Паёми Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон ҳамчун яке аз санадҳои муҳими стратегӣ дар рушди давлатдорӣ нақши калидӣ дошта, дар он самтҳои асосии сиёсати иҷтимоӣ, иқтисодӣ ва фарҳангии кишвар муайян карда мешаванд. Дар байни ин самтҳо соҳаи маориф мақоми хосро ишғол менамояд, зеро маориф ҳамчун заминаи асосии рушди сармояи инсонӣ, пешрафти иқтисодӣ ва таҳкими давлатдории миллӣ баррасӣ мегардад. Таваҷҷуҳи пайвастаи Пешвои миллат ба масъалаҳои рушди соҳаи маориф далели он аст, ки ин соҳа дар меҳвари сиёсати давлатӣ қарор дорад.

Дар шароити муосир, ки ҷомеаи ҷаҳонӣ ба иқтисоди донишбунёд ва рақамӣ рӯ овардааст, нақши маориф дар рушди устувори давлатҳо боз ҳам афзун мегардад. Ҷумҳурии Тоҷикистон низ дар ин раванд истисно нест. Паёми Пешвои миллат бо дарназардошти равандҳои ҷаҳонӣ ва ниёзҳои дохилии кишвар масъалаи баланд бардоштани сифати таҳсилот, мутобиқ намудани низоми маориф ба талаботи замон ва омодасозии кадрҳои рақобатпазирро ҳамчун вазифаҳои аввалиндараҷа муайян менамояд. Маориф дар Паём на танҳо ҳамчун соҳаи иҷтимоӣ, балки ҳамчун омили стратегии рушди миллӣ арзёбӣ мегардад.

Яке аз масъалаҳои калидии рушди соҳаи маориф, ки дар Паёми Пешвои миллат таъкид мешавад, таъмини сифати таҳсилот мебошад. Пешвои миллат борҳо зикр менамоянд, ки рушди иқтисодӣ ва иҷтимоии кишвар бевосита ба сатҳи донишу малакаи шаҳрвандон вобаста аст. Аз ин рӯ, такмили мазмуну муҳтавои барномаҳои таълимӣ, ҷорӣ намудани усулҳои муосири омӯзиш ва баланд бардоштани сатҳи касбии омӯзгорон ҳамчун самтҳои афзалиятноки сиёсати маориф муайян карда мешаванд. Сифати таҳсилот бояд ҷавобгӯи талаботи бозори меҳнат ва рушди иқтисоди миллӣ бошад.

Дар Паёми Пешвои миллат ба рушди инфрасохтори соҳаи маориф низ таваҷҷуҳи махсус зоҳир мегардад. Сохтмон ва азнавсозии муассисаҳои таълимӣ, таъмини онҳо бо таҷҳизоти муосир, синфхонаҳои фаннӣ ва шароити мусоиди таҳсил аз ҷумлаи тадбирҳое мебошанд, ки барои баланд бардоштани дастрасӣ ва сифати маориф равона шудаанд. Пешвои миллат таъкид менамоянд, ки фароҳам овардани муҳити солими таълимӣ ва шароити арзандаи таҳсил омили муҳими рушди зеҳнии хонандагон ва донишҷӯён мебошад.

Масъалаи рушди кадрҳои омӯзгорӣ дар меҳвари Паёми Пешвои миллат ҷойгоҳи хос дорад. Омӯзгор ҳамчун шахсияти калидӣ дар раванди таълиму тарбия арзёбӣ гардида, баланд бардоштани мақоми иҷтимоии ӯ яке аз ҳадафҳои муҳими сиёсати давлатӣ дар соҳаи маориф ба ҳисоб меравад. Пешвои миллат пайваста зарурати беҳтар намудани шароити иҷтимоии омӯзгорон, баланд бардоштани маош, такмили ихтисос ва ҷалби мутахассисони ҷавонро ба соҳа таъкид менамоянд. Ин тадбирҳо метавонанд сифати таълимро ба таври назаррас беҳтар намоянд.

Дар Паём ба рушди таҳсилоти томактабӣ низ аҳамияти ҷиддӣ дода мешавад. Таҳсилоти томактабӣ ҳамчун зинаи аввали ташаккули шахсияти кӯдак ва омодасозии ӯ ба таҳсилоти минбаъда арзёбӣ мегардад. Пешвои миллат зарурати зиёд намудани фарогирии кӯдакон ба муассисаҳои томактабиро таъкид намуда, онро омили муҳими рушди сармояи инсонӣ мешуморанд. Рушди ин зинаи таҳсилот метавонад заминаи мустаҳкам барои баланд бардоштани сифати таҳсилоти умумӣ фароҳам оварад.

Таҳсилоти миёнаи умумӣ дар Паёми Пешвои миллат ҳамчун пояи асосии низоми маориф баррасӣ мегардад. Таъмини сифати таълим дар ин зина, рушди тафаккури илмӣ, ҳисси ватандӯстӣ ва масъулияти шаҳрвандӣ аз ҷумлаи вазифаҳои асосии мактаб арзёбӣ мешаванд. Пешвои миллат таъкид менамоянд, ки мактаб бояд на танҳо дониш диҳад, балки шахсияти комил, худшинос ва содиқ ба арзишҳои миллӣ тарбия намояд.

Дар Паёми Пешвои миллат ба рушди таҳсилоти касбӣ ва олӣ низ диққати махсус дода шудааст. Омодасозии мутахассисони баландихтисос барои соҳаҳои гуногуни иқтисод, илм ва техника ҳамчун шарти муҳими рушди устувори кишвар баррасӣ мегардад. Пешвои миллат зарурати мутобиқ намудани барномаҳои таҳсилоти олӣ ба талаботи бозори меҳнат, рушди ҳамкориҳои байналмилалӣ ва ҷорӣ намудани стандартҳои муосири таълимиро таъкид менамоянд. Таҳсилоти касбӣ бошад, ҳамчун воситаи муҳими таъмини шуғли аҳолӣ ва коҳиш додани сатҳи бекорӣ арзёбӣ мешавад.

Яке аз масъалаҳои муҳими дигар, ки дар Паёми Пешвои миллат инъикос меёбад, рақамикунонии соҳаи маориф мебошад. Ҷорӣ намудани технологияҳои иттилоотӣ дар раванди таълим, истифодаи платформаҳои рақамӣ ва рушди таҳсилоти фосилавӣ метавонад сифати таълим ва дастрасии онро беҳтар намояд. Пешвои миллат рушди маорифи рақамиро ҳамчун ҷавоб ба талаботи замони муосир ва омили баланд бардоштани рақобатпазирии кадрҳо арзёбӣ мекунанд.

Дар Паём инчунин ба масъалаи тарбияи насли наврас ва ҷавонон таваҷҷуҳи махсус зоҳир мегардад. Маориф ҳамчун воситаи асосии ташаккули ҷаҳонбинӣ, ахлоқ ва худшиносии миллӣ баррасӣ шуда, дар он нақши арзишҳои миллӣ, фарҳангӣ ва маънавӣ таъкид мешавад. Пешвои миллат таъкид менамоянд, ки маориф бояд дар тарбияи ҷавонони ватандӯст, қонунпазир ва масъули ҷомеа нақши ҳалкунанда бозад.

Дар маҷмуъ, таҳлили муҳтавои Паёми Пешвои миллат нишон медиҳад, ки масъалаҳои рушди соҳаи маориф дар меҳвари сиёсати давлатӣ қарор доранд. Маориф ҳамчун омили стратегии рушди сармояи инсонӣ, пешрафти иқтисодӣ ва таҳкими давлатдории миллӣ арзёбӣ мегардад. Амалисозии пайгиронаи вазифаҳо ва ҳадафҳои дар Паём зикршуда метавонад заминаи устувор барои баланд бардоштани сифати таҳсилот, рушди илму маърифат ва таъмини ояндаи дурахшони миллат фароҳам оварад. Паёми Пешвои миллат дар соҳаи маориф ҳамчун роҳнамои боэътимод барои ислоҳот ва навсозии низоми таълим хизмат намуда, масъулияти ҷомеа ва давлатро дар тарбияи насли соҳибдониш ва созанда таъкид мекунад.

Алишер Саидов - ходими илмии Шӯъбаи осиёи Ҷанубу Шарқии Институти омӯзиши

масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон

(Дар ҳошияи Паёми Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар бораи самтҳои асосии сиёсати дохилӣ ва хориҷии Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 16.12.2025)

Воқеан ҳам ҳар як вохӯриҳо ва суханрониҳои Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Эмомалӣ Раҳмон бо табақаҳои гуногуни ҷомеа ба масоили муҳими сиёсӣ, иҷтимоӣ, иқтисодӣ ва фарҳанигии ҷомеаи башар равона шуда, баҳри рушди устувони минбаъдаи кишвар ироа мешавад.

Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар паёми навбатӣ ба Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи самтҳои асосии сиёсати дохилию хориҷии ҷумҳурӣ», ки санаи 16 декабри соли равон ироа гардид, як қатор масъалаҳои муҳимми ҷомеа дар самтҳои мухталиф баррасӣ гардид.

Зимни суханронӣ Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон қайд намуданд, ки: Мо сиёсати давлатии кор бо ҷавононро ҳамчун самти калидӣ дар меҳвари сиёсати иҷтимоии давлат арзёбӣ намуда, барои самаранок амалӣ гардидани он аз тамоми имкониятҳо истифода карда истодаем. Зеро ҷавонони мо неруи асосии пешбарандаи ҷомеа мебошанд ва мо бо ҳисси баланди миллӣ, худшиносиву худогоҳӣ ва ватандӯстиву ватанпарастии онҳо ифтихор мекунем.

Дар ҳақиқат татбиқи самараноки сиёсати давлатии ҷавонон аз рӯзҳои аввали истиқлолият дар маркази таваҷҷӯҳи Ҳукумати Тоҷикистон қарор дорад. Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ-Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон Муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон барои давлати мо ҷиҳати нигоҳ доштани сулҳу субот дар мамлакат, таъмини шароити муносиби иҷтимоии зиндагӣ барои ҳамаи сокинон ба хусус ҷавонони мамлакатамон саъю кӯшиши зиёд ба харҷ доданд. Имрӯз ҷавонони мо ҳамчун қувваи бузург барои кишвар эътироф шудаанд. Зеро имрӯз, аз нуқтаи назари демографӣ, Тоҷикистон дар ҳоли рушди доимӣ қарор дорад ва беш аз нисфи аҳолӣ, яъне қувваи асосии пешбарандаи он ҷавононро ташкил медиҳад. Табиист, ки рушди иқтисодӣ, иҷтимоӣ, сиёсӣ ва фарҳангии мамлакати моро бе иштироки фаъолонаи чунин қувваи бузург тасаввур кардан ғайриимкон аст.

Пешвои миллат ҳамчунин иброз намуданд, ки: Имрӯз ҷавонони мо бо кору фаъолияти созандаи худ дар ҳаёти сиёсиву иқтисодӣ ва иҷтимоиву фарҳангии кишвари соҳибистиқлоламон саҳми бузург доранд. Ҳоло дар кишварамон соҳае нест, ки ҷавонон дар он нақши фаъол надошта бошанд.

Воқеан ҳам дар ҷомеаи муосир мавқеи ҷавонон дар рушди соҳаҳои гуногуни хоҷагии халқ хеле муҳим аст, зеро ин табақаи ҷомеа ғояҳои тоза ва нав дорад, қувваи муҳими пешбарандаи иқтисодиёт мебошад ва метавонад истифодаи васеи технологияҳои муосирро дар истеҳсолот таъмин намояд.

Бояд гуфт, ки сарвари давлат дар ҳама соҳаҳо нақши ҷавононро дар бунёди ҷомеаи муосир қувваи бузурги арзишманд ва ҳавасмандкунанда мешуморад. Ҳамеша ташаббусҳо ва пешниҳодҳои созандаи ҷавононро дастгирӣ мекунад, барои амалӣ намудани онҳо имконият фароҳам меорад. Пешвои миллат ба ҷавонон бо эътимод муроҷиат намуда, онҳоро ба ояндаи дурахшон ва расидан ба ҳадафҳои наҷибу созандаи давлатдории миллии мо даъват менамоянд.

Ҷавонон на танҳо ояндаи кишвар, балки қудрати имрӯзаи он низ мебошанд. Иқтидори зеҳнӣ, фаъолияти шаҳрвандӣ, рӯҳияи соҳибкорӣ ва тасаввуроти фарҳангии ҷавонон барои рушди ҷомеа ва давлат замина фароҳам меорад. Дастгирӣ ва сармоягузорӣ ба ҷавонон калиди ояндаи муваффақ ва устувор мебошад. Аз ин рӯ, фароҳам овардани шароит барои амалӣ намудани иқтидори ҷавонон, фароҳам овардани имкониятҳо барои омӯзиш, рушди касб ва иштироки фаъолона дар ҳаети ҷамъиятӣ муҳим аст. Сармоягузорӣ ба ҷавонон сармоягузорӣ ба оянда аст, ки дар шакли ҷомеаи рушдёбанда ва динамикӣ самара медиҳад.

Аз ин рӯ, зарур аст, ки ҷавонон аз шароити мусоид, ки давлат фароҳам меорад, имкониятҳои конститутсионии худро самаранок ва оқилона истифода баранд ва тамоми кӯшишҳои худро ба омӯзиш, интихоби касбу ҳунарҳои муосир, шукуфоӣ ва пешрафти сарзамини ниёгон, ҳифзи Ватан, рушди илму техника, инноватсия равона созанд.

Давлатзода Фарида, ходими хурди илмии шуъбаи Шарқи Миёна ва Наздики Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои АМИТ

(БАРДОШТ АЗ ПАЁМИ ПЕШВОИ МИЛЛАТ)

Гузаштан ба низоми рақамӣ, рушди иқтисодиёт, таъмини самаранокии зеҳни сунъӣ ва истифодаи технологияҳои инноватсионӣ яке авлавиятҳои сиёсати пешгирифтаи давлат дар самти ҳукумати элеткронӣ ва иқтисодиёти рақамӣ ба ҳисоб меравад. Маврид ба зикр аст, ки дар Паёми навбатии Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ин масъала ҳамаҷониба таҳлилу барассӣ гардид. Муҳиммияти ин масъала дар он зоҳир мегардад, ки дар замони пешрафти илму техника ва рушди технологияҳои иттилоотӣ гузариш ба низоми рақамии иқтисодиёт, ҷиҳати расидан ба ҳадафҳои Рушди устувор татбиқи саривақтӣ мебошад.

Тавре дар Паём зикр гардид: “Пешрафти босуръати технологияҳои рақамӣ ва тавсеаи имкониятҳои зеҳни сунъӣ дар ҷаҳони муосир тақозо менамояд, ки ин дастовардҳо дар ҳама соҳаҳо самаранок истифода гардида, ба манбаи иловагии рушди иқтисодӣ ва содироти хизматрасонӣ табдил дода шаванд. Имрӯз моро зарур аст, ки раванди идоракунии давлатиро бо истифода аз технологияҳои рақамӣ ва зеҳни сунъӣ ба роҳ монда, таъсири омили инсониро дар тамоми соҳаҳо ва ҳама гуна муносибатҳои молиявӣ коҳиш диҳем”.

Аз таҷрибаи кишварҳои бо ин низом рушдкарда бар меояд, ки имрӯз таваҷҷуҳ ба иқтисоди рақамӣ дар сиёсати кишварҳои тараққикарда дар мадди аввал буда, қариб 90 дарсади хизматрасониҳои молиявию иқтисодиро ташкил медиҳад. Аз ҷумла, дар самти хизматрасониҳои молиявӣ дар корхонаҳои буҷетӣ. Дар шароити Ҷумҳурии Тоҷикистон ин раванд метавонад такони ҷиддиро дар самти расидан ба рушди иқтисоди миллӣ ва ҳамзамон кам кардани омилҳони инсонӣ замина гузорад. Асоси тадбиқи ин низом пеш за ҳама таъмини яксони интернет дар ҳама минтақаҳои кишвар ва истифодаи технологияҳои иттилоотӣ ба ҳисоб меравад. Вобаста ба ин дар Паём таъкид гардид: зарур аст, ки ҷиҳати бо интернети баландсуръат таъмин намудани аҳолӣ ва рушди инфрасохтори телекоммуникатсионӣ, аз ҷумла таҷдиди хатҳои нахиву нурии байнишаҳрӣ ва зиёд намудани хатҳои байналмилалӣ чораҳои фаврӣ андешида шаванд.

Дар ҷаҳони зуд рушдёбандаи муҳити инноватсионию итттилоотӣ, пеш аз ҳама имкониятҳои нав бо донишҳои нав, истифодаи мақсадноку босамари технологияи рақамӣ заминаи асосии рушди соҳаҳои истеҳсолот, тиҷорат ва хизматрасониро таъмин намуда, муҳимтарин омили рушди устувори иқтисодӣ-иҷтимоӣ ва инноватсионии мамлакат дониста мешавад. Меҳвари асосии рушди иқтисодӣ-иҷтимоӣ ва технологии иқтисодиёти давлатҳоро зеҳни сунъӣ ташкил медиҳад. Вобаста ба ҳамин ҷиҳати баланд бардоштани самаранокии идоракунии давлатӣ ва фароҳам овардани шароити муносиб доир ба рушди соҳаҳои алоҳидаи иқтисодиёти кишвар ба ҷанбаҳои ташкилӣ-ҳуқуқӣ ва иқтисодии истифодаи зеҳни сунъӣ диққати махсус зоҳир гардида, ба баланд гардидани ҳосилнокии меҳнат, коҳиш додани хароҷоти истеҳсолот, ташкили ҷойҳои нави корӣ ва тақвияти рақобатпазирии ширкатҳои ватанӣ такони ҷиддӣ мебахшад.

Вобаста ба ин дар Паём ба як қатор вазорату идораҳои ин самт аз ҷумла: вазорати рушди иқтисод ва савдо, Агентии инноватсия ва технологияҳои рақамӣ, вазоратҳои маориф ва илм, саноат ва технологияҳои нав, молия супориш дода шуд, ки талаботи бозори меҳнатро дар самти иқтисоди рақамӣ омӯхта, барои зиёд намудани теъдоди мутахассисони соҳаи мазкур, инчунин, баланд бардоштани сифати омодасозии кадрҳои соҳаи инноватсия, технологияҳои иттилоотӣ ва зеҳни сунъӣ тадбирҳои зарурӣ андешида, ҷиҳати амалишавии онҳо нақша чорабиниҳоро таҳия намоянд. Асоси рушди инноватсия ва истифодаи технологияҳои иттилоотӣ, ҳамзамон гузаштан ба низоми рақамии иқтисодиётро рушди неруи зеҳнии инсонӣ ташкил дода, дар ин замина ба баланд бардоштани донишҳои техникии аҳолӣ таваҷҷуҳи бештар зоҳир намуда, ҷиҳати омода намудани кадрҳои баландихтисоси соҳа ва такмил додани донишҳои онҳо ба манфиати кор хоҳад буд. Мусаллам аст, ки дар шароити гузариш ба низоми рақамӣ яке аз воситаҳои асосии фаъолияти ин низом, истифодаи интернет ва шабакаҳои комуникатсионӣ ба ҳисоб меравад. Дар ин асно низ дар Паёми ироашудаи Пешвои миллат таваҷҷуҳ зоҳир гардида, ҷиҳати бо интернети баландсуръат таъмин намудани аҳолӣ ва рушди инфрасохтори телекоммуникатсионӣ, аз ҷумла таҷдиди хатҳои нахиву нурии байнишаҳрӣ ва зиёд намудани хатҳои байналмилалӣ ибрози андеша карда шуд. Ҳамзамон, дар ин ҳошия ба Агентии инноватсия ва технологияҳои рақамӣ ҷиҳати пурра ҷорӣ намудан ва оммавӣ гардонидани сомонаи ягонаи хизматрасониҳои давлатӣ вазифагузорӣ карда шуд.

Хулоса, ташаккули иқтисоди рақамӣ, рушди ҳамарӯзаи зеҳни сунъӣ, марҳилаи нави рушдёбандаи низоми иттилоотӣ-коммуникатсионӣ, гузариш ба технологиягароӣи саноату иқтисодиёт дар Ҷумҳурии Тоҷикистон ва ҷаҳон моро водор месозад, ки то дар ин фазо, бо идея ва назарҳои ҳанӯз ҳам кашфношуда ворид гардем. Бо ин васила мо метавонем, ҳам фарҳанги инноватсионии хешро баланд созем ва ҳам ба дастовардҳои назарраси иқтисодӣ ноил гардем.

Асомуддини Р.К. н.и.и. Сармутахассиси Раёсати МАД-и АМИТ

Паёми Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон дар соли 2025 яке аз муҳимтарин санадҳои сиёсиву стратегӣ маҳсуб меёбад, ки на танҳо натиҷаҳои рушди кишварро дар як сол ҷамъбаст мекунад, балки самтҳои асосии сиёсати дохилӣ ва хориҷиро барои марҳилаи минбаъдаи давлатдорӣ муайян месозад. Ин паём дар шароите ироа гардид, ки ҷаҳон бо таҳдидҳои мураккаби сиёсӣ, иқтисодӣ, амниятӣ ва иқлимӣ рӯ ба рӯ аст ва дар чунин вазъ муайян намудани мавқеи устувори миллӣ аҳамияти ҳаётан муҳимро доро аст.

Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар оғози паём таъкид намуданд, ки соли 2025 барои Тоҷикистон соли таърихӣ буда, кишвар ба дастовардҳои назаррас ноил гардидааст. Он кас изҳор доштанд: «Соли 2025 барои мардуми Тоҷикистон соли пурмаҳсул ва дорои рӯйдодҳои муҳим гардид», ки ин суханон ифодаи эътимод ба натиҷаҳои сиёсати пешгирифтаи давлат мебошанд. Дар паём равшан зикр гардид, ки таҳкими истиқлолияти давлатӣ, сулҳу субот ва ваҳдати миллӣ ҳамчун арзишҳои асосии давлатдорӣ боқӣ мемонанд ва тамоми сиёсати давлатӣ маҳз ба ҳамин пояҳо такя мекунад.

Яке аз мавзуъҳои калидии паёми имсола ба рушди иқтисодӣ ва таъмини амнияти озуқаворӣ бахшида шуда буд, ки Пешвои миллат бо такя ба омор ва натиҷаҳои воқеӣ таъкид намуданд, ки новобаста аз гармшавии иқлим ва мушкилоти ҷаҳонӣ, Тоҷикистон тавонист истеҳсолоти кишоварзиро афзоиш диҳад. Ба гуфтаи Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон: «Сарфи назар аз таъсири манфии тағйирёбии иқлим, ҳаҷми истеҳсолоти кишоварзӣ афзоиш ёфт ва сатҳи амнияти озуқаворӣ ба 85 фоиз расид». Ин изҳорот нишон медиҳад, ки сиёсати давлатӣ дар соҳаи кишоварзӣ ва истифодаи самараноки захираҳои табиӣ натиҷаҳои мусбат додааст ва кишвар тадриҷан ба расидан ба ҳадафҳои ситратегии худ бештар наздик мешавад.

Дар паём ҳамчунин ба масъалаи рушди иҷтимоӣ диққати махсус дода шуд. Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон таъкид намуданд, ки ҳадафи асосии давлат баланд бардоштани сатҳи зиндагии мардум мебошад. Аз ин лиҳоз, масъалаи афзоиши маоши кормандони соҳаҳои илму маориф ва тандурустӣ, индексатсияи нафақаҳо ва дастгирии табақаҳои осебпазири ҷомеа ҳамчун афзалиятҳои сиёсати иҷтимоӣ муайян гардиданд. Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон иброз доштанд: «Давлат тадбирҳои заруриро меандешад, то сатҳи зиндагии шаҳрвандон мунтазам беҳтар гардад», ки ин суханон масъулияти иҷтимоии ҳукуматро равшан инъикос мекунанд.

Ҷанбаҳои маънавӣ ва тарбиявии паём низ аҳамияти хоса доранд. Президенти кишвар Пешвои ммиллат ба масъалаи ватандӯстӣ, худшиносии миллӣ ва нақши шаҳрвандон дар ободии Ватан таваҷҷуҳи ҷиддӣ зоҳир карданд. Ва аз ташаббусҳои мардумӣ дар бунёди мактабҳо, роҳҳо ва иншооти иҷтимоӣ ёдовар шуда, чунин иқдомҳоро нишонаи баланди шуури шаҳрвандӣ арзёбӣ намуданд. Ба таъкиди он кас: «Ободии Ватан вазифаи танҳо давлат нест, балки масъулияти ҳар як шаҳрванди худогоҳ мебошад». Ин андеша нақши ҷомеаро дар рушди давлат таъкид мекунад ва муносибати ҳамкории давлат ва мардумро нишон медиҳад.

Дар паём сиёсати хориҷии Тоҷикистон низ мавқеи муҳим дорад. Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон равшан баён карданд, ки Тоҷикистон сиёсати хориҷии сулҳҷӯёна ва мутавозинро пеш мебарад ва ҳамкорӣ бо кишварҳои ҳамсоя ва созмонҳои байналмилалиро омили муҳимми таъмини амният ва рушд мешуморад. Он кас таъкид намуданд, ки таҳкими муносибатҳои нек бо кишварҳои минтақа ба манфиати сулҳу суботи умумӣ мебошад. Ба гуфтаи Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон: «Тоҷикистон ҳамеша ҷонибдори муколама, ҳамдигарфаҳмӣ ва ҳамкории созанда дар минтақа мебошад». Ин мавқеъ нишон медиҳад, ки сиёсати хориҷии кишвар бар пояи эътимод, ҳамгироӣ ва манфиатҳои муштарак асос ёфтааст.

Дар маҷмӯъ, Паёми Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон дар соли 2025 як ҳуҷҷати мукаммали сиёсӣ, иқтисодӣ ва иҷтимоӣ мебошад, ки роҳнамои рушди минбаъдаи кишвар ба ҳисоб меравад. Ин паём на танҳо дастовардҳоро ҷамъбаст мекунад, балки бо муайян намудани вазифаҳои мушаххас барои ниҳодҳои давлатӣ ва ҷомеа дурнамои равшани ояндаро нишон медиҳад. Мазмун ва муҳтавои паём гувоҳи он аст, ки Тоҷикистон роҳи рушди устувор, таҳкими давлатдорӣ ва беҳбудии зиндагии мардумро устуворона идома медиҳад.

Муалифон: Ҳамроев У.Х. н.и.ф.-м. муовини директор оид ба илм ватаълими ИА АМИТ,

Аюбов Д.К. ходими илмии ИА АМИТ.

Манбаъҳо:

1. Матни Паёми Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон (NBT) — Паём дар бораи самтҳои асосии сиёсати дохилӣ ва хориҷӣ (16.12.2025) Бонки миллии Тоҷикистон

2. Таҳлили паём ва нишондиҳандаҳои амнияти озуқаворӣ — Амнияти озуқаворӣ ба 85% расид Asia-Plus

3. Фармони рушди коммуникатсия то соли 2040 — Стратегияи рушди коммуникатсия Tajikistan News in English

4. Нуктаҳои иҷтимоӣ ва буҷетӣ — маош, нафақа ва буҷет Pressa.tj

Паёми Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон мӯҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон, ки дар таърихи 16-уми декабри соли 2025 баргузор гардид роҳнамои ҳар як фарди кишвар буда, фарогирандаи масоили сиёсӣ, иқтисодӣ, иҷтимоию фарҳангӣ мебошад. Аз ин лиҳоз ҳар яки мо масъул ҳастем, ки баҳри амалисозии нуктаҳои Паём саҳми хешро гузорем.

Паём аз лиҳози мазмун ҷанбаҳои сиёсӣ, иқтисодӣ, иҷтимоию фарҳангиро ба худ касб намуда, бори дигар собит намуд, ки дар ҳама бахшҳои мухталифи кишвар нишондиҳандаҳои рушд дақиқан ва мазмунан шарҳ дода шудааст, ки чунин пешравиҳо аз рушди босуботи сохаҳои мухталифи ҳайёти ҷамъиятии кишварамон гувоҳӣ медиҳанд. Имрӯз тамоми ҷабҳаҳои ҳаётан муҳими ҷомеа дар зери таъсуроти беандоза ҷазобу роҳнамоикунандаи Паём қарор дошта, раванду амалисозии он дар ҷараён ва ривоҷу равнақ мебошад. Паём хуҷҷати асосии Стратегии тамоми рукнҳои асосии фаъолияти ҷамъиятиро дарбар гирифта, вазифаҳо ва амалиётҳои дар пешистодаро равон ва бо пуррагӣ мурратабу матраҳ месозад.

Пешвои илмпарвари миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар Паёми солонаи хеш ба Маҷлиси Олӣ дар баробари ҳама соҳаҳо чун ҳамеша ба соҳаи илму маориф таваҷҷуҳи хосса зоҳир намуда, барои беҳтар намудани шароити аҳли илму маориф ва тайёр намудани кадрҳои босифат суханони самимиву ибратбахш, пешниҳодоҳои муҳим ва дастуру супоришҳои судманду созанда доданд.

Тавре, ки дар Паёми Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон мӯҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон зикр гардид соҳаи саноат яке аз бахшҳои калидии соҳаи иқтисоди кишвар буда, омили асосии таъмини амнияти иқтисодӣ, таъсиси ҷойҳои нави корӣ ва баланд бардоштани сатҳи зиндагии аҳолӣ махсуб меёбад.

Тавре, ки дар Паём таъкид гардид, рушди босуръати саноат яке аз ҳадафҳои асосии Стратегияи давлатӣ буда, идомаи раванди саноатикунонии босуръати мамлакат заминаи муҳими гузариш ба иқтисоди истеҳсолӣ ва содиротӣ маҳсуб меёбад. Дар иртибот ба ин, коркарди технологии ашёи хоми ватанӣ, аз ҷумла маъданҳо, захираҳои энергетикӣ ва коркарди растаниҳои шифобахши Тоҷикистон ҷиҳати дарёфти маводи доругии воридотивазкунанда аз вазифаҳои афзалиятноки соҳаи иқтисодии кишвар буда, дар рушди саноатикунонии кишвар заминаҳои муносибро фароҳам месозад.

Дар Паёми Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон саноатикунонии босуръати кишвар дар меҳвари асосии суханронии Пешвои миллат қарор дошта, баён гардид ки дар давраи солҳои 2019-2025 дар Ҷумҳурии Тоҷикистон беш аз 2600 корхонаи саноатӣ бо ташкили зиёда аз 87 ҳазор ҷойи корӣ сохта бунёд ва ба фаъолият оғоз намуданд. Таҳлилҳо нишон доданд, ки дар соли 2025 400 корхонаи истеҳсолӣ ба фаъолият оғоз намудааст. Аз ҷумла корхонаҳои коркарди маъданҳои тилло, нуқра, хокаи сурб ва дигар аҷзои маъодин кишвар дар соли равон бо иқтидорҳои баланд арзи фаъолият намуданд, ки ҳаҷми истеҳсоли маҳсулоти соҳаи маъдан аз 7,7 миллиард сомонии (дар соли 2020) ба 26 миллиард сомонӣ (дар соли 2025) расонида шуд, ки афзоиши ин нишондиҳанда 3,4 баробарро ташкил медиҳад. Агар дар соли 1991 дар соҳаи маъдан танҳо 3 номгӯйи маҳсулот (тилло, нуқра ва хокаи сурб) истеҳсол гардида бошад, пас дар соли 2025 ба 17 номгӯй расонида шудааст. Бояд гуфт, ки ҳоло истеҳсоли тилло назар ба соли 1991-ум 7 баробар, нуқра 6 баробар ва хокаи сурб 9 баробар зиёд гардидааст.

Бояд зикр намуд, ки агар дар давраи аввали солҳои ба дастовардани Истиқлол мо ҳамагӣ 358 корхонаҳои хурду бузурги истеҳсолӣ дошта бошем, айни ҳол теъдоди он наздик ба 5000 шудааст, ки дар онҳо ҳазорҳо нафар шаҳрвандон кор ва фаъолият менамоянд. Ин раванд ба мустаҳкам шудани иқтисоди миллӣ ва ҷалби васеи мутахассисон ва шаҳрвандон ба ҷойи кори доимӣ мебошад.

Нуктаи муҳиме, ки дар Паём ироа гардид ҷалби сармояи дохилию хориҷӣ ба соҳаи саноат мебошад, ки Сарвари давлат баҳри фароҳам овардани фазои мусоиди сармоягузорӣ, дастгирии соҳибкории истеҳсолӣ ва ворид намудани технологияҳои инноватсионӣ, таъкид намуданд, ки истифодаи технологияҳои муосир метавонад рақобатпазирии маҳсулоти ватаниро дар бозорҳои минтақавию байналмилалӣ баланд бардорад. Аз ҷумла зикр намуданд, ки масъалаи рушди “саноати сабз” ва истифодаи манбаъҳои барқароршавандаи энергия низ дар замони муосир мавқеи муҳимро ишғол менамояд. Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон зарурати коҳиши таъсири манфии истеҳсолот ба муҳити зист, истифодаи самараноки захираҳои обию энергетикӣ ва татбиқи стандартҳои экологиро дар корхонаҳои саноатӣ таъкид карданд. Албатта ки барои рушди соҳаи саноат ва дигар соҳаҳҳо кадрҳои баландихтисос лозим аст, то ки рушди соҳаҳо таъмин карда шавад.

Дар маҷмуъ, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомлаӣ Раҳмон дар Паёми худ ба Маҷлиси Олӣ соҳаи саноатро ҳамчун неруи муҳаррики рушди иқтисоди миллӣ муаррифӣ намуда, самтҳои асосии сиёсати давлатиро дар ин бахш муайян карданд. Татбиқи пайгиронаи дастуру супоришҳои дар Паём зикршуда метавонад ба рушди устувори саноат, афзоиши иқтидори истеҳсолӣ ва таҳкими мавқеи Тоҷикистон дар иқтисоди минтақавию ҷаҳонӣ мусоидат намояд.

Бо мақсади баланд бардоштани сатҳи некуаҳволии мардум Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомлаӣ Раҳмон аз 1-уми сентябр соли 2026 маоши вазифавии кормандони соҳаи маориф, илм, фарҳанг, варзиш, тандурустӣ, муассисаҳои соҳаи ҳифзи иҷтимоӣ, дигар ташкилотҳои соҳаи ҳифзи иҷтимоӣ ва буҷетӣ, инчунин, стипендияҳо 25 ва 20% зиёд намуданд, ки ин иқдоми хайрхоҳонаи Пешвои миллат масъулияти ҳар яки мо, кормандони соҳаи илмро бештар намуда, водор месозад, ки барои рушди соҳаи илм ва тайёр кардани кадрҳои босифати ҷавобгӯи меъёрҳои байналмиллалӣ саҳми арзандаи хешро гузошта, шогирдонамонро дар рӯҳияи худшиносиву ватанпарастӣ, арҷ гузоштан ба муқаддасоти миллӣ ва омӯзиши забонҳои хориҷӣ ҳидоят намоем.

Ба таъкиди Сарвари ҷавонпарвари миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон: “Ғамхорӣ нисбат ба ҷавонон, ҳалли мушкилоти онҳо ва истифодаи дурусти ин захираи стратегии миллӣ барои пешрафту ободии Ватан ва таъмини амнияту суботи ҷомеа яке аз афзалиятҳои асосии Ҳукумати мамлакат ба шумор меравад, зеро шумораи бештари аҳолии Тоҷикистонро ҷавонон ташкил медиҳанд.”

Шоистаи зикру ифтихори бузург аст, ки дар солҳои соҳибистиқлолӣ ҷавонон аз ҷониби Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон ҳамчун қишри фаъолу ояндасози миллат эътироф гардида, баҳри онҳо ҳама шароити зарурӣ ҷиҳати донишандӯзиву фаъолияти корӣ муҳайё гардидааст.

Боиси ифтихори мост, ки чун ҳамеша як бахши муҳимми Паёми солонаи Президенти кишвар, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба соҳаи маориф ва баланд бардоштани нуфузи омӯзгор дар ҷомеа бахшида шуда, ҳар сатри он саршор аз самимияту ҳидоятҳои созанда баҳри мо мебошад.

Яке аз самтҳои вижае, ки дар Паёми Президенти кишвар зикр мешавад ин баланд бардоштани сатҳи саводу маърифатнокии наврасону ҷавонон, тавсеаи доираи донишу ҷаҳонбинии илмиву техникӣ ва рушди илмҳои дақиқу табиӣ ва таҳкими пояҳои моддиву техникӣ, озмоишгоҳӣ ва кадрии муассисаҳои илмии Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон мебошад.

Аз ин лиҳоз, бо мақсади амалисозии «Барномаи тайёр кардани кадрҳои ҷавони илмӣ барои солҳои 2021-2030» Раёсати Академияи Миллии илмҳои Тоҷикистон чораҳои заруриро баҳри баланд бардоштани сатҳи саводу маърифатноки ва тавсеаи донишу ҷаҳонбинии илмиву техникӣ ва рушди илмҳои дақиқу табиии магистрантон, аспирантон ва докторантон чораҳои заруриро роҳандозӣ менамояд.

Дар иртибот ба ин бояд, гуфт, ки таи чанд соли охир теъдоди олимони ҷавон дар Институти кимиёи АМИТ рӯ ба афзоиш ниҳодааст. Зеро дарки худшиносии миллӣ ҷавонони бо ору номуси кишварро водор менамояд, ки рӯ ба илм ниҳанд, зеро ягона роҳи наҷот аз фақру камбизоати танҳо илм ҳасту бас. Масалан, нисбат ба соли гузашта дар Институти кимиёи АМИТ дар соли 2025 дар зинаи магистратура 24 нафар, докторантура PhD 16 нафар, аспирантураи анъанавӣ 2 нафар ҷавонон таҳсил ва фаъолияти илмӣ-таҳқиқотӣ доранд, ки нисбат ба соли хониши 2022-2023 қариб 2.5 маротиба зиёд мебошанд.

Махсусан дар қатори дигар нишондиҳандаҳои бузурги иқтисодӣ ва иҷтимоии кишвар, аз ҷониби Пешвои муаззами миллат дар масъалаи амалисозии энергетияи сабз таваҷҷуҳи хоса дода шуд, ки масъалаи мазкур бевосита дар таҳкими рушди соҳаи энергетикаи кишвар саҳми муассир дорад. Вобаста ба ин дар Институти кимиёи АМИТ таҳти роҳандозиҳои Президенти АМИТ академик Хушвахтзода Қ.Х. ва барномарезиҳои Институти кимиёи АМИТ гурӯҳи корӣ ташкил намуданд, зеро дар чунин шароит бунёди чунин як самти тадқиқот амри муҳим маҳсуб меёбад.

Сол то сол робитаҳои Тоҷикистон бо кишварҳои хориҷӣ густариш ёфта истодааст. Аз ҷониби Президенти ҷумҳурӣ барои таҳсили ҷавонон дар хориҷи кишвар диққати калон дода мешавад. Бо давлатҳои Руссия, Қирғизистон, Озарбойҷон, Туркманистон, Қазоқистон, Туркия, Олмон, Ҷумҳурии Халқии Чин ва ғайра шартномаҳои ҳамкорӣ баста шуд. Имрӯз беш аз 50 000 нафар ҷавонони соҳибистеъдод аз ҳисоби давлат тавассути стипендияи байналмилалии Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дурахшандагон», дар хориҷа таҳсил мекунанд. Аз ин хотир бо итминон метавон гуфт, ки ҳар сатри дар Паём ироашуда, дастури роҳнамо ва машъалафрӯзи роҳи саодат баҳри мо, кормандони соҳаи илм ба ҳисоб меравад. Воқеан ҳам, дар шароити зудтағйирёбандаи ҷаҳони имрӯза мо, илмро зарур аст, ки ҷавононро дар руҳияи худшиносиву ватандӯстӣ, забономӯзиву донишандӯзӣ ва ҳимояи марзу буми давлатӣ тарбия намоем.

Паёми Пешвои муаззами миллат мӯҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба ҷуз он ки ҳисоботи Президент ба халқ аст, барномаи мукаммалест, ки пешрафти ҳар соҳаро кафолат медиҳад. Бояд ҳар нуктаи Паёми Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ Пешвои миллат Президенти Тоҷикистон мӯҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар амал татбиқ шавад.

Мо, ходимони Институти кимиёи ба номи В.И. Никитини АМИТ Паёми солонаи Президенти кишварро ҳамчун ҳуҷҷати тақдирсозу дастури роҳнамо сармашқи кору фаъолияти илмии хеш қарор дода, барои амалӣ намудани он баҳри рушди саноатикунонии миллӣ ва ҳама дастуру ҳидоятҳои судманд ҳамарӯза кӯшиш ба харҷ медиҳем.

Дар маҷмӯъ метавон гуфт, ки Паёми солонаи Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба Маҷлиси Олӣ ба монанди машъали фурӯзонест, ки ҷомеаи соҳибистиқлоли моро ба сӯйи музаффариятҳои азиму таърихӣ роҳнамоӣ намуда, моро водор месозад, ки ин дастгириҳои Ҳукумати мамлакат ва Пешвои миллатамонро қадршиносӣ намуда, баҳри рушду инкишофи кишвари азизамон саҳмгузор бошем, зеро ин вазифаи ҷонии ҳар яки мост.

Р.О. Раҳмонов - муовини директор оид ба илм ва таълим, доктори

илмҳои химияи Институти кимиёи ба номи В.И. Никитини АМИТ.

Дар шароити ҷаҳонишавии босуръат, мураккаб гардидани равандҳои сиёсиву иқтисодӣ ва афзоиши таҳдидҳои глобалии асри XXI масъалаи муайян намудани самтҳои дурусти рушди миллӣ ва таъмини ояндаи устувори давлат аҳаммияти хоса пайдо мекунад. Дар чунин замина, Паёми Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба Маҷлиси Олӣ ҳамчун санади муҳимми сиёсӣ, барномавӣ ва стратегӣ баромад намуда, нақши калидӣ дар ташаккули сиёсати дохилӣ ва хориҷии давлат мебозад.

Паём на танҳо ҷамъбасти фаъолияти яксолаи мақомоти давлатӣ, балки ифодаи мукаммали фалсафаи давлатдорӣ, тафаккури стратегӣ ва дурнамои рушди устувори ҷомеаи тоҷик мебошад. Аз ин лиҳоз, Паёми Пешвои миллатро метавон ҳамчун ҳуҷҷати роҳнамо ва равшангари роҳи ояндаи миллат арзёбӣ намуд, ки самтҳои асосии рушди сиёсӣ, иқтисодӣ, иҷтимоӣ, фарҳангӣ ва илмию маърифатиро бо назари воқеъбинона муайян месозад.

Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муњтарам Эмомалӣ Раҳмон дар Паёми навбатии худ ба Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон масъалаҳои марбут ба амнияти миллӣ, ҳифзи манфиатҳои давлатӣ ва муқовимат ба таҳдидҳои муосири ҷаҳонишавиро бо равиши илмӣ ва воқеъбинона матраҳ намуданд. Дар баробари ин, сиёсати хориҷии мутавозин, ҳамкории созанда бо кишварҳои минтақа ва ҷаҳон ва иштироки фаъол дар равандҳои байналмилалӣ ҳамчун омили муҳимми рушди устувор арзёбӣ гардид.

Паём ҳамчун ифодаи сиёсати оқилона ва дурбинонаи давлатдорӣ хизмат намуда, ҷомеаро ба ҳамбастагӣ, масъулиятшиносӣ ва саҳмгузории фаъол дар таҳкими пояҳои истиқлолият ва давлатдории миллӣ даъват менамояд.

Яке аз масъалаҳои муҳимми калидии Паёми Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон масъалаҳои рушди иқтисоди миллӣ ва беҳтар намудани сатҳу сифати зиндагии аҳолӣ мебошад. Дар Паём бо такя ба таҳлили вазъи воқеии иқтисодӣ зарурати ҷорӣ намудани ислоҳоти сохторӣ, истифодаи технологияҳои муосир, рушди саноат, энергетика, кишоварзӣ ва инфрасохтор таъкид гардиданд. Ҳамзамон, дар Паёми навбатӣ ба масъалаи истиқлолияти энергетикӣ, аз ҷумла татбиқи лоиҳаҳои бузурги энергетикӣ ва ба истифода додани иқтидорҳои нави НБО «Роғун» таъкид гардид, ки далели равшани сиёсати дарозмуддати давлат дар самти таъмини амнияти энергетикӣ мебошад.

Дар баробари ин, сиёсати иҷтимоӣ дар Паём ҷойгоҳи марказӣ дорад. Баланд бардоштани музди меҳнат, зиёд намудани нафақаҳо ва стипендияҳо, дастгирии қишрҳои осебпазири аҳолӣ ва беҳтар намудани хизматрасониҳои иҷтимоӣ ба он равона гардидааст, ки сатҳи зиндагии мардум пайваста боло равад. Чунин равиш гувоҳи он аст, ки инсон, шаъну шараф ва некуаҳволии ӯ дар маркази сиёсати иҷтимоии давлат қарор дорад.

Яке аз вижагиҳои муҳими Паёмҳои солҳои охир таваҷҷуҳи афзоянда ба рушди илму маориф ва технологияҳои муосир мебошад. Пешвои миллат илм, дониш, иқтисоди рақамӣ ва зеҳни сунъиро ҳамчун омили асосии рақобатпазирии миллӣ ва пешрафти устувор арзёбӣ менамоянд.

Дар Паём нақши Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон ва муассисаҳои таҳқиқотӣ ҳамчун заминаи рушди илми бунёдӣ таъкид шуда, ба олимон ва аҳли илму маориф вазифаҳои мушаххас гузошта мешаванд. Таваҷҷуҳ ба рушди иқтисоди рақамӣ, такмили инфрасохтори телекоммуникатсионӣ ва омодасозии кадрҳои баландихтисос нишон медиҳад, ки сиёсати давлатӣ ба ояндаи технологӣ ва рушди устувор нигаронида шудааст.

Бо дарки воқеиятҳои ҷаҳони муосир таъкид мегардад, ки сармоягузорӣ ба илму маориф дар асл сармоягузорӣ ба ояндаи миллат мебошад.

Паёми Пешвои миллат танҳо санади сиёсиву иқтисодӣ набуда, балки ҳуҷҷати муҳимми фарҳангӣ ва маънавӣ низ ба шумор меравад. Дар он масъалаҳои ҳифзи забони давлатӣ, фарҳанг, таърих ва арзишҳои миллӣ бо масъулияти баланд баррасӣ мегарданд. Арҷгузорӣ ба мероси таърихӣ, суннатҳои миллӣ ва худшиносии фарҳангӣ ҳамчун омили таҳкими ҳувияти миллӣ ва ваҳдати ҷомеа арзёбӣ мешавад.

Ҳамзамон, масъалаи амнияти миллӣ дар шароити нооромиҳои ҷаҳонӣ ҷойгоҳи махсус дорад. Таъкид ба зарурати ҳифзи суботу амнияти ҷомеа ва таҳкими фаъолияти мақомоти дахлдор нишон медиҳад, ки амнияти миллӣ пояи асосии рушди устувори давлат маҳсуб меёбад.

Ҳамин тариқ, Паёми Пешвои миллат – равшангари роҳи ояндаи миллат буда, ҳамчун санади стратегӣ самтҳои асосии рушди Ҷумҳурии Тоҷикистонро дар ҳамаи соҳаҳои ҳаёти ҷамъиятӣ муайян менамояд. Он ифодаи сиёсати оқилона, тафаккури дурбинона ва иродаи қавии роҳбарияти давлат дар роҳи бунёди ҷомеаи пешрафта, адолатпарвар ва устувор мебошад.

Асомуддинзода Саидшо Сангалӣ Институти таърих,

бостоншиносӣ ва мардумшиносии ба номи А. Дониш АМИТ

(Бардошт аз Паёми Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, 16.12.2025)

Дар ҳақиқат аз файзу баракати истиқлолият, сулҳу субот ва ваҳдати миллӣ фарҳанги миллати тоҷик зина ба зина рушду такомул ёфта, фазои мусоиду озод дар ҷомеа фароҳам оварда шудааст. Маҳз дар зарфи солҳои соҳибистиқлолӣ робитаҳои фарҳангӣ миёни Тоҷикистон ва дигар давлатҳои ҷаҳон густариш ёфта, мақоми шоиста пайдо намуд. Мисоли равшани он баргузории барномаҳои муштараки фарҳангӣ дар дигар давлатҳо мебошад, ки расму оинҳоро бо якдигар шинос месозанд. Албатта, имрӯз бо шарофати сиёсати дарҳои кушоди Пешвои миллат, инчунин фаъолияти ҳунармандону санъаткорони тоҷик Тоҷикистонро ҷаҳониён бештару беҳтар мешиносанду ба фарҳанги пурғановати мо баҳои баланд медиҳанд.

Аҷдодону гузаштагони мо тоҷикон ҳануз аз замонҳои қадим фарҳанги бою ғании худро, ки аз гузаштагонашон ба худ мерос гирифта буданд ва бо он фахр доштанд, ба воситаи иншо намудани асарҳои пурмуҳтавою пурмазмуни худ ифшо менамуданд ва бо ин восита онро муаррифӣ менамуданд.

Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон дар Паёми имсолаи худ ба Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон ироа намуданд, ки фарҳанг ҳастии миллат аст ва мусаллам аст, ки дар даҳ соли охир Ҳукумати мамлакат 150 иншооти соҳаи фарҳангро сохта, 3500 иншооти соҳаро таъмиру азнавсозӣ намуданд.

Пешвои миллат ишора бар он намуданд, ки муассисаҳои соҳаи фарҳанг бояд дар маркази диққат қарор дошта бошанд, зеро фарҳанги миллӣ, ки заиф шуд, ҷояшро фарҳанги бегона пур мекунад.

Пешвои миллат дар ибтидо ишора ба он намуданд, ки бо дастури Роҳбари давлат 3 миллиону 200 ҳазор нусха китоби “Тоҷикон”-и аллома Б. Ғафуров ва “Шоҳнома”-и безаволи Абдулқосим Фирдавсӣ ба таври ройгон ба мардуми сарбаланди тоҷик туҳфа гардид.

Сарвари давлат зикр намуданд, ки мероси таърихию фарҳангӣ шиносномаи миллати куҳанбунёди тоҷик мебошад, вале бо вуҷуди он ки ёдгориҳои бостонӣ зиёда аз 70 %-и ин меросро ташкил мекунанд, дар кишвар қонуни соҳаи бостоншиносӣ мавҷуд нест. Дар партави ин гуфтаҳо роҳбари давлат ба масъулини соҳа супориш доданд, ки лоиҳаи қонуни мазкурро таҳия ва ба Ҳукумати мамлакат пешниҳод намоянд.

Зимнан дар идома қайд намуданд, ки бо саъйу талошҳои кишвари мо 11 ёдгории мероси фарҳангии Хуттали Қадим дар н. Ҷ.Балхӣ, Данғара, Восеъ, Фархор ва Ховалинги вилояти Хатлон ба Феҳристи мероси ҷаҳонии ЮНЕСКО ворид гардиданд. Дар ин равиш аз ҷониби ЮНЕСКО қабул шудани қатъномаҳо дар мавриди эътирофи шаҳри Панҷакент ҳамчун шаҳри ҷаҳонии ҳунарҳои дастӣ барои сӯзандӯзӣ ва ҳузурдошти як ҳазору панҷоҳ солагии Робияи Балхӣ дар солҳои 2026 - 2027 далели ҷойгоҳи хосаи фарҳангиву маънавии тоҷикон дар тамаддуни умумибашарӣ мебошад.

Пешвои миллат ба роҳбарони шаҳру ноҳияҳо дастур доданд, ки то ҷашни 35- солагии истиқлоли давлатӣ камбудиву мушкилоти ҷойдоштаи соҳаро пурра бартараф намоянд. Инчунин вазорати корҳои хориҷӣ ва вазорати фарҳанг вазифадор карда шуданд, ки бо дарназардошти саҳми таърихии Борбади Марвазӣ дар рушди фарҳанги ҷаҳонӣ, ҷиҳати ба Феҳристи шахсиятҳои барҷастаи фарҳангии ЮНЕСКО ворид намудани номи ӯ тадбирҳои зарурӣ андешанд.

Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон бо камоли хушнудӣ иброз доштанд, ки хушбахтона мо дар соҳаи фарҳанг истеъдодҳои зиёде дорем, ки гулчин ва тарбия кардани онҳо вазифаи мову шумост.

Ҳамчунин, Президенти кишвар атрофи масъалаи дигари нигаронкунанда ва баҳсталаб пушидани сару либосҳои миллӣ ибрози ақида намуда, чунин қайд намуданд, ки миллати тоҷик аз қадим дорои фарҳанги бойи худ буда, дар арсаи ҷаҳон бо фарҳанги худ шинохта шудааст ва либоси миллии худро дорост, ки ҳатто дар созмонҳои бонуфӯзи дунё пазируфта шуда, лоиқу шинаму муаррифкунандаи зани тоҷик аст. Дар ин масир худи Сарвари давлат, Пешвои миллати тоҷикони дунё чунин мегӯяд:

“Мувофиқи сарчашмаҳои илмии этнографӣ халқи мо аз қадим либосҳои зебои занона дошт ва ҳеҷ гоҳ сиёҳпуш набуд. Дар суннати анъанавӣ низ сиёҳпушӣ раво нест, шумо худатон хуб медонед, ки ҳатто либоси мотамии мардуми мо сиёҳ нест.”

Мақсад аз гуфтаҳои боло чунин аст, ки Ҳукумат бояд ба бегонапарастиву хурофотпарастии баъзе занону бонувон хотима бахшида, онҳоро аз фарҳангу оини куҳани хеш бохабар намоянд, то ки мардум аз фарҳангу маданияти гузаштагони худ огоҳ бошанд ва аз бегонапарастӣ даст кашанд.

Хулосаи сухан ва бардошт аз Паёми ироашуда ин аст, ки гиромидошти фарҳанг омили пойдории миллати тоҷик мебошад. Ва ҳар як сокини кишвари маҳбубамонро зарур аст, ки барои баланд бардоштани фарҳанги шаҳрвандӣ, донишу малакаи касбӣ, ҳуввияти миллӣ, ифтихори давлатдорӣ ва пос доштани муқаддасоти миллӣ пайваста саъю кӯшиш намоянд.

Достиева Дилафрӯз - лаборанти калони шуъбаи Шарқи Миёна ва Наздики

Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои АМИТ

(Бардошт аз Паёми Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, 16.12.2025)

Паёми солонаи Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон ба Маҷлиси Олӣ дар баробари баррасии масоили иқтисодӣ ва иҷтимоӣ, ҳамеша як бахши бунёдиро ба масъалаи фарҳанг, адабиёт ва бедории хотираи таърихӣ ихтисос медиҳад. Ин таваҷҷуҳи амиқ тасодуфӣ набуда, балки ифодагари дарки стратегии Пешвои миллат аст, ки фарҳангро на ҳамчун як ҷузъи иловагӣ, балки ҳамчун пояи асосии идеологияи давлатдорӣ ва омили калидии ҳувиятсозӣ дар ҷаҳони муосири глобализатсияшуда медонад.

Мавқеи фарҳангу адабиёт дар Паёми мазкур ба таври возеҳ нишон медиҳад, ки таҳкими ҳисси миллии шаҳрвандон, махсусан ҷавонон, аз тариқи барқарорсозии пайванди маънавӣ бо гузаштаи пуршараф ва арзишҳои ҷовидонаи ориёӣ сурат мегирад. Аз ин рӯ, таҳлили ин бахши Паём ҳамчун баррасии стратегияи давлат дар баробари ҳифз ва муаррифии асолати миллӣ матраҳ мегардад.

Нуқтаи ибтидоии Паём дар бахши фарҳангӣ ба “бедор намудани хотираи таърихӣ дар таҳкими ҳисси миллии шаҳрвандон, махсусан, ҷавонон” тамаркуз мекунад. Ин таъкид баёнгари он аст, ки ҳисси миллӣ як падидаи табиӣ нест, балки як сохтори маънавӣ ва иҷтимоиест, ки аз тариқи омӯзиш ва соҳибӣ намудани таърихи воқеӣ ташаккул меёбад.

Тадбирҳои амалӣ, ки дар Паём зикр шудаанд, бевосита ба амалисозии ин стратегия равона шудаанд. Тақдими 3 миллиону 200 ҳазор нусха китоби “Тоҷикон”-и аллома Бобоҷон Ғафуров ва “Шоҳнома”-и безаволи Абулқосими Фирдавсӣ ба аҳолӣ, на танҳо як амали хайрхоҳона, балки як иқдоми бунёдии идеологӣ аст.

- “Тоҷикон”: Ин асар ҳамчун таҳқиқоти илмии асоснок, асолати таърихӣ ва ҳуқуқи миллии тоҷиконро дар минтақа тасдиқ менамояд. Он ба наслҳои имрӯза далелҳои раднопазири тамаддунофарии тоҷиконро пешкаш мекунад, ки заминаи эътимод ба нафси миллӣ мегардад.

- “Шоҳнома”: Ин шоҳасари адабиёти ҷаҳонӣ дорои фалсафаи амиқи давлатдорӣ, ахлоқи ҷавонмардӣ ва ҳифзи забони ноби форсӣ-тоҷикӣ мебошад. Он ҷавононро бо арзишҳои “пиндори нек, гуфтори нек ва кирдори нек” пайванд медиҳад, ки дар Паём ҳамчун “арзиши бузурги инсондӯстона” таъкид шудаанд.

Ҳамин тариқ, адабиёт на ҳамчун фароғат, балки чун аслиҳаи маънавӣ барои муҳофизати ҳуввияти миллӣ дар фазои иттилоотии ҷаҳони муосир шинохта мешавад.

Бунёд ва таъмири садҳо иншоотҳои фарҳангӣ (150 иншооти сохташуда ва 350 таъмиру азнавсозӣ) ва махсусан, бунёди Театри миллӣ дар Душанбе, нишон медиҳад, ки давлат барои фароҳам овардани фазои муносиби фарҳангӣ сармоягузории бузургро анҷом медиҳад. Театр ҳамчун маркази ҳунар ва таҷассумгари арзишҳои миллӣ дар саҳна, дар таҳкими завқи бадеӣ ва дарки эстетикии шаҳрвандон нақши калидӣ мебозад.

Президент “мероси таърихиву фарҳангӣ”-ро ба таври мустақим ҳамчун “шиносномаи миллати куҳанбунёди тоҷик” муаррифӣ мекунад. Ин баробаргузорӣ аҳамияти волои дипломатияи фарҳангиро дар сиёсати хориҷии Тоҷикистон таъкид мекунад.

Дастовардҳои кишвар дар арсаи байналмилалӣ дар Паём ба таври ифтихоромез зикр шудаанд:

- Ворид шудани 11 ёдгории Хуттали қадим ба Феҳристи ЮНЕСКО: Ин далели эътирофи расмии ҷаҳонӣ нисбат ба сарзамини Тоҷикистон ҳамчун маркази тамаддунофари қадимист.

- Панҷакент – “Шаҳри ҷаҳонии ҳунарҳои дастӣ барои сӯзанидӯзӣ”: Эътирофи ҳунарҳои амалии тоҷик ҳамчун мероси ғайримоддӣ нишон медиҳад, ки ҳунарҳои суннатӣ на танҳо як санъати зебоӣ, балки ҷузъи муҳими ҳуввияти фарҳангии миллӣ мебошанд.

- Бузургдошти Робияи Балхӣ: Таҷлили ҷашни ин шоираи бузург дар сатҳи ЮНЕСКО, мавқеи волои занони тоҷик ва саҳми адабиёти классикии форс-тоҷикро дар тамаддуни башарӣ тақвият медиҳад.

Ҳамчунин, ёдоварӣ аз “Устувонаи Куруш: Эъломияи ибтидоии ҳуқуқи гуногунрангии фарҳангӣ” тафаккури ориёии адолатпарвар ва башардӯстонаро дар Паём таъкид мекунад.

Масъалаи набудани қонуни соҳаи бостоншиносӣ бо вуҷуди он ки ёдгориҳои бостонӣ 70% меросро ташкил медиҳанд, ҳамчун як камбудии низомӣ дар Паём ба таври ҷиддӣ матраҳ гардидааст.Таҳия ва пешниҳоди лоиҳаи қонуни мазкур дар муҳлати кӯтоҳтарин вазифаи муҳими масъулини ин соҳа мебошад.. Ин талабот дорои мантиқи баланди илмӣ ва ҳуқуқӣ аст. Танҳо тавассути қонунгузории муосир метавон кафолати ҳифзи босамари ёдгориҳои таърихиро аз таҳдидҳо, аз ҷумла ғоратгарӣ, харобшавӣ ва тиҷоратикунонии ғайриқонунӣ таъмин кард. Ин қадам ба меъёрҳои байналмилалии ҳифзи мероси ҷаҳонӣ мувофиқат мекунад.

Қисмати муҳимтарини Паём ба таҳкими фалсафаи ориёӣ ва тамаддунофарии тоҷикон бахшида шудааст. Президент тоҷиконро ба таври мустақим ҳамчун “яке аз миллатҳои фарҳангиву тамаддунсози дунё” муаррифӣ мекунад ва бузургдошти ойину суннатҳои қадимаро шарти ҳифзи асолат медонад. Паём арзишҳоеро номбар мекунад, ки аз ҷониби гузаштагони ориёӣ ба ҷаҳониён ба мерос гузошта шудаанд ва имрӯз асоси ҳуввияти миллӣ мебошанд:

- Забону фарҳанг, илму ҳунар.

- Ойину суннатҳои башардӯстона: Наврӯз, Меҳргон, Сада ва Тиргон.

- “Пиндори нек, гуфтори нек ва кирдори нек” (ҳамчун шиори зиндагӣ).

- Анъанаҳои пешрафтаи давлатдорӣ.

Таъкид бар ин арзишҳо дар Паём ба он тобиши сиёсӣ медиҳад: ҳуввияти миллии тоҷик бар пояи фарҳанги бостонӣ, инсондӯстӣ ва тамаддуни ҷовидона бунёд шудааст, ки онро аз таҳдидҳои ифротгароӣ ва бегонапарастӣ ҳифз мекунад.

Дастур оид ба бунёди ду маркази бунёдӣ дар пойтахт, шаҳри Душанбе, аз аҳамияти стратегӣ шаҳодат медиҳад:

1. Конун (Маркази тамаддуни ориёӣ): Номи Конун (ки маънои “асос” ё “бунёд”-ро дорад) рамзӣ буда, ҳадафи эъмори иншоот таҳкими пойгоҳи марказии омӯзиш ва муаррифии тамаддуни ориёӣ мебошад. Ин як далели раднопазири таърих ва фарҳанги беш аз шашҳазорсолаи миллат мегардад.

2. Маркази байналмилалии Наврӯз: Бунёди ин марказ бо дарназардошти фалсафаю ҳикмати ҷовидонаи Наврӯз, ки мақоми байналмилалӣ дорад, як тадбири амалӣ барои дипломатияи фарҳангӣ аст. Ин марказ ба минбари омӯзиш ва муаррифии суннатҳои башардӯстонаи Наврӯз барои тарбияи наслҳои оянда ва таҳкими равобити фарҳангӣ бо кишварҳои дигар табдил меёбад.

Ҳамчунин, дастур ба Академияи миллии илмҳо барои таҳияи консепсияи ин марказҳо дар асоси “анъанаҳои меъморӣ ва шаҳрсозиву шаҳрдории бостонии тоҷикон»” нишон медиҳад, ки дар бунёд бояд асолати миллӣ риоя шавад.

Вазифаи ворид намудани номи Борбади Марвазӣ ба Феҳристи шахсиятҳои барҷастаи ЮНЕСКО нишонаи таваҷҷуҳи давлат ба саҳми бузурги фарҳанги тоҷик дар рушди мусиқии ҷаҳонӣ мебошад. Борбад ҳамчун “аввалин донандагони илми мусиқӣ ва оҳангсози касбии қаламрави ориёӣ” эътироф шуда, ин ташаббус эътирофи расмии ҷойгоҳи волои фарҳанги тоҷикро дар таърихи санъати ҷаҳонӣ таъмин менамояд.

Мавқеи фарҳанг ва адабиёт дар Паёми Президент аз мавқеи сиёсии давлат дар таҳкими истиқлолияти маънавӣ шаҳодат медиҳад. Ин бахши Паём як барномаи амалӣ ва идеологиест, ки ҳадафҳои зеринро думбол менамояд:

- Ҳуввияти миллиро дар заминаи илмӣ-таърихӣ ва адабӣ (тавассути “Тоҷикон” ва “Шоҳнома”) таҳким бахшад.

- Мероси моддӣ ва ғайримоддиро тавассути қонунгузорӣ ва эътирофи байналмилалӣ (ЮНЕСКО - Панҷакент, Борбад, Робияи Балхӣ ва ғ.) ҳифз ва муаррифӣ намояд.

- Идеологияи давлатро бар пояи арзишҳои башардӯстонаи ориёӣ (“пиндори нек, гуфтори нек ва кирдори нек”) устувор созад.

Дастури Президент ба таври умум ин масъулияти бузургро ба зиммаи ҳар як фард ва тамоми ҷомеа вогузор менамояд: “Мо вазифадорем, ки дар баробари ифтихор кардан аз мероси оламшумули аҷдоди худ онро соҳибӣ кунем, омӯзем, идома диҳем ва барои наслҳои оянда ҳамчун ганҷинаи бебаҳои ҳувиятсоз ба мерос гузорем”. Фарҳанг ва адабиёт ҳамчун кафолати ҳастии миллӣ дар Паём эътироф гардида, бунёди Конун ва Маркази Наврӯз ҳамчун дурнамои эъмори фарҳанги қавӣ ва устувор дар асри 21 муайян шудааст.

Судуров С.А. ходими калони илмии шӯъбаи ИДМ – и

Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои АМИТ