27 – июни соли 1997 дар таърихи миллати тоҷик ҳамчун рӯзи Ваҳдати миллӣ бо ҳарфҳои заррин навишта шудааст. Ин рӯзи муқаддас ба халқу миллати азизамон ба осонӣ ба даст наомадааст. Воқеаҳои мудҳише, ки солҳои 90 – уми асри XX ба сари халқи мо омад, барои миллати мо яке аз имтиҳонҳои бузурги таърихӣ арзёби карда мешавад.

Дар он рӯзҳои барои миллат душвор ва вазнин қариб, ки ба ояндаи хубу дурахшон боварии касе намонда буд. Хушбахтона, дар чунин рӯзҳои душвор ва давраи ҳасоси таърихӣ фарзанди оқилу шуҷоъи миллат, Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ-Пешвои муаззами миллат, мӯҳтарам Эмомалӣ Раҳмон нагузошт, ки ин миллат ба сарнагунӣ ва рӯзҳои бад дучор гардад. Ин фарзанди фарзонаи миллати бузурги тоҷик сари қудрат омад ва дар назди халқу миллат бо дили пур ваъда доданд: “Ман ба Шумо сулҳ меорам” ва ба тақдири неку баланди мо халқи тоҷик ҳамин хел ҳам шуд. Хизматҳо, кӯшишҳо ва ҷонбозиҳои ин фарзани фарзонаи миллат муҳтарам Эмомали Раҳмон буданд, ки миллати бофарҳангу тамаддунсози мо баъд аз он ҳама сарсониҳо сарҷамъ гардид. Он вақтҳо мо хурд будему аз тариқи оинаи нилгун аз хурд то бузург ин суханони Пешвои миллатро мешунидем ва ҳамагон интизори чунин суханон будем ва ҳама аз хурсандию хушбахтӣ ашки чашм рехта, якдигарро оғӯш мегирифтем. Ин як лаҳзаҳое ҳастанд, ки дар хотираи мо ҷавонон то охири умр нақш бастаанд. Чунин нақшбандиҳо бояд бошанд, ки такони сохтани ояндаи аз имрӯз беҳтарро медиҳанд.

Пеши роҳи ҷанги бародаркуш баста шуд ва миллат ба ваҳдат омад. Ваҳдати миллӣ барои мо тоҷикон рамзи сарҷамъӣ, якдилӣ, бародарӣ, баробарӣ ва ягонагист. Маҳз самараи Ваҳдати миллӣ ва хизматҳои беназири шабонарӯзии Пешвои миллат Эмомалӣ Раҳмон буд, ки Тоҷикистон дар кӯтоҳтарин муддат давраи бӯҳронро паси сар намуда, дар иқтисоди ҷаҳонӣ ба марҳилаи рушди устувори иқтисодӣ ворид шуд ва дар самти беҳтар намудани сатҳ ва сифати зиндагии аҳолӣ ба хеле дастовардҳои бузург ноил гардид”

Дар давлате, ки сулҳу оромӣ, тинҷию амонӣ ҳукумфармост, он давлат ҳамаҷониба пеш меравад. Ваҳдати миллӣ сарчашмаи асосии бунёдкориву созандагӣ ва пешбурди сиёсати давлат буда, дар таърихи мо тоҷикон барои сарҷамъ омадани миллат, ҳифз кардани истиқлолияти давлатӣ, фарҳаги бой ва пурғановат, илму маориф ва дигар ҷанбаҳо нақши беназир дорад. Ваҳдати миллӣ ба саҳифаҳои таърихи халқи тоҷик ҳамчун замони нави пешрафт ва ташаккулёбии давлатдории тоҷикон ворид гардид. Ин ҷашни фархунда дар ҷомеаи мо тимсоли сулҳу субот, якдилӣ, ҳамдигарфаҳмӣ, сарҷамъӣ ва осоиштагӣ ба ҳисоб рафта, боиси рушди иқтисоди кишвар ва масъулияти дастаҷамъона барои зиндагии дурахшони ҳозираву оянда дар Тоҷикистон аст. Агар мо ба фарҳанг нигарем мебинам, ки вожаи “Ваҳдат” дар он ҷо ба маънои ягонагӣ омадааст. Аз ин рӯ мо шаҳрвандон пеш аз ҳама бояд якдилу яктан ва якҷо бошем. Вақте, ки ҷамъият муттаҳид аст, вақте ки мо халқ муттаҳид ҳастем, мо пуртавон ба ҳама амали нек ва шоиста мегардем ва ба пешравиҳо комёбем. Ваҳдат ва ягонагӣ аз рукнҳои дӯстӣ, рафоқат, интизоми хуб, ҳамбастагӣ ва эҳтироми ҳамдигарӣ иборат буда, арзиши олӣ доштани ҳаёт ва худи инсонро ифода мекунад.

Мо бояд ифтихор дошта бошем ва ифтихор ҳам дорем, ки чунин роҳбари сулҳофару сулҳпарвар, халқу миллати таърихан ва табиатан сулҳдӯст, фарҳангпарвар ва созанда дорем. Сулҳ ва дӯстии мо дар тӯли таърихи чандинҳазорсолаамон нишондиҳандаи ақлу хирад, сабру таҳаммул ва боҳикматии гузаштагонамон ва умуман миллати тоҷик мебошад.

Ва имрӯзҳо таҷрибаи сулҳпарварию сулҳофарии Пешвои миллатамон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон барои тамоми ҷаҳониён намунаи ибрат гардидааст. Мо насли ҷавон, пайравони Пешвои миллати сулҳофару сулҳпарварамон ҳастем. Инчунин, мо насли ҷавон ёдгориҳои беназири таърихию аҷдодиамонро ҳифз намуда, дар рушди давлати тозабунёд, демократӣ, ҳуқуқбунёд ва дунявӣ кушиш ба харҷ медиҳем то ҳар яки мо ҳиссагузор бошем. Мо бояд аз чунин Ватани ободу зебо ва маҳбуб шукургузор аз он бошем, ки дар фазои сулҳаш ба воя расида истодаем ва дуогӯй бар он бошем, ки кабутарони сулҳ дар фазои ободу зебои ин Ватани маҳбуб ҳамеша дар парвоз бошанд.

Абдуллозода Абдулло., Иброҳимзода Ҷаҳонафрӯз - ходимони калони илмии Институти математикаи ба номи А.Ҷӯраеви АМИТ

(Дар ҳошияи суханронии Президент дар мулоқот бо аҳли илм ва маорифи кишвар)

“... дар давраи шиддати рӯзафзуни рақобату мухолифатҳо танҳо давлатҳое ҳастии худро ҳифз карда, пеш рафта метавонанд, ки миллати босаводу огоҳ, низоми пешрафтаи илмиву инноватсионӣ ва олимону навоварони донишманд дошта бошанд. ... зарурати таъмин кардани пешрафти иқтисодиву иҷтимоӣ дар замони муосир натиҷаҳои самарабахши илмиро, аз ҷумла дар самтҳои ихтироъ ва татбиқи технологияҳои инноватсионӣ, талаб менамояд”.

Яке аз омилҳои муҳими рушди устувори иқтисоди миллӣ таҳия ва татбиқи сиёсати самарабахши инноватсионӣ мебошад, ки ҳадафи асосии ҷорӣ намудани технологияи нав, ихтироот, шаклҳои идоракунии истеҳсолот ва ташкили меҳнатро муайян мекунад, ки ба комёбиҳои пешрафти илмию техникӣ асос ёфтаанд.

Пешрафти илмию техникӣ ин фаъолият оид ба омӯзиши амиқи қонунҳои тараққиёти табиат ва ҷамъият мебошад, ки дар асоси онҳо воситаю объектҳои меҳнат, ҷараёнҳои истеҳсолот, шаклҳои ташкили истеҳсолот ва хоҷагидорӣ ба вуҷуд оварда ва такмил дода мешаванд. Пешрафти илмию техникӣ, ки ҷараёни такмил додани базаи моддию техникӣ, истеҳсоли маҳсулот бо истифода аз комёбиҳои навтарини тадқиқоти илмӣ ва корҳои конструкториро дар бар мегирад, барои конеъ гардондани талаботи ҷамъият пешбинӣ шудааст.

“Ҳукумати Тоҷикистон илмро яке аз омилҳои асосии рушди кишвар ва олимонро захираи бузурги зеҳнии ҷомеа дониста, ба мақсади пешрафти ҳамаҷонибаи он ва беҳтар гардонидани шароити иҷтимоии кормандони соҳаи илм ҳамаи имкониятҳоро муҳайё намудааст. Зеро дар ҷаҳони муосир танҳо кишварҳое метавонанд ҳастии худро ҳифз карда, рушд ёбанд, ки шаҳрвандонашон дорои сатҳи баланди саводнокӣ ва маърифату фарҳанг, илмдӯсту донишманд ва соҳибҳунар бошанд. Мову шумо дида истодаем, ки имрӯз кишварҳои мухталифи дунё бар пояи илму дониш, ихтироъкориву истеҳсол ва истифодаи техникаву технологияҳои муосир чӣ гуна тараққӣ карда истодаанд”.

Маълум аст, ки инкишофи пешрафти илмию техникӣ дар шаклҳои таҳаввулӣ, инқилобӣ ва якҷоя ба амал меояд. Дар баробари ин натиҷаи бевоситаи пешрафти илмию техникӣ инноватсия (навоварӣ) мебошад.

Тавре ки таҳлили сарчашмаҳои гуногун нишон дод, дар ташаккули мафҳуми инноватсия равишҳои гуногун мавҷуд аст. Навовариро ҳамчун тағйироти сифатӣ дар техника ва технологияи истеҳсолот, шаклҳои ташкил ва идоракунии истеҳсолот, ки сатҳи сифатан нави рушди қувваҳои истеҳсолкунанда, афзоиши даромаднокии истеҳсолотро таъмин менамояд, фаҳмидан мумкин аст.

Алоқамандии равандҳои инноватсионӣ бо тамоми ҷанбаҳои сиёсати иқтисодии давлатӣ, ки ба сарчашмаҳои интенсивии рушди иқтисодӣ, рушди иқтисодиёти миллӣ тавассути татбиқи равандҳои инноватсионӣ бо захираҳои зарурии сармоягузорӣ нигаронида шудааст, мушоҳида мешавад. Маблағгузорӣ бояд ҳам барои таъминоти истеҳсолот ва ҳам барои ташаккули сохтори окилонатарини технологии он кифоя бошад, ки шароитро барои афзоиши самаранокии хоҷагии халқ таъмин ва фароҳам созад.

Вобаста ба ин “маблағгузорӣ ва ҳавасмандсозиҳои дигари давлатӣ барои соҳаи илм яке аз масъалаҳои асосӣ мебошад, ки Ҳукумати мамлакат ба он таваҷҷуҳи ҳамешагӣ зоҳир менамояд ва онро бо дарназардошти имкониятҳои буҷет сол ба сол зиёд карда истодааст, ки он танҳо дар соли 2024-ум ба 225 миллион сомонӣ расонида шуд (назар ба соли 2023-юм 45 миллион сомонӣ зиёдтар)”.

Асоси роҳи инноватсионии рушди иқтисоди миллиро сиёсати илмию техникӣ ташкил медиҳад, ки ҳамчун яке аз ҷузъҳои асосии сиёсати иҷтимоию иқтисодии мамлакат амал мекунад, ки барои татбиқи он амалигардонии мунтазами фаъолияти инноватсиониро тақозо менамояд.

Рушди фаъолияти инноватсионӣ бо рушди илму техника зич алоқаманд аст ва ин ба ҳолати объективӣ вобаста аст, зеро дар шароити маҳдуд будани захираҳои табиӣ ва иқтисодӣ рушди иқтисодиёт ба таври камтар аз тавсифоти миқдории тараққиёти илм ва техника ва ба таври бештар аз суръат ва сифати татбиқи натиҷаҳои фаъолияти илмӣ ба шаклҳои нави техникӣ ва технологӣ вобаста аст, ки минбаъд бояд ба маҳсулот ва технологияи нав табдил дода шаванд. Дар ин шароит ҳавасмандгардонии фаъолияти инноватсионӣ муҳимтарин самти сиёсати илмию техникӣ мебошад.

Дар шароити Ҷумҳурии Тоҷикистон рушди иқтисодиёти кишвар ба тезонидани фаъолияти инноватсионӣ ниёз дорад.

Мутобиқи сиёсати давлат солҳои охир барои рушди иқтисодиёти миллӣ заминаҳои зарурӣ пайдо шуданд, ки асосҳои нави илмию ташкилиро тақозо мекунад. Ин асосҳо бояд ба сиёсати ягонаи рушди инноватсионии иқтисодиёти кишвар асос ёбанд.

Рушди иқтисодиёти мамлакат бо роҳи инноватсионӣ на танҳо эҷоди маҳсулот, технология, воситаҳои техникӣ, балки инфрасохтори инноватсиониро низ дар назар дорад.

Дигар масъала, ки Пешвои миллат зимни мулоқот қайд карданд, “сатҳи пасти ҳамкории муассисаҳои илмиву таҳқиқотӣ бо соҳибкорон, шарикии давлат ва бахши хусусӣ дар корҳои илмиву таҳқиқотӣ ва таҷрибавию конструкторӣ, ҷорӣ нагардидани механизми тиҷоратикунонии натиҷаҳои таҳқиқоти илмӣ ва навовариҳо, алоқаи сусти байнисоҳавӣ дар пешбурди таҳқиқот дар асоси қонунҳои бозорӣ аз ҷумлаи камбудиҳо дар ин самт ба ҳисоб мераванд. Дар робита ба ин, таъсиси сохтори алоҳида – Агентии инноватсия ва технологияҳои рақамии назди Президенти мамлакат бояд ба раванди пайванди илм бо истеҳсолот ва рушди фаъолияти инноватсионӣ такони ҷиддӣ бахшад. Фаъолияти ин сохтор бояд ба рушд, танзим ва дастгирии давлатии фаъолияти инноватсионӣ ва таҳияи механизми татбиқи он равона карда шавад”.

Табиист, ки таҳиягарони маҳсулоти илмию техникӣ ва истеҳсолкунандаи мол ба инкишофи равандҳои навоварона, махсусан аз ҷиҳати татбиқи он манфиатдор мебошанд. Дар шароити ҳозираи гузариш ба иқтисоди бозаргонӣ муносибатҳои байни онҳо бояд дар асоси манфиати тарафайн, яъне ихтироъкори навоварӣ ба фурӯши маҳсулоти илмии худ ва истеҳсолкунандаи мол ба истифода ва гирифтани фоидаи иқтисодӣ, муфид бошад. Барои ин, истеҳсолкунандагон бояд дар бораи технологияҳои аз ҷиҳати экологӣ тоза ва каммасраф дар соҳа маълумоти бештар дошта бошанд.

Дар асоси гуфтаҳои боло метавон хулоса кард, ки раванди инноватсионӣ воситаи муассири рушди иқтисоди миллӣ мебошад.

Абдураҳмон Ҳабибов

котиби илмии Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои АМИТ

Тасаввур кун, чӣ гуна озод нафас мекашӣ, мисли шабҳои сокит қалбҳоят ором аст. Тамоми вуҷудат бо шодӣ тавъам аст. Лабханди зебоят бошад, чунон равшан мегардад, ки чун хуршед аз Машриқ тулӯъ мекунад.

Ин ҳама як тараф, вақте ки дар хиёбонҳои гулгуни диёр кӯдаконро бо чеҳраи хандону табассуми нотакрораш мебинӣ, чиро эҳсос мекунӣ?

Мутмаин аз онам, ки ту эҳсоси хушбахтиро таҳаммул кардӣ, қалбҳоят бори дигар ба зиндагӣ аз сари нав гарму нарм шуд. Меарзад, ки худро фидои чунин лаҳзаҳои бебоку осуда намоӣ ва барои ҳифзи он, чун гавҳараки чашм, камари ҳимат бандӣ. Хонандаи гиромӣ, ман фикри туро фаҳмидам, бале ту низ ҳамаи инро бо як калима мехоҳӣ шарҳ диҳӣ, ки номаш алҳол вирди забони ту низ ҳаст – Ваҳдат.

Оре, ваҳдату ягонагӣ пойдевори асоси сохтмони тамоми хушбахтиҳои рӯйи олам аст. Агар он кишваре, ки парчами сулҳро дар манотиқи кишвараш парафшон нигоҳ медорад, бояд тазакур дод, ки он кишвар орому осуда дар масири созандагӣ гомҳои устувор мезанад. Аммо сулҳ ба осонӣ ба даст намеояд, зеро барои соҳиб шудан ба ваҳдату ягонагӣ хеле заҳмату талошҳои ҷонгудоз мебояд. Дар ҳамин сарнавиштҳои гуногунпаҳлӯи ҳаёт ба сари мардуми тоҷик низ рӯзҳои сахт ва нангине фаро расид.

Тоҷикон ҳамчун мардуми шӯравӣ дар ҳайати давлати бузурги қарни гузашта Иттиҳоди Шӯравӣ як халқи меҳнаткашу тавонно дар арсаи ҷаҳон арзи вуҷуд мекард. Вале сарнавишти 70-солаи давлати бузурги комунистӣ рӯ ба завол ниҳод. Пас аз пош рафтани мамлакатҳои понздаҳгонаи шӯравӣ, Тоҷикистон низ дар ҳамин раванди пошхӯрӣ соҳиби истиқлолияти хеш гардид. Аммо мо ҳоло маззаи соҳибистиқлолиятро начашида ба сари мардуми озодагон бадбахтиву завол фаро расид. Ин дар таърихи тоҷикон абри сиёҳу тӯфони душман на, балки бародари тоҷик зидди дигар бародари тоҷик силоҳ бардошт, ин зарбаи шадид ба халқи кӯҳани мо шуд. Тавре мегӯянд:

Ман аз бегонагон ҳаргиз нанолам,

Ҳар чӣ бо ман кард, он ошно кард.

Пойтахти Тоҷикистон шаҳри Душанбе гӯё маркази муборизаву ҷангҳои шадиди мухолифин ва ҳукуматдорон, марзи дасисаҳову сардияти беинтиҳо гардид. Чанде аз тарси ҷон бесухан буданд, чанде соҳиби минбари худ шуда, аз шаҳду шакар ва заҳру хатар гап мезаданд. Нишона аз сулҳу озодӣ дар рӯҳияи мардуми тоҷик бегона буд. Онҳо кайҳо аз умеду оромонҳои худ даст кашида, ба ғояи “Як рӯз бошу подшоҳ бош” амал карданд, ки ин дар натиҷа ба сари миллат порахӯриву ришва ва нокасиҳои нохалафонро ба бор овард.

Мардум фирорӣ шуданд, ҳазорҳо зану кӯдак роҳи афғонзамину ӯзбекзаминро пеша карданд, ки ин шӯртарин ҳаёт дар сари мардуми тоҷик буд. Ин мусибат чу борони нафрат беист ба саргаҳи ин милати кӯҳанбунёд меборид. Он вақт шояд ҳамин ҷумлаҳо зеби даврон буд:

Месӯхт дили мо ба сагу пишаки кӯча,

Ҳоло дили инсон ба инсон насӯзад.

Чанде аз мамлакатҳои Машриқу Мағриб Тоҷикистонро аз рӯйхати худ хат заданд, чашм бар он мекарданд, ки Тоҷикистон аз харитаи сиёсии ҷаҳон ба ҳамешагӣ нобуд хоҳад шуд. Бар он ақида буданд, ки номи тоҷикон дигар ҳамчун миллат ба по нахоҳад хест, аммо бархе кишварҳои дӯсту бародар тавонистанд дар ин рӯзи сахту сангин мо тоҷиконро дастгирӣ намоянд.

Ҳамон халқҳое, ки боварӣ ба сулҳу озодии тоҷикон надоштанд, фаромӯш карданд, ки мо насли ориёием. Тоҷик ҷон медиҳад, аммо хок ба бегонагон намедиҳад. Майдон аз далер аст, далери кун, гуфтаанд. Ба майдони набард, фарзонафарзанди милат, Пешвои миллат омад. Ӯ бо қалби гарм, матонат, сиёсати оқилона, меҳру мурават ва садоқат дасти миллати тоҷикро гирифт. Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон на танҳо сарвар, балки наҷотбахши миллати тоҷик ба майдон омад. Ӯ бо далериву ҷасурӣ ва хирадмандиву меҳрубонӣ тоҷиконро сарҷамъ ва замина пора-пора гаштаро Тоҷикистон сохт. Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба мардуми рӯҳафтодаву ноумедгашта, аз нав умеду орзуи навин ва умри дубораи хушбахтиро ҳадя намуд.

Он замон, кишвар дар оташи хонумонсӯз месӯхт. Воқеан, кори осон набуд, ки ҷони худро фидо кунад, сарварии як кишвари ҷангзадаро ба даст гирад. Аммо Пешвои миллат, аз тамоми сангу тӯфон натарсид, мусибату гуруснагиро бо ғамхорӣ поён нишинонд, қаҳтиву сахтиро бо нармиву муҳаббати мардонагӣ мағлуб кард, одамрабоиву золимиро бо матонату сарбаландияш шикаст.

Сухани тиллоии сарвари ояндасозамро ҳар лаҳза тамоми Тоҷикистон ба забон меоранду меболанд: “Ман ба шумо сулҳ меорам”. Танҳо ҳамин калима ва амали қаҳрамононаи Эмомалӣ Раҳмон миллатро аз фаношавӣ раҳонид, Ҷумҳурии Тоҷикистонро аз нестшавӣ дар харитаи сиёсии ҷаҳон эмин нигоҳ дошт. Парчами сулҳро парафшон намудем, Тоҷикистон куллан дигар намудем. Имрӯз ҷаҳониён Тоҷикистонро ҳамчун кишвари амтарини ҷаҳон ва беҳтарин кишвари сайёҳӣ бо доштани табиати софу мафтункораш мешиносанд.

Имрӯз мо дар ҳавои сокиту ороми диёр, дар назди соҳилҳои дарёи мусаффои сарзаминамон мешинему ба рӯзҳои сиёҳи таърих лаънат мехонем. Шукрона аз ҳамин кишвари азизамон мекунем. Имрӯз моро мебояд ба қадри ҳар як рӯзҳои шодиву нишот бирасем, муҳимтар аз ҳама озодиро қадр кунем.

Шукронаи сулҳу субот, оромӣ, хандаҳои бекаронаи кӯдакон касро ба шавқу рағбати беандоза мубаддал месозад ва дили касро ба зиндагӣ гарм месозад. Мо имрӯз ҳамчун кишвари соҳибистиқлол ва соҳибэҳтиром дар арсаи ҷаҳонӣ шинохта мешавем. Мо бояд ба қадри Ваҳдати миллӣ ва арзишҳои миллӣ бирасем. Бузургон фармудаанд: “Қадр - қадр талаб мекунад”, пас барои боқадру инсони комили ин диёр будан ба қадри ҳар як қатраҳои оби зулоли Ватан бирасем.

Бинед ин кишвари зеботарини ҷаҳонро, бингар ба манзараҳои дилфиреби диёри ман. Ин обҳои тозаву мусаффоро бингар. Ана ин бошад парчами баландтарини ҷаҳон, ливои орзуву оромонҳои миллӣ. Парчами сулуҳ ваҳдати миллӣ пар меафшорнаду миллати маро ба ҷаҳон муаррифӣ менамояд.

Ба пеши чашм меорам, ки мо зиндагии шоиста дорем, мо фармонбардори дигар халқҳо нестем. Моро касе идора намекунад, мо давлати озод, соҳибихтиёр, демократӣ, ҳуқуқбунёд, дунявӣ ва ягона ҳастем. Шабу рӯз да кӯчаҳои кишвар бо қалби пуру шодиву сурур сайру гашт мекунем, дар сари дастархон бо аҳли оилаи худ бахтиёрем, дар донишгоҳҳои олии кишвар таълиму тадрис мегирем. Дар беҳтарин шароит меомӯзем, кор ва фаъолият мекунем.

Мо шукрона мекунем, ки Пешвои миллат дорем, боиси ифтихори мост, ки барои мо тоҷикон хизматҳои бениҳоят бузургро сомон додаанд. Пас мо насли наврас бо тамоми ҳастии худ барои Ватани азизамон хизмат намоем ва номи кишварамонро чун кавкаби нурбор дурахшон намоем.

Зиҳӣ Ваҳдату ягонагӣ, зиҳи Истиқлолу озодӣ!

Шаҳзод ҚАЮМОВ, магистри курси якуми Институти забон ва адабиёти ба номи Абӯабдуллоҳ Рӯдакии АМИТ

Рӯзи ба имзо расидани Созишномаи умумии истиқрори сулҳ ва ризоияти миллӣ – 27 июни соли 1997 барои мо, воқеан, оғози ҳамдигарфаҳмиву сарҷамъӣ ва фароҳам овардани шароит барои зиндагии орому осоиштаи халқамон мебошад.

ЭМОМАЛӢ РАҲМОН

Вожаи ваҳдат ба истиқлолият ва озодӣ ҳамбастагии зич дорад. Мақсад аз ваҳдат, якдилӣ, ҳамдигарфаҳмӣ, ягонагӣ ва иттиҳодро гуфта мешавад. Аммо, ин ваҳдату иттиҳоду ҳамбастагӣ ба осонӣ насиби халқи тамаддунофару сулҳпарвари тоҷик нагаштааст. Зеро баъди пошхӯрии ҳокимияти Иттиҳоди ҷамоҳири шуравӣ, Ҷумҳурии Тоҷикистон ҳамчун давлати навбунёд бо бисёр мушкилиҳо рӯ ба рӯ шуда, тавонист ҳамаи ин нокомиҳоро пушти сар гардонад. Зеро ҳодисаҳои дохилии охир, ки паҳлуҳои тафриқаандозӣ, маҳалгароӣ ва майдоншиниҳои тарафҳоро ба худ доро буд, ки оқибат ба ҷанги шаҳрвандӣ оварда расонид, аммо ваҳдату истиқлолият буд, ки омилҳои парешонии давлати тоҷиконро аз байн бурд. Ҷанги таҳаммулии дохилӣ, шурӯъ аз кашмакашҳои сиёсӣ ва низоъҳои мусаллаҳона, ки зиндагии осоиштаи мардумро халалдор намуд, дар натиҷа ҳазорон ҷавононро аз байн бурд ва кӯдакону наврасонро ятим гардонид. Зеро ҳуқуқу озодиҳои инсон дар зери тиру туфанг садо баланд карда наметавонистанд, бисёриҳо маҷбур шуданд манзилҳои худро тарк намуда, ба бисёр кишварҳо гуреза шаванд.

Хушбахтона, дар чунин вазъияти басо сангин 16-уми моҳи ноябри соли 1992 Иҷлосияи XXI-уми Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон дар шаҳри бостонии Хуҷанд баргузор гардид, ки дар ин Иҷлосияи таърихӣ вакилони мардумӣ Асосгузри сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмонро Раиси Шурои Олӣ интихоб намуданд.

Раиси тозаинтихоби Шурои Олӣ, Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба халқи тоҷик муроҷиат намуда, бо қатъият чунин изҳор карда буданд: «То даме ки силоҳро нагузорему сулҳу оромиро дар сарзамини худ барқарор насозем ва ба меҳнати созанда шурӯъ накунем, ҳеч гуна кӯмаку мусоидатҳои кишварҳои дигар вазъияти моро беҳтар карда наметавонад. То охирин гурезаҳои иҷбориро ба ватан барнагардонам, худро орому осуда ҳис карда наметавонам». (Низомов А.Б. Маҷаллаи Ваколатдор оид ба ҳуқуқи кӯдак дар Ҷумҳурии Тоҷикистон. (http://www.vhk.tj).

Пас аз ин баёния гуфтанд, ки «Ман қасам ёд мекунам, ки тамому донишу таҷрибаамро барои дар ҳар хона ва дар ҳар оила барқарор шудани сулҳравона карда, барои гулгулшукуфии ватани азизамон содиқона меҳнат мекунам» (Баротова Н.Љ. Наќши иљлосияи шўрои олї дар тањкими истиќлолияти давлатї. – С. 80).

Ҳамин хидмати бузурги муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон – Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон дар назди миллати шарифи Тоҷикистон буд, ки онро дар амал таҷассум намуданд. Зеро Ҷаноби Олӣ ҳамчун шахси нодири таърихӣ ва сиёсатмадори дурандеш дар шароити печида ва муракабби муноқишаҳои ҳамватанӣ ва ҷанги таҳмилӣ давлатдории тоҷикон ва бақои давлатро аз парешонӣ ва фано шудан ҳифз намуданд. Аз ин рӯ, бо итминони комил метавон гуфт, ки Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон наҷотбахши миллати тоҷик ва давлати тоҷикон аст (Сайидзода З.Ш. Тоҷикистони муосир: масъалаҳои мубрами истиқлоли миллӣ. – С. 15).

Зеро аз рӯзҳои аввал, Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба хубӣ дарк мекард, ки дар он шароите, ки Тоҷикистон қарор гирифта буд, яъне дар вазъияте, ки тамоми рукнҳои давлатдорӣ корношояму фалаҷ шуда буданд ва ё умуман вуҷуд надоштанд, таърих ва сарнавишт барояш рисолати бузург, вале ниҳоят душвори бунёд намудани давлати навинро гузоштааст (Сайидзода З.Ш. Тоҷикистони муосир: масъалаҳои мубрами истиқлоли миллӣ. – С.16).

Бо вуҷуди ин ки дар солҳои баъд таҳти роҳбарии Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон санадҳои муайянсозанда ва танзимкунандаи усулҳои асосӣ, ҳадафу вазифаҳо ва самтҳои афзалиятноки сиёсати хориҷии кишвар таҳия гардидаву ба тасвиб расиданд, ин ғояҳои бунёдии консепсияи сиёсати хориҷӣ аҳамияту арзиши вижаи худро то ҳол ҳифз намудаанд: «Дар вақти таҳия сохтани консепсияи сиёсати берунии кишварамон мо бояд ба назар бигирем, ки Ҷумҳурии Тоҷикистон аз рӯи маҳалли ҷуғрофӣ, мавқеи геосиёсӣ ва манофеи иқтисодиаш ба панҷ ҳафзаи сиёсӣ дохил мешавад.

Ҳавзаи якум: Иттиҳоди давлатҳои мустақил аст, ки, бо вуҷуди душвориҳои солҳои аввали ташаккулаш, ба сӯи таҳкими равобити ҳамаҷиҳата тамоили ботинӣ дорад.

Ҳавзаи дуввум: Осиёи Марказист, ки кунун рӯ ба ваҳдати иқтисодию сиёсӣ қарор дорад.

Ҳавзаи севвум: фазои зисту амали давлатҳои ҳамсояи форсизабон аст, ки ҳанӯз ба ягон иттиҳоди муштараки сиёсӣ ё иқтисодӣ нарасида бошанд ҳам, онҳоро на фақат ҳамбастагии таърихӣ ва мазҳабию фарҳангӣ, балки дурнамои воқеии рушди миллӣ ба ҳам ҷалб мекунанд.

Ҳавзаи чаҳорум: Доираи нуфузи давлатҳои мусулмоннишини Шарқ аст, ки онҳоро на фақат ягонагии дину оин ва суннатҳои рӯҳонӣ, балки имконот ва эҳтиёҷоти рушди миллӣ низ ба ҳам мепайванданд.

Ниҳоят, ҳавзаи панҷум: Ҷомеаи байналмилалист, ки ҳамбастагии зоҳириву ботиниаш беш аз пеш қувват мегирад ва ҳам оҳиставу пайваста ба сӯи тамаддуни воҳиди умумибашарӣ роҳ мепаймояд.

Ҳамагон медонанд, ки ҳар гуна сиёсати давлат дар ниҳояти кор дифоъ аз манофеи миллист. Пас, ҳадди ҳунари сиёсатмадорӣ дар арсаи ҷаҳон, дарёфтани мувозинати оқилона ва одилонаи манофеи мухталифи давлатҳост. (Сайидзода З.Ш. Тоҷикистони муосир: масъалаҳои мубрами истиқлоли миллӣ. – С. 123-124).

Санаи 8-уми декабри соли 1992 Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон барои пеши роҳи ҷанги бародаркушро гирифтан қадами аввалини худро гузоштанд, ки ин муроҷиатномаи ӯ ба халқи тоҷик буд. Дар муроҷиатномаи мазкур аз ҷумла омадааст: «Падару модарон, хоҳарону додарон! Халқи мо имрӯз душвортарин ва фоҷианоктарин давраи таърихиро аз сар гузаронида истодааст. Ҳақиқат талх аст, вале мо бояд иқрор шавем, ки қувваҳои муайян сабабгори фоҷиаи миллату давлати мо шуда истодаанд. Мо, ки ворисони Рӯдакию Сино, Сомонӣ, Ҳофизу Хайём, Ҷалолиддини Балхӣ, Садриддин Айнӣ, Бобоҷон Ғафуров ҳастем, бо ақлу заковати хеш бояд бо сабру таҳаммул бошем ва нагузорем, ки фарзанд ё бародари мо даст ба ҷиноят занад» (Низомов А.Б. Ваҳдати миллӣ – пояи сулҳ. (http://www.vhk.tj/tj). Имрӯз, Истиқлолияти давлатӣ ва Ваҳдати миллӣ ба решаи давлатдории навини тоҷикон ҳамчун оби ҳаёт зам мегардад (Хайрулло М., Розиқов Ф. Нақши Пешвои миллат дар ташаккули Ваҳдати миллии тоҷикон. (https://farazh.tj/).

Истиқрори сулҳ ва таъмини Ваҳдати миллӣ дар кишвар, яке аз дастовардҳои охири садаи ХХ мебошад, ки ин дастовард аз сиришти сулҳпарварона ва ақлу заковати халқи тоҷик шаҳодат медиҳад (Алланазаров Ш. Ваҳдати миллӣ – бақои ҳар давлат.(https://farazh.tj/).

Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон борҳо таъкид кардаанд, ки “Созишномаи умумии истиқрори сулҳ ва ризоияти миллӣ дар Тоҷикистон аз лиҳози аҳамияти фавқулодаи худ бо Эъломияи истиқлолияти Ҷумҳурии Тоҷикистон дар як радиф меистад. Агар Эъломия ба Тоҷикистон ба таври расмӣ Истиқлол ва соҳибихтиёрӣ ато карда бошад, пас Созишнома сулҳу суботро дар сарзамини мо таъмин сохт” (Ваҳдати мо акси бебокии ӯст. АМИТ «Ховар». (www.khovar.tj).

Ваҳдати миллӣ ва таҳкими сулҳу суботи мамлакат бори дигар тоҷиконро дар арсаи байналмилалӣ ҳамчун миллати соҳибтамаддун ва соҳибфарҳанг муаррифӣ намуд. Маҳз Ваҳдати миллӣ боиси ба эътидол омадани суботи сиёсӣ ва амнияти миллӣ дар Ҷумҳурии Тоҷикистон гардида буд. Имрӯз фалсафаи ваҳдатофарии тоҷикон ва таҷрибаи сулҳи тоҷикон ҳамчун падидаи байналмилалӣ дар арсаи ҷаҳонӣ маъмул мебошад. Дар ин замина Ваҳдати миллӣ дар зеҳну тафаккури миллат ангезаи эҳёи миллиро бедор намуда, дар тақвияти шуури миллӣ ва худшиносии миллии қишрҳои мухталифи ҷомеа дар шароити соҳибистиқлолӣ такони ҷиддӣ бахшид (Баротов И.И. Ваҳдати - миллӣ ва таҳкими давлатдории миллӣ.(https://mts.tj/).

Мо бояд бо зиракии сиёсӣ, дониши васеъ, ҷаҳонбинии дақиқ, имконот, таҷриба, шуури дунёдарккунӣ ва афкори равшанбинона нагузорем, ки гурӯҳҳои манфиатҷӯ, ки нияти нопок доранд, ҳадафҳои худро дар кишвар амалӣ созанд.

Мо бояд, дар ҳама ҳолатҳо масири илму донишро дунболагирӣ намоем. Маърифат ва ҳисси гиромидошти Ваҳдати миллиро дар рӯҳияи мардум парвариш диҳем. Рӯҳияи ваҳдати аслиро тавассути омӯзиши таъриху фарҳанг дарк намуда, тақвият бахшем. Дар ҳамовозӣ бо Паёмҳои ваҳдатбахши Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон рисолати худро дурусттару муассиртар анҷом бахшида, Тоҷикистони азизи худро аз ин беш ба авҷи пешрафту ифтихор бирасонем. (Алланазаров Ш. Ваҳдати миллӣ – бақои ҳар давлат.(https://farazh.tj/).

Ҳамин тариқ, истиқрори сулҳу субот ва ваҳдати миллӣ дастоварди бузург ва таърихии мардуми шариф ва сарбаланди тоҷик мебошад, ки дар натиҷаи ҳамбастагии мардуми кишвар ва фарзандони содиқи ин миллати куҳанбунёд ба даст омадааст.

ОДИНАЕВ АБДУҲАЛИМ Институти омӯзиши масъалаҳои давалатҳои Осиё ва Аврупои АМИТ

Ба даст овардани ваҳдати миллӣ бузургтарин ва нодиртарин падидаи иҷтимоӣ буд. Рушди ҷомеа ва ноил гардидан ба ҳадафҳои стратегӣ ва баланд бардоштани сатҳи ҳаёти солим аз таҳкими ваҳдати миллӣ вобастагӣ дорад.

Дар раванди ноил гардидан ба ваҳдати миллӣ забони миллӣ нақши муҳим дорад. Забон унсури муҳими фарҳанги ҳар як миллат аст. Муҳимтарин вазифаи забон дар он аст, ки фарҳангро ҳифз мекунад ва аз насл ба насл интиқол медиҳад. Ин аст, ки забон дар ташаккули ҳар як шахсият ва бақои миллат бо тамоми мероси фарҳангию маънавии он нақши муҳим дорад.

Ҳар як фарҳанги миллӣ, низоми забонии худро доро буда, бо ёрии он намояндагони як миллат метавонанд бо ҳамдигар муошират кунанд. Ин аст, ки шаклҳои гуногуни муоширати забониро воситаи шифоҳии муошират меноманд.

Машҳуртарин воситаҳои шифоҳии муошират, пеш аз ҳама, нутқи инсон аст. Маҳз тавассути нутқ, одамон қисми зиёди иттилооти ҳаётан муҳимро қабул мекунанд ва интиқол медиҳанд.

Дар таҳқиқотҳои гуногуни илмӣ метавон таърифҳои зиёди «забон»-ро пайдо кард, аммо ҳама дар як чизи асосӣ мувофиқанд: «забон воситаи баёни фикр, воситаи муошират аст». Албатта, он вазифаҳои дигар низ дорад. Дар байни бисёр вазифаҳои забон вазифаи коммуникативӣ мақоми хосса дорад ва гӯё аз он аст, ки бидуни забон ягон шакли муоширати одамон дар ҷомеа ғайриимкон мегардад.

Забон берун аз фарҳанг вуҷуд дошта наметавонад. Ин яке аз муҳимтарин ҷузъҳои фарҳанг, шакли тафаккур, зуҳури фаъолияти инсон аст, ки худи он дар навбати худ мавҷудияти воқеии забон аст. Забон инъикоси ҷаҳон аст, бинобар ин, забон ҳама чизро инъикос мекунад: таърихи ҷомеа, иқлим, шароити зиндагӣ, мероси маънавӣ, фарҳангӣ ва ғ.

Яке аз масъалаҳои асосии тадқиқотии илмҳои забоншиносӣ ва фарҳангшиносӣ хусусиятҳои забони миллӣ, нақши забон дар пайдоиш ва таҳаввули фарҳанги миллӣ ва инчунин падидаи муҳими дигар – гуфтугӯи фарҳангҳо (тамаддунҳо) мебошад. Забон имрӯз объекти омӯзиши фанҳои гуногун: забоншиносӣ, фарҳангшиносӣ, фалсафа, психология, мантиқ ва ғайра мебошад. Афзалияти инсон аз дигар махлуқот дар олам тавассути забон, яъне нутқ аст.

Алфред Норт Уайтхед (1861–1947) математик ва файласуфи англис доир ба нақши забон дар ҳаёти инсоният чунин меорад: “Тамаддуни башарӣ маҳсули забон аст ва забон маҳсули тамаддуни рӯ ба инкишоф аст”.[2] Яъне, инсон метавонад аз дастовардҳои тамаддуни даврони гузашта танҳо тавассути забон огоҳ шавад.

Бояд қайд кард, ки забон падидаи серҷанба ва беназири фарҳангӣ ба шумор меравад. Забон ва фарҳанг бо ҳам алоқаманд ва ногусастанӣ мебошанд. Гузашта аз ин, забон ва фарҳанг дар робитаи дуҷониба қарор доранд, забон берун аз фарҳанг вуҷуд дошта наметавонад ва фарҳанг бе забон. Моҳияти дарки робитаи забон ва фарҳанг аз печида будани ин мушкилот шаҳодат медиҳад, ки аҳамияти онро дар тӯли чандсад сол тасдиқ мекунад. Омӯзиши робитаи забон ва фарҳанг дар илм дар чаҳорчӯби бархӯрд ва назарияҳои мухталиф сурат мегирад.

Забони ҳар як халқ муҳимтарин воситаи ҳифз ва рушди мероси фарҳангӣ ва маънавии он мебошад. Махсусан ин ҳолат дар шароити муосир, ки ба мероси маънавию фарҳангии мо хатарҳои фарҳанги бегона ва ифротгароӣ таҳдид мекунанд. Эҳёи арзишҳои фарҳанги миллӣ, таваҷҷуҳ ба омӯзиш ва шинохти таърихи миллат ва баргузории чорабиниҳои маърифатӣ дар кишвар, маҳз бар зидди хатарҳои ҷаҳони муосир мебошад.

Забони миллат дар таърихи як халқ чи нақшеро иҷро менамояд? Забон пеш аз ҳама, унсури муҳими нутқ буда, рисолати асосии иҷтимоиро иҷро менамояд, ки он воситаи муошират ва интиқолдиҳандаи таҷриба ва донишҳоест, ки дар ҷомеаи инсонӣ ҷамъ гардидаанд. Инчунин забон ҳамчун шакли фарҳанг, тафаккур ва арзишҳои фарҳангиро дар фазо ва вақт ҳифз мекунад. Вазифаи асосии забони миллӣ низ дар ҳифз ва интиқоли фарҳанг аз як насл ба насли дигар ифода меёбад. Забон ҳамчун оинаест, ки дар он, на танҳо олами воқеии ҳаёти инсон, балки шуури ҷамъиятии ҷомеа, тафаккур, менталитет, тарзи зиндагӣ, анъана, расму оин, ахлоқ, низоми арзишҳо инъикос ва ифода меёбанд.

Имрӯз дар ҷаҳон забонҳои зиёде вуҷуд дорад, ки ин шумора аз теъдоди давлатҳо зиёд аст. Барои мо шарафи бузург аст, ки забони давлатии Тоҷикистони соҳибистиқлол – забони тоҷикӣ аст. Забони тоҷикӣ рамзи давлатдорӣ, воситаи муҳими шинохти давлат ва рамзи миллии мо тоҷикон аст. Бо ин забон Пешвои муаззами миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон аз минбарҳои баланди байналмилалӣ сухан меронад, ки нишон аз давлатдорист. Маҳз дар даврони соҳибистиқлолӣ забони тоҷикӣ ҳамчун забони давлатӣ таҳким ёфт. Бо забони давлатӣ тамоми коргузорӣ ба роҳ монда шудааст, асарҳо эҷод мегарданд, китобҳо ба чоп мерасанд. Бо ин забон ҳамоиши муҳими адабию фарҳангӣ - Озмуни «Фурӯғи субҳи доноӣ китоб аст» тӯли чанд сол ба роҳ монда шуда истодааст. Ин ҳамоиши муҳими маърифатӣ, пеш аз ҳама барои маърифаткунонии аҳли ҷомеа бошад, аз дигар тараф барои арҷ гузоштан, эҳтиром қоил будан ва ҳифзи он мероси гаронбаҳои адабӣ ва илмии тоҷикон аст, ки дар тӯли садсолаҳо фарзонафарзандони ин миллат барои пойдории он ба забони ноби тоҷикӣ асарҳо офаридаанд.

Дуруст аст, ки дар марҳалаҳои гуногуни таърихӣ маҳз забони миллӣ боиси ҳифз ва бақои халқи тоҷик гардидааст. Забони миллат воситаи асосии бақои миллат аст. Гарчанде ин забон бо номҳои гуногун дар давраҳои гулгулшукуфӣ ва вазнини таърихи миллат муаррифӣ гардидааст, вале асли он як аст – забони тоҷикист. Чуноне шоири бузурги халқи тоҷик устод Муъмин Қаноат гуфтааст:

Форсӣ гӯӣ, дарӣ гӯӣ варо,

Ҳар чӣ мегӯӣ, бигӯ.

Лафзи шеъру дилбарӣ гӯӣ варо,

Ҳар чӣ мегӯӣ, бигӯ.

Баҳри ман танҳо забони модарист,

Ҳамчу шири модар аст,

Баҳри ӯ ташбеҳи дигар нест нест,

Чунки меҳри модар аст…

Донишманди тоҷик Ҳасан Султон дар мақолаи илмии худ зери унвони «Забони тоҷикӣ ва ҳувияти миллӣ» чунин иброз медорад: «Бояд қайд намуд, ки дар раванди таърихи халқи тоҷик, аз замонҳои қадим то ба имрӯз, ифтихор аз ориёиасл будан табиати гуногунро дошт, гоҳе равшану рангоранг ва гоҳе пажмурдаву хира буда, аммо дар ҳама давру замон ин ифтихор ҳеҷ гоҳ хомӯш нашудааст. Ба ибораи дигар, замоне, ки таърих барои рушду шукуфоии миллии мо шароити мусоид фароҳам овард, ин шӯъла аланга зада, равшантар гардидааст, аммо вақте ки дар натиҷаи зулму зӯроварӣ халқи мо рӯзҳои вазнинро аз сар мегузаронд, он шӯъла кам намудор мегардид».[3]

Маҳз ин ифтихор бо он мероси гаронбаҳои маънавию фарҳангии халқи бузурги тоҷик сабаб гардидааст, ки дар набардҳои ноадолатонаи таърихӣ ин миллат то ба имрӯз вуҷуд дошта бошаду аз файзи даврони соҳибистиқлолӣ баҳра барад ва суруди миллии худро бо ибораҳои «зи дурии замонаҳо расидаем, ба зери парчами ту саф кашидаем…» сарояд. Воқеан дар Суруди миллӣ хотираи бузурги таърихии халқи тоҷик инъикос гардидааст. Имрӯз низ ҳамин забон қодир аст, ки халқи бузурги тоҷикро бо ҳамроҳии тамоми ҳамватанон дар таҳти ҳамин Парчами давлатӣ муттаҳид созад ва Ватанро аз газанди таҳдиду хатарҳои замони муосир ҳифз намояд.

Ҷойгоҳи забони тоҷикӣ дар ба даст овардан ва таҳкими минбаъдаи ваҳдати миллӣ дар кишвар, ҳамчун омили калидӣ ба шумор меравад. Ин омил, барои ба даст овардани ваҳдати миллӣ ва сулҳи тоҷикон дар тамоми марҳалаҳои гуфтушунидҳо нақши муҳим бозидааст.

Гузашта аз ин, дар Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон забони тоҷикӣ, ҳамчун забони давлатӣ эътироф гардидааст: «Забони давлатии Тоҷикистон забони тоҷикӣ аст. Забони русӣ ҳамчун забони муоширати байни миллатҳо амал мекунад. Ҳамаи миллатҳо ва халқиятҳое, ки дар ҳудуди ҷумҳурӣ зиндагӣ мекунанд, ҳуқуқ доранд аз забони модариашон озодона истифода кунанд».[1.4]

Ҳамин тавр, тамоми коргузорӣ ба забони давлатӣ ба роҳ монда шуда, тибқи Конститутсия барои дигар халқу миллатҳои дар кишвар буда, бе ягон монеае барои бо забони модариашон гап задан имконият муҳаё аст. Ин ҳолат яке аз омилҳои ваҳдатофарини забони давлатӣ аст, ки дар асоси санади муҳими давлатӣ тасдиқ гардидааст. Ногуфта намонад, ки дар асоси моддаи 5 Конститутия давлат кафили эътироф ва ҳифзи ҳуқуқ ва озодиҳои шаҳрвандонашон аст: «Ҳуқуқу озодиҳои инсон ва шаҳрвандро давлат эътироф, риоя ва ҳифз менамояд».[1.5]

Бояд қайд намуд, ки ҳамгироӣ ва ваҳдати миллӣ як раванд буда, дар марҳалаҳои рушд ва ё таназзули ҷомеа он тақвият ва ё коҳиш меёбад. Буҳронҳои иҷтимоӣ метавонанд барои таҳкими ваҳдати миллӣ таъсири манфӣ расонанд. Таҷрибаи ҷаҳонӣ ва таҳқиқотҳои муҳаққиқон дар раванди рушди давлатдорӣ ва ваҳдати миллӣ ин нуктаро муайян мекунад, ки чанд омилҳоеанд, ки барои якпорчагии як кишвар ва ваҳдати миллӣ мусоидат мекунад. Ин аст, ки дар даврони соҳибистиқлолӣ барои тақвияти ваҳдати миллӣ корҳои зиёде ба анҷом расонида шудаанд, аз он ҷумла: мақоми давлатӣ додан ба забони тоҷикӣ, эҳтиром ва бузургдошти забони модарӣ, эҳёи хотираи таърихии миллат, баланд бардоштани ҳисси худшиносии миллӣ, таваҷҷуҳи хосса намудан ба таърих ва фарҳанги миллӣ, гиромидошти шахсиятҳои илмиву адабӣ, нашр ва ҳадя намудани китоби «Тоҷикон»-и Аллома Бобоҷон Ғафуров, ташкил намудани озмунҳои сатҳи ҷумҳуриявӣ – «Фурӯғи субҳи доноӣ китоб аст», «Илм фурӯғи маърифат», «Тоҷикистон – ватани азизи ман» ва «Тоҷикон» - оинаи таърихи миллат», бунёди роҳҳо ва нақбҳо, таъсиси мактабҳо ва муассисаҳои таълимӣ, сохтмон ва ба истифода додани майдончаҳои парчам ва нишони давлатӣ қариб дар ҳамаи шаҳру ноҳияҳо, бунёди НБО Роғун, табдил додани шаҳри Душанбе – пойтахти кишвар ба шаҳри сулҳ ва маркази ҳамгироии тамоми минтақаҳои Тоҷикистон ва ғ. Ҳамаи ин омилҳои калидие ҳастанд, ки барои якпорчагии як халқ ва ваҳдати миллӣ мусоидат менамоянд. Албатта нақши забони модарӣ дар омилҳои номбаршуда муҳим аст. Чуноне Пешвои муаззами миллат дар китоби «Забони миллат – ҳастии миллат» қайд мекунанд: «Мо вазифадорем, ки ин хазинаи бемислро чун гавҳараки чашм ҳифз намоем ва барои устувор гардонидани пояҳои забони давлатиамон ҳар чӣ бештар заҳмат кашем. Зеро андеша ва ғояи миллии ҳар як халқ дар забону адабиёт ва фарҳангу ҳунараш ифода ёфтааст. Дар тафаккуру маърифати фарзандони он ташаккул меёбад».[4.5]

Дар баробари ин чанд нуктаи муҳимро доир ба нақши забони модарӣ дар таҳкими ваҳдати миллӣ ва давлатдории миллӣ метавон баён намуд:

- забони модарӣ моҳияти муттаҳидкунандагӣ ва ҳамгироикунандагӣ дорад, ки ҳомилони он - тоҷиконро муттаҳид мекунад;

- беҳтарин восита ва омили муттаҳидкунанда барои ҳамватанони бурунмарзӣ – тоҷикони дунё мебошад;

- забони модарӣ, омили муҳим барои таҳкими бақо ва тозагии забони давлатӣ аст;

- забони модарӣ, унсури муҳими худшиносӣ ва ҳувияти миллӣ мебошад;

- забони модарӣ, нишонаи асосии хотираи таърихӣ аст, ки далели қотеъи он мероси фарҳангӣ ва маънавии халқи тоҷик мебошад;

- забони модарӣ, нишонаи асосӣ ва муаррификунандаи давлатдории миллӣ дар сатҳи байналмилалӣ аст;

- забони модарӣ дар Ҷумҳурии Тоҷикистон ҳамчун забони давлатӣ эътироф гардидааст ва барои таҳкими давлатдории миллӣ заминаи боътимод ба шумор меравад.

Зокирзода Нусратулло., - ходими калони илмии Шуъбаи масъалаҳои фалсафии

дини ИФСҲ-и ба номи А. Баҳоваддинови АМИТ

Воқеан ҳам Ҷумҳурии Тоҷикистон дар шароити соҳибистиқлолӣ дар сиёсати хориҷии худ ба комёбиҳои назаррас ноил гардид. Албатта, мақсаду маром ва стратегияи сиёсати хориҷии Тоҷикистонро ҳифзи манфиатҳои давлат ва миллат, пеш аз ҳама, ин таъмини амнияти миллӣ, суботи сиёсию иқтисодӣ ва фароҳам овардани шароити мусоид барои рушду такомули иқтисоди кишвар ташкил медиҳад. Тавре маълум аст, Тоҷикистон кишвари соҳиби мавқеи муҳими стратегӣ ва геополитикӣ дар минтақаи Осиёи Марказӣ маҳсуб мешавад ва чигуна мақомро дар минтақа ва ҷаҳон касб намудани он ба он вобастааст, ки то кадом дараҷа сиёсати дурусти хориҷӣ амалӣ мешавад.

Таҳлили равандҳои сиёсии ибтидоии соҳибистиқлолии кишвар нишон медиҳад, ки роҳандозии сиёсати хориҷии ҷумҳурӣ низ дар он шабу рӯз чун дигар кишварҳои пасошӯравӣ сурат мегирифт. Бояд гуфт, ки ҳанӯз дар ибтидои ба даст овардани истиқлоли сиёсӣ, танҳо дар соли 1992 Ҷумҳурии Тоҷикистон бо 48 кишвари хориҷӣ робитаҳои дипломатӣ барқарор намуд. Аз созмонҳои бонуфузи байналмилалӣ ва ҷаҳонӣ бошад, ба Протоколи Созишномаи таъсиси Иттиҳоди давлатҳои мустақил «Дар бораи шомил шудани Ҷумҳурии Тоҷикистон ба Иттиҳод» (декабри 1991, Маскав) имзо гузошта, ба созмони байналмилалии Машварат оид ба амният ва ҳамкорӣ дар Аврупо (СБСЕ) (26 феврали 1992), Созмони Милали Муттаҳид (2 марти 1992), Созмони байналмилалии тандурустӣ (ВОЗ) (апрели 1992) ва Ассотсиатсияи байналмилалии байторӣ (МАВ) (октябри 1992) аъзо шуд.

Дар ин раванд, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон 29 сентябри соли 1993 нахустин бор аз минбари Созмони Милали Муттаҳид сухан ронда, ҷомеаи ҷаҳониро бо ҳадафҳои сиёсии сулҳҷӯёна ва таҳкиму тақвияти ҳамкориҳо бо ҳама кишварҳои дӯсту сулҳпарвари ҷаҳон ошно намуд. Ҷумҳурии Тоҷикистон бо эътироф кардани асноди робитаҳои байналмилалӣ, аз ҷумла Оинномаи Созмони Милали Муттаҳид, Санади хотимавии Ҳелсинки, Баёнияи Париж ва дигар санадҳо зербинои сиёсати дохилӣ ва хориҷии худро бунёд намуда, эълон кард, ки инсон ва ҳифзи ҳуқуқу озодиҳои онро, сарфи назар аз мансубияти миллӣ, мазҳабӣ, нажодӣ ва ҷинсӣ арзиши олӣ мешуморад.

Қайд кардан ба маврид аст, ки баъди ба имзо расидани Созишномаи умумии истиқрори сулҳ ва ризоияти миллӣ, ки падидаи муҳими ваҳдати сиёсӣ маҳсуб мешавад, муносибатҳои дипломатии давлат боз ҳам рушд ёфт. Баргардонидани гурезагон аз хориҷ яке аз ҳассостарин лаҳзаҳои раванди сулҳи тоҷикон мебошад, ки тавассути дипломатияи баланди давлатдорӣ ва гуфтушинидҳо ба амал омад. Ин аст, ки имрӯз таҷрибаи сулҳи тоҷиконро ҷомеаи ҷаҳонӣ ҳамчун як мактаби бузурги сулҳофарӣ ва ҳалли низоъҳо эътироф намуда, мавриди омӯзиши ҳамаҷониба қарор медиҳад.

Тавре маълум аст, дар таҳким ва устувории сиёсати хориҷии Тоҷикистон қабули санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ дар рӯзҳои аввали соҳибистиқлолӣ бо ҳидояти Президенти мамлакат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон заминаи устувор гузоштанд. Аз ҷумлаи аввалин санадҳои муайянкунандаи масири сиёсати хориҷии Тоҷикистон ин Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи хизмати дипломатӣ» ва Консепсияи сиёсати хориҷии Ҷумҳурии Тоҷикистон буд.

Дар Консепсияи сиёсати хориҷии Ҷумҳурии Тоҷикистон манфиатҳои миллии Ҷумҳурии Тоҷикистон ва воситаҳои ҳимояи онҳо, самтҳои асосии сиёсати хориҷии кишвар, вазифа ва салоҳияти мақомоти давлатӣ дар ин самт ба таври возеҳ муайян карда шудаанд. Дар баробари ин, бо Фармони Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 27-уми январи соли 2015, №332 «Консепсияи сиёсати хориҷии Ҷумҳурии Тоҷикистон» аз нав тасдиқ гардид. Консепсияи мазкур санади сиёсиест, ки принсипҳои асосӣ, ҳадафу вазифаҳо ва самтҳои афзалиятноки сиёсати хориҷии Ҷумҳурии Тоҷикистонро бо дарназардошти манфиатҳои миллии дарозмуддати кишвар муайян ва танзим менамояд. Зарурати таҳия ва қабули консепсияи мазкур аз мушаххас намудани ҳадаф, вазифа ва самтҳои сиёсати хориҷии Ҷумҳурии Тоҷикистон дар шароити дигаргуниҳои ҳаёти сиёсиву иҷтимоӣ ва иқти содиву фарҳангии кишвар ва ташаккули симои нави геополитикӣ дар ҷаҳону минтақа бармеояд.

Бино ба тавсеаи равандҳои муҳими геополитикӣ ва глобализатсионии ҷаҳони муосир, Ҷумҳурии Тоҷикистон риояи тавозуни байни раванди ҷаҳонишавӣ ва манфиатҳои миллии ҳар як кишвар, эҳтироми соҳибихтиёрӣ ва истиқлоли ҳар як давлат, низоми амниятии фарогир ва мақоми сазовори ҳамаи кишварҳо ва халқҳоро, сарфи назар аз иқтидор, нақш ва мартабаи онҳо дар тақсимоти геополитикии нерӯҳо, ба ҳайси асоситарин ва муҳимтарин меъёрҳои ҳаёти ягонаи байналмилалӣ дар амал мешиносад.

Мавриди зикр аст, ки Тоҷикистон ҳамчун узви комилҳуқуқи ҷомеаи ҷаҳонӣ то имрӯз зиёда аз 150 давлати ҷаҳон ҳамчун давлати озоду соҳибихтиёр ба расмият шинохтааст ва кишвари мо бо 126 давлат муносибати дипломатӣ барқарор намудааст. Давлати мо дар доираи сиёсати «дарҳои кушода» дар солҳои соҳибистиқлолӣ дар сиёсати хориҷии хеш таваҷҷуҳи асосиро нахуст ба таҳким ва тавсеаи муносиботи ҳасана бо кишварҳои ҳамсояи Осиёи Марказӣ - Ӯзбекистон, Қазоқистон, Туркманистон ва Қирғизистон равона намуда, равобит бо ин давлатҳоро дар асоси дӯстӣ, эҳтирому эътимоди тарафайн, хайрхоҳӣ ва ҳамкории судманду созанда таҳкиму густариш бахшидааст.

Албатта, муваффақият ва дастовардҳои сиёсати хориҷии Тоҷикистон барои муаррифии миллати тоҷик дар арсаи ҷаҳон уфуқҳои навро боз намудааст. Тоҷикистон дар доираи ҳамкориҳои созандаи хориҷӣ бо кишварҳои гуногуни олам дар ин давра зиёда аз 1200 ҳуҷҷати дуҷониба ба имзо расондааст, ки масъалаҳои муносибату ҳамкориҳои дуҷонибаро дар соҳаҳои сиёсӣ, иқтисодӣ, тиҷоратӣ, ҳарбӣ, ҳарбӣ - техникӣ, амният, илм, фарҳанг, маориф, тандурустӣ, сайёҳӣ ва ғайраҳоро фаро мегиранд. Бештари ташаббусҳои сиёсӣ, аз ҷумла ҳаллу фасли мухолифати шаҳрвандӣ тариқи гуфтушунид, мусоидат ба ҳалли мушкилоти сиёсиву иқтисодӣ ва иҷтимоии Афғонистон, рушди ҳамкориҳои минтақавӣ, як зумра ташаббусҳо оид ба истифодаи оқилонаи захираҳои обӣ ва ҳамкорӣ дар соҳаи энергетика, мубориза бар зидди терроризм, экстремизм ва қочоқи маводи мухаддир, инчунин, дигар пешниҳодҳои арзишманди роҳбарияти Тоҷикистон аз ҷониби ҷомеаи ҷаҳонӣ ҳамовозӣ ва дастгирӣ пайдо намудаанд (Шарифзода А., Шамсуддинзода С.Сиёсати муваффақи сиёсатмадори тавоно//Ҷумҳурият. №: 187.- 03.10.2019.-С-2.).

Воқеан ҳам маҳз ваҳдати миллӣ роҳи инкишофи имрӯзу ояндаи дурахшон ва пешрафти ҷомеаи моро муайян ва самтҳои ба мақсад расиданро равшан сохт. Ваҳдат падидаи созандаест, ки ҷавҳари фалсафаи сулҳофарӣ, таҳаммулпазирии миллати тоҷик ва таҷассумгари иттиҳоду ҳамбастагии тамоми мардуми Тоҷикистон мебошад. Албатта, Ҷумҳурии Тоҷикистон дар пешбурди сиёсати хориҷӣ ва тақвияти ҷойгоҳу нуфузи худ дар арсаи ҷаҳонӣ ба комёбиҳои назаррас ноил шудааст, ки маҳз тавассути пойдории ваҳдати миллӣ метавон онро густариш дод.

Лутфулло Саймаҳмадов - ходими илмии шуъбаи сиёсатшиносии Институти фалсафа, сиёсатшиносӣ ва ҳуқуқи ба номи А.Баҳоваддинови АМИТ

Ваҳдати миллӣ омили муттаҳидкунандаи миллати тоҷик буда, Тоҷикистонро ба фатҳи қуллаҳои нави тараққиёту пешравии ҳамаҷониба мерасонад. Моҳияти ҳастии дилхоҳ миллатро ваҳдату якдигарфаҳмӣ ва муттаҳидии сар то сарӣ ташкил дода миллатҳо, фарҳангҳо ва тамаддунҳоро ба пирӯзӣ мерасонад. Ваҳдат ин ҳамоҳангӣ, ҳамкорӣ ва пешрафти миллатҳо буда, мақсади асосиаш ҳимояи тамадунни инсонист. Аз нигоҳи фаҳмиши ваҳдат ин вазъияту ҳолатҳои мавҷудияти ҷомеа, гуруҳҳо, миллатҳо ва давлатҳо буда, дар раванди ваҳдатофарӣ субъектҳои гуногуни муносибатҳои ҷамъиятию сиёсӣ дар асоси ҳаллу фасли таззодҳои иҷтимоӣ, сиёсӣ, иқтисодӣ ва фарҳангӣ ба ҳам омада, барои таъмини мавҷудияти худ созишу ҳамкорӣ менамоянд.

Ваҳдат заминаи муҳимми ҳамбастагӣ, дустию рафоқат ва эҳтироми тарафайн байни минтақаҳои Тоҷикистони ягонаро фароҳам овард. Танҳо бо шарофати Ваҳдати миллӣ миллати тоҷик ва Тоҷикистонро дар арсаи ҷаҳонӣ ҳамчун кишвари соҳибистиқлол, соҳибтамаддун ва дорои фарҳанги бою ғанӣ шинохта эҳтиром карданд. Ваҳдати миллӣ эҳёгари асли фарҳангӣ, маънавӣ ва сиёсии миллати тоҷик мебошад. Маҳз ба шарофат ва зери таъсири Ваҳдати миллӣ худшиносӣ, худогоҳӣ ва ваҳдатсолории миллати тоҷик аз сари нав авҷ гирифт ва дар ин раванд моро ба зинаҳои нисбатан баланди тараққиёти иҷтимоию сиёсӣ ва фарҳангӣ мувоҷеҳ гардонид. Чи тавре, ки Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон иброз менамоянд: “Воқеият ин аст, ки майлу ирода, саъю талош, таҳаммулгароӣ ва хиради азалии миллати тамаддунсозу фарҳангсолори тоҷик ва тафаккури созандаву рӯҳи шикастнопазири халқи Тоҷикистон муҳимтарин омили расидан ба сулҳу оромӣ, суботи сиёсӣ ва ваҳдати миллӣ мебошад. Ман ин суханонро ҳамеша бо ифтихор аз мардуми қаҳрамони тоҷик ба забон меоварам”. Воқеан, муттаҳид шудан атрофи сиёсати созандаю ободкоронаи Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон баҳри ободию гул – гул шукуфои Ватани азизамон Тоҷикистон ваҳдати воқеъии миллат мебошад.

27 июни соли 1997 дар шаҳри Москваи Федератсияи Русия Созишномаи умумии истиқрори сулҳ ва ризояти миллӣ ба имзо расид, ки ин созишнома ҳамчун санади тақдирсози миллати тоҷик шинохта шудааст. Дар ин замина Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ — Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон қайд намуданд, ки “Дар ибтидои солҳои 90-уми асри гузашта бар асари фитнаву дасисаи хоинони миллати тоҷик ва бадхоҳони давлати тоҷикон мардуми Тоҷикистони соҳибистиқлол ба гирдоби ҷанги таҳмилии шаҳрвандӣ гирифтор гардиданд, ки дар натиҷаи он ҳамаи соҳаҳои ҳаёти ҷомеа ва давлат ба буҳрони фоҷиабор рӯ ба рӯ шуданд”. Хатари бузургтарине, ки дар он айёми вазнин ба миён омада буд, эҳтимоли пароканда гардидани миллати тоҷик ва аз харитаи сиёсии ҷаҳон нест шудани давлати ҷавони тоҷикон буд.

Чунин шароити бисёр душвор ва вазъи хатарбор фарзандони содиқу ватандӯст ва огоҳу бедордили миллатро водор намуд, ки барои пешгирӣ кардани ин раванди хатарнок ва дар навбати аввал, даъват кардани иҷлосияи XVI - Шурои Олӣ – ягона мақоми босалоҳияти он рӯзҳо иқдомоти ҷиддиро роҳандозӣ намоянд”. Маҳз бо кӯшишу талошҳои Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон қувваҳои даргиру мухолиф сари мизи гуфтушунид нишаста, заминаи ризоияти миллӣ ва Ваҳдати миллиро гузоштанд.

Ба шарофати қабул ва амалӣ гардидани қарорҳои Иҷлосияи XVI-ум барои барқарорсозии сулҳу субот, ташкили рукнҳои давлати соҳибихтиёри демократӣ, ҳуқуқбунёд, дунявӣ ва иҷтимоӣ, гузоштани заминаҳои ташаккули ҷомеаи озоди шаҳрвандӣ, низоми ҳуқуқии адолатпеша ва оғоз намудани барномаҳои пешрафти иқтисодиву иҷтимоӣ шароити зарурӣ муҳайё карда шуд.

Баъди ба имзо расидани Созишномаи умумии истиқрори сулҳ ва ризояти миллӣ дар Тоҷикистон марҳилаи наверо дар ҳаёти сиёсиву иқтисодӣ, маънавию фарҳангии мамлакат оғоз бахшид. Тоҷикистони соҳибистиқлол, ки бар асари ҷанги шаҳрвандӣ талафоти фаровони моливу ҷонӣ дида, аркони иқтисодиву иҷтимоии он хароб гардида буданд, дар сароғози даврони навини таърихии давлатдории хеш ба буҳронҳои шадиди сиёсӣ рӯ ба рӯ гардид. Чунин марҳилаи сарнавиштсози таърихӣ буд, ки бар асоси сабақҳои андӯхта аз таҷрибаҳои таърихии гузаштагони худ заминаҳои мувофиқ барои таҳкими Ваҳдати миллӣ ҳам аз назари сиёсӣ ва ҳам иқтисодиву иҷтимоӣ фароҳам омада, ҷомеаи моро ба сӯи созандагиву бунёкорӣ ва бунёди давлати ҳуқуқбунёд тамоюл бахшид.

Аз он санаи имзои созишномаи сулҳ 27 сол сипарӣ гашт ва мамлакати мо ба дастовардҳои бузурги иҷтимоӣ – иқтисодӣ, сиёсӣ ва фарҳангӣ ноил гаштааст. Аммо, душманон ва бадхоҳони миллати тоҷик то ҳол дар фикри ноором кардани суботи кишвари мо буда, кӯшиш намуда истодаанд, ки таввасути дасисабозӣ ва назарфиребии сиёсӣ суботи ҷомеа ва Ваҳдати миллиро халалдор намоянд. Дар ин маврид Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон қайд менамоянд, ки “айни замон мо бояд як нуктаи муҳимро ҳаргиз фаромуш накунем, ки сулҳу оромӣ арзишмандтарин неъмат дар ҳаёти мост ва ҳифз кардану пойдор нигоҳ доштани он вазифа ва қарзи муқаддаси ҳар як шаҳрванди Тоҷикистон мебошад. Зеро, сулҳу оромӣ ва ваҳдати миллӣ барои мо арзишҳои ҳаётан муҳимме мебошанд, ки ба шарофати онҳо мардуми Тоҷикистон ҳоло ба хотири ободии Ватан, пешрафти давлат, амалӣ намудани ҳадафҳои стратегии миллӣ ва осоиши ҳар як хонадон сарҷамъу аҳлона заҳмат мекашанд”.

Вобаста ба ин дар хотир бояд дошт, ки хоинону бадхоҳони давлату миллати точик – онҳое, ки манфиатҳои милливу давлатиро қурбони нафси хеш кардаанд ва имону виҷдони худро ба хоҷагони хориҷиашон ба савдо мондаанд, ҳанӯз ҳам аз нияту нақшаҳои ғаразноки худ даст накашидаанд. Аз ин лиҳоз, мо бояд ҳамеша дар фикри ҳимояи сулҳу оромӣ, ваҳдату ягонагӣ, суботи сиёсӣ ва амнияти Ватани азизамон Тоҷикистон бошем ва ҳушёрии сиёсиро аз даст надиҳем!

Омили дигаре, ки ба Ваҳдати миллӣ хатар эҷод мекунад – зуҳури ифротгароӣ ва тундгароии динӣ – сиёсӣ, даҳшатафканӣ “терроризм” дар байни ҷавонон мебошад. Чунончи солҳои охир падидаи экстремизм ва тундгароӣ адёни ҷаҳонро ба даҳшату ларза овардааст. Ин падидаи номатлуб ба мисли ҷинояткории муташаккил ба ягон миллат ва дин робитае надорад ва онҳо бархоста аз андешаҳои зиддибашарӣ ва зиддидинии гуруҳҳои худкома ва дур аз маърифати инсонӣ мебошанд. Ҷумҳурии Тоҷикистон, ки аз гирдоби балои экстремизм ва оташи бунёдгароии мазҳабӣ бо хиради азалии миллат ва роҳнамоии Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон раҳо ёфт ва Ваҳдати миллӣ дар Ҷумҳурии Тоҷикистон ба даст омад.

Дар таҳкими бештари сулҳу Ваҳдати миллӣ фарзандони далеру фарзонааш талошҳо ба харҷ медиҳанд. Месазад, ки хатарҳои болозикрро дар сатҳи зарурии илмӣ таҳқиқ карда, роҳҳои мубориза ва пешгирии ин зуҳуроти номатлубро коркард ва пешниҳод намоем. Ҷомеаи тоҷик, махсусан насли ҷавон дар марҳилаи кунунии тараққиёти кишвар, атрофи сиёсати ваҳдатофари Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон муттаҳид гашта, бо хатари паҳншавии экстремизм, терроризм, гурӯҳҳои динӣ – ифротӣ ва ифротишавии шуури ҷавонон мубориза барем. Ҷавононро дар руҳияи худшиносию худогоҳии миллӣ тарбия намоем, то ки онҳо хатарҳо ва таззодҳои равандҳои сиёсии ҷаҳони муосирро дарк намуда, бар зидди онҳо истодагарӣ карда тавонанд.

Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон шахсияти таърихист, ки бо ҷонталошиҳояш Ҷумҳурии Тоҷикистон ва миллати тоҷикро аз нестӣ раҳонид ва миллатро дар арсаи байналмилалӣ муаррифӣ намуд. Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ҳамчун сиёсатмадори сатҳи ҷаҳонӣ, Ҷумҳурии Тоҷикистонро ба уфуқҳои нави тараққиёти иҷтимоию сиёсӣ ва фарҳангӣ расонида, Тоҷикистонро ҳамчун кишвари амн дар ҷаҳон муаррифӣ ва нуфузашро ҳифз намуданд. Вобаста ба ин, Президенти Федератсияи Русия В. Путин иброз менамояд “Эмомалӣ Раҳмон дар байни сиёсатмадорони давлатҳои мустақил яке аз ҷойҳои намоёнро ишғол менамояд ва ин тасодуфӣ нест. Тамоми кӯшишҳои вай шаҳодати он мебошад, ки дар Тоҷикистон ҷараёни сулҳ мегузарад, ки монанди он дар дигар кишварҳои ба низоъ дучоргашта вуҷуд надорад. Он чизе, ки дар Тоҷикистон мегузарад ин намунаи хуб барои бисёр халқҳо ва кишварҳо ба шумор меравад”.

Воқеан, Пешвои миллат, мухтарам Эмомалӣ Раҳмон меъмори ваҳдат ва сулҳи тоҷикон аст. Месазад, ки ҳар як шаҳрванди худогоҳи миллат, хизматҳои Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти кишвар Эмомалӣ Раҳмонро қадр карда, атрофи ин сиёсати созандаю инсонмеҳвар муттаҳид гардем. Инчунин, баҳри ободонию гул – гул шукуфоии Ватани азизамон Тоҷикистон хизмати худро дареғ надорем. Гуфтан бомаврид аст, ки заминаи тамоми дастовардҳои миллати мо дар Ваҳдат аст.

Маҳмадиев Ғ.Д., ходими калони илмии шуъбаи Шарқи Наздик ва Миёнаи

Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон

(мулоҳизаҳои куллӣ дар мавзуи идеяи ваҳдати миллӣ ва мафҳумҳои истиқлолият ва дунявият дар Тоҷикистони соҳибистиқлол)

Дар заминаи мавзуи ваҳдати миллӣ ва фарҳанги Ҷамшедӣ чанд андешаро иҷмолан манзур месозем:

1. Истиқлол ва дунявият аз нигоҳи фарҳангӣ ба ин маъност, ки мардуми тоҷик дар оянда бояд ба фарҳанги Ҷамшедӣ рӯй оваранд. Чуноне ки Урупоиён дар давраи Ренессанс ба фарҳанги Юнони қадиму Рими қадим рӯй оварда буданд. Ренессанси халқи мо аз андешаҳои Ҷамшедӣ оғоз мегардад, на аз низоми исломӣ ва на аз низоми коммунистӣ.

2. Ҷаҳонбинӣ ва идеологияи Ҷамшедӣ аз нигоҳи устуравӣ ва мифологӣ ҳашт ҳазор соли таърихи халқи моро ташкил медиҳад. Мо баъди 8 ҳазор сол ҳам фарзандони худро Ҷамшед ном мегузорем ва Иди Наврӯзро ҷашн мегирем. Иди Наврӯзе, ки аз ҷониби Ҷамшед ба таври расмӣ иди давлатӣ эълон карда шуда, ҳамзамон фаъолияти руҳониён (котузиён)-ро аз сиёсати дунявии давлати хеш ҷудо карда буд. Идеологияи давлати дунявии Ҷамшед ба фалсафаи воқеъбинона ва реалистии Зарвония такя мекард. Ҳуҷҷати таърихии мо дар ин мавзуъ сарчашмаҳои муътабаре чун Авасто, Ведҳо, Динкард, Яштҳо, Бундаҳишн ва “Шоҳнома”-и Фирдавсӣ мебошанд. Миф ё устура, аз нигоҳи муҳаққиқони муосир, ҷавҳари орзу ва омоли ҳар қавму миллатро таҷассум мекунад. Миф куҳна шуданӣ нест. Миф амалӣ шуданӣ аст. Чун реша дар ҳаёти моддӣ ва маънавии инсонҳо дорад.

3. Истиқлолият ва дунявият аз нигоҳи диншиносӣ ба ин маъност, ки бозгашт ба дини Зардушт, Монӣ ва Маздак барои мардуми мо марҳилаи тайшудаи таърих мебошад. Бозгашти дубора ба ин динҳои миллӣ моро ба бунбаст мебарад. Так ба мафкураҳои бегона низ барои мо зарурияте надорад. Масъалаи эътиқодмандию бовардорӣ дар кишвари мо озод аст ва ҳар шаҳрванд, дар доираи қонун ба кадом бовару эътиқоде, ки майл дорад, мегаравад ва маросимҳои динии худро амалӣ менамояд. Ин аст, ки эътиқоду бовармандӣ дар давлати дунявӣ кори шахсӣ ва хусусии ҳар як шаҳрванд маҳсуб меёбад. Ҳар инсоне дар интихоби дин озод аст. Касе ҳақ надорад, ки ин ё он ақида ва динро ба таври маҷбурӣ ба гардани дигаре бор кунад. Дахолат кардан ба корҳои динии шаҳрвандон ҷавобгарии ҷиноиро дар пай дорад. Зеро дин аз давлат ҷудост. Ва шаҳрвандон масъулиятҳои иҷтимоӣ, ҳуқуқӣ ва давлатиро бар уҳда доранд. Дахолати фарди диндор низ ба қонуну қоидаҳои давлати дунявӣ, ки аз тарафи аксарияти кулли ҷомеа қабул карда шудаанд ва дар Конститутсия сабт гардидаанд, қобили қабул нест. Ин як навъ муқобилгузории андеша ва эътиқоди шахсии як фард дар баробари қонунҳои кулли ҷомеа мебошад. Қонунҳои давлатро аксарияти ҷомеаи имрӯза тасдиқ намудаанд, бинобар ин, дар авлавияти умури низоми давлатдории дунявӣ, пеш аз ҳама, озодиҳои инсонӣ қарор доранд. Инсон, дар низоми давлатдории дунявӣ тавассути ақлу мантиқ ва огоҳию шинохт тасмим мегирад ва фаъолияти худро бар асоси озодиҳои дар Конститутсия пешбинишуда ба роҳ мемонад.

4. Истиқлол ва дунявият аз назари сиёсӣ чунин маънӣ доранд, ки мардуми тоҷик дар таърихи тулонии худ аввалин бор давлати миллӣ ва мустақили худро соҳиб гардидааст. Аз байни сохтҳои гуногуни сиёсӣ иродаи ин мардум ба сӯи давлати дунявӣ ҷалб гардид. Чаро ки асрҳои тулонӣ чандин сохтҳои сиёсиро таҷриба карда буд. Охирин сохти сиёсии таҷрибашуда Бухорои амирсолорӣ ва низоми коммунистии Шуравӣ буд. Ин ду сохт чизи ҷолибе аз худ боқӣ нагузоштанд. Ин буд, ки мардуми мо сохти давлати миллии дунявиро интихоб намуд. Дар ин 33 соли истиқлол мушкилоте доштем ва ҳоло ҳам дорем. Бо вуҷуди ин мардуми мо хешро дар низоми демократӣ нисбат ба сохтҳои сиёсии мавҷудаи қаблӣ роҳаттар ва озодатар эҳсос мекунанд. Мо бар ин боварем, ки маҳз ҳамин сохти имрӯзаи давлати миллӣ ва дунявии мо барои амалӣ шудани ормонҳои таърихӣ ва имрӯзаи мардуми мо созгортар аст.

Давлати дунявие, ки 8000 (ҳашт ҳазор) сол пеш Ҷамшеди Пешдодӣ асос гузошт, мо имрӯз онро аз нав эҳё намудаем. Сулолаи шоҳони Пешдодӣ, ки Ҷамшед ҳам яке аз онҳост, дар таърихи башарият аввалин шуда адолат, дод, адл, ҳуқуқ ва сохти давлати ҳуқуқбунёдро таъсис додаанд. Яке аз рукнҳои асосии сохти сиёсии давлати имрӯзаи мо низ ҳуқуқбунёдӣ аст. Мо ин хушбахтиро дорем, ки дар замони ҳозир устураи миллии мо доир ба адолати иҷтимоӣ (Адолати Ҷамшедӣ) бо адолати давлати соҳибистиқлоли миллӣ ва дунявӣ ба ҳам пайвастаанд. Мо устураро ба воқеият табдил додем.

5. Мо бар ин назарем, ки ояндаи Тоҷикистон иборат аз сохти демократӣ ва дунявӣ мебошад. Бозгашт ба сохтҳои қаблии санҷидашуда ба ормонҳои бостонӣ ва манофеи миллии мо созгор нест. Ин нуқтаназарро хеле роҳату осон метавон дар тарозуи ақлу дониши илмӣ ва қиёси мантиқӣ санҷиду таҷриба кард. Аз тарафи дигар, Тоҷикистон сохтҳои сиёсию иҷтимоиро дар гузаштаи худ таҷриба карда, ба натиҷаи дилхоҳе нарасид. Дар сию чанд соли охир, ки аз низоми демократӣ ва дунявӣ пайгирӣ мекунад, уфуқҳои наверо дар ҳаёти иҷтимоии худ кашф кардааст.

Хулоса, истиқлол ва дунявият маънои низоми демократӣ ва дунявии Тоҷикистонро ифода мекунад. Ин мафҳумҳои калидӣ 33 сол боз идеяи ваҳдати миллии моро дар худ таҷассум намудаанд.

Комил Бекзода, доктори илмҳои фалсафа,

сарходими илмии Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон

23 июни 2024