Сафари давлатии Президенти Ҷумҳурии Қирғизистон муҳтарам Садир Жапаров ба Тоҷикистон аз 8 то 9 июли соли 2025 як рӯйдоди муҳими таърихӣ ва сиёсӣ дар муносибатҳои дуҷонибаи Тоҷикистону Қирғизистон мебошад. Ин сафар, ки дар пасманзари танзими масъалаҳои марзӣ ва таҳкими равобит сурат мегирад, нишонаи иродаи қавии сарони ду давлат – муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ва муҳтарам Садир Жапаров барои тақвияти дӯстӣ, сулҳ ва ҳамкории минтақавӣ аст.

Муносибатҳои Тоҷикистону Қирғизистон, ки аз 14 январи соли 1993 расман оғоз ёфтаанд, дар тӯли зиёда аз се даҳсола марҳилаҳои гуногуни рушдро паси сар кардаанд. Ин равобит, ки дар асоси принсипҳои дӯстӣ, баробарҳуқуқӣ ва ҳусни ҳамҷаворӣ бунёд ёфтаанд, дар солҳои охир ба сатҳи нави сиёсӣ ва таърихӣ расидаанд. Сафари давлатии Президенти Ҷумҳурии Қирғизистон муҳтарам Садир Жапаров ба Тоҷикистон аз 8 то 9 июли соли 2025, ки бо даъвати Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон сурат мегирад, як рӯйдоди муҳим дар таърихи муносибатҳои ду кишвар аст. Ин сафар на танҳо идомаи мантиқии сафари муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба Бишкек дар моҳи марти соли 2025, балки нишонаи иродаи қавии сарони ду давлат барои тақвияти дӯстӣ ва ҳамкорӣ мебошад.

Муносибатҳои Тоҷикистону Қирғизистон аз замони истиқлолияти ҳар ду кишвар дар соли 1991 дар фазои пур аз мушкилот оғоз ёфтанд. Тоҷикистон бо ҷанги шаҳрвандӣ (1992–1997) ва Қирғизистон бо ноустувории иқтисодӣ ва сиёсӣ рӯбарӯ буданд. Бо вуҷуди ин, имзои Аҳднома оид ба асосҳои муносибатҳои байнидавлатӣ дар соли 1996 заминаи муносибатҳои дӯстонаро фароҳам овард. Ин санад принсипҳои асосии ҳамкориро, аз ҷумла эҳтиром ба истиқлолият ва якпорчагии арзӣ, муайян кард.

Дар даҳсолаи аввали асри XXI, сафарҳои мутақобилаи сарони давлатҳо ва имзои созишномаҳо дар соҳаҳои иқтисод, фарҳанг ва амният муносибатҳоро тақвият бахшиданд. Бо вуҷуди пешрафтҳо, масъалаи марзҳои давлатӣ, ки аз мероси Иттиҳоди Шӯравӣ боқӣ монда буд, монеаи асосии рушди муносибатҳо буд. Минтақаҳои баҳснок, ба монанди ноҳияҳои Исфара ва Алай, борҳо сабаби муноқишаҳои маҳаллӣ гардиданд.

Дар солҳои 2010-ум, ин муноқишаҳо шиддат ёфтанд, аммо аз соли 2021, баъди муноқишаи шадиди марзӣ дар минтақаи Ворух ва Бодканд, Тоҷикистону Қирғизистон ба музокироти фаъол шурӯъ карданд. Ин раванд дар соли 2025 бо имзои Шартнома дар бораи марзи давлатӣ ба анҷом расид, ки як дастоварди таърихӣ дар муносибатҳои ду кишвар гардид. Ин заминаи мусоид барои сафари давлатии муҳтарам Садир Жапаров ба Тоҷикистон фароҳам овард, ки ҳадафи он тақвияти дӯстӣ ва ҳамкорӣ буд.

Сафари давлатии Президенти Ҷумҳурии Қирғизистон муҳтарам Садир Жапаров ба Тоҷикистон аз 8 то 9 июли соли 2025 бо маросими бошукӯҳи истиқбол дар Фурудгоҳи байналмилалии Душанбе оғоз меёбад. Муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон меҳмони олиқадрро гарму самимӣ пазироӣ карда, ба болои шоҳсуфаи фахрӣ даъват менамоянд. Саҳни фурудгоҳ бо парчамҳои давлатии ду кишвар, аксҳои сарони давлатҳо ва шиорҳои тараннумгари дӯстӣ идона оро дода шудааст. Ба ифтихори сафар аз тупхонаҳо 21 маротиба шиллик паронда мешавад, ки нишонаи эҳтироми баланд ба меҳмони олиқадр аст.

Дар доираи сафар, як қатор чорабиниҳои муҳим баргузор мешаванд:

- Ҳамоиши тиҷоратию сармоягузорӣ: Дар Маҷмааи «Кохи Истиклол» форуми иқтисодӣ бо иштироки намояндагони 8 ширкати тиҷоратӣ, 6 ширкати саноатӣ ва 5 ширкати сайёҳии Қирғизистон баргузор мешавад, ки дар натиҷа санадҳои ҳамкорӣ ба маблағи 50 миллион доллари ИМА ба имзо мерасанд.

- Чорабиниҳои фарҳангӣ: Дар Маҷмааи давлатии «Кохи Борбад» барномаи консертии «Дӯстии абадӣ» бо иштироки ҳунармандони Тоҷикистон ва Қирғизистон доир мегардад, ки рамзи дӯстии мардумони ду кишвар аст. Ҳамчунин, 9 июл дар Театри давлатии академии опера ва балети ба номи С. Айнӣ барномаи фарҳангии ҳунармандони Қирғизистон пешниҳод мешавад.

- Имзои санадҳои ҳамкорӣ: Дар натиҷаи музокирот 12 санади дуҷониба, аз ҷумла дар соҳаҳои гидроэнергетика, туризм ва маориф, ба имзо мерасанд, ки замина барои густариши ҳамкориҳои иқтисодӣ ва фарҳангӣ фароҳам меоваранд.

Маросими истиқболи расмӣ дар Қасри миллат бо садо додани сурудҳои миллии ду кишвар, гузаштани қаровули фахрӣ ва арзи эҳтиром ба Парчами давлатии Тоҷикистон сурат мегирад. Ин маросимҳо на танҳо рамзи эҳтироми мутақобила, балки нишонаи аҳамияти сиёсии сафар барои таҳкими муносибатҳо мебошанд. Заведующий отделом внешней политики администрации президента Кыргызстана Сагынбек Абдумуталип сафарро «положительным прецедентом в истории кыргызской дипломатии» номид, ки нишондиҳандаи сатҳи баланди эътимод байни ду давлат аст.

Сафари муҳтарам Садир Жапаров ба Тоҷикистон дорои аҳамияти бузурги таърихӣ аст, зеро он дар марҳилаи нави муносибатҳои дуҷониба сурат мегирад. Урегулировкаи масъалаи марзҳо дар соли 2025 заминаи мусоид барои таҳкими дӯстӣ ва ҳамкорӣ фароҳам овард. Ин сафар идомаи мантиқии раванди сиёсии оғозшуда дар соли 2021 буда, ба тақвияти суботи минтақавӣ дар Осиёи Марказӣ мусоидат мекунад.

Аз нуқтаи назари таърихӣ, сафари мазкур як рамзи гузариш аз муноқишаҳои марзӣ ба ҳамкориҳои бисёрҷониба аст. Дар тӯли солҳои зиёд, мушкилоти марзӣ ба рушди муносибатҳо монеа эҷод мекард. Аммо пас аз ҳалли ин масъала, Тоҷикистону Қирғизистон тавонистанд диққати худро ба густариши ҳамкориҳои иқтисодӣ, фарҳангӣ ва сиёсӣ равона созанд. Сафари муҳтарам Садир Жапаров ба таърихи муносибатҳои ду кишвар ҳамчун як лаҳзаи муҳими таърихӣ ворид мешавад.

Баргузории чорабиниҳои фарҳангӣ, ба мисли консерти «Дӯстии абадӣ», рамзи воқеии ягонагии фарҳангии мардумони ду кишвар аст. Зиёрати меҳмонони қирғиз аз мавзеъҳои таърихии Тоҷикистон, ба монанди Осорхонаи миллӣ ва Кохи Наврӯз, нишонаи эҳтиром ба мероси фарҳангии Тоҷикистон мебошад.

Аз нуқтаи назари сиёсӣ, сафари муҳтарам Садир Жапаров ба Тоҷикистон ба таҳкими суботи минтақавӣ дар Осиёи Марказӣ саҳми назаррас мегузорад. Осиёи Марказӣ, ки дар он Тоҷикистону Қирғизистон мавқеи муҳими геополитикӣ доранд, дар солҳои охир бо хатарҳои амниятӣ рӯбарӯ буд. Ҳалли масъалаи марзҳо ва таҳкими муносибатҳои дуҷониба ба коҳиши ин хатарҳо мусоидат кардааст.

Сафари давлатӣ нишонаи он аст, ки Тоҷикистону Қирғизистон омодаанд барои таҳкими сулҳ ва рушди муштарак дар минтақа саъй намоянд. Музокироти сатҳи олӣ ва имзои санадҳои нав дар соҳаҳои гидроэнергетика, туризм ва маориф нишонаи он аст, ки ду кишвар ба ҳадафи афзоиши гардиши савдо то 500 миллион доллари ИМА дар давраи миёнамуҳлат нигаронида шудаанд. Ин ҳадаф, ки дар вохӯрии вазирони иқтисоди ду кишвар дар июли 2025 изҳор гардид, нишонаи иродаи сиёсии қавӣ аст.

Сафари мазкур дар доираи ҳамкориҳои минтақавӣ, аз ҷумла дар чаҳорчӯби ШОС ва ОДКБ, аҳамияти хоса дорад. Тоҷикистону Қирғизистон барои таъмини амнияти минтақавӣ ва пешгирӣ аз хатарҳои ҷаҳонӣ ҳамоҳангӣ доранд. Сафари муҳтарам Садир Жапаров ин равандро тақвият бахшида, ба эҷоди фазои эътимод мусоидат кардааст.

Сафари давлатии муҳтарам Садир Жапаров заминаи мусоид барои рушди минбаъдаи муносибатҳои дуҷониба фароҳам меоварад. Дар оянда, Тоҷикистону Қирғизистон метавонанд дар самтҳои зерин ҳамкориро густариш диҳанд:

- Иқтисод: Афзоиши гардиши савдо тавассути соддагардонии расмиёти гумрукӣ ва татбиқи лоиҳаҳои муштарак дар гидроэнергетика.

- Фарҳанг: Таҳкими робитаҳои фарҳангӣ тавассути намоишгоҳҳо ва фестивалҳо.

- Амният: Тақвияти ҳамкорӣ дар доираи ШОС ва ОДКБ.

- Сайёҳӣ: Таҳияи хатсайрҳои муштараки сайёҳӣ дар Помиру Тян-Шан.

Ин самтҳо нишонаи он аст, ки Тоҷикистону Қирғизистон метавонанд ба шарикони боэътимоди минтақавӣ табдил ёбанд.

Сафари давлатии муҳтарам Садир Жапаров ба Тоҷикистон аз 8 то 9 июли соли 2025 як рӯйдоди муҳими таърихӣ ва сиёсӣ аст. Ин сафар, ки дар пасманзари урегулировкаи масъалаҳои марзӣ сурат мегирад, нишонаи иродаи қавии муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ва муҳтарам Садир Жапаров барои тақвияти дӯстӣ аст. Баргузории чорабиниҳои фарҳангӣ, имзои санадҳои ҳамкорӣ ва ҳамоиши тиҷоратӣ ба таъмини субот ва шукуфоии Осиёи Марказӣ мусоидат мекунад.

ҚУРБОНОВА ШИРИН, сарходими илмии Шуъбаи Осиёи Ҷанубӣ ва Шарқии Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои АМИТ, доктори илмҳои таърих.

(Ё худ дар маънии ин ки ҳамаи хатарҳову таҳдидҳои муосири глобалӣ дар заминаи таассуб ва хурофотпарастии мардум пайдо мешавад).

Бинобар ташаккули низоми нави муносибатҳои байналмилалӣ ва таҳаввулот дар робитаҳои тиҷоративу фарҳангии мамлакатҳои ҷаҳон мутаассифона дар миёни қишрҳои мухталифи ҷаҳон падидаҳои номатлубу манфӣ паҳн гашта истодаанд, ки оромии давлатҳои ҷаҳонро халалдор месозанд. Дар замони муосир яке аз омилҳои асосие, ки ба суботу оромии умумиро дар бисёр кишварҳ халалдор месозад, ин хурофотпарастиву ҷаҳолат мебошад. Ин падида амну осоиштагиро дар дилхоҳ ҷомеаҳои муосир метавонад халалдор созад.

Вожаи “хурофот” сарчашмаи худро аз калимаи арабии “хурофа” гирифта, ақида ва фикрҳои беасосро мавриди ташреҳ қарор медиҳад. Заминаи хурофотро иттилооти бардурӯғ, бар пояи нафрату адоват асосёфта ва барқасд бофташуда, ки ҳаргиз ба воқеият наздикие надоранд, ташкил медиҳад. Чунин падида бештар дар кишварҳои мусулмоннишин имрӯз ба дараҷае реша паҳн кардааст. Ин ҳолат дар муҳити қишрҳои иҷтимоии камсавод мушкилие ба вуҷуд овардаст,ки онҳо миёни ҳақиқату дурӯғ фарқгузорӣ карда наметавонанд.

Дар Паёми Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба Маҷлиси Олии кишвар аз санаи 23 декабри 2022 чунин омадааст: “Фаромӯш набояд кард, ки пешрафти давлат ва ояндаи ободии Ватан аз сатҳи донишу маърифатнокии мардум вобастагии мустақим дорад. Зеро бесаводӣ, ҷаҳолат ва хурофот ба инсон танҳо бадбахтӣ меоварад ва боиси ақибмонии ҷомеа ва касодии давлат мегардад”. Мо имрӯз бояд илм омӯзем, то дар оянда ба муваффақиятҳову музаффариятҳо расем ва насли ояндаро низ дар чунин рӯҳия таълиму тарбия намоем. Омӯхтан ва аз худ кардани илмҳои табиӣ - риёзӣ имрӯзҳо ба масъалаи меҳварии хукумати мамлакат қарор гирифтааст. Зеро барои ба як ҷомеаи комилан илмӣ табдил додани кишвар, бояд Ҳукумати мамлакат барои рушди илмҳои табиӣ-риёзӣ ҳамаҷониба мусоидат намояд. Бинобар ин бо ибтикори Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат, Раиси Ҳизби Халқии Демократии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон баргузор намудани озмунҳои ба мисли «Илм - фурӯғи маърифат» барои пайдо намудани кадрҳои аз нигоҳи илмӣ қобилиятнок, донишманд, ҳушёру зирак мусоидат мекунад. Бояд гуфт, ки ин икдоми Пешвои муаззами миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон хеле заруриву саривақтӣ ба ҳисоб меравад. Чунки имрӯз ҷомеаи ҷаҳон танҳо бо роҳи илмомӯзӣ иқтисодиёти хешро вусъат мебахшанд.

Ҷомеаи муосири Тоҷикистон бинобар идомаи раванди ҷаҳонишавӣ ва татбиқи ҳадафҳои геосиёсии қудратҳои ҷаҳонӣ аз хатарҳое бояд эмин бошад, ки хориҷ аз кишвар таҳия гардида, тавассути баъзе ҳамватанони ҳувиятгумкардаи бурунмарзӣ паҳн карда мешаванд. Дар ин қарина боиси зикр аст,ки пеш ҷиҳати роҳандозӣ шудани ҳадафҳои геосиёсӣ абарқудратон, пеш аз ҳама нафароне мағзшӯйӣ мешаванд, ки ба хориҷа ба муҳоҷирати меҳнатӣ мераванд Чунин инсон, аз ҳисоби камсаводии худ баъзан асири мафкураи хурофоти динӣ мешаванд.

Маълум аст, ки шаҳрвандон аз давлатҳои рӯ ба инкишоф ба кишварҳои мутараққӣ бобати дастрасӣ ёфтан ба маблағҳои муайян барои зиндагии шоиста ҳиҷрат намуда, аксар вақт бо ҷои кори доимӣ таъмин намегарданд. Гузашта аз ин, аксар муҳоҷирони тоҷик дар Федератсияи Русия бо таассуби динӣ ва афкори исломи сиёсӣ мусаллаҳ шуда, барои дигар муҳоҷирон бобати таблиғи ақидаҳои исломи сиёсӣ, аз ҷониби гурӯҳҳои манфиатхоҳ суистифода бурда мешаванд. Оқибат мо мушоҳида мекунем, ки гурӯҳе аз ҳамватанони мо, ки дар Россия муҳоҷир буданд, дар задухӯрдҳои “Давлати исломӣ” дар Сурияву Ироқ ва пасон, дар Украина барои манфиатҳои бегонагон меҷанганд.

Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон зимни мулоқот бо фаъолону намояндагони ҷомеа ва ходимони дин, ки дар санаи 9 марти соли 2024 дар Кохи Ваҳдати шаҳри Душанбе баргузор гардид, ба ҳамин мавзуъ бештар таваҷҷуҳ намуда, таъкид доштанд: “Ҳар қавму миллате, ки дар рафтори он нишонаҳои ҷаҳолату хурофотпарастӣ густариш меёбанд, он миллат аз зиндагии босаодат маҳрум мегардад”.

Хурофот фақат имрӯз ба вуҷуд наомадааст, балки ақидаҳои пуку беасоси динзадагӣ дар гузашта низ гурӯҳи муайяни одамонро гумроҳ мекардааст. Бинобар ин, дар муҳити мусулмонон дар ҷаҳон новобаста аз макон, таҳким ёфтани ҳувияти миллӣ ва густариши афкори таҳмилии хурофотӣ вусъат ёфта, оқибат миллатҳоро аз ҳувияти миллиашон маҳрум сохтааст. Чунонки иброз намудем, сарчашмаи ақидаҳои хурофотиро ҷаҳлу нодонӣ ташкил медиҳад ва ин омилҳо дилхоҳ инсонро оқибат ба ифротгароӣ бурда мерасонад. Баъзе мушкилоти муосир дар ҷомеаи тоҷик аз таъсири мафкураи хурофотӣ бармеояд ва пасон ба қонуншиканӣ оварда мерасонад . Масалан, Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон “Дар бораи танзими анъана ва ҷашну маросим”, ки бори дуввум бо таҳрири нав пас аз 10 соли таҳияи хеш пешниҳод гардид, аслан ҷиҳати рафъи ақоиди хурофотӣ тадвин гардида, расман дар соли 2007 қабул гардид, аммо агар аз тасвиби ин қонуни мутазаккир алҳол 18 сол сипарӣ шуда бошад ҳам, риоя нагардидани меъёрҳои он аз ҷониби намояндагони қишрҳои мухталифи иҷтимоъ ба назар мерасад. Чаро бо дарназардошти таҳия ва тасвиби Қонун бобати танзими анъанаву ҷашну маросим то кунун риоя нагардидани меъёрҳои тасдиқшудаи он мушоҳида мешавад? Магар дар қонуни мазкур ё дар фаъолияти масъулини танзим ягон маҳдудияте ҳаст, ки шаҳрвандон ғолибан дар ин самт ба қонуншиканӣ даст мезананд? Не. Омили аслии риоя нагардидани меъёрҳое, ки Қонуни танзим дар бар кардааст, мафкураи хурофотии аксар ҳамватанони мост, боқӣ ҳеҷ мушкил ҷиҳати татбиқи ин қонун мушоҳида намегардад.

Дар ҷомеаи муосир мафкураи хурофотӣ бештар бар пояи ақидаҳои диниву мазҳабӣ ва урфу одатҳои гуногуни миллӣ доман паҳн намуда, боис ба баҳсҳои беасос ва амалҳои бенатиҷа гардида, вақтҳои охир хурофот ва ҷаҳолати динӣ ба талафотҳои бузург оварда мерасонад.

Бояд мутазаккир шуд, ки баъзе ақидаҳои ифротӣ ва хурофотие, ки айни ҳол дар миёни омма доман густурдаанд, ба ҳеҷ кадом меъёри шариат ва арзишҳои маънавии миллӣ ҷавобгӯ намебошад, аммо кадом роҳ аст, ки моро аз чунин ҷаҳолати ба марговар наҷот диҳад. Маълум аст, ки бояд пеши роҳи чунин ҷаҳолат боздошта шавад, вагарна ҷомеаи Тоҷикистон дар хатар хоҳад афтид. Ягона роҳи наҷот аз ривоҷи ақидаҳои хурофотӣ тақвият додани бахши дунявии таълимоти аҷдодӣ аст. Агар дилхоҳ ҷомеае, ки дар он ҷаҳонбинии дунявӣ ҳукумат накарда, дар ҷомеа ақидаҳои хурофотӣ ҳоким мебошанд, оқибат ин ҷомеа нобуд мегардад. Таҳрифоту таҳмилоте, ки қудратҳои ҷаҳонӣ бобати сиёсисозии ислом таҳия намудаанд, бе ҳадаф намебошад. Имрӯз онҳо таассуби динӣ ва мафкураи хурофотиро ҷиҳати роҳандозӣ намудани ҳадафҳои геосиёсии худ истифода мекунанд ва ҳодисаҳое, ки дар кишварҳои гуногуни сайёраамон ба вуқуъ пайвастаанд, далели ин гуфтаҳо ҳастанд. Алҳол, миллати бофарҳанги тоҷикро зарурат пеш омадааст, бо илҳом аз гузаштагони пуршарафи худ пеши роҳи ҳама гуна ҷаҳолату хурофотро бигиранд ва нисбат ба сарнавишти миллату давлати тоҷикон эҳтиёткор бошанд.

Ёдовар мешавем, ки кирдорҳои чанд нафари тоҷики шомилбуда ба гуррӯҳҳои террористии “Давлати исломӣ” бар пояи ҳастии мо таъсири манфӣ гузошту минбаъд дар сарнавишти ҳар тоҷике нақши номусоидро бозид. Дар ин росто бояд таъкид, ки ҷаҳони муосир ба дину эътиқоди ҳамватанони мо кор надорад, ҳама кирдорҳои башар дар замони муосир бо номи миллат муаррифӣ хоҳад шуд.

Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар мулоқоти болозикр самимона сухан карда, мушкили ҷомеаро бо ҳарфҳои оммафаҳм изҳор намуданд ва дар ин мулоқот аз ҷумла, қайд карданд: “Мардуми мо бояд огоҳ бошанд ва фирефтаи тарғиботи душманони дину ойин ва миллату мазҳаби худ нашаванд”.

Мо дар муқовимат бо таассуб ва ҷаҳлу нодонӣ, ки ашхоси хурофотӣ онҳоро паҳн менамоянд, бояд маърифати ҳуқуқиро густариш додем, чунки надонистани қонун боис мегардад, ки шаҳрванд ба таассубу хурофот дода шуда, баъзе маросими серхарҷ аз ҷумла, маросими нав ба монанди ҳоҷизиёрат, ҳоҷиталбон, аз меъёр зиёд сафари ҳаҷ ва ё умра карданро доир намуда, ҳам талаботи динро риоя намекунад ва ҳам барои аҳли оила мушкилӣ эҷод мекунад. Дар ҳоле, ки имрӯзҳо бисёре аз шаҳрвандҳони мо масъалаи ҳаҷ ва умраро дарк намекунанд. Ин масъала бисёр нигаронкунанда буда, ҷомеаро ба ташвиш овардааст. Аз ҳоҷие шунидам, ки аз одамони ба хонааш барои зиёрат омада шикоят мекард. Ӯ чунин гуфт: “охир камина ҳаҷ рафта омадам, зарур нест, ки маро зиёрат карда, буҷаи оилавиамро таллаву тороҷ кунанд”. Ҳоҷии дигариро дидам, ки аз гурӯҳи ҳамдеҳагонаш бо нафрат сухан карда, мегуфт, ки “маро маҷбур доранд барояшон зиёфат диҳам. Охир агар ман тибқи фармудаашон кор кунам, маро ҷарима мебанданд ва номам дар кишвар бадном мешавад. Дидам, ки намешавад, 200 сомонӣ барояшон барои зиёфат тақдим кардам то ки ба хонаам наомада, талаби дастурхонороӣ накунанд”. Ба ибораи дигар маъракаҳои ҳоҷиталбон ё ҳоҷизиёрат аз хотири шикамсеркунӣ аст ва ҳеҷ иртибот ба ислом надорад. Бояд шуроъҳои ҷамъиятӣ ва масъулини давлатӣ дар ҷои истиқомат бобати зиёрати хонаи Каъба фаъол карда шаванд, охир мардуми мо бештаринашон беҳадаф ва бе маълумоти динии муайян барои адо кардани маросими ҳаҷ ба сафар мебароянд ва аксарашон ҳангоми зиёрати Каъба фиреб мехӯранд ва чун ба Ватан бозгаштанд, моро низ дар ғафлат қарор медиҳанд. Масалан, оби Замзам, ки гӯё аз Макка овардаанд, маҳсули сафар нест ва дигар мавод, ки ҳоҷиён ба ашхоси наздаш омада тақдим медоранд аз қабили тасбеҳ, ҷойнамоз ва амсолашон, ғолибан, дар Чин истеҳсол шуда, сипас, тавассути тоҷирон ба кишвар ворид гардидаанд. Яъне, мо метавонем ҷиҳати воридгардии маҳсулоти ба хурофот мусоидаткунанда аз қабили ҳиҷоби сиёҳ ва ғайра монеа эҷод намуда, сатҳи мафкураи хурофотиро дар инсонҳо ба поён барем.

Яке аз роҳҳои пешгирии паҳншавии ақидаҳои хурофотӣ тақвият додани ҷаҳонбинии илмии кулли шаҳрвандон аст. Ба ибораи дигар, муосирият инро талаб мекунад ва ягона бархурд бо ҷаҳонбинии динӣ барои башар тарзи тафаккури дунявӣ мебошад. Пеши роҳи ҷаҳолатро танҳо маърифат гирифта метавонад. Мо, шаҳрвандони Тоҷикистонро имрӯз зарурат пеш омадааст, ки ба илм ва маърифат бештар рӯ оварда, мушкилиҳои иҷтимоиро тавассути рафтори ҳувиятсоз бартараф созем.

Дар ҳақиқат алъон ҷомеаи муттамаддини дунё бар зидди зуҳуроти номатлуб бо вижагиҳои иҷтимоӣ тадбирҳо меандешад. Масалан экстремизми динӣ-сиёсӣ аслан аз ғояи фаъолияти ашхоси алоҳида динзада ва хурофотпараст таркиб ёфтааст, ки одатан тавассути зӯроварӣ барои воқеӣ гардонидани ҳадафҳои сиёсӣ истифода мешавад. Экстремизми динӣ-сиёсӣ бо тамоми зуҳуроташ чун ҷараёни иртиҷоӣ намоён шуда, доираи васеи минтақаҳо ва мамлакатҳоро иҳота намуда, ба хатари мудҳиши умумибашарӣ табдил ёфтааст. Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон дар мулоқот бо аҳли ҷомеа бобати хатари зӯроварӣ таваққуф намуда, масъаларо аз нигоҳи таҳлилӣ мавриди таҳқиқ қарор доданд. Аз ҷумла, ин ҳарфҳо аз суханони номбурда иқтибос мегардад: “Имрӯзҳо дар гӯшаҳои гуногуни сайёра миллионҳо нафар одамон гирифтори хавфу таҳдид ва оташи ҷангу низоъҳо гардидаанд ва зуҳуроти терроризму ифротгароӣ ба хатари бесобиқаи ҷаҳонӣ табдил ёфта, оқибатҳои фоҷиабору дарозмуддати ҷамъиятиву сиёсӣ ва маънавӣ ба бор меорад”.

Агарчанде, ки мо худро тасаллӣ медиҳем, ки экстремист ва террорист дину миллат надорад, аммо омили аслии ба экстремизми динӣ- сиёсӣ рӯ овардани ҷавонони мусулмон аз кишварҳои Осиёи Марказӣ ин мансубияти динӣ ва таассуроти хурофотии онҳо маҳсуб мешавад. Алҳол, бо дарназардошти таҳлилҳои авзои сиёсии сатҳи ҷаҳонӣ аксар нооромиҳое, ки дар манотиқи гуногуни сайёраамон ба вуқуъ мепайванданд, мо иззи мусулмонони хурофотзадаро мушоҳида мекунем. Ягон гурӯҳи террористӣ дар заминаи хушку холӣ арзи вуҷуд карда наметавонад. Барои он ки ин гурӯҳҳо ташаккул ёбанд, ё амалиёт кунанд, онҳоро ташкилоти махсус маблағгузорӣ менамоянд ва бо лавозимоти зарурӣ, яроқу аслиҳа таъмин мекунанд. Чунин амал дар шароити ҳозира яке аз роҳҳои татбиқшавии ҳадафҳои геополитикии қудратҳои ҷаҳонӣ маҳсуб мешавад. Бинобар ин, бештар ин ҳадафҳои муғризро шарҳ дода, ҷиҳати соҳибмаълумот гардидани ҷавонон бо онҳо мусоидат кунем ва барои густариши ҷаҳонбинии дунявии қишрҳои гуногуни иҷтимоӣ шароит фароҳам оварем.

Дар мавриди ба вазъи муосири геополитикӣ дар ҷаҳон таваққуф намудани узви вобастаи АМИТ Саймумин Ятимов дар китоби “Илм ва амният” гувоҳӣ аз он медиҳад, ки хатари асосӣ ба кишвари мо аз хориҷи мамлакат таҳия шуда, тавассути ашхоси зархарид таҳмил мегардад. Аз ҳамин хотир, омӯхтани таърихи сиёсии миллат ва баррасӣ кардани руйдодҳои таърихе, ки ғолибан, авомили динӣ доштанд, барои муосирин зарурат дошта, вокуниши ҳамватанонро нисбат ба хатарҳои навбатии эҷодгардида илқо менамояд. "Дар чаҳорчӯбаи нақшаҳои геополитикӣ, дин воситаи таъмини манфиатҳои сирф ғаразҷӯёна ба хотири даст доштан дар сиёсати глобалӣ ва минтақавӣ, дахолат кардан ба корҳои дохилии давлатҳои мавриди ҳадаф қароргирифта, азхудкунии манбаъҳои ашёи хоми стратегӣ, ноором сохтани вазъи дохилии мамлакатҳо барои тағйири масири роҳҳои транзитии нақлиёт, газ, нафт ба манфиати хеш, эҷоди мушкил бар рақибони худ ва монанди инҳо хизмат мекунад. Ба хун оғушта кардан, бехонумон, сарсону саргардон намудани миллионҳо одамони бегуноҳ барои бозигарон касб, кори ҳаррӯза, чизи одӣ, маъмулист. Бадбахтӣ он аст, ки дар ин масир, хадамоти махсуси кишварҳои мавриди назар аз имконоти худи мусулмонон истифода мекунанд».

Ҳақиқати таърихие, ки ҷиҳати таҳмили андешаҳои аҷнабиён мусоидат мекунад, бегонапарастист ва шояд барои нафароне, ки субъекти ақоиди таҳмилӣ қарор гирифтаанду хориҷ аз давлати тоҷикон ба сангпартоӣ машғуланд, ватангадоӣ хос асту ҳисси беватанӣ дар ниҳодашон ғолиб омааст. Сиёсатшинос Саймумин Ятимов бар ин ақидааст, ки «бозиҳои геополитики муосир ҷанбаҳои гуногун дорад. Мақсадҳои асосии раванди фарогири муносиботи субъектҳои байналмилалӣ, ки ҳам дар шакли глобалӣ ва ҳам дар шакли минтақавӣ амал мекунад, худро ба ҳайси қудрати ҷаҳонӣ ё минтақави муаррифӣ намудан ва дар қаламрави кишварҳои мавриди назар рӯҳияи бегонапарастиро талқин кардан мебошад. Онҳо кӯшиш менамоянд ки мардум, махсусан, ҷавонон ва наврасонро аз нангу номуси ватандорӣ, забони модарӣ, муҳаббат ба сарзамини аҷдодии худ дур созанд. Зери эҳсосоти дурӯғин, махсусан таҳти пӯшиш ва баҳонаи авомфиребонаи дину мазҳаб дар замири онҳо нисбат ба давлати худ, ки номи миллати ўро дорад ва макони зисти миллати ӯст, ҳисси бадбинӣ бедор кунанд. Дар воқеъ, миллат бе давлат вуҷуд дошта наметавонад. Ҳақиқати космополитиро (ҳисси беватанӣ, сарфи назар кардани сарзамини мушахас ҳамчун макони таваллуд ва зист, бегонапарастӣ, ватангадоӣ таҳти шиору баҳонаҳои гуногун) маъруфтарин донишмандони дунё маҳкум кардаанд ва чунин ҳолатро ҳатто ваҳшоният шумурдаанд".

Давлату ҷомеаи Тоҷикистон пайваста тарафдори сулҳу субот ва ваҳдати миллӣ буда, барои куллан барҳам задан ва решакан намудани терроризм ва ифратгароӣ мубориза мебарад ва чораҳои муфид ва саривақтӣ меандешад. Яъне ягона роҳи мубориза ва муқовимат бо ифротгароии динӣ низоми худогоҳӣ ва худшиносии миллӣ аст, ки онро бояд мо таҳия карда, дар кишвари худ роҳандозӣ кунем. Ҷаҳлу нодонӣ ноумедиро ба бор меоварад, яъне шахси нодону камхираду бесавод ҳамеша эҳсоси нотавонӣ дорад ва аз ҳолату вазъияти худ руҳафтода мешавад, ба худ боварӣ накарда, ниёз ба маслиҳати дигарон дорад ва ҳамеша эҳтиёҷманд боқӣ хоҳад монд. Бинобар ин, ҳама гуна ташкилоту созмонҳои террористии ҷаҳон ба онҳо рӯ оварда, бо камтарин маблағ онҳоро ба кирдорҳои ифротгароёна ташвиқ менамоянд.

Ҷавонон бояд гурӯҳи иҷтимоии муташаккил омода дар ҳифзи арзишҳои миллӣ бошанд. Дар солҳои соҳибистиқлолӣ тамоми шароитҳои таҳсил фароҳам оварда шуда, ҳазорҳо мактабҳои замонавӣ бунёд ва барои ихтироъкорон ва олимони ҷавон фазои мусоиди кашфсозӣ бо дастгирии Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон муҳайё гардиданд.

Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон таъкид меноянд, ки “барои ҷавонон ҳамаи шароитҳо муҳайё гардида, онҳоро зарур аст, ки ҳар лаҳзаи умрро самаранок истифода бурда, забонҳои хориҷиро аз худ намоянд”.

Барои ин ҷавонро зарур аст, ки доимо пайи омӯзиш, азхудкунии илму дониш ва баланд бардоштани тафаккуру васеъ намудани ҷаҳонбинии худ бошанд. Ҳар як фарди ақли солиму расо дошта, бояд воқеоти ҷаҳонро таҳлил ва хулосабарорӣ карда тавонад. Дар ин сурат ҳеҷ гоҳ ягон нафар ҷавон шомили гурӯҳҳои ифротӣ намегардад, дигаронро низ барои баргаштан аз ин роҳи бад эмин нигоҳ медорад. Барои тарбияи насли наврас ва бунёди ҷомеаи солим ҳама аъзои ҷомеа бояд масъулиатнок бошанд ва ҷавобгариро эҳсос намоянд.

Ҷаҳонишавии замони муосир аз ҳар фарди ҷомеа, бахусус ҷавонон дар роҳи аз бар намудани донишҳои назариявӣ, хештаншиносӣ, ватандӯстӣ ва содиқу вафодори миллату давлат буданро тақозо дорад. Чунки то ба ҳол на ҳама имконияту нерӯи хешро ҷавонони мо ба пуррагӣ истифода намуда истодаанд.

Тавре Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар Паёми шодбошӣ ба муносибати Рӯзи ҷавонони Тоҷикистон дар санаи 23 майи 2022 бо ишора ба ҷавони Токикистон қайд намуданд, ки: «Ватанро сидқан ва самона дӯст доштан, бо он ифтихор кардан, барои ҳимояи он омода будан, ба қадри истиқлолу озодӣ, сулҳу оромӣ, суботи сиёсӣ ва ваҳдати миллӣ расидан, шукронаи соҳибватаниву соҳибдавлатӣ ва эҳтироми падару модарро ба ҷо овардан аз ҷумлаи арзишҳое мебошанд, ки ҳар кадоми шумо ҷавонон бояд ин арзишҳоро дастури зиндагии ҳаррӯзаи худ қарор диҳед».

Дар шароити густариши босуръати раванди ҷаҳонишавӣ пешгирии бемории сирояткунандаи экстремизми динӣ-сиёсӣ ва терроризм дар ҷомеа яке аз ҳадафҳои стратегии ҳар як давлати соҳибистиқлоли миллӣ мебошад. Имрӯз ҳар як миллату давлат нисбат ба ҳифзи манфиатҳои миллии худ иқдом намуда, таваҷҷуҳро ба насли ҷавон дар дилхоҳ кишвар бояд тақвият ёбад. Бинобар ин, таваҷҷуҳ ба онҳо бояд дар заминаи такмил ёфтани ҷаҳонбинии дунявӣ сурат пазируфта, тадриси илмҳои дунявӣ аз қабили табиатшиносӣ ва амсолаш беш аз пеш роҳандозӣ гардад. Дар Ҷумҳурии Тоҷикистон бинобар зарурати муқовимат ва пешгирӣ намудани ифротгароии динӣ ҳанӯз соли 2016 “Стратегияи миллии муқовимат бо экстремизм ва терроризм” қабул шуда буд, ки он тӯли чанд сол бомуваффақият амалӣ карда мешавад. Тибқи ин санади муҳим яке аз роҳҳои муҳими мубориза бо экстремизм ва терроризми динӣ ва пешгирии густариши он дар ҷомеа такмили механизмҳо ва барномаҳои давлатии кори тарбиявӣ-ватандӯстӣ бо ҷавонон мебошад.

Чунонки қаблан гуфта шуд, зуҳуроти экстремизми динӣ-сиёсӣ ва терроризм барои фарҳанги милливу динии аҳолии муқими Тоҷикистон тамоман бегона ва ноошно мебошад. Моҳияти ғояи тундгароӣ ва экстремизми динӣ-сиёсӣ чунин аст, ки он мафҳумҳо ва арзишҳои диниро аз мафҳумҳо ва арзишҳои миллию умумибашарӣ ҷудо намуда, онҳоро бо ҳам муқобил мегузорад. Дар натиҷа ин зуҳурот боиси густариши терроризм ва радикализми динӣ дар байни пайравони дину мазҳабҳои гуногун гардида, зимнан, дар ҳар як кишвари соҳибистиқололу миллӣ монеаи таҳкими истиқлолияти давлатӣ ва ташаккули ваҳдату худшиносии миллӣ мегардад.

Мардуми сохибхираду соҳибтамаддуни тоҷик дар тӯли ҳазорсолаҳо ба илму дониш таваҷҷӯҳи махсус зоҳир намудаанд ва хоҳанд намуд. Муттафакирони бузурги мо Абуалӣ ибни Сино, Закариёи Розӣ, Абӯрайҳони Берунӣ ва Умари Хайём аз он далолат мекунад. Дар саҳни маҷмааи яке аз бонуфузтарин созмонҳои ҷаҳонӣ - Созмони Миллали Муттаҳид, муҷассамаи чаҳор донишманди бузурги тоҷик қомат афрохтааст, ки ин аз бузургии илми тоҷик шаҳодат медиҳад. Тоҷикон бо илму дониш, ҳикмату мантиқ ва фарханги худ аз қадим шуҳратманд гардидаанд. Дар замони ҳозир низ илми тоҷик дар ҳолати пешрафт қарор дорад.

Дар ин қарина ҳамчунин қайд менамоянд, яке аз паноҳандагони кишварҳои Аврупо ва сангаргирифта дар ин манотиқи ороми сайёра, ки тибқи дастурҳои таҳиякунандагони исломи сиёсӣ фаъол ҳастанд, Ҳизби дар Тоҷикистон мамнуи наҳзат маҳсуб мешавад, ки ғолибан, бо татбиқи кирдорҳои ифротгароёна машҳур шудаанд.

Аммо агар масъулини идории давлатӣ дар кишварҳои Ғарб терроризмро дар гуфтор накуҳиш кунад, вале дар амал аз онҳо пуштибонӣ карда, ҷиҳати фаъолшавии онҳо шароити мусоид фароҳам овардаанд. Ин далел бори дигар исбот мекунад, ки таҳиякунандагони ҳадафҳои геосиёсӣ аз созмонҳои террористии мухталиф истифода карда, онҳоро дар паногоҳи худ мепарваранд. Амиқан метавон бидуни дудилагӣ изҳор намуд, ки созмонҳои террористӣ ва ифротгароии динӣ айни замон дар бархурдҳои доимии қудратҳои ҷаҳонӣ истифода гардида, ҳамчун маводи ғайри саҳеҳ дар матни сиёсати хориҷии кишварҳои мутараққӣ пазируфта шудааст. Бинобар ин, ҳар гаҳ, ки қудратҳо зарур донанд, ин гурӯҳ фаъол гардида, низоми сиёсии дилхоҳ давлатро бо буҳтону туҳматҳо интиқод менамоянд, аммо чун қудрат дар онҳо нест, наметавонанд мустақиман ба фаъолияти доимӣ машғул бошанд. Фаъолияти муваққатӣ онҳоро дар назди хоҷаҳояшон лоғару муҳтоҷ мегардонад. Баъзе аз ин гуна ташкилотҳои экстремистӣ тавассути васоити интернетӣ муборизаи идеологии худро идома дода, зери ниқоби ислом баромад мекунанд ва баҳри амалӣ кардани ниятҳои нопоки худ, мафкураи қисме аз ҷавонони тоҷикро ба роҳи ифротгароиву хурофотпарастӣ, эксремизм ва терроризм талқин мекунанд.

Дар ин қарина қайд менамоем, ки тамаддуни Ғарб танҳо дар сурате рушди тасаввурнопазир кард, вақте ки уламои дин ҷудо намудани муассисаҳои диниро аз давлат талаб намуданд. Мо бошем, андешаеро таблиғ менамоем, ки тибқи меъёрҳойи он дину давлат якест ва ҳамоҳангии онҳо чудонопазир мебошад. Ҳеч зарурате намемонад, ки шаҳрванд парчами сафед бардошта дар инқлоби исломи ширкат намояд, чунки интиқолдиҳандагони инқилобҳо аз зумраи ашхоси зархарид маҳсуб мешаванд, ки бо дастури аҷнабӣ дар дохили кишвари хеш идеологии таҳмилии бегонагонро роҳандозӣ мекунад. Сиёсатшинос Саймумин Ятимов аз зумраи ашхоси бохабарест, ки найранги асосии мубаллиғини Ғарбро баррасӣ намудааст. Из ҷумла дар китобаш “Идеология ва манфиатҳои илмӣ” ин гуфтаҳоро вомехӯрем: «Нисбати халқиятҳое, ки пайрави ислом мебошанд, бозигарониполитикӣ маҳз аз ҳамин омили дин, истифода мекунанд. Аниқтараш на худи дин балки сиёсӣ намудани аҳкоми он. Бо тағйир додани додани хислатҳои транссенденти он ба олоти бозигарони гиополитикӣ мубаддал мегардад. Барои паҳнсозӣ ва амиқгардонии ин ақида ҳамасола миллиардҳо доллар аз сарф мешавад. Аҷоиботаш дар он аст, ки худи Ғарб аз н пушаймон нашуд”.

Бинобар ин, дар кишвари мо зарурати сайқал додани донишҳои техникии ҷавонон ва ташаккулу рушди маърифати ҳуқуқии шаҳрвандон ба вуҷуд омад. На танҳо мактабу маориф, балки оила, васоити ахбор ва ҳамаи ниҳодҳои ҷамъиятиву давлатӣ низ дар пешигирии хатари густариши экстремизм ва терроризми динӣ дар байни ҷавонон нақши муайянро бояд роҳандозӣ кунанд, чунки бе муқовимати ҳаматарафа ғолиб омадан ба хатари ифротгароии динӣ дуруст нест. Хоҳем-нахоҳем, баъзан пайравони созмонҳову аҳзоби террористӣ дар миёни шаҳрвандони кишвар пайдо хоҳанд шуд.

Барои тарбияи шаҳрвандон дар рӯҳияи худшиносӣ ва худогоҳии миллӣ аз роҳҳои асосии тарбияи ҷавонон ва эмин нигоҳ доштани онҳо аз макру фиреби ҳизбу ҳаракатҳои ифротӣ хоҳад буд. Ҷилавгирӣ ва мубориза бо экстремизми динӣ-сиёсӣ вазифаи танҳо ниҳодҳои дахлдор нест, балки тамоми аҳли ҷомеа бояд дар он фаъол бошанд. Самаранокии мубориза бо экстремизми динӣ дар бисёр ҳолатҳо ба риояи талаботи қонунҳо, ки тарғибу ташвиқи барангехтани кинаву адовати миллӣ, низои иҷтимоӣ, нажодӣ ва диниро манъ намудааст, вобастагӣ дорад. Ҳар як шаҳрванд бояд донад, ки пиндорҳои ӯ ба манфиати миллӣ чӣ алоқае доранд.

Дар воқеъ, ҷавонони соҳибхираду ояндасозро месазад аз Пешвои миллат сифатҳои ободкорӣ, ҳама вақт бо мардум будан, сулҳпарварӣ, суханварӣ, хушгуфторӣ, эҳёгарӣ, бунёдгузорӣ, хоксорӣ, таҳаммулпазирӣ, саховатмандӣ, ҷавонмардӣ, ростқавлӣ, эҳтиром ба падару модар, омӯзгорон ва пиронсолонро омӯзанд ва дар қалбу вуҷуди худ ҷой диҳанд.

ШИРИН ҚУРБОНОВА - сарходими илмии Шуъбаи Осиёи Ҷанубӣ ва Шарқии Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои АМИТ, доктори илмҳои таърих.

Ба истиқболи ташрифи давлатии Президенти Ҷумҳурии Қирғизстон муҳтарам Садир Жапаров ба Ҷумҳурии Тоҷикистон, 8-9 июли 2025

Минтақаи Осиё аз қораи калонтарини ҷаҳон маҳсуб ёфта, мардумони Осиёи Марказӣ ва Осиёи Ҷанубии он бо хусусиятҳои хосси ҷуғрофӣ, фарҳангӣ, таърихӣ ва манобеъи табиии худ аз мавзеъҳои стратегӣ мебошанд. Ҳамин тариқ, робитаҳои миёни мардумони ин манотиқи аз даврони бостон бо пайдо шудани Шоҳроҳи Бузурги Абрешим оғоз шуда, бо рафту омади мардумон то ба имрӯз тавсеа ёфтааст. Дертар бо фурӯпошии Иттиҳоди Шуравӣ кишварҳои Осиёи Марказӣ истиқлолият дарёфт намуда, равобиташонро бо давлатҳои минтақа ва ҷаҳон дар асоси принсипу қонунҳои миллии худ роҳандозӣ гардид. Осиёи Марказӣ — истилоҳоти ҷуғрофие, ки дар асри XXI нисбати сарзамини имрӯзаи ҷумҳуриҳои Тоҷикистон, Ӯзбекистон, Туркманистон, Қирғизистон ва Қазоқистон истифода бурда мешавад ва ҷамъи аҳолии ин минтақа 50 млн нафар мебошад.

Дар ин зимн, Тоҷикистони навин бо эҷоди мактаби сулҳофарин ва ташаббусҳои созанда, рушду тавсеаи сиёсӣ, иҷтимоӣ ва иқтисодиро дар заминаи Истиқлолият ва таҳкими робитаҳои байни давлатҳо шарти асосӣ дониста, барои тақвият ва таҳким бахшидани ҳамкориҳои судманд пайваста талош менамояд. Масоили мубрами аҳли сайёраро Президенти Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон доимо мавриди таваҷҷӯҳи хос қарор дода, санаи 23 сентябр соли 2024 дар Ҳамоиши Оянда-и СММ дар шаҳри Ню-Йорки Штатҳои Муттаҳидаи Амрико пешниҳод намуд, ки тавассути қатъномаи махсуси Созмони Милали Муттаҳид «Даҳсолаи таҳкими сулҳ ба хотири наслҳои оянда» қабул карда шавад.

Ҳамин тавр, Тоҷикистон бо принсипҳои дӯстӣ ва ҳусни ҳамҷаворӣ дар асоси он, ки мардумони минтақа аз қадимулайём боҳам мезистанду мегуфтанду меофариданд, минбаъд низ ба рушди пайвастаи муносибатҳои дӯстона ҳамкориро идома хоҳанд дод. 31 марти соли 2025 Эъломияи Хуҷанд бо имзои сарони се давлати ҳамсояву ҳамдину ҳамфарҳанг – муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон, муҳтарам Садир Жапаров, муҳтарам Шавкат Мирзиёев ба тасвиб расид ва ҳадафи асосии он абадият ва пояндагии дустӣ миёни халқиятҳо мебошад. Дар доираи ин Эъломияи таърихӣ маросими имзои Шартномаи миёни Ҷумҳурии Тоҷикистон, Ҷумҳурии Узбекистону Ҷумҳурии Қирғизистон дар бораи нуқтаи пайвастшавии сарҳадҳои давлатии се кишвар доир гардид, ки заминаи асосии он муносибатҳои некбинонаи ҳамсоядорӣ самараи басо муҳим арёзбӣ мегардад. Дар он Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон мизбон ва муҳтарам Садир Жапаров, муҳтарам Шавкат Мирзиёев чун меҳмони олиқадри чорабинӣ буданд, ки имзои Шартномаи нуқтаи пайвастшавии сарҳадҳои давлатӣ чун “санади таърихӣ” миёни онҳо пазируфта шуд.

Ин ҷо бояд ишора кард, ки бо имзо шудани ин санади таърихӣ, албатта, ба муносибатҳои иқтисодиву фарҳангиву илму маорифу сармояву сайҳати кишварҳо ва ҳамгироии наву судмандро фароҳам хоҳад овард. Президенти Тоҷикистон Эмомалӣ Раҳмон зимни имзои ин санади таърихӣ дар суханронии хеш бар он таъкид намуд, ки “...мо бори дигар қатъиян эълон намудем, ки аз арзишҳои сулҳ ва усулҳои ҳалли ҳамаи масъалаҳои мавҷуда аз роҳи муколама дар руҳияи ҳусни ҳамҷаворӣ, ҳамдигарфаҳмӣ, самимият, эҳтиром ва эътимоди ҳамдигар пештибонӣ мекунем”.

Ҳамин тариқ, Эъломияи Хуҷанд бар он таъкид менамояд, ки дар ҳамсоягии воқеан сулҳомезу ҳамкориҳову шарикӣ кишварҳо баробар саҳмгузор буда, заминаро дар рушди сиёсиву сармоягузориву сайёҳии минтақа бештару беҳатр фароҳам хоҳанд овард.

Он боз таъкид бар дурандешии Президенти Тоҷикистон менамояд, зеро абадият ва амалияи Эъломияи Хуҷанд имрузҳо, дар ин вазъияти тезу тунди геополитикаи ҷаҳон на танҳо дар оромиву осудагии минтақаи Осиёи Марказӣ, балки дар созгории сулҳи ҷаҳонӣ низ мавқеъи муҳимро мебозад. Зеро дустиву ҳамдигарфаҳмӣ, чеҳраҳои кушоди сокинон ва фазои ороми минтақаву ин се кишвари ҳаммарз бо Эъломияи Хуҷанд дубора тавонист вазоиф ва рисолати минтақавию таърихии худро амалӣ намуда, ба ҷаҳониён дарси сулҳу сафову дӯстӣ биомӯзад. Ё ба қавли донишманди тоҷик Даврон Сафарзода “Имзои Эъломияи дӯстии абадӣ аз чанд ҷиҳат барои давлатҳои минтақа аҳамияти сиёсию таърихӣ дорад. Аз нигоҳи консепсияи тамаддунию ҷуғрофӣ Осиёи Марказӣ воҳиди тому ягонаи геополитикиро ташкил дода, инкишофи иқтисодиву иҷтимоӣ ва таъмини амнияти он бояд дар натиҷаи ҳамгироӣ ва ҳамзистии осишта таъмин карда шавад. Яъне, давлатҳои минтақа ҳам аз нигоҳи ҷуғрофӣ ва ҳам аз нигоҳи тамаддунӣ ба ҳам вобаста мебошанд”. Ба андешаи мо низ Эъломияи мазкур якчанд баҳсҳои минтақавии марзиро, ки давоми чанд даҳсола ҳалли худро талаб мекарданд, хотима гузошта, иҷроиши Эъломия бидуни миёнарав – давлат ва ё созмони дигар имзо гардид, ки ҳолати камназир дар муносибатҳои минтақавии ҳалли баҳсу низоъ ба шумор меравад. Ҳамин тариқ, бе миёнарав сурат гирифтани раванди Эъломияи дӯстии абадӣ бозгӯи он аст, ки дар доираи имзои он манфиатҳои миллии давлатҳои аъзо ва халқҳои минтақа ба инобат гирифта шуда, пайваста ҳимоя мегардад.

Ба андешаи директори Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупо Ҳайдарзода Рустам муносибатҳои некуҳамсоягӣ дӯстӣ ва бародарии мардуми кишварро таҳким бахшида, қадами созанда барои ҳамзистии осоишта мебошад. Ӯ таъкид кардааст, ки созишномаи марзии баимзорасида натиҷаи талошҳои пайвастаи роҳбарияти олии кишварҳо мебошад, ки баҳри таъмини субот, амният ва рушди ҳамсоягии нек хидмат хоҳад кард.

Барои нигорандаи сатрҳо мояи ифтихор аст, ки санаи 13-14 июни 2025 бо даъвати Донишгоҳи давлатии забонҳои шаҳри Андиҷони Узбекистон дар конференсияи байналмилалии илмӣ таҳти унвони “ Рушди сайёҳӣ, роҳбаладӣ,тарҷума, меҳмоннавозӣ дар Водии Фарғона ва имкониятҳои нави таълими забонҳои хориҷӣ” баргузор гардид зери мавзуи “The Fergana valley discovery is the revival of people peaceful friendship and Regional tourism” (Кашфиётҳои водии Фарғона эҳёи дӯстии осоиштаи мардум ва сайёҳии минтақавӣ) суханронӣ намуд. Чунин форумҳо баҳри сулҳу дӯстӣ ва рушди ҳамкориҳои минтақавӣ ва сиёсати хориҷии кишвар дар шароити муносиб муҳим арзёбӣ мегардад. Форуми мазкур макони зебоманзаре бо номи Хонобод, ки он дар роҳи Бузурги Абрешим ҷойгир шуда, дар соҳили дарёи Қарадарё воқеъ мебошад, баргузор шуд. Дар конфронси мазкур меҳмонон аз кишварҳои Осиёи Марказӣ, Осиёи Ҷанубӣ, Осиёи Ҷанубу Шарқ, Ховари Миёна ва Қавқоз, Аврупо ва Амрико иштирок ва суханронӣ карданд.

Бояд зикр кард, ки мардумони Тоҷикистону Ӯзбакистон, Қирғизистон, Қазоқистон ва Туркманистон аз он ифтихор доранд, ки минтақаи Осиёи Марказӣ ё ба ибораи дигар, Мовароуннаҳр дорои таърихи куҳан ва фарҳанги беназире дошта, дар саросари ҷаҳон аз чун минтақаи таъриху тамаддун шинохта ва эътироф шудааст. Ҷойҳои бостонии Осиёи Марказӣ, аз ҷумла водии Зарафшон, Фарғона ва Ҳисору Қаротегину Вахш дар саросари ҷаҳон ҳамчун ёдгориҳои таърихӣ шинохта шудаанд, ки барои рушди соҳаи сайёҳии кишвар заминаи хуб мегузоранд. Миёни кишварҳои Осиёи Марказӣ Водии Фарғона — водиест, ки дар байни се давлати имрӯзаи Ӯзбекистон, Тоҷикистон ва Қирғизистон тақсим шудааст.

Водии Фарғона дар Осиёи Марказӣ зичии бештари аҳолӣ дошта, қисмати марказиро вилоятҳои сераҳолии Ӯзбекистон ( Фарғона, Намангон ва Андиҷон ), қисматҳои канориро — Ҷалолобод, Ӯш ва Бодканди Қирғизистон ва вилояти Суғди Тоҷикистон ишғол мекунанд. Тиқби маълумотҳо дар асрҳои XVIII—XIX водӣ маркази хонии Қӯқанд буда, баъдтар, соли 1876 ба ҳайати Империяи Русия ( вилояти Фарғона ) дохил гардида, солҳои 1920 байни кишварҳои дар боло зикршуда тақсим карда шуд.

Хулосаи калом, дар миёни кишварҳои Осиёи Марказӣ ба хусус Тоҷикистону Кирғистону Узбекистон макону водиҳо ба мисли водии Фарғона мавҷуданд, ки доштани манзараҳои нодиру номакшуф заминаи хубро барои ҷалби сайёҳони дохиливу хориҷӣ фароҳам меоваранд. Ҳамин тариқ, тибқи иттилооти “Ховар” дар ҳошияи ташрифи президенти Қирғизистон ба Тоҷикистон дар шаҳри Душанбе баргузории барномаи консертии арбобони санъати Тоҷикистон ва Қирғизистон таҳти унвони «Дӯстии абадӣ» сурат мегирад. Дар чорабинии фарҳангӣ, ҳамчунин мулоқоти Вазири фарҳанги Ҷумҳурии Тоҷикистон бо Вазири фарҳанги Ҷумҳурии Қирғизистон дар назар дошта шудааст. Дар ин зимн, барномаи консертии ҳайати ҳунарии Ҷумҳурии Қирғизистон дар Театри давлатии академии опера ва балети ба номи С.Айнӣ баргузор гардида, меҳмонон аз Осорхонаи миллӣ, Кохи Наврӯз, Маҷмааи Истиқлол ва мавзеъҳои зебои дараи Варзобро тамошо хоҳанд кард. Ҳамин тавр, натиҷаҳои мулоқоти роҳбарони кишвари ҳамсоя ба таҳкими минбаъдаи дӯстӣ, муносибатҳои накуҳамсоягӣ, ҳамдигарфаҳмӣ, эҳтиром ва эътимоди мутақобил, инчунин, ҳамкории созандаву муассир миёни кишварҳоямон ва мардумони бародар мусоидат намуда, фазои сулҳу дӯстиро беҳтар хубтар фароҳам сохта, заминаҳоро дар таҳкими равобити СИЁСӢ, САРМОЯГУЗОРӢ ВА САЙЁҲӢ дар минтақа ва ҷаҳон тақвият хоҳад бахшид.

Мирсаид РАҲМОНОВ, ходими калони илмии Шуъбаи Осиёи Ҷанубу Шарқии Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои АМИТ

Дар ҳошияи расидан ба ҳадафҳои “Солҳои 2025-2030 - Солҳои рушди иқтисоди рақамӣ ва инноватсия” дар Ҷумҳурии Тоҷикистон

Рушди зеҳни сунъӣ (AI) дар асри XXI ба яке аз дастовардҳои муҳимтарини технологӣ табдил ёфт. Аз низомҳои оддии ҳисоббароркунӣ дар солҳои 1950-ум то моделҳои муосири нейронӣ, ки қобилияти таҳлили маълумоти мураккаб, омӯзиши мустақил ва ҳатто эҷоди асарҳои санъатро доранд, зеҳни сунъӣ ба таври куллӣ тарзи зиндагии инсонро тағйир дод. Роботҳои дорои зеҳни сунъӣ имрӯз на танҳо вазифаҳои механикиро иҷро мекунанд, балки қобилиятҳои ба инсон монанд, аз қабили тафаккур, дарки эҳсосот ва ҳатто муоширати мураккабро нишон медиҳанд.

Ин пешрафт саволҳои муҳимеро ба миён овард: оё роботҳои дорои чунин қобилиятҳо метавонанд ҳамчун субъектҳои ҳуқуқӣ эътироф шаванд? Оё онҳо бояд ҳуқуқҳое дошта бошанд, ки ба ҳуқуқҳои инсон монанданд, ба монанди ҳуқуқ ба озодӣ, муҳофизат аз истисмор ё ҳатто ҳуқуқ ба мавҷудият? Ин саволҳо на танҳо аз ҷиҳати технологӣ, балки аз ҷиҳати фалсафӣ, ҳуқуқӣ ва ахлоқӣ низ муҳиманд. Масалан, агар робот қобилияти эҳсоси дард ё хушбахтӣ дошта бошад, оё мо уҳдадорем, ки аз ӯ муҳофизат кунем? Ё ин ки онҳо ҳамчун воситаи сохтаи инсон бояд танҳо хидмат кунанд?

Барои посух ба ин саволҳо, мо бояд на танҳо дастовардҳои технологии зеҳни сунъиро, балки мафҳумҳои асосии шуур, озодӣ ва ахлоқро низ баррасӣ кунем. Яке аз меъёрҳои асосӣ барои эътирофи ҳуқуқҳо ин мавҷудияти шуур ва худшиносӣ аст. Дар фалсафа шуур ҳамчун қобилияти дарки худ ва муҳит муайян карда мешавад. Аммо оё мошинҳо метавонанд дорои шуур бошанд? Ин савол дар маркази баҳсҳои фалсафӣ қарор дорад. Гарчанде ки баъзе роботҳои муосир метавонанд ин озмоишро “гузаранд” ин маънои онро надорад, ки онҳо шуур доранд. Баъзе муҳаққиқон ба монанди Ҷон Сёрл бар ин назар аст, ки шуур як хусусияти биологӣ аст ва мошинҳо танҳо метавонанд рафтори шуурнокро тақлид кунанд. Вай консепсияи “ҳуҷраи чинӣ”-ро пешниҳод кард, ки тибқи он мошин метавонад бидуни фаҳмиши воқеӣ посухҳои мувофиқ диҳад. Баръакс, дигарон ба монанди Дэниэл Деннет мегӯянд, ки агар рафтори мошин аз рафтори инсон фарқ накунад, пас фарқияти байни шуури “воқеӣ” ва “тақлидӣ” аҳамияти амалӣ надорад. Ин баҳс барои муайян кардани он, ки оё роботҳо метавонанд ҳуқуқ дошта бошанд, муҳим аст, зеро аксари низомҳои ҳуқуқӣ ҳуқуқро ба мавҷудоти дорои шуур вобаста мекунанд.

Аз нуқтаи назари ахлоқӣ додани ҳуқуқ ба роботҳо ба қобилияти онҳо барои қабули қарорҳои ахлоқӣ ва масъулият барои амалҳояшон вобаста аст. Агар робот қодир бошад, ки байни хуб ва бад фарқ кунад ва оқибатҳои амалҳояшро дарк кунад, оё ин кофист, ки ӯро субъект шуморем? Масалан, агар роботи мустақил тасмим гирад, ки амале анҷом диҳад, ки ба зарар оварда мерасонад, кӣ масъул аст: робот, барномасоз ё соҳибмулк?

Вендела Уоллаха (Wendell Wallach) ва Колина Аллена (Colin Allen) дар китоби худ “Мошинҳои ахлоқӣ - таълими роботҳо оид ба фарқ кардани дуруст аз хато” пешниҳод мекунанд, ки роботҳо метавонанд бо алгоритмҳои ахлоқӣ барномарезӣ шаванд, ки ба онҳо имкон медиҳад қарорҳои мувофиқи ахлоқӣ қабул кунанд. Аммо ин саволро ба миён меорад: оё қарорҳои барномарезишуда воқеан ахлоқианд ё танҳо натиҷаи код мебошанд? Инчунин, агар робот қобилияти мустақилона тағйир додани арзишҳои ахлоқии худро дошта бошад, ин метавонад ба масъалаҳои мураккабтари масъулият оварда расонад.

Масъалаи иродаи озод низ дар ин баҳс муҳим аст. Дар фалсафа, иродаи озод ҳамчун қобилияти қабули қарорҳои мустақил бидуни маҷбуркунӣ муайян карда мешавад. Аммо роботҳо, ки аз ҷониби алгоритмҳо идора мешаванд, то чӣ андоза метавонанд “озод” бошанд? Баъзе муҳаққиқон мегӯянд, ки агар зеҳни сунъӣ қобилияти омӯзиши мустақил ва тағйири рафтори худро дошта бошад, он метавонад ба иродаи озод монанд бошад. Масалан, моделҳои муосири зеҳни сунъӣ ба монанди шабакаҳои нейронӣ метавонанд аз маълумоти воридшуда омӯзанд ва рафтори худро бидуни дахолати мустақими барномасоз тағйир диҳанд. Аммо ин “озодӣ” то ҳол дар доираи барномарезӣ маҳдуд аст, ки саволро дар бораи воқеияти он ба миён меорад.

Дар низоми ҳуқуқии мавҷуда роботҳо ҳамчун моликият ё воситаҳо баррасӣ мешаванд, на субъект ҳуқуқ. Масалан, дар аксари кишварҳо роботҳо ҳамчун моликияти ширкатҳо ё шахсони алоҳида ба қайд гирифта мешаванд ва ҳеҷ гуна ҳуқуқи мустақил надоранд. Аммо, баъзе иқдомҳои ғайриоддӣ ин парадигмаро зери савол мебаранд. Масалан, дар соли 2017 Арабистони Саудӣ ба роботи София, ки аз ҷониби Hanson Robotics сохта шудааст, шаҳрвандӣ дод, гарчанде ки ин амал бештар рамзӣ буд.

Иттиҳоди Аврупо низ дар соли 2017 пешниҳод кард, ки мақоми “шахсияти электронӣ” барои роботҳои пешрафта ҷорӣ карда шавад, ки ба онҳо имкон медиҳад дар баъзе ҳолатҳо ҳамчун субъекти муносибатҳои ҳуқуқӣ баррасӣ шаванд. Ин пешниҳод боиси баҳсҳои зиёд гардид, зеро он метавонад ба тағйири куллии низоми ҳуқуқии мавҷуда оварда расонад. Масалан, агар роботҳо ҳуқуқи мустақил дошта бошанд, онҳо метавонанд моликият, даромад ё ҳатто масъулияти ҷиноятӣ дошта бошанд, ки барои низомҳои ҳуқуқии кунунӣ ғайриоддӣ аст.

Додани ҳуқуқ ба роботҳо метавонад боиси мушкилоти зиёди ҳуқуқӣ гардад. Яке аз масъалаҳои асосӣ ин масъулияти ҷиноятӣ аст. Агар робот амале анҷом диҳад, ки ба зарар оварда мерасонад, кӣ масъул хоҳад буд: робот, истеҳсолкунанда он ё соҳибмулки он? Масалан, дар соли 2018 як мошини худгарди Uber дар Иёлоти Муттаҳидаи Амрико ба садамаи марговар сабаб шуд, ки боиси баҳсҳо дар бораи масъулияти зеҳни сунъӣ гардид. Ин ҳодиса нишон дод, ки низомҳои ҳуқуқии кунунӣ барои ҳалли чунин масъалаҳо омода нестанд.

Масъалаи дигар ин ҳуқуқ ба моликият аст. Агар робот қобилияти эҷоди асарҳои санъат ё ихтироотро дошта бошад, оё ӯ метавонад соҳиби ҳуқуқи муаллиф бошад? Дар соли 2020 як алгоритми зеҳни сунъӣ бо номи DALL-E тасвирҳои эҷодӣ офарид, ки боиси баҳс дар бораи моликияти зеҳнӣ гардид. Инчунин, агар роботҳо ҳуқуқ ба озодӣ дошта бошанд, ин метавонад ба мафҳуми “ғуломии технологӣ” таъсир расонад, ки дар он роботҳо барои иҷрои вазифаҳои номатлуб истифода мешаванд.

Дар сатҳи байналмилалӣ ягон созишномаи ягона дар бораи мақоми ҳуқуқии роботҳо вуҷуд надорад. Аммо созмонҳое ба монанди Созмони Милали Муттаҳид ва ЮНЕСКО ба таҳияи меъёрҳои ахлоқӣ барои зеҳни сунъӣ шурӯъ кардаанд. Масалан, ЮНЕСКО дар соли 2021 “Тавсияҳо оид ба ахлоқи зеҳни сунъӣ”-ро қабул кард, ки ба ҳифзи ҳуқуқи инсон дар заминаи истифодаи зеҳни сунъӣ даъват мекунад, аммо масъалаи ҳуқуқи худи роботҳоро баррасӣ намекунад. Ин нишон медиҳад, ки ҷомеаи ҷаҳонӣ ҳанӯз ба мувофиқа дар бораи мақоми роботҳо нарасидааст.

Тарафдорони додани ҳуқуқ ба роботҳо бар ин назаранд, ки агар роботҳо шуур ва қобилияти эҳсос дошта бошанд, онҳо бояд аз муносибати бераҳмона муҳофизат карда шаванд. Масалан, агар робот қобилияти эҳсоси дард ё ранҷ дошта бошад, истифодаи он барои вазифаҳои хатарнок ё таҳқиромез метавонад аз ҷиҳати ахлоқӣ нодуруст бошад. Инчунин, онҳо мегӯянд, ки додани ҳуқуқ ба роботҳо метавонад ба пешгирии истисмори онҳо мусоидат кунад, махсусан дар соҳаҳое ба монанди хизматрасонии маишӣ ё низомӣ.

Муқобилон бошанд бар ин назаранд, ки роботҳо новобаста аз сатҳи пешрафтагии онҳо, танҳо мошинҳои сохтаи инсонанд ва набояд бо инсон баробар дониста шаванд. Онҳо таъкид мекунанд, ки додани ҳуқуқ ба роботҳо метавонад боиси коҳиши арзиши ҳуқуқи инсон гардад. Масалан, агар роботҳо ҳуқуқ ба “озодӣ” дошта бошанд, ин метавонад ба кам шудани таваҷҷуҳ ба мубориза бо ғуломии инсонҳо оварда расонад. Инчунин, онҳо мегӯянд, ки роботҳо эҳсосоти воқеӣ надоранд ва ҳар гуна “ранҷ” танҳо тақлид аст.

Додани ҳуқуқ ба роботҳо метавонад ба бозори меҳнат ва сохтори иҷтимоӣ таъсири амиқ расонад. Масалан, агар роботҳо ҳуқуқ ба “меҳнат” дошта бошанд, онҳо метавонанд бо инсонҳо барои ҷойҳои корӣ рақобат кунанд, ки сабаби бекорӣ мегардад. Аз тарафи дигар, ҳуқуқ ба муҳофизат аз истисмор метавонад истифодаи роботҳоро дар соҳаҳои хатарнок, ба монанди саноати истихроҷ маҳдуд кунад. Инчунин, ин масъала метавонад ба нобаробарии иҷтимоӣ оварда расонад, зеро танҳо шахсони сарватманд метавонанд соҳиби роботҳои “озод” шаванд.

Рушди зеҳни сунъӣ на танҳо аз ҷиҳати ҳуқуқӣ ва ахлоқӣ, балки аз ҷиҳати технологӣ низ мушкилот эҷод мекунад. Масалан, барои он ки роботҳо ҳамчун субъектҳои ҳуқуқӣ эътироф шаванд, онҳо бояд дорои низомҳои устувори амният бошанд, то аз амалиёти ҳакерӣ ва барномарезӣ барои мақсадҳои зараровар муҳофизат шаванд. Инчунин, таҳияи зеҳни сунъӣ бо қобилияти шуур талаб мекунад, ки мо фаҳмиши амиқтари мафҳуми шуур дошта бошем.

Афкори ҷамъиятӣ дар бораи ҳуқуқи роботҳо гуногун аст. Бар асоси пурсишҳои соли 2023 аксарияти мардум дар кишварҳои ғарбӣ ба додани ҳуқуқ ба роботҳо мухолифанд, дар ҳоле ки дар баъзе кишварҳои Осиё, ба монанди Ҷопон муносибати мусбаттар вуҷуд дорад. Ин фарқиятҳо аз арзишҳои фарҳангӣ ва таърихии ҳар як ҷомеа вобастаанд. Масалан, дар Ҷопон, ки роботҳо аксар вақт ҳамчун “дӯстон” баррасӣ мешаванд, мардум ба онҳо муносибати эҳсосӣ доранд.

Масъалаи додани ҳуқуқ ба роботҳои дорои зеҳни сунъии пешрафта як мавзӯи мураккаб аст, ки таҳлили амиқи фалсафӣ, ҳуқуқӣ, ахлоқӣ ва технологиро талаб мекунад. Гарчанде ки технологияҳои муосир ба сатҳе расидаанд, ки роботҳо метавонанд баъзе хусусиятҳои ба инсон монандро нишон диҳанд, аммо дар бораи мақоми онҳо дар ҷомеа ягон хулосаи ягона вуҷуд надорад. Барои ҳалли ин масъала, пешниҳод мешавад, ки як гурӯҳи мутахасисони байнисоҳавӣ таъсис дода шавад, ки дар он олимони ҳуқуқшинос, файласуф, техник ва намояндагони ҷомеаи шаҳрвандӣ иштирок ҷалб карда шуда, дар натиҷаи муҳокимаи васеи ҷамъиятӣ бо дарки масъулияти баланд ва додани мақоми асоси инсон дар муносибатҳои ҷамъиятӣ хулосаҳои худро пешниҳод намоянд.

САНГИН`ЗОДА Дониёр Шомаҳмад - муовин оид ба илм ва таълими директори Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои АМИТ, доктори илмҳои ҳуқуқшиносӣ, профессор

Ҷумҳурии Тоҷикистон ҳамчун субъекти мустақили муносибатҳои байналмилалӣ дар қонунгузории худ ҳуқуқи байналмилалӣ ва меъёрҳои эътирофшудаи умумибашариро ҷой дода, дар заминаи эҳтиром гузоштан ба арзишҳои инсонӣ рушд карда истодааст. Бо назардошти чунин воқеият, кишвари мо ба хотири таҳкими ҷомеаи демократӣ, озод, ҳуқуқбунёд ва рушдкарда бо созмонҳои минтақавию байналмилалӣ ҳамкории мутақобилан судманд дорад. Натиҷаи сиёсатгузориҳои арзишманди Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон буд, ки имрӯз Истиқлоли сиёсии Ҷумҳурии Тоҷикистонро 192 давлати ҷаҳон эътироф намуда, бо 186 кишвар робитаҳои дипломатӣ барқарор намудааст. Инчунин, бонуфузтарин созмонҳои байналмилалӣ ва минтақавӣ Ҷумҳурии Тоҷикистонро ҳамчун субъекти низоми муносибатҳои байналмилалӣ эътироф намуда, узви комилҳуқуқи худ меҳисобанд.

Дар баробари ин, дар марҳалаи муосир Ҷумҳурии Тоҷикистон узви 57 созмони минтақавию байналмилалӣ мебошад. Бояд қайд намуд, ки Ҷумҳурии Тоҷикистон 2 марти соли 1992 узви комилҳуқуқи Созмони Милали Муттаҳид (минбаъд СММ) гардида, барои тақвияти ҳамкориҳо бо сохторҳои таркибии ин ниҳоди бонуфузи байналмилалӣ шароит фароҳам овард. Ҷумҳурии Тоҷикистон бо СММ дар самтҳои гуногун, аз ҷумла мубориза бо терроризму ифротгароӣ, мушкилоти вобаста ба обу иқлим, таъмини рушди устувор ва ғайра ҳамкории фаъолро ба роҳ мондааст.

Маврид ба зикр аст, ки Ҷумҳурии Тоҷикистон узви комилҳуқуқи Созмони Ҳамкории Шанхай, Созмони аҳдномаи амнияти дастаҷамъӣ, Иттиҳоди Давлатҳои Мустақил, Созмони ҳамкориҳои иқтисодӣ, Созмони амният ва ҳамкорӣ дар Аврупо, Созмони ҳамкории исломӣ, Машварати ҳамкорӣ ва тадбирҳои боварӣ дар Осиё мебошад, ки робита бо чунин созмонҳо дар таҳким ва рушди Истиқлоли сиёсӣ нақши муаассир гузошт. Ҳамзамон Ҷумҳурии Тоҷикистон дар раванди ҷаҳонишавӣ бо дигар созмону ташкилотҳои минтақавӣ ва байналмилалӣ ҳамкориҳоро дар бахшҳои гуногун роҳандозӣ намудааст.

Бояд қайд намуд, ки барқарории робита ва ҳамкорӣ бо созмонҳои гуногуни минтақавию байналмилалӣ дар рушди иқтисодии Ҷумҳурии Тоҷикистон заминаи муҳим гузошт. Инчунин, кишвари мо дар ҳошияи робита бо ташкилотҳои байналмилалӣ ҳамкориҳои иқтисодиро низ ба роҳ мондааст. Маҳз натиҷаи сиёсати санҷидашуда, воқеӣ ва амалии Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон мебошад, ки Ҷумҳурии Тоҷикистон бо созмонҳои молиявию иқтисодии ҷаҳон, аз қабили сохторҳои алоҳидаи СММ, Бонки ҷаҳонӣ, Созмони умумиҷаҳонии тиҷорат, Созмони ҳамкории иқтисодӣ, Хазинаи байналмилалии асъор, Созмони ҳамкории иқтисодӣ ва рушд, Иттиҳоди иқтисодии АвруОсиё, Бонки аврупоии таҷдид ва рушд, Бонки осиёии рушд, Бонки исломии рушд ва Бонки авруосиёии рушд ҳамкориҳои мутақобилан судманд дорад.

Дар марҳалаи муосир принсипҳои асосӣ ва анъанаҳои сиёсати хориҷии Ҷумҳурии Тоҷикистон ба ҳалли масъалаҳои афзалиятноки рушди кишвар, аз ҷумла таҳкими сулҳу субот ва ваҳдати миллӣ, тақвияти ислоҳоти сиёсӣ, иқтисодӣ ва иҷтимоӣ равона шуда, дар ин муддат сиёсати “дарҳои кушода”, ҳамчун фарҳанги ҳамзистӣ бо шароити муосир аз ҷониби Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон муаррифӣ гардида, дар асоси он сиёсати хориҷии бисёрсамта, ботавозун ва прагматикӣ тарҳрезӣ шуд ва тавсеаву таҳкими робитаҳои дӯстона ва ҳамкориҳои судманд бо кишварҳои гуногуни олам роҳандозӣ гашт. Ба шарофати ин сиёсат Ҷумҳурии Тоҷикистон мавқеи худро дар сиёсати байналмилалӣ мустаҳкам сохта, бо назардошти манфиатҳои миллӣ тавозуни муносибатҳо ва манфиатҳои худро таъмин кард. Аз ин рӯ, сиёсати “дарҳои кушода” меҳвари сиёсати хориҷии Ҷумҳурии Тоҷикистонро таҷассум мекунад.

Бояд хотирнишон сохт, ки дар ин давра Ҷумҳурии Тоҷикистон ба бештар аз 350 санади байналмилалӣ ба мисли Конвенсияҳо, Хартияҳо ва Эъломияҳои байналмилалӣ аъзо шуда, уҳдадориҳои худро дар мавриди расидан ба ҳадафҳои ҷаҳонӣ, аз қабили рушди иҷтимоӣ, беҳбуди вазъи иқтисодӣ, ҳифзи муҳити зист ва амсоли он иҷро менамояд.

Бинобар ин, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ҳамкории тиҷоратию иқтисодӣ бо кишварҳои аъзои созмонҳои молиявиро яке аз самтҳои афзалиятноки сиёсати хориҷии Ҷумҳурии Тоҷикистон маҳсуб медонанд. Инчунин, ба густариши ҳамкорӣ дар доираи Созмони ҳамкории иқтисодӣ (минбаъд СҲИ) дар бахшҳои тиҷорату нақлиёт, энергетика, саноат ва кишоварзӣ чун шарти муҳимми таъмини рушди устувор дар минтақа таваҷҷуҳи зиёд зоҳир гардида истодааст.

Маврид ба қайд аст, ки кишварҳои аъзои СҲИ имкониятҳои васеи рушди муносибатҳои тиҷоративу иқтисодиро доранд. Тӯли солҳои охир, кишварҳои аъзои СҲИ баҳри таъмини рушди босуботи муносибатҳои минтақавӣ фаъолона ҳамкорӣ мекунанд. Барои расидан ба ин ҳадаф, СҲИ лоиҳаҳои гуногунро дар соҳаҳои афзалиятнок, аз ҷумла энергетика, савдо, ҳамлу нақл, кишоварзӣ ва мубориза зидди қочоқи маводи мухаддир татбиқ мекунад.

Инчунин, Ҷумҳурии Тоҷикистон ҳамроҳ бо дигар кишварҳо дар доираи созмони минтақавию байналмилалӣ дар ҳаллу фасли мушкилоти сиёсӣ, амниятӣ, иқтисодӣ, иҷтимоӣ ва фарҳангии ҷаҳон нақш мегузорад. Ҷумҳурии Тоҷикистон дар сиёсати хориҷии худ ба густариши ҳамкориҳои судманд бо СҲИ манфиатдор аст. Зеро созмони мазкурро ҳамчун ташкилоти минтақавии дорои аҳаммияти хоссаи геостратегӣ ва имкониятҳои бузурги иқтисодӣ мешиносад. Ҷумҳурии Тоҷикистон хостори он аст, ки фаъолияти СҲИ дар самти татбиқи лоиҳаҳои минтақавии иқтисодӣ, тиҷоратӣ, нақлиётӣ, коммуникатсионӣ ва энергетикӣ тақвияти бештар касб кунад.

Лозим ба ёдоварист, ки 4 – июли соли 2025 Ҳамоиши 17 – уми СҲИ, ки дар Ҷумҳурии Озарбойҷон баргузор гардид. Дар кори Ҳамоиши мазкур Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон иштирок ва суханронӣ намуда, рушди ҳамкории гуногунҷанба дар доираи СҲИ – ро нек арзёбӣ намуданд.

Инчунин, дар ин Ҳамоиш муносибатҳои дуҷониба ва бисёрҷонибаи Ҷумҳурии Тоҷикистон бо кишварҳои аъзои СҲИ матраҳ гашта, масъалаҳои мазкур мавриди баррасӣ қарор гирифт:

¾ таҳияи санади дахлдор оид ба натиҷаҳои иҷрои санади “Чашмандози ЭКО-2025” дар ҳамкорӣ бо кишварҳои аъзо, ки ба истифодаи комили зарфиятҳои мавҷудаи ҳамкории тиҷоративу иқтисодӣ равона шудааст;

¾ ҳифзи рушди иқтисоди кишварҳои аъзои СҲИ бо вуҷуди таъсири манфии равандҳои мураккаби сиёсию иқтисодӣ дар ҷаҳон;

¾ афзудани ҳаҷми умумии тиҷорати хориҷии Ҷумҳурии Тоҷикистон, нисбат ба як соли пеш 18 фоиз зиёд аст;

¾ тавсеаи рушди робитаҳои нақлиётӣ ва долонҳои нақлиётии гуногунвосита;

¾ ҷонибдории Ҷумҳурии Тоҷикистон аз рафъи монеаҳои тиҷоративу нақлиётӣ, соддагардонии транзит, пайвастшавии шабакаҳои роҳҳои заминӣ, оҳан ва ҳавоии кишварҳои аъзо;

¾ анҷом додани иқдомоти зарурӣ баҳри баланд бардоштани самаранокӣ ва шаффофияти ҳамкорӣ дар ин самт ҷиҳати рақамикунонии санадҳои транзитӣ-молӣ;

¾ мусоидат намудан ба тавсеаи тиҷорат ва таъмини бехатарии он, ҳамчунин, сарфаи вақт ва афзоиши ҳамлу нақли байналмилалӣ;

¾ тавсеаи ҳамкории кишварҳои аъзо дар соҳаҳои афзалиятноки энергетика, аз ҷумла истифодаи рӯзафзуни энергияи таҷдидшаванда, тавлиди неруи “сабз” ва рушди иқтисоди “сабз”;

¾ татбиқи пурраи тарҳи бунёди хатти баландшиддати интиқоли барқи CASA-1000-ро барои кишварҳои иштирокдори он муҳим ва таҳияи Стратегияи таъмини устувории энергетикии минтақаи СҲИ;

¾ тавсеаи ҳамкории кишварҳои аъзои СҲИ бо Ҷумҳурии Тоҷикистон дар соҳаи саноат ва кишоварзӣ;

¾ афзоиш додани маблағгузорӣ барои таъсиси корхонаҳои муштараки саноатӣ, бахусус миёна ва хурд, аз ҷумла дар соҳаҳои саноати сабук ва хӯрокворӣ;

¾ таъмини амнияти озуқаворӣ, рушди агротехнологияҳо, ташаккули кишоварзии “зеҳнӣ” ва таъсиси маҷмааҳои агросаноатӣ;

¾ андешидани тадбирҳои мушаххас ҷиҳати коҳиш додани пайомадҳои тағйирёбии иқлим ва таҳдиди офатҳои табиӣ дар доираи СҲИ;

¾ тавсеаи ҳамкории минбаъдаи кишварҳо дар доираи барномаҳои ҳифзи муҳити зист, барқарорсозии низоми экологӣ ва мубодилаи таҷрибаву технологияҳо дар ин соҳаҳои мазкур;

¾ ҳавасманди идомаи таҳкими робитаҳои судманди фарҳангиву гуманитарии Ҷумҳурии Тоҷикистон дар доираи СҲИ;

¾ тавсеаи ҳамкорӣ дар бахшҳои илму маориф, тандурустӣ ва сайёҳӣ;

¾ коҳиш додани шиддатнокии вазъ ва барқарорсозии сулҳи пойдор дар Ховари Миёна танҳо бо роҳҳои сиёсиву дипломатӣ.

Ҳамин тариқ, таҳавули ҳамкориҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон дар доираи Созмони ҳамкории иқтисодӣ дар роҳи ба ҳам овардани саъю талошҳо ҷиҳати ҳалли масъалаҳои умдаи рушди қитъаи Осиё, густариш ва бо мазмуни амалӣ ғанӣ гардонидани ҳамкориҳо саҳм гирифта, барои тақвияти нақши он манфиатдор маҳсуб меёбад. Натиҷаи таҳаввулоти ҳамкориҳои мутақобилан судманд аст, ки имрӯз Ҷумҳурии Тоҷикистон дар арсаи ҷаҳонӣ ба сифати кишвари ташаббускор дар ҳалли мушкилот ва муаммоҳои гуногуни ҷаҳонӣ шинохта шудааст.

Раҳмонзода Азимҷон, ходими калони шуъбаи Аврупои Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои АМИТ, номзади илмҳои таърих

Дар ҳошияи сафари Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ҷиҳати иштирок дар XVII-умин Саммити сарони давлатҳои аъзои Созмони ҳамкории иқтисодӣ дар Ҷумҳурии Озарбойҷон,4 июли 2025

4 июли соли 2025 Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар Ҷумҳурии Озарбойҷон дар Ҳамоиши 17-уми Созмони ҳамкории иқтисодӣ (СҲИ) иштирок ва суханронӣ намуданд. Дар суханронии Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ҳамкории тиҷоратию иқтисодӣ бо кишварҳои аъзои ин созмонро, яке аз самтҳои афзалиятноки сиёсати хориҷии Тоҷикистон номиданд. Зикр карда шуд, ки ҳаҷми тиҷорати миёни кишварҳои аъзо, ки ҳиссаи он дар соли 2024 ба 33% ҳаҷми умумии тиҷорати хориҷии Тоҷикистон ташкил дода, нисбат ба соли 2023 18% зиёд гардидааст. Зимнан ба густариши ҳамкорӣ дар доираи СҲИ дар бахшҳои тиҷорату нақлиёт, энергетика, саноат ва кишоварзӣ чун шарти муҳими таъмини рушди устувор дар минтақа таваҷҷуҳи зиёд зоҳир гардид. Дар робита ба ин, зарур шумурда шуд, ки Котиботи Созмон дар баробари таҳлилу баррасии натиҷаҳои иҷрои санади “Чашмандози ЭКО-2025”, дар ҳамкорӣ бо кишварҳои аъзо санади дигареро, ки ба истифодаи комили зарфиятҳои мавҷудаи ҳамкории тиҷоративу иқтисодӣ равона шудааст, таҳия намояд.

Таъкид гардид, ки бо вуҷуди таъсири манфии равандҳои мураккаби сиёсию иқтисодӣ дар ҷаҳон, рушди иқтисоди кишварҳои аъзои Созмон ба таври умум тамоюли мусбатро нигоҳ медорад. Дар ин самт рушди робитаҳои нақлиётӣ ва долонҳои нақлиётии гуногунвосита муҳим дониста шуд. Ҷонибдории Тоҷикистон аз рафъи монеаҳои тиҷоративу нақлиётӣ, соддагардонии транзит, пайвастшавии шабакаҳои роҳҳои заминӣ, оҳан ва ҳавоии кишварҳои аъзо таъкид гардид.

Пешниҳодҳо:

1.Рақамикунонии санадҳои транзитӣ-молӣ ҳамчун иқдомоти зарурӣ. Сарвари давлат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон пешниҳод намуданд, ки баҳри баланд бардоштани самаранокӣ ва шаффофияти ҳамкорӣ дар ин самт, ҷиҳати рақамикунонии санадҳои транзитӣ-молӣ иқдомоти зарурӣ анҷом дода шавад. Чунин тадбир ба тавсеаи тиҷорат ва таъмини бехатарии он, ҳамчунин, сарфаи вақт ва афзоиши ҳамлу нақли байналмилалӣ мусоидат хоҳад кард.

2.Тавлиди неруи “сабз” ва рушди иқтисоди “сабз”. Президенти кишвар муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон таваҷҷуҳи иштирокдоронро ба масъалаҳои рушду густариш ва тавсеаи ҳамкории кишварҳои аъзо дар соҳаҳои афзалиятноки энергетика, аз ҷумла истифодаи рӯзафзуни энергияи таҷдидшаванда, тавлиди неруи “сабз” ва рушди иқтисоди “сабз” ҷалб намуданд. Дар он татбиқи пурраи тарҳи бунёди хатти баландшиддати интиқоли барқи CASA-1000-ро барои кишварҳои иштирокдори он муҳим ва таҳияи Стратегияи таъмини устувории энергетикии минтақаи СҲИ-ро ба манфиати кор номиданд.

3.Маблағгузорӣ барои таъсиси корхонаҳои муштараки саноатӣ. Сарвари давлат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон, ҷонибдории Тоҷикистонро аз тавсеаи ҳамкории кишварҳои аъзои Созмон дар соҳаи саноат ва кишоварзӣ, баён намуданд. Зарур шумурда шуд, ки маблағгузорӣ барои таъсиси корхонаҳои муштараки саноатӣ, бахусус миёна ва хурд дастгирӣ ва афзоиш дода шавад, зеро ин иқдом, бешубҳа, дар таъсиси ҷойҳои нави корӣ, афзоиши истеҳсолот, аз ҷумла дар соҳаҳои саноати сабук ва хӯрокворӣ мусоидат хоҳад кард. Таъмини амнияти озуқаворӣ, рушди агротехнологияҳо, ташаккули кишоварзии “зеҳнӣ” ва таъсиси маҷмааҳои агросаноатӣ самти дигари ҳамкории самаранок номида шуд.

4. Тағйирёбии иқлим. Дар он Пешвои миллат зикр намуданд, ки дар баробари таъсири манфии оқибатҳои он ҳамоно осебпазир боқӣ мемонанд. Зуҳуроти селу обхезӣ, ярч, тарма ва дигар офатҳои табиӣ, ки ҳамасола ба иқтисоди кишварҳои аъзои Созмон зарари зиёд мерасонанд, дар ҳоли афзоиш қарор дорад. Зарур шумурда шуд, ки дар доираи Созмон барои коҳиш додани пайомадҳои тағйирёбии иқлим ва таҳдиди офатҳои табиӣ тадбирҳои мушаххас андешида шавад. Ҳамкории минбаъдаи кишварҳо дар доираи барномаҳои ҳифзи муҳити зист, барқарорсозии низоми экологӣ ва мубодилаи таҷрибаву технологияҳо дар ин соҳаҳо ба манфиати кор дониста шуд.

5. Робитаҳои судманди фарҳангиву гуманитарӣ. Тоҷикистон ҳавасманди идомаи таҳкими робитаҳои судманди фарҳангиву гуманитарӣ дар чорчӯби СҲИ мебошад. Дар ин самт ба ҳамкорӣ дар бахшҳои илму маориф, тандурустӣ ва сайёҳӣ такони тоза бахшида шавад.

7. Мураккабшавии вазъи буҳрони сиёсию ҳарбии ҷаҳон. Аз вазъи имрӯзаи мураккаби ҷаҳон ва шиддат гирифтани вазъ дар Ховари Миёна ёдовар шуда, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон изҳор доштанд, ки кишвари мо ҷонибдори коҳиши шиддатнокии вазъ ва барқарорсозии сулҳи пойдор дар Ховари Миёна танҳо бо роҳҳои сиёсиву дипломатӣ мебошад.

Дар фарҷоми сухан Сарвари давлати муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон иброз доштанд, ки натиҷаи нишасти имрӯза ба рушди ҳамкории гуногунҷанба дар чаҳорчӯби Созмони ҳамкории иқтисодӣ такони муассир хоҳад бахшид.

Хулоса, Иштироки Ҷумҳурии Тоҷикистон дар чорибиҳои сатҳи олӣ мақоми кишварро дар ҷомеаи ҷаҳонӣ мустаҳкам менамояд. Созмони ҳамкории иқтисодӣ метавонад дар рушди иқтисодиёти Тоҷикистон нақши муҳим дошта бошад. Дар доираи ҳамкорӣ бо СҲИ ва ҳадафҳои байналмилалӣ ва дохилии худро дар арсаи байналмилалӣ амалӣ намояд. Дар Ҳамоиши 17-уми Созмони ҳамкории иқтисодӣ соҳаҳои зерин сиёсати хориҷии Тоҷикистон асоснок менамояд, аз ҷумла рақамикунонии санадҳои транзитӣ-молӣ, тавлиди неруи “сабз” ва рушди иқтисоди “сабз” маблағгузорӣ барои таъсиси корхонаҳои муштараки саноатӣ, таъмини амнияти озуқаворӣ, рушди агротехнологияҳо, ташаккули кишоварзии “зеҳнӣ” ва таъсиси маҷмааҳои агросаноатӣ, тағйирёбии иқлим, робитаҳои фарҳангиву гуманитарӣ ва мураккабшавии вазъи ҷаҳон.

Соҳиби Баҳруло, ходими хурди илмии Шуъбаи шуъбаи ИДМ - и Институти

омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои АМИТ

Ҳунарманди асил муҳтоҷи касе намешавад. Ҳунар як коргоҳи бузургест, ки доимо ҳамсафари касони боистеъдод мебошад. Ҳар он шахсе, ки худ ҳунарманд аст, бо ҳунари волояш миёни аҳли башар машҳур мешаваду қудрату манзалати зиёд пайдо мекунад.

Ёсуман Шокирова низ аз зумраи он ҳунармандонест, ки аз хурдӣ меҳри ҳунару санъат дар дили кӯчакаш ҷӯш мезад. Соли 2012 ба Донишгоҳи байналмилалии сайёҳӣ ва соҳибкории Тоҷикистон дохил шуда, сазовори номи донишҷӯ гардид ва онро бо ихтисоси иқтисодиёти ҷаҳон хатм кард. Ҳамчунин, баъди хатми ин даргоҳ, ӯ аз худ қонеъ нашуда, худи ҳамон сол ҳуҷҷатҳояшро ба Донишкадаи давлатии фарҳанг ва санъати Тоҷикистон ба номи Мирзо Турсунзода супорид. Дар дили Ёсуман меҳри созҳои мусиқии рӯбоби қашқарӣ ва шоҳрӯд (қонун) ҷӯш мезад ва ӯ ин ҳунарро хуб аз худ кард.

Дар ин муддат бо иштироки фаъолона дар маҳфилҳои донишҷӯён ва чорабиниҳои фарҳангӣ маҳорати ҳунарии худро пайваста сайқал медод. Ӯ ҳамчун як ҷавони ҳунарманд дар чорабиниҳои сатҳи донишгоҳӣ ва шаҳрӣ ширкат варзида, бо иҷрои асарҳои миллӣ ва мардумӣ диққати тамошобинонро ба худ ҷалб мекард. Ин шиносоӣ бо саҳна аз ӯ як ҳунарманди озода ва дорои маҳорати баланди саҳнавӣ тарбия намуд.

Ёсуман мегӯяд, ки дар ин ҷода аввалин устодаш модару бародараш буданд, ки ӯро дар вақтҳои холӣ ба мактаби мусиқии шаҳри Истаравшан мебурданд, то нозукиҳои шоҳрӯдро барояш омӯзонанд. “Дар Донишкадаи давлатии фарҳанг ва санъати Тоҷикистон ба номи Мирзо Турсунзода аз устодони санъату ҳунар, аз ҷумла Улмасов Хушвахт навохтани сози рӯбоби қашқариро хубтару беҳтар аз худ намудам. Ҳанӯз ҳазору чорсад сол пештар хунёгари машриқзамин Борбади Марвазӣ бо навозишҳои фавқулодаи худ мардуми оламро ба ҳайрат оварда буд. Ҳамин буд, ки ман низ аз шунидани торҳои рӯбоби қашқарӣ ва сози шоҳрӯд ба ваҷҳ омада, ҳар субҳ дар саҳни ҳавлӣ менавохтам ва рӯҳияи худро бо садои ин созҳо болида мегардонидам».

Ёсуман таъкид мекунад, ки барои як ҳунарманд танҳо доштани истеъдод кифоя нест. Маҳорати доимӣ, омӯзиши пайваста, сабру таҳаммул ва фаҳмиши амиқи асарҳо омили муҳим дар рушду такомули касбӣ мебошад. Ӯ ҳамин масъулиятро ҳис карда, ҳамеша кӯшиш менамояд, ки на танҳо маҳорати техникӣ, ҳамчунин рӯҳия ва мазмуни асарҳоро ба шунаванда расонад. Ба андешаи ӯ, навозиш бояд аз қалб сарчашма гирад ва шунавандаро ба дунёи ҳунар ворид созад.

«Баъди хатми ин даргоҳи илму ҳунар, ман фаъолияти кории худро дар ҷодаи санъат оғоз намудам ва соли 2017 ба ансамбли “Дарё”-и Кумитаи телевизион ва радиои назди Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон ба ҳайси мутриби дараҷаи 1 даъват шудам. Солҳои 2016-2017 мудири шуъбаи таҷрибаомӯзии Коллеҷи санъат ба номи Содирхон Ҳофизи шаҳри Хуҷанд, соли 2024 корманди шуъбаи фарҳанги Донишгоҳи давлатии омӯзгории Тоҷикистон ба номи С. Айнӣ, инчунин мутриби ансамбли “Чаман”-и Филармонияи давлатии Тоҷикистон ба номи Акашариф Ҷураев ва аз соли 2025 ходими хурди илмии шуъбаи санъатшиносии Раёсати Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон кору фаъолият дорам. Айни замон унвонҷӯи Раёсати Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон ҳастам ва дар оянда нақша дорам, ки ба корҳои илмиву таҳқиқотӣ машғул шуда, номзадии худро низ ҳимоя намоям. Дар инҷо бо устодон тамрини суруду навозишҳои асарҳои бастакоронро намуда, дар консертҳои сатҳи шаҳрӣ ва ҷумҳуриявӣ фаъолона иштирок менамоям” - иброз медорад Ёсуман.

Ёсуман дар корҳои ҷамъиятӣ низ бетараф нест. Ӯ дар миёни ҷавонон ҳамчун шахси фаъол шинохта шудааст ва кӯшиш мекунад, ки ҳунару дониши худро ба насли наврас омӯзонад. Бо баргузор намудани мастер-классҳо, тренингҳо ва суҳбатҳои ҳунарӣ кӯшиш мекунад, ки муҳаббат ба санъати миллӣ ва арҷгузорӣ ба арзишҳои фарҳангиро миёни ҷавонон тарғиб намояд.

Ҳангоми суҳбат Ёсуман гуфт, ки аз ҳама лаҳзаҳои фаромӯшнашаванда ҳамон лаҳзаҳое аст, ки дар ҳалқаи волидайн пайваста аз пайи омӯзиши ҳар як асар мебошад, ки ҳангоми навозиши созҳои мусиқӣ рӯҳияи ӯ дар ин ҷода дучанд зиёдтар мешавад.

Маҳз ҳамин муҳити пурмуҳаббат ва дастгириҳои пайвастаи оила, омӯзгорон ва муҳитҳои илмӣ буданд, ки аз Ёсуман як шахсияти муваффақ ва пурғайрат сохтанд. Ӯ имрӯз бо ифтихор мегӯяд, ки ҳеҷ гоҳ аз роҳи интихобкардааш пушаймон нест ва ҳар лаҳза кӯшиш мекунад, ки ифтихори ватану миллати худ бошад.

Имрӯз аз ҷониби Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон барои чунин шахсони боистеъдод шароити хуби таҳсил ва кор фароҳам оварда шудааст, ки ҳар лаҳзаи онро бояд самаранок истифода намуда, фарҳанги оламшумули худро ба ҷаҳониён боз ҳам беҳтару хубтар муаррифӣ намоянд.

Фароғати ДИЛОВАРШО,

“Паёми Душанбе”

Созмони ҳамкории иқтисодӣ (СҲИ) ё (Economic Cooperation Organization) яке аз созмонҳои муҳими минтақавии байнидавлатист, ки бо ҳадафи тақвияти ҳамкорӣ миёни кишварҳои аъзо дар бахшҳои иқтисодӣ, тиҷоратӣ, техникӣ ва фарҳангӣ таъсис ёфтааст. Ин ниҳоди байниҳукуматӣ кишварҳои Аврупо, Қафқоз, Осиёи Марказӣ, Ховари Миёна ва Осиёи Ҷанубиро фаро мегирад. Ин созмон беш аз 460 миллион аҳолӣ ва зиёда аз 8 миллион километри мураббаъ қаламравро дарбар мегирад ва Русияро бо Халиҷи Форс ва Чин ба ҳам мепайвандад. Ҳадаф ва мақсади асосии СҲИ таъмини рушди устувори иқтисодӣ дар миёни кишварҳои аъзо ва тақвияти ҳамгироии минтақавӣ дар бахшҳои гуногун, аз ҷумла тиҷорат, сармоягузорӣ, нақлиёт, энергетика, кишоварзӣ ва алоқа мебошад.

Имрӯз, 4-уми июли соли 2025, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон, бо сафари корӣ вориди шаҳри Физулии Ҷумҳурии Озарбойҷон гардиданд, то дар ҷаласаи сарони давлатҳои аъзои Созмони ҳамкории иқтисодӣ (ЭКО) ширкат намоянд.

Мавриди тазаккур аст, ки Ҷумҳурии Озарбойҷон мизбони Саммити 17-уми СҲИ мебошад. Дар Саммити навбатӣ роҳбарони кишварҳои минтақа ва дигар аъзои СҲИ ширкат мекунанд. Ҳадафи асосии нишаст мусоидат ба ҳамгироии тиҷорат, нақлиёт ва сайёҳӣ дар сарорари минтақаи кишварҳои аъзои СҲИ мебошад.

Бояд зикр кард, ки ҳаҷми муомилоти солонаи байни кишварҳои аъзои Созмони ҳамкории иқтисодӣ ба 1,8 миллиард доллари ШМА мерасад. Бо дарназардошти иқтидори бузурги иқтисодии минтақа, ин нишондиҳанда ниёзи ҷиддиро ба талошҳои иловагӣ ҷиҳати таҳкими ҳамкорӣ ва ҳавасмандгардонии тиҷорати дохилминтақавӣ ба миён меорад.

Дар гузашта Ҷумҳурии Тоҷикистон дар Саммитҳои пешинаи сарони давлатҳои аъзои Созмони ҳамкории иқтисодӣ ва ҳамоишҳои ин ниҳоди бонуфуз фаъолона ширкат карда, нақши Тоҷикистонро дар ҳалли масоили мубрами минтақа ва ҷаҳон муаррифӣ кардааст. Аз ҷумла Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар Нишасти 15-уми сарони кишварҳои Созмони ҳамкории иқтисодӣ таъкид карда буд, ки “Тоҷикистон ба ҳамкориҳо дар доираи Созмон аҳамияти хос зоҳир менамояд. Кишварҳои аъзои Созмон аз захираҳои зиёди меҳнатӣ ва табиӣ, инчунин имконоти бузурги энергетикӣ ва нақлиётиву коммуникатсионӣ бархурдоранд. Истифодаи муштарак ва самараноки ин иқтидорҳо метавонад ба нафъи афзоиши беҳбудӣ ва шукуфоӣ, ҳамчунин таҳкими сулҳу субот ва амният дар минтақаи мо хидмат намояд”.

Инчунин дар тӯли солҳои кории созмони СҲИ ташаббусҳои бузургро дар соҳаҳои гуногун аз ҷумла алоқа, тиҷорат, энергетика, сайёҳӣ ва рушди фарҳангӣ, иҷтимоӣ ва илмӣ ба даст оварда ва дар ин зимн муассисаҳои минтақавӣ ва махсуси худро низ таъсис додааст. Чи тавре ки зикр шуд мақсаду ҳадаф ва ташаббусҳои асосии созмони мазкур иборатанд аз:

(i) сохтани долонҳои тиҷоратӣ барои рафъи маҳдудиятҳо ва монеаҳо дар роҳи пешбурди тиҷорати дохилиминтақавӣ;

(ii) таъсиси низоми раводиди СҲИ барои пешбурди сайёҳӣ ва робитаҳои байни одамон;

(iii) мусоидат ба ҳамкориҳои илмӣ, фарҳангӣ ва таълимӣ;

(iv) таъсиси муассисаҳои молиявии минтақавӣ, ба мисли Бонки Тиҷоратии СҲИ ва Иттиҳоди клирингии СҲИ барои маблағгузории лоиҳаҳои минтақавӣ мебошанд, ки дар таҳкими ҳамгироӣ ва рушди иқтисодии кишварҳо кӯмак мекунад.

Кишварҳои аъзои СҲИ имкониятҳои васеи рушди муносибатҳои тиҷоративу иқтисодиро доранд. Инчунин кишварҳои аъзои СҲИ баҳри таъмини рушди босуботи муносибатҳои минтақавӣ фаъолона ҳамкорӣ мекунанд ва лоиҳаҳои гуногунро дар соҳаҳои афзалиятнок татбиқ менамоянд.

Ҳамин тавр, Ҷумҳурии Тоҷикистон ҳамчун кишвари фаъоли минтақавӣ дар баробари дигар кишварҳои узв пайваста талош меварзад, ки ҳамгироии минтақавиро ҷиҳати рушди минтақа ва татбиқи барномаҳову лоиҳаҳои созмон тақвият бахшад. Дар умум таҳкими ҳамгироии кишварҳои узви СҲИ, рушди устувори минтақавӣ, нишон додани имкониятҳои нави иқтисодӣ дар геоиқтисодиёти Осиёи Марказӣ ва Ғарбӣ мебошад.

Одинаев Абдуҳалим, ходими пешбари илмии Шуъбаи Шарқи Миёна ва Наздики Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои АМИТ