар “Шоҳнома”-и Фирдавсӣ ёдкарди “хусравӣ” ба сифати забони алоҳида дар баробари забонҳои маъмули он рӯзгор ба маънии забони дарист ва ба ҳамин маънӣ дар ин шоҳкор корбаст шудани он андешаи аксари муҳаққиқонро дар бобати аз рӯзгори қадим забони шоҳону хусравон ва аҳли дарбор будани забони дарӣ комилан таъйид менамояд.
Ҳасани СУЛТОН, узви вобастаи АМИТ
рӯзномаи “Ҷумҳурият”, 6 феврали соли 2025,
№ 29 (25 144)
Таъмини амнияти давлату ҷомеа, дӯст доштани Ватан, ҳимояи он ва садоқат ба халқу давлати худ қарзи ҳаётӣ ва қарзи фарзандии ҳар як афсару сарбоз, тамоми кормандони Қувваҳои Мусаллаҳ, тамоми кормандони мақомоти ҳифзи ҳуқуқи кишвар ва ҳар як фард мебошад.
Эмомалӣ Раҳмон
Истиқлолият дар таърихи давлатдорӣ ва сарнавишти миллати тоҷик гардиши куллӣ ва оғози марҳалаи сифатан нави рушд гардида, дар назди мо иҷрои вазифаи бисёр пурмасъулияти таърихӣ, яъне бунёди давлати мутамаддини ҷавобгӯ ба манфиатҳои халқу кишвар ва эҷоди аркони давлатдории муосирро пеш гузошт. Мусаллам аст, ки дар таърихи давлатдории навини Тоҷикистон таъсиси Қувваҳои Мусаллаҳ яке аз рӯйдодҳои муҳимтарин ба шумор меравад. Қувваҳои Мусаллаҳи кишвар ҳамчун сипари боэътимоди давлат дар даврони нооромиҳои бузурги таърихӣ ташаккул ёфта, дар ба эътидол овардани вазъи дохилӣ, ҳифзи марзу бум, сулҳу субот, ваҳдат, амнияти миллӣ ва ҳифзи истиқлолияти давлатӣ нақши муҳим доранд. Пӯшида нест, ки пас аз ба даст овардани Истиқлолият фазои сиёсии кишварро дахолати баъзе давлатҳои манфиатдор ва гурӯҳе аз шаҳрвандони гумроҳ, ки манфиатҳои худро аз манфиатҳои миллӣ болотар мегузоштанд, халалдор кард. Метавон гуфт, ки дар ин давраи басо душвор, ки сарнавишти ояндаи давлату халқи тоҷик ҳал мешуд, як гуруҳ олимону равшанфикрони ватандӯсти тоҷик вазъи имрӯзаро таҳлил ва муҳокима карданд. Бо саъю кушиши онҳо сессияи XVI Шурои Олии Тоҷикистон барпо гардид. Мардуми тоҷик аз натиҷаи ниҳоии сессияи XVI Шурои Олии Тоҷикистон умеди хеле зиёд доштанд. Аз ин лиҳоз ҳама ба он мусбат менигаристанд ва хостори поёни ҷангу низоъ ва ҳамбастагӣ ва ваҳдат дар кишвар буданд. Ба рӯзномаи маҷлис масъалаҳои муҳимтарини ҳалли масъалаҳои актуалии кишвар дохил карда шуданд. Яке аз масъалаҳое, ки боиси тағйироти ҷиддие дар ҳаёти кишвар гардид, интихоби Раиси Шӯрои Олии Тоҷикистон, ки аз ҷониби мардум интихоб шудааст, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон буд ва ӯ тавонист мардуми кишварро дар атрофи мизи сиёсӣ муттаҳид созад ва миллату кишвари моро ба ҷаҳониён чун давлати демократӣ, дунявӣ, ҳуқуқӣ ва иҷтимои муаррифӣ намояд.
Бо мақсади қатъи ҷангу хунрезӣ, баргардонидани гурезаҳо ва сарҷамъ кардани миллат, аз байн бурдани ҳисси нобоварии маҳалҳои гуногуни кишвар нисбат ба якдигар, барқарории фаъолияти шохаҳои ҳокимият ва таъмини қонуният, яъне тақдири ояндаи наздиктарини ватанамон, аз ҷониби Раиси Шӯрои Олӣ Эмомалӣ Раҳмон тадбирҳо андешида шуданд, ки яке аз ин масъалаи таъсис додани артиши миллӣ ва кувваҳои сарҳаддӣ ба хотири пурзӯр кардани ҳифзи сарҳади давлатии Тоҷикистон, таъмини амнияти давлатӣ ва пуштибонии дастовардҳои истиқлол буд.
Сарвари давлат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон аз нақшаҳои душманони миллат, ки тоҷиконро аз байн бурданӣ буданд, ба хубӣ огоҳӣ дошта, якқатор амалҳои дурандешона, аз ҷумла таъсиси Қувваҳои Мусаллаҳи Ҷумҳурии Тоҷикистонро андешиданд. Ҳамин тавр бо роҳбарӣ ва ташаббуси Сарвари давлат 18-уми декабри соли 1992 Қарор «Дар бораи таъсиси Қувваҳои Мусаллаҳи Ҷумҳурии Тоҷикистон» ба имзо расид, ки асоси ташаккули Артиши миллӣ дар ҷумҳурӣ гардид.
Қобили тазаккур аст, ки бо ташаббуси хирадмандонаи Пешвои миллат 23-юми феврали соли 1993 нахустин гузашти низомии Қувваҳои Мусаллаҳи Ҷумҳурии Тоҷикистон бо иштироки ихтиёриёни «Фронти халқӣ»-и Тоҷикистон баргузор гардида, аз он вақт инҷониб ин сана ҳамасола ҳамчун рӯзи таъсисёбии Артиши миллӣ таҷлил мегардад.
Сазовори зикри хос аст, ки Қувваҳои Мусаллаҳи Ҷумҳурии Тоҷикистон ба яке аз қувваҳои тавонои минтақа табдил ёфта, тамоми вазифаҳои дар наздашон гузошташударо сарбаландона ва бошарафона иҷро мекунанд. Дарвоқеъ, нақши Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар ташаккулу рушди Қувваҳои Мусаллаҳи ҷумҳурӣ бениҳоят бузург аст. Воқеан, Қувваҳои Мусаллаҳи Ҷумҳурии Тоҷикистон ҳамчун кафили тинҷиву оромӣ ва сулҳу ваҳдати миллӣ таҳти сарварии Сарфармондеҳи Олии худ, генерали артиш муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон рисолати худро сазовор иҷро намуда, сулҳу субот дар кишварамонро таъмин менамоянд. Дар натиҷа, сулҳу суботи пойдор ва ваҳдати ҷовидонаи миллӣ барои мо имконият фароҳам овард, ки татбиқи даҳҳо барномаву нақшаҳои давлатии рушди иқтисодиву иҷтимоӣ ва фарҳангии кишвари озоди худро ба роҳ монда, обрӯву эътибор ва мақому ҷойгоҳи сазовори байналмилалии Тоҷикистони азизамонро дар арсаи ҷаҳон таъмин намоем.
Давлиёрова Сафаргул Тешаевна, - ходими пешбари илмии шуъбаи Иттиҳоди Давлатҳои Мустақили Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон
Артиши ҳар давлат нишони иқтидори ҳамон давлат аст. Мақсад аз таъсиси артиш дар ҳама давру замон ҳимояи давлат, марзу буми ватан будааст. Дар ин робита, аз саҳифаҳои таърихи ниёкон маълумоти зиёдро метавон дастрас кард. Маълумоти аввалинро дар бораи дастаҳою гурӯҳҳои махсуси мусаллаҳаз модаркитоби инсоният - «Авесто» пайдо кардан мумкин аст. Аҷдодон бори аввал дар даврони давлатдории Ҳахоманишиён (550 — 330 сол пеш аз милод) артиши касбӣ ташкил намуда буданд. Артишҳои давлатҳои Сосониён (224 — 651) ва Сомониён (619–999) дар замонашон яке аз пурқудраттаринҳо ба шумор мерафтанд.
Ҳоло, ки миллати тоҷик давлати соҳиб¬истиқлол дорад ва Қувваҳои Мусаллаҳ бунёд намудааст, омӯзиши мероси ҳарбии назариявии гузаштагонамон аҳамияти хоса пайдо намудааст ва вазифаи ҷонию имонии ҳар як пажӯҳишгари соҳа аст, ки таҷрибаи низомӣ, сабақи таърихи артиши миллиро дастраси омма ва онҳое гардонад, ки ҳаётро ба ҳифзи Ватан бахшидаанд.
Мавзӯи ҷанг ва санъати ҳарбӣ дар эҷодиёти шоирону нависандагон ҳеҷ гоҳ дуюмдараҷа набуд. Ҳаким Фирдавсии бузург дар «Шоҳнома» таърихи илми ҳарбиро аз қадим то асри даҳи мелодӣ ба тариқи назм тасвир намудааст. Тасвири ҷанг ва сулҳро Низомии Ганҷавӣ, Саъдии Шерозӣ, Ҳофизи Шерозӣ, Абдураҳмони Ҷомӣ, Мансури Муборакшоҳ ва дигарон аз нигоҳи фалсафӣ ба авҷи аъло расонидаанд. Ҳамаи ин далел ба он аст, ки мавзӯи ҷанг ва таълими низомӣ қисми ҷудонашавандаи маърифати маънавии миллат будааст.
Мансури Муборакшоҳ дар асари «Одоби ҳарб ва шуҷоат» аз назари илмӣ оид ба ташкили артиш, сохтори он, таъминот бо лавозимоти ҷангӣ, тактика ва стратегияи низомӣ, таълиму тарбияи ҳарбиён андешаҳои ҷолиб баён кардааст, ки то ба ҳол аҳамият гум накардаанд. Ин асар дар самти омӯзиши санъати ҳарбии тоҷикон ва дигар халқҳои Осиёи Марказии ибтидои асрҳои миёна ба сифати сарчашмаи нодири илмӣ хизмат карда метавонад.
Баъди пош хӯрдани Иттиҳоди Шӯравӣ, соли 1991, Ҷумҳурии Тоҷикистон давлати соҳиб¬истиқлол гардид. Аз ибтидои соҳиб-истиқлолӣ бадхоҳони дохилию берунӣ бо дахолати давлатҳои хориҷӣ бо баҳонаҳои гуногун ва бо дастгирии гурӯҳҳои манфиатхоҳи дохилӣ Тоҷикистонро гирифтори ҷанги шаҳрвандӣ намуданд. Ин ҷанг тамоми кишварро фаро гирифт. Сохторҳои фалаҷгардидаи мақомоти ҳокимияти давлатӣ, ҳифзи ҳуқуқ муқобили гурӯҳҳои террористӣ ва ҷиноятпеша истодагарӣ карда натавонистанд. Дар ин гуна вазъият артише лозим буд, ки давлату миллатро аз мухолифини яроқнок муҳофизат карда тавонад. Бо ин мақсад фармонҳои Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон таҳти N ФП-14 аз 4 январи соли 1992 дар бораи ташкили Кумитаи мудофиа, таҳти N 363 аз 30 сентябри соли 1992 баҳри иҷрои Фармони Президенти Ҷумҳурии Тоҷикис¬тон аз 17 сентябри соли 1992, N ФП-188 «Дар бораи таъсиси Вазорати мудофиа» қабул карда шуданд. Сипас, 18 декабри соли 1992, Қарори Шӯрои Олии Тоҷикистон «Дар бораи таъсиси Қувваҳои Мусаллаҳи Ҷумҳурии Тоҷикистон» ба тасвиб расид. Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи мудофиа» аз 4 ноябри соли 1995 ва «Доктринаи ҳарбии Тоҷикистон», ки бо қарори Маҷлиси намояндагони Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 3 октябри соли 2005, N103 тасдиқ шудааст, заминаи ҳуқуқии таъсиси Қувваҳои Мусаллаҳи Ҷумҳурии Тоҷикистонро фароҳам оварданд.
Масъалаи таъсиси Қувваҳои Мусаллаҳ танҳо баъди Иҷлосияи таърихии шонздаҳуми Шӯрои Олӣ ба миён гузошта шуд ва ин ниҳоди муҳими давлатӣ дар муддати кӯтоҳ дар ҷойи холӣ таъсис ёфт. Ҳангоми суханронӣ дар чорабинии тантанавӣ ба ифтихори 26- солагии таъсисёбии Қувваҳои Мусаллаҳ, 23 феврали соли 2019, Президенти мамлакат ¬Эмомалӣ Раҳмон гуфта буданд: «Вақте ки қарор дар хусуси таъсиси Қувваҳои Мусаллаҳ қабул гардид, мо на Вазорати мудофиа доштем, на иншооти инфрасохторӣ, на заминаи зарурии моддиву техникӣ ва на мутахассисону кадрҳои касбӣ».
Баъди пош хӯрдани Иттиҳоди Шӯравӣ, Тоҷикистон аз ҷузъу томҳои ҳарбии он чизе ба мерос нагирифт. Бо даъвати Сарвари давлат баҳри муҳофизати сарҳад қисмҳои ҳарбии Федератсияи Россия, Қазоқистон, Ӯзбекистон сафарбар шуданд. Бо вуҷуди душвории зиёд, заминаҳои асосии таъсиси сохтори ташкили штатии Артиши миллии тоҷик соли 1993 гузошта шуд. 23 феврали соли 1993 аввалин паради ҳарбии Артиши миллии Тоҷикис¬тон доир гардид.
Қувваҳои Мусаллаҳи Ҷумҳурии Тоҷикистон то соли 1997 аз се навъи қӯшун -хушкигард, қувваҳои ҳарбӣ - ҳавоӣ ва мудофиаи зиддиҳавоӣ иборат буданд. Дар тобеияти Вазорати мудофиа ҷузъу томҳои низомии алоҳида, ба монанди литсейи ҳарбӣ, донишкадаи ҳарбӣ, полки комендантӣ, қисмҳои ҳарбии таъминотӣ амал мекарданд. Минбаъд дар заминаи ислоҳоти ҳарбӣ сарситод ба Ситоди генералӣ табдил ёфт. Дар заминаи Коллеҷи олии низомӣ Донишкадаи ҳарбӣ таъсис ёфт. Бо дарназардошти таҳдиди хатарҳои муосир, навъи сеюми Қувваҳои Мусаллаҳ- Қӯшунҳои зудамал, бо фармони Президенти мамлакат моҳи сентябри соли 2003 дар ҳайати Артиши миллии Тоҷикистон таъсис дода шуд. Сершумортарин навъи Қувваҳои Мусаллаҳ-Қӯшунҳои хушкигард соли 1993 ташкил ёфт. Соли 2005 Қувваҳои ҳарбию ҳавоӣ ва Қӯшунҳои мудофиаи зидди ҳавоӣ муттаҳид гардонида шуданд.
Ҳоло бо итминони комил гуфтан мумкин аст, ки артиши миллӣ чун неруи муқтадири кафили амнияту осоиш, сулҳу суботи кишвар ташаккул ёфтааст. Он дар муборизаҳои шадид иштирок карда, таҷрибаи ҷангӣ андӯхта, обутоб ёфт.
Дар силой 1993 - 2025 артиши қобили ҳифзи Ватан ва миллат ба камол расонида шуд. Аз оғози таъсисёбӣ ҳайати шахсии Қувваҳои Мусаллаҳи кишвар дар лаҳзаҳои бисёр ҳассосу тақдирсоз борҳо тавонистаанд, ки садоқатро ба Ватан ва миллат, Ҳукумат ва Президенти Тоҷикистон собит созанд.
Рӯзи таъсисёбии Қувваҳои МусаллаҳТоҷикистони соҳибистиқлол таърихи мушаххаси бунёдиро соҳиб мебошад. Вазъи замони ҳозира бо дарназардошти муракабию муташаниҷиаш ба сатҳу сифати соҳаи мудофиа вобастагии бевосита дорад. Низоми нави ҷаҳони дар ҳолати шаклгирист ва он дилхоҳ давлатҳоро водор менамояд, ки баҳри ҳимояи ормонҳои миллӣ Қувваҳои Мусаллаҳ ниёз пайдо гардида, ҷиҳати тақвият ёфтани масъалаҳои марбут ба ҳимояи ормонҳои миллӣ такмил додани сохторҳои ҳарбии кишвар ба миён меояд. Чунонки бобати ташаккул ёфтани ҳувияти миллӣ ҷаҳонбинии хурофотӣ монеа аст, ҳамон гуна дар рушду такомули неруҳои ҳарбии давлатӣ эҳсоси манфиатҷӯйӣ аз омилҳои парокандагӣ ва таназзул дар сохтори мазкур мебошад.
Мусаллам аст, ки бе кадрҳои баландихтисоси ҳарбӣ, машқдидаю соҳиби малакаи низомӣ ягон артиш муваффақ буда наметавонад. Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон ба масъалаи тарбияи кадрҳои ҳарбӣ аҳамияти ҷиддӣ дода, сафҳои онро бо хатмкунандагони академияҳои гуногун, афсарони дорои маълумоти олии ҳарбӣ, инчунин, дастпарварони кафед¬раҳои ҳарбии мактабҳои олӣ, такмил дод. Айни замон зиёда аз 600 нафар хизматчии ҳарбии Қувваҳои Мусаллаҳи Тоҷикистон дар мактабҳои олии ҳарбии кишварҳои Россия, Қазоқистон, Чин, Ҳиндустон таҳсилро идома дода истодаанд.
Аз давраи ба даст овардани Истиқлолияти давлатӣ беш аз 5000 нафар ҷавон муассисаҳои олии ҳарбии мамлакат ва беш аз 600 нафар академияҳои ҳарбиро хатм карданд. Ҳоло зиёда аз 90 дарсади афсароне, ки дар Қувваҳои Мусаллаҳ хизмат мекунанд, хатмкардагони донишкадаву академияҳои ҳарбӣ, яъне, мутахассиси соҳаи низомӣ мебошанд.
Дар таълимгоҳҳои ҳарбии Вазорати мудофиа 1400 нафар таҳсил доранд ва онҳоро ҳар сол 350 нафар хатм менамоянд. Вазорати мудофиа ҳар сол дар асоси қарордод беш аз 200 нафар хизматчии ҳарбиро ба муассисаҳои таҳсилоти олии ҳарбии давлатҳои пешрафта мефиристад. Ҳар сол беш аз 150 нафар афсар курсҳои такмили ихтисосро дар марказҳои таълимии кишварҳои хориҷӣ хатм мекунанд.
Бо захираҳои моддию техникӣ, озуқаворӣ, сару либос ва техникаю таҷҳизот таъмин намудани ҷузъу томҳо низ ҳалли худро ёфтааст. Зимнан, Қувваҳои Мусаллаҳи Ҷумҳурии Тоҷикистон дар миёни неруҳои ҳарбии кишварҳои ҳамсоя аз ҳама таҷрибадортар аст, чунки як ҷанги дохилии ҳудудан панҷсоларо пушти сар гузошт, таҷрибаи ҷангӣ андӯхт ва онро такмил медиҳад.
Алҳол ҷаҳони муосир пур аз тазодҳост. Муборизаҳо баҳри дарёфти манфиатҳои сиёсӣ, ҳарбӣ, геополитикӣ ва иқтисодӣ шадидтар гардида истодаанд. Пӯшида нест, ки дар марказҳои бузургтарини илмӣ ва таҳлилӣ садҳо нафар мутахассис паҳлуҳои гуногуни фарҳанг, сиёсат, иқтисодиёти Ҷумҳурии Тоҷикистонро меомӯзанд. Ин олимон ва таҳлилгарон маълумоти заруриро гирд оварда, баҳри иҷрои мақсадҳои худ истифода мекунанд. Дар ин вазъият, ба Ҷумҳурии Тоҷикистон лозим аст, ки масъалаи баланд бардоштани эҳсоси хештаншиносӣ, ватандӯстию садоқат ба давлату миллат дар маркази диққати ҳама ниҳодҳои давлатӣ, ҷомеаи шаҳрвандӣ қарор дошта бошад. Ҳар як ҳодиса, рӯйдод бояд воқеъбинона таҳлил ва баҳогузорӣ шавад, то шаҳрвандон доир ба онҳо мавқеи давлатро донанд ва дарк намоянд.
Таърихи миллати тоҷик рӯхдодҳои гуногуни таърихиро медонад, ки афсарон ҷиҳати ҳифзи Меҳан қаҳрамонӣ кардаанд ва алайҳи ғосибон аксуламал нишон додаанд. Тибқи манбаъҳои таърихӣ, ҳимоя аз хонавода, аз кишвар ва аз молу мулки хеш муқаддастарин иқдоми башарӣ маҳсуб мешавад ва то он вақте, ки миллат ҷиҳати идомаи ҳастии худ алайҳи ғосибони хориҷӣ муқовимат мекунад, қаҳрамон дар таърих аст. Бинобар ин, Артиши миллии Тоҷикистон дар заминаи маҳрум аз таърих ба вуҷуд наомадааст ва метавон гуфт, ки ниёгони мо дар гузашта маҳорати ба худ хоси ҷангиданро бароямон ба мерос гузоштаанд. Аммо санъати ҳарби муосир бо мо вижагиҳоеро дорост, ки хоси имрӯз буда, ба гузашта ҳатто иртиботе надорад, чунки агар артиши муосир аввал бо силоҳу туфангҳои модерн баррасӣ шавад, сонӣ ҳилаву зирракии ҳарбиёна пояи асосии артиширо дар бар мегирад.
Моҷароҳои марзӣ ва бархурди манфиатҳои геополитикии қудратҳои ҷаҳонӣ моро бохабар менамоянд, ки муқовимат фақат дар як сурат натиҷа хоҳад дод: вақте ки ашхоси қобили ҳарб дар дохили кишвар ҳимояи манфиатҳои миллиро вазифаи ҷонии худ медонанд. Дар ин маврид, дар Паёми Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба Маҷлиси Олии кишвар аз таърихи 28-уми декабри соли 2023 омадааст: “Вазъи сиёсии тағйирёбандаи сайёра ва минтақа омодабошии ҳарбӣ ва тайёрии доимии ҷангии Қувваҳои Мусаллаҳро тақозо менамояд. Хизматчиёни ҳарбиро зарур аст, ки ҳушёриву зиракии сиёсиро ҳаргиз аз даст надиҳанд ва донишу малакаи касбии худро пайваста баланд бардошта, барои рафъи ҳолатҳои фавқулодаву ғайричашмдошт ҳамеша омода бошанд”.
Алҳол шарти асосии солимии давлатҳою ҷомеаҳо огаҳӣ пайдо кардан аз ҷиҳатҳои мусбату манфии ҳаракату ҷараёнҳои мухолиф ба шумор меравад. Барои фаҳмишу дарки дурусти онҳо шаҳрвандон бояд манбаъҳои боэътимоди илмию таҳлилӣ дошта бошанд.
Дар шароити густариши раванди ҷаҳонишавӣ барои ҳифзи Истиқлолияти давлатӣ, якпорчагии Ватан, таъмини амнияти кишвар ва ваҳдати миллии он аҳамияти Қувваҳои Мусаллаҳ чандкарата афзоиш меёбад. Артиши миллии Ҷумҳурии Тоҷикистон ҳомӣ ва пушту паноҳи давлату миллат аст.
Зубайдулло ДАВЛАТОВ, - ходими калони илмии институти омузиши масъалаҳои Осиё ва Аврупои АМИТ
Замине, ки барои боғҳои муосири саноатӣ интихоб шудааст, пеш аз ҳама аз ҷисмҳои нодаркор бояд тоза ва тахту ҳамвор карда шавад. Пас аз он дар асоси санҷиши хоки ин замин миқдори моддаҳои ғизогии таркиби онро муайян кардан лозим аст. Дар шароити Тоҷикистон пеш аз шудгор кардани боғ ба миқдори 30-40 т поруи маҳаллӣ, 500-700 кг нуриҳои фосфордор ва 100-150 кг нуриҳои калийдор (вазни физикӣ) ба ҳар як гектар андохта, баъд ба воситаи плуги плантажӣ дар чуқурии 50-60 см шудгор кардан лозим аст. Корҳои тайёр кардани замини боғи навбунёд на кам аз 2-3 моҳ пеш аз шинонидани ниҳолҳо анҷом дода мешаванд.
Дар шароити Тоҷикистон ниҳолҳои мевагиро дар фасли зимистон ҳам шинонидан мумкин, ба шарте, ки ҳарорати ҳаво манфӣ набошад ва замин барои шинонидан тайёр бошад. Дар боғҳои навбунёди муосир, ниҳолҳо бояд ба талаботи стандарти давлатӣ ҷавоб диҳанд, яъне ғафсии танаи онҳо аз 1,5-2,0 см кам набояд бошаду баландии поя (штам) - 40-60 см ва дарозии навдаҳо 50-70 см-ро ташкил диҳанд. Ҳар як ниҳоли стандартии мевадиҳанда 3-4 навдаҳои паҳлӯ доштанаш зарур аст. Ба ғайр аз ин онҳо 3 реша дошта, дарозиашон бояд 30-35 см-ро ташкил диҳад. Босифат кандани чуқуриҳо ва шинонидани ниҳолҳо, сабзиш ва нашъунамои хуби онҳоро дар боғ таъмин менамояд.
Кофтани чуқуриҳо ва шинонидани ниҳолҳо ба даст иҷро карда мешаванд. Чуқурчаҳо вобаста аз таркиби хок бояд то 50-50 см бар ва 50-60 см чукурӣ дошта бошанд. Ҳангоми кофтани чуқурча хоки қабати болоии замин (ҳамчун ҳосилхез) ба як тарафи чуқурча ва қабати поёнаш ба тарафи дигари он гузошта шуда, дар вақти шинонидани ниҳол аввало бо хоки қабати боло решаи ниҳолро пӯшонида, пас бо хоки қабати поён чуқуриро пур кардан лозим. Пеш аз шинонидани ниҳол ба ҳар як чуқурӣ то 8-10 кг поруи сӯхта ва 150-200 г суперфосфат андохта, бо хок омехта мекунанд.
Решаҳои ниҳол дар шарбатхок нигоҳ дошта, баъд ба чуқурии тайёр кардашуда шинонида мешавад. Тайёр кардани шарбатхок чунин аст: як қисм поруи нав ва як қисм хок дар чуқурии алоҳида бо воситаи об омехта карда мешаванд.
Дар вақти шинонидани ниҳол диққат додан лозим аст, ки гарданаи реша бояд аз рӯйи хок 1-2 см баланд бошад. Пас аз шинонидани ниҳолҳо, онҳоро бо об таъмин кардан ҳатмист. Агар манбаи об ҳоло муҳайё набошад, пас ба ҳар як ниҳоли шинонидашуда 10-15 л об рехтан шарт аст. Вобаста ба он, ки дарахтон дар кадом тагпайванд сабзонида шудаанд, тартиби ҷойгиршавии онҳо дар боғи навбунёд гуногун мешавад. Тартиби шинонидани навъҳои ниҳолҳо дар тагпайванди тухмӣчунин аст:
- тартиби шинонидан барои навъҳои зардолу 6х5 м;
- барои навъҳои шафтолу, нектарин ва олу 5х4 м мебошад.
Агар тавсияҳои мазкур саривақт ва бо сифат иҷро карда шаванд, дар чунин боғҳои навбунёди замонавӣ дарахтон қариб 100% месабзанд ва нашъунамои хуби онҳо таъмин мегардад.
Гулов Саидалӣ Маъмурович - узви вобастаи АМИТ, доктори илмҳои биологӣ, профессор
Ҳамасола 23 феврал дар Ҷумҳурии Тоҷикистон ҳамчун Рӯзи Қувваҳои мусаллаҳ ҷашн гирифта мешавад. Ин рӯз яке аз санаҳои муҳими таърихӣ ва рамзи ифтихори миллӣ ба шумор меравад. Қувваҳои мусаллаҳ ҳамчун ниҳоди муҳими давлатдорӣ, кафили амнияти миллӣ ва истиқлолияти давлатӣ маҳсуб меёбанд. Ҷашни мазкур на танҳо барои низомиён, балки барои тамоми шаҳрвандони кишвар муҳим мебошад, зеро он ҳифзи марзу буми Ватан ва оромии ҷомеаро таҷассум мекунад.
Дар ин асно метавон чанд нуқтаи муҳимро қайд намуд:
Таърихи таъсис ва рушди Қувваҳои мусаллаҳ. Пас аз ба даст овардани истиқлолияти давлатӣ 9 сентябри соли1991, Тоҷикистон бо мушкилоти зиёде дар соҳаи мудофиа ва таъмини амнияти кишвар рӯ ба рӯ гардид. Дар чунин шароит зарурати ташкили нерӯҳои низомии миллӣ ба миён омад. 23 феврали соли 1993 бо Фармони Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Қувваҳои Мусаллаҳи кишвар расман таъсис дода шуданд. Аз он замон инҷониб, низоми мудофиавии мамлакат тадриҷан рушд карда, таҷҳизоти низомӣ, таълимоти касбӣ ва омодагии ҷангии артиши миллӣ беҳтар гардид.
Имрӯз Қувваҳои мусаллаҳ дорои сохторҳои гуногун, аз ҷумла қӯшунҳои хушкигард, қӯшунҳои сарҳадӣ, нерӯҳои ҳавоӣ ва дифои зиддиҳавоӣ мебошанд. Онҳо вазифадоранд, ки соҳибихтиёрии кишварро ҳифз намуда, бо ҳама гуна таҳдидҳои дохилӣ ва хориҷӣ мубориза баранд. Ҳамчунин, барои таъмини суботи дохилӣ ва ҳифзи марзҳои давлатӣ ҳамкорӣ бо сохторҳои қудратии дигар идома дорад.
Аҳамияти ҷашн ва нақши Қувваҳои мусаллаҳ.Рӯзи Қувваҳои мусаллаҳ имконият медиҳад, ки ҷомеа ба хизматҳои низомиён эҳтиром гузорад ва қаҳрамониҳои онҳоро қадр намояд. Ҳар сол дар ин рӯз дар саросари кишвар чорабиниҳои гуногуни идона, машқҳои ҳарбӣ ва намоишҳои қувваҳои низомӣ баргузор мегарданд. Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, муҳтарам Эмомали Раҳмон ба низомиён паёми табрикӣ ироа намуда, ба хизматчиёни беҳтарин мукофотҳои давлатӣ тақдим мекунад.
Қувваҳои мусаллаҳ дар таҳкими субот ва амнияти миллӣ нақши муҳим мебозад. Бо иштироки онҳо мубориза бар зидди терроризм, қочоқи маводи мухаддир ва дигар ҷинояткориҳои фаромиллӣ бурда мешавад. Ҳамчунин, онҳо бо артишҳои дигар кишварҳо ҳамкорӣ намуда, дар тамринҳои муштарак ва барномаҳои сулҳҷӯёна иштирок мекунанд. Саҳми Қувваҳои мусаллаҳ дар ҳолатҳои фавқулода, ба мисли рафъи оқибатҳои офатҳои табиӣ ва кӯмак ба аҳолӣ дар шароити душвор низ арзанда мебошад.
Таҳкими Қувваҳои мусаллаҳ ва дастгирии давлат.Дар солҳои охир Ҳукумати кишвар барои рушд ва тақвияти артиши миллӣ диққати махсус медиҳад. Бо мақсади баланд бардоштани сатҳи омодагии ҷангӣ, машқҳои низомӣ бо ҷалби мутахассисони байналмилалӣ гузаронида мешаванд. Ғайр аз ин, маблағгузорӣ ба соҳаи мудофиа афзоиш ёфта, низомиён бо техникаи муосири ҳарбӣ ва воситаҳои муҳофизат таъмин карда мешаванд.
Ҳамчунин, таваҷҷуҳи махсус ба тарбияи ватандӯстии ҷавонон дода мешавад. Барномаҳои таълимии махсус барои баланд бардоштани рӯҳияи ҳарбӣ ва омодагии ҷавонон ба хизмати ҳарбӣ роҳандозӣ шудаанд. Ин омилҳо боис мегарданд, ки артиши миллӣ ҳарчи бештар қавӣ ва муҷаҳҳаз гардад.
Хулоса. Рӯзи Қувваҳои мусаллаҳи Ҷумҳурии Тоҷикистон рамзи қудрати миллӣ, ифтихор ва садоқат ба Ватан мебошад. Ин ҷашнна танҳо рӯзи низомиён, балки рӯзи ҳар як тоҷикистонӣ аст, ки барои сулҳу амнияти кишвар саҳм мегузорад. Қувваҳои мусаллаҳ ҳамчун сипари боэътимоди давлат, кафили субот ва ҳаёти осоиштаи мардум боқӣ мемонанд. Аз ин рӯ, ҳар як шаҳрванди кишвар бояд хизматҳои низомиёнро қадр намуда, барои рушди Артиши Миллӣ саҳми худро гузорад.
Бо рушди пайвастаи Қувваҳои мусаллаҳ, Тоҷикистон метавонад амнияти худро дар шароити ҷаҳони мураккаб таъмин намояд ва ба наслҳои оянда як давлати қавӣ ва мустақилро ба мерос гузорад.
Сафаров С.Н. - ходими илмии ШФКА Институти астрофизикаи АМИТ
Артиши миллии Тоҷикистон дар солҳои соҳибистиқлолӣ ба неруи қудратманд табдил ёфта, ҳифзи боэътимоди марзу буми давлат ва таъмини амнияти шаҳрвандонро таъмин менамояд” Эмомали Раҳмон
Артиши миллӣ нишон аз пойдории давлату миллат ба шумор рафта, он ҳамчун рукни муҳим дар сулҳу амнияту ҳифзи марзу бум ҳамчун сипари боэътимод фаъолият мебарад. Артиш дар таърихи давлатдорию кишваркушоиҳои бесобиқаи шоҳони таърихӣ ҳамчун омили ба даст даровардани сарзамину мояи васеъ намудани ҳудуди ҳукмронии салтантхоҳони замон ва ҳимоят аз таъсири қувваҳои харобиовари берунаву дохила эътироф гардидааст.
Артиши миллии Тоҷикистон ҳамчун сипари боэътимоди давлатдорӣ ва рамзи истиқлолият дар таърихи навини кишвар мавқеи хоса дорад. Ҳамасола 23-феврал мардуми шарифи Тоҷикистон ин рузро бо эҳтиром ва ифтихор ҷашн мегиранд, зеро неруҳои мусаллаҳи кишвар амният ва суботи давлатро таъмин менамоянд.
Дар тӯли 32-сол Артиши миллии Тоҷикистон ба мактаби тарбияи ватандӯстиву ватандорӣ ва меҳнату мардонагӣ табдилёфта, то имрӯз дар сафҳои худ даҳҳо ҳазор ҷавони обутоб ёфтаро ба камол расонидааст. Ҳайати шахсии Қувваҳои Мусаллаҳи кишвар рисолати муқаддаси худ ҳимояи амнияти давлати соҳибистиқлол ва зиндагии орому осоиштаи мардуми Тоҷикистонро бо устувориву фидокорӣ иҷро карда истодааст.Бо шарофати кӯшишу заҳматҳои Сарфармондеҳи Олии Қувваҳои Мусаллаҳи кишвар Генерали Артиш муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон Артиши миллии Тоҷикистон дар ҳоли рушду тараққиёт қарор гирифта, рӯз то рӯз биноҳои хуштарҳу замонави сохта ба истифода дода шуда, шароити хуб барои сарбозону афсарон фароҳам оварда шудааст.
Тавре ки Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон таъкид мекунанд: “Адои хизмат дар сафи Артиши миллӣ на танҳо қарзи муқаддаси фарзандӣ, балки мояи ифтихор ва шарафи бузург буда, хизмати ҳарбӣ ба ҳар як ҷавонмард ҳамчун мактаби ҷасорату матонат, дӯстиву рафоқат, худогоҳиву меҳанпарастӣ хизмат мекунад”.
Бояд, қайд кард, ки ҳар як афсару сарбози шуҷои кишвар, ҳамчун сипари боэътимоди Ватан дар иҷрои вазифаҳои хизматиашон ҳамеша ҳушёру зирак бошанд ва ҳаргиз фаромӯш накунанд, ки фазои орому осудаи имрӯзаи Тоҷикистони соҳибистиқлол бар ивази ҷони садҳо нафар ҷавонмардони бо нангу номуси миллат бадаст омадааст. Илова бар ин, ҳамеша дар хотир дошта бошанд, ки мардуми Тоҷикистон бо хизматчиёни ҳарбии Қувваҳои Мусаллаҳи худ ифтихор намуда, дар симои ҳар яки онҳо фарзандони далеру шуҷои Ватани азизамонро мебинанд ва бовар доранд, ки онҳо ба савганди ҳарбии худ ҳамеша содиқу вафодор мемонанд.
Миллати тамаддунофару соҳибфарҳанги тоҷик ҳанӯз дар таърихи аввали давлатдории худ соҳиби артишу сипоҳи ҷангозмудаву бонизом будааст, ки он дар зафарёбиҳои бесобиқаи худ аз муҳимтарин восита маҳсуб мешавад. Чунки Ҷумҳурии Тоҷикистон баъди ҷанги таҳмилии шаҳрвандӣ аз лиҳози сиёсиву иқтисодӣ тамоми дороияшро аз даст дода, бо ба даст овардани Истиқлоли давлатӣ дар эҳёи давлатдории навин бо сайъу кӯшиш ва ғайрату матонати фарзанди фарзонаи миллат муҳтарам Эмомали Раҳмон ба марҳилаи тозае қадам гузошт. Президенти кишвар муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон аз рӯзи ба сари қудрат омадан дар таҳким бахшидани сулҳу субот дар баробари дигар рукнҳои давлатдорӣ дар таъсиси Артиши миллӣ тадбирҳои муҳим андешида, 18-уми декабри соли 1992 Қарор «Дар бораи таъсиси Қувваҳои Мусаллаҳи Ҷумҳурии Тоҷикистон» ба имзо расонид, ки он дар заминаи «Фронти халқӣ» ва қувваҳое, ки Ҳукумати конститутсиониро ҷонибдорӣ мекарданд, таъсис дода шуд. Сипас, 23-юми феврали соли 1993 дар пойтахти кишвар – шаҳри Душанбе, бори нахуст гузашти низомӣ баргузор гардид, ки он рӯз расман санаи таъсисёбии Қувваҳои Мусаллаҳи Ҷумҳурии Тоҷикистон эълон карда шуд.
Ин сана барои тоҷиконе, ки ҳуввияти баланди миллӣ доранд, монанди дигар санадҳои таърихии миллату давлат, воқеан, фараҳбахшу шодиовар маҳсуб гардида, шурӯъ аз ҳамон замон шоирону сарояндагон рӯ ба ин мавзуъ оварда, бо суруду эҷодиёти беназирашон дар таҷлили бошукуҳи ин рӯзи фархундафирӯз хотири пиру барноро шоду масрур мегардониданд.
Ҳамин тариқ, метавон гуфт, ки сиёсати пешгирифтаи Ҳукумати кишвар, хоса Пешвои миллат дар самти ҳифзи марзу буми Ватан қобили васфу ситоиш аст. Шукргузорӣ аз амнияти сартосарии кишвар намуда, содиқона пайи хизмат ба халқу Ватан гардидан вазифаи ҳар фарди ҷомеаи ватандор аст. Хушбахтона, имрӯз ҳамаи шароитҳо барои хизмат дар сафи неруҳои Қувваҳои Мусаллаҳи мамлакат фароҳам оварда шуда, ҳолатҳои будубоши сарбозон ба маротиб беҳтар гардидааст. Аз ин рӯ, мебояд, ки ҳар фарди худшинос хизмат ба Ватанро бо масъулияти баланд дарк намуда, пайи иҷрои ин қарзи фарзандӣ камари ҳиммат бандад.
Қувваҳои Мусаллаҳи мо яке аз дастовардҳои муҳимтарини даврони Истиқлолияти давлатӣ буда, вазифаҳои муқаддасу пуршарафи дар назди онҳо гузошташударо вобаста ба ҳифзи амнияту оромии давлат ва ҷомеа, пойдории аркони давлатдорӣ ва таъмини зиндагии осоиштаи мардуми шарифи кишвар сарбаландона иҷро карда истодаанд. Артиши миллии Тоҷикистон 32 сол муқаддам дар шароити ниҳоят вазнину мураккаби сиёсиву иҷтимоӣ дар ҳаёти кишвари тозаистиқлоламон таъсис дода шуд.
Лозим ба ёдоварист, ки ҳукумати мамлакат бо вуҷуди мушкилоти зиёди иқтисодиву молиявӣ, ҳанӯз аз марҳалаҳои аввали таъсисёбии Қувваҳои Мусаллаҳи Тоҷикистон, ба бунёд ва таҷдиду азнавсозии инфрасохтор, инчунин таъсиси ҷузъу томҳои махсусгардонидашуда эътибори ҷиддӣ дода, дар баробари омодасозии мутахассисони соҳа, ба ташкили воҳидҳои алоҳида ва таъминоти онҳо бо техникаву таҷҳизоти муосир шурӯъ намуд.
Артиши миллӣ бо вуҷуди надоштани заминаи моддию техникии пуриқтидор дар солҳои душвори муқовиматҳои дохилӣ таҷриба андӯхта, дарси ҷангию муҳорибавиро ҳамаҷониба омӯхт. Баъд аз андешидани тадбирҳои пайвастаи Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон Артиши миллӣ марҳила ба марҳила устувору қавитар гардида, бо техникаву таҷҳизоти муосир таъмин шуд ва ба нерӯи пурқудрати дорои ҷузъу томҳои замонавӣ табдил ёфт.
Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар ироаи Паёми ҳамасолаи худ ба Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон таъкид менамоянд, ки воқеоту таҳаввулоти ҷомеаи ҷаҳонӣ ҳар яки моро ҳушдор месозад, ки зиракии сиёсӣ, омодагии доимӣ, эҳсоси баланди ватандӯстӣ, худогоҳӣ ва муқаддас доштану ҳифз намудани арзишҳои истиқлолияти давлати соҳибистиқлоламонро аз даст надиҳем. Ва ин албатта амали воқеист. Чунки вазъи зудтағйирёбандаи ҷаҳони муосир, зиёд гардидани равияву созмонҳои террористиву экстремистӣ ва дигар зуҳуроти таҳдидовари хатарнок метавонад сулҳу субот ва ҳаёти орому осудаи мардумони кишвари моро халалдор намояд. Аз ин рӯ, Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар ҳалли масъалаҳои мустаҳкам намудани иқтидори мудофиавии кишвар диққати махсус зоҳир намуда, онро аз рӯзҳои аввали таъсисёбии Қувваҳои Мусаллаҳ таҳти назорати пайвастаи худ қарор додаанд. Чунки ҳеҷ як давлату халқият бе Қувваҳои Мусаллаҳи худ вуҷуд дошта наметавонад. Зеро ин қувва таъминкунандаи амнияти кишвар буда, оромию осоиштагии мардум ва суботи ҳар як давлат аст.
Бо шарофати кӯшишу заҳматҳои Сарфармондеҳи Олии Қувваҳои Мусаллаҳи кишвар Эмомалӣ Раҳмон Артиши миллии Тоҷикистон дар ҳоли рушду тараққиёт қарор дошта, хеле пурқувват низ гардидааст. Мувофиқи баҳогузории коршиносони ҷаҳониву минтақавии соҳа Артиши миллии Тоҷикистон, бинобар ҷанг дида ва кор озмуда будан, аз қудратмандтарин қувваҳои мусаллаҳи минтақа шуморида мешавад. Аз ин рӯ, Асосгузори сулҳуваҳдати миллӣ, Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар ҳалли масъалаҳои мустаҳкам намудани иқтидори мудофиавии кишвар диққати махсус зоҳир намуда, онро аз рӯзҳои аввали таъсисёбии Қувваҳои Мусаллаҳ таҳти назорати пайвастаи худ қарор додаанд. Чунки ҳеҷ як давлату халқият бидуни Қувваҳои Мусаллаҳи худ вуҷуд дошта наметавонад. Зеро ин қувва таъминкунандаи сулҳу суботи кишвар буда, оромию осоиштагии мардум ва суботи ҳар як давлат аст.
Бигзор қувваҳои мусаллаҳи кишвар ҳамеша қавӣ бошанд, осмони Тоҷикистон софу беғубор монад ва мардуми сарбаланди мо дар сулҳу оромӣ зиндаги кунанд. Ба ҳар як афсар ва сарбози ҷасури Ватан саломатӣ, иродаи қавӣ ва мувафақиятҳои беназир таманно дорем.
Убайдулло М.О. - ходими калони илмӣ Маркази инноватсионии биология ва тибби АМИТ
Назария ва таҷрибаи солҳои соҳибистиқлолӣ собит намуд, ки дар воқеъ Артиши миллӣ яке аз рукнҳои асосӣ ва муҳимтарини давлатдории миллати тоҷик ва сипари боэътимоди Ватани маҳбубамон - Тоҷикистони азиз маҳсуб меёбад. Боиси зикри хос аст, ки таҳкими ҳисси масъулиятшиносӣ ва ватандӯстиву ватанпарастии афсарону сарбозон дар шароити мураккабу ташвишовари минтақа ва ҷаҳон омили устувори худшиносиву худогоҳии миллӣ, ҳувияти миллӣ ва бақои миллату давлат ба шумор меравад.
Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар Паёми навбатии хеш ба Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон, ки санаи 28-уми декабри соли 2023 ироа гардид, воқеъбинона таъкид намуданд, ки новобаста аз “вазъи мураккабу ташвишовари минтақа ва ҷаҳон, аз ҷумла торафт шиддат гирифтани раванди азнавтақсимкунии дунё, яроқнокшавии бошитоб, «ҷанги сард», таҳдиду хатарҳои муосир - терроризму экстремизм, қочоқи силоҳ, ҷиноятҳои киберӣ ва дигар ҷинояткориҳои муташаккили фаромиллӣ моро водор месозад, ки барои таъмин намудани амнияти мудофиавии кишварамон тадбирҳои иловагӣ андешем.
Бо беҳтарин шароити зиндагиву хизмат таъмин намудани хизматчиёни ҳарбии Қувваҳои Мусаллаҳ, омода кардани кадрҳои баландихтисос, такмил додани дониши тахассусӣ ва сатҳи касбияти ҳайати шахсии ҷузъу томҳо, боз ҳам баланд бардоштани ҳисси масъулиятшиносӣ ва ватандӯстиву ватанпарастии афсарону сарбозон аз қабили ин тадбирҳо мебошанд. Ҳукумати мамлакат дар ин самт, аз ҷумла доир ба навсозии иқтидори Қувваҳои Мусаллаҳ ҳамаи чораҳои заруриро андешида истодааст ва ин равандро минбаъд низ идома хоҳад дод. Ҳадафи мо аз навсозии имкониятҳои Қувваҳои Мусаллаҳ боз ҳам беҳтар таъмин намудани амният ва суботи кишварамон мебошад.
Таъкид менамоям, ки роҳбарони Қувваҳои Мусаллаҳ, воҳидҳои ҳарбӣ ва мақомоти ҳифзи ҳуқуқ бояд ба риояи ҳатмии ойинномаҳои ҳарбӣ, тартибу интизом ва таъмини волоияти қонун эътибори доимӣ ва қатъӣ диҳанд”[1]. Бо итминони комил таъкид бояд кард, ки Қувваҳои Мусаллаҳи Ҷумҳурии Тоҷикистон зодаи даврони истиқлоли Ватан аст. Сиддқан метавон иброз намуд, ки Қувваҳои Мусаллаҳ бо шарофати хизмати содиқонаи афсарону сарбозон ва риояи волоияти қонун аз рӯзи таъсис то имрӯз рушду такомул ёфта истодааст.
Боиси хушбахтии кулли мардуми шарифу сарбаланди тоҷик аст, ки имсол 30-юмин солгарди қабули Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон дар фазои амну ободӣ ҷашн гирифта мешавад. Сарвари давлат дар Паёми имсолаи хеш иброз намуданд, ки “тамоми сохтору мақомоти давлатӣ, аз ҷумла мақомоти ҳифзи ҳуқуқ бояд ҳамаи захираву имкониятҳоро ҷиҳати иҷрои вазифаҳои зикршуда барои соли 2024, ки сиюмин солгарди қабули Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон таҷлил мегардад, сафарбар намоянд. Зеро Конститутсияи Тоҷикистони соҳибистиқлол, ки заминаи эъмори давлати мустақили миллӣ ва пешравии тамоми ҷанбаҳои ҳаёти мардуми кишварро фароҳам овардааст, яке аз дастовардҳои муҳимтарини мо мебошад. Амалӣ намудани меъёрҳои Конститутсия ба мо имкон дод, ки пояҳои устувори ҷомеа ва давлатро созмон диҳем, сулҳу оромӣ, суботи сиёсӣ ва ваҳдати миллиро таҳким бахшем, рушди устувори иқтисодии кишварамонро таъмин намоем, барои ҳар як шаҳрванди мамлакат шароити зиндагии арзанда ва инкишофи озодонаро муҳайё созем. Бинобар ин, пешниҳод менамоям, ки соли 2024 ба ифтихори ин санаи бисёр муҳимми таърихӣ «Соли маърифати ҳуқуқӣ» эълон карда шавад”[1].
Раванди азнавтақсимкунии дунё, махсусан дар шароити зудтағйирёбии (мувозинати) таносуби қувваҳо дар арсаи ҷаҳон фаъолона амалӣ гардида истодааст. Терроризму экстремизм бо шаклҳои нав зуҳур намуда, ба амнияти кишвар таҳдиду хатарҳои муосир эҷод менамояд. Аз ин лиҳоз метавон гуфт, ки ғояи “.... аз навсозии имкониятҳои Қувваҳои Мусаллаҳ ва боз ҳам беҳтар таъмин намудани амният ва суботи кишварамон”[1] пешниҳоди муҳимму саривақтӣ аз ҷониби сарвари мамлакат мебошад. Ҳамзамон дар даврони соҳибистиқлолӣ амнияти мудофиавии кишварро қавитар ва дар “баланд бардоштани ҳисси масъулиятшиносӣ ва ватандӯстиву ватанпарастии афсарону сарбозон”[1] нақши муҳимму ҳалкунанда мебозад. Боиси тазаккур аст, ки бо беҳтарин шароити арзандаи зиндагиву хизмат таъмин намудани хизматчиёни ҳарбии Қувваҳои Мусаллаҳ дар таҳкими раванди худшиносию худогоҳии миллӣ, ормонҳои миллӣ, садоқатмандӣ дар иҷрои уҳдадориҳои касбии афсарону сарбозон заминаи боэътимод арзёбӣ мегардад.
Қобили зикри хос аст, ки Артиши миллӣ рукни муҳимтарини давлатдории миллӣ, худшиносии миллати тоҷик ва сипари боэътимоди кишвар ба шумор меравад. Таърих гувоҳ аст, ки афсарону сарбозони Қувваҳои Мусаллаҳи Ҷумҳурии Тоҷикистон ҳамчун ҳомиёни боэътимоди давлат ва ҷомеа аз бисёр имтиҳонҳову озмоишҳои сахту сангин, хусусан дар солҳои барои таърихи навини кишвари тозаистиқлоламон тақдирсоз бо баҳои ҷони хеш, бо матонату шуҷоат ва далериву мардонагӣ барои амну суботи кишвар сипар гардида, амнияту осудагии мамлакатро то имрӯз ҳамчун гавҳараки чашм нигоҳ медоранд.
Инчунин, ёдовар шудан ба маврид аст, ки “ҷиҳати идома додани ғамхории давлат ва Ҳукумати мамалакат ба мардуми кишвар, боз ҳам баланд бардоштани сатҳи некуаҳолии сокинон ва тақвият бахшидани ҳифзи иҷтимоии аҳолӣ” сарвари давлат Эмомалӣ Раҳмон дар Паёми солонаи хеш иқдоми шоиста пешниҳод намуданд, ки аз 1-уми январи соли 2024 музди меҳнати амалкунандаи хизматчиёни ҳарбӣ, кормандони мақомоти ҳифзи ҳуқуқ ва дигар кормандони ин мақомот ба андозаи 40 фоиз зиёд карда шавад. Ҳамзамон, ба Ҳукумати мамлакат, Вазорати молия ва мақомоти иҷроияи маҳаллии ҳокимияти давлатӣ супориш дода шуд, ки ҷиҳати амалӣ намудани ин иқдом тадбирҳои зарурӣ андешанд[1].
Ҳамин тариқ, метавон зикр намуд, ки баланд бардоштани сатҳи некуаҳолии сокинон, тақвият бахшидани ҳифзи иҷтимоии аҳолӣ барои боз ҳам баландтар бардоштани ҳисси масъулиятшиносӣ, тарбияи шаҳрвандӣ, нигоҳдории якпорчагии сарзамин, ватандӯстӣ, худшиносиву хештаншиносӣ заминаи мусоид фароҳам меорад.
Инак, 31-умин солгарди таъсисёбии Қувваҳои Мусаллаҳи Ҷумҳурии Тоҷикистонро ҷашн гирифта, барои ояндаи дурахшону созанда ва боз ҳам дар сатҳи байналмилалӣ омода кардани кадрҳои баландихтисос, такмил додани дониши тахассусии онҳо, баланд бардоштани сатҳи касбияти ҳайати шахсии ҷузъу томҳои хизматчиёни ҳарбии Қувваҳои Мусаллаҳ дар замони пурошубу вазъи геосиёсиву низомӣ, таҳдидҳои амниятӣ, буҳронҳои молиявию иқтисодӣ қарзи фарзандию номуси ватандории ҳар як афроди худшиносу худогоҳи ҷомеаи тоҷикистонӣ ва шахсони мутасаддии ин соҳа маҳсуб меёбад.
Умеди бузург дорем, ки минбаъд низ зери дастгириҳои ғамхоронаи Пешвои муаззами миллат Эмомалӣ Раҳмон Қувваҳои Мусаллаҳи Ҷумҳурии Тоҷикистон дар доираи салоҳияти хеш дар роҳи ба эътидол овардани вазъи мамлакат, пуштибонии сулҳу субот, фурӯ нишондани ошӯбҳои исёнгарона ва зарбаи қатъи задан ба ҳамлаҳои берунӣ, несту нобуд сохтани гурӯҳ ва дастаҳои мусаллаҳи ҷинояткор, пешгирии табаддулотҳои ҳарбӣ ва қочоқи маводи мухаддир хизмати беназири хешро барои суботу амнияти Ватани маҳбуб дареғ нахоҳанд дошт. Мардуми сулҳпарвари тоҷик дар симои Кувваҳои Мусаллаҳ ҳомиёну муҳофизони содиқи Ватанро мебинад ва дилпурона дар роҳи бунёдкориву созандагӣ бо азму талош кору зиндагӣ мекунад. Ёдовар шудан ба маврид аст, ки тибқи Конститутсияи (Сарқонуни) Ҷумҳурии Тоҷикистон “ Ҳифзи Ватан, ҳимояи манфиатҳои давлат, таҳкими истиқлолият, амният ва иқтидори мудофиавии он вазифаи муқаддаси шаҳрванд аст” [2].
Қобили зикр ва мояи ифтихори модари тоҷик аст, ки имрӯз бо шарофати соҳибистиқлол гардидани Ҷумҳурии Тоҷикистон дар сафи Қувваҳои Мусаллаҳ ва мақомоти ҳифзи ҳуқуқ дар баробари мардон занону бонувон низ хизмати содиқона намуда истодаанд. Бешубҳа, саҳми занону бонувони тоҷик дар рушди ҳамаи соҳаҳои ҳаёти ҷомеаи шаҳрвандӣ назаррас аст.
Аз ин минбари муқаддас истифода намуда, тамоми хизматчиёни ҷузъу томҳои ҳарбиро ба ифтихори истиқболи ҷашни 31-умин солгарди таъсиси Қувваҳои Мусаллаҳи Ҷумҳурии Тоҷикистон табрику таҳният намуда, осмони софу беғубор, зиндагии шоиста, хизмати сидқан бовафоро ба халқу миллати тоҷику тоҷикистониён орзу менамоям. Ҳамеша сарбаланду шоистаи таҳсин бимонед, зеро масъулиятшиносию ватандӯстию ватанпарастии Шумо афсарону сарбозони далери миллати тоҷбарсари тоҷик кафили амну суботи кишвар аст.
Кулли афсарону сарбозони шуҷоъи миллати тоҷик ва тоҷикистониёнро бо ин ҷашни фархунда муборак бод мегӯям!
Давлиёрова Сафаргул Тешаевна - номзади илмҳои фалсафа, дотсент, ходими пешбари илмии шуъбаи Иттиҳоди Давлатҳои Мустақили Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон.
Дар охири асри ХХ дар таърихи сиёсии ҷаҳон тағйироти кулли ба амал омад. Яке аз давлатҳои абадқудрати олам ИҶШС пароканда шуд. Моҳҳои август-сентябри соли 1991 ҳамаи 15 Ҷумҳуриҳои Иттиҳоди Шӯравӣ ба давлатҳои мустақил табдил ёфта, соҳибистиқлол гардидаанд. 9 сентябри соли 1991 дар иҷлосияи Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон рӯзи истиқлолияти Ҷумҳурии Тоҷикистон эълон карда шуд. Аз ин сана дар ҳаёти сиёсии тоҷикон таърихи навтарин оғоз гардид.
Баъд аз пош хӯрдани ИҶШС (соли 1991) Тоҷикистон ҳамчун давлати мустақилу соҳибихтиёр бояд институтҳои давлатдориашро муқаррар мекард. Боиси қайд аст, ки ба вазъи ҳарби сиёси – Ҷанги шаҳрвандӣ нигоҳ накарда дар муддати кӯтоҳтарин дар мамлакат Интихоби Президент, Конститусия, Парлумон, ҳокимияти иҷроия, суду прокуратура, сохторҳои маҳалӣ, мақомоти давлатӣ, артиши миллӣ таъсис дода шуд.
Аксарияти давлатҳои навтаъсиси мустақили собиқ ИҶШС баъд аз ба даст овардани истиқлолияти комил дар заминаи биною иншооти аҳамияти ҳарби дошта, қувваҳои мусаллаҳи хешро бунёд намуданд. Бояд махсус таъкид намуд, ки ғайр аз Тоҷикистон давлатҳои навтаъсис Артиши Миллии худро аз ҳисоби ҷузъу томҳо, васоити техникии ҳарбӣ мухталифи ҷангӣ ва яроқу аслиҳаи гуногун ва муҳиммоти ҷангии дар Артиши собиқ Шӯравӣ бударо «мерос» гирифтанд.
Назар ба дигар ҷумҳуриҳои собиқ Иттиҳод Тоҷикистон базаи мустаҳками ҳарбӣ қариб, ки надошт. Инро дар норасоии кадрҳои касбии ҳарбӣ, афсарони таҷрибадор, ва мутахассиони баландрутба- генералҳо мушоҳида кардан мумкин буд. Аммо ба ҳамаи ин мушкилиҳо нигоҳ накарда ҳайати шахсии Қувваҳои Мусаллаҳи Ҷумҳурии Тоҷикистон ҳамчун як Артиши касбии минтака ташаккул ёфта минбаъд давра ба давра бунёди Қувваҳои Мусаллаҳи замонавӣ амали карда шуд.
Хусусияти хоси ташаккули Артиши Миллии Тоҷикистон боз дар он буд, ки афсарон ва сарбозон таҷрибаи ҷангӣ ва санъати ҳарбиро дар давоми сангарҳо ҷангидан гирифта буданд ва ба танзими сохтори ташкилии ҳайъати шахсӣ машғул шуданд.
Таъсиси Артиши миллии Ҷумҳурии Тоҷикистонро ба се марҳала ҷудо кардан мумкин аст. Давраи якум аз соли 1992 - Таъсиси Комитети Мудофиа – то моҳи июни соли 1997 ро бар гирифта мақсади асосии давраи аввал сохтмони Артиши миллӣ, ташкили қуввахои мусаллаҳе буд, ки қобилияти таъмини истиқлолият, як порчагии хоки Ватан ва оромии ҳаёти осоиштаро дошта бошад.
Дар давраи мазкур таҳкурсии қонунию ҳуқуқии мавҷудияти Қувваҳои Мусаллаҳ гузошта шуда Қонунҳо «Дар бораи мудофиа», «Дар бораи Қувваҳои Мусаллаҳи Ҷумҳурии Тоҷикистон», «Дар бораи ӯҳдадориҳои умумииҳарбӣ» ва дигар қонуну санадҳои муҳими ташкилӣ қабул карда шудаанд.
Давраи дуюм аз соли 1997 оѓоз гирифта то соли 2005ро фаро мегирад. Давраи мазкур аз азнавташкилдиҳии сохтории Артиши миллӣ баъди ба имзо расидани Созишномаи сулҳ ва ризоияти миллӣ байни Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон ва собиқ мухолифини муттаҳидаи тоҷик (ОТО) оғоз гардид. Баъд аз гуфтушунидҳои бисёр ниҳоят 27 июни соли 1997 дар шаҳри Москва байни Ҳукумати Тоҷикистон ва намояндагони мухолифини муттаҳидаи тоҷик созишнома имзо шуд, ки он ба ҷанги бародаркуш дар Тоҷикистон хотима бахшид.
Вазифаи асоси ин давра такмили сохторҳои ташкилию штатии навъҳои асосии артиш ба ҳисоб мерафт. Дар ин давра навъҳои асосӣ—Қӯшунҳои хушкигард, Қӯшунҳои ҳарбию ҳавоӣ, Қӯшунҳои мудофиаиз иддиҳавоӣ таъсис ёфтаанд.
Ва ниҳоят давраи сеюм аз соли 2005 то ин ҷониб барои азнавсозӣ , мустаҳкам намудани базаи моддиву техникии ҚМ шароит фароҳам овард. Ҳамин тариқ дар давоми зиёда аз соли 30 соли истиқлолият Қувваҳои мусаллаҳи Ҷумҳурии Тоҷикистон давраҳои сохтмони ибтидои ҷузъу томҳо (1992-1997), ташаккули Артиши Миллӣ ва ташкили навъҳои қӯшунҳо (1997-2005)[1][1] ва давраи ислоҳот, ки аз 15 октябри соли 2005 оѓоз гирифта то ҳоло идома дорад, марҳилаи рушд, таҳкиму тақвият бахшидан ба сохторҳои навтаъсисро аз сар гузаронид.
Бояд зикр намуд, ки ислоҳот ба такмилу рущди минбаъдаи Қувваҳои Мусаллаҳ, ба иҷрои муваффақонаи супоришҳо баҳри таъминиҲифзи Ватан, хусусан ташкили Қувваҳои ҳарбӣ-ҳавоӣ ва мудофиаи зиддӣ ҳавоӣ назорати доимии марзи ҳавои кишвар мусоидат намуд.
Ҳануз 18-уми декабри соли 1992 Раиси Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон Эмомалӣ Раҳмон фармонро «Дар бораи таъсиси Қувваҳои Мусаллаҳи Ҷумҳурии Тоҷикистон» имзо намуда буд.
Мувофиқи ин қарор Қувваҳои Мусаллаҳи Ҷумҳурии Тоҷикистон дар заминаи ҳайати «Фронти халқӣ» ва гурӯҳҳои мусаллаҳи тарафдори Ҳукумати Конститусионӣ ташкил дода шуд. Ҳамин тариқ рӯзи 23 феврали соли 1993 бори аввал бо иштироки қисмҳои ҳарбй аз чузъу томҳои навтаъсиси ҳарбй дар майдони «Дустӣ»-и пойтахт паради ҳарбӣ баргузор шуд. Ин нахустин паради ҳарбии Артиши миллӣ буда айнан дар хамон майдон 23 феврал рӯзи таъсисёбии Қувваҳои Мусаллаҳи Ҷумҳурии Тоҷикистон расман эълон карда шуд.
Бояд таъкид намуд, ки дар ташаккул ва рушди Қувваҳои Мусаллаҳ собиқ Вазирони Мудофиаи Ҷумҳурии Тоҷикистон генерал-майори мустаъфӣ А.В.Шишлянников, генерал-полковник Хайруллоев Ш.Х., собиқ муовинони Вазири Мудофиа генерал Чубаров А.С., генерал-майори мустаъфӣ Шералиев Н.Ш., Хабибов А.Ҳ., Файзиев Л., Турдиев Т., генерал-майори авиатсия Грудина В., генерал лейтенант Адхамов Ғ., полковникҳо Раҷабов Р., Раҳимов Ф., Ҳаётов Н. саҳми арзанда гузоштанд. Дар кори ташкили Вазорати Мудофиа генерал-лейтенантҳо Р. Раҳмонали, Ш.Мирзо, генерал-майорҳо Т.Тошмухаммедов, А.Н. Қаюмов, Н.Тоҳиров,Ш. Саидамиров, Ю Муродов, Ҳ. Одинаев, А. Ҷалолов ва полковникҳо Б. А. Муминҷонов, М. Нозилов, М. Ризоев, Д. Дилдорбеков, В. Рахматов, М. Додобоев,С. Саидакрамов, Л.Г. Маъруфӣ, Б. Шукуров ва дигарон назаррас аст.
Соли 1993 дар асоси қисмҳо, ҷузъу томхои мавчуда, асоситарин ва сершумортарин навъи қушӯн-Қушӯнҳои хушкигард таъсис ёфт.
Давоми зиёда аз 30 соли мавҷудияти Артиши миллии Тоҷикистон дар натиҷаи ғамхорӣ ва таваҷҷӯҳи доимии роҳбарияти мамлакат, махсусан Президенти кишвар, Сарфармондеҳи Олии Қувваҳои Мусаллаҳ Эмомалӣ Раҳмон хеле пеш рафт, такмилу таҳким ёфт, заминаҳои моддию техникии он мустаҳкам гардид. Дар ҳайати Қувваҳои Мусаллаҳ се навъи қушӯн – Қушӯнҳои хушкигард, Қувваҳои ҳарбӣ-ҳавоӣ ва мудофиаи зиддиҳавоӣ, Қушӯнҳои зудамал созмон ёфтанд. Тадриҷан Қувваҳои Мусаллаҳи Тоҷикистон ҳаматарафа аз нав бунёд гардида дар сафи он сохторҳои наву замонавӣ таъсисдода шуд. Аз ҷумла қисму ҷузъу томҳои десанти ҳавоӣ, муҳандисию сапёрӣ, сохторҳои таъминоти ақибгоҳӣ, сохтмонӣ, тиббӣ, таълими ҳарбӣ ва монанди инҳо барпо карда шуд
Қӯшунҳои хушкигард ду бригадаи тирандозии моторикунонидашуда, бригадаи десантии забткунанда ва артиллериро дар бар мегирад. Ғайр аз он баталиёни Вазорати Мудофиаи Тоҷикистон дар ҳайати қувваҳои дастаҷамъии зудамали Осиёи Марказӣ, ки дар доираи Ташкилоти шартномаи дастаҷамъии бехатарӣ шомил аст.
10 апрели соли 1993 бо Қарори Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон баталёни таъиноти махсус (қисми ҳарбии 3571) -и Қӯшунҳои дохилии ВКД Ҷумҳурии Тоҷикистон ба бригадаи махсуси Вазорати мудофиа табдил ёфт[2][2].Аз рӯзҳои аввали фаъолият сохтори мазкур аз санҷишҳои ҷиддии Ҷанги шаҳрвандӣ гузашт, бригадаи махсус боварии Сарвари давлат ва мардуми кишварро ба даст овард. Бо назардошти дастовардҳои ҳарбӣ ва ҷангӣ бо Фармони Президент аз 17 январи соли 1995 бригадаи махсус ба Гвардияи Президентӣ табдил дода шуд.
Ислоҳоти ҳарбӣ , таъсиси сохторҳои нави Артиши Милли марҳила ба марҳила идома дошт. 26 январи соли 2004 бо Фармони Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон Гвардияи Президентӣ ба Гвардияи миллӣ табдил дода шуд.
Дар ибтидои ташаккули Қувваҳои ҳарбӣ-ҳавоӣ ва мудофиаи зидди ҳавоӣ таркиби ин сохтор аз чархболҳои МИ-8 ва МИГ-24 иборат буд. Нахустин парвози МИГ-24 дар фазои Тоҷикистон соли 1993 оғоз гардид . Баъдан қувваҳои ҳарбӣ-ҳавоӣ ба иҷрои вазифаҳои ниҳоят вазмин, дар амалиётҳои ҷангӣ истифода шуданд. Ҳайати шахсии қувваҳои ҳарбӣ-ҳавоӣ дар солҳои 1993-1997 дар зиёда аз 60 амалиётҳои ҷангӣ иштирок намуданд. Бояд зикр намуд, ки мутахассисони соҳаи ҳавонаварди ҳарбӣ асосан дар мактабҳои олии ҳарбии берун аз кишвар ва дар Донишкадаи Ҳарбии Вазорати Мудофиаи Ҷумҳурии Тоҷикистон омода карда мешавад. Нахустин мутахассисони маҳаллии ҳавонаврдони ҳарбӣ баъд аз 4 соли таҳсил соли 2008 ба ҳайати Қувваҳои ҳарбӣ-ҳавоӣ ва мудофиаи зидди ҳавои шомил гардиданд.
Дар ташкилдиҳии Қувваҳои ҳарбӣ-ҳавоӣ генерал-майорҳо Грудина В.М., Толебаев Қ.Н., полковникҳо Гадоев М.Г., Қурбонов Т.П.. Леветский Б.А., подполковникҳо Қобилов С.Т., Ойев З.Т., Назаров Д. саҳми арзанда гузоштанд[3][3].
Дар Точикистон Барномаи бунёди марҳила ба мархилаи Қувваҳои Мусаллаҳи кишвар тахҳия ва амали гардид, ки ин ду давра- солҳои 1995-1997 ва 1998-2000- умро дар бар гирифта, таъсиси Артиши миллиро ба пояи асосноки илмй гузошт[4][4]. Дар ин давра сохторҳои марказии Вазорати мудофиа, Кувваҳои харбй- ҳавой, Донишгоҳи ҳарбӣ, Коллеҷи олии харбй, шифохонаи марказии ҳарбӣ ва як қатор дигар қисмҳо, ҷузъу томҳо, корхонаю муассисаҳои ҳарбӣ таъсис ёфтанд.
Нахустин мактаби касбии ҳарбӣ дар Тоҷикистон Мувофиқи Фармони Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 29 сентябри соли 1992 №УП-198 ва Қарори Шӯрои Вазирони Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 03 ноябри соли 1992 № 404 бо супориши Кумитаи дифоъ дар пойгоҳи техникуми геологӣ Коллеҷи Олии Ҳарбии Фармондеҳию Муҳандисӣ ташкил карда шуд.
Дар Тоҷикистон ду макотиби омӯзиши ҳарбӣ - Донишкадаи ҳарбии Вазорати Мудофиа ва Коллеҷи ҳарбии Вазорати мудофиа ба номи генерал-майор Тошмуҳамадов фаъолият менамояд. Муддати таҳсил дар донишкадаи ҳарбӣ 4 сол буда баъд аз хатм афсарон бо унвони лейтенант ба қисмҳои ҳарбии Вазорати Мудофиа ва қӯшунҳои сарҳадии Кумитаи Амнияти Миллӣ равона карда мешаванд.
Дар тайёр намудани афсарони касбӣ нақши Донишкадаи ҳарбӣ беназир аст.
Минбаъд дар Тоҷикистон сафи афсарони касбии Артиши миллӣ, асосан аз ҳисоби хатмкунандагони Донишкадаи ҳарбии Вазорати мудофиа ва Академияву омӯзишгоҳҳои олии ҳарбии давлатҳои хориҷи дуру наздик, пурра гардонида мешавад. То ин дам, аз ҳисоби хатмкунандагони Донишкадаи ҳарбӣ, ки ҳамасола наздики 200 нафар афсарони касбӣ онро хатм менамоянд, ҳудуди се ҳазор нафар ба ҳайати ҷузъу томҳои Вазорати мудофиа ва дигар сохтору мақомоти қудратии кишвар шомил гардидаанд. Ҳамин тариқ, масъалаҳои таъмин намудани кадрҳои ҳарбӣ дар Қувваҳои Мусаллаҳ таҳти назорати Президенти малакат ва Ҳукумати Ҷумҳурӣ қарор дошт. Дар ягона Мактаби Олӣ – Донишкадаи ҳарбӣ ҳазорҳо афсарон тайёр карда шуда ба ҷузъу томҳои Қувваҳои Мусаллаҳ равона карда шудаанд.
Қувваҳои Мусаллаҳи Тоҷикистон дар ҳамкорӣ бо давлатҳои Муштараки Манофеъ, дар доираи Ташкилоти Шартномаи Бехатарии Дастаҷамъи фаъолона ширкат намуда маҳорати ҳарбии афсарон ва сарбозонро такмил медиҳад. Гузаронидани 3-6 апрели соли 2007 машкҳои ҳарбии “Марз:—2007» дар худудй чумхурй мақоми Тоҷикистонро дар ин ташкилотҳои бонуфузи ҳарбӣ сиёсӣ нишон дод.
Дар тӯли фаъолияти худ ҳайати шахсии Қувваҳои Мусаллаҳи Тоҷикистон дар ҳамаи ҳолатҳои душвор мардонагӣ , таёрии хуби ҷанги нишон доданд. Аксарияти онҳо барои ҳифзи истиқлолияти давлат, ҳаёти осоиштаи мардум ҷоннисори намуданд. Воқеаҳои 19 сентябри соли 2010 дар минтақаи Рашт, моҳи сентябри соли 2012 дар Хоруѓ ва 4- сентябри соли 2015 дар ш. Душанбе ва дараи Ромит содиршуда нишон доданд, ки Артиши Миллии Тоҷикистон ба муқобили ҳама гуна амалиётҳои зиддидавлатӣ, террористӣ ва дигар кирдорхои ѓайриқонунӣ имконияти бартараф намуданро дорад. Зиёда аз ин афсарон ва сарбозони тоҷик вазифаи муҳими муборизаи беамонро бар зидди экстремизм ва қочоқи маводи муқадирро иҷро менасмоянд. Мутаассифона дар ҷараёни ин муборизаҳо Артиши Миллӣ афсарон ва сарбозони содиқи худ - полковник Маҳмудов Абдуҳаким, подполковник Сайвалиев Акрам, майор Солеҳов Алишер, капитан Саидов Саидҷамол, капитан Исоев Наврӯз, лейтенант Гиёев Давлатҷон, сарбозон Раҳимов Фирдавс ва Ёров Низомиддин баҳри ҳифзи Ватан ҷони худро нисор намуданд.
Ҳамин тариқ дар давоми 30 соли фаъолият ва бурду бохт дар Қувваҳои Мусаллаҳ, аз ҳисоби афсарону сарбозон ҳазорҳо нафар мутахассисони соҳаҳои мухталифи яроқу аслиҳа, аз қабили нишонгир снайперҳо, парашутистон, минаҷӯён, тирандозон, нишонгиру ронандагони техникаҳои вазнини зиреҳпӯши ҷангӣ, ҳавонавардони ҳарбӣ ва дигар ихтисосҳое, ки барои Артиши миллии Тоҷикистон заруранд, омода гашта, дар Комиссариатҳои ҳарбӣ ба ҳайси нерӯҳои эҳтиётӣ ба қайд гирифта шудаанд.
Дар муносибатҳои ҳарбӣ техникӣ дар чорчубаи ташкилотҳои байналхалқӣ ва ҳамкориҳои дуҷониба ва бисёрҷониба Тоҷикистон фаъолона ширкат мекард. Танҳо дар соли 2001 Вазирони мудофиаи ИМА, Фаронса ва Ҳиндустон ба Точикистон сафархои расмй доштанд[5][5].
Вазъи ҳарбӣ-сиёсӣ ва геополитикии минтақа ва ҷаҳон барои пешгирӣ намудани ҳамагуна ҳаракатҳои вайрон намудан ва дахолат намудан, вазъи сиёсии минтақаро ноором сохтан ҳамбастагии Қувваҳои Мусаллаҳи давлатҳои аъзои Созмони Аҳдномаи Амнияти Дастаҷамъи (СААД)ро талаб мекард, ки як мақомоти доимоамалкунанда таъсис карда шавад. Аз ин рӯ Шӯрои Вазирони Мудофиаи аъзоёни СААД дар асоси қарори Шӯрои амнияти дастаҷамъи 28 апрели соли 2003 “Дар бораи таъсиси Ситоди муттаҳидаи СААД” ро таъсис доданд. Аз рӯзи таъсиси ин Ситод то моҳи июни соли 2004 Сардори Ситоди генералии Қувваҳои Мусаллаҳи Ҷумҳурии Тоҷикистон, муовини аввали Вазири мудофиа генерал-лейтенант Надиров Р.Х ин мақомотро сарвари намуд.
Вазорати мудофиаи Тоҷикистон ҳамкориҳои самарабахшро бо созмонҳои байналмилалӣ, аз ҷумлаи Созмони Аҳдномаи Амнияти Дастаҷамъӣ, Созмони Ҳамкориҳои Шанхай, Амният ва Ҳамкорӣ дар Аврупо, Аҳдномаи Атлантикаи Шимолӣ (НАТО), “Барномаи рушди Созмони Миллали Муттаҳид оид ба «Дастгирии кӯшишҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон дар татбиқи проблемаҳои минаҳо» ва дигар ташкилотҳои бонуфузи ҷомеаи ҷаҳонӣ густариш додааст.
Илова бар ин, ҳамасола афсарон ва донишҷӯёни низомии тоҷик ба муассисаҳои таҳсилоти ҳарбии Федератсияи Россия, ҷумҳуриҳои Қазоқистон, Озарбойҷон, Ҳиндустон, Ҷумҳурии Мардумии Чин, Британияи Кабир, Канада, Ҷумҳурии Федеролии Олмон, Фаронса ва Амрико баҳри таҳсил, бозомӯзӣ ва баланд бардоштани малакаи касбӣ фиристода мешаванд.
Роҳбарияти давлат ва Ҳукумати Точикистон қаҳрамониҳо ва хизматҳои содиқонаи афсарон ва сарбозони Артиши Миллиро қадрдонӣ менамояд. Дар тӯли 20 соли мавҷудияти Қувваҳои Мусаллаҳ, аз соли 1993 то соли 2013 зиёда аз ҳазор нафар хизматчиёни харбӣ аз ҷониби Президенти Тоҷикистон бо рутбаҳои ҳарбӣ ва мукофотҳои давлатӣ сарфароз карда шудаанд.
Танҳо бахшида ба 20 солгарди Артиши Миллӣ барои хизматхои намунавй ва Часорату фидокорй се нафар хизматчиёни харбй бо ордени Спитамен дарачаи 1 ва 2, бо ордени Шараф 3 нафар, бо медали Ҷасорат 7 нафар, бо медали Хизмати шоиста 3 нафар ва бо Ифтихорномаи Чумхурии Точикистон 4 нафар сарфароз гардонида шуданд[6].
Дар даврони истиқлолият аз ҷониби Парлумон ва Ҳукумати Тоҷикистон барои таъмини ҳуқуқии фаъолияти мунтазами Артиши Миллӣ, таъминоти моддиву техникӣ ва ҳифзи иҷтимоии ҳайъати шахсӣ як қатор қонунҳои дахлдор қабул гардид. Барои ба танзим даровардани таъминоти мудофиавии кишвар, пеш бурдани сиёсати давлатӣ, амали гардонидани ваколатҳои мақомотҳои давлатӣ ва ҳифзи иҷтимоии хизматчиёни ҳарбӣ дар давоми 15 соли охир зиёда аз 400 қонун, фармон ва амрҳои Президент интишор шудаанд. Хамаи ин аз он далолат медихад, ки Сарвари мамлакат, асосгузори сулху вахдат, Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Точикистон Э. Рахмон барои рушди Қувваҳои Мусаллаҳ ахамияти аввалиндарача дода хамачониба ѓамхорӣ мекунад.
Абдурашитов Ф.М., - сарходими илмии Институти таърих, бостоншиносӣ ва мардумшиносии ба номи А. Дониши Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, доктори илмҳои таърих, профессор, узви вобастаи Академияи илмҳои табиатшиносии Федератсияи Русия

Which organizes an individual's finances and sometimes includes a series of steps or specific goals for spending.

Which organizes an individual's finances and sometimes includes a series of steps or specific goals for spending.

Which organizes an individual's finances and sometimes includes a series of steps or specific goals for spending.

Which organizes an individual's finances and sometimes includes a series of steps or specific goals for spending.
Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон
Институти таърих, бостоншиносӣ ва мардумшиносии ба номи А. Дониш.
Институти таърих, бостоншиносӣ ва мардумшиносии ба номи А. Дониш
Илми таърих дар фарҳанги ҷаҳонгири тоҷикӣ ҳамеша ҷойгоҳи олӣ ва арҷманд дошт ва мактаби таърихшиносии тоҷик аз ибтидо то ба имрӯз бо усули нигориш... Муфассал
Осорхонаи Милии бостонии Тоҷикистон
Осорхона соли 2001 дар назди Институти таърих, бостоншиносӣ ва мардумшиносии ба номи А. Дониши Академияи илмҳои Ҷумхурии Тоҷикистон ифтитоҳ... Муфассал
Осорхонаи мардумшиносӣ.
В 1949 году при секторе истории Института истории, языка и литературы Таджикистана был открыт Музей этнографии и археологии... Муфассал


ОЗМУНҲОИ ҶУМҲУРИЯВӢ
Президентҳои Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон
(Академияи илмҳои ҶШС Тоҷикистон 1951-1991, Академияи илмҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон 1991-2020)

Айнӣ Садриддин Саидмуродович (1878-1954). Президенти Академияи илмҳои ҶШС Тоҷикистон аз 14 апрели соли 1951 то 15 июли соли 1954.

Умаров Султон Умарович (1900-1964). Президенти Академияи илмҳои ҶШС Тоҷикистон аз 11 марти соли 1957 то 6 майи соли 1964.

Осимов Муҳаммад Сайфиддинович (1920-1996). Президенти Академияи илмҳои ҶШС Тоҷикистон аз 23 майи соли 1965 то 6 майи соли 1988.

Неъматуллоев Собит Ҳабибуллоевич (1937). Президенти Академияи илмҳои ҶШС Тоҷикистон (Ҷумҳурии Тоҷикистон) аз 6 майи соли 1988 то 16 июни соли 1995.

Мирсаидов Ӯлмас Мирсаидович (1945). Президенти Академияи илмҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 16 июни соли 1995 то 3 феврали соли 2005.

Илолов Мамадшо Илолович (1948), Президенти Академияи илмҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 3 феврали соли 2005 то 6-уми декабри соли 2013.

Фарҳод Раҳимӣ (1968) Президенти Академияи илмҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 6-уми декабри соли 2013 то 16 январи соли 2024.

Хушвахтзода Қобилҷон Хушвахт (1982) Президенти Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон аз 16-уми январи соли 2024 то инҷониб. Муфассал...
Суханҳои Пешвои миллат Эмомалӣ Раҳмон оид ба илм





Муқовимат бо коррупсия дар Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон
