Имрузҳо дар гушаву канори сайёра нооромиҳои динию мазҳабӣ ва геополитикии гуногун ба назар мерасад. Новобаста аз сабабҳои хоси худ, онҳо хусусиятҳои умумиро доро мебошанд. Агар ба сарчашмаҳои таърихӣ назар афканем, гуфта метавонем, ки сабаби бадбахтии инсон ва умуман башарият дар нофаҳмӣ ва дуруст дарк накардани роҳи ҳақиқат аст. Дар вазъияти баамаломада, ягона роҳи халосӣ аз бадбахтӣ, ки худ буҳрони маънавии умумибашарист, андешаи мутаҳидкунандаро пазируфтан ҳатмист. Чунин андеша андешаи муттаҳидсоз – андешаи ваҳдат аст.

Таърих исбот менамояд, ки зиндагии шоиставу сазовори мардум ва рушди бо суботи ҷомеа танҳо ҳангоми ҳукмрониии ваҳдати миллӣ имконпазир мегардад.

Ваҳдати миллӣ, яке аз пурарзиштарин дастоварди давлату миллати тоҷик, ҳастии давлат, комилҳуқуқӣ ва соҳибихтиёрӣ, низоми давлатдорӣ ва бузургии миллат аст. Кишваре, ки соҳиби ваҳдат бошад роҳу равиши хосаи давлатдорӣ ва мақому мавқеи муносибро дар ҷомеаи ҷаҳонӣ пайдо мекунад ва набзи давлату миллати худро ба набзи сайёра ҳамсадо месозад. Дар ин раванд миллати тоҷик тавонист комёб шавад. Мо ба ҷаҳониён собит намудем, ки созандагиву бунёдкорӣ рисолати суннативу деринаи миллати бофарҳанги тоҷик аст.

Хиради инсони муҳаррики асосӣ ва сарчашмаи ҷаҳонбинофар ҳисобида мешавад. Хиради азалии миллати тоҷик сабаби имрӯзу фардо дар кишвари мо эҳё шудани андешаи ваҳдат гардидааст. Пас тасодуфӣ нест, ки нахуст илҳомбахш ва дар сатҳи дунявӣ, эҳёгари андешаи ваҳдат фарзанди баруманди миллати тоҷик, Пешвои миллат, Президенти Ҷумхурии Тоҷикистон мӯхтарам Эмомалӣ Раҳмон ба ба хисоб меравад. Бояд ёдовар шавем,ки дар амали гаштани ин падидаи таърихӣ, бе муболиѓа, хизмати Асосгузори сулху ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат Эмомалӣ Раҳмон беназир аст. Кушишҳои пайгирона ва сулҳпарваронаи ӯ буд, ки баҳри амали гаштани чунин андеша, яъне андешаи ваҳдати миллӣ шароит муҳайё намуданд.

Мафҳуми «Ваҳдат», «Соҳибихтиёрӣ» ва «Истиқлол» низ дар маҷмӯъ озодии инсон дар доираи давлату давлатдорӣ мебошад, ки мақоми инсонро дар ҷомеа меафзояд, шаҳрвандонро мустақилу шуҷоъ ва дар замирашон ѓояҳои озодандешӣ ва ватандӯстиро ҷой менамоянд.

Умуман таърихи инсоният ин таърихи рушду нумӯи озодист. Маълум аст, ки тамоюли пешравии тафаккури озод дар таърихи башарият якчанд садсолаҳо пештар бо эҳёи замони нав ба миён омада буд. Кишварҳои тараққиёфтаи дунё зиёда аз 100 сол муқаддам ба замони инқилобҳои иҷтимоӣ рӯ ба рӯ шуда, озодии хешро ба соҳибтстиқлолӣ ва дигар мафҳумҳо вобаста ба вақту замон омезиш дода тавонистанд.

Ваҳдат - мафҳуми барҷаставу пуробурангест, ки шодиву нишот, ҳаёти осуда, ҳамдигарфаҳмӣ ва ватандустиву ватансозиро ифода мекунад. Ваҳдат кафолати амният, оромӣ, сулҳу субот рушди иқтисод, иҷтимоиёт ва маънавиёт мебошад.

Воқеан, Ваҳдат — беҳтарин неъмат, таҳкими давлат, наҷоти миллат, ҳастии инсон дар ҳар давру замон аст. Ваҳдати миллиро дар роҳи худшиносии милливу таърихӣ, эҳёи оину суннатҳо ва рушди илму адаб метавон марҳилаи дурахшону пурифтихори фарҳангу тамаддуни миллӣ, даврони рушди неруи зеҳнӣ ва эҷодкорӣ арзёбӣ намуд. Эҳёи Ваҳдати миллӣ ва созишномаи умумии истиқрори сулҳ ва ризоиятии ҷомеа иборат аз он буда, ки он пеш аз ҳама миллати тоҷикро аз парокандагӣ ва Тоҷикистони азиз ва муқаддасро аз пора- пора гардидан ва ба нестӣ расидан раҳоӣ бахшад. Моро ҳушёрӣ мебояд, ки ҳам аз ҷиҳати илмӣ ва ҳам амалӣ ин санади тақдирсозро ҳифз намуда, ба қадри он расем. Қаҳрамонии Асосгузори сулҳи ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар саҳифаҳои таърих бо ҳарфҳои заррин сабт гардида, наслҳои ҳозира ва ояндаи тамаддунофари мо ин дастовардҳоро донанд ва аз он сабақ гиранд. Халқи тоҷик ҳамеша бо қалби пок, ҳисси миллӣ, ифтихори ватандорӣ, меҳрубонию самимият умр ба сар бурда, минбаъд баҳри шукуфо гардонидани мулки аҷдодӣ сидқан ҷаҳду талош меварзанд. Давлати соҳибистиқлоли мо бо шарофати Ваҳдати миллӣ ҳамасола барои расидан ба ҳадафҳои стратегии давлат, истиқлолияти энергетикӣ, раҳоӣ ёфтан аз бумбасти коммуникатсионӣ, таъмини истиқлолияти озуқаворӣ ва саноатикунонии босураъати кишвар зина ба зина ҷидду ҷаҳд мекунад.

Бо боварии комил гуфта метавонем, ки бо кӯшишҳои Ҳукумати ҷумҳурӣ ва дастгирии мардуми меҳнатдӯсти кишварамон тамоми мушкилоти иқтисодию иҷтимоӣ бартараф шуда, зиндагии босаодати халқи азизамон таъмин хоҳад гардид.

Ба сулҳи сарзамини тоҷикон шукрона бояд кард,

Зи бедорӣ аз ин хоби гарон шукрона бояд кард.

Паи ваҳдат бикӯшид он, ки меҳри Тоҷикистон дошт,

Зи фарзандони оқили замон шукрона бояд кард.

Маълум аст, ки Ваҳдат раванди ташакуллёбии миллатро метезонад. Пас миллат иттиҳоди ризоияти шаҳрвандони як ҷомеа дар як давлати миллӣ мебошад, ки омилҳои асосии онро унсурҳои давлати миллӣ, ҷомеаи шаҳрвандӣ ва ваҳдати миллӣ ташкил медиҳад.

Ҷои баҳс нест, ки ояндаи ҳар як миллату давлат дар дасти ин қишри ҷомеа мебошад, яъне тақдири ҳар як кишвар дар дасти ҷавонон қарор мегирад. Аз ҳамин нуқтаи назар, то чи андоза бархӯрдор будани ҷавонон аз фарҳанги миллӣ ва доштани ҳувияти миллӣ аз масъалаҳои муҳим ба шумор меравад. Воқеан ин қишри ҷомеа дорои зарфияти бузурги зеҳнӣ ҳастанд, истифода накардан ва қадр накардани он ба манфиати ин ҷомеа нахоҳад буд.

Барои он,ки дар замири ҷавонон ҳисси ватандӯстӣ ва ифтихор аз давлатдории миллии хеш маскан дошта бошад, онҳо пеш аз ҳама бояд аз таърих ва фарҳанти куҳанбунёдамон бархурдор гарданд. Ҳамчунин моҳияти Ваҳдати миллиро ба хуби дарк карда, бо рамзҳои давлатӣ ва забони модарӣ ҳамчун муқадасоти миллӣ эҳтиром гузошта ба ин неъмати бебаҳо ва муқаддас Ваҳдати миллӣ ва сарвари шуҷои ин сарзамин ба қадри ин сарзамини биҳиштосо расему ҷавонони ватандӯсту ватанпарвар бошем, ки дар оянда, ин гавҳари ноёбро ҳифзу эҳтиёт карда тавонем.

Давлатмуродзода Балхия Давлатмурод - ходими хурди илмии Шуъбаи таърихи давлат ав ҳуқуқи Институтити фалсафа, сиёсатшиносӣ ва ҳуқуқи ба номи А.Баҳоваддинови АМИТ

Дар ҳама давру замон ваҳдат ва ризояти миллӣ омили асосии суботи ҷомеа ва зиндагии шоистаи мардум буда, ба даст овардану пойдории он насиби халқу миллатҳои огоҳ, бофарҳанг ва тамаддунофар мегардад. Аҳамияти ин падида имрузҳо бештар аз пештар эҳсос мегардад. Ҷангу муноқишаҳо, нооромиҳо дар ҷомеаҳои гуногун, ки имрузҳо боиси рехтани хуни садҳо ҳазорон шахсони бегуноҳ, бесарпаноҳу гуреза шудани миллионҳо одамон гардида истодааст, маҳз аз нобудии ваҳдату ризояти халқҳо дар ин сарзаминҳо сарчашма мегирад.

Дар таърихи миллати тоҷик 27 июни соли 1997 ҳамчун саннаи тақдирсоз бо ҳарфҳои заррин нависта шудааст, зеро дар ин рузи таърихӣ бо шарофат ва ташаббуси Абармарди тоҷик, Пешвои муаззами миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба хатми ҷангу низоъҳои дохилӣ дар кишвари мо хотима гузошта шуда, барои бунёди давлати соҳибихтиёр, демократӣ, ҳуқуқбунёд, дунявӣ, ягонаву иҷтимоӣ асос гузошта шуд. Санаи 27- уми июни соли 1997 дар шаҳри Москваи Федератсия Россия дар ҳузури намояндагони мамлакатҳои ҷаҳон ва намояндаи махсуси Муншии умумии СММ Созишномаи умумии истиқрори сулҳ ва ризояти миллӣ ба имзо расид. Бо ҳамин, ихтилоф ва муноқишаҳои дохилии Тоҷикистон ба анҷом расид. Ба андешаи коршиносон санади ниҳоии сулҳ дар кишвари мо ба оғози давраи нави таърихӣ бунёд гузошт. Давраи нав давраи расидан ба ваҳдати миллӣ ва эҳёи Тоҷикистон буд.

Бо сар задани ҷанги шаҳрвандӣ дар ибтидои Истиқлолияти давлатӣ (аввали солҳои 90 асри гузашта) қариб 1 млн. шаҳрвандони ҷумҳурӣ гуреза шуданд. Қисми зиёде аз онҳо ба хориҷи кишвар ва қисме ба дигар минтақаҳои ҷумҳурӣ паноҳ бурданд. Бо ба эътидол омадани вазъи сиёсӣ тадриҷан масъалаҳои бозгардонии онҳо ба ҷои зисти доимӣ ва дар ин замина танзими ҳуқуқии ин раванд ба миён омаданд. Бо ин мақсад Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 20 июли соли 1994, № 993 "Дар бораи муҳоҷирони иҷборӣ" қабул гардид.

Бо саъю кушиши бевоситаи Роҳбари давлат, Пешвои муаззами миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон бозгардонии гурезаҳо ба ҷои зисти доимиашон шуруъ гардид. Дар ин марҳила масъалаи асосии давлатӣ ин барқарорсозии сулҳу суббот ва расидан ба Ваҳдати миллӣ буд.

Аз соли 1993 то соли 2000 ҳамагӣ 950 599 нафар шаҳрвандони кишварамон ба ҷойҳои зисти доимиашон баргардонида шуданд, аз ҷумла: аз кишварҳои ИДМ – 201 601 нафар, аз Афғонистон – 51 345 нафар, аз вилояту минтақаҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон – 697 653 нафар. Дар давоми соли 2000 ба таври муташаккилона аз кишварҳои собиқ Иттиҳоди Шӯравӣ боз – 656 нафар шаҳрвандони кишварамон ба ватан бозгардонида шуданд.

Таҷрибаи кишвари мо оид ба барқарории сулҳ, баргардонидани гурезаҳову муҳоҷирони иҷборӣ ва ҷобаҷокунии онҳо, ташкил намудани ҳаёти осоишта ба шаҳрвандон ва фароҳам овардани шаффофият дар фаъолияти идораҳои давлатӣ, инчунин ҳалли дигар масъалаҳои иҷтимоӣ дар солҳои 90-уми асри гузашта, истилоҳи «таджикская модель национального примирения»-ро дар сатҳи муколамаҳои ҷаҳонӣ пайдо кард.

Зикраш ба маврид аст, ки дар натиҷаи ҷанги шаҳрвандии таҳмилӣ ба сохтори иқтисодию иҷтимоии ҷумҳурӣ, аз ҷумла соҳаи меҳнат ва шуғли аҳолӣ таъсири манфии калон расонида шуда, низоми бокортаъминсозии шаҳрвандони қобили меҳнат халалдор гардид. Аз кор мондани корхонаву муассисаҳо, пардохт нашудани музди меҳнату кумакпулиҳои шаҳрвандон дар он замон ба якбора авҷ гирифтани бекорӣ дар саросари кишвар боис гардид.

Бинобар ин, дар баробари истиқрори сулҳу ваҳдати миллӣ, масъалаҳои бозгардонидани гурезаҳои дохилӣ ба ҷои зисти доимиашон, барқарорсозии иншооти иҷтимоӣ, таъмини ҷои кор ва пардохти музди меҳнату нафақапулиҳои шаҳрвандон масъалаҳои муҳими давлатӣ ба шумор мерафтанд.

Новобаста аз имкониятҳои маҳдуди молиявии давлат ҳануз шуруъ аз баргузории Иҷлосияи XVI Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон масъалаҳои ҳифз ва таъминоти иҷтимоии аҳолӣ: пардохти музди меҳнату нафақапулиҳои шаҳрвандон, сарпарастии ятимону маъюбон, кумак ба оилаҳои камбизоат ва мусоидат ба шуғли аҳолӣ зери таваҷҷуҳи хосаи Асосгузори сулҳу Ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон қарор гирифтанд.

Мавриди зикр аст, ки дар марҳилаи аввал ҷиҳати фароҳам овардани заминаҳои меъёрии ҳуқуқии соҳа як қатор қонуну қарорҳои Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон, барномаҳои давлатӣ ва созишномаҳои байни давлатию ҳукуматӣ бо кишварҳои хориҷ таҳия ва қабул гардиданд. Аз ҷумла, қонунҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон “Дар бораи муҳоҷират”, “Дар бораи мусоидат ба шуғли аҳолӣ”, “Дар бораи гурезаҳо”, “Дар бораи таҳсилоти ибтидоии касбӣ” ва Кодекси меҳнати Ҷумҳурии Тоҷикистон нахустин қонунҳои танзимкунандаи муносибатҳои иҷтимоию меҳнатӣ дар давлати соҳибистиқлоли Тоҷикистон маҳсуб мешаванд.

Баъдан дар заминаи ин қонунҳо барномаҳои давлатии мусоидат ба шуғли аҳолии Ҷумҳурии Тоҷикистон, Барнома оид ба паст кардани сатҳи шуғли бақайдгирифтанашуда (ғайрирасмӣ) дар Ҷумҳурии Тоҷикистон, Барномаи рушди роҳнамоии касбӣ дар Ҷумҳурии Тоҷикистон, Барномаи миллӣ оид ба барҳамдиҳии шаклҳои бадтарини меҳнати кӯдакон дар Ҷумҳурии Тоҷикистон, Барномаи рушди таълими касбии калонсолон дар Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Стратегияи давлатии рушди бозори меҳнат дар Ҷумҳурии Тоҷикистон таҳия ва қабул гардидаанд, ки ба рушди минбаъдаи соҳаҳои вазорат замина гузоштанд.

Бо мақсади тақвияти ҳамкориҳои байналмилалӣ дар соҳаи ҳифзи иҷтиомии аҳолӣ дар ин муддат зиёда аз 40 санади байни давлатию байниҳукуматӣ бо кишварҳои хориҷ ба тасвиб расидаанд.

Ҷумҳурии Тоҷикистон дар миёни ҷумҳуриҳои собиқ ИҶШС яке аз аввалин давлатҳоест, ки аъзои Ташкилоти байналмилалии меҳнат шуда, конвенсия ва тавсияҳои ин ташкилоти байналмилалиро эътироф намудааст. То имрӯз аз ҷониби Тоҷикистон 51 Конвенсияҳо ва 22 Тавсияҳои ТБМ эътироф шудаанд. Дар ин замина соли 1997 нахуст Кодекси меҳнати Ҷумҳурии соҳибистиқлоли Тоҷикистон қабул гардид, ки он ҷавобгуи меъёрҳои байналмилалӣ дар соҳаи меҳнат буд ва аз ҷониби созмонҳои байналмилалӣ баҳои баланд гирифт.

Дар ин муддат зиёда аз 40 маротиба бо Фармонҳои Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон ва қарорҳои Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон нафақапулиҳои шаҳрвандон ва маоши вазифавии кормандони буҷетӣ зиёд карда шуд, ки ин омил ба сатҳи зиндагии аҳолии кишвар таъсири мусбии худро гузошт.

Тайи даврони соҳибистиқлолии кишвар бо мақсади ба танзим даровардани бозори меҳнат ва ба шуғл фаро гирифтани аҳолӣ аз ҷониби Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон чораҳои мушаххас андешида шуданд. Вобаста ба ин дар ин давра зиёда аз 15 барномаҳои давлатии мусоидат ба шуғли аҳолӣ қабул ва амалӣ гардиданд.

Бо татбиқи стратегияву барномаҳои иҷтимоии давлат сатҳи зиндагии аҳолӣ дар Ватани мо бо тадриҷ боло рафта, суботи иҷтимоӣ таъмин гардида, ҳама халқҳои Тоҷикистон дар фазои сулҳу оромӣ зиндагӣ доранд.

Бинобар ин, ҳар фарди Тоҷикистонро зарур аст, ки барои ҳифзи Ваҳдати миллӣ ва осоиштагии Ватани азизамон ҳамеша саъю кушиш намуда, онро ҳамчун муқаддасоти миллӣ ва неъамти бебаҳо эҳтиёт намоем.

Маҳмадуллозода Нурулло Раҳматулло - номзади илмҳои ҳуқуқ, ходими илмии калони шуъбаи ҳуқуқи байналмилалии Институти фалсафа, сиёсатшиносӣ ва ҳуқуқи АМИТ

Ваҳдати миллӣ — ин ҳамдилии тамоми табақаҳо, гуруҳҳо ва миллатҳои сокини як давлат дар заминаи якпорчагии ҳудудӣ, сулҳу субот ва пешрафти ҷомеа мебошад.

Ин мафҳум дар Ҷумҳурии Тоҷикистон, махсусан пас аз ҷанги шаҳрвандии солҳои 1992–1997, мақоми бисёр муҳиму рамзӣ гирифт ва ба як шохаи муҳими сиёсати давлатӣ табдил ёфт.

Калимаи "ваҳдат" — аз забони арабӣ буда, маънояш иттиҳод, ягонагӣ, ҳамдилӣ мебошад.

“Ваҳдати миллӣ” яъне ягонагии мардум дар атрофи арзишҳои умумимиллӣ, монанди тамомияти арзии давлат, истиқлолият, сулҳ, њифзи арзишҳои фарҳангӣ, пешрафти иҷтимоиву иқтисодӣ мебошад.

Ваҳдати миллӣ дар Тоҷикистон на танҳо як шиор, балки асоси ҳастии давлати муосир ва шарти аввалини сулҳу пешрафт аст. Он моро водор мекунад, ки дар зери Парчами давлатии Ҷумщурии Тоҷикистон муттаҳид буда, дар рӯҳияи эҳтироми Конститутсия ва қонунҳо, арзишҳои умр ба сар барем ва барои рушди устувори мамлакат саҳмгузор бошем.

Масъалаи таъмини вахдати милль на танщо ҷихати сиёсии дохилӣ, балки ҷиҳати ҳуқуқии байналмилалӣ низ дорад. Ҳуқуқи байналмилалӣ меъёрҳоеро дар бар мегирад, ки ҳам пешгирии низоъҳо ва ҳам роҳҳои мусоидат ба мусолиҳаи миллиро дар кишварҳое, ки низоъҳои дохилиро аз сар гузаронидаанд, танзим мекунанд.

Аз принсипҳои асосии ҳуқуқи байналмилалии оммавӣ, аз қабили баробарии соҳибихтиёрии давлатҳо ва тамомияти арзӣ, ки дар Оинномаи СММ аз соли 1945 ва Санади ниҳоии САҲА дар соли 1975 ифода ёфтаанд, бармеояд, ки давлатҳо ҳуқуқ доранд сиёсати дохилии худро мустақилона муайян кунанд ва ҳеҷ як қисми аҳолӣ ҳақ надорад, ки ҷудоиандозиро пеша кунад ва давлати соҳибихтиёрро, ки дар он ҳуқуқҳои инсон риоя мешаванд, пароканда кунад. Ин барои ҳифзи ваҳдати миллӣ заминаи ҳуқуқӣ фароҳам меорад.

Ҳуқуқ ба сулҳ дар Эъломияи СММ дар бораи ҳуқуқи халқхо ба сулх, аз соли 1984 мукаррар карда шуда, мувофики он ҳамаи халқҳо ҳуқуқи дар сулҳу осоиштагӣ зистанро доранд ва давлатхо вазифадоранд, ки барои ҳифзи он шароит фароҳам оваранд. Ин маънои онро дорад, ки вазифаи асосии давлат худдорӣ аз ҷанг, ҳалли низоъҳо бо роҳи осоишта ва мусоидат ба оштӣ мебошад.

Ҳуқуқи байналмилалии башардӯстона (Конвенсияҳои Женева аз соли 1949) меъёрҳои ҳифзи аҳолии осоиштаро ҳатто дар ҷангҳои дохилӣ муқаррар мекунад (аз ҷумла моддаҳое, ки ба низоъҳои ғайрибайналмилалӣ татбиқ мешаванд) ва ба нигоҳ доштани пояҳои ваҳдати миллӣ тавассути мубориза бо бераҳмӣ ва харобкорӣ мусоидат мекунад.

Пас аз пошхӯрии Иттиҳоди Шӯравӣ дар соли 1991 дар Тоҷикистон бӯҳрони шадиди сиёсӣ оғоз шуд, ки ба ҷанги дохилӣ миёни нерӯҳои ҳукуматӣ ва мухолифон (анҷумани гурӯҳҳои мухталифи минтақавӣ ва сиёсӣ, аз ҷумла бунёдгароёни исломӣ) мубаддал шуд, ки аз соли 1992 то соли 1997 идома кард. Ҷанги шаҳрвандӣ бо мушкилоти ҷиддии башардӯстона ва сиёсӣ ҳамроҳ буд. Агар ҷанбаҳои ҳуқуқии байналмилалии низоъи мазкурро баррасӣ кунем, аз як тараф саҳми созмонҳои байналмилалӣ барои ба даст овардани ваҳдати миллӣ бузург буд, аз тарафи дигар, ҳуқуқи байналмилалӣ қонунӣ будани бастани созишномаҳои байни тарафҳои муноқишаҳои дохилиро эътироф мекунад, агар онҳо соҳибихтиёрии кишварро вайрон накунанд.

Дар ҳалли низоъи дохилӣ ва таъмини ваҳдати миллӣ дар Тоҷикистон нақши созмонҳои байналмилалӣ бениҳоят бузург буд.

Бахусус, СММ дар миёнаравӣ байни ҷонибҳои даргир нақши муҳим бозид. Дар соли 1993 бо мақсади мусоидат ба ҳалли мусолиматомези низоъ ва расонидани кғмаки башардӯстона Намояндаи махсуси Дабири кулли СММ дар Тоҷикистон таъсис дода шуд, ки барои гуфтушуниди ҷонибҳо мусоидат намуд. Соли 1997 СММ Миссияи нозирони оташбас ва халъи силоҳро таъсис дод, ки ба мониторинги иҷрои созишнома мусоидат кард.

ИДМ ҳамчун як созмони байналмилалии минтақавии кишварҳои собиқ Иттиҳоди Шӯравӣ қувваҳои сулҳхоҳро таъмин намуд, ки ба таъмини амният ва субот дар минтақа мусоидат карданд. Аз ҷумла, Гурӯҳи муштараки ҳифзи сулҳ таъсис дода шуд, ки ба ҳайати он воҳидҳои низомии Русия, Қазоқистон, Қирғизистон ва Ӯзбекистон, инчунин миссияҳои нозирон шомил шуданд. Воҳидҳои низомии ИДМ аз ҳукумати Тоҷикистон дар мубориза бо мухолифони мусаллаҳ пуштибонӣ карданд.

ИДМ ҳамчунин дар ташкили музокироти байни тоҷикон, ки боиси имзои созишномаи сулҳ дар соли 1997 шуд, кӯмак кард.

Салиби Сурх ва дигар созмонҳои ғайридавлатии байналмилалӣ ба қурбониёни низоъ - гурезаҳое, ки аз ҷанг осеб дидаанд, кӯмак карданд.

Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон Эмомалӣ Раҳмон дар ҳалли низои шаҳрвандӣ дар Тоҷикистон нақши калидӣ ва аз бисёр ҷиҳат ҳалкунанда бозид. Амалҳои ӯ ба ҳайси сарвари давлат барои гузаштан аз марҳилаи шадиди ҷанги шаҳрвандӣ ба раванди сулҳу субот мусоидат карданд.

Аз соли 1994, ки бо миёнаравии СММ, Русия, Эрон ва дигар кишварҳо музокироти эътирофшудаи ҳукумат ва Иттиҳоди мухолифини тоҷик оғоз шуд, Э. Раҳмон шахсан дар ин музокирот ширкат дошт ва омодагии худро ба гузаштҳои сиёсӣ нишон дод. Бо кӯшишу талошҳои ӯ 27 июни соли 1997 дар Маскав Созишномаи умумии истиқрори сулҳ ва ризоияти миллӣ ба имзо расид. Созишнома маҷмӯи ҳуҷҷатҳоро дар бар мегирифт, аз қабили протоколу созишномаҳое, ки масъалаҳои оташбас, масоили ҳарбӣ, масъалаи гурезаҳо ва ғайраро танзим мекунанд.

Дар ин санад масъалаҳои ҳамгироии мухолифин ба ҳукумат, қабули қонун дар бораи афв ва ғайра пешбинӣ шуда буд. Ба Э. Раҳмон муяссар шуд, ки байни манфиатҳои мамлакатҳои Русия, Эрон, Ӯзбекистон ва Ғарб мувозинат гузорад. Вай инчунин бо Созмони Милали Муттаҳид, ки дар мониторинги раванд фаъолона ширкат дошт, робитаи устувор барқарор кард.

Созишномаи сулҳ яке аз чанд намунаи муваффақи ҳалли ҷанги шаҳрвандӣ дар фазои пасошӯравӣ маҳсуб мешавад. Ин Созишнома ба ҷанги таҳмилии шаҳрвандӣ хотима дода, асоси тараққиёти минбаъдаи осоиштаи мамлакат гардид. Ин созишнома дорои ба меъёрҳои ҳуқуқии байналмиллалӣ мувофиқ буда, барои ба расмият даровардани мусолиҳаи миллӣ мусоидат намуд.

Азбаски Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон Эмомалӣ Раҳмонро ҳамчун раҳбари миллӣ ва сиёсатмадори дорои иродаи қавӣ дар хотима додани ҷанги шаҳрвандӣ, таҳкими сулҳ ва ваҳдати миллӣ ва устуворсозии давлат нақши ҳалкунанда бозид, хизматҳои ӯро қадршиносӣ намуда, ба ӯ унвони Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ-Пешвои миллат дода шуд.

Ҳамин тариқ, масъалаи таъмини ваҳдати миллӣ на танҳо ҷанбаҳои дохилӣ, балки ҷанбаҳои байналмилалӣ низ дорад. Санадҳои муҳими ҳуқуқии байналмилалӣ, ки Тоҷикистон онҳоро эътироф кардааст, мардуми кишварро ба ваҳдати миллӣ, ягонагӣ ва ҳамдигарфаҳмӣ даъват намуда, давлатҳоро барои нигоҳ доштани ин неъмати бебаҳо вазифадор менамояд.

Аз қабули Созишномаи истиқрори сулҳ ва ризоияти миллӣ бисту ҳашт сол сипарӣ гардид. Дар ин муддат Тоҷикистон бо сиёсати хирадмандонаи сарвари давлат ва ҳукумати мамлакат тавонист, ки ба пешравиҳои зиёд ноил гардад. Имрӯзҳо Тоҷикистонро зиёда аз 180 мамлакати ҷаҳон ба расмият мешиносанд, мамлакатамон санадҳои муҳими ҳуқуқии байналмилалиро ба тавсиб расонида, уҳдадориҳои байналмилалиро аз рӯи виҷдон иҷро намуда истодааст. Тоҷикистон аъзои созмонҳои бонуфузи байналмилалӣ буда, ҳамкориҳоро дар бахшҳои сиёсӣ, иқтисодӣ, иҷтимоӣ ва фарҳангӣ тақвият дода истодааст. Барои ноил гардидани мамлакатамон ба ҳадафҳои рушди устувор ваҳдати миллӣ ва якдилии мардуми шарафманди Тоҷикистон нақши босазо хоҳад гузошт.

Ҷабборов Ф.Н. – ходими калони илмии шуъбаи ҳуқуқи байналмилалии Институти фалсафа, сиёсатшиносӣ ва ҳуқуқи ба номи А. Баҳоваддинови Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, номзади илмҳои ҳуқуқшиносӣ.

Бояд тазаккур дод нахуст, ки ҷашни Тиргон дар баробари ҷашнҳои Наврӯзу Меҳргон ва Сада аз муҳимтарин ҷашнҳои ориёитаборон маҳсуб меёфтааст. Чанд соли охир Ҷашни Тиргон низ дар феҳристи ҷашнҳои миллӣ сабти ном гардида, ҳама сола онро таҷлил мекунанд.

Дар хусуси пайдоиши ҷашни Тиргон ду ривоят дар кутуби муаррихину донишварон сабт гаридидааст.

Нахуст мардум ба ин бовар Тиргонро ҷашн мегирифтанд, ки дар ин рӯз “Тиштар”- фариштаи борон бо “Апуш”- деви хушксолӣ набард мекунад ва бо ёрии Аҳуро ба ин дев пирӯз мешавад. Ва мардум солгарди ин пирӯзиро ҳар сол ҷашн мегирифтанд. Боварии дуввум дар миёни мардум ин будааст, ки солҳои тӯлони миёни Афросиёб- шоҳи Турон ва Манучеҳр- шоҳи Эрон ҷанг будааст ва ин ҷанг мардумро дилгиру афгор карда, дар ин миён Ораши камонгир, ки ҳамчун паҳлавону далеру ғаюр дар он замон дар сарзамини Эрон маъруфу машҳур будааст, барои хатми ҷанг болои куҳи Давоман мебарояд ва барои марзи Турону Эронро муайян кардан бо камон тир партоб мекунад. Чӣ гунае, ки дар ривоятҳо омадааст, Ораш бо тамоми нерӯ камонро гирифта, тирро партоб мекунад, ки худ пора-пора мешавад ва тир омада дар соҳили дарёи Ҷайҳун қарор мегирад ва марзи Эрону Турон аз рӯи ин нишона ҷудо мегардад. Мардум барои ин амали накӯи Ораш ин рӯзро ҷашн мегиранд.

Дар баргузории ин ҷашни бостонӣ оинҳои махсус низ иҷро мешавад, ки аз ҷумлаи онҳо метавон ба “Обпошӣ, “Фоли Куза”, “дастбанди тиру бод” ва хурдани меваю гандуми пухта ишора кард.

Барои мардуми ориёитабор об муқаддас ва барои покиза нигаҳдоштанаш маконҳои махсусу гуфторҳои таъкидӣ, ки обро покиза бояд нигаҳ дошт, дар об ҳар ифлосиро набояд андохт, обро исроф накун ва амсоли инҳо суханону гуфторҳо ҳаст, ки гувоҳӣ ба муқаддас будани об дар миёни мардуми ориёӣ мебошад. Чунончӣ, дар адабиёти классик низ дар хусуси покиза нигаҳдоштани об зиёд шеъру достонҳо гуфта шудааст, ба мисол:

Зи ҷӯе, ки хӯрдӣ аз он оби пок,

Набояд фикандан дар он сангу хок.

Дар гузашта ниёгони тоҷикон чор унсурро муқаддасоти зиндагӣ медонистанд, ки онҳо, обу хок ва оташу ҳаво будааст ва аз ин бар меояд, ки ҷашни Тиргон аз ин пиндору кирдор сарчашма мегирад.

Мардум ҷашни Тиргонро бо далели оинҳои болозикр бо номҳои “Обрезгон” ва “Обпошон” низ ном бурдаву таҷлил мекардаанд.

Оини “Обпошон” ба ҳамдигар обпошидан будаву орзуи борон карда ва дури аз хушксолӣ мекардаанд.

Оини дигаре, ки дар ин ҷашн иҷро мешавад, “Фоли куза” буд. Рӯзи пеш аз ҷашн барои баргузории ин оин, духтаре интихоб мешуд, ки кузаи сабзранги даҳонаш кушодаро аз оби чашмаи зулол пур карда, дастмоли абрешимӣ рӯи он меандохтанд ва назди касоне мебурданд, ки орзу ё нияте дар дили худ доштанд. Онҳо низ чизи кучаке аз қабили ангуштар, сикка ва амсоли инҳоро дохили куза меандохтанд ва он духтар дар ниҳоят кузаро зери дарахти ҳамешасабз мебараду мегузорад. Сипас дар рӯзи ҷашн кузаро аз зери дарахт ба миёни ҷамъ гузошта, пиронсолон бо садои баланд шеърхонӣ мекунанд. Дар анҷоми ҳар шеърхонӣ он духтар яке аз он чизҳое, ки дохили куза партофта буданд, берун меорад ва соҳиби чиз ба мазмуни шеър, ки ба нияти ӯ ҳамсон аст, тахмин мезанад, ки хостаи ӯ бароварда карда шудааст. Ин амал фолест, ки дар дигар ҷашнҳои миллӣ низ ба тарзу навъи дигар анҷом дода мешавад.

Оини “Дастбанди тиру бод” бошад дар ин ҷашн чунин иҷро мегардид, дар он мардум дар оғози ҷашн, баъд аз хӯрдани ширинӣ, дастбанде, ки тиру бод номдошт ва аз ҳафт таноби бо ҳафт ранги гуногун бофта шударо ба дасти худ мебастанд ва нуҳ рӯз баъд ба ҷои баланди мерафтанд ва онро ба дасти бод месупурданд ва ба ҳамроҳии он орзуҳои хешро ҳам талаб мекарданд.

Хӯрдани мева ва гандуми пухта аз дигар расмҳои ин оин будааст, ки ин расмро Абурайҳони Берунӣ низ дар китоби “Осор-ул-боқия”-и худ ёд карда, навиштааст, ки ҷиҳати гиромидошти ранҷҳои Манучеҳр дар ҷанги бо Афросиёб, мардум либоси кишоварзонро бар тан карда ва маҳсулотро ба сурати мева ва гандуми пухта масраф мекарданд.

Аз ин бар меояд, ки мардум ҷашни Тиргонро дар гузашта бо шукуҳу шаҳомати хоса таҷлил мекардаанд ва бо омадани идеалогияи бегона дар замони қуруни вусто таҷлили онро маън карда буданд. Вале оину маросими он дар миёни мардум боқӣ монд ва мардум ҳамасола ба ҳар ном таҷлил мекарданд.

Пас аз истиқлолӣ сиёсӣ Ҳукумати кишвар ва ба хусус Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба ҷашнҳои миллӣ таваҷҷуҳи хоса зоҳир карда, барои эҳёи онҳо иқдом карданд. Ҷашни Тиргон низ дар шумори ҷашнҳои миллӣ, ки чандин аср ба таври иҷборӣ ба гӯшаи фаромӯшӣ супурда шуда буд, вале имрӯз дар кишвар ба таври расмӣ таҷлил карда мешавад.

Зоҳири САЙФУЛЛО, ходими илмии шуъбаи фалсафаи фарҳанги ИФСҲ-и АМИТ

Сада, Наврӯз, Тиргон ва Меҳргон ҷашнҳои куҳани аҷодии тоҷикон буда, вобаста ба мавсимҳои сол паси ҳам омада, бо ҳам робитаи диалектикӣ доранд. Бинобар ин, тоҷикон онҳоро ҷашнҳои мавсимии аҷдодӣ унвон дода, вобаста ба расму суннатҳояшон дар сатҳи давлатӣ таҷлил мекунанд. Бавижа, Сада – омодагӣ ба корҳои деҳқонӣ ва кишоварзӣ; Наврӯз – фарорасии файзи баҳор; Тиргон – ҷашни ситоиши обу борон ва Меҳргон – ҷашни ҳосилот, ки онро дар фасли тирамоҳ ҳангоми ғун кардани ҳосили парварида таҷлил мекунанд.

Тиргон аз зумраи ҷашнҳои куҳани мавсимии аҷдодӣ буда, бо тамоилгириҳои хосси худ ҷашн гирифта мешуд. Мувофиқ ба солшумории куҳан гузаштагонамон рӯзи сездаҳуми ҳар моҳро «тир» меномиданд ва ҳар вақт, ки номи рӯз бо номи моҳ баробар мегашт он рӯзро ҷашн гирифта, шодию хурсандӣ менамуданд. Чун рӯзи сездаҳум дар моҳи тир ба ҳам созвор омададанд, онҳо ин ҷашнро «Тиргон» номиданд ва нӯҳ рӯз онро ҷашн мегирифтанд.

Файласуфи маъруфи тоҷик Абурайҳони Берунӣ дар китоби «Осор-ул-боқия»-и худ ин андешаро тақвият дода, навишта буд, ки «рӯзи сездаҳуми он, ҳамоно рӯзи «Тир», ҷашн аст, ки боз аз барои созвории ду ном «Тиргон» номида шуд. Ё худ ин ҷашнро марбут ба фариштаи «Тир» ё «Тиштар» медонанд, ки ба боридани борон ёрӣ мерасонад ва рӯзи гиромидошти дабирон аст. Бар замми ин, достони Ораши камонгир, ки дар ин рӯз рӯй додааст ва он рӯзро - рӯзи посдорӣ аз марзҳои Эронзамин дар баробари душманони туронӣ (Афросиёб) мешуморанд, далели дигари ҷашни Тиргон ном гирифтани он аст.

Дигар далели ба ҷашни хоссаи ниёкон табдил ёфтани «Тиргон» он аст, ки дар аҳди давлатдории Сосониён, давраи прдшоҳии Пирӯз дар Эрон ҳафт сол борон наборид ва хушксолӣ бедодӣ мекард. Дар ин рӯзҳо мардум рӯй ба биёбон оварда, бо ниёиши худ аз парвардигор орзуи боридани борон мекарданд ва пас аз он бориши борон оғоз шуд ва дар чунин рӯзи фараҳ онҳо бо шодӣ ба якдигар об мепошиданд, хурсандӣ мекарданд. То кунун ин рӯз ҳамчун рӯзи «Обрезгон» ёд карда мешавад ва ҳар сол онро ҷашн мегиранд.

Анъанаҳои муҳимми фарҳангии ин ҷашн онанд, ки чанд рӯз пеш аз таҷлили Тиргон мардум хонаҳоро покиза мекарданд ва бомдоди рӯзи ҷашн ҳама обтанӣ карда ҷомаи нав мепӯшиданд. Таомули дигари хоссаи ин ҷашн он буд, ки мардум тори нозуке аз абрешими ҳафтранг ва сими нозук ба ҳам мебофанд, ки шабеҳ ба «Тиру бод» ва далолат аз нишонаи рангҳои рангинкамон дар осмон ва намоде аз камони Ораш мекард.

Об, борон, ки фаровонии онро мардум асоси сарсабзгардонӣ, хуррамӣ ва ҳосили баланд, тиру камонро рамзи пирӯзӣ бар душман ва ҳимояи якпорчагии марзу бум мепиндоранд ва ба расму анъанаҳои ҷашни Тиргон иртиботи зич доранд, дар ҷомеаи муосир тақозо аз он мекунанд, ки барои такмилу густариши онҳо миёни қишрҳои гуногуни аҳолӣ баргузор кардани мусобиқаҳои намудҳои варзишӣ дар об, тирпарронӣ аз камон ба мақсад мувофиқ аст.

Насл ба насл мерос мондани суннати обпошӣ ба он хотир имрўз ҳам арзишашро аз даст надод, ки иҷрои амалҳои он вуҷуди инсонҳоро аз кинаву кудурат, аз ғаму андӯҳ озод мекард, баданро пок менамуд, тарсро ҳангоми ба бадан расидани об аз ҷисм берун меовард. Рӯҳу равони мардумро болида мегардонид ва ғайра.

Баргузор кардани маросими фолу кӯза бошад, маҳорати шеърхонию шеърдӯстӣ, ҳозирҷавобӣ, шавқу ҳаваси мардумро ба зиндагии шоиста тақвият мебахшад ва онҳоро барои расидан ба орзуҳои нек муваффақ мегардонид.

Самиев Бобоҷон – мудири шуъбаи фалсафаи фарҳанги Институти фалсафа, сиёсатшиносӣ ва ҳуқуқи ба номи А.Баҳоваддинови АМИТ

«Ваҳдати миллӣ сутуне мебошад, ки давлат ва миллати моро пойдору устувор нигоҳ медорад ва вазифаи муқаддаси ҳамаи мо аз он иборат аст, ки бо заҳмати созанда ин пояи давлатдории миллиамонро боз ҳам таҳким бахшем».

Эмомалӣ Раҳмон

Ваҳдати миллӣ як мафҳуми муҳими иҷтимоиву сиёсӣ буда, маънои ҳамгироии қишрҳои гуногуни миллатро дар як ҷомеа ифода мекунад. Он ба ҳолате ишора мекунад, ки дар он мардум, новобаста аз миллат, нажод, забон, дин ва маҳалли зист, бо якдигар дар сулҳу ҳамдигарфаҳмӣ ва эҳтироми мутақобил зиндагӣ мекунанд ва барои рушди ҷомеа саҳм мегиранд.

Мафҳуми Ваҳдати миллӣ дар шароити Тоҷикистони муосир аҳаммияти махсус пайдо кардааст, зеро он асоси барқарорсозии сулҳ, субот ва пешрафти мамлакат пас аз давраи ҷанги шаҳрвандӣ гардид. Ваҳдати миллӣ на танҳо ҳамчун истилоҳи сиёсӣ, балки ҳамчун арзиш дар шуури шаҳрвандон нақши муҳиму калидӣ бозида, заминаи барои тақвияти давлатдорӣ, ягонагии забонӣ, ва рушди фарҳанг мебошад.

Ин мафҳум ҳамчунин бо принсипҳои баробарӣ, таҳаммулпазирӣ, эҳтиром ба гуногунандешӣ ва ягонагии ҳадафҳои миллӣ алоқаманд аст.

Ваҳдати миллӣ замина фароҳам меорад, ки намояндагони табақаҳои иҷтимоии гуногун, миллатҳо ва ақаллиятҳои миллӣ худро узви комилҳуқуқи ҷомеа эҳсос намоянд.

Мусаллам аст, ки Ҷумҳурии соҳибистиқлолу соҳибиқболи таҳти роҳбарии хирадмандонаи Президенти кишвар - Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои муаззами миллат Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар як муддати кӯтоҳ аз як кишвари ҷангзада ба як кишвари амну осуда ва дар сатҳи байналмилалӣ ташаббускори масъалаҳои обу иқлим табдил дода шуд. Вазъи иқтисодӣ бошад, сарфи назар аз мушкилоти мавҷуда ба тадриҷ рӯ ба инкишоф ниҳода, бо қабул шудани стратегияҳои махсус аз ҷониби давлату ҳукумат ҳалли пурраи худро ёфта истодаанд.

Нақши Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар сулҳу ваҳдати имрӯзи мо ниҳоят бузург ва беҳамто аст. Мо, ҳамагон шоҳид ҳастем, ки баъди пош хӯрдани Иттиҳоди Шуравӣ, давлатҳои аз лиҳози сохтори сиёсӣ куллан мустақил ба вуҷуд омаданд, ки дар назди онҳо вазифаҳои ниҳоят муҳимму тақдирсоз, ҳамаҷониба мустаҳкам ва қавӣ гардонидани истиқлоли ба даст омада меистод.

Баъди пош хӯрдани Иттиҳоди Шуравӣ шахсоне ба майдони сиёсӣ ворид гардида, ба хотири ҳарчи зудтар ба даст овардани ҳокимият бо мадади душманони берунӣ ва дохилӣ, дар кишвари мо боиси сар задани ҷанги шаҳрвандӣ ва гуреза гаштани даҳҳо ҳазор мардуми осоиштаи ҷумҳурӣ гардиданд. Аз соли 1992, вақте ки дар Иҷлосияи таърихию тақдирсози XVI Шурои Олӣ ин фарзанди фарзонаву сарсупурдаи миллат по ба арсаи роҳбарии давлат ниҳоданд, чи гуна ин шахсияти таърихӣ барои аз вартаи ҳалокат баровардани Тоҷикистон, ба даст овардани ягонагии маънавӣ ва сиёсии кишвар, ба ҳам овардани гурӯҳҳои муқобил ва қишрҳои ҷомеа бо садоқату ҷонфишонӣ мубориза бурданд. Маҳз ба шарофати ҷуръату матонати беандоза, масъулияти баланди ватандориву ватандӯстӣ ва талошҳои пайгиронаи Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон сулҳу ваҳдат дар кишварамон дар як муддати кӯтоҳи таърихӣ барқарор гардид ва берун аз хоки Ватан ҳеҷ як гурезае намонд. Аз ин рӯ, номи Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Ҷаноби Олӣ Эмомалӣ Раҳмонро ҳамчун Пешвои муаззами миллат аз ҷониби ҷомеаи мо пазируфта шуд ва ҳамчун шахсияти неруманди сиёсатмадор дар арсаи ҷаҳон шинохта шуд. Ба андешаи мо чеҳра ва симои Ҷаноби Олӣ воқеан беҳтарин намунаи чеҳраи сиёсӣ ва олитарин намунаи миллат аст. Сулҳу ваҳдати деринтизор маҳз ба тавассути ин марди далеру шуҷоъ дар сарзамини азияткашида ва қариб пора-пора гаштаи тоҷик қадам ранҷа намуда, оҳиста – оҳиста, зарра – зарра ба ҳам омаданд.

Бо шарофати сулҳу Ваҳдати миллӣ бо такя ба хиради азалӣ, бо дарки томи масъулияти ватандорию хештаншиносӣ мардуми сарбаланди Тоҷикистон таҳти роҳбарии Сарвари оқилу дурандеш ва муътабари хеш Эмомалӣ Раҳмон мақому эътибори ин сарзамини аҷдодиро дар арсаи ҷаҳон устувортар намуд. Бунёди шоҳроҳу пулҳои азим, эҳёи «Кохи нур» ва барафрохтани шуълаҳои умедбахш, коштани донаҳои умеду сарсабзу хуррамгардонии диёр, баҳравар сохтани насли наврас аз нури маърифат самараҳои неки ин дастоварди таърихии миллати тоҷик – Ваҳдати миллӣ ба шумор мераванд.

Рушди ҷомеа, рӯзгори орому осуда ва умеду орзуи ҳар як шаҳрванд танҳо дар сурати пойдории сулҳу субот ва Ваҳдати миллӣ метавонад, амалӣ шавад. Тавре Асосгузори сулҳу Ваҳдати миллӣ – Пешвои муаззами миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар суханрониҳояшон ба таври пайваста таъкид менамояд, ки: «Ҷиҳати ҳифзи амнияти давлат, суботу оромии ҷомеа, таҳкими минбаъдаи Истиқлоли озодӣ, Ваҳдати миллӣ ва таъмин намудани пешрафту ободии Тоҷикистони соҳибистиқлол, дарки дурусти манфиатҳои милливу давлатӣ, шаъну шараф ва ғурури ватандорӣ хело ҳам муҳим мебошад. Яъне, ҳисси баланди миллӣ ва ифтихор аз шаҳрванди Тоҷикистон будан ба ҳайси омили меҳварии муттаҳидсози ҷомеа дар зеҳну шуури ҳар як шахс бояд нақши муассир дошта бошад».

27 июни соли 1997 рӯйдоди муҳиме дар таърихи навини тоҷикон ба вуқуъ пайваст.

Роҳбари дурандеши соҳибхирад дар як муддати кӯтоҳи таърихӣ ва барои миллат тақдирсоз тамоми нерӯи тавони худро барои пас гардонидани муҳоҷиронн иҷборӣ, даъвати мухолифин барои сулҳу ваҳдати миллӣ ва таъмини ҳаёти амну осоишта равона намуд. Хушбахтона, бо мақсадҳои наҷиби хеш расид. Дар сарзамини тоҷикон сулҳу ваҳдати комил тинҷию амонӣ ҳукмрон гардид ва бунёдкориву созандагии ҷомеа оғоз гардид. Ин рӯзи тақдирсоз барои халқи тоҷик ба осонӣ ба даст наомадааст.

Шоири зиндаёд, устод Лоиқ Шералӣ чунин нигошта аст:

Раҳми Парвардигори мо омад,

Нури Ҳақ ба диёри мо омад.

Ҷанги бунёдсӯзи мо бигзашт,

Сулҳи деринтизори мо омад.

Фарзандони фарзонаи миллат, таҳти сарварии хирадсолоронаи Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Пешвои муаззами миллат Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ҳамчун як фарди ватандӯст, худогоҳ, хештаншинос, хирадманду дурандеш, ҷасуру тавоно миллатро аз парокандагӣ, Ватанро аз хавфу хатар, халқро аз хорию залилӣ берун оварданд.

Бояд гуфт, ки таҷриба ва формулаи сулҳи тоҷикон мавриди омӯзиши кишварҳои мухталифи олам, хусусои, кишварҳое, ки дар онҳо низоъҳои дохилӣ ҷараён дорад, қарор гирифтааст. Дар ҳамоишу конфронсҳои сатҳи байналхалқӣ сулҳи тоҷикон намунаи ибрат дониста мешавад. Пешвои муаззами миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар суханронияшон ба ифтихори Рӯзи Ваҳдати миллӣ таъкид карда буданд, ки: «Мардуми Тоҷикистон равшан дарк намуданд, ки танҳо дар фазои сулҳу ваҳдати миллӣ ва тавассути заҳмати ватандӯстона метавон давлати тозаистиқлоли хешро ба мамлакати ободу пешрафта мубаддал гардонид ва барои наслҳои оянда як кишвари воқеан мутараққӣ ва мутамаддинро ба мерос гузошт.

Ваҳдати миллӣ ва таҷрибаи сулҳофаринии тоҷикон аз ҷумлаи сабақҳои басо арзишмандест, ки ҳам дар дохили кишвар ва ҳам дар сатҳи ҷаҳонӣ мавриди қабулу омӯзиш қарор гирифт».

Лозим ба тазаккур аст, ки меҳвари рушди ҳаёти мардум ва пешрафту тараққиётро сулҳу ваҳдати миллӣ ва ҳамдигарфаҳмӣ ташкил медиҳад. Аз ин рӯ, поянда ва устувору ҷовидона нигоҳ доштани сулҳу суботи сартосарӣ қарзи шаҳрвандии ҳар як фарди бонангу номуси сарзамини нозанинамон маҳсуб меёбад.

Ваҳдат раванди ногусастании ҳаёти ҷомеа аст ва таҳкими он ҳамеша саъю кӯшиши хастанопазири аъзои ҷомеа ва кулли ташкилоту муассисаҳои расмию ва ғайрирасмиро тақозо менамояд. Дар раванди таҳкими Ваҳдати миллӣ бахусус саҳми олимон басо ҳам назаррас аст.

Чун асарҳои илмии олимони кишварамон ба муҳимтарин мушкилоти таъмини амният, рушди иқтисод, боз ҳам баланд бардоштани сатҳи иҷтимоӣ ва фарҳангиву сиёсӣ нигаронида шудааст. Вобаста ба тақозои ҷомеа месазад, ки доираи биниши олимон тағйир пазирад. Яъне ғаразхоҳиву нодида гирифтани ҳаводис, васвасаҳои барҳам дарҳами бузургтарошии бебунёд даст шуста, аҳлонаву сарҷамъона баҳри густариши давлати соҳибистиқлоламон садоқатмандонаву ҷонсӯзона меҳнат намоем. Зеро мо метавонем. Ҷашни ваҳдати миллӣ муборак, дустони азиз!

Ба ифодаи шоир:

Арҷмандӣ халқро аз ваҳдат аст,

Ваҳдатиин хонадон ояд ҳаме.

1.Эмомалӣ Раҳмон. Ҷумҳурии Тоҷикистон дар остонаи асри XXI. Дар кит. Истиқлолияти Тоҷикистон ва эҳёи миллат.Ҷилди сеюм. – Душанбе: «Ирфон», 2002, 512 с. – С.469.

2. Раҳмонов Э. (Эмомалӣ Раҳмон). Тоҷикон дар оинаи таърих. – Душанбе: Ирфон, 2001.

3. Созишномаи умумии истиқрори сулҳ ва ризоияти миллӣ дар Тоҷикистон. – Душанбе, 1997.

Саидзода Ҳалим Азиз - доктори илмҳои филология,

профессор, мудири кафедраи забонҳои

хориҷии назди Раёсати Академияи миллии

илмҳои Тоҷикистон

Имсол аз имзои Созишномаи умумии истиӣрори сулҳ ва ризоияти миллӣ дар Ҷумҳурии Тоҷикистон 28 сол сипарӣ мешавад. Бо шарофати ба имзо расидани ин Созишномаи тақдирсоз мо тавонистем ба муноӣишаҳои дохилӣ ва муӣовимати мусаллаҳона хотима бахшида, ба марҳалаи нави таърихи Тоҷикистон — гузоштани пойдевори сулҳ, таъмини ваҳдати миллӣ ва дар ин асос ба эътидол овардани фаъолияти иӣтисодии кишвар ва рушди он оғоз намоем.

Таърих гувоҳ аст, ки вазъияти ҳамон солҳо баамаломада натиҷаи таъсири омил ва неруҳои бегонаест, ки бо истифода аз вазъияти номусоиди сиёсиву иӣтисодии давлати навакак ба истиӣлолият соҳибшудаи тоҷикон халали ҷиддӣ ворид намуд. Дар натиҷа дар фазои орому осудаи кишвар фазои сунъии вазъияти буҳронӣ ба вуҷуд оварда шуд.

Баъди баргузории 21 музокироту гуфтушуниди расмӣ бо намояндагони мухолифин 27 июни соли 1997 дар шаҳри Москва Созишномаи умумии истиӣрори сулҳ ва ризоияти миллӣ ба имзо расид. Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ — Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар 7 музокирот ширкат варзида, дар 15 ҳуҷҷат имзо гузоштанд.

Дар бораи аҳамияти имзои ин санади муҳим Пешвои миллат чунин гуфтаанд: «Маҳз ба шарофати ин рӯйдоди таърихӣ мо тавонистем, ки аркони давлатдорӣ ва шохаҳои фалаҷшудаи ҳокимиятро дар минтаӣа барӣарор гардонида, пояҳои Истиӣлолияти давлатии Тоҷикистонро ӣавӣ намоем. Муҳимтар аз ҳама ин аст, ки дар Ватани азизамон Ваҳдати миллӣ, сулҳи пойдору суботи сиёсиву иҷтимоӣ ва фазои озоди бунёдкориву созандагӣ фароҳам оварда шуд».

Имрӯз Тоҷикистон бо дастовардҳои бузурги худ дар арсаи байналмилалӣ муаррифӣ мешавад. Таҷрибаи сулҳи тоҷикон ба мактаби омӯзиш дар Донишгоҳҳои Созмони Милали Муттаҳид дар Ню-Йорк ва Кения табдил ёфтааст. Бо шарофати Ваҳдати миллӣ, сиёсати сулҳомез ва эҳтироми арзишҳои башарӣ Ҷумҳурии Тоҷикистонро ба ҳайси узви фаъоли ҷомеаи ҷаҳонӣ пазируфтанд.

Тоҷикистон имрӯз бо зиёда бо 183 кишвари ҷаҳон муносибатҳои дипломатӣ барӣарор намуда, 192 давлат истиӣлоли Ҷумҳурии Тоҷикистонро расман эътироф намудааст. Дар заминаи моддаи 11 Конститутсияи мамлакат ба созмонҳои минтаӣавӣ ва аксар созмонҳои байналмилалӣ аъзо буда, аз арзишҳо ва манфиатҳои миллӣ дифоъ менамояд, дар масоили ҷаҳонӣ назари худро матраҳ месозад ва пешниҳодоти мушаххасро дар бораи ҳалли ин масоил ба миён мегузорад. Дар кишвар стратегияҳои калидии рушди миллӣ — аз ҷумла, истиӣлолияти энергетикӣ, амнияти озуӣаворӣ, саноатикунонии босуръати мамлакат ва раҳоӣ аз бунбасти коммуникатсионӣ — пайгирона амалӣ мешаванд. Ҳамаи ин муваффаӣиятҳо меваи ширини Ваҳдати миллӣ аст.

Дар бораи аҳамияти Созишномаи умумии истиӣрори сулҳ ва ризоияти миллӣ Асосгузори сулҳу Ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон чунин гуфтаанд: «Созишномаи умумӣ аз лиҳози аҳамияти фавӣулодаи худ бо Эъломияи истиӣлолияти Ҷумҳурии Тоҷикистон дар як радиф меистад. Агар Эъломия ба Тоҷикистон ба таври расмӣ истиӣлол ва соҳибихтиёрӣ ато карда бошад, пас Созишнома сулҳу суботро дар сарзамини мо таъмин сохт».

Ваҳдат сароғози ҳамаи комёбиҳо, созандагию ободкориҳо, ибтидои суботи сиёсиву иҷтимоӣ ва некӯаҳволии ҷомеаи навин, ҳамчунин, худогоҳию худшиносӣ баҳри миллати соҳибмаърифати мо ба ҳисоб меравад.

Истиӣлолият бошад ба мо имконият дод, ки ғояи ваҳдатро парчами миллат кунем ва ба бунёди кохи ваҳдати воӣеӣ ва ҷовидонаи миллат шуруъ намоем. Ин чунин маънӣ дорад, ки мо истиӣлолият, сулҳ ва ваҳдати миллиро баробар ӣадр кунем. Онҳоро чун муӣаддасоти олӣ ҳифз намоем. Ва ҳеч гоҳ фаромӯш накунем, ки пояи давлати мо мањз бар ҳамин мафҳумҳо асос ёфтаанд.

Дар ин росто зарур мешуморем, ки дар бораи наӣши Иҷлосияи XVI Шурои Олии Ҷумхурии Тоҷикистон ва ниҳоди сарварӣ дар пойдор намудани ваҳдати миллӣ ӣайд намоем.

Иҷлосияи XVI Шурои Олии Ҷумхурии Тоҷикистон, ки 16 ноябри соли 1992 дар шаҳри бостонии Хуҷанд баргузор гашт, барои ҳамаи тоҷикону тоҷикистониён иҷлосияи таърихӣ ва таӣдирсоз буд. Ин иҷлосия ҳамчун ҷаласаи таърихӣ дар хотири на танҳо имрӯзиён, балки дар дилу дидаи наслҳои оянда низ ҷовидона боӣӣ хоҳад монд.

Дунё бори дигар баъди ба даст овардани истиӣлол, сарзамини тоҷикро бо симо ва номи аслии худаш – Тоҷикистон, њамчун миллати бузурги соҳиби номаи худшиносӣ, Конститутсия, Парчам, Нишон ва Суруди Миллӣ шинохт.

Зикр намудан зарур аст, ки барои таҳкими ваҳдати миллӣ, пеш аз ҳама, таъмини амнияти миллии кишварро мустаҳкам намудан зарур аст.

Ҳоло инсоният бо хатару таҳдидҳои мутлаӣан нав дучор гардидааст, ки масъалаи ваҳдати миллиро боз муҳимтар ва мубрамтар намудааст.

Аз дидгоҳи он, ки минтаӣаи Осиёи Марказӣ дар чорроҳаи бозиҳои геополитикӣ ва манифатхоҳии давлатҳои абарӣудрат ӣарор дорад, Тоҷикистон ҳамчун узви ин минтаӣа аз доираи таъсир берун буда наметавонад. Фазои минтаӣа таӣозо менамояд, ки муҳити идеологиву сиёсии кишвар боз ҳам пурӣувват карда шавад.

Дар шароити имрӯза чораҳои ҳифзи ваҳдати миллиро бе мубориза бар зидди гурӯҳҳои ифротгароии динӣ тасаввур намудан ғайриимкон аст, зеро дар баъзе кишварҳо гурӯҳҳои ҷаҳолатпарасту мутаассибе паноњ гирифтанд, ки зери ниӣоби ислом метавонанд ҳар лаҳза амният ва суботро барҳам зананд.

Тавре ки профессор Ятимов С.С дар маӣолаи таҳлилии худ ӣайд менамояд, ки ҷаҳолату таассуб 13 давлатдории тоҷиконро барҳам задааст!

"Тоҷикон дар тӯли таърих зиёда аз 13 маротиба (Модҳо, Ҳахоманишиҳо, Портҳо, Кӯшониён, Сосониён, Ҳайтолиён, Тоҳириён, Сафориён, Сомониён, Ғуриён, Куртҳои Ҳирот, Сарбадорҳо, Музаффариён) давлатдорӣ кардаанд. Он дар маҷмуъ, беш аз 2236 солро дар бар мегирад. Шикасти ин салтанатҳои бузургу хурд бо хатои мардум, аъён ва ашрофи худи миллати мо сурат гирифтааст. Иллати аслии суӣути онҳоро ҷаҳолат ташкил медод.

Давлатдории охирони мо низ метавонист ба вартаи нестӣ ва ин дафъа ба садсолаҳои номаълум ба фано равад. Миллати тоҷикро бори дигар ба ғуломӣ кашад. Онро ҳам сабаб ӣатъан ҷаҳолат мебуд.

Аммо бо талошҳои ҷоннисоронаи Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат ин давлат барӣарор ва пойдор шуд. Акнун даҳсолаи чоруми он оғоз шуд.

Ҳамин тариӣ, мо имрӯз метавонем бо ифтихор изҳор намоем Ваҳдати миллӣ дастоварди бузургтарин ва воӣеан таърихии тоҷикон мебошад, ки маҳз дар натиҷаи ҳамбастагии мардуми кишвар ва азму талоши фарзандони содиӣи халӣамон муяссар гардид.

Муҳимтар аз ҳама, ба шарофати ҳамин сулҳу субот ва хиради азалии халӣамон мо хатари аз байн рафтани давлати тозаистиӣлоли тоҷикон ва пароканда гаштани миллати куҳанбунёдамонро бо сарварии Асосгузори ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон пешгирӣ кардем.

Мо ин ҷашни муӣаддаси миллиро бояд чун гавҳараки чашм пос дорем, ифтихор аз Ватану ватандорӣ ва ваҳдату якпорчагии Тоҷикистони азиз кунем. Ваҳдати миллӣ муӣаддастарину азизтарин неъмати дунё, рамзи шарафу номуси ватандорӣ, кафолати хонаи ободу неруи таконбахши ҳаёти ҳаррӯзаи мо мебошад.

Неъматов И - Институти таърих, бостоншиносӣ ва мардумшиносии ба номи А. Дониши Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, н.и.т., дотсент

АДАБИЁТ

1. Эмомалӣ Рањмон. Тољикон дар оинаи таърих – Душанбе, соли 2006.

2. Эмомалӣ Рањмон. Истиқлолияти Тољикистон ва эњёи миллат, иборат аз 10 љилд. – Душанбе (солњои 2000-2011).

3. Набиева Р.А., Зикриёв Ф.Б., Зикриёева М.Ф. Таърихи халқи тољик дар асри ХХ ва ибтидои асри ХХI - Душанбе. 2009 с.

4. Намоз Ҳотамов, Давлатхоља Довудӣ, Сайфулло Муллољонов, (Маъруф Исоматов) Таърихи халқи тољик «Эр- граф». Душанбе. 2015 с.

5. Луқмонов Т., Қурбонов Б. Таърихи халқи тоҷик. «Матбуот». Душанбе. 2015 с.

6. Яъқубов Ю. Тољикон- Душанбе. 1996 с.

7. Ятимов С.С. «Хирадсолорӣ ва оини давлатдорӣ», маҷаллаи "Илм ва ҷомеа" № 2 соли 2019.

8. Зафар Сайидзода, Фаридун Саидов. Сиёсати давлатии Президент Эмомалӣ Рањмон ва рушди устувори Тољикистон. – Душанбе – 2002 с.

9. Иброҳим Усмон. Таҳкими сулҳ ва таҳаввулоти Тоҳикистон. Душанбе, 2016 с.

Оилаи солим дар ваҳдатгароии ҷомеа мақоми арзишноке дорад ва танҳо ӯ метавонад пешрафт ва раванди зиндагиро дар ҳадди муътадил нигаҳ дорад. Аввал ин ки оилаи солим дар хонавода фазои солиму латиф осудагиву озодагӣ, меҳру муҳаббат, нармию гармиро фароҳам месозад; дуюм ин ки оилаи солим насли солим, фарзанди солеҳу бо одобу ахлоқи ҳамида ба дунё меорад; сеюм ин ки оилаи солим поя ва ососи ҷомеаро ташкил намуда, дар ташаккулу суботи ваҳдатгароии ҷомеа кумак мекунад. Танҳо оила аст, ки ба аҳли хонавода, махсусан фарзандони худ беҳтарин арзишҳои маънавӣ, ахлоқӣ, иҷтимоӣ, фарҳангӣ ва хонаводагиро, аз қабили тарбия ва тамоми ҷанбаҳои он, омӯхтани забон ва рост гуфторию дурустрафторӣ, таъриху фарҳанг, донишҳои муосир, ватандӯстиву ватанпарварӣ, инсондӯстӣ, худшиносӣ ва хайру саодатро таълим медиҳад. Зеро ки то падару модар дар вуҷуди фарзанд аз кудакӣ ҳисси миллӣ ва меҳру муҳаббат доштан ба миллату ватан ва фарҳангу суннат ва худшиносӣ ҷо накунад, фарзанд аз тарбияи ҳувияти миллӣ бехабар мемонад. Ҳувияти миллӣ надоштан ин аз бешахсиятӣ, бенажодии инсон гувоҳӣ медиҳад.

Президенти Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар суханронии хеш дар ҷаласаи умумиҷумҳуриявӣ доир ба танзими расму ойинҳо ва анъанаву маросимҳо, аз 24 майи соли 2007 махсусан таъкид намуда буданд, ки «вазифаи муқаддаси падару модар, пеш аз ҳама, тарбия намудани фарзанди баодоб, хушахлоқ ва ватандӯсту ватанпарвар мебошад».[1]

Аз ин фармудаҳои Президенти муҳтарамамон бармеояд, ки мақоми модар – зани тоҷик на танҳо дар оила, балки дар пешрафт ва ваҳдатгароии ҷомеа ва ҳифзи истиқлолияти миллӣ ниҳоят бузург аст. Модарон бо як ҳисси баланди ватандӯстиву миллатдӯстӣ фарзандону хонаводаи худро муттаҳид сохта, барои ба даст овардани Истиқлолият ва Ваҳдати миллӣ зидди ҳар гуна гуруҳҳои манфигароӣ, ки муқобили давлату кишвар буданд мубориза карда, бо талошҳои зиёде аз кишвари соҳибистиқлоли хеш ва ваҳдати он ҳифз намуданд.

Дар ҳақиқат дар байни занону модарон шахсиятҳое ҳастанд, ки барои беҳбудии оила ва тарбияи дурусти фарзандон ва ояндаи дурахшони онҳо заҳмат мекашанд. Модарон новобаста аз он ки мушкилот ва равандҳои гуногуни зиндагониро аз сар гузаронида бошанд ҳам фарзандонеро дар муҳити давлати ҳуқуқбунёд таълиму тарбия намудаанд, ки барои ваҳдату ба даст овардани истиқлолияти миллӣ дар замони муосир бо афкори илмӣ-фарҳангӣ ва нигоҳи наву кушиш баҳри расидан ба марому мақсади нек бо фарҳангу маърифати боло амал намоянд. Истиқлолият ва ваҳдати миллӣ имконият ва шароит муҳайё кард, ки мардуми кишвар нисбатан озод ва худшиносиву ҳувияти миллӣ дошта бошанд ва пайгири масъалаҳои муҳими рӯз гарданд ва бар зидди ҳар гуна унсурҳои зараррасони бегона ва ҷаҳлу гумроҳӣ, ки бар зидди пешрафти ҳаёт мебошанд, мубориза кунанд.

Дар худшиносии инсонҳо нақши ахлоқ ва фалсафаи он хеле муҳим аст. Фалсафаи ахлоқ шохае аз фалсафа буда, мавзӯи баҳси он афъоли хуб ё бад, дуруст ё нодуруст, аъмолҳои бояду набоядҳо, рафторҳои хайр ва ё шар(р) ва ҳамчунин ботини поку равшан ва ё торику тира ва амсоли инҳоро дар бар мегирад. Фалсафаи ахлоқ навъе аз адабшиносӣ, ва ё с хулқшиносӣ аст, ки асоси раванду равиши ахлоқ – ахлоқи ҳасана ва замимаро мавриди баррасӣ қарор медиҳад. Мутафаккирони шарқи асримиёнагии тоҷику форс дар атрофии ин мавзӯи муҳим баҳсу мунозираҳои зиёде намуда, бештар аз ҳикмати амалӣ сухан кардаанд, ки мавзӯи баҳси он худи инсон ва хулқу одоб ва одату афъолу кирдори ӯро дар мегирад.

Файзи Кошонӣ (асри 15-16) донишманд ва муаллими воломақоми ахлоқ дар китоби «Ахлоқи ҳасана»-и хеш доир ба ахлоқ ва тамоми категорияҳои он - ҳам ахлоқи ҳасана ва ҳам ахлоқи замима маълумоти васеъ дода, роҳҳои наҷот ёфтани инсонро аз ахлоқи замима ва ё разила, ба монанди ҳасад, бухл, кибру ғурур, такаббуру худхоҳӣ, хабаркашиву хабарчинӣ, забон ва оқибатҳои он, уҷбу худбинӣ, кинаву риё, шаҳватрониву нафспарастӣ, айбҷӯиву тамасхуркунӣ ва амсоли инҳо баррасӣ намудааст. Мутафаккир дар баробари ин категорияҳои ахлоқи нек, яъне ахлоқи ҳасанаро, ба монанди: сабр ва фазилатҳои он, шукр ва фазилати он, ризо, муҳаббат ва навъҳои он, хайру саодат, ростӣ ва дурустӣ ва ғайраҳоро низ мавриди таҳлилу таҳқиқ қарор додааст, ки омӯзиши он барои тарбияи маънавии насли инсонӣ аз аҳамият холӣ нест. Аз ин ҷо, ба волидайн ёдрас менамоем, ки як бор ба оинаи вуҷудашон нигаранд, ки унсурҳои ахлоқи разила то кадом ҳад дар вуҷуди онҳо реша давондааст ва ҳамчунин оинаи қалби онҳо аз категорияҳои ахлоқи ҳасана дурахшиш дорад, ё не. Албатта, ин ҷои айб нест, балки ҷои ислоҳи он аст, то ки баъдан тавонанд фарзандони хешро дар рӯҳияи ахлоқи ҳасана ва ё ҳамида тарбия намоянд ва онҳоро аз аъмолҳои зишт барҳазар доранд ва оилаи солимро ҳифз намоянд.

Ҳадаф аз ҷумлаи поён ин аст, ки чашме, ки комилан аз одаме хушнуд аст, аз изҳори айбҳо оҷиз аст, аммо дидаи норозӣ ҳамаи корҳо ва рафторҳои бадро мебинад ва бе каму кост ба тарафи муқобили худ мегӯяд. Роҳи дигар ин аст, ки инсон ҳар чи аз назари онҳо нисбат ба айбҳои худ мешунавад, саъй намояд, ки он айбу эродҳои худро тарк кунад ва ҳарчи писандида аст омӯзиш намояд, чунки ба қавли Кошонӣ муъмин бародари муъмин аст, яъне айбҳои худро дар ӯ мебинад.[2]

Тарбияи инсон ва фарзандон агар саҳлу осон мешуд, бузургон ва устодони ахлоқ, ба монанди Муҳаммад Закариёи Розӣ («Тибби рӯҳонӣ»), Ҷалолуддини Давонӣ («Ахлоқи Давонӣ»), Ҳусайн Воизи Кошифӣ («Ахлоқи Муҳсинӣ»), Мулло Муҳсин Файзи Кошонӣ («Ахлоқи ҳасана»), Маҳдии Нароқӣ (Ҷомеъ-ус-саодот») ва бисёри дигар мутафаккирон китобҳо ва рисолаву маснавиҳои ахлоқиро барои инсонҳо наменавиштанд ва асрҳо ҳифз намешуданд.

Шояд натиҷаи тарбияи нодуруст аст, ки меҳру муҳаббати бисёр фарзандон фақат ба худхоҳиву пулу молу мошин ва манфиат аст. Он вақт куҷо ваҳдати милливу куҷо ҳисси ватандӯстиву худшиносӣ мемонад. Аммо имрӯз аксар фарзандону ҷавонони мо аз хондану аз бар кардани илму дониш ва одобу ахлоқи хамида нисбатан дур шуда истодаанд, онгоҳ бо чунин раванди зиндагии беилмиву бедонишӣ ва бефазилатӣ онҳо чигуна аз ваҳдату истиқлолияти миллиамон ҳимоят мекунанд. Волидайни азиз малол нашаванд, лекин ҳанӯз вақт аст, ки ба тарбияи фарзандон бо таваҷҷӯҳ ба талаботҳои замони муосир машғул шавем ва ба кору рафтор ва аъмолу хулқи онҳо бо ҷиддият аҳамият диҳем бад нест. Чунки бояд ба арзишҳои ғамхориву заҳматҳои Пешвои миллатамон расем ва ба гуфтаҳои Он кас амал кунем, зеро ки Ваҳдату Истиқлолияти миллӣ ба осонӣ ба даст наомадааст ва ин кишвари ободу солим бо муҳаббат ва ишқ сохта шуда истодааст. Бигузор, зебоиҳои табиату сохторҳои онро мо бо ахлоқи писандидаву илму дониш ва маърифати худ боз ҳам зеботару равшантар гардонем.

Дар ҳаёт зану шавҳар шарики зиндагианд ва дар масири зиндагӣ якдигарро ёру ёваранд ва ҷавҳари асосии ваҳдати оилаанд, вале оила дар навбати худ ҷавҳари асосии ваҳдати миллии ҷомеа ба ҳисоб меравад. Ҷомеа солим бошад пойдевори асосии давлат аст, бинобар ин оила ва фарзандони солеҳ ин калиди асосӣ ва устувории ояндаи давлат ҳисобида мешавад.

Мақсади тарбия тавсия ва густариши зарфияти ботинӣ ва қувваи фаҳми кудак буда, он набояд маҷбурӣ ва тавассути зӯрию танбеҳ амалӣ шавад, балки чунонки гуфта шуд ба ҳолатҳои рӯҳу равони ӯ нигоҳ карда, амал кардан зарур меояд. Агар волидайн тарбияи кӯдакро масъалаи содда шуморанд ва дар тарбияи фарзанд саҳлангорӣ намоянд, аз кудак рафтори дуруст, тани солим, ахлоқи некро набояд интизор шаванд.

Тарбияи фарзанд дар асоси ҷаҳонбинӣ, тафаккуру дониш ва арзишҳои маънавии падару модар сурат гирифта, инъикосгари шахсияти падару модар дар тафаккури кудак мебошад. Тибқи ин баёнот волидайн бояд ба ду ҷиҳати масъала диққати худро бештар равона намояд: 1. Таваҷҷӯҳи волидайн ба фарзанд дар оила; 2. Робитаи ҷудонашаванда пайдо кардани волидайн бо мактаб ва муҳити зисти иҷтимоии кудак. Азбаски тавассути масъулияти оила тамоми фазилатҳо ва зебоиҳо ҳамчун гавҳар дар вуҷуди фарзанд кошта мешавад, мактаб ҳам ин равандро идома бахшида, дар рушду такомули фарзандон саҳм мегузорад. Пас, барои расидан ба ин марому мақсади ягона бояд байни муаллимон ва волидайн як иртиботи устувори ҳамдилию ҳамкорӣ ва ваҳдат вуҷуд дошта бошад, то ки фарзандони бошахсияту баномус ва бо ҳувияти ояндасоз ба камол расанд. Бо умеди ояндаи дурахшон ва сарсабзиҳо ҳамқадами замон хоҳем буд ва рӯзи Ваҳдати миллиро барои ҳамаи ҳамватанонамон табрик гуфта, ҳамдилию сарсабзиҳо орзу мекунам.

Муродова Тоҷинисо-номзади илмҳои фалсафа, дотсент, ходими пешбари илмии ИФСҲ-и ба номи А.Баҳоваддинови АМИТ

[1] Роҳнамо. Иқтибосҳо аз суханрониҳои Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон доир ба танзими анъана ва ҷашну маросимҳо. Душанбе. «Балоғат», 2017.-С.44

[2] Ҳамон ҷо.-С.27